Timboektoe
Timboektoe (Arabies: تمبكتو, Berber: ⵜⵉⵏⴱⵓⴽⵜⵓ, Frans: Tombouctou) is 'n antieke oasestad in Noord-Mali langs die Nigerrivier. Die stad het 'n bevolking van 54 453 in 2009 gehad.[1] Vanaf 6 April 2012 tot 14 Februarie 2013 is dit as hoofstad van die voormalige omstrede gebied Azawad opgeëis. Timboektoe is sedert 1988 as 'n Unesco-wêrelderfenisgebied gelys.
|
Timboektoe | |
|---|---|
| Kaart | Wapen |
 | |
 | |
| Vlag | |
 | |
| Land |  Mali
|
| Koördinate | 16°46′N 3°0′W / 16.767°N 3.000°W |
| Stigting | 5de eeu v.C. |
| Oppervlakte: | |
| - Totaal | 147,9 vk km |
| Hoogte bo seevlak | 261 m |
| Bevolking: | |
| - Totaal (2009) | 54 453 |
| - Bevolkingsdigtheid | 368,2 vk/km |
| Tydsone | UTC +01:00 |
| Burgemeester | Hallé Ousmane |
Geskiedenis
Timboektoe is waarskynlik in die 12de eeu deur Toearegs gestig as 'n stopplek vir die karavane van die trans-Sahara-handel wat die lande aan die oewer van die Nigerrivier met die Maghreb verbind het. Die belangrikste handel was met sout, wat in myne noord van die stad in die Sahara ontgin is. Hierdie sout word in Wes-Afrika verhandel, waar sout skaars was, onder meer vir goud en slawe.
Die kombinasie van die rykdom van die stad en die ontoeganklikheid daarvan vir Christelike reisigers - die eerste Europeër wat dit bereik het, die Skotse majoor Gordon Laing, is vermoor op pad terug van die stad in 1826[2] - het die stadsnaam in die Weste 'n mitiese klank gegee. Die naam is steeds simbolies van 'n afgeleë en skaars toeganklike plek.
Aan die begin van 2012 is die streek waarin Timboektoe geleë is, deur Toeareg-rebelle ingeneem vanuit die noorde van Mali. Die hele noorde van Mali is ingeneem, saam met vegters van die Islamitiese groep Ansar Dine, en het 'n onafhanklike staat (Azawad) uitgeroep. Op 28 Januarie 2013, sonder gevegte, is die stad egter deur Franse en Maliaanse troepe herower.[3]
Stad van geleerdes
Timboektoe was/is 'n stad van Islamitiese geleerdheid. Wetenskaplikes in vakgebiede soos die Islamitiese wet (Fiqh) en Koranegese (Tafsir) bestudeer en gee daar kommentaar op die beroemde werke soos die Mukhtassar van Khalil bin Ahmed. Hierdie geleerdes het lesse aangebied vir leerlinge en studente op verskillende vlakke, wat in hul huise kom studeer het of in sogenaamde madrassas byeengekom het. Hierdie geleerdes is dikwels as imam of muedzin verbind met die drie groot moskees (grande mosquée) van Timboektoe, veral die Sankoré-moskee. Om hierdie rede word die Sankoré dikwels 'n universiteit genoem, hoewel dit nie heeltemal korrek is nie. Nietemin was die moskees van Djinguereber, Sidi Yaya en Sankoré die sentrums van geleerdheid. Die bekendste geleerdes wat Timboektoe voortgebring het is:
- Die 16de-eeuse Ahmad Baba (1556 - 1627), wat veral bekend was vir sy kennis van Islamitiese wetgewing (Fiqh) en Arabiese grammatika (Urf).
- Die 16de-eeuse Mahmud Kati, 'n tydgenoot van Ahmad Baba. Kati is 'n afstammeling van 'n Spaans-Islamitiese familie wat tydens die Reconquista van Toledo na Timboektoe gevlug het. Hy is bekend as die skrywer van die Tarîkh al-Fattâsh (die geskiedenis ondersoek), die eerste van die drie geskiedenisse van Timboektoe.
- Die 17de-eeuse historikus al-Sa'adî, die skrywer van die Tarîkh as-Sudân (Geskiedenis (van die land) van die Swartes), die tweede van die drie geskiedenisse van die stad Timboektoe en sy omgewing.
- Die derde belangrike bron vir die geskiedenis van die stad is die boek Tadhkirat al-Nisyan fi Akhbar Muluk al-Sudan (Aan die vergetelheid onthou die feite van die konings (van die land) van die swartes).
- 'n Laaste toevoeging tot die pre-koloniale geskiedenis van die stad is die 18de-eeuse ongetitelde kroniek van Moulaye al-Qasim bin Moulaye Suleiman.
Geleerdheid is in Timboektoe deel van 'n familieverbonde beroep. Daarbenewens kan manuskripte en boeke die woord van God bevat. Daarom word boeke selde of nooit verbrand of weggegooi. As gevolg hiervan, en as gevolg van die papier-gunstige klimaat in die Sahara, is daar baie manuskripte wat binne plaaslike gesinne in en rondom Timboektoe sirkuleer. Sedert die 1970's was daar inisiatiewe om hierdie manuskripte te versamel en te bewaar. In die 1970's, op inisiatief van John Hunwick, is die sentrum Ahmad Baba met die hulp van UNESCO gestig met die doel om soveel moontlik manuskripte te versamel en te herstel of ten minste op mikrofilm te plaas. Die versameling van die Center Ahmad Baba bevat meer as 20 000 manuskripte. Boonop is 'n aantal groot private versamelings met finansiële steun van onder meer die Ford Foundation en die Noorse en Suid-Afrikaanse regerings beter bewaar en vir die publiek oopgemaak. Dit sluit in die Fondo Kati, die Mahmud Kati-biblioteek wat onlangs herstel is, en die Mama Haidara-biblioteek. Die katalogusse van hierdie biblioteke is deur die al-Furq Foundation in Londen gepubliseer. Daar is ook 'n aantal kleiner biblioteke.
Die stad probeer al 'n aantal jare om sy beeld as 'n sentrum van geleerdheid verder te ontwikkel. Die stad is in 2006 deur die Islamitiese Organisasie vir Onderwys, Wetenskap en Kultuur as die hoofstad van Islamitiese Kultuur benoem. Dit is gevier met 'n reeks debatte, kongresse en ander geleenthede.
Tydens die Maliese staatsgreep in 2012 is die stad deur vegters van Ansar Dine ingeneem en is daar stelselmatig skade berokken aan die Islamitiese kulturele erfenis wat deur die VN vir beskerming aangewys is.[4]
Verwysings
- ↑ (fr) Resultats Provisoires RGPH 2009 (Région de Tombouctou), République de Mali: Institut National de la Statistique, archived from the original on 17 Maart 2013, https://www.webcitation.org/6FBLpTLbL?url=http://instat.gov.ml/documentation/tombouctou.pdf, besoek op 14 Junie 2018
- ↑ Alexander Gordon Laing
- ↑ (nl) Fransen veroveren Timboektoe met parachutisten, NOS Nieuws, 29 Januarie 2013
- ↑ Islamisten in Mali zetten vernieling van mausolea in Timboektoe voort, Belga/De Morgen, 1 Julie 2012
Eksterne skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Timboektoe.- (en) Toerisme-inligting oor Timbuktu op Wikivoyage
- (en) "Timbuktu". Encyclopædia Britannica. Besoek op 15 Junie 2018.
- (en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy
