מאנגאליי

מאנגאליי Монгол
פאן {{{נאמען}}} פֿאָן הערב
נאַציאָנאַלע זינגליד: מאנגאלישע זינגליד
אָרט פֿון {{{נאמען}}}
קאָנטינענט	אזיע
אָפֿיציעלע שפּראַך	מאנגאליש
הויפּטשטאָט	אולאן באטאר
גרעסטע שטאָט	אולאן באטאר
רעגירונג	פארלאמענטארישע רעפובליק
פּרעזידענט פּרעמיער מיניסטער	נאמבארין ענכבאיאר סאנזשאאגין באיאר
גרינדונג דאַטום	פון כינע – 11טן יולי 1921
פלאַך מאָס וועלט גראַדונג פלאַך פּראָצענט וואַסער	1,564,116 קוואַדראַט ק"מ [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|18 אין דער וועלט]] 0.6%
באַפֿעלקערונג - צאָל - וועלט גראַדונג - ענגקײט	2,791,272 134 אין דער וועלט 1.8 מענטשן פאַר אַ ק"מ
פּראָדוקט ווערדע	5,230 מיליאן $ (151סט)
וואַלוטע	טאגראג (MNT)
צײַט זאָנע	UTC + 7 ביז UTC + 8
אינטערנעט דאָמען	mn.
טעלעפֿאָן קאָד	976+

די מאָנגאָלײַ (מאנגאליש: Монгол) איז אַ לאַנד אין אַזיע מיט קיין אויסגאנג צום ים. איר הױפּטשטאָט איז אולאַנבאַטאָר. זי גרענעצט רוסלאנד צו צפון און כינע צו דרום. מאנגאליי איז דאס 18טע גרעסטע לאנד אין דער וועלט, מיט א שטח פון 1,564,116 קוואדראט קילאמעטער.

היסטאריע

דער היינטיגער תחום פון מאנגאליי איז משולט געווען ביי פארשידענע נאמאדישע אימפעריעס, בתוכם די שיונג-נו, די שיען-ביי, די רוראן, די געטערקס. אין 1206 האט דזשינגיס כאן געגרינדעט דימאנגאלישע אימפעריע, און זיין אייניקל קובליי כאן איז שפעטער מנצח געווען כינע, דערביי האט ער אנגעהויבן דארטן די מאנגאלישע יואן דינאסטיע. נאך דעם פאל פון יואן דינאסטיע, זענען די מאנגאלן צוריקגעלאפן צום מאנגאליי, און זיינען צוריקגעגאנגען צו קריגן צוויישן זיך און גנב'ען טיילמאל פון כינעזישע גרענעץ-דערפער. אין די 16טן און 17טן יארהונדערטער, מאנגאליי איז אונטערגאגאנגען דער השפעה פון טיבעטישן בודהיזם. דורך די תקופה פון דער טשינג דינאסטיע אין כינע ביים סוף פון 17טן יארהונדערט, איז מאנגאליי געווארן א חלק פון יענער אימפעריע. נאכעם פאל פון דער טשינג דינאסטיע אין 1911, איז מאנגאליי נאכאמאל זעלבשטענדיג געווארן.

די מדינה איז שפעטער אונטערגעגאנגען דער סאוועטישער השפעה, און געווארען א סאוועטע רעפובליק אין 1924. נאך די אנהייב פונעם סאוועטן פארבאנד'ס פאל אין 1989, מאנגאליי האט איהרע אייגענע רעוואלוציע געהאט אין 1990, דערפון איז מאנגאליי'ס ווערן א מאדערנישע און דעמאקראטישע מדינה אנגעהייבט.

פאליטיק

מאנגאליי איז א רעפובליק און האט א פארלאמענטע סיסטעם. דער פרעזידענט איז געוויילט ביי דער פאלק'ס אפשטים. די דעפוטאטן אין דער נאציאנאלער פארזאמלונג, וואס זענען אויך געוויילט ביי פאלקסאפשטום, באשלאסן דעם פרעמיער מיניסטער. דער פרעמיער מיניסטער נאמינירט קאבינעט מיניסטארן מיטן פרעזידענט'ס עצה. די פארזאמלונג שפעטער קאנפירמירט די קאבינעט מיניסטארן.

מאנגאליי'ס קאנסטיטוציע גאראנטירט פרייהייט פון אויסדרוק און רעליגיע.

געאגראפיע

די געאגראפיע פון מאנגאליי איז אפגעטיילט אין צוויי חלקים, מדבר אין דרום און בערגער אין צפון און מערב. דער מערטייל פון מאנגאליי איז סטעפ, און 11.2% פון די מדינה'ס שטח איז באדעקט מיט וואלד-ערטער. די מדינה איז הייס אין זומער און זעהר קאלט אין ווינטער, ווען די טעמפעראטור קען גיין ווי נידריג ווי -30 ס' (-22 פ').

מאנגאליי איז הויך, קאלט, און ווינטיק. די זומערס זענען קורץ און די ווינטערס לאנג. די מדינה האט בערך 257 טעג אן וואלקנס א יאהר.

דעמאגראפיע

מאנגאלישערס זענען בערך 95% פון די באפעלקערונג, און זיי זענען אפגעטיילט אין גרופעס ווי די כאלקע און ענדערערס, און די אונטערשייד צווישן זיי איז, איבער הויפט, וועלכע מאנגאלישע דיאלעקט זיי רעדן. די כאלקעס זענען 86% פון דעם מאנגאלישן פאלק, און די איבעריגע גרופעס זענען די אויראטן, בוריאטן, וכו'. טערקישע פעלקער (קאזאכן, טאוואנען, אוזבעקס) זענען 4.5% פון מאנגאליי'ס באפעלקערונג, און די איבעריגערס זענען רוסישערס, כינעזישערס, קארעישערס און אמעריקאנערס.

שפראכן

די אפיציעלע שפראך פון מאנגאליי איז מאנגאליש, און ווערט גערעדט דורך 95% פון דער באפעלקערונג.

היינט ווערט מאנגאליש געשריבן מיטן קירילישן שריפט, אבער מען פלעגט עס שרייבן מיט די מאנגאלישע אותיות. עס איז געווען אויספלאנירט אן אפיציעליער צוריקברענגען פון די אלטע אותיות ביים יאר 1994, אבער וויבאלד אז עלטערע מענטשן האבן פארשידענע פראבלעמן געהאט, עס איז נאך נישט צוריקגעבראכט געווארן. פונדעסטוועגן, די טראדיציאנעלע אלפאבעט ווערט צוביסלעך גענוצט מער אין מאנגאלישע שולן.

רוסיש איז די מערסט גענוצטע פרעמדלאנדישע שפראך אין מאנגאליי, און נאך איר ענגליש, אבער לעצטס ענגליש ווערט צו זיין גענוצט מער פון רוסיש ווי די צוויטע שפראך. קארעיש איז אויכעט מפורסם, וויבאלד אז טויזנטער מאנגאלער ארבעטן אין דרום קארעע.

קולטור

אין מאנגאליי, האלדז-זינגען מוזיק, אדער כומעי, איז פאפולאר, בפרט אין מערב מאנגאליי.

דער סימן אויפן לינקסער זייט פון מאנגאליי'ס פאן איז א בודהיסט געשטאלט וואס הייסט סאיאנבא. עס רעפריזענטירט די זון, לבנה, שטערן און הימל.