Gaan na inhoud

Andromeda (sterrebeeld)

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Andromeda
Latynse naam Andromeda
Genitief Andromedae
Afkorting And
Waarnemingsdata (Epog J2000)
Regte klimming 0h 47m
Deklinasie +37º
Grootte 722 vk. grade (19de)
Kwadrant NQ1
Besonderhede
Hoofsterre 16
Helderste ster Alpha Andromedae (Alpheratz)
Naaste ster Ross 248
Sterre helderder as 3 m 3
Sterre met planete 10
Messier-voorwerpe 3
Bayer-/Flamsteed-sterre 65
Simboliek Prinses, Griekse mitologie
Meteoorreëns 1
Aangrensende sterrebeelde
Perseus, Kassiopeia, Akkedis, Vlieënde Perd, Visse, Suidelike Driehoek
Portaal  Portaalicoon   Sterrekunde
Johannes Hevelius se uitbeelding van Andromeda, uit die 1690-uitgawe van sy Uranographia. Soos die gebruik destyds vir ruimte-atlasse was, is die sterrebeeld ’n spieëlbeeld van moderne kaarte omdat dit geteken is uit ’n perpektief van buite die hemelsfeer.

Andromeda (ook die Latynse naam) is een van die 48 sterrebeelde wat deur die 2de-eeuse sterrekundige Ptolemeus genoem is en is steeds een van die 88 moderne konstellasies. Dit is noord van die hemelewenaar geleë en is genoem na die prinses in die Griekse mite van Perseus wat aan ’n rots vasgeketting is sodat ’n seemonster haar kon eet.

Die sterrebeeld is die sigbaarste in die Noordelike Halfrond saam met ander sterrebeelde wat na karakters in die Perseus-verhaal genoem is. Dit is net sigbaar tot 40° suid; vir waarnemers verder suid is dit onder die horison.

Andromeda is een van die grootste sterrebeelde, met ’n grootte van 722 vierkante grade. Dit is 1 400 keer so groot soos die volmaan en sowat tien keer so groot soos die kleinste sterrebeeld, die Suiderkruis.

Dit bevat ook die Andromeda-sterrestelsel (M31), die naaste spiraalsterrestelsel aan die Melkweg.

Mitologie

[wysig | wysig bron]
Die Andromeda-sterrebeeld soos van die Aarde af gesien.

Die naam Andromeda kom uit die Griekse tradisie, hoewel ’n vrouefiguur in Andromeda se ligging vroeër al in Babiloniese sterrekunde bestaan het.

Andromeda was ’n prinses in die Griekse mitologiese verhaal van Perseus. Haar ma, Kassiopeia, die koningin van Ethiopië, het gespog haar dogter is mooier as die pragtige seenimfe die Nereïdes. Die nimfe het aanstoot geneem en Poseidon gevra om Kassiopeia te straf. Hy het ingestem en die seemonster Cetus gevra om Ethiopië aan te val.[1] ’n Orakel het vir Andromeda se pa, koning Kefeus, gesê die enigste manier om sy koninkryk te red, was om sy dogter aan Cetus te offer.[2]

Sy is aan ’n rots by die see vasgeketting, maar Perseus het haar gered deur die monster met Medusa se kop te versteen. Algol (β Persei), die "Duiwelster", stel Medusa se kop voor.[1] Perseus en Andromeda is hierna getroud en het nege kinders gehad. Ná Andromeda se dood het Atena haar in die lug geplaas as ’n sterrebeeld om haar te vereer. Verskeie van die naburige sterrebeelde (Perseus, Kassiopeia, Walvis en Kefeus) stel ook karakters uit die mite voor.[2]

Ruimtevoorwerpe

[wysig | wysig bron]

Sterre

[wysig | wysig bron]
  • Alpha Andromedae (ook α And, Alpheratz of Sirrah) is die helderste ster in die sterrebeeld. Dit is ’n tipe A0-dubbelster met ’n algehele skynbare magnitude van 2,1 en ’n ligsterkte van 96 L☉.[3] Dit is 97 ligjare van die Aarde af.
  • Beta And (Mirach) is ’n rooi tipe M0-reusester in die asterisme bekend as die "gordel". Dit is 198 ligjare van hier,[4] het ’n magnitude van 2,06 en ’n ligsterkte van 115 L☉.
  • Gamma And (Almach) is ’n oranje tipe K3-reusester aan die suidelike punt van die sterrebeeld met ’n algehele magnitude van 2,14. Almach is ’n veelvoudige ster met ’n geel hoofster van magnitude 2,3 en ’n blou-groen tweede ster van magnitude 5 wat 9,7 boogsekondes van die eerste ster af is.[2][2] Die Britse sterrekundige William Herschel het gesê die verskil in kleur en grootte laat die sterre eerder soos ’n son en sy planeet lyk.[5] Die tweede ster is self ’n dubbelster – sy metgesel het ’n magnitude van 6,3.[6] Die stelsel is 358 ligjare van hier.[7]
  • Delta And is ’n oranje tipe K3-ster [8] met ’n magnitude van 3,3.[9] Dit is 105 ligjare van die Aarde af.[10]
  • Iota, Kappa, Lambda, Omicron en Psi And vorm ’n asterisme bekend as "Frederick se Glorie", ’n naam wat van ’n voormalige sterrebeeld (Frederici Honores) afgelei is.[11] Iota And is ’n blou-wit tipe B8-hoofreeksster 502 ligjare van die Aarde af;[12] Kappa And is ’n wit hoofreeksster van tipe A0, 168 ligjare van hier;[13] Lambda And is ’n geel tipe G8-ster, 86 ligjare weg;[14] Omicron And is ’n blou-wit tipe B6-ster, 679 ligjare weg[15] en Psi And is ’n blou-wit B7-hoofreeksster, 988 ligjare weg.[16]
  • Mu And is ’n wit hoofreeksster van tipe A5 en het ’n magnitude van 3,9.[9] Dit is 130 ligjare weg.[17]
  • Upsilon And is ’n dubbelster met ’n magnitude van 4,1[9] wat uit ’n tipe F- en tipe M-dwerg bestaan. Die primêre ster het ’n planeetstelsel met vier bevestigde eksoplanete met ’n massa van 0,96 keer, 14,57 keer, 10,19 keer en 1,06 keer dié van Jupiter.[18] Die stelsel is 44 ligjare van die Aarde af.[19]
  • Xi And (Adhil) is ’n dubbelster 217 ligjare van hier af. Die primêre ster is ’n oranje reus van tipe K0.[20]
  • Pi And is ’n blou-wit dubbelster met ’n magnitude van 4,3[9] wat 598 ligjare weg is. Die primêre ster is ’n hoofreeksster van tipe B5.[21] Sy metgesel het ’n magnitude van 8,9.[9]
  • 51 And is deur Johann Bayer heringedeel in die naburige Perseus, met die naam "Upsilon Persei (υ Per)", maar die Internasionale Astronomiese Unie het dit later weer by Andromeda ingedeel.[22] Dit is 177 ligjare weg en is ’n oranje reus van tipe K3.[23]
  • 56 And is ’n optiese dubbelster. Die primêre ster is ’n geel reus van tipe K0 met ’n magnitude van 5,7[9] en is 316 ligjare van die Aarde af.[24] Die metgesel is ’n oranje reus van tipe K0 met ’n magnitude van 5,9 wat 990 ligjare weg is.[9]
  • R And is ’n Mira-veranderlike met ’n tydperk van 409 dae. Sy maksimum magnitude is 5,8 en sy minimum magnitude 14,8,[8] en dit is 1 250 ligjare van hier af.[25] Daar is nog ses Mira-veranderlikes in Andromeda.[26]
  • Z And is die M-tipe-protoster vir sy klas van veranderlike sterre. Dit wissel van magnitude 12,4 tot 8,0.[26] Dit is 2 720 ligjare van die Aarde af.[27]
  • Ross 248 (HH Andromedae) is die negende naaste ster aan die Aarde (10,3 ligjare).[28] Dit is ’n rooi hoofreeks-veranderlike van tipe M6.[29]
  • 14 And is ’n geel reusester van tipe G8 wat 251 ligjare van hier af is.[30] Dit het ’n massa van 2,2 M☉ en ’n radius van 11 R☉. Dit het een planeet, 14 Andromedae b, wat in 2008 ontdek is. Sy wentelbaan is 0,83 astronomiese eenhede van die ster af en sy wenteltyd is 186 dae. Hy het ’n massa van 4,3 MJ.[31]

Diepruimtevoorwerpe

[wysig | wysig bron]
Die groot sterrestelsel in Andromeda met dieselfde naam (ook bekend as Messier 31).

Die sterrebeeld Andromeda lê ’n hele ent van die galaktiese vlak van die Melkweg, en daarom is geen van die helder sterreswerms en newels van ons sterrestelsel daarin te sien nie. Vanweë sy ver afstand in die lug van die baan stof, gas en helder sterre van die Melkweg, kan verskeie verafgeleë sterrestelsels in Andromeda gesien word.[6]

Die bekendste diepruimtevoorwerp is die spiraalsterrestelsel wat Messier 31 (M31), NGC 224 en meer algemeen die Andromeda-sterrestelsel genoem word.[32] M31 is een van die verste ruimtevoorwerpe wat met die blote oog gesien kan word: dit is 2,2 miljoen ligjare van die Aarde af[33] en kan op ’n donker, helder nag as ’n dynserige kol in die noorde van die sterrebeeld gesien word.[33] Dit is die naaste spiraalsterrestelsel aan die Melkweg en die stelsel met die meeste sterre in die Lokale Groep van sterrestelsels.[32][33]

Dit het ’n deursnee van sowat 200 000 ligjare, twee keer so groot soos dié van die Melkweg.[33] Dit is ’n enorme (192,4 by 62,2 boogminute in skynbare grootte)[6] staafspiraalstelsel soortgelyk aan die Melkweg en het ’n benaderde magnitude van 3,5 – dus een van die helderste voorwerpe in die Noordelike Halfrond.[34] Hoewel dit met die blote oog gesien kan word, is die "klein wolk" eers in 964 n.C. aangeteken deur die Arabiese sterrekundige Al Soefi in sy Boek van Vaste Sterre.[35][36] M31 is in 1612, kort ná die uitvinding van die teleskoop, die eerste keer teleskopies waargeneem deur Simon Marius.[37]

M32 het altesaam 15 satelliet-sterrestelsels, onder meer Messier 32 en Messier 110. Nege van hulle lê op dieselfde vlak, wat sterrekundiges laat vermoed hulle het ’n gemeenskaplike oorsprong. Hoewel M31 twee keer so groot soos die Melkweg is, is sy massa maar die helfte van ons sterrestelsel s’n.[6][33] In sowat 5 miljard jaar sal die twee stelsels waarskynlik bots en dit sal 'n groot mate van stervorming tot gevolg hê.[33]

Die Blou Sneeubal-newel soos waargeneem deur die Hubble-ruimteteleskoop.

Die sterrebeeld bevat ook NGC 891 (Caldwell 23), ’n kleiner sterrestelsel oos van die ster Gamma And (Almach). Dit is ’n staafspiraalstelsel met ’n donker stofbaan in die middel. Die stelsel is baie dof en klein ondanks sy magnitude van 9,9,[26] soos wat sy oppervlakhelderheid van 14,6 aandui;[6] dit is 13,5 by 2,8 boogminute groot.[26] NGC 891 is in Augustus 1783 deur die broer en suster William en Caroline Herschel ontdek.[33] Dit is sowat 30 miljoen ligjare van die Aarde af en het ’n rooiverskuiwing van 0,002.[33]

Die Andromeda-sterrebeeld se bekendste oop sterreswerm is NGC 752; dit het ’n algehele magnitude van 5,7.[26] Dit is ’n los verspreide swerm in die Melkweg wat 49 boogminute breed is en sowat 12 helder sterre het, hoewel meer as 60 sterre van ongeveer 9 mag teen lae vergrotings in ’n teleskoop sigbaar raak.[6][9] Die ander oop sterreswerm in Andromeda is NGC 7686, wat dieselfde magnitude het en ook deel is van die Melkweg. Dit bevat sowat 20 sterre in ’n deursnee van 15 boogminute en dit is dus ’n meer kompakte swerm.[26]

Daar is een prominente planetêre newel in Andromeda: NGC 7662 (Caldwell 22).[26] Dit is sowat drie grade suidwes van die ster Iota And geleë op ’n afstand van sowat 4 000 ligjare van die Aarde af: die Blou Sneeubal-newel[6] is ’n gewilde teiken onder amateursterrekundiges.[38] Dit kry sy naam van die feit dat dit soos ’n dowwe, ronde, blou-groen voorwerp lyk in ’n teleskoop. Dit het ’n algehele magnitude van 9,2.[6][38]

Met ’n groter teleskoop is dit sigbaar as ’n effens elliptiese skyf wat donkerder word na die middel toe, met ’n sentrale ster wat ’n magnitude van 13,2 het.[6][9] Dit is 20 by 130 boogsekondes groot.[26]

Meteoorreëns

[wysig | wysig bron]

Elke November vind ’n meteoorreën, die Andromedides, plaas wat lyk of dit uit Andromeda kom.[39] Dit bereik sy hoogtepunt in middel tot laat November, maar het ’n lae maksimum tempo van minder as twee meteore per uur.[40] Die reën is verspreid en dit lyk of van die meteore uit ander sterrebeelde kom.[41] Andromedides-meteore lyk soms soos rooi vuurballe.[42][43]

Die Andromedides van 1872 en 1885 was skouspelagtig en het op hul hoogtepunt ’n tempo van twee meteore per sekonde gehandhaaf.[44][45] Nog ’n groot reën het op 3-5 Desember 2011 plaasgevind – dit was die aktiefse meteoorreën sedert 1885. Waarnemers het voorspel dat nog aktiewe reëns in 2018, 2023 en 2036 sal voorkom.[46]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Moore, Patrick; Tirion, Wil (1997). Cambridge Guide to Stars and Planets (2de uit.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58582-8.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Thompson, Robert Bruce; Thompson, Barbara Fritchman (2007). Illustrated Guide to Astronomical Wonders. O'Reilly Media. ISBN 978-0-596-52685-6.
  3. ↑ Moore, Patrick (2000). The Data Book of Astronomy. Institute of Physics Publishing. ISBN 978-0-7503-0620-1
  4. ↑ SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. URL besoek op 29 April 2012
  5. ↑ French 2006.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 Thompson & Thompson 2007, pp. 66–73.
  7. ↑ SIMBAD Gamma1 Andromedae.
  8. ↑ 8,0 8,1 Moore & Tirion 1997, pp. 116–117.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 Ridpath 2001, pp. 72–74.
  10. ↑ SIMBAD Delta Andromedae.
  11. ↑ Bakich 1995, p. 43.
  12. ↑ SIMBAD Iota And.
  13. ↑ SIMBAD Kappa Andromedae.
  14. ↑ SIMBAD Lambda Andromedae.
  15. ↑ SIMBAD Omicron Andromedae.
  16. ↑ SIMBAD Psi Andromedae.
  17. ↑ SIMBAD 37 Andromedae.
  18. ↑ ExoPlanet ups And.
  19. ↑ SIMBAD Ups And.
  20. ↑ SIMBAD Xi Andromedae.
  21. ↑ SIMBAD 29 And.
  22. ↑ Wagman 2003, p. 240.
  23. ↑ SIMBAD 51 And.
  24. ↑ SIMBAD 56 And.
  25. ↑ SIMBAD R And.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 26,4 26,5 26,6 26,7 Moore 2000, pp. 328–330.
  27. ↑ SIMBAD Z And.
  28. ↑ RECONS, The 100 Nearest Star Systems.
  29. ↑ SIMBAD HH And.
  30. ↑ SIMBAD 14 And.
  31. ↑ ExoPlanet Planet 14 And b.
  32. ↑ 32,0 32,1 Pasachoff 2000, p. 244.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 33,5 33,6 33,7 Wilkins & Dunn 2006, pp. 348, 366.
  34. ↑ Bakich 1995, p. 51.
  35. ↑ Ridpath, Star Tales Andromeda.
  36. ↑ Higgins 2002.
  37. ↑ Rao 2011.
  38. ↑ 38,0 38,1 Pasachoff 2000, p. 270.
  39. ↑ Bakich 1995, p. 60.
  40. ↑ Lunsford, Meteor Shower List 2012.
  41. ↑ Lunsford, Activity Nov 19–23 2011.
  42. ↑ Sherrod & Koed 2003, p. 58.
  43. ↑ Jenniskens & Vaubaillon 2007.
  44. ↑ Jenniskens 2008.
  45. ↑ Jenniskens 2006, p. 384.
  46. ↑ Wiegert et al. 2012.

Bibliografie

  • Allen, Richard H. (1899). Star Names: Their Lore and Meaning. G. E. Stechert. OCLC 30773662. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Bakich, Michael E. (1995). The Cambridge Guide to the Constellations. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44921-2. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Davis, George A., Jr. (1944). "The Pronunciations, Derivations, and Meanings of a Selected List of Star Names". Popular Science. 52: 8. Bibcode:1944PA.....52....8D. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  • French, Sue (Januarie 2006). "Winter wonders: star-studded January skies offer deep-sky treats for every size telescope". Sky and Telescope. Academic OneFile. 111 (1): 83. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Higgins, David (November 2002). "Exploring the depths of Andromeda". Astronomy. Academic OneFile: 88. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Hoskin, Michael; Dewhirst, David (1999). The Cambridge Concise History of Astronomy. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-57291-0. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Jenniskens, Peter (2006). Meteor Showers and Their Parent Comets. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85349-1. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Makemson, Maud Worcester (1941). The Morning Star Rises: an account of Polynesian astronomy. Yale University Press. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Moore, Patrick; Tirion, Wil (1997). Cambridge Guide to Stars and Planets (2nd uitg.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58582-8. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Moore, Patrick (2000). The Data Book of Astronomy. Institute of Physics Publishing. ISBN 978-0-7503-0620-1. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Olcott, William Tyler (2004). Star Lore: Myths, Legends, and Facts. Courier Dover Publications. ISBN 978-0-486-43581-7. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Pasachoff, Jay M. (2000). A Field Guide to the Stars and Planets (4th uitg.). Houghton Mifflin. ISBN 978-0-395-93431-9. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Rao, Joe (Oktober 2011). "Skylog". Natural History. Academic OneFile. 119 (9): 42. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Ridpath, Ian; Tirion, Wil (2009). The Monthly Sky Guide (8th uitg.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-13369-2. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Ridpath, Ian (2001). Stars and Planets Guide. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-08913-3. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Rogers, John H. (1998). "Origins of the Ancient Constellations: II. The Mediterranean Traditions". Journal of the British Astronomical Association. 108 (2): 79–89. Bibcode:1998JBAA..108...79R.
  • Russell, Henry Norris (Oktober 1922). "The new international symbols for the constellations". Popular Astronomy. 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Sherrod, P. Clay; Koed, Thomas L. (2003). A Complete Manual of Amateur Astronomy: Tools and Techniques for Astronomical Observations. Dover Publications. ISBN 978-0-486-42820-8. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • "Hubble Essentials: About Edwin Hubble". HubbleSite. Space Telescope Science Institute. 2008. Besoek op 29 April 2012.
  • Staal, Julius D.W. (1988). The New Patterns in the Sky: Myths and Legends of the Stars (2nd uitg.). The McDonald and Woodward Publishing Company. ISBN 978-0-939923-04-5. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Thompson, Robert Bruce; Thompson, Barbara Fritchman (2007). Illustrated Guide to Astronomical Wonders. O'Reilly Media. ISBN 978-0-596-52685-6. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Wagman, Morton (2003). Lost Stars. McDonald and Woodward Publishing. ISBN 978-0-939923-78-6. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  • Wilkins, Jamie; Dunn, Robert (2006). 300 Astronomical Objects: A Visual Reference to the Universe (1st uitg.). Firefly Books. ISBN 978-1-55407-175-3. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)

Aanlyn bronne

SIMBAD

  • "Alpha And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "Mirach". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "Gamma1 Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "Delta Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "Iota And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "Kappa Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "Lambda Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "Omicron Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "Psi Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "37 Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "Ups And – High proper-motion Star". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "Xi Andromedae". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "29 And (Pi And)". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "51 And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "56 And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 29 April 2012.
  • "R And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 April 2012.
  • "Z And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 1 Mei 2012.
  • "HH And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 20 Mei 2012.
  • "14 And". SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 20 Mei 2012.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Andromeda_(sterrebeeld)&oldid=2521356"