Kán-po͘-chē

Kán-po͘-chē Ông-kok ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
kok-kî kok-hui
Chu-kù: ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ "Kok-ka, sìn-gióng, kok-ông"
Kok-koa: បទនគររាជ "Úi-tāi ê Ông-kok"
Siú-to͘ kap siāng-tōa siâⁿ-chhī	Phnom Penh
Koaⁿ-hong gí-giân	Khmer-gí
Sêng-jīn ê kok-ka gí-giân	Khmer-gí
Chèng-hú	tan-it-chè, gī-hoē kiōng-hô-chè, soán-kí kun-chú, kun-chú li̍p-hiàn, it-tóng iu-sè
• kok-ông	Norodom Sihamoni
• siú-siòng	Hun Manet
• Goân-ló-īⁿ gī-tiúⁿ	Hun Sen
• Kok-bîn Gī-hoē gī-tiúⁿ	Khuon Sodary
Li̍p-hoat ki-kò͘	Gī-hoē
• Siōng-īⁿ	Goân-ló-īⁿ
• Hā-īⁿ	Kok-bîn Gī-hoē
Bīn-chek
• Lóng-chóng	181,035 km2 (69,898 sq mi) (tē 88 miâ)
• chúi-he̍k (%)	2.5
Jîn-kháu
• 2023 nî kó͘-kè	17,091,464 (tē 72 miâ)
• Bi̍t-tō͘	94.4/km2 (244.5/sq mi)
GDP (PPP)	2024 nî kó͘-kè
• Lóng-chóng	$106.714 cha̍p-ek (tē 97 miâ)
• Pêng-kin	$6,541 (tē 144 miâ)
GDP (bêng-gī)	2024 nî kó͘-kè
• Lóng-chóng	$33.233 cha̍p-ek (tē 108 miâ)
• Pêng-kin	$2,037 (tē 151 miâ)
Gini (2013 nî)	36.0 tiong
HDI (2022 nî)	0.600 tiong · tē 146 miâ
Hoè-pè	Kán-po͘-chē riel (៛) (KHR)
Sî-khu	UTC+7 (ICT)
Sî-kan keh-sek	dd/mm/yyyy
Khui-chhia hong-hiòng	iū
Tiān-oē khu-hō	+855
ISO 3166 tāi-hō	KH
Siōng-téng domain	.kh

Kán-po͘-chē (柬埔寨), choân-chheng Kán-po͘-chē Ông-kok (柬埔寨王國; Khmer-gí: ព្រះរាជាណាចក្រ កម្ពុជា), Tang-lâm-a ê kok-ka. Tâng-pêng koh kòe sī Oa̍t-lâm, sai-pak-pêng Thài-kok, pak-pêng Láu-o, lâm-pêng Thài-kok-oan. Siú-to͘ tī Phnom Penh.

Le̍k-sú

Tī 1000 nî chó-iū khai-sí ū ko-téng bûn-bêng chhut-hiān tī hia. Khmer bûn-bêng tùi 9 sè-kí chì 13 sè-kí hoat-tián, chiâⁿ-chò 1 ê tè-kok, siú-to͘ siat tī Angkor.

Āu--lâi Khmer tè-kok ê léng-thó͘ ná lâi ná liû-sit, iû Thài-kok, Oa̍t-lâm chiàm--khì he̍k-chiá siu--tńg-khì. Tī 1863 nî Kán-po͘-chē pìⁿ Hoat-kok "pó-hō͘" ê thó͘-tē, ia̍h-chiū-sī ha̍p-pèng tī Hoat-kok léng Indochina miâ-gī hā. Ji̍t-pún tī Tē-jī-pái Sè-kài Tāi-chiàn chiàm-niá Kán-po͘-chē. Kán-po͘-chē tī 1953 nî soan-pò͘ to̍k-li̍p.

Bí-kok tī Indochine Chiàn-cheng (1946-1975) bat tāi-liōng hong-chà Kán-po͘-chē , tì-sú bîn-kan sí-siong kīn 600,000 (liōng-kî-iok). Tī 1970 nî Lon Nol chiong-kun chiūⁿ-tâi, soan-pò· sêng-li̍p Khmer Kiōng-hô-kok. Hoán-tùi Lon Nol, kiōng-sán chú-gī ê Âng-sek Khmer tī 1975 nî tit-tio̍h chèng-koân, kái kok-hō chò Kán-po͘-chē. In î-chhî 3 tang ê siā-hōe kek-bēng ko·-kè chō-sêng 80 bān chì 300 bān lâng sí-bông.

Oa̍t-lâm tī 1978 nî phah-ji̍p Kán-po͘-chē, Kán-po͘-chē Kiōng-sán-tóng sit-khì chèng-koân. 1993 nî khai-sí ū soán-kí, iû Liân-ha̍p-kok chàn-cho·. Hit nî 9 goe̍h Kán-po͘-chē chiâⁿ-chò ū hiàn-hoat ê ông-kok. 1998 nî pān choân-kok-sèng ê soán-kí. Kán-po͘-chē ê chèng-kio̍k ta̍uh-ta̍uh-á ún-tēng--lo̍h-lâi, Kán-po͘-chē Kiōng-sán-tóng chhun ê kun-le̍k tâu-hâng.

Tē-lí

Kán-po͘-chē ê bīn-chek ū 181,040 km². Kap Thài-kok kong-ke ê piⁿ-kài ū 800 km, kap Láu-o kong-ke 541 km, kap Oa̍t-lâm kong-ke 1228 km. Iân Thài-kok-oan ê hái-hoāⁿ-soàⁿ ū 443 km.

Un-tō· tī 10 °C kàu 38 °C tiong-kan. 5-go̍eh kàu 10-go̍eh sī Kán-po͘-chē ê tâm kùi-cheh. Sai-lâm chhoe--lâi ê jia̍t-tāi monsoon (kùi-hong) tòa lâi Thài-kok-oan, Ìn-tō·-iûⁿ ê sip-khì; 9-go̍eh, 10-go̍eh ê hō·-chúi te̍k-pia̍t chē. 11-go̍eh kàu 3-go̍eh sī ta kùi-cheh. Tang-pak lâi ê kùi-hong chhoe tùi hái-hoāⁿ khì. Chiaⁿ-go̍eh kàu 2-go̍eh hō·-chúi siōng chió.

75% ê tē tī hái-poa̍t 100 m í-hā. Thó·-tē ê sim-chōng tē-tài tī Tonlé Sap ("Tōa ô·") kap chiu-ûi ê pêng-goân. Chia ê thô·-bah siōng sek-ha̍p tiū-á ê chèng-choh, jîn-kháu mā siōng chē.

Jîn-kháu

Kán-po͘-chē ê jîn-kháu 9-siâⁿ khah ke sī Khmer-lâng. Cham-lâng (sìn-gióng Hôe-kàu) sī siōng chú-iàu ê chío-sò· cho̍k-kûn. Ia̍h ū-kóa Oa̍t-lâm-lâng, Hàn-lâng.

Khmer-gí hām Oa̍t-lâm-gí lóng sio̍k Lâm-a-gí-hē ê Mon-Khmer hun-ki.

Siōng chú-iàu ê chong-kàu sī Siōng-chō-pō͘ Hu̍t-kàu, che kòe-khì siū Kán-po͘-chē Kiōng-sán-tóng ap-chè, taⁿ í-keng koh oa̍h-thiàu.

Keng-chè

Chng-kha chú-iàu ê keng-chè sêng-sán sī lông-gia̍p kap óa-khò lông-gia̍p ê oa̍h-tōng. Chè-chō-gia̍p ê sán-liōng iú-hān.