Vanuatu

Ripablik blong Vanuatu République de Vanuatu ’’Republic of Vanuatu’’
Vlagge Waepen
Baosisgegevens
Officiële landstaele:	Bislama, Frans, Iengels
Oôdstad:	Port Vila
Regeriengsvurm:	Republiek
Staetsoôd:	Tallis Obed Moses
Regeriengsleider:	Bob Loughman
Religie:	Presbyteriaâns, Rooms-Katholiek, Anglicaâns
Oppervlakte:	12.189 km² (hin% waeter)
Inweuners:	286.429 (2016) (12,5 inw. / km²)
Aore gegevens
Volkslied:	Yumi, yumi, yumi
Munte:	Vatu (VUV)
UTC:	UTC+11 (zeumertied: ni)
Nationaole feêstdag:	30 juli
Web | Code | Tel.	.vu | VAN | +678

Vanuatu is 'n eilan'nstaet in Oceanië. Vroeher eêt'n Vanuatu de Nieuwe Hebriden. De buurlan'n van Vanuatu zien 170 km ten nôor'n de Salomonseilan'n, 800 km ten oôsen Fiji en 230 km in 't zuudwessen Nieuw-Caledonië. 1900 km in 't zuudwessen lig Brisbane (Australië). Vanuatu is ruwwig in te deêl'n in drie deêln: de Torres en Banks-eilan'n in 't noôr'n, Espiritu Santo, Efate en Maewo in 't midd'n en de Tafea-eilan'n in 't zuuen. Vanuatu is onderdeêl van Melanesië.

Geschiedenisse

Eêst wier Vanuatu beweund deur Melanesiërs. Der zien zelfs opgraeviengen die an hetuugen van een eeuwenlange beweunieng. De ouste opgraevieng dateer van 2000 voe Christus. Vast sti da 't eiland Malo rond 1400 voe Chr. bluuvend beweund wier duer mensen van de Lapita-cultuur, wat a vernoemd is ni een archeologische vonst op Nieuw-Caledonië. Dit Lapita-volk vestihen zen eihen op de kleinere eilan'n en ze brochen verkens, hon'n en pluumvee mee. De eêste Europeanen die an ankwaâmen in Vanuatu, kwaâm'n in 1606. Een Spaânse expeditie heleid deur twi Portugezen, Luis Váez de Torres en Pedro Fernández de Quirós, beriekt'n Vanuatu. Ze dochen echter da't et een deêl van Australië was. In 1768 wiern de Nieuwe Hebriden wee herontdekt deur Louis Antoine de Bougainville. End de 18e eeuw begon'n de Europeanen Vanuatu te bebouwen, nida James Cook 't uudige Vanuatu in 1774 de naem 'de Nieuwe Hebriden' eheven a.

Rond 1860 kwaâm'n vee Iengelse en Franse kolonisten ni de Nieuwe Hebriden. Ze giengen di mie vee succes kokosnoten, cacao en banaânen verbouw'n. Dideur kwaâ'm'n zowè Frankriek as Engeland op 't idee om de Nieuwe Hebriden 't annexeêren. Ok a'n de Nieuwe Hebriden vee te liene van 't zohenaemde 'blackbirden', ut rekruteren van mensen deur middel'n as buvobbeld kidnapping. Mè in 1906 wiern de Nieuwe Hebriden bestuurd deur een Iengels-Frans condominium. Dit wil zène dan ze deur beie lan'n bestuurd wiern. In de Twidde Waereldoôrlog wiern de eilan'n Efate en Espiritu Santo hebruukt as militaire bases. Roend 1960 kwam nationalisme op en ontstoeng de drang ni afankelijkeid. Op 30 juli 1980 wier, noe Vanuatu, dan ok echt een land. In 1981 wier 't land lid van de VN en in 1983 van de Orhanisasie van Niet-gebon'n Lan'n.

Politiek

Vanuatu is een republiek mie an 't oôd president Kalkot Maltaskelekele, die a vurral ceremonieêle macht ei. Deze president is verkooz'n voe 5 jaer deur een kiescollege, dat a besti uut leêden van 't parlement en president'n van nasjonale raâden. Twiderde van 't kiescollege mo voe stemm'n. Dit kiescollege ei ok de macht om de president of te zett'n.

Vanuatu ei een ínkaemerparlement van 52 leêden. Deze worn elke 4 jaer deur de bevolkieng ekozen. De overeid en de saemenlevieng van Vanuatu stuut vaâk op probleem'n omda sommihe Iengels en sommihe Frans spreken. De rechtspraâk is ebaseerd op de Britse wet.

Heografie

De miste eilan'n op Vanuatu zien berhachtig en omriengd deur koraâlriffen en èn mistal ok een vulkanische achterhrond. Oengeveêr 35% van 't landoppervlak lig oôger dan 300 m en 55% van de hellieng'n ei een helliengspercentagie van meêr dan 20%. De eilan'n èn een tropisch of sub-tropisch klimaet. Ut oôgste punt van Vanuatu is de Mount Tabwemasana op 't eiland Espiritu Santo. Op de eilan'n Ambae, Ambrym en Tanna zien toppen van meêr dan 1000 m. De euvels zien mistal dicht bebost, an de kust zien vee kokosplantazies. Ok zien der vulkanen, zowè op as onder waeter. In totaâl zien der 9 vulkanen, wivan 2 onder waeter. Deze vulkanen staen op de eilan'n Tanna, Ambrym, Gaua en Lopevi. De leste uitbarstieng stam uut 1945. Der val 2360 mm rehen per jaer, mè in 't noôr'n soms meêr as 4000 mm. Ok komm'n op Vanuatu tsunami's voor, o.a. die uut 1999. Een aerdbevieng, hevolgd deur een tsunami, verwoessen een deêl van 't eiland Pentecost en maek'n duuzende mensen dakloôs. Ok in 2002 verwoessen een tsunami, wee as hevolg van een aardbevieng, een deêl van de oôdstad Port Vila. As lessen zien der ok vee heisers en wermwaeterbronnen. De hroste steed'n van Vanuatu zien Port Vila, de oôdstad op Efate, en Luganville op Espiritu Santo. Vanuatu is sins 1994 inedeêld in zes provincies, naemelijk:

• Malampa
• Penama
• Sanma
• Shefa
• Tafea
• Torba

Vanuatu besti uut 83 eilan'n, wivan an der 14 hrotter zien dan 100 km2. Twi van de 83 worn eclaimd deur Nieuw-Caledonië, een overzeês hebied van Frankriek. De 14 hroste eilan'n zien:

• Espiritu Santo 3956 km2
• Malakula 2041 km2
• Efate 900 km2
• Erromango 888 km2
• Ambrym 678 km2
• Tanna 555 km2
• Pentecost 491 km2
• Epi 445 km2
• Ambae 402 km2
• Vanua Lava 334 km2
• Santa Maria 328 km2
• Maewo 304 km2
• Malo 180 km2
• Anatom 159 km2

Cultuur

De cultuur op Vanuatu varieer. Der zien drie zohenaemde cultuurhebieden, ut noôr'n, ut midden en 't zuuen. Verkens stin symbool voe riekdom op Vanuatu. In 't noôr'n wor riekdom ezien as oevee je wig kan heven. In 't midden overheers de Melanesische cultuur. Het zuuen ei een cultuur van ut toekenn'n van titels. Jonge venters in Vanuatu mo'n verschill'nde ceremonies onderhaen ni de volwasseneid, zoas de besniedenis. Bezoekers van Vanuatu worn eacht der eihen beleefd en respectvol te hedraegen.