Fizyka i inżynieria

materiałów

nadprzewodnictwo
i materiały nadprzewodnikowe
prof. dr hab. inż. Ryszard Pawlak
 Nadprzewodnictwo

Podstawowe właściwości

Zerowa rezystywność

Idealny diamagnetyzm
 Temperaturowe
charakterystyki rezystancji

15

10
R [m

5
YBaCu
O
0
0 100 150 200 250 300

T [K]
 Geneza odkryć
Zagadnienie rezystywności metali w bardzo niskich
temperaturach – trzy przypuszczenia:
Lord W. Kelvin

T  R  ; T   R Rmin; T  0K R  

James Dewar

T  R  ; T   R   ; T  0K R  0

Matthiessen, Onnes

T  R  ; T   R   ; T  0K R Rmin
Historia odkryć
Heike Kamerlingh Onnes,
nagroda Nobla 1913 r.

1908 r. – ciekły hel

1911 r. – zanik oporu rtęci
1914 r. – prąd w zamkniętym pierścieniu z ołowiu
Wartość rezystancji użytej rtęci
wynosiła 172,7 W w stanie ciekłym w
0°C; ekstrapolacja od punktu topnienia
do 0°C z pomocą współczynnika
temperaturowego dla rtęci w stanie
stałym daje dla rtęci metalicznej
rezystancję odpowiednio 39,7 W. W
temp. 4,3 K rezystancja obniżyła się
do 0,084 W, wynosiła 0,0021 oporu,
który miałaby rtęć w 0°C. W 3 K opór
spadł poniżej 3*10-6 W, tzn. do
dziesięciomilionowej części swojej
wartości w 0°C. Ta wartość stanowiła
górną granicę oporu, gdy temperatura
obniżyła się dalej do 1,5 K.
 Nadprzewodniki - pierwiastki

H He

Li Be B C N O F Ne
0,03

Na Mg Al Si P S Cl Ar
1,2 6,7 4,5

K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
0,39 5,3 0,9 1,1 5,4 0,5 6,9

Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
0,55 0,92
0,5 9,2 7,8 0,5 0,5 3,4 3,7 3,8 4,5

Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
0,01
1,5 1,8 4,8 1,5 4,4 1,7 0,6 0,1 4,2 1,5 7,2 7,2

Fr Ra Ac
Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
1,7 0,1

Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lw
1,37 1,3 0,2
Podział nadprzewodników

Ze względu na wartość temperatury

krytycznej:
1. Nadprzewodniki niskotemperaturowe
2. Nadprzewodniki wysokotemperaturowe

Ze względu na zachowanie w polu

magnetycznym:
1. Nadprzewodniki I-go rodzaju
2. Nadprzewodniki II-go rodzaju
 Nadprzewodniki – stopy metali i związki
Własności nadprzewodzące wykazują niektóre stopy metali,
nawet jeżeli metale tworzące stop, same nie są nadprzewodnikami

Nadprzewodnik Tc [K]

V3Si
15,7
Nb3Sn 18,3
Nb3Ge 23,2
K3C60 18
Rb3C60 30
39 ! 2001
MgB2
C60 – fullereny, cząsteczki węgla, składające się z 60 atomów, ułożonych
na powierzchni utworzonej przez 12 pięciokątów i 20 sześciokątów
(podobne do piłki futbolowej )
 Nadprzewodnictwo
wysokotemperaturowe
 Nadprzewodniki wysokotemperaturowe są to
anizotropowe kryształy jonowe o budowie warstwowej,
które w zależności od domieszkowania są albo
nadprzewodnikami albo izolatorami.

 Mają temperatury krytyczne TC ~ 100K, czyli o rząd

wielkości większe niż nadprzewodniki klasyczne.

 Są nadprzewodnikami skrajnie II - rodzaju tzn. o bardzo

małej długości koherencji ξ ~ 10Å i głębokości wnikania
λ ~ 3000Å.
 1986 - Alex Müller i Georg Bednorz
ceramika
La-Ba-Cu-O

Nagroda Nobla 1987 r.

1986 r. TC = 35 K
Ceramika YBa2Cu3O7

1987 r. TC = 92 K
Nadprzewodniki wysokotemperaturowe

Nadprzewodnik Tc [K]

(La,Ba)2CuO4
36
YBa2Cu3O7-x
92
HgBa2CuO4 94
Bi2Sr2CaCu2O8 110
Bi2Sr2Ca2Cu3O10 110
125
Tl2Ba2Ca2Cu3O10
133
HgBa2Ca2Cu3O8
Historia odkryć nadprzewodników
Teorie nadprzewodnictwa

Teorie fenomenologiczne:
1. Model Londonów (1935)
2. Teoria Ginzburga – Landaua (1950)

Teoria mikroskopowa
Teoria BCS (1957)
(Bardeen, Cooper, Schrieffer)
Teorie nadprzewodnictwa

Teoria BCS
• oddziaływanie przyciągające
między elektronami (para Coopera)
w wyniku rozproszeń elektron-
fonon
• do rozerwania pary Coopera
potrzebna jest energia ≥2Δ
Powstawanie pary Coopera
 Walther Meissner, Robert Ochsenfeld, 1933 r.,

Nadprzewodnik wypycha każde pole

magnetyczne na zewnątrz, niezależnie od
tego, czy staje się nadprzewodnikiem zanim
zbliżymy pole zewnętrzne, czy po zbliżeniu
pola (efekt Meissnera).
Nadprzewodnik nie jest idealnym
przewodnikiem, który tylko przeciwstawia
się zmianom pola wewnątrz.
W. Meissner

Nadprzewodnik jest idealnym diamagnetykiem.

Stan nadprzewodnictwa jest dobrze określonym stanem termodynamicznym

Zjawisko Meissnera

W polu zewnętrznym w T<Tc na

powierzchni nadprzewodnika
płynie prąd powierzchniowy,
który wytwarza pole o takiej
samej wartości, jak pole
zewnętrzne, lecz przeciwnie
skierowane.

Prądy powierzchniowe – prądy Meissnera.

Lewitacja
Parametry krytyczne nadprzewodników

TC – temperatura krytyczna

HC – pole magnetyczne krytyczne

(termodynamiczne)
JC – gęstość krytyczna prądu

Utrata właściwości nadprzewodzących jeżeli:

T>TC albo H>HC albo J>JC
 Abrikosow 1957 r. – należy rozróżnić
dwa rodzaje nadprzewodników

nadprzewodniki I –go rodzaju wypychają

całkowicie strumień magnetyczny ze
swojego wnętrza

nadprzewodniki II –go rodzaju wypychają całkowicie

strumień magnetyczny w słabym polu, w silnym polu
tylko częściowo.
 Nadprzewodnik I-go rodzaju
Hc

H c (0) faza norm alna

HC = HC(0)[1 - (T/TC)2]
nadprzew odnik

Tc T

B = µ0(H + M)
 Nadprzewodnik II-go rodzaju

M – stan mieszany
strumień magnetyczny wnika do
nadprzewodnika w postaci
wirów Abrikosowa

HC1 – dolne pole krytyczne

HC2 – górne pole krytyczne

μ0HC2

Nb – 0,2 T
Nb3Sn – 24 T
YBa2Cu3O7 ~ 120 T
Nadprzewodnik II-go rodzaju

Każdy wir zawiera kwant

strumienia magnetycznego
(flukson):

h  15
Φ0  2,067 10 Wb
2e
 Be
y z

x
By

~ 0 ,3 7 B e

x
L

Londonowska głębokość
Pole zewnętrzne wnikania

Prąd ekranujący
 Parametry fenomenologiczne
nadprzewodników

λ – londonowska głębokość wnikania

pola magnetycznego
ξ – odległość koherencji
κ – parametr Ginzburga - Landaua
1
  nadprzewodnik I-go rodzaju
 2
 1
 nadprzewodnik II-go rodzaju
2
 Zestawienie podstawowych parametrów
wybranych nadprzewodników

TC μ0HC2 λ ξ
Nadprzewodnik
[K] [T] [Ǻ] [Ǻ]
Al 1.1 0,02 500 16000

Nb 9,2 0,2 400 380

Nb3Sn 18,3 24 800 35

YBa2Cu3O7 92 120 4000 10

 Zastosowanie nadprzewodników

Przewody
Linie przesyłowe
Elektromagnesy
Kolej na poduszce magnetycznej
Łożyska nadprzewodnikowe
Nadprzewodnikowe zasobniki
energii