Woordspeling: Verskil tussen weergawes
Geskrapte inhoud Bygevoegde inhoud
Geskep deur die bladsy "Pun" te vertaal |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
(8 wysigings tussenin deur 4 gebruikers nie gewys nie) | |||
Lyn 1:
[[Lêer:Kariktura.JPG|duimnael|KLEPTOROUMANIA<br />
'n Woordspeling (in Engels ''pun''), wat ook '''paronomasia '''genoem word, is 'n soort spel met woorde wat op twee of meer betekenisse dui deur veelvuldige betekenisse van woorde te benut, of van woorde wat dieselfde klink, vir 'n bedoelde humoristiese or [[Retoriek|retoriese]] effek.<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/pun Merriam-Webster Online Dictionary. 2009.] </ref><ref>[http://dictionary.reference.com/browse/pun Dictionary.com. 2009.] </ref> Hierdie meerduidigheid kan voortspruit uit die doelbewuste gebruik van [[Homofoon|homofone]], [[Homograaf|homografiese]], metonimiese of beeldende taalgebruik. 'n Woordspeling verskil van 'n malapropisme ('n taalflater) deurdat 'n malapropisme 'n verkeerde variasie van 'n korrekte uitdrukking is, terwyl 'n woordspeling uitdrukkings met verskeie korrekte interpretasies behels. Woordspelings kan beskou word as in-grappe of idiomatiese konstruksies, aangesien hulle gebruik en betekenis net tot 'n bepaalde taal en sy kultuur behoort. ▼
▲'n '''Woordspeling''' (in Engels ''pun''), wat ook '''paronomasia '''genoem word, is 'n soort spel met woorde wat op twee of meer betekenisse dui deur veelvuldige betekenisse van woorde te benut, of van woorde wat dieselfde klink, vir 'n bedoelde humoristiese or [[Retoriek|retoriese]] effek.<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/pun Merriam-Webster Online Dictionary. 2009.]
Woordspelings het 'n lang geskiedenis in menslike geskryf. [[Wigskrif|Sumeriaanse wigskrif]] en [[Egiptiese hiërogliewe|Egiptiese hirogliewe]] is aanvanklik op woordspelingstelsels gegrond, en die Romeinse dramaturg Plautus was beroemd vir sy woordspelings en woordspeletjies.<ref name="Pollack2011"><cite class="citation book">John Pollack (14 April 2011). </cite></ref><ref>M. Fontaine, Funny Words in Plautine Comedy, Oxford, 2010.</ref> Woordspelings is al die lof toegeswaai as die grondliggende konsep agter alfabette, geskryf en selfs die menslike beskawing.<ref name="Pollack2011"><cite class="citation book">John Pollack (14 April 2011). </cite></ref>▼
▲Woordspelings het 'n lang geskiedenis in menslike geskryf. [[Wigskrif|Sumeriaanse wigskrif]] en [[Egiptiese hiërogliewe|Egiptiese hirogliewe]] is aanvanklik op woordspelingstelsels gegrond, en die Romeinse dramaturg Plautus was beroemd vir sy woordspelings en woordspeletjies.<ref name="Pollack2011
== Tipologie ==
Woordspelings kan op verskillende maniere geklassifiseer word:
Die homofone woordspeling, 'n algemene soort, gebruik woordpare wat dieselfde klink ([[Homofoon|homofone]]) maar nie sinonieme is nie. Walter Redfern het hierdie soort toegelig met hierdie stelling: "Om 'n woordspeling te maak is om homonome as [[
'n Homografiese woordspeling gebruik woorde wat dieselfde gespel word ([[Homograaf|homograwe]]), maar verskillende betekenisse en klanke het. Vanweë hul aard berus hulle meer op sig as gehoor, in teenstelling met homofone woordspelings. Hulle staan ook bekend as ''heteronomiese woordspelings''. Voorbeelde waar die woordspelingwoorde gewoonlik in twee verskillende dele van 'n paragraaf voorkom, berus dikwels op 'n ongewone sinskonstruksie, soos in die grappie: "When asked to explain his large number of children, the pig answered simply: 'The wild oats of my sow gave us many piglets.' " 'n Voorbeeld wat homofone en homografiese woordspelings kombineer, is Douglas Adams se sin: "You can tune a guitar, but you can't tuna fish. Unless of course, you play bass." Die sin gebruik die homofone eienskappe van ''tune a'' en ''tuna'', asook die homografiese woordspeling op ''bass'', waar die dubbelsinnigheid verkry word deur die identiese spelling van
Homonieme woorspelings, nog 'n algemene soort, ontstaan uit die benutting van woorde wat sowel homograwe en homofone is. Die stelling "Being in [[Politiek|politics]] is just like playing [[Gholf|golf]]: you are trapped in one bad lie after another" is 'n woordspeling met die twee betekenisse van die woord ''lie'' as " 'n doelbewuste onwaarheid" en as "die posisie waarin iets rus". 'n Verwerking van 'n grappie wat [[Isaac Asimov]] oorvertel het, is "Did you hear about the little moron who strained himself while running into the screen door?" wat speel op ''strained'' as "om jou uiterste bes te doen" en "te filtreer".<ref>Asimov, Isaac.
'n Saamgestelde woordspeling is 'n stelling wat twee of meer woordspelings bevat. 'n Ingewikkelde stelling van Richard Whately sluit byvoorbeeld vier woordspelings in: "Why can a man never starve in the [[Sahara|Great Desert]]? Because he can eat the sand which is there. But what brought the sandwiches there? Why, Noah sent Ham, and his descendants mustered and bred."<ref
[[Lêer:
'n Rekursiewe woordspeling is een waar die tweede aspek van 'n woordspeling berus op die begrip van 'n element in die eerste een. Byvoorbeeld, die stelling "[[Pi|π]] is only half a pie." (π-boë is 180 [[Graad (meetkunde)|grade]], of 'n halwe sirkel, en 'n "pie" is 'n volledige [[sirkel]]). Nog 'n voorbeeld is "Infinity is not in finity", wat beteken "infinity" is nie in 'n "[[Eindige versameling|finite]]"-reeks. Nog 'n voorbeeld is "a Freudian slip is when you say one thing but mean your mother."<ref
Visuele woordspelings word soms gebruik in logos, embleme, insignia en ander grafiese simbole, waarin een of meer van die aspoekte van die woordspeling vervang word in die prent. In Europese heraldiek word hierdie tegniek "canting arms" genoem. Visuele en ander woordspelings kom ook algemeen voor in Nederlandse gewelstene, asook in party spotprente, soos in ''Lost Consonants'' en ''The Far Side''. Nog 'n soort visuele woordspeling kom voor in tale wat nie-fonetiese skrif gebruik. In Chinees kan 'n woordspeling gegrond wees op geskrewe karakters met 'n eenderse vorm, al is daar geen fonetiese ooreenkoms tussen die woorde waarmee die woordspeling gemaak word nie. <ref>Attardo, Salvatore.
Richard J. Alexander wys op nog twee vorme wat woordspelings kan aanneem: grafologiese woordspelings (wat soms visuele woordspelings genoem word), soos in concrete poetry; en [[Morfologie (taalkunde)|morfologiese]] woordspelings, soos portmanteaux.<ref name="Alexander">Alexander, Richard J. ''Aspects of Verbal Humour in English'', bl. 21–41</ref>
Line 28 ⟶ 26:
=== Komedie en grappe ===
Woordspelings is 'n algemene bron van humor in grappe en komedievertonings. Hulle word dikwels in die trefreël van 'n grappie gebruik, waar hulle gewoonlik 'n humoristiese betekenis gee aan 'n taamlik verwarrende storie. Dit staan ook bekend as 'n storiegrappie (feghoot). Die volgende voorbeeld kom uit die fliek ''Master and Commander: The Far Side of the World'', hoewel die trefreël 'n veel ouer Vaudeville-oorsprong het.<ref
:: Kaptein Aubrey, wat deur [[Russell Crowe]] gespeel word: "Do you see those two weevils, Doctor?...Which would you choose?"
:: Dr. Maturin: "Neither. There's not a scrap of difference between them. They're the same species of ''Curculio''."
Line 34 ⟶ 32:
:: Dr. Maturin: "Well, then, if you're going to push me. I would choose the right-hand weevil. It has significant advantage in both length and breadth."
:: Kaptein Aubrey: "There, I have you!...Do you not know that in [[Britse Vloot|the Service]], one must always choose ''the lesser of two weevils''?"
Woordspelings word dikwels gebruik in die titels van komiese parodieë. 'n Parodie van 'n populêre liedjie, fliek, ens, kan 'n titel kry wat skimp op die titel van die werk waarvan die parodie gemaak word, deur van die woorde te vervang met ander wat eenders lyk of klink. Universiteite se a cappella-groepe kry dikwels hul name na aanleiding van musikale woordspelings om aanhangers te lok met pogings tot humor. So 'n titel kan onmiddellik kommunikeer dat dit wat volg 'n parodie is en ook wat die werk is waarvan die parodie gemaak is, wat 'n inleidende verduideliking oorbodig maak.
In 2014 is die eerste Britse Woordspelingkampioenskap gehou by die Leicester-komediefees, aangebied deur Lee Nelson. Die wenner was Darren Walsh. Die kompetisie het die reël "My computer's got a Miley Virus. It's stopped twerking" ingesluit.<ref
=== Letterkunde ===
Nie-humoristiese woordspelings was en is 'n standaard- poëtiese instrument in die letterkunde. Woordspelings en ander vorme van speel met woorde is gebruik deur baie bekende skrywers, soos Alexander Pope,<ref name="Nichol2015
Hier is 'n voorbeeld uit [[William Shakespeare|Shakespeare]] se ''Richard III'':
:: "Now is the winter of our discontent made glorious summer by this son of York" (Son/sun)
Shakespeare was ook bekend vir sy gereelde spel met minder ernstige woordspelings, die soort "spitsvondighede" wat [[Samuel Johnson]] laat kla het: " 'n Spitsvondigheid is vir Shakespeare wat glimmende mis vir die reisiger is! Hy volg dit na alle avonture; dit gaan hom vir seker uit sy pad neem, gaan hom vir seker in die modder laat verswelg. Dit het 'n soort kwaadaardige mag oor sy verstand en die bekoring daarvan is onweerstaanbaar."<ref>Samuel Johnson, ''Preface to Shakespeare''.</ref> Elders verwys Johnson neerhalend na woordspeling as die laagste vorm van humor.<ref
In die gedig ''A Hymn to God the Father,'' het John Donne, wat getroud was met Anne More, woordspelings herhaaldelik gebruik: "Son/sun" in die tweede aangehaalde reël, en twee saamgestelde woordspelings op "Donne/done" en "More/more". Al drie is homofonies, met die woordspeling op "more" wat sowel homografies as '''kapitonimies '''is. Die dubbelsinnigheid help om verskeie moontlike betekenisse aan die strofes te gee.
:: "When Thou hast ''done'', Thou hast not ''done'' / For I have ''more''.
:: that at my death Thy ''Son'' / Shall shine as he shines now, and heretofore
:: And having ''done'' that, Thou hast ''done''; / I fear no ''more''."
[[Alfred Hitchcock]] het gesê: "Woordspeling is die hoogste vorm van letterkunde."<ref
=== Retoriek ===
Woordspelings kan dien as 'n retoriese instrument, waar die woordspeling dien as 'n oorredingsmiddel vir 'n skrywer of spreker. Hoewel woordspelings dikwels as clichés gesien word, "kan dit 'n doeltreffende hulpmiddel wees in 'n verskeidenheid situasies en vorme".<ref
=== Ontwerp ===
Soos ander vorme van woordspeling word paronomasia soms gebruik vir sy eienskappe om aandag te trek of vir sy mnemoniese (geheue-) kwaliteite. Dit kom dus dikwels voor in titels en die name van plekke, karakters en organisasies, en in reklame en slagspreuke.<ref name="Adslogans
Baie restaurant- en winkelname gebruik woordspelings: [[Kain en Abel|Cane & Able]] Mobility Healthcare, Sam & Ella's Chicken Palace, Tiecoon Tie Shop, Planet of the Grapes Wine and Spirits,<ref name="best
Die name van fiksiekarakters bevat ook dikwels woordspelings, soos Ash Ketchum en Goku ("Kakarrot"), die protagoniste van onderskeidelik die videospeletjiereeks ''[[Pokémon]]'' en die [[manga]]-reeks ''[[Dragon Ball]]'', waarvan albei franchises daarvoor bekend is dat die name van baie van hul karakters 'n tweede betekenis het. 'n Herhalende motief in die ''Austin Powers-''flieks is dat baie van die name woordspelings is wat na manlike geslagsdele verwys. In die wetenskapfiksietelevisiereeks ''[[Star Trek]]'' word "B-4" gebruik as een van vier androïd-modelle wat "voor" die androïde Data, 'n hoofkarakter, gemaak is.
Die paralelle vervolg ''The Lion King 1½'' is bemark met die uitdrukking: "You haven't seen the 1/2 of it!". Wyborowa Vodka gebruik die slagspreuk "Enjoyed for centuries straight", terwyl Northern Telecom "Technology the world calls on" gebruik.<ref name="Adslogans"
Op 1 Junie 2015 het die BBC Radio 4-program ''You and Yours'' 'n insetsel gehad met die titel "Puntastic Shop Titles". Die inskrywings het 'n Chinese wegneemeteplek in die dorpie Ayr gehad met die naam "[[Uluru|Ayr’s Wok]]", 'n kebabwinkel in Ierland genaamd "Abra Kebabra" en 'n boomkundige in Dudley met die naam "Special Branch." Die weninskrywing van die kompetisie, wat deur Lee Nelson gekies is, was 'n droogskoonmaker in Fulham en Chelsea met die naam "Starchy and Starchy".<ref
== In die media ==
Paronomasia het 'n stewige vastrapplek in die media gekry. William Safire van die ''New York Times'' sê dat die "die oorsprong van hierdie vinnig toenemende [gebruik van paranomasia] is dikwels die behoefte wat 'n kopskrywer het om 'n leser se aandag vinnig te trek, en het gelei tot 'n nuwe verdraagsaamheid vir 'n vorm van humor wat lank verag is".<ref>Safire, W. "On Language: A Barrel of Puns."
Paronomasia kom ook mondelings algemeen voor. Salvatore Attardo meen dat woordspelings verbale humor is. Hy praat oor Pepicello en
Paronomasia staan sterk in gedrukte media en mondelingse gesprekke, so 'n mens kan aanvaar dat dit ook heelwat in die uitsaaimedia sal voorkom. Voorbeelde van paranomasia in media is klankgrepe. Hulle kan onvergeetlik wees vanweë die humor en retoriek wat met paronomasia vereenselwig word, wat die veelseggendheid van die klankgreep sterker maak.
== Verwarring en alternatiewe gebruike ==
Daar is subtiele verskille tussen paronomasia en ander letterkundige tegnieke, soos dubbelsinnigheid (''double entendre''). Terwyl woordspelings dikwels 'n eenvoudige spel met woorde is vir humoristiese of retoriese effek, sinspeel dubbelsinnigheid op 'n tweede betekenis wat nie in die stelling of die frase self voorkom nie, maar een is wat doelbewus die tweede betekenis verdoesel. Aangesien albei die doelbewuste gebruik van dubbele betekenis benut, kan woordspelings soms dubbelsinnighede wees, en omgekeerd. Woordspelings toon ook ooreenkomste met paraprosdokian ('n Griekse woord wat "onverwagte betekenis" beteken), sillepsis en ''eggcorns ''('n woord wat verkeerd gehoor word)''.'' Daarby word homografiese woordspelings soms vergelyk met die stilistiese middel antanaclasis, en homofoniese woordspelings met polyptoton. Woordspelings kan gebruik word as 'n soort mnemoniese hulpmiddel om begrip in 'n opvoedkundige omgewing te versterk. As dit oordeelkundig gebruik word, kan woordspelings inhoud doeltreffend versterk en help dat studiemateriaal beter onthou word. Sommige linguïste moedig die skep van [[
== Geskiedenis ==
Woordspelings het in antieke [[Antieke Egipte|Egipte]] voorgekom, waar hulle baie gebruik is in die ontwikkeling van mites en die interpretasie van drome.<ref>[https://books.google.com/books?id=8Op3RD28z_4C&pg=PA68&dq=%22ancient+egypt%22+pun+language&hl=en&ei=Mc5zTZ37OtK4tweAhITuDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&sqi=2&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=puns&f=false Magic in ancient Egypt by Geraldine Pinch] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506161943/https://books.google.com/books?id=8Op3RD28z_4C&pg=PA68&dq=%22ancient+egypt%22+pun+language&hl=en&ei=Mc5zTZ37OtK4tweAhITuDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&sqi=2&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=puns&f=false |date= 6 Mei 2016 }} University of Texas Press, 1995, 191 bladsye, bl. 68</ref>
In [[Volksrepubliek China|China]] het Shen Dao (om en by [[300
In antieke [[Mesopotamië|
Die Maja is bekend daarvoor dat hul woordspelings in hul [[Egiptiese hiërogliewe|hiëroglifiese
In [[Japan]] was "graphomania" 'n soort woordspeling.<ref>[https://books.google.com/books?id=nCJwEDzyxNgC&pg=PA463&dq=%22ancient+japan%22++puns&hl=en&ei=ftJzTbG2HMqUtweqyaDwCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&sqi=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=pun&f=false The Cambridge History of Japan: Ancient Japan] Delmer M. Brown, John Whitney Hall, Cambridge University Press, 1993 – 650 bladsye, bl. 463</ref>
In [[Tamil]] is "Sledai" die woord wat woordspeling beteken waar 'n woord twee
==
* Alexander, Richard J. (1997). [https://books.google.com/books?id=zioy07JVHcwC ''Aspects of Verbal Humour in English'']. Narr, Tübingen: Gunter Narr Verlag. ISBN 978-3-8233-4936-5.
* Augarde, Tony (1984). ''The Oxford Guide to Word Games''. London: Oxford University Press.
* Fontaine, Michael (2010). ''Funny Words in Plautine Comedy''. Oxford University Press.
* Hempelmann, Christian F. (Sep 2004). "Script opposition and logical mechanism in punning". ''Humor – International Journal of Humor Research''. '''17''' (4): 381–392. {{DOI|10.1515/humr.2004.17.4.381}} (toegang beperk)
* Smyth, Herbert Weir (1920). ''Greek Grammar''. Cambridge: Harvard University Press.
* Tartakovsky, Joseph (28 Maart 2009). [http://www.nytimes.com/2009/03/28/opinion/28Tartakovsky.html "Pun for the Ages"].
== Verwysings ==
{{Verwysings|3}}
== Verdere leesstof ==
Line 107 ⟶ 102:
== Eksterne skakels ==
* [http://www.heteronym.com/there_s_a_sewer_in_the_sewer_m.htm There's a Sewer in the Sewer: a primer for heteronymphiles]
{{Commons-kategorie inlyn|Puns}}
{{Normdata}}
[[Kategorie:Humor]]
[[Kategorie:Stylfigure]]
|