AR and VR Using the WebXR API Learn to Create

Immersive Content with WebGL Three js and A

Frame 1st Edition Rakesh Baruah download

https://textbookfull.com/product/ar-and-vr-using-the-webxr-api-
learn-to-create-immersive-content-with-webgl-three-js-and-a-
frame-1st-edition-rakesh-baruah/

Download full version ebook from https://textbookfull.com

We believe these products will be a great fit for you. Click
the link to download now, or visit textbookfull.com
to discover even more!

AR and VR Using the WebXR API: Learn to Create

Immersive Content with WebGL, Three.js, and A-Frame
Rakesh Baruah

https://textbookfull.com/product/ar-and-vr-using-the-webxr-api-
learn-to-create-immersive-content-with-webgl-three-js-and-a-
frame-rakesh-baruah/

RESTful Web API Design with Node js 10 Learn to create

robust RESTful web services with Node js MongoDB and
Express js 3rd Edition English Edition Valentin
Bojinov
https://textbookfull.com/product/restful-web-api-design-with-
node-js-10-learn-to-create-robust-restful-web-services-with-node-
js-mongodb-and-express-js-3rd-edition-english-edition-valentin-
bojinov/

Learning Three js programming 3D animations and

visualizations for the web with HTML5 and WebGL 3rd
Edition Jos Dirksen

https://textbookfull.com/product/learning-three-js-
programming-3d-animations-and-visualizations-for-the-web-with-
html5-and-webgl-3rd-edition-jos-dirksen/

Unity 2020 Virtual Reality Projects Learn VR

development by building immersive applications and
games with Unity 2019 4 and later versions Third
Edition Jonathan Linowes
https://textbookfull.com/product/unity-2020-virtual-reality-
projects-learn-vr-development-by-building-immersive-applications-
and-games-with-unity-2019-4-and-later-versions-third-edition-
Beginning Adobe Animate CC: Learn to Efficiently Create
and Deploy Animated and Interactive Content 1st Edition
Tom Green

https://textbookfull.com/product/beginning-adobe-animate-cc-
learn-to-efficiently-create-and-deploy-animated-and-interactive-
content-1st-edition-tom-green/

Processing for Android: Create Mobile, Sensor-Aware,

and VR Applications Using Processing 1st Edition Andrés
Colubri (Auth.)

https://textbookfull.com/product/processing-for-android-create-
mobile-sensor-aware-and-vr-applications-using-processing-1st-
edition-andres-colubri-auth/

Checking Out with the Payment Request API: A Practical

Introduction to the HTML5 Payment Request API using
Real-world Examples 1st Edition Alex Libby

https://textbookfull.com/product/checking-out-with-the-payment-
request-api-a-practical-introduction-to-the-html5-payment-
request-api-using-real-world-examples-1st-edition-alex-libby/

Pro D3 js Use D3 js to Create Maintainable Modular and

Testable Charts 1st Edition Marcos Iglesias

https://textbookfull.com/product/pro-d3-js-use-d3-js-to-create-
maintainable-modular-and-testable-charts-1st-edition-marcos-
iglesias/

Pro D3.js: Use D3.js to Create Maintainable, Modular,

and Testable Charts Marcos Iglesias

https://textbookfull.com/product/pro-d3-js-use-d3-js-to-create-
maintainable-modular-and-testable-charts-marcos-iglesias/
Rakesh Baruah

AR and VR Using the WebXR API

Learn to Create Immersive Content with WebGL,
Three.js, and A-Frame
1st ed.
Rakesh Baruah
Brookfield, WI, USA

Any source code or other supplementary material referenced by the

author in this book is available to readers on GitHub via the book’s
product page, located at www.​apress.​com/​978-1-4842-6317-4. For
more detailed information, please visit www.​apress.​com/​source-code.

ISBN 978-1-4842-6317-4 e-ISBN 978-1-4842-6318-1

https://doi.org/10.1007/978-1-4842-6318-1

© Rakesh Baruah 2021

Standard Apress

Trademarked names, logos, and images may appear in this book. Rather
than use a trademark symbol with every occurrence of a trademarked
name, logo, or image we use the names, logos, and images only in an
editorial fashion and to the benefit of the trademark owner, with no
intention of infringement of the trademark. The use in this publication
of trade names, trademarks, service marks, and similar terms, even if
they are not identified as such, is not to be taken as an expression of
opinion as to whether or not they are subject to proprietary rights.

The publisher, the authors and the editors are safe to assume that the
advice and information in this book are believed to be true and accurate
at the date of publication. Neither the publisher nor the authors or the
editors give a warranty, express or implied, with respect to the material
contained herein or for any errors or omissions that may have been
made. The publisher remains neutral with regard to jurisdictional
claims in published maps and institutional affiliations.

Distributed to the book trade worldwide by Springer Science+Business

Media New York, 1 New York Plaza, Suite 4600, New York, NY 10004-
1562, USA. Phone 1-800-SPRINGER, fax (201) 348-4505, e-mail orders-
[email protected], or visit www.springeronline.com. Apress Media,
LLC is a California LLC and the sole member (owner) is Springer
Science + Business Media Finance Inc (SSBM Finance Inc). SSBM
Finance Inc is a Delaware corporation.
To Mom & Dad for boundless patience, love, and support
Introduction
This book is a resource to help you become familiar with the tools to
create mobile mixed reality for the Web. On July 24, 2020 the World
Wide Web Consortium, the international standards organization for the
World Wide Web, published its most recent version, as of this writing,
of the WebXR API specification. The specification describes how Web
browsers can implement support for virtual and augmented reality
devices, including headsets and sensors, on the Web. The first iteration
of the specification appeared in 2017 as the WebVR API. However, in
2018 the expansion of use cases for VR and AR on the Web prompted
the Immersive Web Working Group—made up of contributors from
Google, Microsoft, Mozilla, and elsewhere—to overhaul WebVR in favor
of an API designed to embrace what the future of mixed reality may
offer. By June of 2020, at least four of the leading Web browsers,
including Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox, and Oculus
Browser, provided support for the WebXR API.
As WebXR is a new, evolving specification, resources for its
development are sparse. In this book I have created a pathway to help
you prepare for the future of mobile, mixed reality development. By the
book’s end you will be familiar with the most common tools used for
WebXR development today. These tools include Visual Studio Code,
WebGL, Three.js, and A-Frame. Familiarity with HTML, CSS, and
JavaScript is not required to benefit from the lessons in this book.
What follows is a road map for the rest of the course. Chapter 1
introduces the concepts behind the WebXR API as well as the tools you
may need to begin developing mobile, immersive applications. Chapter
2 places us at the point of origin for 3D graphics on the Web, WebGL. By
creating simple projects with WebGL, HTML, and JavaScript, you will
quickly learn the fundamentals of how the WebXR API works inside a
browser. In Chapter 3 we remain with WebGL, as its bare-bones syntax
makes clear the ins and outs of the graphics rendering pipeline that
connects server, client, and GPU. Chapter 4 builds on the preceding two
chapters, culminating with an explanation of linear algebra through
WebGL. The simple, yet important, principles of linear algebra covered
in Chapter 4 provide the suggested groundwork for a deep dive into
immersive Web development with the 3D JavaScript library, Three.js, in
Chapter 5. With a thorough understanding of the WebGL pipeline and
the convenience created by the Three.js library, you will create a virtual
reality project on your local machine and load it into a VR-capable
device through the Internet via the WebXR API in Chapter 6. Chapter 7
moves the focus from virtual reality to augmented reality programming
with Three.js. Using the features of the WebXR API’s Augmented Reality
module, Chapter 7 provides steps toward creating mobile AR
experiences that include animation and user interaction. Chapter 8
returns to the topic of virtual reality to introduce the use of A-Frame, a
framework for creating mobile XR experiences using Three.js. Both
Chapters 9 and 10 remain with A-Frame, as Chapter 9 explains how to
implement real-world physics and user interaction in a VR scene
through the WebXR API’s implementation of the Gamepad API, also
built into many browsers. Finally, Chapter 10 provides instruction on
how to import 3D models into A-Frame, animate them, and view them
in augmented reality through GitHub Pages.
The WebXR API is poised to become a useful tool for XR and Web
developers alike. As the lines between mobile and native, augmented
and virtual blur, applications that make use of both 2D and immersive
technologies will become more common. I have created the lessons
inside this book with the intent to help you join the growing community
of developers designing experiences for the immersive Web. No prior
experience with Web development or 3D programming is assumed. As
the WebXR API is such a new technology, more seasoned developers
may also benefit from the instruction contained within. As the future of
Web development moves into a third dimension and the principles of
game development move on to the Web, more opportunities will open
up for creative minds to forge the language of the new Internet. I hope
you, empowered with the lessons in this course, will be among those
leading the charge.
Acknowledgments
Deep thanks to the members of the Immersive Web Working Group for
their support of the WebXR API. To Brandon Jones, Nell, Manish, and
others whom I only know through Twitter, thank you for the attention
you put into the documentation for the WebXR API and all of its
features. Mr. Doob, thanks go to you and your compatriots for creating
and maintaining Three.js. To the team at Google Chrome Labs, thank
you for evangelizing the promise of augmented reality on the Web. To
Mozilla and all who have called it an employer, thank you for everything
you have done to help make the Web a more inclusive, democratic
space. Thank you to the team members at Mozilla Mixed Reality, Mozilla
Hubs, MDN, and A-Frame for creating, supporting, and maintaining the
tools to make mobile mixed reality an opportunity for everyone in the
world. An incredibly special thank you to my team at Apress for their
tireless devotion to my project. Spandana Chatterjee, thank you for
your support and concern for all things book related and not. James
Markham, thank you for the guidance you have provided for each
chapter. To Yogendra Sharma, my technical editor, thank you for keen
eyes and a sharp mind that kept me honest. And finally, thank you to my
primary editor, Divya Modi, for whom this is my second book. Divya,
thank you for the prompt responses, clarifications, follow-ups, and
forwards that made collaborating remotely a smooth, fruitful
experience.
Table of Contents
Chapter 1:​Getting Started
WebGL
The Browser
The Render Engine
Buffers
The Graphics Processing Unit
The Present Future
Tooling Up
A Code Editor
Hardware
Platforms
Local Web Server for Development
Live Server VS Extension by Ritwick Dey
NodeJS http-server Package from NPM
Python HTTP server module
Servez— A Simple Web Server for Local Web Development
A Web Browser Compatible with the WebXR API
XR Device
WebXR Emulator
Summary
Chapter 2:​Up and Running with WebGL
The Form and Function of HTML
The Canvas
Exercise 1:​Your First WebGL Application
A Reference to a Canvas
 The WebGL Context
Drawing on the WebGL Context
Resizing the Canvas
Shaders
Source
Compiling
Linking
Buffers
Setting Vertex Positions
Connecting Shaders with Buffers
Drawing
Resolution
Modes of Drawing
Summary
Chapter 3:​Toward the Third Dimension in WebGL
The ABCs of XYZ
Exercise 2, Part 1:​Painting in the Third Dimension
The WebGL Pipeline
Setup
A Separation of Concerns
An Array of Possibilities
Literally Speaking
Move the Pointer
Calling the Drawing Mode
Exercise 2, Part 2:​Squares Squared
Z-Town
 A Second Color
Exercise 2, Part 3:​Three Sides for Three Dimensions
More Shapes, More Vertices, More Coordinates
Math Magic
Summary
Chapter 4:​Matrices, Transformations, and Perspective in WebGL
A Box of Maps
What You May Have Missed in Algebra 2
Translation
Scaling
Rotation
From Many into One
GPUs and Matrices Sitting In a Tree .​.​.​
Exercise 3, Part 1:​Matrix Revolution
Import GLMatrix.​js
Uniforms in Shaders
The Order of Floperations
Making Memories of Matrices
Order in the Import
Who Am I?​
Making Moves with Matrices
Animation
Animation Loop
Part 1 Recap
Orthographic and Perspective Matrix Projections
The View Frustum
 Exercise 3, Part 2:​A Change in Perspective
Part 2 Recap
Summary
Chapter 5:​Diving into Three.​js
What Is Three.​js?​
A Synthesizer for Shapes
WebGL but Simpler
Exercise 4, Part 1:​Remix the Matrix
Download the Three.​js Source Code
A Detour into ES Modules
Making a Context
Making a Camera
Making a Scene
Geometry
Material
Meshes
Rendering Animation
Painted Black
Let Var Be Light
Pixel Perfect
Part 1 Recap
Exercise 4, Part 2:​Materials, Textures
Sphere Geometry
Lambert Material
Textures
Three.​js TextureLoader
 The Lighting Model
Part 2 Recap
Exercise 4, Part 3:​Fog, Backgrounds, Ambient Lights, and
Normal Maps
Scene Background
Fog
Applying a Normal Map
Mipmapping
Anisotropy
Normal Mapping the Plane
Ambient Light
Animation with Parametric Equations
Part 3 Recap
Summary
Chapter 6:​Entering VR Through WebXR
Setting Up the Debug Environment
Debugging WebXR on an Oculus Quest
Running a Demo from the Immersive Web
Preparing Our Scene for Immersive VR
Life Cycle of a WebXR Application
Exercise 5, Part 1:​Creating an XR Session Through the WebXR
API
Stage 1:​Is WebXR Supported?​
Stage 2:​Advertise XR Functionality to the User
Stage 3:​Enable a User Activation Event
Stage 4:​Request an XR Session
Part 1 Recap
 Exercise 5, Part 2:​Scope, Closure, a Module, and a Singleton
WebXRManager in Three.​js
Scope
Closure
Part 2 Recap
Exercise 5, Part 3:​The Homestretch
Enable Port Forwarding from a Local Development Server to
a VR Device
Part 3 Recap
Summary
Chapter 7:​Creating an Augmented Reality Website with Three.​js
and the WebXR API
Exercise 6, Part 1:​The Floating Cube
Spatial Tracking in WebXR
Install Three.​js Through Node and the Node Package
Manager
Outline the Life Cycle of the Application
Load the Scene Components
Write the Body of the Initialize Function
Write the Body of the Button’s Event Listener
Start the AR Session
Change the Button Element’s State
Save a Reference to the XR Session
Set the XR Session’s XR WebGL Layer Property to Three.​js
Rendering Context
Set the XR Session’s Reference Space for AR
Set the Three.​js XR Manager’s XR Session Property to the
Current XR Session
 Call the animate( ) Function
Call Three.​js’ SetAnimationLoop​( ) with the render( )
Function Set as Its Callback
Create an Event Handling Function for the End of a Session
Create a Function to Reset the State of the Application
Part 1 Recap
Exercise 6, Part 2:​The Hit Test
Controllers and Events
Create the Reticle
Move XR Query Function
WebXR Spatial Anchors Module
Running the Scene
Part 2 Recap
Summary
Chapter 8:​Building VR for the Web with A-Frame
A Review So Far
What Is A-Frame?​
Exercise 7, Part 1:​The Bare Bones of A-Frame
Installation
Abstraction FTW!
Abstraction Takes Some L’s
The Entity Component System
A-Frame:​An Entity Component System-Based Framework
for Three.​js
The Entity
The Component
Primitives
 Systems
Part 1 Recap
Using Three.​js in A-Frame
Exercise 7, Part 2:​Three.​js and A-Frame Entities
Through the Window
Three.​js Properties in A-Frame
Access the DOM API
Three.​js Groups and getObject3D( )
Run the Scene
Part 2 Recap
Custom Components in A-Frame
Exercise 7, Part 3:​Build a Custom A-Frame Component
Setup
registerComponen​t( )
Referencing Component Data From Inside the Component
Add Custom Component to Entity
Three.​js Properties Through Custom Components
‘this.​el’
Run the Scene
Part 3 Recap
Two Birds, One Component
Exercise 7, Part 4:​Greener Pastures
Add the Custom Component to a Plane Entity
Add a Custom Component Attribute
Component Diversity Through Logic
The Lighting Model Persists
 Fog as Component
Part 4 Recap
Summary
Chapter 9:​Physics and User Interaction in A-Frame
Where’s the Game Engine?​
Exercise 8, Part 1:​Importing a Ready-Made Physics System into
A-Frame
Install A-Frame and Systems
A-Frame Developer Ecosystem
A-Frame Physics System
Load a System to a Scene Entity
Add Physics Properties to Entities
HTTP vs.​HTTPS
Part 1 Recap
Exercise 8, Part 2:​Hands On
Super Hands
Touch-Controller Components
A-Frame Physics Extra System
Run the Scene
Part 2 Recap
Summary
Chapter 10:​Deploying 3D Animated Models in AR with A-Frame
and GitHub Pages
HTTPS and XR Testing
GitHub
Exercise 9, Part 1:​Upload a GLTF Model to A-Frame and Publish
to GitHub Pages
 Set Up GitHub
GLTF Assets
GLTF-Model Entity Component
Run the Scene
Part 1 Recap
Exercise 9, Part 2:​Animating GLTF Models in A-Frame
A-Frame Extras
Animation-Mixer Component
Relative Transforms
Run the Scene
Part 2 Recap
Chapter Summary
Conclusion
Index
About the Author
Rakesh Baruah
is a writer and creator with 15 years of
experience in new media, film, and
television in New York City. After
completing an MFA in screenwriting and
directing for film from Columbia
University, Rakesh joined the writers’
room of a hit, primetime, network drama
as an assistant. The experience opened
his eyes to the limits of television and the
opportunities promised by 3D,
immersive content. In 2016 he began a
self-guided journey toward mixed reality
design that has taken him through
startups, boot camps, the Microsoft
offices, and many, many hours in front of
a computer. He is the author of one
previous book on virtual reality and the Unity Game Engine and has
received an Nvidia-certified nanodegree in Computer Vision. He
currently teaches high school computer science in Milwaukee, WI. He
shares what he’s learned with you in a style and format designed
specifically for the person who, in high school, preferred English class
to Trigonometry.
About the Technical Reviewer
Yogendra Sharma
is a developer with experience in
architecture, design, and development of
scalable and distributed applications,
with a core interest in Microservices and
DevOps. He is currently working as an
IoT and Cloud Architect at Intelizign
Engineering Services Pvt Pune. He also
has hands-on experience in technologies
such as AR/VR, CAD CAM, Simulation,
AWS, IoT, Python, J2SE, J2EE, NodeJS,
VueJs, Angular, MongoDB, and Docker. He
constantly explores technical novelties,
and he is open-minded and eager to
learn about new technologies and
frameworks. He has reviewed several
books and video courses published by
Packt and Apress.
© Rakesh Baruah 2021
R. Baruah, AR and VR Using the WebXR API
https://doi.org/10.1007/978-1-4842-6318-1_1

1. Getting Started
Rakesh Baruah1
(1) Brookfield, WI, USA

WebXR is not a programming language; it’s not even a library of code

we can access to create our apps. WebXR is a specification developed by
the World Wide Web Consortium, W3C, a nonprofit group of industry
experts who collaborate to create standard protocols across the Web.
The W3C has left the implementation of the WebXR guidelines to the
developers of browsers. WebXR, therefore, is nothing more than a set of
rules agreed upon by industry.
Not to be confused with the WebXR specification, the WebXR API is
an implementation of the WebXR feature set. The WebXR API serves as
an interface between XR Web content and the devices on which they
run. For example, the WebXR API collects data regarding the
orientation of a headset and a user’s pose. The WebXR API provides
developers access to user data through its library of commands.
Yet, the WebXR Device API does have important limitations: it can’t
manage 3D data or draw anything to a screen. The WebXR API is not a
rendering engine. It cannot load models, wrap them in textures, and
paint them to pixels—a process known as rasterization. To rasterize 3D
content in a browser, the WebXR API extends another API called WebGL
.
Following an introduction to the components integral to the use of
the WebXR API, we will discuss the tools we need to create XR
applications of our own. The tools required for creating WebXR
applications are a code editor, a local development server, a Web
browser, and an XR device. Developers without access to an XR device
may use the WebXR Emulator provided by browser creators like
Mozilla. All of these are discussed in a later section of this chapter.
A thorough understanding of how the WebXR API builds upon the
fundamental features of the Web browser will make understanding the
tools we will use later in the course, such as the Three.js JavaScript
library and the A-Frame framework, an easier process. By preparing
ourselves with an understanding of the WebXR API from the ground up
and a knowledge of how the tools we will use will impact the
development of our WebXR apps, we will guarantee that we are best
prepared to meet whatever advancements the WebXR API may release
in the future.
In this chapter you will:
Learn the origin and purpose of WebGL
Briefly cover the role of JavaScript in the history of the Web
browser
Learn the purpose of the browser’s rendering engine
Learn the role played by buffers in XR applications
Learn the value that graphics processing units (GPUs) offer to
creating and running XR apps
Survey the tools needed to create WebXR applications
Cover the system requirements for the use of these tools
Come to understand the suite of technologies used throughout
this course

WebGL
WebGL is a Web graphics library available through a JavaScript API in
all contemporary Web browsers. Like the WebXR API, the WebGL API
also conforms to a specification. The specification for WebGL, however,
is not maintained by the W3C, but by a different consortium known as
the Kronos Group. Comprising over 150 leading technology companies,
the Kronos group promotes advanced Web standards for graphics,
mixed reality, and machine learning applications. One among their
many visual computing APIs is the OpenGL graphics standard.
The OpenGL graphics standard specifies a protocol for
communication between an application and the drivers of a GPU, such
as those made by Nvidia and AMD. While OpenGL is compatible across
machines, platform-specific APIs like Microsoft’s DirectX and Apple’s
Metal also exist. However, OpenGL’s cross-platform applicability has
made its younger cousin, OpenGL ES, a popular graphics API to
implement on mobile devices. The ES in OpenGL ES stands for
“embedded systems,” which means the API targets small, low-power
devices. As these devices cannot avail themselves of the big GPUs you
can find in a desktop gaming computer, for example, they require a
graphics API dedicated to their specific needs.
OpenGL ES’ ability to operate on mobile devices allows WebGL to
create 2D and 3D graphics in Web browsers running on stand-alone
headsets and smartphones. It is the Kronos Group’s specification for
OpenGL ES that informs the implementation of the WebGL API. While
the communication between applications and GPUs still requires the
use of GLSL, the language of OpenGL’s rendering and drawing
commands, the WebGL API enables Web developers to blend GLSL with
a language they are much more comfortable with, JavaScript. After all,
JavaScript is the language of the Web, and the Web is the domain of the
browser.

The Browser
The Web browser as we know it today really came of age in 1995 with
the release of Netscape Navigator. Though Netscape eventually
succumbed to the industry leviathan of Microsoft’s Internet Explorer,
its legacy continues to inform the nature of the Web. But Netscape
wasn’t even the first publicly used Web browser. That distinction
belongs to an earlier iteration of Navigator called Mosaic. In fact,
Navigator and its predecessor had been around since 1993. What, then,
happened in 1995 to mark the year as a watershed moment in the
browser wars?
JavaScript happened. While developing Navigator, Netscape sought a
scripting language to use inside its browser. Originally, developers at
Netscape wanted a programming language that embraced the object-
oriented paradigm (OOP) of Java. However, the OOP nature of Java
proved ill-fitting for the needs of the browser. Looking for outside help,
Netscape recruited software engineer Brendan Eich to implement a
version of the Scheme programming language for the browser. For
better or worse, the minimalist dialect of Scheme didn’t appeal to the
larger community of developers who preferred Java’s OOP approach to
software design. Looking for a compromise, Netscape brass asked Eich
to strike a balance between the structure of Java and the flexibility of
Scheme. As the apocryphal story goes, Eich developed what came to be
known as JavaScript over the course of just 10 days.
Eich’s intent with JavaScript was to “touch the page .” By any
measure Eich succeeded, as JavaScript is one of the most popular
programming languages used worldwide. Web developers have used
JavaScript and members of its family like AJAX and JQuery for decades
to create Web applications increasingly more responsive to user
feedback. With the arrival of Node.js, JavaScript leapt from the front end
to the server-side back end of Web development, an arena once
exclusively dominated by more established languages like C and C++.
JavaScript’s flexibility has made it a go-to language for many developers
interested in designing for the full stack. But its efficacy may not be
more apparent than in the Web browser, where its extensibility allows
for the creation of streaming XR content.
The browser is literally our window into the World Wide Web. One
need not do more than execute the function window.onLoad() in a
JavaScript file to understand what I mean. Really, though, the Web
browser is less a window than a wall. It doesn’t allow us to peer into the
Web. Rather, it brings the Web into our homes, onto our tablets and our
phones, by painting the contents of the Web onto the screens of our
devices. About 60 times a second a Web browser repaints itself to
create the illusion of a world that we surf with keyboard strokes and
mouse clicks . The core of a Web browser’s functionality is its ability to
render remote content to our screens. The source of this power is the
product of one of its two main engines.

The Render Engine

Two engines make up the modern Web browser application. One is the
JavaScript engine, such as Chrome’s V8 engine, which manages the
compilation of JavaScript code. The other is the engine of primary
importance to us, at this point in our journey. That engine is the one
responsible for rendering content delivered from a server to our
screens.
 When information arrives at our Internet-connected devices, it
passes through the many protocol layers of the network specification
before appearing inside our browsing window. Data leaves a server
wrapped in layers of instructions that communicate to each node on the
network how to route data to its target. Layer by layer is stripped away
by network nodes until the data packet reaches the machine of the
client who requested it.
If the header of the data packet matches what the browser expects,
then the browser gets to work refitting the data to appear on our
screen as it began at its source. Employing its ability to parse the
packet’s content, the browser builds a page from the syntax of its HTML
document. While the JavaScript engine attends to the demands of the
website’s JavaScript modules, the browser’s rendering engine digs into
the layout and compositing instructions described through HTML and
CSS. When the rendering engine is through laying out the elements of a
page and painting them in the order they appear on the screen, we, the
user of the client browser, will have barely noticed that any time has
passed at all.
But how exactly does a browser understand where on our screens it
should draw certain shapes or tint certain pixels? Sure, a designer has
included the instruction set for a page’s appearance in HTML and CSS,
but what if a user scrolls? Enters a character into a form? Or presses
play on a video? A browser requires a place to store in memory the
content it receives from a server to repaint to the page in case of
update. The server too needs memory to hold data in queue as it waits
to stream to the browser. What are these objects of memory called?

Buffers
If you’ve ever tapped your foot impatiently waiting for a Web page to
load, then you’re already familiar with the concept behind a buffer.
Buffers are slots of memory included in hardware to hold information
in bits. Buffers include addresses that inform pointers in software
programs of the location of important data. Programs retrieve data
from buffers before passing it through a thread on a processing unit to
undergo operations. If the amount of data to move is greater than the
volume, or capacity, of a thread, then a program’s execution will lag. If
the data are the bits of a YouTube video, then you’re going to tap your
foot as you wait for it to load.
Buffers are registers for memory allocation. They exist on
processors, on hard drives, in RAM, and even virtually in the browser as
cache. Much of creating XR for the Web relies on the efficient storing
and retrieving of data from buffers; they are an important part of the
WebGL specification. Transferring data to and from buffers can be
costly and can destroy the believability of an immersive experience if
causing lag. Fortunately, the rapid filling and emptying of buffers has
been significantly improved by the increasing availability of desktop
and mobile GPUs.

The Graphics Processing Unit

GPUs are computer chips that specialize in parallel processing. CPUs,
central processing units, are the brain of computing devices. Their
embedded logic gates and internal clocks are the essence of digital
computing. Over time, CPUs have increased their productivity through
the inclusion of more cores. Broadly speaking, cores on a CPU align with
the number of processes a chip can run at the same time. More cores
mean more threads, which mean a greater capacity of the computer to
execute tasks concurrently. The number of cores serves as a benchmark
for the speed of a processor. Whereas higher-end CPUs can have
somewhere around eight cores, consumer-grade GPUs can have
anywhere from the hundreds to the thousands.
Today GPUs power much of the intensive computing required by AI
applications in industries as far and wide as self-driving cars to protein
synthesis. Their popularity, however, grew because of the
breakthroughs made by designers of video games. Like the Web
browser, video game applications paint and repaint a screen up to
hundreds of times a second. Each frame update requires calculations of
character positions, environment, lighting, cameras, materials, textures,
and more. The faster and more detailed a game, the higher the demand
on a machine’s rendering power. Applications implementing the
specifications of OpenGL, such as Microsoft’s DirectX, leveraged the
parallel processing of GPUs and their many, many cores to create video
Random documents with unrelated
content Scribd suggests to you:
Van de enorme beteekenis van het getal voor de beoefening der wetenschap,
hebben de Pythagoreeërs een zoo diepen indruk gekregen (al zagen ze
natuurlijk niet al de aanwendingen der toekomst vooruit) dat ze het getal
verklaarden voor den grond van al ’t zijnde, voor ’t eenig wezenlijke.

Niet water, vuur, lucht, niet het oneindige, maar ’t getal gold hun als
grondstof.

Nu hebben ze met hun levendige fantasie, daaraan allerlei wonderlijke,

mystieke gedachten geknoopt. Gold de eenheid hun als ’t volmaakte, de
twee, die deelbaar was, was minder volmaakt. Drie = 1 + 1 + 1, is een zeer
volmaakt getal, het heeft begin, midden en einde.

Als ze eenmaal alles in het wezen als getal verklaard hadden, dan konden ze
niet nalaten, op hun standpunt ook geestelijke eigenschappen voor getallen
te verklaren. Want tot nu toe kennen de denkers nog niet het onstoffelijke en
abstracte. Zoo wordt gerechtigheid een kwadraat getal, enz.

Hoe vreemd ons dit alles ook moge lijken, in die fantasterij zit een kern van
waarheid: de groote beteekenis van ’t getal; en het beduidt ook een
voortschrijden van ’t denken, wanneer men gaat inzien dat men eerst dàn
een verschijnsel goed kan begrijpen, als men de getallenverhouding kent,
waarin het zich voordoet. We zullen later zien, hoe in het begin van den
nieuwen tijd de groote sterrenkundige Kepler dit heeft beseft.

Astronomie.

Groote verdiensten hebben de Pythagoreeërs voor de sterrenkunde.

Het is gewenscht, hier met een enkel woord te herinneren aan de gegevens.

Aan onze oogen vertoont zich de aarde steeds als een plat vlak. Is ons
uitzicht niet beperkt, dan zien we dat platte vlak als een cirkel. Daarover
welft zich als een halve bol het hemelgewelf, waaraan de zon zijn
dagelijkschen loop voltrekt, nu eens hooger, dan lager aan ’t hemelgewelf.
De maan heeft eveneens haar dagelijksche beweging, daarnaast haar
maandelijksche schijngestalten. Sommige „sterren,” de planeten, zijn dan
eens weer zichtbaar, dan weer niet. Andere zijn altijd zichtbaar, als de
Groote Beer, andere ook komen geregeld op en gaan geregeld onder.

Ook den Grieken waren deze verschijnselen niet onbekend en ze moesten

naar verklaringen zoeken. Aanvankelijk waren die kinderlijk en fantastisch-
dichterlijk, maar we zagen reeds hoe Anaximander den schijfvorm der aarde
niet meer aannam.

Deze verschijnselen nu kunnen we thans, sedert Copernicus in 1543 zijn

„Over de omwenteling der hemellichamen” uitgaf en allerlei sterrenkundige
waarnemingen zijn hypothese gestut hebben, in een eenvoudig stelsel
samenvatten en uit een gering aantal veronderstellingen verklaren.

In het midden van ons zonnestelsel staat de zon. Daaromheen bewegen

zich, in ellipsvormige banen de planeten. Onze aarde is een dezer.

Haar as staat met een hoek van 66½° op haar baan. In 24 uren wentelt ze
om haar as; vandaar de verschijnselen van dag en nacht. In een jaar wentelt
ze om de zon: oorzaak van de afwisseling der jaargetijden. De duur van den
omloopstijd der planeten hangt af van hun afstand van de zon, bij sommige
is die 88 dagen, bij andere vele jaren. De zon, aarde en andere planeten
staan dus op verschillende tijden in anderen stand ten opzichte van elkaar:
vandaar het dwalen, dat de planeten aan den hemel schijnen te doen.

Toen Copernicus dit stelsel leerde, plaatste hij dus de aarde uit het
middelpunt. De Middeleeuwen hadden haar nl. op voetspoor van
Ptolemaeus in het middelpunt geplaatst, en om haar, in allerlei kunstige
banen, zon en planeten laten wentelen.

Het stelsel van Copernicus bracht een omwenteling in het denken. De kerk
aanvaardde het eerst niet. Galileï moest de aswenteling der aarde
loochenen. Giordano Bruno, ook om andere ketterijen vervolgd, stierf in
1600 op den brandstapel. Cartesius durfde zich niet dan voorzichtig en niet
duidelijk zijne bedoeling verradend, over de nieuwe leer uitlaten.8
Al deze strijd was ons gespaard gebleven en het denken wie weet hoeveel
verder, indien men voortgegaan was op het voetspoor der Pythagoreeërs.

Want dit staat vast:

De Pythagoreeërs hebben de hoofdtrekken van het Copernicaansche stelsel

geleerd.

Niet ineens kwamen ze er toe.

Den bolvorm der aarde namen ze reeds spoedig aan, ’t zij op grond van
waarnemingen, ’t zij omdat de bolvorm de volmaakste was en dit het best in
hun systeem paste.

Ze namen 10 hemelsferen aan; die der vaste sterren, die der zon, die der 5
planeten, die der maan en die der aarde vormen 9. Tien was echter een
heilig getal en ze meenden dus, dat het aantal hemelsferen ook 10 moest
zijn. Ze fantaseerden er dus een tiende bij: de tegenaarde. Later echter, toen
uitgebreide reizen hun wereldkennis hadden verruimd, lieten ze die vallen.

De hemellichamen maakten bij hun beweging om één groot centraal vuur

geluiden, die samen klonken als de tonen van een octaaf. Dit noemt men de
harmonie der sferen. Dat wij ze niet hooren, verklaarden ze op de volgende
wijze, die getuigenis aflegt van hun psychologische waarneming. Als een
smid langen tijd op een aambeeld slaat, hoort hij ’t niet meer. Zoo ook
hooren wij de harmonie niet meer. Ze beroepen zich dus op het verschijnsel,
dat in de huidige zielkunde „het afvloeien” heet.

Met de tegenaarde liet men weldra het centraal vuur vallen. Ecphantes
leerde de aswenteling der aarde. Daarna liet men sommige planeten om de
zon bewegen. En ten slotte plaatste Aristarchus van Samos (280 v. Chr.) de
zon in ’t middelpunt en liet aarde en planeten om haar wentelen.

Ethica.
Langzamerhand verbond de Pythagoreïsche zedeleer zich eng met de
Orphische mystiek en in latere perioden is het niet gemakkelijk te
onderscheiden, wat nu speciaal van de Orphiek, wat van de Pythagoreeërs
kwam.

In ’t middelpunt stond de leer der zielsverhuizing. Na den dood van den

mensch gaat de onsterfelijke ziel het lijf verlaten en vindt, als ze niet
genoeg gelouterd is, haar plaats in een of ander dier. Ze verlaat dit weer
voor een mensch en doorloopt zoo vele stadiën, tot ze ten slotte gereinigd is
en weer één kan worden met de godheid. Hoewel oudere berichten zeggen
dat Pythagoras de leer der zielsverhuizing uit Egypte invoerde, valt dit te
betwijfelen, nu jongere Egyptische onderzoekingen ons doen zien, dat de
leer der zielsverhuizing bij de Grieken heel anders is geweest dan bij de
Egyptenaren. Meer overeenkomst vertoont ze met de leer der Hindoe’s,
waaraan ze misschien, door bemiddeling der Perzen, ontleend kan zijn.

Met het geloof aan zielsverhuizing hangt vegetarisme samen. In de oudheid

vertelde men van Pythagoras de anecdote, dat hij eens gezegd had: „Sla
dien armen hond niet, de ziel van een vriend is in hem, ik heb zijn stem in ’t
jammeren herkend.”

De Pythagoreeërs leidden een ascetisch, onthoudend leven, vrij van

zingenot en wellust.

De leer der zielsverhuizing bracht een nieuw element in de Grieksche

waardeeringsoordeelen. Tot dusver had bij hen gegolden: het lichaam meer
dan de geest, het lichamelijk leven ’t voornaamste.

Thans werd dit anders: de hoofdaandacht werd gevestigd op ’t geestelijk9

leven.

Plato zou deze idee weer opnemen en met zijn groote genialiteit en
machtigen blik verder ontwikkelen; door hem ook heeft deze idee
onwankelbaar post gevat in ’t Westersch denken, waaruit ze misschien
nimmer zal verdwijnen (bladz. 105).
Tegen ’t einde der Grieksche wijsbegeerte leeren we de Neo-Pythagoreeërs
kennen, bij wie de religieuse vraagstukken op den voorgrond staan. We
zullen ze daar niet afzonderlijk behandelen, omdat ze veel overeenkomst
vertoonen met andere, meer belangrijke richtingen, die we dan zullen
ontmoeten.

§ 5a. De Eleaten.

De Eleaten vormen de richting, welke, in tegenstelling met Heraclitus niet

op het worden maar op het zijn haar aandacht vestigt. Gewoonlijk laat men
de school met Xenophanes beginnen, maar deze was meer een godsdienstig
reformator. Stichter der eigenlijke wijsgeerige school is Parmenides.

XENOPHANES.

In Kolophon, aan de kust van Klein-Azië werd Xenophanes geboren. Toen

de Perzen ook zijn vaderstad onder ’t juk hadden gebracht, verliet hij zijn
geboorteplaats en doolde van toen aan door ’t Grieksche land, zoowel de
verafgelegen koloniën bezoekend als wijlend in ’t stamland. Als
rondreizend zanger ging hij zoo een zestig jaar ruim door de Grieksche
wereld, kennis verzamelend van menschen, zeden, toestanden en
merkwaardige natuurverschijnselen. Op hoogen ouderdom liet hij zich neer
in Italië, in Elea en stierf daar in 480. De school zijner jongeren heet
daarnaar de Eleatische. Het eigenlijke hoofd of de grondvester dezer leer is
echter Xenophanes niet. Hij was een godsdienstig denker en hervormer,
tegelijkertijd een nauwgezet natuuronderzoeker. Xenophanes heeft zich ten
heftigste verzet tegen vermenschelijking der goden. Met groote
scherpzinnigheid heeft hij opgemerkt, dat de menschen zich hunne goden
denken in analogie van zichzelf: de Thraciërs stellen zich hun goden voor
met blauwe oogen, de negers met stompe neuzen en bruine gelaatskleur.
Scherp spitst hij deze uitspraak toe, door te zeggen: als de leeuwen en de
ossen goden hadden, zouden ze zich dezen denken als leeuwen en ossen.

Homerus en Hesiodus hebben met hunne verzen de menschen niets anders

dan diefstal, wederzijdsch bedrog en echtbreuk geleerd. Duidelijk is het, dat
zijn verzet zich ook richt tegen ’t geloof aan mythische wezens als giganten,
titanen, centauren, die hij verzinsels van de ouderen noemt.

In zekeren zin gaat Xenophanes terug tot de vóór-Homerische gods-

opvatting, hij ziet in „den éenen God, die de grootste is” de natuur. Zijn
godsopvatting is min of meer pantheïstisch. Streng monotheïstisch evenwel
niet. Hiertoe hebben de Grieken het voor Aristoteles niet kunnen brengen
(bl. 115). Dit vroeg te doen in volle klaarheid was weggelegd voor het,
overigens misschien minder begaafde, Israëlietische volk. Hoewel de zaak
niet absoluut is uitgemaakt, mag men aannemen, dat Xenophanes ook
natuurkrachten als godheden vereerde.

Eene eigenaardigheid in zijne bestrijding van den toenmaligen godsdienst

verdient vermelding. Hij bestreed dien nl. door de godsdienstige
voorstellingen met elkaar te vergelijken en dan tusschen sommige een
tegenspraak aan te toonen.

Misschien is geen betere wijze denkbaar, om den twijfel op te wekken en

het geloof aan ’t wankelen te brengen. Ook in de 18de eeuw zien we
Voltaire deze methode met bijtenden spot toepassen op de Katholieke Kerk
(§ 52). Xenophanes deed het op de Grieksche godsdienstige voorstellingen.
Zoo vond hij het dwaas, gestorven goden te betreuren, zooals in de
Osirisvereering gebeurde. Een van beide: òf ze zijn dood en men gaat ze
betreuren als menschen, òf ze zijn goden en kunnen niet sterven.

Als natuuronderzoeker valt van hem vooral te vermelden, dat hij in de

groeven van Syracuse versteende planten en dieren vond. Daaruit leidde hij
af, dat hier vroeger de zee moest geweest zijn en zoo is hij dus een
voorlooper van een wetenschappelijke aardkunde.

PARMENIDES.
Parmenides is de grondvester der Eleatische leer. Door Melissus en Zeno is
ze verder ontwikkeld en verdedigd. Heraclitus had geleerd, dat alles
ontstond. De Ioniërs hadden de Grieken gemeenzaam gemaakt met een
steeds blijvende stof. Wij wezen er reeds op, dat de leer van Thales
aanleiding moest geven tot de vraag: maar we nemen allerlei dingen waar,
die gansch verschillend zijn, en er is toch maar éen oerstof. Hoe zit dat?
(Bladz. 14).

Parmenides stelde de vraag en kwam tot de slotsom, dat al de verschijnselen

slechts schaduwen, bedrieglijke beelden waren. Achter heel die wereld, vol
van allerlei kleur en vorm, is één wezenlijkheid: het zijnde. Dat zijnde moet
zijn kenmerken hebben.

Eeuwigheid: het is niet ontstaan en vergaat ook niet. Onveranderlijkheid:

het ondergaat noch verandering naar de hoeveelheid, noch naar den aard.

Dit is de eenige leer van Parmenides: Het zijnde is. Verder kon hij niets
zeggen dan het hier gegevene, want, om de woorden van zijn navolger
Melissus te gebruiken: „We kunnen het zijnde aanschouwen noch kennen.”

In het tweede deel van zijn leerdicht behandelt hij „de meening,” den
schijn, zooals die zich aan ons voordoet, tegenover de waarheid, die hij in
in ’t eerste deel behandeld had.

We vinden hier de merkwaardige poging om naast de leer van het

eigenlijke, er nog een te geven voor wat het dagelijksch leven ons aanbiedt,
in overeenstemming met wat onze zinnen waarnemen. We zullen dergelijk
streven later ontmoeten. Vele sceptici ontkennen de mogelijkheid van het
vinden der waarheid, slechts de kennis der dingen, zooals die zich als schijn
aan ons voordoen, kunnen we zoeken.

ZENO.

De betrekkelijk eenvoudige formule van Parmenides liet niet veel verdere

ontwikkeling toe. Gaan we van de Eleaten Melissus voorbij, om nog even
op Zeno, den Eleaat10 te komen, niet vermeldenswaard om de resultaten
van zijn denkarbeid, maar wel om de methode zijner bestrijding. Zeno is de
vader der dialectiek.

Dialectiek.

Hieronder verstaat men letterlijk de kunst om een gesprek wetenschappelijk

te voeren, in ruimeren zin ook de ontleding der begrippen.

De leer van het eene zijnde, van de onmogelijkheid van verandering, was
door velen met spotgelach begroet. Zeno stelt zich nu niet de taak, die leer
allereerst te verdedigen, maar hij valt zijn tegenstanders aan en tracht te
bewijzen, dat ruimte, beweging, veelheid, onmogelijk is. Daarbij gebruikt
hij zulke scherpzinnige vondsten, dat men in de oudheid en in de
middeleeuwen er verlegen mee heeft gezeten.

We geven er één, die betrekkelijk gemakkelijk is te begrijpen en te

weerleggen, uitvoeriger weer.

In zijn bestrijding van de betrouwbaarheid onzer zintuiglijke waarneming

zegt Zeno: Wanneer men een schepel koren uitstort, hoort men een
geruisch, maar als men dit korrel voor korrel doet, niet. Nu kan toch niet uit
de optelling van een groot aantal nullen iets ontstaan.

De nieuwere zielkunde geeft gemakkelijk een verklaring van dit

verschijnsel. Om een prikkel waar te nemen, moet die een zekere sterkte
hebben. De sterkte hangt ook af van onzen geestestoestand. Een zwakken
prikkel zullen we bij groote aanwending van onze opmerkzaamheid wel
waarnemen, bij toestanden van slapheid en zwakte niet. De luchttrillingen
door één korrel veroorzaakt, bestaan wel, maar zijn niet sterk genoeg, om
een gewaarwording teweeg te brengen. Vele korrels tegelijk vallende,
brengen meer luchttrillingen voort, die samen sterk genoeg zijn om de
gewaarwording te doen ontstaan. Deze ontstaat dus niet uit de som van
nullen, ze wordt opgewekt door een prikkel, die zelf uit een aantal
zwakkere is opgebouwd, welke elk op zich zelf niet sterk genoeg zijn, om
waargenomen te worden.
Zoo hebben we ook hier weer een voorbeeld, hoe de oplossing het probleem
volgt, als de wetenschap, in dit geval de zielkunde, maar ver genoeg is. We
zien meteen, hoe de opstelling van het vraagstuk ook een prikkel is, om
onderzoekingen in te stellen. Alleen reeds het stellen van het probleem is de
halve oplossing, zou Hume later zeggen.

Deze schijnbare tegenstrijdigheid door Zeno gesteld is dus opgelost. Zijn

andere bezwaren zijn moeilijker te behandelen.

Hiermee volstaan we. De merkwaardige methode van Zeno’s bestrijding is

toegelicht. Op de problemen, in andere van zijne argumenten vervat, komen
we bij latere denkers terug.

We hebben nu gezien, hoe verschillende oerstoffen werden opgesteld, (de

Ioniërs) hoe eenerzijds het worden tot het alleen waarachtige was verklaard
(Heraclitus) anderzijds het zijnde (Eleaten).

We zullen thans twee denkers ontmoeten, die getracht hebben, de beide

begrippen van worden en zijn te vereenigen. De een door aan te nemen dat
er evenveel oerstoffen als zinnelijke kwaliteiten zijn (Anaxagoras), de ander
(Empedocles) door een bepaald aantal grondstoffen aan te nemen, waaruit
de wereld was opgebouwd.

§ 5b. Anaxagoras (500–± 428).

Leven.

Anaxagoras werd in Klein-Azië geboren, bracht een tijdlang te Athene door,

ging vandaar, aangeklaagd wegens godslastering en vrijgesproken naar
Lampsacus, waar hij, hoog bejaard en zeer geëerd, stierf ± 428. Hij was een
ernstig, nuchter denker, een streng onderzoeker, heeft op de menigte door
zijn zedelijken ernst, door zijn zelfstandigheid wel diepen indruk gemaakt,
maar door zijn, voor ’t oog der menigte bizarre theorieën, ook wel eens de
vraag doen ontstaan, of hij wel ten volle toerekenbaar was.

Leer.

Niet beïnvloed door de Eleaten—die ’t zijnde als eenige werkelijkheid, de

verschijningswereld als schijn en droombeeld hadden verklaard—wel
echter bekend met de oerstof der oude Milesiërs, verklaart Anaxagoras dat
er eigenlijk zooveel stoffen zijn als er qualiteiten bestaan. Ontstaan en
vergaan is er niet: ontstaan is een verbinding van stoffen, vergaan een
scheiding. Het begrip van de onveranderlijkheid der stof heeft dus ook bij
hem post gevat.

Eigenaardig is het, dat hij de stoffen, die ons de huidige scheikunde als
eenvoudig heeft leeren kennen, ’t samengesteldst vond; b.v. water, lucht.
We kunnen echter wel in zijn gedachtengang komen. Stel, er is een brood.
We eten dit en het gaat over in bloed, beenderen, de huid enz. In het brood,
denkt Anaxagoras, moeten dus wel al de deeltjes zitten, waaruit bloed,
beenderen enz. kunnen ontstaan. Maar dan moeten die stoffen ook zijn in
het graan, ook in den grond, het water, de lucht, de zon, waaruit dat graan
groeit. Dit inzicht is ook juist. Alleen, omdat hij nu aannam, dat de deelen
van ons lichaam enkelvoudige dingen waren, het bloed, de beenderen, de
huid dus b.v. niet samengesteld waren, moest hij in water, lucht enz. wel
een massa elementen zoeken.

Aan het begin der wereldontwikkeling staat nu een chaos, waarin al die
elementen, „zaden,” aanwezig zijn. De wereld, zooals wij die kennen
ontstaat nu, doordat er draaiing komt, eerst aan één punt, en dan in steeds
wijder kringen, de deeltjes worden door de beweging gescheiden, van
elkaar gerukt: het „dichte, vloeibare, koude en donkere” is daar gekomen,
waar nu onze aarde is, het luchtige, droge, warme steeg op naar den ether.

De noes.
De groote vraag blijft nu: hoe ontstaat die allereerste beweging? Ze wordt
veroorzaakt door de „noes.”

Het is moeilijk voor een 20ste eeuwer zich duidelijk te maken, wat er met
de noes bedoeld wordt.

Het Grieksche woord beteekent ook geest, vernuft, en men heeft daarom in
Anaxagoras den eersten opsteller van het „geestbegrip” willen zien.

Maar dit is niet geheel juist.

Anaxagoras denkt zich zijn „noes” als een soort stof: de fijnste van alle.
Maar toch is deze stof wel anders dan andere stoffen: ze is
bewegingwekkend, organiseerend. Daarom ook mag men in de noes-leer
een voorbereiding zien der leer, dat er iets gansch anders is dan stoffelijke
verschijnselen, het psychische.

Met zijn noes kan Anaxagoras de wereld opbouwen. Met één hypothese
verklaart hij een menigte feiten en toont daarmee een beginsel te kennen,
dat ook voor de huidige wetenschap van groot belang is.

§ 6. Empedocles (495–435).

Leven.

Een sterk contrast met den solieden Anaxagoras vormt Empedocles. Hij
werd ± 495 in Agrigentum, het huidige Girgenti op Sicilië, geboren,
behoorde tot een oud en invloedrijk adellijk geslacht, werkte mee aan de
verdrijving van den heerschenden tyran, bedankte voor den aangeboden
koningstroon en trok in bonte, opvallende kleeding het land door, als
priester, arts, ingenieur en wonderdoener, opgezocht en bewonderd door
duizenden.

Ongetwijfeld was hij een man van groote talenten. Zijn geboortestad wist
hij een beter klimaat te geven door een rotswand te laten doorbreken, die
een verfrisschenden noordenwind toegang gaf; een andere stad verloste hij
van de pest, door drooglegging van een moeras. Niet ongeloofwaardige
berichten verhalen ons van treffende genezingen.

Maar het is moeilijk, een juist oordeel omtrent zijn persoon te vormen, en
uit het pralende omhulsel van zijn groote beloften en aanstellerij de kern te
halen.

Hij stierf, een 60 jaar oud, in eigenlijk Griekenland. Een eenvoudige dood
echter scheen voor zulk een man niet mogelijk. Zoo verbreidden zich
allerlei sagen over zijn sterven: sommige lieten hem in den vuurgloed van
den Etna springen, andere in een vuurkolom ten hemel varen.

Leer: de vier elementen.

Het is niet te verwonderen, dat de leer van Empedocles geen streng

systematisch geheel is. Er zijn elementen uit allerlei richtingen in op te
merken. Toch is ze, ondanks haar gapingen en inconsequenties, veel meer
dan een bloote compilatie11 en heeft wezenlijk bijgedragen tot den
vooruitgang.

Empedocles’ groote verdienste ligt in de opstelling eener leer, waaraan drie

beginselen ten grondslag liggen, welke men ook in de hedendaagsche
scheikunde kent:

1o. Er bestaan een beperkt aantal grondstoffen, die op zich zelf niet
veranderlijk zijn.

2o. Die stoffen gaan allerlei verbindingen met elkaar aan.

3o. Die verbindingen kunnen zoodanige zijn, dat er van de eene stof meer is
dan van de andere.

De uitwerking dezer beginselen is natuurlijk kinderlijk en gebrekkig. Als

vier elementen kent hij lucht, water, vuur en aarde12. Bij de drie, ons reeds
bekend, voegt hij dus een vierde. We zien, dat de aarde overeenkomt met
den vasten, het water met den vloeibaren, de lucht met den gasaardigen
toestand. Het vuur, dat niet meer met een aggregaatstoestand overeenkomt,
maar een proces is, dat der verbranding, staat hier wat vreemd naast.

Deze elementen verbinden zich. Geen lichaam, of het bestaat uit een
vereeniging dezer vier.

Nam men nu aan, dat de stoffen in gelijke hoeveelheid bij een menging
voorkwamen, dan waren er slechts de volgende mogelijkheden:

4 lichamen uit één grondstof samengesteld.

6 twee grondstoffen
,, ,, ,,
4 drie
,, ,, ,, ,,
1 lichaam vier
,, ,, ,,

Het zoo verkregen getal (15) beantwoordt lang niet aan de groote
hoeveelheid stoffen, die ons de ervaring leert kennen. Daarom moet er
aangenomen worden, dat de verhouding ongelijk is, waarin die stoffen zich
kunnen verbinden. Ook hier is de voorstelling van Empedocles naïef,
vergeleken bij de tegenwoordige scheikunde.

Zoo meent hij te kunnen volstaan met eenvoudige verhoudingen, die hij
natuurlijk niet door onderzoekingen vinden kon: beenderen bestaan b.v.
voor ½ uit vuur, ¼ uit aarde, ¼ uit water.

Wereldvorming.
Oorspronkelijk waren alle 4 elementen vereenigd. Dit was het eerste
stadium. De kracht, die ze bijeenhield, noemt Empedocles de vriendschap.
Toen kwam de twist13 als storend beginsel, tot alles in deelen uiteenlag.

Daarna wordt alles weer vereenigd.

Tusschen deze beide stadiën nu van volkomen eenheid en volkomen uit

elkaar liggen, zijn twee stadiën van strijd tusschen vriendschap en twist. In
’t eerste gaat de twist de overhand krijgen, in ’t andere de vriendschap.

We kunnen ’t ook aldus voorstellen:

I. Overheersching van de vriendschap.

II. ↓ Optreden van den twist en diens

scheidende werking.
III. Overheersching van den twist.

IV. ↓ Optreden van de vriendschap en

haar verbinding.

In het tweede en vierde stadium alleen is organisch leven mogelijk.

Waarneming.

Het eerste denken neemt aan, dat het de dingen ziet, juist zooals ze zijn.
Ook Anaxagoras, al heeft hij zich over de beperktheid van ons
waarnemingsvermogen beklaagd, nam aan, dat de zinnen ons juiste kennis
geven van de buitenwereld.

De Eleaten verklaarden eenvoudig de ons door zinnelijke waarneming

gegeven kennis voor doxa, meening; niet voor waarheid.

Empedocles nu tracht na te gaan, hoe onze waarneming tot stand komt. Hij
begrijpt—en dit is weer een vooruitloopen op een moderne gedachte—dat
er een weg is tusschen de inwerking van het voorwerp op onze zintuigen en
de waarneming. Dat we er dus niet komen, met eenvoudig de waarneming
als zoodanig te verwerpen of aan te nemen, maar moeten nagaan, hòe ze
ontstaat. Ook hier zijn zijne oplossingen kinderlijk-fantastisch.

Voorloper van Darwin.

Het oog b.v. bestaat voornamelijk uit water en vuur. Een voorwerp zendt
kleine deeltjes uit. Van ons oog gaan nu ook kleine deeltjes door de poriën
der omhullende wanden. Vlak bij ’t oog raken nu de deeltjes van ’t oog en
van ’t voorwerp elkaar, en dit proces geeft de gewaarwording. Het vuur
(tevens het lichte) neemt het vuur, het water ’t water waar. In zekeren zin
mag men Empedocles ook een voorlooper van Darwin noemen, in zooverre
hij het doelmatige bij de dieren en in de natuur hieruit verklaarde, dat de
meest geschikte vormen waren blijven bestaan en de ongeschikste te gronde
gegaan. Hoogst naïef is echter zijn voorstelling: Er zijn eerst pooten,
koppen enz. gekomen; door de aantrekkende werking der vriendschap
vereenigden zich deelen: men kreeg paarden met menschenkoppen, dieren
met te veel of te weinig pooten, enz. Dergelijke vormen gingen te gronde.
Maar zoo er een levensvatbare, goede, verbinding ontstond, dan bleef die en
plantte zich voort.

Empedocles is een rijke geest geweest en zijn groote algemeene

belangstelling blijkt wel hieruit dat hij ook trachtte de oplossing te vinden
van een aantal vragen, waarop ook de tegenwoordige wetenschap nog geen
afdoend antwoord vermag te geven. Zoo b.v. de vraag naar de factoren, die
bepalen, of een kind van ’t mannelijk of van ’t vrouwelijk geslacht zal zijn.

§ 7. De Atomisten14.
LEUCIPPUS en DEMOCRITUS.

Het groote stelsel, dat ons nu gaat bezighouden, is in zijn eerste gedachten
ontwikkeld door een tijdgenoot van Empedocles en Anaxagoras: Leucippus,
die misschien wel in Abdera gewoond heeft. Of hij geschreven heeft is
onzeker, bewaard gebleven is niets. Door Democritus van Abdera (± 420) is
het verder ontwikkeld. Het is een moeilijk probleem, precies uit te maken,
wat van Leucippus, wat van Democritus zelf is. We behandelen de leer dus
als geheel. Alleen zij opgemerkt, dat Democritus één belangrijk inzicht
ontleende aan een denker, dien we straks zullen leeren kennen: Protagoras,
en dat men dus zeker zeggen kan, dat dit niet van Leucippus was.

Democritus, een man van zeldzame begaafdheid, had veel gereisd, veel
onderzocht, vestigde zich later blijvend te Abdera en schijnt alleen een
provinciale beroemdheid te hebben genoten.

Hij heeft veel geschreven over allerlei onderwerpen. De klaarheid en kracht

van zijn stijl worden door Cicero hoog geprezen. Zeer te bejammeren is het
dus, dat zijn werken zoo goed als geheel verloren zijn gegaan, een verlies,
dat slechts matig vergoed wordt door de berichten, die we bij latere
schrijvers over hem aantreffen.

Aanknoopingspunten.

De Atomistiek is niet uit de lucht komen vallen en haar opbouw door de

geniale grondleggers is niet een werk geweest, dat geen steun of
voorbereiding vond in vroeger uitgesproken meeningen. Met name mag
hier herinnerd worden aan de strenge opvatting van causaliteit, aan het
aannemen van een „zijnde” achter de verschijnselen, hoe dan ook gedacht,
aan de pogingen om onze waarnemingen te verklaren. De voortgang der
speciale wetenschappen had het vertrouwen op het denken vergroot en
speciaal was de werkzaamheid der Grieksche artsen niet zonder vrucht
gebleven. Waarneming en nauwkeurige bestudeering van ziektesymptomen
kwam voor. Vooral Hippocrates van Kos was een beroemd geneesheer en is
als schrijver zeer vruchtbaar geweest.

De overlevering verhaalt ook van persoonlijke aanraking tusschen

Democritus en Hippocrates en van een daarop gevolgde correspondentie.

Leer.

Gaan we nu over tot de hoofdbeginselen der atomistiek. Bijna geen enkele

leer der oudheid komt zoo overeen met huidige begrippen. Bijzonder leent
deze leer zich ook tot toelichting van enkele voorname hoofdbegrippen uit
de tegenwoordige wetenschap.

Uit niets kan niets ontstaan; niets, dat bestaat, kan vernietigd worden.

We ontmoeten hier een gedachte van uiterst groot belang15. Zoo spoedig we
n.l. overtuigd zijn, dat niets vernietigd kan worden, is een spoorslag
gegeven, om te onderzoeken waar iets, dat schijnt te vergaan dan blijft. Wat
geschiedt er met dat, wat we verbranden? Wat met een stof, die opgelost
wordt in een andere? Wat met een organisch lichaam, dat wegrot? Immers
schijnbaar verdwijnt hier iets. Maar we hebben de overtuiging, dat er niets
verdwijnt: de stof, die de genoemde lichamen samenstelt, mòeten we weer
terug vinden. Zoo vinden we dat oplossen niets anders is dan eene zeer fijne
verdeeling en verspreiding der deeltjes door die van een andere stof. Zoo
verbranding: verbinding met zuurstof, enz.

De beteekenis van deze stelling is echter grooter dan die van een vruchtbaar
beginsel alleen. Ze geeft ons eene belangrijke waarheid uit het gebied van
de theorie der kennis.

We hebben hier met een axioma te doen, dat, naar vele denkers aannemen,
niet uit de ervaring kan stammen. Immers, deze leert ons niet, dat er niets
verdwijnt. Tal van malen toch zien we iets verdwijnen, zonder dat we
kunnen nagaan, waar het gebleven is. We moeten dus aannemen, dat dit
inzicht ons vóór de ervaring gegeven, dat het aprioristisch is. Het is er ver
vandaan, dat de atomisten, die dezen regel opstelden, ook een helder inzicht
hadden in haar aprioristisch karakter. Dit element in onze kennis is eerst
door Kant met volledige klaarheid behandeld. Zoo zien we, dat het
menschelijk denken langen tijd met beginselen en regelen kan werken,
zonder zich van hun aard rekenschap te geven.

Het is duidelijk, dat dit beginsel min of meer voorbereid was door het
aannemen der eene oerstof of het eene zijnde der Eleaten. We zagen, dat de
Eleaten het veranderen loochenden, dat Empedocles en Anaxagoras de
verandering terugbrachten tot een verbinding en scheiding van elementen.

Duidelijk blijkt dat deze stelling ook behoort tot het stelsel der atomistiek,
zoodat we kunnen schrijven:

Alle verandering is verbinding en scheiding van deelen.

De vraag rijst nu: hoe moeten die deelen gedacht worden. De Ioniërs
hadden één stof, Anaxagoras kende een oneindig aantal stoffen,
Empedocles vier. De atomisten kwamen nu tot het aannemen van een
oneindig aantal stofdeeltjes, die ze atomen heetten. Deze atomen zijn alleen
verschillend in vorm, niet in aard.

Er zijn niets anders dan atomen, in oneindig aantal, en verschillend van

vorm.

Naar het aannemen van atomen heet deze leer atomistiek.

Stellen we ons een willekeurig lichaam voor, b.v. een stuk krijt. We kunnen
het in deeltjes verdeelen, deze weer verdeelen, enz. tot de onvolmaaktheid
onzer waarneming of van onze werktuigen fijnere verdeeling onmogelijk
maakt. De wetenschap heeft het zeer zeker tot uiterst fijne verdeelingen
gebracht. Met een mikrotoom snijdt men in een botanisch laboratorium
bladdoorsneden van 1 mikron (1/1000 mM.) dikte. Hoe klein dit ook moge
zijn, we kunnen ons toch voorstellen, dat ook dit nog wel verder verdeeld
zou kunnen worden, enz. Het aannemen nu van vaste, niet verder deelbare
atomen is de grootste daad der atomisten. Met behulp van het begrip
„atomen” kunnen we ons den opbouw der lichamen denken. Zij zijn het
blijvende; de eeuwigheid en onveranderlijkheid van het Eleatisch stelsel
vinden we daarin: alle wisseling is niet anders dan eene verbinding en
scheiding van atomen.

In de moderne natuurkundige wetenschap heeft zich deze theorie

buitengewoon vruchtbaar bewezen. In den laatsten tijd is men nog weer
verder gegaan in de richting der atomenleer en heeft men het atoom-begrip
ook ingevoerd in de leer der electriciteit: ook deze denkt men zich te
bestaan uit vaste kernen, de electronen.

Zeer naïef is de voorstelling van de wijze, waarop de atomen nu samen één

lichaam vormen. Ze hebben heel verschillende vormen. Sommige hebben
haakjes, andere uitsteeksels, derden weer indeukingen, enz.: daardoor
kunnen ze aan elkaar vastblijven.

De wereld ontstaat door atoombeweging.

Democritus ging van het nu als onjuist gekende standpunt uit, dat de
lichamen niet even snel vallen. Bij dezelfde dichtheid zou een grooter
massa sneller vallen dan een geringer. De grootere atomen haalden in hun
val de kleinere in.16

De atomen hebben verschillende vormen. Een ingehaald atoom kreeg een

stoot, die wel gewoonlijk niet juist op ’t middelpunt gericht was. Daardoor
kregen de atomen, die ingehaald werden, zijwaartsche bewegingen en
draaiïngen om hun as. Waren er in een bepaalde laag eenmaal
zijbewegingen ontstaan, dan werden die hoe langer hoe ingewikkelder. Ook
de steeds doorgaande val der zwaardere atomen vergrootte de sterkte der
beweging. Zoo kunnen er in een bepaalde laag atomen heftige bewegingen
tot stand komen, waaronder ook teruggaande. Zoo verzamelden de
zwaardere atomen zich beneden, de lichtere bleven boven.

Zoo ongeveer kan men zich Democritus’ meening denken, hoewel het
ontbreken zijner geschriften ons altijd eenigszins in ’t onzekere laten moet
omtrent zijn juiste bedoeling.

Dat nu de lichamen zoo verschillend zijn ligt aan de verscheidenheid der

atomen: deze zijn ongelijk van vorm, grootte, getal en ordening. Dit
verschil kunnen we ons duidelijk maken met een eenvoudig voorbeeld uit
de oudheid.

A en N verschillen door vorming; AN en NA door ordening; en

door ligging.

We hebben gezien, dat de Eleaten de wereld der verschijnselen voor doxa

hielden. Ook Democritus gebruikt dit woord. Hij steunt daarbij op een door
Protagoras gewonnen opvatting der qualiteiten.

Nemen we de kleur van een ding. We weten tegenwoordig, dat kleur iets is,
dat onze geest aan de dingen toekent, een bijzondere wijze, waarop we
reageeren op bepaalde prikkels. In de werkelijkheid zijn er geen kleuren. Er
zijn alleen ethertrillingen, met verschillende golflengtes en onderscheidene
snelheid. Treft eene ethertrilling met een golflengte van 0,56 mikron ons
oog, dan ontstaat er een andere kleurgewaarwording, dan wanneer die
lengte b.v. de helft is.

De kleur is dus een eigenschap, die de dingen niet zelf hebben, maar die wij
ze toekennen. Waren onze organen anders ingericht, dan zouden we
misschien geheel andere gewaarwordingen krijgen, als ethertrillingen ons
oog troffen. Desgelijks is het met het geluid. We hebben gewaarwordingen
van hooge en lage tonen, maar in werkelijkheid zijn er luchttrillingen van
meerdere of mindere snelheid.

Onze tegenwoordige wetenschap, erkent dus, dat sommige eigenschappen

der dingen de wijzen zijn, waarop wij ze opvatten. Deze subjectiviteit der
eigenschappen is in den nieuweren tijd vooral door John Locke in ’t licht
gesteld. Kleur noemde hij een secundaire eigenschap. Maar geen ding kon
hij zich denken zonder vorm en grootte. Dit waren dus primaire
eigenschappen (§ 46).

Zonder te steunen op onze moderne wetenschap en zonder Locke’s scherpe

onderscheiding te geven had Protagoras toch ook een inzicht in de
subjectiviteit van sommige eigenschappen. Democritus zegt dan ook met
hem, dat het bittere, het zoete, het warme als zoodanig niet bestaat! Het is er
slechts door onze opvatting, het bestaat in de meening, in de doxa. Wat
alleen bestaat, dat zijn de atomen.

Toch zou men hier eene bedenkelijke gaping kunnen constateeren. Immers:
wat ons het allereerst gegeven is, zijn juist onze gewaarwordingen. Deze tot
schijn te verklaren, is eigenlijk het meest reëele ontkennen.

Descartes is het in ’t bijzonder geweest, die vaststelde, dat de eerste, ons

gegeven werkelijkheid onze bewustzijnsverschijnselen waren (§ 40). Maar
ook reeds eerder zullen we deze meening aantreffen (bl. 86).

De erkenning der subjectieve zijde van de eigenschappen behoeft niet mee

te brengen een ontkenning hunner werkelijkheid.

Zielenleer.

Voor de natuurverschijnselen heeft Democritus dus een streng mechanische

verklaring gegeven: atomen, door druk en stoot op elkaar werkend, zijn er;
anders niets. Deze verklaringswijze past hij ook toe op ’t geestelijk bestaan.
Ook dáár erkent hij niets anders dan werking van atomen. Dat psychische
verschijnselen iets anders zijn dan physische, is hem niet bewust geworden.
De ziel bestaat uit ronde, gladde, fijne atomen.

In de zedeleer is Democritus eudaemonistisch. Het hoogste doel is

gelukzaligheid. Deze echter stelt hij zich heel hoog voor: we moeten
streven naar zielerust, en de hoogste zielerust vergelijkt hij bij de stilte der
zee. Alleen door heerschappij te voeren over onze heftige begeerten kunnen
we die rust verkrijgen.

Niet uit vrees voor straf of uit hoop op belooning, maar om het loon dat de
deugd in zichzelf draagt, zullen we hiernaar trachten.

1 Cliënt, ’t best te vertalen door ons hoorige. ↑

2 Rondtrekkende zangers. ↑
3 De Ilias en de Odussee van Homerus, in onze taal overgebracht door Vosmaer. ↑
4 Reveil. Opwekking. In Nederland verstaat men onder „Het Reveil” de herleefde
belangstelling in den godsdienst, tusschen 1840 en 1850, „een algemeene opwekking tot
het zoeken van de zaligheid.” ↑
5 De lichamen kunnen zich in deze toestanden vertoonen: vast, vloeibaar, gasaardig,
bijv. ijs, water en waterdamp. Deze heeten de aggregaatstoestanden. ↑
6 Georg Wilh. Friedr. Hegel 1770–1831. Zie deel II. ↑
7 Ferd. Lassalle, 1825–’64, bekend sociaal-democraat, gaf den stoot aan het stichten der
Duitsche arbeidersvereenigingen. ↑
8 Eerst sedert 1822 stonden boeken, die de aswenteling der aarde leerden, niet meer op
den index. (Lijst v. verboden boeken). ↑
9 Men moet steeds bedenken, dat de Grieken nog altijd niet gekomen zijn tot een
scherpe scheiding van psychisch en physisch, maar de ziel nog als een heel fijne stof
denken, niet wezensverscheiden van een andere stof. ↑
10 Deze toevoeging is gewenscht, omdat we ook Zeno den Stoïcijn zullen leeren
kennen. ↑
11 Compileeren is bijeenbrengen uit verschillende werken. ↑
12 Door Aristoteles komen deze 4 elementen in onzen gedachtenkring en blijven, ook
nadat de gedachte al verworpen is, voortleven in het spraakgebruik. Vgl. ons „de woedende
elementen.” ↑
13 Men vindt deze woorden ook vertaald: liefde en haat. ↑
14 Langen tijd heb ik geaarzeld, waar ik dit hoofdstuk zou plaatsen. Naar den inhoud
sluit het zich gevoeglijk aan bij de voorafgaande: echter is Democritus’ leer gesteund door
die van Protagoras, die later bij de sophisten behandeld zal worden. Ook is er reden
Democritus gedeeltelijk naast, gedeeltelijk tegenover Plato te stellen. Toch heb ik hem hier
behandeld omdat het onwenschelijk scheen Leucippus en Democritus te scheiden en de
atomistiek de sophistiek vooraf gaat. ↑
15 In het tweede deel komen we hierop herhaaldelijk terug. ↑
16 De dagelijksche ervaring leert ons, dat alle lichamen niet even snel vallen. Vandaar,
dat vele Grieksche denkers hun systeem mede bouwden op het ongelijk snel vallen van de
lichamen. Er kwam later de overtuiging dat dit ongelijk snelle vallen berustte op den
weerstand der middenstof, b.v. de lucht, waardoor het vallende lichaam zich bewoog en het
bleek, dat in de ledige ruimten alle lichamen even snel vallen. ↑
HOOFDSTUK II.
 De Socratische Tijd.

§ 8. Inleidende opmerkingen.

De Grieksche Renaissance stelden we plus minus 700–500.

Voor het Grieksche cultuurleven is de daaropvolgende eeuw van

overwegende beteekenis.

De Perzen, onder Cyrus (559–530) tot wereldheerschappij gekomen, onder

Darius (522–485) in die heerschappij bevestigd door uitnemende
organisatie van hun staat, waren in botsing gekomen met de Grieksche
steden op de kust van Klein-Azië.

De onderwerping van zijn vaderstad had Heraclitus met bitterheid vervuld

en hem krijgshaftige eigenschappen hoog doen schatten. De Grieken uit het
stamland hadden de Klein-Aziatische Grieken eenige hulp verleend. Dit
werd de aanleiding tot de botsing tusschen de twee machten: Perzië en
Griekenland. We behoeven niet te herinneren aan den nobelen tegenweer
door de Grieken den Perzen geboden, aan de slagen bij Marathon, Salamis
en Plateae (490–480–479). En al bleven oude twisten en veeten bestaan: er
was een sterk gevoel van samenhoorigheid gekomen onder de Grieksche
staatjes: als een tweespan hadden het conservatieve Sparta, de
soldatenmacht, en Athene, het omhoogstrevende en democratische
handelsstaatje, voor den wagen der Grieksche vrijheid geloopen. Levendig
waren de betrekkingen, door het Grieksche stamland onderhouden met de
koloniën op Sicilië.
Het tijdperk van 500–400 kenmerkt zich dus door zekere verruiming van
blik, door een zich verheffen boven enge afgeslotenheid. We zagen reeds
hoe Democritus verre reizen deed, hoe Xenophanes het Grieksche land
doortrok, Empedocles in verschillende plaatsen werkzaam was. In
Anaxagoras ontmoetten we den eersten denker, die langen tijd in Athene
vertoefde.

Dit al-Grieksche zouden we kunnen zeggen, is omstreeks 400 meer het deel
van breeder kringen geworden. Blijven ook nationale veeten bestaan, de
blik is toch op wijder gebied gevestigd.

Athene.

Een tweede belangrijk feit is: de rangverhooging van Athene. Het was
natuurlijk niet de eenige voorname staat naast Sparta. Ook Corinthe,
Megara, Aegina hadden belangrijken handel en levendige industrie. Maar
Athene wordt een „groote Mogendheid” in Griekenland. Bij het begin der
Perzische oorlogen had het Sparta de leiding gelaten. Maar het genie van
Themistocles had ontdekt, waar Athene’s grootheid te zoeken was: zijn
toekomst lag op ’t water. Hij had den aanbouw van een vloot doorgezet,
was werkzaam geweest voor de havenwerken, had de vierde klasse, die als
roeiers dienst zouden moeten doen, stemrecht weten te geven. Met tal van
steden en eilanden had hij het Delisch-Attisch verbond gesloten, waarin
weldra Athene de leidster werd, de bondgenooten vazallen, hun contributie
aan den bond een schatting aan het overheerschende gewest.

Democratie.

Met deze uitbreiding van rijkdom, macht, handel en nijverheid had de

ontwikkeling der democratie gelijken tred gehouden.

Werk en brood was er in de levendige haven van Athene voor ieder, die
werken wou, te vinden. Dus hoopte zich in de stad een groote bevolking op.
Het platteland werd verlaten. De landedelman zag zijn invloed
verminderen. Maar de handelsman werd rijk. Hem was de nieuwe toestand
naar den zin: hij bracht geld aan.

Naast het stemrecht der vierde klasse toegekend kwamen andere

democratische maatregelen. Er werd presentiegeld gegeven aan hen, die de
volksvergadering bezochten of recht spraken. Gratis schouwburgbezoek
werd toegestaan. Het tooneel was in dien tijd een belangrijke macht. De
treurspelen van Sophocles en Euripides roeren ook nog het moderne
gemoed.

Daarnaast staan tooneelstukken, waarvoor de naam blijspel misschien te

serieus is. Het waren luchtige losse stukken, die allerlei vraagstukken van
den dag behandelden. Misschien kan men ze het best vergelijken met een
tegenwoordige „revue.” Men heeft in die stukken ongetwijfeld eene zekere
uiting van den Attischen geest. Maar dwaas is het daaruit tot de werkelijke
toestanden te besluiten of ze als bronnen te gebruiken om de leidende
ideeën van dien tijd te leeren kennen. Ons nageslacht zou dan evengoed
Speenhoff’s liedjes1 kunnen gebruiken om zich een meening te vormen
over vegetarisme of de „Vrouwenbeweging.” Houden we deze parallel nog
even vast. Zooals menig „beschaafd” mensch met genoegen den onzin over
’t vegetarisme of vrije vrouwen hoort zingen en al of niet over ’t
waarheidsgehalte der liedjes nadenkt, zoo zagen ook de Atheners met
genoegen hun blijspelen, vertelden elkaar de grappen. Zoo zijn een aantal
van die dwaze anecdoten ontstaan omtrent Socrates bijv., die ons vroeger in
geschiedenisboekjes werden opgedischt en die voor velen het wezen der
Grieksche wijsbegeerte uitmaakten.

Het volk te Athene nam dus deel aan het publieke leven. Het is niet te
verwonderen, dat het gesproken woord een macht werd. En zoo zag men
dan de menschen zich toeleggen op vaardig en sierlijk spreken. Weldra
werd deze kunst met ernst en ijver beoefend. Jongelui uit voorname
geslachten, die graag invloed kregen op staatszaken, begrepen, dat ze het
moesten winnen door in de volksvergadering goed te spreken en we zien er
hen zich met ijver aan wijden.
De politieke en economische bloei van Athene bleef niet bestaan.
Verschillende factoren werkten daartoe mee.

Zijne grootheid wekt naijver.

Hoonend behandelt het de bondgenooten.

De democratie, die zich eerst willig geschikt had naar haar groote leiders,
Themistocles en Pericles, werd bandeloozer. Zoolang het volk luisterde naar
één man, deugde de Atheensche regeeringsvorm, die alle macht in handen
liet van een veelhoofdige volksvergadering. Maar toen die leider ontbrak, er
geen andere opstond met genoeg genialiteit en autoriteit, toen deed het zich
als een gebrek voelen, dat er geen blijvend regeeringslichaam was, dat
steunend op oude overlevering kon voortgaan in de banen, aangewezen
door zijn groote voorgangers.

Maar eindelijk: het Atheensche volk was te klein om een groot gebied te
beheerschen. Het radicalisme der Atheensche democratie ging slechts
zoover, als eigenbelang dit meebracht. Verder niet. En ook Pericles zag,
hoewel hij ’t nooit gedaan kon krijgen in opneming der bondgenooten als
burgers van Athene, een noodzakelijken eisch. Met zoovelen wenschte men
echter de voordeelen van het burgerschap niet te deelen. Zoo bleef er een te
klein aantal menschen, die belang hadden bij het voortbestaan van groot-
Athene.

Met Pericles’ dood (429) valt Athene’s grootheid. In 404 slopen de

Spartanen haar vestingwerken. Wel schijnt na dien tijd nog wel eens even
de gelukszon. Maar nooit wordt Athene weer een groote mogendheid.

Dit nu had voor de ontwikkeling van het denken, zijn voordeel. In het
groote bedrijvige Athene was de Grieksche geest wel tot een nieuw leven
gekomen. Maar de solide opbouw van systemen, de stevige doorwerking
van gedachten had een plaats noodig, die wat minder op den voorgrond trad
in de politiek.

Athene is van 450 af het middelpunt van het Grieksche denken. Het blijft
ook nog 100 jaren na zijn val een uiterst belangrijke stad voor het geestelijk
leven. Het is de woonplaats van het groote drietal: Socrates, Plato en
Aristoteles.

§ 9. Geesteswetenschappen.

Sophistiek.

Wat in dien tijd opvalt, is de vlucht, die de beoefening der

geesteswetenschappen neemt. Niet langer de natuur, de mensch staat in ’t
middelpunt van het Grieksche denken. Allereerst was de blik naar buiten
gericht—de kinderleeftijd.—Hierop volgt nu de tijd van rijpwording,
waarin een zich bezinnen over den mensch op den voorgrond treedt, de blik
op de binnenwereld is gericht. Daarop zal de mannelijke leeftijd volgen,
waarop natuur en mensch gelijklijk voorwerpen van onderzoek zijn.

In een zoo bewogen maatschappij, waarin telkens nieuwe maatregelen

moesten worden getroffen, doet zich vanzelf herhaaldelijk de vraag voor:
wat is in dit geval goed; en dit leidt tot de algemeene vraag: wat is in het
algemeen goed? Tot dusver had men wet en regel gehoorzaamd zonder naar
hun recht te vragen. Nu vroeg men: vanwaar de autoriteit, welke we de
wetten toekennen?—Dit bracht ook aan het nadenken over den aard en de
roeping, vooral over den oorsprong van den staat.

Bij de belangstelling in zedeleer en staatsrecht voegde zich die in taal en

geschiedenis.

Het is opmerkelijk en misschien een leerzaam voorbeeld voor onze

hedendaagsche taalonderwijzers, dat de Grieken in poëzie en proza een
zeldzame kunsthoogte bereikt hebben, zonder veel na te denken over de
vormen der taal.
Intusschen ontstaat thans die belangstelling. Men begint eerst met het
hoogste: de vraag naar den oorsprong der taal; men gaat verder met meer
direct nuttige onderzoekingen over ’t onderscheid tusschen zinverwante
woorden, ’t gebruik van tijden en wijzen.

De geschiedenis is niet langer een aaneenrijging van mythen en

geschiedenis, maar wordt werkelijk historie in de handen van een
geschiedvorscher van den allereersten rang: Thucydides (pl. m. 460–395).

„Met een wonderbaarlijk omvattingsvermogen van den menschelijken

geest, dat enkele malen in de wereldgeschiedenis terugkeert, is Thucydides
de man, die de historische critiek heeft geschapen en tegelijk tot haar
hoogtepunt opgevoerd: voor zijne opvolgers heeft hij niets wezenlijks meer
te doen gelaten.

Eens voor al heeft hij de taak van den historicus begrepen: uit te vorschen,
hoe de dingen werkelijk zijn geschied, welke factoren een beslissenden
invloed hebben uitgeoefend, welke van de vele details eener ontwikkeling
eene uitvoerige uiteenzetting verdienen en welke kort behandeld of geheel
weggelaten behooren te worden.” (Van Gelder).

Eigenlijk is er geen gebied van menschelijke werkzaamheid, dat geheel

onbearbeid blijft: overal tracht men tot bezinning te komen over de regelen,
aan ons handelen ten grondslag liggend, zoodat werken over de meest
onderscheiden onderwerpen verschijnen; als: kookkunst, vechtkunst,
voedingsleer, landbouw, enz.

De opvoeding geniet veel aandacht; men ziet in, dat, wat een mensch wordt,
niet alleen afhangt van zijn aard en aanleg, maar ook van zijn opvoeding.
En de beeldspraak die tot onzen tijd in allerlei paedagogische lectuur
rondspookt, komt nu al op: de akker, het zaad, het onkruid, de tuinman, het
wieden, enz.

Natuur of Wet.
Met één groote tegenstelling houdt men zich vooral bezig, welke ook in een
ander tijdperk van verlichting, de 18de eeuw, weer opkomt en waaraan wij
den naam van Rousseau verbinden: de tegenstelling van natuur en
menschelijke regeling. Is een ding of een toestand zóó, als hij is, zoo
volgens de natuur of volgens de menschelijke instelling, phusei of thesei?
Dat was de steeds terugkeerende vraag.

Op drie terreinen vooral werkte men deze tegenstelling uit: op dat der
ethiek, der taal, van den staat.

Het begrip Natuur.

Daarbij verviel men in dezelfde fout, waarin ook de 18de eeuw verviel: men
gaf geen scherpe omschrijving van het begrip natuur. Sommigen voegden
hierbij een zekere onverschilligheid voor het historisch gewordene. Men
leefde in dien tijd te snel en te spoedig moest men van den eenen toestand
in den anderen overgaan (denk aan de wisseling der regeeringsvormen), dan
dat men het oog kon richten op het vroegere; het heden nam alle aandacht
in beslag.

Ook voor onzen tijd is het niet ongewoon met het begrip „natuur” om te
goochelen. Zeggen we „in de natuur vinden we rust en vrede,” zoo wordt
bedoeld: buiten, in de „vrije” natuur.

Stellen we de geneeswijze door natuurlijke middelen tegenover een

kunstmatige, dan worden medicijnen tot de laatste gerekend,
waterbegietingen tot de eerste en heeft men bij „natuur” vooral het oog op
„wat niet door inmenging van menschen is gemaakt,” al heeft ook een
welgeorganiseerde waterleiding ons het water verschaft. Wordt er beweerd,
dat het iemand moeilijk valt, zijn natuur te bedwingen, zoo worden òf
zinnelijke driften bedoeld, òf in ruimeren zin iemands geheelen aanleg.
Verkondigt men dat alle menschen van nature een gelijk recht op den
bodem hebben, zoo denkt men zich een zekeren toestand, ver voor onze
beschaving gelegen. „Natuur” is dikwijls eene leuze, een strijdprogram,
meer dan een wetenschappelijk begrip.
Is het goede phusei of thesei.

En zoo was ’t ook eenigszins in ’t tijdperk der Grieksche „Aufklärung.” Ten

opzichte der ethiek vroeg men: Is iets bepaalds goed of kwaad door
menschelijke afspraak en verordening, of is dat gelegen in de natuur, in
onzen aard. Natuurlijk waren de uitkomsten verschillend. Sommigen
zeiden: zin voor gerechtigheid en zedelijk schoonheidsgevoel zijn den
menschen van nature eigen, en door deze eigenschappen zijn ze geschikt in
een maatschappij te leven. Anderen gingen radicaal te werk en verklaarden
alle deugd thesei of normaal; slechts door menschelijke verordening was
iets goed of kwaad; goed is, wat men goed noemt, kwaad, wat men kwaad
noemt.

Tot het verkrijgen dezer meening had medegewerkt de groote verruiming

van blik, verkregen door ’t verkeer, vooral in de koloniën, met velerlei
menschen. Men zag zeden en gebruiken van allerlei aard en besloot daaruit:
zoo verwerpelijk is er niet iets bij het eene volk, of ’t andere erkent dit als
goed of nuttig. In de verschillende vormen een algemeen werkend ethisch
beginsel te vinden, werd niet beproefd; men was als bedwelmd door de zich
opdringende groote verscheidenheid.—Als nu het goede phusei goed was,
dan moest het toch ook overal zoowat gelijk zijn, maar ’t was overal
verschillend naar menschelijke inzetting.

Dat uit deze opvatting, als er ernst mee gemaakt werd, heillooze gevolgen
voortkwamen behoeft nauwelijks aanwijzing.

Staat en Maatschappij.

In de maatschappij bemerkte men tusschen menschen en menschen allerlei

verschil van stand, bezit en recht. Ook hier dus deed zich de vraag voor en
ook hier werd ze naar twee kanten opgelost. Van nature waren we allen
gelijk, zoo werd er beweerd: een bastaardzoon is niets minder dan een
Welcome to our website – the ideal destination for book lovers and
knowledge seekers. With a mission to inspire endlessly, we offer a
vast collection of books, ranging from classic literary works to
specialized publications, self-development books, and children's
literature. Each book is a new journey of discovery, expanding
knowledge and enriching the soul of the reade

Our website is not just a platform for buying books, but a bridge
connecting readers to the timeless values of culture and wisdom. With
an elegant, user-friendly interface and an intelligent search system,
we are committed to providing a quick and convenient shopping
experience. Additionally, our special promotions and home delivery
services ensure that you save time and fully enjoy the joy of reading.

Let us accompany you on the journey of exploring knowledge and

personal growth!

textbookfull.com