Adonis
Adonis (Grieks: Ἄδωνις) is ’n figuur van Wes-Semitiese oorsprong, ’n sentrale kultusfiguur in verskeie Griekse en Romeinse mites. Hy is nou verwant aan ander mitiese gode van wedergeboorte en plantegroei, soos die Egiptiese Osiris en die Frigiese Attis. Hy is veral deur vroue aanbid: die kultus van die sterwende Adonis was baie bekend onder die jong meisies om Sapfo op Lesbos, omstreeks 600 v.C.[1]
Adonis is een van die ingewikkeldste kultusfigure van klassieke tye. Hy het verskeie rolle, en daar is baie deur die eeue geredeneer oor sy rol en doel in die Griekse geloof. Hy is ’n immer jong god van plantegroei, ’n lewe-dood-wedergeboorte-god wie se siklus elke jaar hernu word. Sy naam word in moderne tye dikwels gebruik vir aantreklike jong mans.
Oorsprong van die kultus
[wysig | wysig bron]Presies wanneer die kultus van Adonis in die Griekse kultuur opgeneem is, is onseker: Volgens Hesiodus was hy die seun van Feniks, van waar die naam Fenisiërs kom, en daar is geen bewys van sy verbintenis met Siprus voor die klassieke era nie. W. Atallah[2] meen dat die latere Hellenistiese mite van Adonis die samesmelting van twee onafhanklike tradisies is.
Die geboorte en dood van Adonis
[wysig | wysig bron]
Adonis se geboorte is baie verwarrend vir enigiemand wat ’n enkele, gesaghebbende weergawe soek. Die patriargale Hellenes het ’n vader vir die god gesoek, en hom gevind in Bublos en Siprus, en geleerdes meen dis ’n aanduiding van die rigting waaruit Adonis se kultus die Grieke bereik het. Pseudo-Apollodorus (Biblioteke, 3.182) het gemeen Adonis is die seun van Kinuras, van Pafos op Siprus, en Metarme. Hesiodus het geglo sy vader was Feniks en Alfesiboia. In Siprus het die kultus van Adonis dié van Kinuras geleidelik verdring.[3] Walter Burkert het gewonder of Adonis nie van die heel begin saam met Afrodite na Griekeland gekom het nie (Burkert 1985, p. 177).
Verskeie weergawes van die geboorte van Adonis bestaan: Die mees algemeen aanvaarde weergawe is dat Afrodite Mirra gevra het om bloedskande te pleeg met haar pa, Teias, die koning van Smirna of Sirië (wat die gebied van Adonis se oorsprong help bevestig). Mirra se diensmeisie het met die plan gehelp, en Mirra het in die donker by haar pa geslaap. Toe Teias eindelik die bedrog ontdek met behulp van ’n olielamp, het hy sy dogter met ’n mes gejaag. Mirra het gevlug en Afrodite het haar in ’n mirreboom verander. Toe Teias ’n pyl in die boom in skiet (of toe ’n beer die boombas met sy tande skeur), is Adonis uit die boom gebore.
Hierdie mite pas in by Adonis se funksie as ’n god van plantegroei sowel as sy oorsprong uit die warm woestynland waar die mirreboom groei. (Dit het nie in Griekeland gegroei nie.) Afrodite sit die baba toe in ’n boks en neem hom na Hades (die onderwêreld) sodat Persefone vir hom kan sorg.
Adonis word ’n uiters aantreklike man en Afrodite gaan hom eindelik haal. Persefone wil hom egter nie teruggee nie en die twee godinne begin so baklei dat Zeus tussenbeide moet tree. Hy verklaar dat Adonis ’n derde van die jaar by Afrodite sal bly, ’n derde van die jaar by Persefone en die ander derde by wie hy wil. Natuurlik kies hy vir Afrodite.
Adonis was ’n groot jagter en Afrodite het saam met hom aan die sport begin deelneem om naby hom te kan wees. Ná ’n ruk begin sy skuldig voel oor haar pligte wat sy versuim en besluit om vir ’n ruk huis toe te gaan. Voor sy weggaan, waarsku sy Adonis egter om nooit ’n dier te jag wat geen vrees toon nie. Kort ná haar vertrek kom Adonis op ’n wildebeer af. Hy vergeet van Afrodite se waarskuwing en maak jag op die beer. Dis egter nie lank nie, toe is Adonis die een wat vlug. Die beer haal hom in en kastreer hom, waarna Adonis hom doodbloei. Afrodite is te laat om hom te red en die treurende godin laat toe anemone groei waar sy bloed val.
Ná sy dood gaan Adonis terug na die onderwêreld, waar Persefone verheug is om hom te sien. Eindelik besef Afrodite waar hy is en haas haar na die onderwêreld om Adonis te gaan haal. Die twee godinne stry weer so erg dat Zeus tussenbeide moet tree. Dié keer gee hy Adonis vir ses maande van die jaar aan Afrodite en die ander ses maande van die jaar aan Persefone.
Adonis is ’n tipiese sterwende god: Hy verteenwoordig die siklus van plantegroei. Sy geboorte is soos die geboorte van nuwe plante, sy groei tot ’n volwassene soos die plant wat ryp word. Ná die oes gaan die plant dood, nes Adonis wat na die onderwêreld terugkeer. Die nuwe saad word dan geplant en keer soos Adonis terug na die lewe.
Die mees gedetailleerde weergawe van Adonis se verhaal is in Boek X van Ovidius se Metamorfoses.
Moderne verbintenis met jeug en voorkoms
[wysig | wysig bron]’n Baie aantreklike jong man word dikwels ’n Adonis genoem, gewoonlik met die konnotasie van ydelikheid: "die werk se Adonis". Die verbintenis met buitengewone fisieke aantrekkingskrag is duidelik in die psigoanalitiese Adonis-kompleks, wat verwys na ’n obsessie om jou fisieke en jeugdige voorkoms te verbeter.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Burkert, Walter, 1985.Greek Religion, "Foreign gods" p 176f
- Detienne, Marcel, 1972. Les jardins d'Adonis, in Engels vertaal deur Janet Lloyd, 1977. The Gardens of Adonis, Harvester Press.
- Frazer, James. The Golden Bough. (1890; Londen, Penguin, 1996).
- Graves, Robert, 1960. The Greek Myths (Penguin), 18.h-.k
- Kerenyi, Karl, 1951. The Gods of the Greeks pp 75–76.
- Thiollet, Jean-Pierre, 2005. Je m'appelle Byblos p. 71-80.
- Theoi Project: Aphrodite and Adonis
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Normdata  |
|
|---|