0% found this document useful (0 votes)
13 views19 pages

English Grammar

The document provides a comprehensive guide on subject-verb agreement rules, including examples and exceptions. It also includes notes on effective note-taking strategies, emphasizing brevity, clarity, and appropriate formatting. Additionally, there are sections on negative and positive agreement, along with examples of correct and incorrect usage.

Uploaded by

waniskay566
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
13 views19 pages

English Grammar

The document provides a comprehensive guide on subject-verb agreement rules, including examples and exceptions. It also includes notes on effective note-taking strategies, emphasizing brevity, clarity, and appropriate formatting. Additionally, there are sections on negative and positive agreement, along with examples of correct and incorrect usage.

Uploaded by

waniskay566
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 19

NOTEMAKI

NGMARKS

═ f
or“
equal
to”
♀ f
or“
woman”
♂ f
or“
man”
⁄ f
or“
thi
sort
hat

+ f
or“
andorpl
us”
+ f
or“
aboutormor
eorl
ess”
< f
or“
lesst
han”
> f
or“
mor
ethan”
" f
or“
thesameast
hewor
dabove”
#,
no.
for“
number

% f
or“
per
centof

& f
or“
and”
→ l
eadst
o,causes,
resul
tsi
n
st
1 f
ir
st
2nd second
e.
g. f
orexampl
egi
ven
e t
he
c wi
th
c whi
ch

i
ncl
. i
ncl
udi
ng
t
hou. t
housand
N.
B. not
ewel
l
e.
t.
c. et
cet
era,
andsoon
Vs ver
sus/
agai
nst
i
.e. t
hati
stosay
$ money/
dol
lar
chn chi
ldr
en
t
r t
eacher
mi
n mi
nimum
max maxi
mum
gvt gover
nment
dept depar
tment
appr
ox appr
oxi
mat
ely
vi
z namel
y
C19t
h Ni
net
eent
hcent
ury
ppl
e peopl
e
sch school
Mon Monday
Aug August
Lt
d Li
mit
ed

Hi
s Excell
ency Doct
orRober tMugabe ofZimbabwe wi
llvi
sitMal
awion
Si
xteent
hFebruaryi
ntheyearTwothousandandseven.

H.E.epr
es.Zi
mbDr
.R.Mugabe’
l
lvi
sMw.16.02.07

Thefirstt
ermthisyeari
squi
tel
ong.I
tst
art he20th ofJanuar
sont yandendon
the16thofApr
il
.

1stt
erm 20Jan–16Apr
.

SUBJECT-VERBAGREEMENT
1.Whenthesubj ectispl ural,i
tshoul
dbef ol
lowedbyaver
bint
hepl
ural
.
Si
ngul
arsubj ectisalsof ol
lowedbyasingul
arver
be.g.
a.They(wer e,was)present .
b.(Were,was)sheher e.
c.It(
are,i
s)bur ning.
d.We( i
s,are)her e.

2. Whent woormor esi ngul


arnounsar econnect
edby,“
and”t
hever
bis
pl
ural
.
a.JohnandJane(is,are)st
udents.
b.PeterandAcki
m( has,have)al
readyeat
en.

3.Whentwosingul
arnounsconnect edby,“and”form auni
torar
econsi
der
ed
asonethi
ng,t
hesingularverbisused.
a.Breadandbut
ter(is,are)eatenatmostmeal s.
b.Baconandegg( i
s,are)popul arbreakfastdi
sh.
c.Everymemberofthet eam (are, i
s)fi
t.

4.Whent hewordpair
s,“ei
ther…...
.or,neit
her…….nor
”thever
bagr
eeswi
tht
he
near
ersubject.
a.Eitheryouorhe(i
s,are)expectedtoassist.
b.Timot hyoryou(
is,ar
e)likel
ytobechosen.
c.Nei t
herRit
anorI(am, ar
e)eli
gibleforthepost
.

5.Ever
y,either,nei
therand each ar esingul
arand shoul
d bef
oll
owed by
si
ngularverb.
a.(Have,Has)eit
heroft hegir
lsgone?
b.Neitherofthegir
ls(have,has)gone.
c.Everymemberoft heteam (ar
e,i
s)fi
t.

6.Ift
wosubj
ectsconnect
edby“or
,nor
”di
ff
eri
nnumberorper
son,t
hever
b
agr
eeswi
ththenear
ersubj
ect
.

a.Ei
theradininghallordormitor
ies(i
s,are)t
obebuil
t.
b.Ei
therdormitor
iesoradi ni
nghall(i
s,are)t
obebuil
t.
c.Ei
thertheteacherorstudents(i
s,are)r
esponsi
blef
orthedamage.

7.I
ftwosubjectsar
ejoi
nedby“
and”andpr
ecededbyt
hewor
d“ever
y”t
hever
b
i
ssingul
are.g.
Ever
ydeskdr
awerandbookshel
f(wer
e,was)sear
ched.

8.Whensubj
ect
sareconnect
edby“wi
th,aswel
las,inaddi
ti
onto”t
hever
b
t
akest
henumberandper
sonoft
hesubj
ectwhi
chstandsf
ir
st.

a.Hewit
hhisbrot
her
s( ar
e,i
s)responsibl
efori
t.
b.Iaswel
lasyou(ar
e,am)includedinthi
sinvi
tat
ion.
c.Thepl
ayer
sinaddi
tiontotheircapt
ain(
was,were)i
nvol
vedi
nthef
ight
.

9.“None”i
sgener all
yplur
alandno-
oneissi
ngul
ar.
a.None( has,have)beenlost
.
b.No-one( i
s,are)l
ikel
ytobeabsent
.

N.
B. Al
though “
none”seemstoreferto pl
uralcount
ablerecor
ds,i
t
means“notone”sot
hever
bisnotsi
ngulari
nformalEngl
ish.

10.
Wordsdenoti
ngsumsofmoneyorquant i
ti
essuchaslengt
hs,wei
ght
sand
soonareconsider
edasuni t
sandtakesingul
arver
bs.
a.TwentyKwacha( were, was)al
lIhad.
b.Tenmont hs(are,i
s)alongtimetowait.
c.Fif
tyki
lometers(are,
is)alongdist
ance.

11.
Inacompoundsubj ect,i
fonesubjectistheaff
ir
mativeandtheotheri
nthe
negat
ive,thever
bagreeswiththesubjectwhi
chisintheaff
ir
mati
ve.
a.She, notIi
satfaul
t.
b.Peter,notJamesorTitusdeser
vest obecongrat
ulat
ed.

NEGATI
VEAGREEMENT

Subject+negat
iveauxi
liary+ei
ther
Neit
her+positi
veauxil
iary+subject

Wrongsent
ences
Idon’
tli
kel
oudmusi
c.Idon’
tnei
ther
.
Idon’
tli
kel
oudmusi
c.Neit
herdon’
tI.

Rightsentences
Idon’tl
ikeloudmusic.Idon’
tei
ther
.
Idon’tl
ikemusic.Neit
herdoI.

Don’
tsay
Hedidn’
tgot
oDedza.Nei
therdidn’
tI.
Hedidn’
tgot
oDedza.Idi
dn’tnei
ther
.
Butsay
Hedidn’
tgot
oDedza.Nei
therdidI.
Hedidn’
tgot
oDedza.Idi
dn’tei
ther
.

Someexamples
Hedi
dn’tgot
oMulanj
e.Nei
therdi
dI .
Hedi
dn’tgot
oMwanza.Idi
dn’tei
ther.

Hecoul
dn’
tgot
oschool
.Neithercoul
dI.
Hecoul
dn’
tgot
othepar
ty.Icouldn’
tei
ther
.

POSI
TIVEAGREEMENT

Subj
ect+posit
iveauxil
iar
y+too
So+posit
iveauxil
iar
y+subject

Examples
Heloveseat
ingveget
abl
es.Idot
oo.
Heloveseat
ingmangoes.SodoI.

Hewentt
ocl
ass.Idi
dtoo.
Hewentt
obed.Sodi
dI.

Achebestudiesver
yhard.Mi
sozidoest
oo.
Wil
li
estudiesveryhar
d.SodoesMisozi
.

Sheshoul
dst
udyt
oni
ght
..Ishoul
dtoo.
Sheshoul
dst
udyt
oni
ght
.SoshouldI.

MrRoj
acandoi
t.Socanwe.

CLOZEPASSAGE

I
tisatextt
hathasgotgapsorspacest
hatneedst
obecl
osedor
f
il
ledwi
thwordst
hatar
eappropr
iat
e.

Fact
ors
Thesenseportr
ayedinthefi
rstthr
eeorf
ourli
nes(tense)
 Objecti
vespace–onl yonewor dtobef i
ll
ed/onephrasee.g.
“was”inthepassagebelow.
 Subject
ivespace– youhavegotal t
ernat
ivewor dstofi
lla
spacee.g.“youngboy/
man”i nt
hepassagebelow.

Exampl
e:Fi
llt
hegapswi
thappr
opr
iat
ewor
ds.
Ther e was a youngboy/ man whol ived i
nt hevilage wi
l th his
twosi sters.Thenames of t hesi
sters were Pempho and Jane
respectively. One day t hey deci ded t o go t o t own t o
purchase/ shop/ buy somegoods.Upon get ting there,heymeta
t
policeman who had asked t hem some quest i
ons.To t he
amazement of t hepoliceoffi
cer
,thet r
io did notrespondt ot
he
quest i
onsf i
red.Het hen had t akent hem topolicestation f or
furtherquest ioning.Theysti
l dnot answer anyquest
lcoul ionand
they wer e r eleasedafter being/st
aying inpolicecustody f or
threehour s.

NOTEMAKI
NG
Thef
oll
owingshoul
dbeputi
ntoconsi
der
ati
on:
 Tit
le
 Notestyl
e
 Brevi
ty
 Layout

Ti
tl
e
Canbeobt ai
nedf r
om:
a.theintr
oduction
b.fi
rstparagraph
c.conclusion
d.orreadthewhol est
ory.

Not
estyl
e
Phr
ases,
abbr
evi
ati
onsandsymbol
sshoul
dbeused.

Brevi
ty
Themainpoi
ntsshoul
dnotbel
eftout
.

MI
YAMBI
1.Ti
mbasachepandimazi raake.
2.Kant hundikhama,ovol
oloinakwanitsamalayandit
hal
auza.
3.Zolower enkudyer
emwana.
4.Madzisai walakhwawa.
5.Vinavinasavini
ka.
6.Palichikomereadasi
yachikhopabwal o.
7.Ti
mbaanat hyolamwendogul ewothait
ha.
8.Chithupsachosatumbulasichi
gonetsatul
o.
9.Nguwoyobwer ekasi
chedwakusweka.
10.
Chinaonamasomt i
masui wal a.
11.
Munt hundigal u, galundimunt hu.
12.
Kut ayabomwet amwet a.
13.
Kuf eraf ungo.
14.
Ukapandachal ausamadanendikul oza.
15.
Ukapandamanousamaswephal e.
16.
Maonaonaamaphamaso.
17.
Magwi r agwi raamaphamanj a.
18.
Tsambal ikagwamanyaziamagwi ramt engo.
19.
Chibwenzichaagal uchi l
ikunchi ra.
20.
Ndakul apankul ingaut ayendanaye.
21.
Nkonzenkonzeananyul amal ir
oaeni .
22.
Nzakoakapsandevunzi mi re,mawaadzazi mazako.
23.
Kat ungwenkukankhana.
24.
Bongol ol osadzol eramaf utapagul u.
25.
Wankul usanyer edwa, kamampakankamt engo.
26.
Kwawokapande.
27.
Mwezisat ungi ramkanda.
28.
Ukat ambat ambaudzi yang’ anakum’ mawakungakuchere.
29.
Gonandimwi ninyumba.
30.
Mcheper awakal ulumt i
mawongaphi ri.
31.
Zil
ikonkul ingaut at osa.
32.
Gwadaumvet se.
33.
Kakonkakouvundukul anupenya/ nuphi mba.
34.
Mt engondimi zu.
35.
Sadyekaanadyekandimaf upaomwe.
36.
Chat ichubwisi chi nawol okekomachat ikapakapa.
37.
Mvundul amadzianaphet sawachet e.
38.
Tondesanyansi dwandif ungol akel omwe.
39.
Ichinchangachi nakhot etsanyaninchi ra.
40.
Ndi machedwankul ingaut alawa.
41.
Chamwi nisamangi rampanda.
42.
Nsonkhensonkheanadzal at humba.
43.
Sindinaoneanachezer andikumuonet sa.
44.
Paf upipanawol et sanj ovu.
45.
Tiyesenawoanaphamvuwum’ mono.
46.
Kupewachi baker ankul i
ngaut achiwoner apatali
.
47.
Gonu, kwachamasi kuadyana.
48.
Chosaonet setsanyaniadadzi l
asandimpeni .
49.
Chizol owezichat ombol ombochi nadul itsanchir
a.
50.
Masoal umbeal imkamwankul ingaut aona.
51.
Mgwi rizanoudal andi tsambuzikwaf i
si.
52.
Zabwi nosi zipezekamal oamodzi .
53.
Mgwi rizanowankhwangwandimpi nindi woumawazankhuni
.
54.
Chiipirawachaj e, amakeat indimwana.
55.
Ukal umi dwandinj okaumadanandichakuda.
56.
Chimakongol et sant chenchenkuchi li
mi kakuuluka.
57.
Kudasi kuwol a.
58.
Nkhunii modzisi pyet samphi ka.
59.
Zokomasi zi
chedwakut ha, ndinaoner amondokwa.
60.
Mwamunaal ingat ikabudul a,amat heramoyenda.
61.
Kuwondasapi t
ir akumaul a.
62.Kaluluanaphet sachi tsamba.
63.Mwachaj esat afuna.
64.Chakwat hunchakwat huadamangankhokwem’ nyumba.
65.Nsipuwobi r i
wi raunaphet sambuzi .
66.Mvul ayamabi ngui ngagwebwanj i,nsipusumer amkhol a.
67.Mtembosuwopakuwol a.
68.Chaphul ikachapsa, m’ kamwi nikonzanguwo.
69.Mtengoumakhwi mandimphepo.
70.Nkhukuyowet asagul apansi ka.
71.Kuthet samavut osikut hawa.
72.Chizolowezichanankhol owachi nazulitsambat atayapansi.
73.Mat amaachul eolumphapopandadzenj e.
74.Chooner anj ovui naval ampango.
75.Kothant chi tosunga, kudzakut handi zamawa.
76.Gwi ri
tsant chi tochomweul i
nacho, mi zimusi patsakawi ri.
77.Nenazawi naanasi yazakezi kuber ekanapakona.
78.Chakudandichakuda, sichi yer a.
79.Ameneal indichi mer andiameneal indimowa.
80.Mpot empot empoyamba, pot sirizandichi ngwe.
81.Khot ekhot engwanj ira, mt imaumapi t
akomwewal i
nga.
82.Buluzi wai zei zeanampanandichi tseko.
83.Chinkondechansi kidzi ,inankandimal irokumanda.
84.Mphwayindit sokanyer er ei nasenzamgol o.
85.Talekant alawa, anamal izamphi kawanyemba.
86.Nyimboi modzisachezer agul e.
87.Kaitanakavul a, ukachedwaukapezakat avala.
88.Kambal amekol awirandi kokamakhut anyongol otsi
.
89.Nkhul uluyat cher undi yoi mai mbal okomachi limwe.
90.Zathusal owamkhol a.
91.Kufunsankudzi wanj i
ra.
92.Kuphanj okankudul amut u.
93.Kangandi wamba, anazi gwakowambakat atha.
94.Sukhumbi rachomwesunal awe.
95.Mat olatolaamadyet sazowol a, nsimai l
ikhale.
96.Kamt engokamwanandi koamapher anj oka.
97.Ntchent cheyopupul umaanai phi nj
a.
98.Chokam’ mbuyokhwangwal aat olemphut si.
99.Mtimasukhut a.
100. Nkhukuyansanj esi i
swa.
101. Disol imodzi ,mkazim’ modzi ,masoawi ri,akaziawiri
.
102. Kapsat ong’ol asudzi wamt i
mawamot o.
103. Chi kumbumt imachi naphanj ovu.
104. Kant hukal im’ mal ira, kal uluanal ili
ramakut u.
105. Suwer uzaml anduwopandamboni .
106. Mot owopandat seker aumavut akuyaka.
107. Tambal aakavumbwasayendamal onda.
108. Kant hunkavumbu, kanavumbul amendepachi sa.
109. Gul oakasowamt engo, amazungul i
rachi tsa.
110. Kusel impwechempwecheanagwi dwansanansana.
111. Mwanawambuziamaoner amakekudul achi ngwe.
112. Mwanawang’ ombeamaoner amakekudyansi pu.
113. Ndi laweanal andachi panda.
114. Ti
dzaonamawaanagonekamunda.
115. Chibwer ezachi naphet sankhosa.
116. Chibwenzichankhwangwachoyanj anapokwer a.
117. Kalikokhankanyama, aliawi rindiant hu.
118. Munt husakul apazaeni ,akul apazake.
119. Chikondindi kut her anazakukhosi
120. Chikondindi kut her anat humbal amcher e.
121. Nsengwayobwer ekasamangi rabanj a.
122. Mtimawamzakondim’ t
humba, sudzi wachomwechi limo.
123. Safunsaadal ondol anj irayakumanda.
124. Nkhunii modzisamangamt olo.
125. Wakhat esamunyengansapat o.
126. Mwamunam’ modzindinsombayowot chera.
127. Kwayakwayandiuchi t
si r
u, wof unaapemphayekha.
128. Mwi nimphal el i
mbi kakut iwokut handi zaapezenyonga.
129. Chitsiruchi lindimwi ni.
130. Mkangoukazi ngwaumadyaudzu.
131. Kant hundikhama, phwi t
iadakwat i
ranj i
wa.
132. Chibal endil itsirosi chi tha.
133. Chisenj esenj echi nawol etsamazi r aamphet a.
134. Kulangakat umbunkuvuul amono.
135. Kuphamkangonkumwet ul
a.
136. Ukakhal apabwi nopoi papamakui tana.
137. Uchember enkudyer ana.
138. Masoal indinj iru.
139. Nsipuwamer amkhol a.
140. Kuthawamt swamt swawakowomwe.
141. Nguwoyamwi ni sil
imbamt hupi .
142. Kamwi nisikalimba.
143. Kutchol andi wonkuwer ama.
144. Kutol akhobwendim’ mawa.
145. M’nyumbamukapandauf asut ayauf a.
146. Chinanchi nakambasadyedwamut u.
147. Ukamakwer amt unda, dzi wakut ikumapet okwakekulimtsemt
se.
148. Chithupsyachakunsanasut umbul awekha.
149. Dzinol i
modzisi l
iswaf upa.
150. Mvul ayampot o/mvumbikunyengaana.
151. Patibi ipalimi nga.
152. I
lindi makesi igwam’ mbuna.
153. Ndinyengaanachezer apam’ gandawaana.
154. Mbawal asimamwamadzigal ual ipambuyo.
155. Njalayam’ mi mbamwakosakuwoner andimzako.
156. Kunonkunj akudayanj al ichero.
157. Dzikol apansil il
ingat imaf uwal ochi t
akuchi l
iki
za.
158. Mbewayapondadi wal amphawi .
159. Pakamwasi pasi yambuyakeakuf a.
160. Kudzi wamphaf ayabul uzinkumung’ amba.
161. Mtsi njewopandami yal asusungamadzi .
162. Munt hum’ modzisangat ememphi nikumbuyo.
163. Nkhal iimal iramaf uwa.
164. Kuyandi kanasi kuyanj ana.
165. Chibwenzichamadzindinsomba.
166. Nkhudziyamwi nisamangi rakhol a.
167. Nsal uyobwer ekasi ithausi wa.
168. Mt i
mawamzakondit sidyal i
ja.
169. Nkhwangwayobwer ekasi ichedwakugul uka/kuswekampini
.
170. Tulont i
modzi ,usi yanandinkonono.
171. Kuf ul asundwendinzer u.
172. Kaf ulamnj irakat amamano.
173. Kul emer andinchi rawakhoswe, suchedwakupul uluka.
174. Ndi pat endi pateanapat abal a.
175. Ukal emer acheuka, wonachakul emer et
sa.
176. Achi nsekapachi mer a.
177. Ubwenziwankhwaziayanj anapol i
ra.
178. Kuchot sambol ankuzul a.
179. Mwanawang’ ombeal ibemakut u,kumvakwakenkumpanda.
180. Pokomapat haf i
siadadyamzake
181. Manong’ onoamaphaubwenzi .
182. Chakudyachi modzisi chi nonet sa.
183. Nzer umzangaanaphi kanyembazof umbwa.
184. Ziriukoanabwer awosat engansomba.
185. Madziapamwal awat ungawal awi r
a.
186. Ndi dzal emer aadamukandinguwoyai nsa.
187. Gal usawuwaf upal irikukamwa.
188. Ulendonkaphat i
kira, ukal i
ndawakowachedwa.
189. Tsokal ir
ibef ungo.
190. Tsokasi linunkha.
191. Mot owapat hupisakuzi mi tsirandimzako.
192. Mt ayamakokosai wal a, komam’ dyanyemba.
193. Mzi mbendipaphat a.
194. Kant hum’ munye/ chal a.
195. Chi swechi modzisi chi undachul u.
196. Mlandusi uwol a.
197. Mankhwal aamal imbandichi zimba.
198. Mawusal awa, amal awandichakudya.
199. Maunding’ oma, komweapi t
asabwer era.
200. Chi kunichaut sikomakuf umul a.
201. Mbuziyamgodoi maf iki rakumt unda.
202. Ukal emer ausamavi nirepanj achi fukwaadzakusekaagal u
nkudzat
iagal ual awul a.
203. Kut apanzer umt humbal ali
kongwe.
204. Mat umat umanj okaanai manabweya.
205. Kuphankuphaumakumbukapoguza.
206. Kondwer ekondwer esakhut a,kumbukazi rikudza.
207. Chi l
ikumundanchambewa, chil
ikumudzinchakudya.
208. Mdyer etuchi readasowambewu.
209. Phwi tisabal amende.
210. Nkhonyayobwezer akuwawa.
211. Chi bwer ezachi daphet sakunda.
212. Zakumvazi wondet sa.
213. Kal owakayaza.
214. Wandi sokoser ankul ingaut amva.
215. Kul aul ankuzul am’ mer a.
216. Maunguamaf uwapal imot o.
217. Apowi naal angi lamphwakenaweumamvanawo.
218. Dzandi dzandisal i
nganankugwer atu.
219. Mwachaj esat afuna.
220. Mnyamat aal ingat iml amba, suchedwakut elereka.
221. Gal uwosakaamadzi wi kandizi tsotso.
222. Nkhukuzi kathat imadyamakoswe.
223. Ant hundi mi yal asi kukut ika.
224. Kuguzachi ngwensamphaul im’mbuyo.
225. Makasugwer enkukhal aawi r
i.
226. Nenapoi pakut ipabwi nopawoneke.
227. Kudyakwanzakosungamwer emadzi .
228. Chikachi tamang’ auchi leke, mawachi tuluka.
229. Pi
t aukosi kuyenda, kuyendakomabwer akuno.
230. Kambal amekochenj erasi kachedwakukol edwandiul i
mbo.
231. Chitsambachi naphedwal i
modzindikal ulu.
232. Gwi rampi nikwacha.
233. Akupangadal aadankandimadzi .
234. Wanit ambal ai li
bechenj i.
235. Kadzi wamwi nimpeniwam’ chiuno.
236. Kusadzi wankuf akomwe.
237. Kadaul ukakadzat er a.
238. Wol angamwambosachi ta.
239. Kuwonapawi ripawi rikumat hyoletsakhosi .
240. Nthunzi umodzisat her ankhani .
241. Kachepankuphana.
242. Khasul i
posamakondit at ewako.
243. Mwanaukanzol owezakukwer athandal asaleka.
244. Ulemunkubadwanawo.
245. Ndi kumkhul upi riraanamgonekamkhonde.
246. Mal otoambet asal ul a.
247. Mt engoukamapsaumal avul amasamba.
248. Kamwi nikal ibenkhokomkhal i.
249. Mayesayesaanaphaanaakhwangwal a.
250. Sokani sokaniadat enget saj eketelothina.
251. Chiswechi kabool achi kwa, chayambi rapat ali.
252. Wokudyazakuchi namwal iakudzandit ambal a.
253. Nkul enkul eanagwapadzal a.
254. Mf ulumi raadamezansi mayamot o.
255. Chinanchi nazi kang’ asasoka.
256. Chul usichi yender achi swe.
257. Ukakhut apachi kaanaapanosakhut a.
258. Changanchangachi navundi rapansal u.
259. Li
umal inakumbi tsambewazapachul u.
260. Kut sogolosasuzumi ra.
261. Wakut emer ambamundimbal e.
262. Mbal iwal izinabut samot o.
263. Kut hawasi mant ha.
264. Umphawindimumt ima.
265. Chitoletolechi omaphamanj a.
266. Wayendawapenga, wagonawaf a.
267. Zi
dzepanonzat onse.
268. Kachaj esi kachepa, kachepankamal onda.
269. Mthengosai kizamobowa.
270. Nyamandipampambo.
271. Kugonapakat inkuyambi r
ira.
272. Kwaenindevuumai kamkamwa.
273. Kuonapawi r
ipawi rikumat hyol
etsakhosi
.
274. Chadzandi yanichokwer akunkhokwendiana.
275. Zi
kubwer er aanaf andil i
nthumbwi .
276. Ndikuonaanal asagal uwakeyemwe.
277. Koyambi rasi kalizabel u.
278. Masi kuadyanaat akumana.
279. Kuipasat sanzana.
280. Thumbakumanj at
at okomat it
auluka.
281. Wat amadamawat amakumanda
282. Chet enkuyankhul a.
283. Chiponyeponyendewuyapamowa.
284. Tchimol i
maber ekal i
mzake.
285. Ndinkaphi kamowasampat sachipanda.
MAWUOFANANAM’
MATANTHAUZO
1. Kunama: kupser
eza kuunt
hama
kubyal
auf
a kubi
sal
apachi
pande
kunyi
ka

2. Kunami
za: kumat
aphula
kugwi
ri
tsaf
uwal
amot
o

3. Kupusa: kuchi
tachamba kusut achamba
kugona kugumat
a
kuchi
tandukut
a kuyendaut
siul
itsi
tu
kugodomala kul
amwira

4. Kupusi
tsamunt
hu:kumfundit
sabulangete gulul
amano
kumuyalaudzupami mba kumgwi
ramphuno
kumgwiram’maso kum’
phi
mbam’maso
kuwuwazamchengam’ maso
kumugwiri
tsafuwalamoto

5. kupusi
tsamwana:kul
emeleka kumul
erer
apachi
nena
kunsasat
it
sa kumul
erer
apachi
lol
o
kunthi
ramdengu

6. munthuwopusa: chi
tsi
ru woodzer a wodont ha
chi
benga mbut uma chidempete
chi
tsenda chidzete mbul i
phula utsi fodya
mbuzi chitsel
ekwet
e
chi
dent
eli
nte
wofunyama chul
uchandiwo chi
rekwa
wofukanthunzi wofundambiya
wofundakape chi
gendere

7. kuchi
tamanyazi
: kunyowa kuchi
tagombe kuzi
ya
kuchi
takaguni kuchi
tambela
kunyal
akuchit
andukutu kudankhope
kuvumbwa
kugwankhope kukhwingwi
nyal
a

8. munt
huwomana: phungusat
ayant
henga
kangandi
wamba
wali
wuma
waumbombo

9. mvundul
amadzi
: namadanit
sa kazi
tape nkhol
okol
o
nthi
rakuwi
ri kavuwevuwe
myendanazo t
ent
hamot
oti
zime
10. munt
huwoyendayenda: kamwendom’ nj
ir
a kapondechinzi
ri
matakoakanapansi kamchacha
kungade wodyamat ako
agal
u

11. kal
il
ombe: bir
imankhwe
namzikambe
tonkhwet
onkhwe

12. kapol
o: dozapansi
kapal
emoto
mdzakazi

13. nj
ala: chi
nkukul
uzi gal
uwakuda
chi
lal
a ng’
amba
dzuwa

14. zi
nthuzambi
ri
: gaga
mwanaali
renj
i
kafumbu

15. wosauka: kadam’manj


a kwakwat
uke
mdyerakunt
hiko kadam’mawa
wosowatulo

16. munt
huwol
imbamt
ima: nkhalamu chil
ombo
katundu mkango
kafanikhal
e zagwazat
ha

17. mal
iseche: bwamuswe psat
a
mbul
anda bunobuno

18. wonyada: wodzi


tukumula wotsugudi
ka
wonyang’wa wosata
woyerekedwa wothimbwidzi
ka
wachi
dadi woyenderakusel
ikwaphazi

19. kumchenjer
etsa: kum’
changamut sa kumtsegul
am’maso
kum’
chotsakhungu kumchotsachi
mbenene
kumuyang’ani
tsakut
ali kumuyeret
sam’maso
kumuchotsatulo kumuchotsa
chapamchombo
19. wol
emer
a: memba wokhupuka kambona
khumut
cha wonona shasha
wokhut
hal
a kat
undu

20. wakuba: t
sinzi
namt
ole sungamwana
kamat
ule
pyuta mbala kadzanj
a
saonandimaso ndi
psi bwize
nkhubzi

21. nkhumba: kapado saonandege


nsanami l
akande nkhondopachi
sanu
namwal ikande pachul
usindi
kwera
nkafandidzayera
kunsikandiyendam’
machi
ra

22. mzukwa: chi


lekwa
chi
dude

23. mkaziwokongol
a: chiphet
sa nyenyezi
ngenge wolozeka
kanjol
e

24. wami
sal
a: wopenga wazi
wanda
wazi
walam’
maso wadzi
lope
wazake

25. wandi
zunza: wandi
thambitsa
wandi
mi ni
tsa
wandi
lapit
sa

26. wamkul
u: mkhalakal
e wamvul
azakal
e
nkhal
amba gogo

MAWUOTANTHAUZAZI
NTHUZI
NGAPO

1. Chaka -miyezikhumindii
wiri
-phwando, madyer
ero

2. chi
per
e -nyembazopota
-chil
onda
-kuther
atuosat
sal
akondichi
modzichomwe

3. ber
e -l
amkazi
-chi
bal
e(chi
nansi
)
4. dot
hi -l
apansi
-ant
huambi
ri

5. dzi
ko -manda
-dzi
kol
apansi

6. f
ulu -kamba
-munthuwabwi
no

7. khof
i -pama
-chakumwa

8. met
a -chotsat si
tsi
-chenjeretsa
-kuchitamwambowachi
namwal
i

9. mudzi -wokhal
amo
-manda

10. wodzer
a -funakugona
-pusa,t
sir
uka

11. kut
sika -kuchoker
akumwamba
-kufa

12. t
afuna -kugayachakudyandimano
-kul
ankhulabwino

13. t
ant
ha -kudumphadumpham’nt
hambizami
tengo
-kunenamozungul
ir
a

14. pondal
upsa-pondat
chirel
akupsakumene
-chimwa/kupal
amula

15. mat
ula -kuchot
sazomat
ir
ir
ana
-kuba

16. f
ota -kuyambakuuma
-chit
amanyazi

17. gadama -yang’


anakumwamba
-kul
akwa

18. kanyi
mbi -nyamayam’t
hengo
-munthuwobweret
sachi
sokonezo
-munthuwonunkha

19. manj
a -zi
walozat
hupi
-ber
eket
sambewu

20. kapi
tawo -munt
huwoyang’
ani
raamzakepant
chi
to
-munt
huwosaber
eka
21. khambi -kuwawasakwachinthumkamwa
-kukakami
rachi
nthu

22. mkeka -mphasayamul


aza
-mkazi

23. l
iwi
ro -kuthamangamof
ulumir
a
-uhule
-kuchit
azint
humoful
umiramosagani
zabwi
no

24. mphumi -chi


pumichamut
u
-mwayi

25. mvumbi -mvul


ayamawawa
-mavut
oosat
ha

26. t
suka -kuyeret
sachint
hundimanj a
-kudyazabwino(zankhul
i)
-kutukwana

27. t
sukul
uza -kuchot
sasopondimadzi
-kul
ankhul
amonyoza

28. waul
a -kuwambamosapser
eret
sa
-kunama

29. chi
tsul
o -chosul
a
-munthuwamphamvu

30. chi
nja -pokumananthambizami
tengo
-pathupipamzi
mayi

31. dovu -madziamkamwa


-nkhul
i

32. l
ola -kuvomer
a
-kuber
ekakwambi
ri

33. l
il
ime -chi
walochoyankhul
ir
a
-kul
ongol
ola

34. chi
munt
hu -mpeniwosat
hwa
-munthuwamkul
u/woopsa

35. kuf
a -kukhal
awosabal
a
-kusi
yakupuma

36. dzuwa -l
udzu
-kukongola
-chil
ala
-dzuwal owal
amasana
37. nyenyezi -zowal
aml engal
enga
-mkaziwokongola

38. Ambuye -amal


ume
-Mul
ungu

39. kamba -nena/


fot
okoza
-chakudyachapaulendo
-ful
u

40. chi
kho -chomweramadzi
-namwaliwof
unsir
idwaukwat
i

41. mut
u -wanzeru
-chol
ingacheni
cheni
-chi
walochathupi

42. mpunga -chakudya


-ukwati
-kukhalawosadzi
wakanthu
43. mwer
a -mbal
iyadziko
-matenda
-mtunduwamphepo
-i
mwam’ malomwawi na

44. goner
a -khal
it
sit
sapamalo
-gonamotsamirakant
hukena
-gonam’malomwawi na

45. bwer
era -potol
oka
-fooka
-fi
kachif
ukwachot
sat
awina
-bweram’mal
omwawi na

46. khal
ir
a -t
sal
ir
a
-khal
apachi
nachake
-i
kawinakumbuyo(pulumut
sawi
na)
-khal
am’malomwawi na

47. t
uluki
ra -oneka(fi
kapat
api
tanthawi
-zi
ndiki
ra(
dzi
wachinsi
nsi)
-tul
ukam’malomwawi na

48. Gawi
ka -thekakugawidwa
-khalamzigawo

49. pezeka -oneka


-sowapothawir
a(zi
ngwa)

50. di
ka -t
angwanika
-t
hekakugundi
dwa
51. t
heka -li
modzimwamagawoawi
riof
anana
-chi
ti
ka

52. phul
ika -thekakuchot
sedwapamot
o
-phul
it
sidwa

53. l
imi
ra -l
imam’malomwawina
-l
imamozungul
ir
achomer
a
-gwi
ri
tsant
chi
tochi
dapol
ima

54. khut
it
sa -dzadzi
tsa(
thumba)
-i
dyazochuluka

MAUOFANANA
1.Nkhal ango -dondo, tchir
e, chi
pululu
2.Wolumal a -wopunduka
3.Wachi samba-woyamba
4.Mzime -wot si
riza
5.Mphumi -mwayi
6.Kholowa -ntoli
ro
7.Kutsirika -kuwindika
8.Nthaka -chonde
9.Kukoma -kukolera,kutsekemer a
10.
Magazi -mwazi ,
11.
Uwende -utchazo
12.
Mbewa -utakafumbi
13.
Kudont ha -kuchucha, kuthunya, kukha
14.
Kuwet a -kubusa
15.
Una -bwenj e,dzenje
16.
Ndodo -chibonga, chantunga
17.
Chikopa -nguwo
18.
Mankhwal a -mt er
a
19.
Masamba -maani
20.
Mbat at a -chimbungul u
21.
Phiri -gomo
22.
Mtunda -chikweza
23.
Tomat o -phwet ekere

You might also like