‫طراحی اصول کامپایلر‬

‫مقدمه و معرفی کامپایلر توسط ( استاد مسائلی )‬

‫انواع زبانها از لحاظ درک انسان‬

‫زبانهایی مثل ‪ C# ،C+‬و ‪ ...‬برای انسان قابل فهم است‪.‬‬

‫‪ -۱‬زبان ماشین‪ :‬دادهها و دستورالعملها به صورت باینری هستند‪  .‬به لحاظ معماری ماشین‬

‫‪ -۲‬زبان اسمبلی‪ :‬برای پیاده سازی یک برنامه در این زبان استفاده از کلمات اختصاری استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ -۳‬زبان سطح باال‪ :‬به زبان انسان نزدیکتر است و دارای ساختارهای و امکانات بیشتری برای استفاده برنامه‬

‫نویس است‪.‬‬

‫ساختار برای هر ماشین ‪ ۰‬و ‪۱‬‬

‫‪ -۱‬براساس نوع معماری ماشینها ‪ ‬زبان ماشینها متفاوت است تعداد و نوع دستورالعملها‬

‫به نوع پردازنده وابسته است‪.‬‬

‫‪ -۲‬در زبان اسمبلی با مقادیری که ثباتها کار میکند‪.‬‬

‫به زبان ماشین نزدیکتر است‪.‬‬

‫‪x=x+y‬‬ ‫کار با دو متغیر‬

‫‪ADD‬‬ ‫‪Ax, Bx‬‬ ‫‪Ax = Ax + Bx‬‬

‫‪ -۳‬سرعت رسیدن به جواب نسبت به زبان اسمبلی کمتر است‪.‬‬

‫سرعت اجرا در زبان ماشین باالست‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫{ )‪for (i = 0; i < 0; i++‬‬

‫}‬

‫به چه صورت زبان اسمبلی یا زبان سطح باال اجرا میشود؟ هدف هر برنامهای باید به زبان ماشین دربیاید‪.‬‬

‫استفاده از مفسر یا کامپایلر‪.‬‬

‫روشهای اجرای برنامههای سطح باال‬

‫متلب فوترن‬ ‫‪ ‬استفاده از مفسر‬

‫‪ C#‬ابتدا کامپایلر ‪ C++‬نصب میشود‪.‬‬ ‫‪ ‬استفاده از کامپایلر‬

‫استفاده از مفسر‬

‫برنامه شما را به صورت دستورالعمل دستورالعمل اجرا میکند‪.‬‬

‫خطا‬

‫برنامه مبدأ‬ ‫واکشی یک دستور‬ ‫اجرای دستور‬ ‫پایان‬

‫دستورالعمل بعدی‬

‫برنامه خط به خط اجرا میشود‪.‬‬

‫مترجم زبان بیگانه در یک کنفرانس ‪ ‬جمله به جمله ترجمه میکند‪.‬‬

‫فایل جداگانهای تولید نمیشود‪.‬‬

‫همیشه باید مفسر را همراه داشته باشیم‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫مثل مترجم زبان انگلیسی که جمله به جمله تفسیر میکند‪ .‬در زبان کامپایلری یک فایل ‪ exe‬ایجاد میکند‬

‫و این فایل را هرکجا ببریم اجرا میشود و یکی از معایب زبان مفسری همین است که همه جا باید مفسر را‬

‫همراه داشته باشید‪ .‬چون نیاز به اجرای مجدد داریم‪.‬‬

‫مزایای استفاده از مفسر‬

‫‪ ‬سهولت در اشکالزدایی ‪ ‬برنامههایی که مدام در حال تغییر است ‪ ‬رمان ساخت نرم افزار را‬

‫کاهش میدهد‪.‬‬

‫‪ ‬قابلیت انعطاف باال‬

‫‪ ‬پیاده سازی آسان‬

‫‪ ‬قابلیت حمل ‪ ‬هر کجا مفسر باشد مستقل از نوع سخت افزار روی هر ماشینی میتوان اجرا کرد‪.‬‬

‫معایب‬

‫برنامه مبدا‬ ‫‪ ‬تکرار تفسیر ‪ ‬چون باید خط به خط اجرا شود‪.‬‬

‫مفسر‬

‫سخت افزار‬

‫‪ ‬سرعت اجرا پائین ‪ ‬چون برنامه به طور مستقیم روی سخت افزار اجرا نمیشود و یک الیه میانی‬

‫بین سخت افزار و برنامه است‪.‬‬

‫‪ ‬نیاز به مفسر‬

‫‪ ‬دسترسی به کد منبع ‪ ‬حتماً باید کد منبع در اختیار استفاده کننده قرار گیرد‪.‬‬

‫کامپایلر‬

‫کامپایلر برنامهای است که برنامههای یک زبان برنامهنویسی را‪ ،‬از زبان مبدأ(همان زبان) به زبان هدف ترجمه‬

‫میکند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫برنامه مبدأ‬ ‫ورودیها‬

‫کامپایلر‬ ‫گزارش خطا‬ ‫سخت افزار را اجرا میکند‬ ‫برنامه هدف‬

‫برنامه هدف‬ ‫خروجی‬

‫فایلی که روی ‪ HW‬اجرا شود ‪ ‬در صورتیکه هیچ خطایی نداشته باشد‪.‬‬

‫برنامه به زبان ماشین ترجمه میشود و میتوان روی سخت افزار اجرا شود برای همین است که میگوئیم‬

‫سرعت زبانهایی که کامپایلری هستند نسبت به زبانهای مفسری بیشتر است‪.‬‬

‫مزایای استفاده از کامپایلر‬

‫‪ ‬سرعت اجرای باالتر از مفسر‬

‫برنامهای که اجرا میکنیم روی هر کامپیوتری ببریم‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬اجرای برنامه بعد از کامپایل روی ماشین‬

‫بدون نیاز به کامپایلر اجرا میشود‪.‬‬

‫‪ ‬عدم نیاز به کد منبع بعد از کامپایل ‪ ‬کد اجرایی را به هرکسی بدهیم‪.‬‬

‫‪ ‬عدم نیاز به کامپایل مجدد ‪ ‬یک بار که ساخته میشود دیگر نیازی به اجرای برنامه نیست برخالف‬

‫مفسر که هر زمان الزم است اجرا شود باید مفسر اجرا میشد‪.‬‬

‫معایب استفاده از کامپایلر‬

‫‪ ‬زمانبر بودن اشکالزدایی چون کل برنامه باید بررسی شود‪.‬‬

‫‪ ‬قابلیت حمل پائین ‪ ‬وقتی کامپایل میشود از زبان مبدأ به زبان ماشین تفسیر میشود‪ .‬چون زبان‬

‫همه ماشینها ‪ 0‬و ‪ 1‬است ولی باهم فرق دارند برای هر ماشین خاص کامپایلر خاص داریم‪(.‬فایل‬

‫اجرایی ‪ – exe‬ممکن است روی همه سیستمها اجرا نشود‪.‬‬

‫‪ ‬پیچیدگی پیاده سازی کامپایلر‬

‫‪4‬‬
 ‫جلوبندی و عقب بندی کامپایلر‬

‫جلوبندی‪ :‬تجزیه برنامه مبدأ به قطعات تشکیل دهنده و ایجاد یک نمایش میانی از برنامه مبدأ‬

‫عقب بندی‪ :‬ایجاد برنامه هدف با استفاده از نمایش میانی و اطالعات جدول نماد‬

‫جدول نماد در طول روال کامپایل تشکیل میشود‪ .‬مثالً اطالعات شناسه در جدول قرار میگیرد که در بخش‬

‫برنامه مبدأ‬ ‫های بعدی بتوان از آن استفاده نمود‪.‬‬

‫نمایش میانی‬ ‫زبان‬

‫برنامه هدف‬ ‫زبان ماشین‬

‫به تعداد ‪ n‬ماشین ‪ n ‬کامپایلر داشته باشیم‪.‬‬

‫فرض ‪ n‬زبان برنامه نویسی داریم و ‪k‬تا ماشین مختلف داشته باشیم بر روی اجرای هر زبان روی هر ماشین‪.‬‬

‫تعداد کامپایلر ‪.n × k ‬‬

‫برای حل این مشکککل ‪ ‬از نمایش میانی اسککتفاده میکنیم یعنی برنامه هدف از نمایش میانی اسککتفاده می‬

‫زبان فارسی‬ ‫کنند‪.‬‬

‫زبان انگلیسی‬ ‫زبانی که همه قبولش دارند‬

‫به هر زبان ترجمه میشود‬

‫‪ ‬سادگی طراحی‬

‫‪ ‬استقالل جلوبندی از زبان مقصد‬

‫‪ ‬استقالل عقب بندی از زبان مبدأ‬

‫‪ ‬کاهش پیچیدگی‬

‫‪ ‬افزایش قابلیت استفاده مجدد‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ ‬افزایش سرعت تولید کامپایلر برای سخت افزار جدید و زبانهای جدید‬
‫برنامه‬
‫مبدأ‬

‫جلوبندی‬

‫کد میانی‬

‫عقب بندی‬

‫برنامه هدف‬

‫توجه‪ :‬بعضی از زبانها از مفسر برای اشکالزدایی ساده و برای تولید کد منبع از کامپایلر استفاده میکند‪.‬‬

‫برنامه مبدأ‬

‫جلوبندی‪1‬‬ ‫جلوبندی‪2‬‬ ‫جلوبندی‪3‬‬ ‫‪...‬‬ ‫جلوبندی زبان ‪n‬‬

‫کد میانی‬

‫عقب بندی برای‬ ‫عقب بندی برای‬ ‫عقب بندی برای‬ ‫‪...‬‬ ‫عقب بندی برای‬
‫ماشین ‪1‬‬ ‫ماشین ‪2‬‬ ‫ماشین ‪3‬‬ ‫ماشین ‪n‬‬

‫ویژوال بیسیک از مفسر و کامپایلر استفاده میکند‪ .‬قابلیت حمل ویژگی دیگری از مفسری استفاده میکند‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ Lisp‬و متلب ‪ ‬مفسری‬

‫‪  C++‬کامپایلری‬

‫جاوااسکریپت به طور مفسری توسط مرورگرها اجرا میشود ‪ ‬در هر سیستم سخت افزاری اجرا میشوند‪.‬‬

‫جاوا ‪ ‬مفسر و کامپایلر‬

‫برنامه را به زبان ‪ JVM‬ماشین مجازی جاوا ترجمه میکند حاال ‪ JVM‬هرکجا باشد روی هر سخت افزاری این‬

‫پالتفرم باشد اجرا میشود و یک مفسر است‪.‬‬

‫‪  common language Runtime CLR  C#‬نقش ماشین مجازی را بازی میکند پالتفرمی است که‬

‫با سخت افزار در ارتباط است‪ .‬فایل اجرایی هم بوجود میآید که در مراحل بعدی نیاز به اجرای دوباره برنامه‬

‫نداریم‪.‬‬

‫‪ CLR‬نقش ماشین مجازی را ایفا میکند‪ .‬اما برای اجرا باید آن فریم ورک حتماً نصب باشد مثالً برای‪ CF‬حتماً‬

‫‪ .net fromwork‬نصب باشد‪.‬‬

‫الزاما همه مراحل در یک کامپایلر وجود ندارد‬ ‫فازهای مختلف کامپایلر‬

‫‪ ‬تحلیلگر لغوی‬

‫‪ ‬تحلیلگر نحوی‬

‫‪ ‬تحلیلگر معنایی‬

‫‪ ‬مولد کد میانی‬

‫‪ ‬بهینه سازی کد میانی‬

‫‪ ‬مولد کد‬

‫‪ ‬بهینه ساز مولد کد‬

‫‪7‬‬
 ‫) ‪(Lexical Analyzer‬‬ ‫تحلیلگر لغوی‬

‫‪ ‬بخش باالیی کامپایلر که به برنامه مبدأ دسترسی مستقیم دارد‪.‬‬

‫‪ ‬تشخیص نوع لغات برنامه و در صورت عدم خطا در دیکته لغت‪ ،‬ارسال آن برای تحلیلگر نحوی‬

‫کاراکتر بعدی‬ ‫لغت بعدی‬

‫تحلیلگر لغوی‬ ‫تحلیلگر نحوی‬
‫برنامه مبدأ‬

‫پیام خطا‬

‫تحلیلگر لغوی در قالب توکنها‪،‬‬

‫‪ -‬کاراکتر به کاراکتر از برنامه مبدأ میخواند و نشانه یا ‪ token‬را برای تحلیلگر نحوی ارسال میکند در واقع‬

‫تحلیلگر نحوی با فراخوانی تحلیلگر لغوی این درخواستها را ارسال میکند‪ .‬تحلیلگر لغوی این لغتها را‬

‫در خواست میکند و تحلیلگر لغوی آن نشانه را همراه با ویژگیهایش میخواند و برای تحلیلگر نحوی ارسال‬

‫میکند‪.‬‬

‫‪Int Temp‬‬ ‫>کلمه کلیدی و ‪< temp, Id>, < if‬‬ ‫ارسال میکند‬

‫‪if‬‬ ‫‪i+f‬‬

‫کلمه کلیدی‬ ‫نشانه – کلمه رزرو شده – کلمه کلیدی‬

‫اگر تحلیلگر لغوی جملهای را بخواند و به لحاظ امالیی و دیکته نادرست باشد خطا میدهد‪.‬‬

‫مثال متغیرها باید با حروف شوند‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫تحلیلگر نحوی (‪)syntax Analyzer‬‬

‫‪ ‬تشخیص ظاهری فرم برنامه و بررسی صحت و درستی ترتیب لغات برنامه مبدا‬

‫‪ ‬ایجاد ساختار درختی(درخت تجزیه) از خروجی تحلیلگر لغوی‬

‫تحلیلگر نحوی یک درخت تجزیه از نشانهها که برایش ارسال میکند به طور ضمنی ارسال میکند‪.‬‬

‫(حافظه ای وجود ندارد که در آن دخیره شود)‬

‫تجزیه کننده‪ -‬پارسر‬

‫مثال‪:‬‬

‫صابون‬

‫×‬ ‫است‬ ‫شوینده‬ ‫تحلیلگر لغوی‪:‬‬

‫سابون‬

‫توکن‬ ‫توکن‬ ‫توکن‬

‫تحلیلگر نحوی‪ :‬شوینده صابون است‪× .‬‬

‫نحوه قرار گرفتن توکنها در کنار یکدیگر را بررسی میکند‪.‬‬

‫) ‪For (i=0; i<10; i++‬‬ ‫گیرد‪.‬گر نحوی خطا میبه لحاظ لغوی درست است اما تحلیل‬

‫{‬ ‫اگر نباشد لغوی درسته اما نحوی غلط‬

‫‪x+y=z‬‬ ‫‪z=x+y‬‬

‫}‬

‫‪9‬‬
 ‫تحلیلگر معنایی )‪(semantic Analyzer‬‬

‫‪ ‬تعیین صحت مفهوم جمالت‬

‫‪ ‬استفاده از اطالعات موجود در درخت تجزیه و جدول نماد برای بررسی مطابقت معنایی برنامه با‬

‫تعریفهای زبان ‪ ‬دستور با ساختار آن زبان برنامه نویسی مغایرت نداشته باشد‪.‬‬

‫لغوی درست ‪‬‬ ‫مثال‪ :‬صابون شوینده را خورد‪.‬‬

‫نحوی دست ‪‬‬

‫معنایی نادرست ×‬
‫;‪Int x‬‬
‫;‪Char ch‬‬

‫گر معناییتحلیل ‪x = x + ch;  error‬‬

‫صحیح‬ ‫کاراکتر‬

‫‪ -1‬بررسی هماهنگی پارامترها‪:‬‬

‫{ )‪int f (int x , int y‬‬ ‫یکسان‬ ‫نوع پارامترها‬

‫;‪return x + y‬‬ ‫باشد‬ ‫تعداد پارامترها‬

‫{‬

‫{ )( ‪Int main‬‬
‫;‪Int a =1; int b=3; float c = 1.5‬‬
‫;)‪a = f (b, c‬‬
‫;)‪a = f (a, b, c‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ -2‬کنترل نوع عملوندها‪( :‬تبدیل نوع هم میتوان انجام داد)‬

‫;‪int x‬‬
‫;‪float y, z‬‬
‫;‪z = x + y‬‬

‫‪ -3‬خطای متغیرهای تعریف نشده‬

‫;‪int x‬‬ ‫متغیری تعریف شده و حافظه در نظر گرفته شده است ولی از آن‬

‫;‪y = x‬‬ ‫برنامه استفاده نشده است‪ Worning .‬دهد نه خطامی‬

‫خطا‬

‫مولد کد میانی )‪(Intermediate Code‬‬

‫لغوی‬ ‫‪ ‬از خروجی تحلیلگر معنایی‪ ،‬کد میانی تولید میشود‪.‬‬

‫نحوی‬ ‫‪ ‬زبان ماشین‪ ،‬مربوط به یک ماشین مجازی‬
‫معنایی‬ ‫‪ ‬هر کامپایلر میتواند کد میانی خاص خود را داشته باشد‪.‬‬

‫خروجی‬

‫کد میانی‬

‫زبان ماشین مربوط به یک ماشین مجازی میتواند باشد‪.‬‬

‫یک آدرس‪ ،‬دو آدرس‪ ،‬سه آدرس ‪ ‬دستورالعملهای‬

‫آدرس‬ ‫آدرس‬ ‫ثباتی که نتیجه در آن است‬

‫کد عمل‬ ‫نتیجه ‪ ،‬عملوند ‪ ، 2‬عملوند ‪1‬‬

‫‪x=y+z‬‬

‫‪ADD y, z, x‬‬

‫فرض به تعداد کافی ثبات وجود دارد‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫بهینه سازی کد میانی‬

‫‪ ‬اعمال تغییرات در برنامه بدون تغییر در عملکرد آن به منظور افزایش سرعت و کاهش حافظه‬
‫مصرفی‬
‫)‪x = int to real (p1‬‬
‫‪y = p2 + x‬‬
‫‪z =p3 + y‬‬ ‫‪int to real 20, , x‬‬ ‫اعشاری‬

‫پارامتر‪ 1‬اگر عدد باشد و مشخص باشد‬ ‫دستورالعمل ‪3‬آدرسه باشد‬ ‫‪mult p2, x, y‬‬ ‫‪mult p2, 20.0, y‬‬

‫‪ADD p3, y, z‬‬ ‫‪ADD p3, y, z‬‬

‫خودش‬

‫مولد کد نهایی‬

‫‪ ‬کد میانی بهینه شده را به زبان اسمبلی ترجمه میکند‪.‬‬

‫‪ ‬توسط اسمبلر به زبان ماشین ترجمه میشود‪.‬‬

‫‪ ‬در این کد جدای تسریع در زمان از ثباتهای پردازنده استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ ‬از ارجاعات اجتناب کنیم‪ .‬با کدهای ساده کار کنیم‪.‬‬

‫دستور اسمبلی‬ ‫های پردازنده ثبات‬

‫‪Move R1, P2‬‬

‫‪Mult‬‬ ‫‪R1, 20.0‬‬

‫‪Move R2, P3‬‬ ‫شود‪.‬با اسمبلر به زبان ماشین تبدیل می‬

‫‪ADD R1, R2‬‬

‫‪Move Z, R1‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪X=y+2*z‬‬

‫تحلیلگر لغوی‪ ‬مشکلی ندارد و ‪token‬ها را برای«؟؟؟» ارسال نماید‬

‫شناسهها‬ ‫‪‬‬ ‫‪Id1 = Id2 + 2 * Id3‬‬

‫تشکیل درخت تجزی بطور ضمنی‬ ‫تحلیلگر نحوی ‪‬‬

‫=‬

‫‪Id1‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪Id2‬‬ ‫*‬

‫‪2‬‬ ‫‪Id3‬‬

‫همان درخت تجزیه را داریم‬

‫تحلیلگر معنایی‬ ‫ولی عدد ‪ 2‬به اعشاری تبدیل میشود‬

‫=‬

‫‪Id1‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪Id2‬‬ ‫*‬

‫‪Int to real‬‬ ‫‪Id3‬‬

‫‪2‬‬

‫‪13‬‬
‫‪Front END‬جلوبندی‬ ‫‪‬‬

‫توجه!‬

‫‪ Back END‬عقببندی‬

‫از یکسری متغیر استفاده میکنیم‪  .‬مولد کد میانی‬

‫)‪Temp = int to real (2‬‬

‫متغیرهای کمکی‬ ‫‪Temp2 = Id3 * temp 1‬‬ ‫بهینه سازی کد میانی‬

‫‪Temp 3 = temp2 + Id2‬‬
‫‪Id 1 = temp3‬‬

‫بهینه سازی کد میانی‬

‫‪Temp1 = Id3 * 2.0‬‬

‫کد بهینه شده‬

‫‪Id1 = Id2 + Temp 1‬‬

‫مولد کد نهایی‬

‫‪Move Ax, Id3‬‬

‫‪Mult Ax, 2.0‬‬

‫سیستم اعداد باشد شارپ می گذاریم‬ ‫آدرس دهی مستقیم ‪#2.0‬‬

‫‪Move Bx, Id2‬‬ ‫بهینه ساز کد میانی‬

‫‪ADD Ax, Bx‬‬ ‫عقب بندی کامپایلر‬ ‫کد بهینه شده‬

‫‪Move Id1, Ax‬‬ ‫مولد کد نهایی‬

‫‪Z = 4*y + 6*x‬‬

‫‪14‬‬
 ‫تحلیلگر لغوی‬

‫‪ ‬فاز اول از فرایند کامپایل‬

‫‪ ‬خواندن کاراکترهای برنامه مبدأ – گروه بندی در قالب لغتها و ایجاد دنبالههایی از نشانهها برای هر‬

‫لغت است‪.‬‬

‫‪ ‬ارسال نشانهها برای تجزیه کننده (تحلیلگر نحوی)‬

‫فراخوانی توکن‬ ‫‪get next token‬‬

‫(پارسر) تجزیه کننده‬

‫برنامه مبدأ‬ ‫کاراکتر بعدی‬ ‫نشانه ها‬

‫تحلیلگر لغوی‬ ‫تحلیلگر نحوی‬

‫بصورت بسته بندی‬ ‫متغیر‪ ،‬شناسه‪ ،‬رزرو شده است‬

‫شده‪ ،‬تحلیلگر نحوی‬ ‫جدول نماد‬

‫تحلیلگر نحوی‪ ،‬تحلیلگر لغوی را فراخوانی میکند و درخواست نشانه میکند‪.‬‬

‫تحلیلگر نحوی با ارسال دستور ‪ get next token‬درخواست نشانه میکند و تحلیلگر لغوی را فراخوانی می‬

‫کند‪ .‬تحلیلگر لغوی وقتی لغتی را میخواند در جدول نماد بنویسید و لغت را در قالب توکن برای تحلیلگر‬

‫نحوی ارسال میکند(شناسه – رزرو شده و‪ ...‬در قالب بستهبندی شده) ارسال میکند‪.‬‬

‫پردازشهای تحلیلگر لغوی‬

‫پویش‪:‬شامل پردازش سادهای است که نیازی به تولید نشانه ندارد‪ .‬مانند تشخیص توضیحات‪ ،‬حذف‬

‫کاراکترهای فضای خالی متوالی ‪  .....‬در فرایند کامپایل نیازی نیست رویش کاری انجام شود(برای فضای‬

‫خالی هیچ توکنی تولید نمیشود هیچ نشانهای ساخته نمیشود)‬

‫‪15‬‬
 ‫تحلیل لغوی‪ :‬استخراج نشانهها از خروجی پویشگر(تحلیلگر لغوی)‬

‫‪Int x‬‬

‫;‪x = x + 2‬‬

‫;‪cout << x‬‬

‫ورودی تحلیل گر لغوی‬

‫کاراکتر به کاراکتر است‬

‫;‪Int x; \n x = x + 2; \n cout<< x‬‬

‫خط بعدی‬ ‫خط بعدی‬

‫یکی یکی میخواند و نشانهها را استخراج میکند – تحلیلگر لغوی با جدول نماد در ارتباط بطور دوطرفه و‬

‫بررسی کند این لغت چی است‪.‬‬

‫انواع لغات برنامه مبدأ‬

‫کلمات کلیدی(رزرو شده)‪:‬لغاتی که در زبان مبدأ‪ ،‬مفهوم خاصی دارند مثال ‪ if‬را نمیتوان بعنوان نام‬

‫متغیر به کار برد‪.‬‬

‫عالئم نشانهگذاری‪:‬عالئمی که به منظور نشانهگذاری خاصی در زبان مبدأ کاربرد دارند‪.‬‬

‫«؟؟؟»ویرگول‪‬پایان دستور در ‪ } .C++‬آکوالد یک بلوک برنامه را مشخص کنیم‪ ] .‬براکت در آرایه‬

‫عملگرها‪ :‬برای انجام عملیات مساوی‪ ،‬مقایسه و منطق ‪ ...‬در زبان مبدأ کاربرد دارد‪ >(.‬و < ‪)or ،and ،‬‬

‫شناسهها‪ :‬نام متغیرها‪ ،‬توابع‪ ،‬کالسها‪ ،‬آرایهها در برنامه مبدأ‬

‫‪const‬‬ ‫ثابتها‪ :‬مقادیر عددی‪ ،‬کاراکتری ثابت در برنامه‬

‫توضیحات‪ :‬برای خوانایی بیشتر برنامه مبدأ است‪ ،‬توسط کامپایلر نادیده گرفته میشود‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫; ‪int i , j‬‬ ‫مثال‪ :‬برنامهای به زبان ‪c++‬‬

‫;‪Float 2j‬‬ ‫کلمه کلیدی ‪ int‬شود‪.‬گر نحوی ارسال میدر قالب توکن برای تحلیل‬

‫)‪If (i== j‬‬ ‫شناسه ‪i‬‬

‫{‬ ‫شناسه‪j‬‬

‫;‪i=0‬‬ ‫کلمه کلیدی ‪float‬‬

‫}‬ ‫خطای لغوی ‪2j‬‬

‫کلمه کلیدی ‪if‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫برنامه زیر صحیح نیست اما در فاز اول(تحلیل لغوی) صحیح است‪.‬‬

‫{‬ ‫خواهد آکوالد بسته می‪ ‬آکوالد باز‬

‫;‪Int i‬‬

‫;‪{y=2‬‬ ‫‪an bn‬‬ ‫تعداد‪ b‬و ‪ a‬باهم برابر باشد‬

‫;‪x‬‬ ‫{{‬ ‫}}‬ ‫گر نحویدر تحلیل‬

‫تعداد آکوالد باز و بسته باید باهم مساوی باشد‪  .‬در تحلیلگر نحوی بررسی میشود‪.‬‬

‫نحوه برخورد تحلیلگر لغوی با خطا(کامپایلر در مواجه خطا چه میکند)‬

‫توقف‪ :‬در این روش تحلیلگر لغوی پس از کشف اولین خطا متوقف میشود‪.‬‬

‫‪ -‬تعداد دفعات کامپایل در این روش زیاد است‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ -‬زمان تولید نرم افزار افزایش مییابد‪.‬‬

‫پوشش خطا‪ :‬در این روش پس از کشف یک خطای لغوی تحلیلگر متوقف نمیشود‪ ،‬بلکه به کار خود ادامه‬

‫میدهد‪ .‬کل خطاهای برنامه را گزارش میکند‪.‬‬

‫اصالح خط به وسیله کامپایلر‪:‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫حذف کاراکتر غیر مجاز‬

‫→ ;‪Int 2xy‬‬ ‫‪int xy‬‬
‫; ‪int x @ y‬‬ ‫→‬ ‫;‪in t x * y‬‬ ‫جایگزین کاراکتر مجاز به جای غیر مجاز‬

‫‪x=:y‬‬ ‫→‬ ‫‪x: = y‬‬

‫اضافه کردن کارکتر‬
‫→ )‪if (x = y‬‬ ‫)‪if (x == y‬‬
‫خطای منطقی ← برنامه کامالً اجرا میشود ولی منطق برنامه اشتباه است‪ .‬خطای منطقی و خطای کمپایلری‬

‫نیست اگر اینجا اضافه کنیم خطا میگیرد‪.‬‬

‫نشانهها )‪(Token‬‬

‫‪ ‬در ورودی تحلیلگر نحوی عالوه بر لغات‪ ،‬باید نوع هر لغت را نیز مشخص کنیم‪ .‬برای ایجاد هماهنگی بین‬

‫تحلیلگر نحوی و لغوی از نشانه )‪ (Token‬استفاده میکنیم‪.‬‬

‫‪ ‬در واقع نشانه‪ ،‬عالمتی است که بین تحلیلگر لغوی و نحوی توافق شده است‪.‬‬

‫تشخیص نشانه به لغات‬

‫کلمات کلیدی برای هر کلمه کلیدی یک شانه مجزا در نظر گرفته میشود‪ .‬مثالً برای کلماتی مثل ‪else, for,‬‬

‫‪ while, if‬یک شانه همراه وجود دارد‪.‬‬

‫اگر کامپایلر را با زبان ‪ C ++‬بنویسیم برای هر توکن یک عدد که توافق شده در نظر بگیریم‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫‪# define‬‬ ‫‪IF – TK‬‬ ‫مقدار عددی‬
‫…………‬
‫‪# define‬‬ ‫‪WHILE - TK‬‬ ‫………‬
‫‪# define‬‬ ‫‪ELSE - TK‬‬ ‫………‬
‫‪# define‬‬ ‫‪FoR - TK‬‬ ‫‪……...‬‬
‫عالئم‪ :‬برای هر کدام از عالئم یک نشانه همراه در نظر گرفته میشود‪ .‬مثالً برای عالمتهای تک کاراکتری از‬

‫کدام یک عالمت‪ ،‬به عنوان نشانه )‪ (token‬استفاده کنیم‬

‫‪# define‬‬ ‫‪ASSIGN – TK‬‬ ‫‪………….‬‬

‫‪# define‬‬ ‫‪DOT – TK‬‬ ‫‪………….‬‬
‫‪# define‬‬ ‫‪RARANTES – Tk ………….‬‬

‫عملگرها‪ :‬همانند عالئم برای عملگرها نیز میتوان یک نشانه مجزا در نظر گرفت و برای عملگرهای یک‬

‫کاراکتری ؟ را به عنوان نشانه )‪ (token‬در نظر گرفت‪.‬‬

‫‪ # define‬مساوی‬ ‫‪EQU – TK‬‬ ‫‪…………..‬‬

‫‪ # define‬مخالف‬ ‫‪NOT – EQU – TK‬‬ ‫……………‬

‫‪ # defin‬کمتر‬ ‫‪LESS – TK‬‬ ‫‪………….‬‬

‫شناسهها‪ :‬تحلیلگر لغوی برای شناسهها فقط یک نشانه در نظر میگیرد‬

‫انتخاب‬
‫عملگر‬
‫‪ Dentifier token‬داریم با شناسه‬ ‫شناسه ‪ y‬با شماره ‪ 2‬داریم‬
‫‪1‬‬
‫‪X=y‬‬ ‫تحلیلگر لغوی‬ ‫> ‪< ID – TK , L > < ASSIGN > < ID – TK, 2‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬

‫اندیس‬ ‫لغت‬
‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪y‬‬
‫جدول نماد‬

‫ثوابت مطابق با نوع ثابت تحلیگر لغوی یک نشانه را برای تحلیلگر نحوی ارسال میکند‬

‫‪19‬‬
‫فضاهای خالی و توضیحات فضاهای خالی و توضیحات بدلیل بیتأثیر بودن در نتیجه برنامه توسط تحلیلگر‬

‫ال نشانهای برای تحلیلگر نحوی ارسال نمیکنند‪.‬‬

‫لغوی حذف میشوند و عم ً‬

‫رشتهها و زبانها‪ :‬برای طراحی تحلیلگر لغوی یا اسکنر لغات را با استفاده از عبارات منظم و با قاعده پیاده‬

‫کنیم و بعد ماشین متناهی پیادهسازی کنیم که تحلیلگر لغوی را پیادهسازی کنیم آیا دیکته با ساختارها‬

‫متناسب است مثالً طراحی یا ‪ DFA‬ممکن است‬

‫الف‪ :‬مجموعه محدودی از نمادها (حروف و کارکترها) را الفبا زبان گویند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬همگی جزء حروف الفبا زبان است‬

‫)‪IF (x! = y‬‬

‫این یک رشته یا ساختار از زبانها است‪.‬‬

‫الفبا را با سیگما نمایش میدهند‪.‬‬

‫}‪Σ {0 , 1‬‬
‫}‪Σ {a , b , c‬‬
‫}… ‪Σ {a , b , c , d …, A , B , C, … [ , ] , { , } , 8 , α , ! ,‬‬
‫در زبان برنامهنویسی این الف زبان میشود‬

‫رشته‪ :‬دنباله متناهی از نمادهای الفبا را رشته گویند‬

‫رشته باید تابع قواعد آن زبان باشند‪.‬‬

‫‪Σ {0 , 1} ⇒ 101011101‬‬
‫‪Σ {a , b , c} ⇒ abcbb ≪ aaba‬‬

‫زبان مجموعهای از رشتهها بر روی یک الفبا را زبان گویند‪.‬‬

‫}… ‪= {λ , a, ab, abb, abbb, abbbb,‬‬ ‫*‪λ ⃓ ab‬‬ ‫𝑛𝑏‬ ‫‪𝑛 ≥ 0 ← 𝑏 ∗ 𝐿1‬‬
‫‪n=0→λ‬‬
‫‪= {abc, aa bb cc, aaa bbb ccc, …} 𝑎𝑛 𝑏 𝑛 𝑐 𝑛 ∶ 𝑛 ≥ 1𝐿2‬‬
‫‪= {W ∈ {𝑎 , 𝑏}∗ ∶ |𝑎| = |𝑏|} 𝐿3‬‬

‫تعداد ‪ b , a‬دو برابر‬

‫‪Abaabb‬‬ ‫‪abab‬‬ ‫‪aabb‬‬

‫‪20‬‬
 ‫عملیات بر روی زبانها‬

‫} ‪𝐿1 ∪ 𝐿2 = {𝑊: 𝑊 ∈ 𝐿1 𝑜𝑟 𝑊 ∈ 𝐿2‬‬ ‫اجتماع دو زبان‬

‫} ‪𝐿1 𝐿2 = {𝑎𝑣: 𝑎 ∈ 𝐿1 𝑎𝑛𝑑 𝑣 ∈ 𝐿2‬‬ ‫الحاق دو زبان‬

‫‪𝐿1 = 𝑎𝑛 𝑏 𝑛 +‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪⇒𝐿1 𝐿2‬‬
‫⇒‬
‫𝑛‬ ‫‪𝑛+ 2‬‬
‫𝑎 𝑏 = ‪𝐿2‬‬
‫‪𝑎𝑛 𝑏 𝑛 + 2 𝑏 𝑛 𝑎𝑛 +‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= 𝑎𝑛 𝑏 2𝑛 + 2 𝑎𝑛 +‬‬ ‫‪2‬‬

‫تعداد ‪ b , a‬برابر و اول ‪ a‬بیاید‬

‫𝑛 𝑏 𝑛𝑎 = 𝐿‬
‫𝑛 𝑏 𝑛𝑎 ‪𝐿̅ = {𝑎 , 𝑏}∗ −‬‬
‫∗}𝑏 ‪ :{𝑎 ,‬تمامی رشتههای ممکن‬

‫𝐿 ∈ 𝑏𝑏𝑎 ⇐ 𝑎𝑏𝑏 ∋ 𝑅𝐿‬

‫𝐿 ‪𝐿̅ = 𝛴 ∗ −‬‬ ‫مکمل زبان‬

‫}𝐿 ∈ 𝑊 ‪𝐿𝑅 = {𝑊 𝑅 :‬‬ ‫برعکس‬

‫… ∪ ‪𝐿∗ = 𝐿0 ∪ 𝐿1 ∪ 𝐿2 ∪ 𝐿3‬‬ ‫استار‬

‫⋯ ∪ ‪𝐿+ = 𝐿1 ∪ 𝐿2 ∪ 𝐿3‬‬ ‫بستار‬

‫*‪L = ab‬‬ ‫… ‪a, ab, abb,‬‬
‫کوچکترین رشته = ‪ λ‬الندا‬

‫‪L* = ababba‬‬
‫‪L+ = a‬‬ ‫کوچکترین رشته‬

‫انواع زبانها‬

‫زبانهای منظم )‪ ← (Regular‬بیشترین محدودیت دارند (* برای هر زبان یک گراف وجود دارد)‬

‫زبانهای مستقل از متن )‪(Context free‬‬

‫زبانهای حساس به متن )‪(Context sensitive‬‬

‫زبانهای بدون محدودیت )‪(unrestricted‬‬

‫‪Reg ⊂ Content free ⊂ Context – sens ⊂ unres‬‬

‫‪21‬‬
 ‫زبانهای بدون محدودیت‬

‫زبانهای حساس به متن‬

‫زبانهای مستقل از متن‬

‫زبانهای منظم‬

‫گرامر‪:‬‬

‫گرامر مجموعهای از قواعد میباشد که ساختار جمالت یک زبان را مشخص میکند با استفاده از گرامر می‪-‬‬

‫توانیم تعلق یک رشته به زبان را مشخص کنیم‪ .‬هر گرامر با چهارتایی زیر مشخص میشود‪.‬‬

‫>‪G = <V, T, S, P‬‬

‫!‪δ‬‬ ‫نماد شروع‬

‫‪V:‬‬ ‫میتوان عمل اشتقاق را انجام داد توسعه داد → غیر پایانهها (متغیرها)‬

‫‪T:‬‬ ‫پایانهها‬

‫‪P:‬‬ ‫مجموعه متنهای از قواعد‬

‫مثال‪( ab* → abb :‬هر رشته را گرامر بپذیرد) یک گرامر بنویسیم (محدودیتی نمیگذاریم‪ :‬فرض)‬

‫‪S → aB‬‬
‫=‪P‬‬
‫‪B → bB ⃓ λ‬‬
‫}‪T = {a , b‬‬
‫}‪V = {S , B‬‬
‫حتماً با ‪ a‬شروع شود یا هیچ ‪ b‬یا هر تعداد ‪b‬‬

‫‪G:‬‬
‫‪E→E+T⃓T‬‬ ‫‪S: E‬‬ ‫}‪V: {E, T, F‬‬
‫‪T→T*F⃓F‬‬ ‫با اشتقاق‬ ‫}‪T = {+ , * , (,) , id‬‬
‫‪F → (E) ⃓ id‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪E‬‬
‫⃓‬
‫)‪(id + id * id‬‬ ‫این رشته با این گرامر به دست میآید‬
‫‪T‬‬
‫⃓‬ ‫‪E→T‬‬
‫‪F‬‬
‫‪T→F‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫)‪F → (E‬‬
‫‪E‬‬
‫‪E→E+T‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E→T‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T * F‬‬ ‫‪T→T*F‬‬

‫‪T→F‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪id‬‬
‫‪F → id‬‬

‫‪id‬‬ ‫‪id‬‬ ‫}‪L (G) = {W: S ⇒ W‬‬

‫)‪ :L (G‬زبان گرامر‪W ،‬هایی که با نماد ‪ s‬به آن برسیم‪.‬‬

‫انواع گرامر‬

‫گرامر خطی چپ ← غیرپایانه سمت چپ قرار دارد‬

‫گرامر منظم (نوع سوم) (گرامر خطی)‬

‫گرامر خطی راست ← غیر پایانه سمت راست قرار دارد‬

‫گرامر مستقل از متن (نوع دوم‬

‫گرامر حساس به متن (نوع اول)‬

‫گرامر بدون محدودیت (نوع صفر)‬

‫گرامر منظم (گرامرهای خطی)‬

‫مثال‪:‬‬

‫𝛽‪A → α‬‬
‫گرامر خطی راست‬ ‫*‪A,B𝝐V , α𝝐T‬‬
‫‪A→α‬‬
‫‪ :α‬پایانه ‪ :𝛽 ،‬غیر پایانه‬

‫‪23‬‬
 ‫‪S → aA‬‬
‫‪A → bS‬‬
‫‪S → ab‬‬

‫‪A → 𝛽α‬‬
‫گرامر خطی چپ‬ ‫*‪A,B𝝐V , α𝝐T‬‬
‫‪A→α‬‬

‫‪S → bbS │ aaS │aa │ bb‬‬ ‫گرامر خطی راست‪.‬‬

‫‪(aa + bb)+‬‬ ‫عبارت منظم‬

‫هر تعداد زوجهای ‪ aa‬و ‪ bb‬را میتوان کنار هم قرار داد‬

‫𝑎 ∗)𝑏 ‪𝐺1 = ({𝑆}, {𝑎 , 𝑏}, 𝑆 , 𝑃} → 𝑟 = (𝑎 ,‬‬

‫‪S → ab S │ a‬‬ ‫گرامر خطی راست‬

‫‪𝐺2 = ({𝑆, 𝑆1 , 𝑆2 } ,‬‬ ‫}𝑃 ‪{𝑎 , 𝑏}, 𝑆 ,‬‬

‫‪S → S1 ab‬‬

‫گرامر خطی چپ ‪𝑆1 → 𝑆1 𝑎𝑏 │ 𝑆2‬‬

‫𝑎 → ‪𝑆2‬‬
‫)*)‪r = (aab (ab‬‬
‫)‪G = (V, T, S, P‬‬
‫نه منظم راست نه خطی چپ‬

‫‪S→A‬‬
‫‪A → aB │ λ‬‬
‫‪B → Ab‬‬

‫گرامرهای مستقل از متن‬

‫سمت راست هر ترکیبی را میتوان قرار داد‪.‬‬

‫‪{A → a‬‬ ‫}*)‪A 𝝐 V , a 𝝐 (V ⋃ T‬‬

‫‪( :T‬حروف کوچک) پایانهها‬ ‫‪ :V‬غیر پایانهها‬

‫‪24‬‬
 ‫همه گرامرهای منظم مستقل از متن هستند‬

‫مثال‪:‬‬

‫‪S → aSb │A‬‬

‫𝑚 𝑏 𝑛𝑎‬ ‫𝑛 > 𝑚‬
‫‪A → bB │ b‬‬
‫توجه‪ :‬همزمان مستقل از متن و همزمان منظم را میتوانند توصیف کنند‬

‫‪S → aSa │ bSb‬‬

‫‪a bb a‬‬
‫‪S → aa │bb‬‬
‫}}‪L (G) = {wwR: W 𝝐 {a , b‬‬
‫گرامر حساس به متن ←سمت چپ و سمت راست هر قوانین آن ممکن توسط نمادهای پایانی یا غیرپایانی‬

‫احاطه شده باشد‪.‬‬

‫)‪G = (N , Σ , P , S‬‬
‫‪ :N‬متغیر ها‬

‫‪ :Σ‬ترمینالها‬

‫‪ :P‬قوانین‬

‫‪ :S‬نمادین‬

‫‪{a → B‬‬ ‫*)‪a , B 𝝐 (V ⋃ T‬‬ ‫‪aB → aa AB‬‬ ‫|𝐵| < |𝑎|‬

‫هر زبان منظمی‪ ،‬حساس به متن است ولی هر زبان حساس به متن‪ ،‬منظم نیست‪.‬‬

‫روشهای توصیف زبانهای منظم‪:‬‬

‫زبانهای منظم نقش مهمی در طراحی تحلیلگر لغوی دارند‬

‫روشهای توصیف زبانهای منظم‪:‬‬

‫گرامر منظم – خطی راست یا خطی چپ‬

‫عبارت منظم (با قاعده)‬

‫ماشین خودکار متناهی )‪ (Finite Slate wachine‬طراحی کنیم‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫مثال‪:‬‬

‫}‪Σ {a , b‬‬
‫زمانی که حداکثر ‪ a ،3‬داشته باشد‬

‫عبارت منظم و با قاعده‬

‫∗ 𝑏 )𝜆 ‪(𝑎 + 𝜆) 𝑏 ∗ (𝑎 + 𝜆) 𝑏 ∗ (𝑎 +‬‬
‫روی ‪ b‬محدودیت نداریم ‪b‬ها تولید شوند یا نشوند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬گرامر منظم‬

‫آیا زبان زیر منظم است؟‬

‫}‪{𝑎2𝑛 𝑏 2𝑚 + 1 : 𝑛 ≥ 0 , 𝑚 ≥ 0‬‬
‫𝑛‪ :𝑎2‬تعداد ‪ a‬زوج‬

‫‪ :𝑏2𝑚 + 1‬تعداد ‪ b‬فرد‬

‫‪ :𝑛 ≥ 0 , 𝑚 ≥ 0‬رابطهای نیست‪.‬‬

‫*‪ A → αB α 𝝐 T‬گرامر منظم‬

‫گرامر خطی راست‪:‬‬

‫‪S → aaS │ B‬‬

‫‪B → bbB │ b‬‬

‫عبارت منظم با قاعده‬

‫تعریف عبارت منظم روی الفبا‪:‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪Σ {a, b, c} b‬‬ ‫‪λ‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪ϕ‬‬

‫عبارت منظم‬ ‫عبارت منظم‬

‫‪ λ , ϕ , a 𝝐 Σ‬عبارت منظم هستند‬

‫اگر ‪ 𝑟1 , 𝑟2‬عبارت منظم و ) ‪ L (𝑟1 ) , 𝐿 (𝑟2‬زبانهای منظم مربوط به آنها باشد آنگاه‪:‬‬

‫‪26‬‬
 ‫‪ 𝑟1 + 𝑟2 )1‬نیز عبارت‪ ،‬منظم است‪.‬‬

‫‪ 𝑟1 , 𝑟2 )2‬نیز عبارت‪ ،‬منظم است‪.‬‬

‫‪ 𝑟1∗ )3‬نیز عبارت‪ ،‬منظم است‪.‬‬

‫‪ :𝑟1 │ 𝑟2‬عبارت اول انتخاب یا دوم همان ‪or‬است‪.‬‬

‫‪(a + b)* ab‬‬

‫در عبارت باال ‪ a , b‬منظم هستند‪ .‬و کل مجموعه هم منظم هستند‬

‫مثال‪ :‬عبارت منظم‬

‫عبارت منظم برای رشتههایی که حداکثر یک صفر دارند؟ }‪Σ = {0 , 1‬‬

‫هر تعداد یک‬ ‫*)‪(1)* (0 + λ) (1‬‬ ‫‪01111 , 110111 , 111 … 10‬‬

‫‪ 0‬یا ‪λ‬‬

‫عبارت منظم برای رشتههایی که هیچ دو صفر متوالی ندارند؟ }‪Σ = {0 , 1‬‬

‫*)‪(0 + λ) (10 + 1‬‬ ‫‪11 00 1‬‬ ‫‪11 00 000 11‬‬ ‫‪0 111 0‬‬
‫عبارت منظم برای }زوج = 𝑛 ‪[𝑎𝑎]∗ [𝑏𝑏]∗ + [𝑎𝑎]∗ 𝑎 [𝑏𝑏]∗ 𝑏 {𝑎𝑛 𝑏 𝑚 ∶ 𝑚 +‬‬

‫∗]𝑏𝑏[ ∗]𝑎𝑎[‪ :‬تعداد زوج و 𝑎 ∗]𝑎𝑎[‪ :‬تعداد فرد‪.‬‬

‫دو حالت وجود دارد اول ‪ a‬و بعد ‪ .1 . b‬تعداد ‪ b , a‬زوج باشد مجموع زوج‪ .2 .‬اگر تعداد ‪ b , a‬فرد باشد مجموع‬

‫زوج میشود‪.‬‬

‫آیا برای }‪ {𝑎𝑛 𝑏𝑛 : 𝑛 ≥ 0‬عبارت منظم وجود دارد؟‬

‫∗ 𝑏 ∗𝑎‬ ‫‪𝑎2 𝑏 4‬‬

‫برای زبان 𝑛𝑏 𝑛𝑎 عبارت منظم وجود ندارد چون یک زبان منظم نیست‪.‬‬

‫زوج = 𝑚 ‪𝑎𝑛 𝑏 𝑚 , 𝑛 +‬‬

‫مثال‪ :‬زبان مشخص توسط عبارتهای زیر را بنویسید‬

‫*)‪ ((0 + 1) (0 + 1)*)* 00 (0 + 1‬عبارت منظم‬

‫در عبارت باال *)*)‪(0 + 1)* 00 (0 + 1)* ← ((0 + 1) (0 + 1‬‬

‫‪27‬‬
 ‫زبانی روی الفبای }‪ {0 , 1‬که حداقل دو صفر متوالی دارند‬

‫زبان روی الفبا }‪ ،{a , b‬دقیقاً سه ‪.b‬‬

‫∗𝑎 𝑏 ∗𝑎 𝑏 ∗𝑎 𝑏 ∗𝑎‬
‫)‪(a + b) (a + b + c)* (a + c‬‬ ‫‪a (a │ b │ c)* c , b (a │ b │ c)* c‬‬
‫‪ 4‬فرم مختلف ابتدا یا با ‪ a‬یا ‪ b‬و انتهایی ‪ a‬یا ‪ c‬باشد‪.‬‬

‫∗ 𝑏𝑎 ∗𝑏 )𝜆 ‪ (𝑏∗ 𝑎𝑏∗ 𝑎𝑏∗ 𝑎𝑏∗ )∗ (𝑏∗ (𝑎 +‬تکلیف‬ ‫مراحل تولید 𝜆‬

‫دقیقاً ‪ a ،3‬و هر تعداد ‪ b‬که دلمان خواست‪.‬‬

‫∗) ∗𝑏𝑎 ∗𝑏 𝑎 ∗𝑏 𝑎 ∗𝑏(‪ :‬تمامی رشتهها روی الفبای ‪ b , a‬که تعداد ‪a‬ها بر ‪ 3‬بخشپذیر است‬

‫) ∗𝑏 𝜙 ∗ 𝑏 )𝜆 ‪ :(𝑏∗ 𝑎 𝑏∗ 𝑎 𝑏∗ 𝑎𝑏∗ ) (𝑏∗ (𝑎 +‬رشتههایی را تولید میکند که باقیمانده تقسیم تعداد ‪ϕ‬های‬

‫آنهای بر ‪ 3‬مخالف صفر است‪.‬‬

‫ماشین خودکار متناهی ← ابزاری که نشان میدهد زبانی منظم است‪.‬‬

‫ماشین خودکار متناهی یک رشته از یک زبان منظم را دریافت میکند‪ ،‬و در صورتیکه رشته متعلق به زبان‬

‫باشد آن را تصدیق میکند و در غیر این صورت آن را رد میکند‪ .‬ماشین خودکار متناهی دو نوع است‪:‬‬

‫‪ -1‬ماشین خودکار قطعی )‪ ← (DFA‬کامالً قطعی است که با حروف الفبا به چه حالتی میرسیم‪.‬‬

‫‪ -2‬ماشین خودکار غیر قطعی )‪ ← (NFA‬به ازای هر حروف چندین حرکت ممکن است‪.‬‬

‫ماشین خودکار غیرقطعی‬

‫ماشین خودکار قطعی را به صورت )‪ M = (Q , Σ , δ , q0 , F‬تعریف میکنیم‬

‫‪ Q‬مجموعه متناهی از حاالت‬

‫‪ Σ‬مجموعه متناهی از نمادها که الفبای زبان است‬

‫‪ δ‬تابع گذر‬

‫‪ q0‬حالت شروع‬

‫‪ F‬حالت یا حاالت نهایی ← ماشین رشته را پذیرفته‬

‫‪28‬‬
 ‫‪δ (qi , a) = qj‬‬
‫‪δ (qi , b) = qk‬‬
‫در این ماشین‪ ،‬در هر حالت با خواندن یکی از الفبای زبان امکان چندین گذر وجود دارد‪ .‬گذر ‪ λ‬هم وجود‬

‫دارد‬

‫‪δ (qi , λ) = qk‬‬

‫مثال‪ :‬یک ‪ NFA‬برای }‪ 𝐿 = {𝑏 𝑎𝑛 : 𝑛 ≥ 1} ∪ {𝑏𝑛 𝑎: 𝑛 > 2‬طراحی کنید‬

‫𝑛𝑎 𝑏‬ ‫‪𝑛 ≥ 1 𝑎𝑎𝑘 → 𝑎𝑛 𝑛 ≥ 1‬‬

‫𝑎 𝑛𝑏‬ ‫‪𝑛 ≥ 2 𝑏𝑏𝑏 𝑘 → 𝑏 𝑛 𝑛 ≥ 2‬‬

‫‪𝑞1‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪𝑞2‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪λ‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪𝑞0‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪λ‬‬ ‫‪𝑞3‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪𝑞4‬‬ ‫‪𝑞5‬‬ ‫‪F‬‬

‫طراحی دوم‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪𝑞1‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪𝑞0‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪𝑞2‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪𝑞3‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪b‬‬

‫‪b‬‬

‫مثال‪ :‬آیا زبان زیر منظم است؟‬

‫‪L = {V w V‬‬ ‫}‪:V , w 𝝐 {a , b}* , |𝑉| = 2‬‬

‫زبان منظم است لذا برای آن یک ‪ NFA‬طراحی میکنیم‪.‬‬

‫‪a‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ b‬یا ‪( a‬شروع)‬ ‫‪ b‬یا ‪( a‬ختم)‬ ‫‪b‬‬
‫‪a‬‬
‫‪b‬‬
‫‪b‬‬
‫‪29‬‬
 ‫‪a,b‬‬ ‫طول ‪ 2‬است ⇐ ‪ 4‬حالت‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪b‬‬
‫‪b‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a,b‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪b‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪a,b‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪8‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪7‬‬

‫‪a,b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪9‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪F‬‬

‫ماشین خودکار قطعی )‪(DFA‬‬

‫ماشین خودکار قطعی را به صورت }‪ M (Q , Σ , δ , q0 , F‬تعریف میکنیم‬

‫‪ :Q‬مجموعه متناهی از حاالت‬

‫‪ :Σ‬مجموعه متنهای از نمادها که الفبای زبان است‪.‬‬

‫‪ :δ‬تابع گذر‬

‫‪ :q0‬حالت شروع‬

‫‪ :F‬حالت یا حاالت نهایی‬

‫در این ماشین‪ ،‬در هر حالت با خواندن یکی از الفبای زبان تنها یک گذر وجود دارد‪( .‬گذر ‪ λ‬نداریم)‬

‫مثال‪ :‬یک ‪ DFA‬برای پذیرش زبان با رشتههایی که دقیقاً دو ‪ a‬داریم‬

‫‪30‬‬
 ‫‪b‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪0 0‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪bb aa b‬‬

‫∗𝑏 𝑎 ∗𝑏 𝑎 ∗𝑏‬
‫مثال‪ :‬یک ‪ DFA‬برای پذیرش زبان با رشتههایی که حداقل یک ‪ a‬و دقیقاً دو تا ‪ b‬دارند‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪3‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪t‬‬

‫‪b‬‬
‫‪a,b‬‬

‫حالت تله ← رشتهای که تولید میکند از روال عادی زبان خارج شود‬
‫∗𝑎 𝑏 ∗𝑎 𝑏 ∗𝑎 𝑎‬

‫با ‪ b‬شروع‬ ‫∗𝑎 𝑏 ∗𝑎 𝑎 𝑏‬

‫∗𝑎 𝑎 𝑏𝑏‬
‫کل رشتهها خارج از این سه قاعده نیست‬

‫مثال‪ :‬یک ‪ DFA‬برای عبارت با قاعده (‪ 0 (1 0)* )0 1‬رسم کنید‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪3‬‬
‫‪t‬‬
‫‪1‬‬

‫حالت تله (‪)trap‬‬

‫‪31‬‬
 ‫ایجاد ‪ nfa‬از عبارت منظم (باقاعده) – الگوریتم تامپسون‬

‫‪ ‬ابتدا عبارت منظم ‪ r‬را به زیرعبارتهای سازنده آن تجزیه میکنیم‪.‬‬

‫تمام اعضا تشکیل دهنده‬

‫⇒ ‪𝑟 = (𝑎 + 𝑏 )2 (𝑐 + 𝜆 )3‬‬ ‫𝜆 = ‪𝑟1 = 𝑎 𝑟2 = 𝑏 𝑟3 = 𝑐 𝑟4‬‬

‫‪ ‬برای هر کدام از عبارتها یک ‪ nfa‬رسم میکنیم‪ .‬یعنی برای هر ‪ 𝑎𝜖Σ‬یک ‪ nfa‬با حالت شروع ‪ i‬بدین‬

‫صورت ایجاد میکنیم‪.‬‬

‫‪s=a‬‬ ‫مثال‪:‬‬

‫‪t=c‬‬

‫‪r=s+t‬‬

‫‪ ‬مثال‪ N(r) :‬را برای عبارت منظم 𝑡 ‪ 𝑟 = 𝑠 +‬به صورت زیر رسم میکنیم‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫‪ N(s) ‬را برای عبارت منظم 𝑡 ∙ 𝑠 = 𝑟 (الحاق ‪ s‬در ‪ t‬است) به صورت زیر رسم میکنیم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬بنویسید؟‬

‫‪---------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ N(r) ‬را برای عبارت منظم ∗ 𝑠 = 𝑟 به صورت زیر رسم میکنیم‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ ‬یک ‪ NFA‬برای عبارت با قاعده )‪ 0(10)∗ (01‬رسم کنید‪.‬‬

‫مثال‪ :‬یک ‪ NFA‬برای عبارت با قاعده ∗)𝑐 ‪ 𝑎 + 𝑏 ∗ (𝑎𝑏 +‬رسم کنید‪.‬‬

‫این طراحی کامل نیست و نیز میتوان بهینه نمود‪.‬‬

‫‪ ‬تبدیل ‪ NFA‬به ‪DFA‬‬

‫تعریف )𝑞(𝑒𝑟𝑢𝑠𝑜𝑙𝑐 ‪ : 𝜆 −‬مجموعه حاالتی از ‪ NFA‬که از حالت 𝑞 با تبدیل 𝜆 قابل دسترس هستند‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫}‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(0) = {0.1.2.5‬‬

‫}‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(4) = {4.5‬‬

‫تعریف )𝑇(𝑒𝑟𝑢𝑠𝑜𝑙𝑐 ‪ : 𝜆 −‬مجموعه حاالتی از ‪ NFA‬که از حاالت 𝑇 با تبدیل 𝜆 قابل دسترس هستند‪.‬‬

‫}‪𝑇 = {1.4.5‬‬

‫}‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(𝑇) = {1.4.5‬‬

‫}‪𝑇 = {0.3‬‬

‫}‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(𝑇) = {0.1.2.5.3‬‬

‫‪ ‬تعریف )𝑎 ‪ : 𝑚𝑜𝑣𝑒(𝑇.‬مجموعه حاالتی از ‪ NFA‬که از حالت ‪ S‬در مجموعه ‪ T‬و با نماد ورودی ‪ a‬یک‬

‫گذر به آنها انجام میشود‪.‬‬

‫}‪𝑇 = {1.3‬‬

‫}‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝑇. 𝑎) = {3‬‬

‫الگوریتم تبدیل ‪ NFA‬به ‪DFA‬‬

‫‪ 𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(𝑠) ‬را محاسبه میکنیم و به مجموعه حاصل یک اسم اختصاصی میدهیم و آن را به‬

‫جدول ‪ Dtrans‬اضافه میکنیم‪ .‬مجموعه مرود نظر حالت شروع ‪ DFA‬میباشد‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫‪ ‬یک حالت عالمت نخورده‪ ،‬در ‪ Dtrans‬را پیدا میکنیم و آن را ‪ T‬مینامیم‪ .‬و مراحل زیر را روی آن اجرا‬

‫میکنیم (ابتدا فقط یک حالت در جدول ‪ Dtrans‬وجود دارد)‪ .‬درصورت عدم وجود حالت عالمت خورده‬

‫الگوریتم تمام است‪.‬‬

‫‪ -1‬حالت انتخاب شده را عالمت میزنیم‪.‬‬

‫‪ -2‬برای هر نماد از الفبای زبان (در الگوریتم آنها را ‪ a‬مینامیم) مراحل زیر را انجام میدهیم‪:‬‬

‫‪ )1-2‬مجموعه ))𝑎 ‪ λ − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(𝑚𝑜𝑣𝑒(𝑇.‬را محاسبه میکنیم‪( .‬در الگوریتم آن را ‪ u‬مینامیم) اگر‬

‫این مجموعه با مجموعههای موجود در ‪ Dtrans‬یکسان نبود نام جدیدی به آن اختصاص میدهیم و آن را به‬

‫‪ Dtrans‬اضافه میکنیم‪.‬‬

‫‪ )2-2‬در واقع باید به جدول ‪ Dtrans‬درصورت تکراری نبودن 𝑢 = ]𝑎 ‪ 𝐷𝑡𝑟𝑎𝑛𝑠[𝑇.‬را اضافه کنیم‪.‬‬

‫مجموعهای را که شامل حداقل یکی از حالتهای پایانی ‪ NFA‬باشد را به عنوان حالت پایانی ‪ DFA‬مشخص‬

‫میکنیم‪.‬‬

‫‪ ‬مثال‪ NFA :‬زیر را به ‪ DFA‬تبدیل کنید‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫𝐴 = }‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(−1) = {−1.0.1.2‬‬

‫}‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐴. 𝑎) = {3‬‬

‫از ‪ 3‬با گذر 𝜆 به کجاها میروم‬

‫𝐵 = }‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(3) = {0.1.2.3.5‬‬

‫}‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐴. 𝑏) = {4‬‬

‫* هر چیزی خودش هم میشود ‪ /‬مجموعه جدید است و به جدول اضافه میشود‪.‬‬

‫𝐶 = }‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(4) = {0.1.2.4.5‬‬

‫𝐵 → }‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐵. 𝑎) = {3‬‬

‫}‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐵. 𝑏) = {4.6.3‬‬

‫𝐷 = }‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(3.4.6) = {0.1.2.3.4.5.6‬‬

‫}‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐶. 𝑎) = {3.4‬‬

‫𝐸 = }‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(3.4) = {0.1.2.3.4.5‬‬

‫}‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐶. 𝑏) = {4.6‬‬

‫𝐹 = }‪𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(4.6) = {0.1.2.4.5.6‬‬

‫‪37‬‬
 : Dtrans ‫جدول‬

a b

A B C

B B D

C E F

D E D

E E D

F E F

𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(0) = {0.1.2} = 𝐴

𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐴. 𝑎) = 3 = 𝐵

𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐴. 𝑏) = 4 = 𝐶

𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(3) = {3} = 𝐵

𝑚𝑜𝑣𝑒(3. 𝑎) = ∅

𝑚𝑜𝑣𝑒(3. 𝑏) = 3

𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(4) = {4} = 𝐶

𝑚𝑜𝑣𝑒(4. 𝑎) = 4

𝑚𝑜𝑣𝑒(4. 𝑏) = ∅

𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐷. 𝑎) = {3.4} → 𝐸 ‫تکراری‬

𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐷. 𝑏) = {3.4.6} → 𝐷 ‫تکراری‬

𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐸. 𝑎) = {3.4} → 𝐸

38
‫𝐷 → }‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐸. 𝑏) = {3.4.6‬‬

‫𝐸 → }‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐹. 𝑎) = {3.4‬‬

‫𝐹 → }‪𝑚𝑜𝑣𝑒(𝐹. 𝑏) = {4.6‬‬

‫رسم ‪DFA‬‬

‫‪‬مثال‪ NFA−𝜆 :‬زیر را به ‪ DFA‬تبدیل کنید‪.‬‬

‫‪39‬‬
 𝛿(𝑁𝐹𝐴) a b c 𝜆

𝑞0 {𝑞0 . 𝑞1 . 𝑞2 } 𝜙 𝜙 𝜙

𝑞1 𝜙 {𝑞1 } 𝜙 𝜙

𝑞2 𝜙 𝜙 {𝑞2 } {𝑞1 }

𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(𝑞0 ) = {𝑞0 }

𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(𝑞1 ) = {𝑞1 }

𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒(𝑞2 ) = {𝑞2 . 𝑞1 } = 𝑃

t a b c

𝑞0 {𝑞0 . 𝑞1 . 𝑞2 } 𝜙 𝜙

𝑞1 𝜙 {𝑞1 } 𝜙

𝑞2 𝜙 {𝑞1 } {𝑞2 . 𝑞1 }

𝐹 = {𝑋|𝑋 ∩ 𝐹 ≠ ∅}

40
 ‫‪t‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪𝑞0‬‬ ‫} ‪{𝑞0 . 𝑞1 . 𝑞2‬‬ ‫𝜙‬ ‫𝜙‬

‫} ‪{𝑞0 . 𝑞1 . 𝑞2‬‬ ‫} ‪{𝑞0 . 𝑞1 . 𝑞2‬‬ ‫} ‪{𝑞1‬‬ ‫} ‪{𝑞1 . 𝑞2‬‬

‫} ‪{𝑞1‬‬ ‫𝜙‬ ‫} ‪{𝑞1‬‬ ‫𝜙‬

‫} ‪{𝑞1 . 𝑞2‬‬ ‫𝜙‬ ‫} ‪{𝑞1‬‬ ‫} ‪{𝑞1 . 𝑞2‬‬

‫𝜙‬ ‫𝜙‬ ‫𝜙‬ ‫𝜙‬

‫} ‪𝑡(𝑞0 . 𝑎) = 𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒({𝑞0 . 𝑞1 . 𝑞2 }) = {𝑞0 . 𝑞1 . 𝑞2‬‬

‫} ‪𝑡(𝑞2 . 𝑐) = 𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒({𝑞2 }) = {𝑞1 . 𝑞2‬‬

‫} ‪𝑡(𝑞1 . 𝑏) = 𝜆 − 𝑐𝑙𝑜𝑠𝑢𝑟𝑒({𝑞1 }) = {𝑞1‬‬

‫‪ ‬مثال‪ NFA :‬زیر را به ‪ DFA‬تبدیل کنید‪.‬‬

‫به ازای حالتهای جدید نامگذاری میکنیم‪:‬‬

‫‪41‬‬
 ‫سپس جدول ‪ Dtrance‬میکشیم‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪-‬‬

‫ساخت ‪ DFA‬از عبارت منظم (باقاعده)‬

‫به صورت زیر عبارت منظم را به درخت نحو تبدیل میکنیم‪:‬‬

‫‪ -1‬هر نماد یا الندا در عبارت منظم ‪ r‬در برگ درخت قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪42‬‬
 ‫‪ -2‬درخت نحو را برای هر کدام از عملگرها به صورت زیر رسم میکنیم‪.‬‬

‫‪ -3‬نهایت درخت نحو عبارت ≠ 𝑟 (𝑟 شارپ) را به صورت بازگشتی رسم میکنیم‪ .‬به هر برگ که غیرالندا‬

‫است یک عدد منحصر به فرد داده میشود‪.‬‬

‫𝑎) 𝜆 ‪𝑎 + 𝑏 ∗ (𝑎 +‬‬ ‫‪ ‬مثال‪ :‬درخت نحو برای عبارت با قاعده‬

‫‪ : 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑛) ‬این تابع مشخص میکند که آیا زیردرخت ‪ n‬میتواند 𝜆 را تولید کند یا خیر؟ در صورت‬

‫مثبت بودن مقدار ‪ true‬و در غیر این صورت ‪ false‬برمیگرداند‪.‬‬

‫‪ -1‬اگر ‪ n‬برگی با برچسب الندار باشد آنگاه جواب ‪ true‬است‪.‬‬

‫‪43‬‬
 ‫‪ -2‬اگر∗ 𝑟 = 𝑛 یک برگ ستاره باشد آنگاه 𝑒𝑢𝑟𝑡 = )𝑛(𝑒𝑙𝑏𝑎𝑙𝑙𝑢𝑁‬

‫‪ 𝑛 = 𝑟1 + 𝑟2 -3‬آنگاه )‪ 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑛) = 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑟1) 𝑜𝑟 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑟2‬کافی است یکی‬

‫از آنها ‪ λ‬تولید کنند‪.‬‬

‫‪ 𝑛 = 𝑟1 + 𝑟2 -3‬آنگاه )‪ 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑛) = 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑟1) 𝑜𝑟 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑟2‬کافی است یکی‬

‫از آنها هم تولید کنند‪.‬‬

‫‪( 𝑛 = 𝑟1 ∙ 𝑟2 -4‬الحاق ‪ /‬هر دو 𝜆 تولید) آنگاه‪:‬‬

‫)‪𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑛) = 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑟1) 𝑎𝑛𝑑 𝑁𝑢𝑙𝑙𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑟2‬‬

‫‪ -5‬اگر یک برگ در موقعیت ‪ i‬ام باشد آنگاه 𝑒𝑠𝑙𝑎𝑓 = )𝑛(𝑒𝑙𝑏𝑎𝑙𝑙𝑢𝑁‬

‫𝑎 ∙ ∗)𝑏𝑎(‬

‫∗)𝑏𝑎( ‪ 𝜆 :‬تولید میکند ‪ 𝜆 : 𝑎 /‬تولید نمیکند ‪ : (𝑎𝑏)∗ ∙ 𝑎 /‬کوچکترین 𝑎 است؛ نتیجه‪:‬‬

‫𝑒𝑠𝑙𝑎𝑓 = 𝑒𝑙𝑏𝑎𝑙𝑙𝑢𝑁‬

‫‪ : 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑛) ‬مجموعه مکان نمادهایی را برمیگرداند که منطبق بر اولین نماد رشتههای تولیدی از‬

‫عبارت باقاعده هستند‪.‬‬

‫‪ -1‬برای یک برگ با برچسب الندا برابر صفر است‪.‬‬

‫‪ -2‬برای یک برگ در موقعیت 𝑖 برابر } 𝑖{ است‪.‬‬

‫‪ -3‬اگر ‪ 𝑛 = 𝑟1 + 𝑟2‬آنگاه‪:‬‬

‫)‪𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑛) = 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑟1) ∪ 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑟2‬‬

‫‪ -4‬اگر ‪ 𝑛 = 𝑟1 ∙ 𝑟2‬آنگاه‪:‬‬

‫𝑛𝑒‪𝑖𝑓(𝑛𝑢𝑙𝑙 𝑎𝑏𝑙𝑒(𝑟1)) 𝑡ℎ‬‬

‫‪44‬‬
 ‫𝑒𝑠𝑙𝑒 )‪𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑟1) ∪ 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑟2‬‬ ‫)‪𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑟1‬‬

‫‪ -5‬اگر ∗ 𝑟 = 𝑛 آنگاه )𝑟(𝑠𝑜𝑝 𝑡𝑠𝑟𝑖𝐹 = )𝑛(𝑠𝑜𝑝 𝑡𝑠𝑟𝑖𝐹‬

‫}‪𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑟1) = {1‬‬

‫}‪𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑟2) = {3‬‬

‫∗)𝑏𝑎(‬
‫⏟‬ ‫∗⏟‬
‫𝑏𝑎‬
‫‪𝑟1‬‬ ‫‪𝑟2‬‬

‫‪ ‬مثال‪ First pos :‬برای عبارتهای زیر چگونه است؟‬

‫‪1 2 3‬‬ ‫‪4 5‬‬

‫}‪(∗ (𝑎|𝑏) + 𝜆)𝑑 + 𝑒 → 𝑓𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 = {4.1.2.3‬‬
‫‪+‬‬

‫}‪((𝑎𝑏𝑎)∗ 𝑏)𝑎𝑐 → 𝑓𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 = {4.1‬‬

‫‪ : 𝑙𝑎𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠(𝑛) ‬مجموعه مکان نمادهایی را برمیگرداند که منطبق بر آخرین نماد رشتههای تولیدی از‬

‫عبارت باقاعده هستند‪.‬‬

‫}‪𝑎𝑏 ∗ 𝑐 → 𝑙𝑎𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 = {3‬‬

‫}‪𝑎𝑏 ∗ 𝑐 ∗ → 𝑙𝑎𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 = {3.2.1‬‬

‫‪ : 𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠 (𝑖) ‬مجموعه مکانهایی را برمیگرداند که پس از مکان ‪ i‬قرار میگیرند‪.‬‬

‫‪ -1‬اگر ‪ n‬یک گره الحاق باشد ‪ 𝑟1‬فرزند چپ و ‪ 𝑟2‬فرزند راست آن است‪ .‬برای هر موقعیت ‪ i‬در‬

‫)‪ 𝑙𝑎𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 (𝑟1‬تمام موقعیتها در )‪ 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 (𝑟2‬در )𝑖( 𝑠𝑜𝑝 𝑤𝑜𝑙𝑙𝑜𝑓 قرار دارند‪.‬‬

‫‪ -2‬اگر ‪ n‬یک گره ستاره و ‪ i‬یک موقعیت در محموله )𝑛( 𝑠𝑜𝑝 𝑡𝑠𝑎𝑙 باشد همه موقعیتها در‬

‫)𝑛( 𝑠𝑜𝑝 𝑡𝑠𝑟𝑖𝐹 در )𝑖( 𝑠𝑜𝑝 𝑤𝑜𝑙𝑙𝑜𝑓 قرار میگیرند‪.‬‬

‫‪𝑟1 ∙ 𝑟2‬‬ ‫𝑐 ∗𝑎 ∙ ∗ 𝑏𝑎‬ ‫𝑐𝑎𝑏𝑎‬

‫𝑐𝑏𝑎‬

‫‪45‬‬
‫∗)𝑏𝑎(‬ ‫𝑏𝑎𝑏𝑎‬

‫‪ ‬مثال ‪ followpos‬برای عبارتهای زیر چگونه است؟‬

‫)𝑒 ‪(𝑎 + 𝑏 + 𝑐) ∗∙ (𝑐𝑑 +‬‬ ‫?= )‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤𝑝𝑜𝑝(3‬‬ ‫}‪{1.2.3.4.6‬‬

‫)𝑏 ‪(𝑎𝑏 + 𝑐) ∙ (𝑎 +‬‬ ‫?= )‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤𝑝𝑜𝑝(2‬‬ ‫}‪{4.5‬‬

‫𝑎𝑏𝑎‬

‫𝑏𝑏𝑎‬

‫ساخت ‪ DFA‬از عبارت منظم (باقاعده)‬

‫‪ -1‬درخت نحو ‪ T‬عبارت با قاعده ‪ 𝑟#‬را رسم میکنیم‪.‬‬

‫‪ -2‬توابع 𝑒𝑙𝑏𝑎 𝑙𝑙𝑢𝑁 ‪ 𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠 ، 𝑙𝑎𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 ، 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 ،‬را در پیمایش عمقی درخت مشخص‬

‫میکنیم‪.‬‬

‫‪ 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡 𝑝𝑜𝑠 (𝑟𝑜𝑜𝑡) -3‬را محاسبه میکنیم‪ .‬و آن را به عنوان یک حالت عالمت نخورده به جدول ‪Dtrans‬‬

‫اضافه میکنیم‪ .‬در واقع این مجموعه حالت شروع ‪ DFA‬است‪.‬‬

‫‪ -4‬اگر در جدول ‪ Dtrans‬حالت عالمت نخوردهای وجود ندارد آن را انتخاب میکنیم‪ .‬در این الگوریتم این‬

‫حالت را ‪ T‬مینامیم‪ .‬اگر حالت عالمت نخورده وجود ندارد الگوریتم تمام میشود‪.‬‬

‫‪ -5‬حالت انتخاب شده ‪ T‬را عالمت میزنیم‪.‬‬

‫‪ -6‬برای هر نماد ‪ a‬مراحل زیر را اجرا میکنیم‪.‬‬

‫‪ )1-6‬مجموعه مکانهایی در ‪ T‬که نماد متناظر در عبارت با قاعده ‪ a‬است را محاسبه کرده و آن را ‪ P‬مینامیم‪.‬‬

‫‪ )2-6‬مجموعه )𝑝( 𝑠𝑜𝑝 𝑤𝑜𝑙𝑙𝑜𝑓 را محاسبه میکنیم مجموعه بدست آمده را ‪ u‬مینامیم‪.‬‬

‫‪ u )3-6‬را به جدول ‪ Dtrans‬اضافه میکنیم‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪ -7‬به مرحله ‪ 4‬برمیگردیم‪.‬‬

‫‪ -8‬حالتی که شامل مکان متناظر‪ #‬است حالت پذیرش ‪ DFA‬است‪.‬‬

‫‪ ‬مثال‪ :‬برای عبارت باقاعده ‪ (𝑎 + 𝑏)∗ 𝑎 𝑏 𝑏 #‬مستقیما یک ‪ DFA‬بسازید‪.‬‬

‫𝑎 ∗)𝑏 ‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠 ∶ (𝑎 +‬‬

‫مکان ‪: 1‬‬

‫}‪1 → {1.2.3‬‬

‫}‪2 → {1.2.3‬‬

‫توجه‪ :‬آخر همه رشتهها به ≠ ختم میشود‪.‬‬

‫}‪3 → {4‬‬

‫}‪4 → {5‬‬

‫}‪5 → {6‬‬

‫‪6 → −‬‬

‫}‪𝐴 = {1.2.3} {6‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬

‫}‪𝑃𝑎 = {1.3‬‬

‫𝐵 = }‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠(1.3) = {1.2.3.4‬‬

‫}‪𝑃𝑏 = {2‬‬

‫𝐴 = }‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠(2) = {1.2.3‬‬

‫𝐵 → }‪𝑃𝑎 = {1.3‬‬

‫}‪𝑃𝑏 = {2.4‬‬

‫𝐶 = }‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠(2.4) = {1.2.3.5‬‬

‫𝐵 → }‪𝑃𝑎 = {1.3‬‬

‫}‪𝑃𝑏 = {2.5‬‬

‫𝐷 = }‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠(2.5) = {1.2.3.6‬‬

‫𝐵 → }‪𝑃𝑎 = {1.3‬‬

‫}‪𝑃𝑏 = {2‬‬

‫𝐴 = }‪𝑓𝑜𝑙𝑙𝑜𝑤 𝑝𝑜𝑠(2) = {1.2.3‬‬

‫حالت جدید بوجود نیامد ← الگوریتم تمام میشود‪.‬‬

‫‪48‬‬
 .‫ بسازید‬DFA ‫ یک‬a(ab )* a*b ‫ برای عبارت با قاعده‬:‫مثال‬

a (ab )* a b 
*
First pos  {1}  A 1 2 3 4 5 6
.‫ ختم شود‬ ‫عبارت باید به‬

follow pos a b
1  }2 ,4 ,5{ A B -
2  }3{ B C D
3  }2 ,4 ,5{ C E F
4  }4 ,5{ D - -
5  }6{ E E D
6  - F C D

A:
a
P {1}

Follow pos (1) = {2 ,4 ,5} =B

b
P o ‫ کجا است؟ تهی‬1 ‫در موقعیت‬

B:
a
P {2, 4} ‫ است؟‬a ‫ کجا‬5 ‫و‬4 ,2 ‫در موقعیت‬

49
 Follow pos (2 ,4) = {3 ,4 ,5} =C ‫مجموعه‬

‫جدید‬

Follow pos 2  Follow pos  4

b
P {5} ‫ است؟‬b ‫ کجا‬B ‫در این مجموعه‬

Follow pos (5) = {6} =D

C:

Follow pos  4  {4, 5}  E

b
P {3, 4}

Follow pos  3, 5  {2, 4, 5, 6}  F

E:
a
P {4}  E ‫ است؟‬a ‫ برابر‬4 ‫ و‬5 ‫کجاهای‬
b
P {5}  D ‫ است؟‬b‫ برابر‬4‫ و‬5 ‫کجاهای‬

F:
a
P {2, 4}  C A

b a
P {5}  D
B
a a,b
a,b
C D +
a
b
a ‫ دارد که حالت‬# ‫عالمت‬
b
E
a ‫پایانی‬
F

b
6 ‫ دارد که عدد‬# ‫عالمت‬
50
 ‫گرامرها‬

‫در این فصل در مورد نحوه تولید یک گرامر و اصالح آن برای اینکه بتوانیم یک تجزیه کننده را تولید کنیم‬

‫توضیح می دهیم و گرامر مستقل از متن برای شناسایی ساختار زبان استفاده می شود و نحوه اصالح آن را‬

‫بحث می کنیم‪.‬‬

‫‪ ‬ویژگی نحوی ساختارهای زبان های برنامه نویسی با استفاده از یک گرامر مستقل از متن توصیف می‬

‫شود‪.‬‬

‫‪ ‬گرامر یک نمایش دقیق و قابل فهم از زبان برنامه نویسی را ارایه می کند‪.‬‬

‫‪ ‬یک گرامر به زبان این امکان را می دهد که بلورت تکرار پذیر نکامل یافته یا توسعه پیدا کند‪ .‬این‬

‫عمل با افزدن ساختارهای جدید برای انجام اعمال جدید انجام می شود‪.‬‬

‫فرم کلی گرامرهای مستقل از متن‬

‫‪Sx‬‬ ‫‪S V‬‬ ‫*)‪x  (vuT‬‬

‫(گرامر مستقل از متن)‬ ‫‪EE+T|T‬‬

‫‪TT*F|F‬‬
‫‪F(E) |id‬‬
‫مثال گرامری مستقل از متن برای عبارات محاسباتی اولیه‬

‫‪expr  expr + term‬‬

‫‪expr  expr - term‬‬
‫‪expr  term‬‬
‫‪term  term * factor‬‬
‫‪term  term / factor‬‬
‫‪term  factor‬‬
‫)‪factor  (expr‬‬ ‫پارامتر اولویت بندی را محاسبه می کنیم‪‬‬

‫‪factor  id‬‬

‫‪51‬‬
 ‫به لحاظ بعدی مشکل ندارد به لحاظ نحوی مشکل دارد‬
‫‪id +* id‬‬
‫گرامر این رشته را نمی پذیرد و می گوید بدی فا نحوری مشکل دارد‪.‬‬
‫‪1  *2 ‬‬
‫‪1 2* 3 ‬‬
‫‪ ‬برای سادگی گرامرها معموال از قواعد زیر استفاده می شود‪:‬‬

‫‪-1‬نماهای زیر‪ ،‬پایانه هستند‪:‬‬

‫‪-‬حرف کوچک مانند ‪a,b,c‬‬

‫‪-‬نمادهای عملگر مانند جمع و تفریق و ‪...‬‬

‫‪-‬نمادهای پرانتز‪ ،‬کاما و ‪...‬‬

‫‪-‬ارقام‬

‫‪-2‬نمادهای زیر‪ ،‬غیر پایانه هستند‪:‬‬

‫‪-‬حروف بزرگ (در سمت چپ قوانین)‬

‫‪-‬اسامی حروف کوچک‬

‫( ‪ ‬می تواند ترکیبی از پایانه یا غیرپایانه باشد)‪.‬‬

‫‪A 1‬‬
‫*در گرامر ‪ A 2‬را می توان به صورت ‪ A 1|2|3 | ...‬نوشت‪.‬‬
‫‪A  ...‬‬

‫مثال‪ :‬ساده شدن گرامر مثل قبل‬

‫‪id  id * id‬‬ ‫اگر این را بخواهیم‪:‬‬

‫‪EE+T|E-T|T‬‬ ‫‪E+T‬‬

‫‪TT*F|T\F|F‬‬
‫‪E+T*F‬‬
‫‪F(E)|id‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪F id‬‬

‫‪F‬‬
‫‪id‬‬

‫‪id‬‬

‫‪52‬‬
 ‫اشتقاق (‪)Derivation‬‬

‫‪ ‬فرآیند تولید یک رشته از نماد شروع را اشتقاق گوئیم‪.‬‬

‫‪ ‬تولید یک رشته بوسیله گرامر مستقل از متن از نماد شروع آغاز می شود‪.‬‬

‫‪ ‬در هر مرحله یک غیرپایانه بوسیله سمت راست قاعده تولید آن گسترش داده می شود‪.‬‬

‫‪ ‬روند تولید تا زمانی ادامه پیدا می کند که هیچ غیر پایانه ای نماند‪.‬‬

‫دو نوع اشتقاق وجود دارد‪:‬‬

‫‪ -1‬اشتقاق راست (‪)RMD‬‬

‫‪-2‬اشتقاق چپ (‪)LMD‬‬

‫اشتقاق راست‪ :‬در این اشتقاق همواهر سمت راست ترین غیرپایانه‪ ،‬با سمت راست‪ ،‬قاعده تولید آن جایگزین‬

‫می شود‪.‬‬

‫اشتقاق چپ‪ :‬در این اشتقاق همواره سمت چپ ترین غیرپایانه‪ ،‬با سمت راست‪ ،‬قاعده تولید آن جایگزین می‬

‫شود‪.‬‬
‫اشتقاق چپ‬
‫‪E  E+T| E-T| T‬‬ ‫اشتقاق راست‬
‫‪id + id‬‬
‫‪T  T*F| T/F| F‬‬ ‫‪E+T‬‬ ‫‪EE+T‬‬
‫‪id + id‬‬
‫‪EE+T‬‬
‫‪F  (E)| id‬‬ ‫‪T+T‬‬ ‫‪E T‬‬
‫‪E+T‬‬

‫‪E+F‬‬ ‫‪TF‬‬
‫‪F+T‬‬
‫‪E+id‬‬ ‫‪Fid‬‬
‫‪id+T‬‬
‫اشتقاق چپ‬ ‫‪T+id‬‬ ‫‪ET‬‬
‫‪id+F‬‬
‫‪E‬‬ ‫اشتقاق راست‬ ‫‪TF‬‬
‫‪F+id‬‬
‫‪id + id‬‬
‫‪E‬‬
‫‪id + id‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪id‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪id‬‬
‫‪id‬‬

‫‪53‬‬ ‫‪id‬‬
‫درخت تجزیه‪ :‬یک نمایش گرافیکی برای اشتقاق می باشد‪ .‬در واقع نحوه جایگزینی غیرپایانه ها با سمت‬

‫راست قاعده تولید را نشان می دهد‪.‬‬

‫توجه‪ :‬در درخت تجزیه ‪ ‬ترتیب ها مشخص نیست ولی در درخت اشتقاق مشخص است‪.‬‬

‫نحوه ساختن درخت تجزیه به صورت زیر است‪:‬‬

‫الف) در ریشه درخت تجزیه‪ ،‬نماد شروع گرامر می آید‪.‬‬

‫ب) در برگ های درخت تجزیه‪ ،‬پایانه ها یا الندا می آید‪.‬‬

‫ج) هر گره میانی درخت تجزیه یک غیرپایانه است‪.‬‬

‫د) اگر ‪ A‬یک غیر پایانه و گره میانی درخت تجزیه باشد ‪ x 1, x 2 ,..., x n‬فرزندان این گره هستند آنگاه در‬

‫گرامر باید قاعده تولیدی به صورت ‪ A  x 1, x 2 ,..., x n‬وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪E‬‬
‫‪E  E+T|E-T|T‬‬
‫‪T  T*F| T/F| F‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪F  (E)/ id‬‬
‫‪id+id/id‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪id‬‬

‫‪id‬‬ ‫‪id‬‬

‫در اشتقاق ترتیب بکارگیری قواعد مشخص است اما در درخت تجزیه ای موضوع مشخص نیست‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫گرامر مبهم‪ :‬در صورتی که در یک گرامر برای یک رشته بتوان دو اشتقاق چپ یا دو اشتقاق‬

‫راست و یا دو درخت تجزیه متقاوت ایجاد نمود‪ ،‬آنگاه گرامر مبهم است‪.‬‬

‫‪E  E+T|E-T|T‬‬
‫‪T  T*F| T/F| F|E‬‬
‫‪F  (E)| id‬‬

‫‪54‬‬
 ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪id‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪id‬‬

‫‪id‬‬ ‫‪id‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪id‬‬

‫‪id‬‬
‫تمرین کتاب ‪AHO‬‬

‫مثال‪ :‬گرامر مستقل از متن زیر در رشته *‪ aa  a‬را در نظر بگیرید‪.‬‬

‫‪S  SS+|SS*|a‬‬
‫الف) یک سمت چپ ترین و سمت راست ترین استقاق برای رشته بنوسید‪.‬‬

‫ب) یک درخت تجزیه ای برای رشته رسم کنید‪.‬‬

‫ج) آیا گرامر مبهم است؟‬

‫د) زبان توصبف شده توسط گرامر چیست؟‬

‫الف) *‪aa  a‬‬

‫‪S  SS+|SS*|a‬‬
‫چون رشته خ به * ختم شده است دو سمت راست ترین پس‬
‫*‪ SS‬انتخاب می شود‬
‫اشتقاق راست‬ ‫اشتقاق چپ‬
‫سمت چپ ترین را‬ ‫سمت چپ ترین را‬
‫*‪ SS‬گسترش دهیم‪.‬‬ ‫گسترش دهیم‪.‬‬ ‫*‪SS‬‬
‫*‪Sa‬‬ ‫*‪SS+ S‬‬
‫* ‪SS + a‬‬ ‫*‪aS+ S‬‬
‫*‪Sa+ a‬‬ ‫*‪aa+ S‬‬
‫‪55‬‬
‫*‪aa+ a‬‬ ‫*‪aa+ a‬‬
 ‫ب) برای این رشته فقط یک درخت تجزیه به این فرم وجود دارد‪.‬‬
‫‪S‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫*‬

‫ج) مبهم نیست‪ ( .‬هر رشته ای در نظر بگیریم این امکان‬

‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪a‬‬
‫وجود ندارد که دو رشته مختلف برسد و ‪)...‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫د) چند رشته مختلف تولید شده توسط گرامر‬

‫‪a‬‬
‫‪aa+‬‬
‫*‪aa‬‬

‫‪SS+‬‬
‫‪SSS++‬‬
‫‪SSS*S++‬‬
‫‪aaa*a++  a+a*a+a‬‬
‫سه عملگر ‪ 4‬عملوند‬

‫این گرامر تمامی عبارات ریاضی بفرم پیشوندی با عملگرهای ‪ * ،+‬را تولید می کند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬گرامر مستقل از متن زیر و رشته ‪ (a+a)*a‬را در نظر بگیرید‪.‬‬

‫‪SS  S+S |(S)| S* |SS |a‬‬

‫الف) یک سمت چپ ترین و سمت راست ترین اشتقاق برای رشته بنویسید‪.‬‬

‫ب) یک درخت تجزیه ای برای رشته رسم کنید‪.‬‬

‫ج) آیا گرامر مبهم است؟‬

‫د) زبان توصیف شده توسط گرامر چیست؟‬

‫‪SS  S+ S|SS| (S) |S*| a‬‬

‫‪56‬‬
 ‫الف)‬
‫اشتقاق راست‬ ‫اشتقاق چپ‬
‫‪SS‬‬ ‫‪SS‬‬
‫‪Sa‬‬ ‫‪S*S‬‬
‫‪S*a‬‬ ‫‪(S)*S‬‬
‫‪(S)* a‬‬ ‫‪(S+S)*S‬‬
‫‪(S+S)*a‬‬ ‫‪(a+S)*S‬‬
‫‪(S+a)*a‬‬ ‫‪(a+a)*S‬‬
‫‪(a+a)*a‬‬ ‫‪(a+a)*a‬‬

‫‪S‬‬
‫ب)‬

‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬
‫بر اساس این رشته نمی توان گفت گرامر مبهم است‬

‫اما بر اساس رشته ای دیگر مثل ‪ a+a+a‬می توان گفت‪.‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪a‬‬

‫(‬ ‫‪S‬‬ ‫)‬

‫گرامر مبهم است‪.‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a+a+a‬‬

‫‪S‬‬
‫‪S‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪57‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
 ‫مثال‪ :‬برای هر یک از ربالهای زیر یک گرامر بنویسید‪.‬‬

‫الف) مجموعه تمام رشته ها از صفر و یک که تعداد یک ها و صفرها یکسان نیست‪.‬‬

‫ب) مجموعه تمام رشته ها که تعداد ‪ a‬ها دو برابر تعداد ‪b‬ها است‪.‬‬

‫‪S  p |q‬‬ ‫افزایش تعداد صفر‬

‫تعداد ‪ 0‬و‪ 1‬مساوی‬
‫| ‪p  p1| 1p | pp | Ap‬‬
‫‪A  A |‬‬ ‫‪p : n  n1‬‬

‫تعداد ‪ 0‬و‪ 1‬مساوی‬ ‫افزایش تعداد یک ها‬

‫‪q  q1| 1q | qq | Bq | 1‬‬ ‫‪q : n  n1‬‬
‫‪B 1B | ‬‬
‫‪ )1‬جایگشت های مختلف ‪ a‬و ‪ b‬را می نویسیم‪ )2 .‬جاهایی که غیرپایانه می تواند قرار بگیرد‪.‬‬

‫ب)‬

‫‪-a-a-b-‬‬ ‫در قسمت خط تیره غیر پایانه می توان قرار داد‬

‫‪-a-b-a-‬‬
‫‪-b-a-a-‬‬

‫‪SSaab| aSab| aaSb| aabS‬‬

‫‪SSaba| aSba| abSa| abaS‬‬
‫‪SSbaa| bSaa| aaSb| baaS‬‬
‫‪SSS|λ‬‬ ‫الندا برای خاتمه‪ :‬تعداد داده ها صفر می شود قاعده برقرار است‬

‫‪S‬‬ ‫مثال‪ :‬آیا گرامرهای زیر مبهم است؟‬

‫‪ :aab‬گرمر مبهم است‬ ‫دو درخت تجزیه می توان کشید‬
‫‪SAB|aaB‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪A‬‬
‫‪Aa|Aa‬‬
‫‪Bb‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪a‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪58‬‬
‫‪b‬‬
 ‫‪S‬‬
‫‪S‬‬
‫‪SA|Ab‬‬ ‫‪ :aa‬گرامر مبهم است‬
‫‪A‬‬
‫‪AAa|λ‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪BBb|a‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪A‬‬
‫‪S‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪S‬‬

‫‪B‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪b‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪a‬‬

‫‪A‬‬

‫دو درخت تجزیه ای برای ‪aab‬‬ ‫دو درخت تجزیه ای برای ‪aa‬‬

‫روش های رفع ابهام‪:‬‬

‫(برای هر زمان گرامرهای مختلف می توان نوشت‪ .‬اگر گرامر یک زمان مبهم می توان تغییر داد یعنی زبانها‬

‫ذاتاً مبهم هستند)‪.‬‬

‫‪-1‬تغییر گرامر‪ :‬هر گرامر یک زبان را توصیف می کند‪ .‬اما برای هر زبان گرامرهای متعددی می توان نوشت‬

‫لذا با تغییر گرامر می توان ابهام آن را رفع نمود‪.‬‬

‫‪59‬‬
‫گرامر مبهم‬

1 ‫ قاعده‬stmt if expr then stmt

2 ‫ قاعده‬stmt -- if expr then stmt else stmt| other

if E1 then if E2 then S1 else S2

)‫ (باید اولویت بندی کرد‬f ‫ معلوم نیست مربوط به کدام‬else

S2

:‫درخت تجزیه‬

1 ‫قاعده‬ stmt

if E1 then stmt

S1 else S2
if E2 then

2 ‫قاعده‬
stmt

then stmt else S2

if E1
‫ عبارت‬else ‫و‬then ‫بین‬

.‫باالیی را قرار دهیم‬

if E2 then S1

60
‫دو درخت تجزیه به دست آمد پس گرامر مبهم است و باید رفع ابهام کرد‪ .‬اگر بجای ‪ stmt‬جمله ‪balance‬‬

‫(‪ )if- else‬بتوان قرار داد ابهام ایجاد نمی شود‪.‬‬

‫گرامر غیر مبهم معادل‪:‬‬

‫‪matchedif expr then matched else matched | other‬‬

‫‪unmatched if expr then stmt‬‬ ‫‪stmtmatched|unmatched‬‬
‫‪|if expr then matched else matched| other‬‬
‫روش های رفع ابهام‪...‬‬

‫‪ -2‬استفاده از قوانین جانبی‪ :‬بدون تغییر گرامر‪ ،‬قوانینی برای انتخاب یک درخت تجزیه از بین درخت های‬

‫تجزیه استفاده می کنیم‪ .‬در این صورت گرامر برای هر رشته مربوط زبان فقط یک درخت تجزیه خواهد داشت‬

‫و مثل این که مبهم نیست‪.‬‬

‫الف) استفاده از اولویت عملگرها‬

‫ب) استفاده از شرکت پذیری‬

‫یا مثال در گرامر مبهم مربوط به ‪ ،if‬می توان گفت که هر ‪ else‬به نزدیک ترین ‪ if‬مربوط می شود‪.‬‬
‫‪E‬‬
‫‪EE+E‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪Eid‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪id‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪id‬‬

‫‪id‬‬ ‫‪id‬‬ ‫‪id‬‬ ‫‪id‬‬

‫(استفاده از شرکت پذیری چپ برای عملگر جمع)‬

‫‪ id+id+id‬این رشته را دارم گرامر می تواند این رشته را تولید کند در نتیجه دو درخت تجزیه رسم شده‬

‫است‪.‬‬

‫ابهام دارد چون دو درخت تجزیه دارد اما اگر از شرکت پذیری چپ داشته باشیم رفع ابهام می شود‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫توجه‪ :‬عملگر یکسان باشند یا اولویت یکسان داشته باشند عملگری اولویت باالتری دارد که سمت چپ باشد‪.‬‬

‫در این صورت تنها یکی از درخت ها مورد قبول است‪.‬‬

‫بازگشتی چپ‪:‬‬

‫اگر سمت راست قاعده تولید با غیرپایانه سمت چپ قاعده تولید شود‪ ،‬در این صورت گرامر دارای بازگشتی‬

‫چپ است‪.‬‬

‫انواع بازگشتی چپ‪:‬‬

‫‪A  A‬‬ ‫*) ‪  (VuT‬‬ ‫‪ )1‬بازگشتی چپ مستقیم‬

‫نیست)‬ ‫مشخص‬ ‫چپ‬ ‫بازگشتی‬ ‫اولیه‬ ‫ظاهر‬ ‫(در‬ ‫مستقیم‬ ‫غیر‬ ‫چپ‬ ‫بازگشتی‬ ‫‪)2‬‬

‫*‬
‫‪A  A‬‬ ‫*) ‪  (V uT‬‬

‫جایگذاری‬
‫مثال‪:‬‬

‫‪S  AB  S  S B‬‬
‫‪ A  S‬بازگشتی چپ غیر مستقیم‬
‫‪‬‬

‫حذف بازگشتی چپ مستقیم‪:‬‬

‫*‪i  V uT ‬‬

‫‪) B i  V uT‬‬ ‫*‪‬‬ ‫(با ‪ A‬شروع نمی شود‪:‬‬

‫‪A  A1 | A2 | ...| Am | B1 | B2 | ...| B n‬‬

‫‪ A  1A  | 2A  | ... |  n A ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ A   1A  | 2A  | ... |  m A  | ‬‬

‫‪62‬‬
 ‫قواعد به دو دسته تقسیم می شوند‪:‬‬

‫‪A  Ai‬‬ ‫‪i 100m -1‬‬

‫‪ A  B i‬که با ‪ B i‬یا ‪ A‬شروع نمی شود‪.‬‬ ‫‪i 100m -2‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫‪1 : 2‬‬
‫‪A  Ab | a | b‬‬
‫‪A  aA  | bA ‬‬
‫‪ A   bA  | ‬بازگشتی است در تجزیه کننده باال به پایین مشکل ایجاد نمی کند‪ ،‬بازگشتی چپ‬

‫مشکل ایجاد می کند که باید حل شود‪.‬‬

‫حذف بازگشتی چپ غیر مستقیم‪:‬‬

‫{)‪for (each I from 1 to n‬‬

‫{)‪for(each y from I to i-1‬‬
‫به جای هر قاعده قواعد ‪ A j ، Ai  A j ‬جایگذاری می کنیم با‪:‬‬

‫‪Ai  S1 | S 2 | S 3 | ...‬‬

‫‪A y  S1 | S 2 | S 3 | ...‬‬

‫بازگشتی چپ مستقیم را حذف می کنیم‪.‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫‪ S , A‬غیر پایانه‬
‫‪1 2‬‬

‫‪A  A 1 | A 2 | ‬‬
‫‪A  BA ‬‬
‫‪‬‬
‫‪A   1A  | 2A  | ‬‬

‫‪63‬‬
S  Ab |b
A  Sb | A a  A  A bb | bb | A a

.‫بازگشتی چپ مستقیم و بازگشتی چپ غیر مستقیم دارد‬

‫جایگذاری می کنیم‬

S  Ab | b 
 S  Ab | b
A  bbA   
A   aA  | bbA  |  A   Abb | bb | Aa
 
A  bbA 
S  Sb | b |
A 
:‫مثال‬

S  Ab |b S  Ab | b
 S  SbA b | b
.‫*حل استاد رو بنویسید‬ A  Sb | A a  A  SbA   
B A   aA | A A   aA  | 

:‫غیر پایانه جدید‬

S  bS 
.‫) ابتدا بازگتشی چپ مستقیم را حذف کردیم‬1 S   bA bS  | 
A   aA  | 

.‫) سپس بازگشتی چپ غیر مستقیم را حذف کردیم‬2

64
 :‫مثال‬

 
E  E  T |T
T T * F | F ‫بازگشتی را حذف کنیم‬
F  (E ) | id

E  TE 
E   TE  | 
T  FT 
T   *FT  | 
F  (E ) | id
:‫مثال‬

N  ATN  N   N 
N  AT  
N   aTN  |  N    N  | 
A  Na | a
T Ta | b A a

T  bT 

T   aT  | 
 
N  N a T | AT
A a
T T a | b
 

65
 ‫مثال‪:‬‬

‫‪ N   NdN  | aN ‬‬

‫‪ N  BNd | a ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  N   dN  | ‬‬
‫‪  b | ‬‬ ‫‪  b‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 1 2‬‬
‫‪ N  N d |  Nd‬‬ ‫‪|a‬‬
‫‪‬‬
‫‪   B‬‬

‫در تجزیه باال به پایین بازگشتی چپ باید حذف شود چون باعث می شود در حلقه بی نهایت بمانند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬بازگشتی چپ گرامرهای زیر را رفع کنید؟‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 ‬‬

‫‪‬‬
‫‪A  Aa | aBc |   ‬‬
‫‪A  aBcA  | A ‬‬
‫‪‬‬
‫‪B  Bb | bc‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪A   aA  | ‬‬
‫‪2  3‬‬ ‫‪‬‬

‫‪S  Aa | b‬‬ ‫‪S  Aa |b‬‬

‫‪A  Ac | Aad | bd | ‬‬ ‫‪A  bdA  | A ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪A   cA  | adA  | ‬‬

‫فاکتورگیری چپ‪:‬‬

‫برای یک غیر پایانه ممکن است‪ ،‬انتخاب های مختلفی از یک قاعده تولید وجود داشته باشد‪ .‬لذا برای راحت‬

‫کردن تجزیه پیشگو (فصل بعدی)‪ ،‬از فاکتورگیری چپ استفاده می کنیم‪.‬‬

‫‪A  1 | 2‬‬

‫‪66‬‬
 ‫مثال‪:‬‬

‫نمی دونیم کدام را انتخاب کنیم و در تجزیه پیشگو ابهام ایجاد می کند چون به ازاء یک قاعده چندین‬

‫‪A  aA | A‬‬ ‫قاعده تولید نباید باشد‪.‬‬

‫‪A  1 | 2 | ... |  n | ‬‬

‫‪‬‬
‫‪A   A  | ‬‬
‫‪‬‬
‫‪A   1 | 2 | ... |  n‬‬
‫مثال‪:‬‬

‫‪A  aA ‬‬
‫‪A  aA | a ‬‬
‫‪A  A |‬‬
‫به ازای تولید یک قاعده چند حالت که با یک حرف شروع شود را ندارم و فاکتور گیری چپ انجام شده‬

‫مثال‪:‬فاکتورگیری چپ را برای گرامر زیر انجام دهید‪.‬‬

‫(بخش مشترک را در نظر می گیریم)‬

‫‪S  a ABb | a BC‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪S  aS ‬‬
‫‪A  aBB | aB‬‬ ‫‪‬‬
‫‪S   ABb | Bc‬‬
‫‪A  aBA ‬‬ ‫‪C  cC ‬‬
‫‪B  bB | b‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A  B | ‬‬ ‫‪C   C | ‬‬
‫‪B  bB ‬‬
‫‪C  cC | c‬‬ ‫‪‬‬
‫‪B   B | ‬‬

‫‪67‬‬
 ‫تجزیه باال به پائین(‪(top – down parsing‬‬

‫‪ ‬در تجزیه کننده های باال به پائین برای تشخیص تعلق رشته ورودی به گرامر درخت تجزیه از ریشه‬
‫( عالمت شروع گرامر ) به سمت برگها ( پایانه ها در گرامر ) ساخته می شود ‪ .‬در واقع ترتیب ساخت‬
‫در درخت ‪ ،‬براساس اشتقاق چپ می باشد ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬برای رشته ‪ id+id*id‬براسا س گرامر زیر تجزیه کننده باال به پائین رسم کنید ‪.‬‬

‫‪E→E+T|T‬‬
‫‪T→T*F|F‬‬
‫‪F→(E)|id‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬

‫)‪(1‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬

‫)‪(2‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪id‬‬ ‫)‪(3,4‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T * F‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T * F‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪* F‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪id‬‬

‫‪Id‬‬ ‫)‪(5‬‬ ‫‪id‬‬ ‫)‪(6‬‬ ‫‪id‬‬ ‫‪id‬‬ ‫) ‪(7 , 8‬‬

‫‪68‬‬
 ‫تجربه پیشگو بازگشتی‪:‬‬

‫بطور رسمی و خطا عمل می کند‪ .‬اگر فاکتور گیری چپ انجام نشده باشد این روش می تواند تعلق رشته و‬
‫گرامر را تشخیص دهد‪.‬‬

‫‪S→cAd‬‬

‫هر کدام باید تست شود‬

‫‪A→ab|ac|a‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪a‬‬

‫×‬ ‫×‬ ‫√‬

‫رشته‬ ‫‪c‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪d‬‬ ‫قابل قبول نیست ‪ back‬می کنیم‬ ‫‪36367738‬‬

‫قاعده ای که با آن شروع شود‬

‫‪First(α):‬‬

‫‪ ‬اگر ‪ a‬یک رشته از نمادهای گرامر باشد‪ First(α)،‬مجموعه ای از پایانه ها خواهد بود که رشته های‬

‫مشتق شده آن ها شروع می شود ‪ .‬اگر ‪ α→ λ‬آنگاه ‪ λ‬نیز در )‪ First(α‬قرار دارد ‪.‬‬

‫مثال ‪:‬‬

‫‪A→aA|B‬‬ ‫} ‪First(A) = { a , λ‬‬

‫‪B→ λ‬‬ ‫با ‪ n‬شروع می شود رشته های تولیدی با ‪ a‬است‬

‫‪ λ‬را هم ‪ A‬می تواند تولید کند‬

‫‪69‬‬
 ‫‪A→ a‬‬ ‫}‪First(A) ={0‬‬ ‫نحوه محاسبه )‪: First(x‬‬

‫‪ ‬در صورتیکه ‪ X‬یک پایانه باشد آنگاه ‪First(X)=X‬‬

‫‪ ‬اگر ‪ X‬یک غیرپایانه و ‪ X=y1 y2 ….. yk‬مولد برای‪ k≥ 1‬باشد آنگاه برای هر ‪ i‬و ‪ a‬در مجموعه‬

‫)‪ First(yi‬قرار داشته باشد و ‪ λ‬در تمام مجموعه های )‪ First(y1) …. First(yi-1‬قرار داشته باشد‬

‫‪A→ BCD‬‬ ‫‪D→ d‬‬ ‫‪ ‬آنگاه ‪ a‬به مجموعه )‪ First(x‬اضافه می شود‪.‬‬

‫‪B→λ‬‬

‫‪C→λ‬‬

‫‪ ‬اگر برای تمام مقادیر ‪ Y=1,2,….. K‬رشته الندا در مجموعه )‪ First(YJ‬وجود داشته باشد آنگاه ‪λ‬‬

‫𝐷𝐶𝐵 → ‪A‬‬ ‫به )‪ First(X‬اضافه می گردد ‪.‬‬

‫‪D→ d| λ‬‬ ‫‪B→ λ‬‬

‫‪C→λ‬‬

‫مثال ‪ :‬با توجه به گروه های زیر ‪ First‬را محاسبه کنید ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A→ 𝐴𝐶𝑎| λ‬‬ ‫𝐴|𝑠𝐴𝑠|𝑎𝑠𝑏 →‪S‬‬

‫‪C→ 𝑐𝐶| λ‬‬ ‫‪A→ 𝑎𝐴| λ‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫´‬
‫𝐸𝑇 →‪E‬‬ ‫‪S → ABCbDE‬‬

‫‪𝐸´ → +𝑇𝐸´| λ‬‬ ‫‪A→ 𝑎𝐴|𝐴𝐵𝑐|λ‬‬

‫‪𝑇 → 𝐹𝑇´| λ‬‬ ‫‪B→ 𝑏|λ‬‬

‫‪𝑇´ →∗ 𝐹𝑇´| λ‬‬ ‫‪C→ 𝑆𝑐|λ‬‬

‫‪𝐹 → (𝐸)| id‬‬ ‫𝑑→‪D‬‬

‫‪E→ 𝑒𝐸|λ‬‬

‫‪70‬‬
1 ‫ حل‬:

A→ 𝐴𝐶𝑎| λ First (A)={ λ,C,a}

C→ 𝑐𝐶| λ First (C)={C, λ }

2 ‫ حل‬:

S → 𝑏𝑆𝑎|𝑆𝐴𝑆| A First (S)={ b,a,λ }

a → 𝑎𝐴|λ First (A)={a,λ }

3‫ حل‬:

E→ 𝑇𝐸´ First (E)={ ( , id }

𝐸´ → +𝑇𝐸´|λ First (𝐸´)={+,λ }

T→ 𝐹𝑇´ First (T)= First (E)= First (F)

𝑇´ →∗ 𝐹𝑇|λ First (𝑇´)={ * , λ }

𝐹 → (𝐸)|𝑖𝑑

4‫ حل‬:

S→ 𝐴𝐵𝐶𝑏𝐷𝐸 First (S)={ a,b,c, λ }

𝐴 → 𝑎𝐴|𝐴𝐵𝑐|λ First (𝐴)={a,b,λ,c }

B→ 𝑏|λ First (B)= { b, λ }

𝐶 → 𝑆𝑐|λ First (𝐶)={a,b,c,λ }

𝐷→𝑑 First (𝐷)={d }

71
‫‪𝐸 → 𝑒𝐸|λ‬‬ ‫} ‪First (𝐸)={e,λ‬‬

‫)‪: Follow(A‬‬

‫‪ ‬برای غیر پایانه ‪ Follow(A) ، A‬برابر است با مجموعه ای از پایانه ها مانند ‪ a‬که در هر شبه جمله‬

‫بالفاصله در سمت راست ‪ A‬قرار می گیرند ‪.‬بعبارت دیگر مجموعه ای از پایانه ها مانند ‪ a‬به شکلی‬

‫که برای هر ‪ B‬و ‪ a‬یک اشتقاق بلو است ‪ S→ 𝛼𝐴𝑎𝛽 .‬وجود داشته باشد‬

‫‪ ‬در صورتیکه ‪ ، A‬آخرین نماد در شبه جمله باشد ‪ ،‬آنگاه ‪ $‬در )‪ Follow(A‬قرار می گیرد‬

‫‪ $ ‬در )‪ Follow(A‬قرار داده می شود که ‪ S‬نماد شروع گرامر و ‪ $‬نماد مشخص کننده انتهای سمت‬

‫راست رشته ورودی است ‪.‬‬

‫‪ ‬اگر مولدی به صورت 𝑆 𝛽𝐵 𝛼 → وجود داشته باشد آنگاه هر چندی در )‪ First(β‬به جز الندا‬

‫به مجموعه (‪ Follow(β‬اضافه می شود ‪.‬‬

‫بنابراین داریم ‪:‬‬

‫}‪Follow(B)=( Follow(B)u{First(β) – { λ}|A→a B β ∈ G‬‬

‫‪ab$‬‬ ‫𝑆𝑎𝐴 → 𝑆 ‪ :‬مثال‬

‫𝐵𝐴 → 𝐴‬

‫‪𝐵 → 𝑏𝐵| λ‬‬ ‫} ‪First(B) = {b, λ‬‬

‫‪ ‬اگر مولدی بصورت 𝐵𝛼 → ‪ A‬وجود داشته باشد ‪ ،‬یا مولدی بصورت 𝛽𝐵 𝛼 → ‪ A‬که )‪First(β‬‬

‫حاوی ‪ λ‬باشد )‪ ) β → λ‬آنگاه هر چیزی در مجموعه (‪ Follow(A‬به ( ‪ Follow(B‬اضافه می‬

‫شود‪.‬‬

‫𝐵𝑎 →‪A‬‬ ‫)‪Follow(A( ∈ Follow(B‬‬

‫‪C→ λ‬‬

‫‪72‬‬
 E→ 𝑇𝐸´ Follow (E)={ $ , ) }

𝐸´ → 𝑇𝐸´|λ Follow (𝐸´)={ $, ) }

T→ 𝐹𝑇´ Follow (T)= { + , $ , ) }

𝑇´ →∗ 𝐹𝑇|λ Follow (𝑇´)={ + , ) , $ }

𝐹 → (𝐸)|𝑖𝑑 Follow (𝐹)={ *, + , ) , $ }

‫ را محاسبه کنید‬Follow ‫ با توجه به گرامرهای زیر‬: ‫مثال‬

1

𝐴 → 𝐵𝑒𝐶

𝐵 → 𝑎𝐵|λ

𝐶 → 𝑏𝐶𝐴|C

3: E →TE´

2 : 𝐸´ → 𝐸|λ

𝑆 → 𝐵𝑒 𝑇 → 𝐹𝑇´

𝐵 → 𝐴𝐵𝑐|𝐵𝑏|λ 𝑇´ → 𝑇|λ

𝐴 → 𝐴𝛼|λ 𝐹 → 𝑃𝐹´

𝐶 → 𝑑𝐴𝐵|λ 𝐹´ → 𝑃𝐹´

𝐹´ → 𝑃𝐹´

𝐹´ →∗ 𝐹´| λ

𝑃 → (𝐸)|a|b|c

73
1
2
Follow(A( = Follow(C( Follow(S(= {$}

Follow(B( = {e} Follow(B( = {b,d,e}

Follow(c( = First (A) = { a, e} Follow(C( = Follow(B(

{a , e , $ } Follow(A( = { a, d}

B→ 𝐴 𝐵𝐶

A→ 𝐴𝑎

c→ 𝑑 𝐴 𝐵
3

Follow(E( = { ) , $ }

Follow (𝐸´)={ ) , $ }

Follow (𝑇)={ + , ) , $ }

Follow (𝑇´)= Follow (𝑇 )

Follow (𝐹)={ ( , a , b, c , + , ) , $ }

Follow (𝐹´)={ ( , a , b, c , + , ) , $ }

Follow (𝑝)={* , ( , a , b, c , + , ) , $ }

: ‫تجزیه کننده پیشگو‬

. ‫ یک تابع وجود دارد‬، ‫ در این تجزیه کننده برای هر غیر پایانه‬

. ‫ سمت راست یک غیر پایانه انتخاب می شود‬، ‫ براساس هر نماد ورودی از ؟‬

74
 aB a ← First (A) ‫ فراخوانی شود‬A ‫ اگر نماد‬

A→
B→ bB λ|

: ‫ایجاد تجزیه کننده پیشگو برای گرامر مقابل‬

S→ A| B

A→ aA | C

B→ bB| d

: ‫ را درنظر می گیریم‬B ) ( ، A ) ( ، S( ) ‫سه تابع‬

Vad s ( ) f

If ( lookahead = = ´a´´ll lookaheed = = ´c´ )

A()

else If ( lookahead = = ´b´´ll lookaheed = = ´d´ )

(B)

Else

(eaut ≪ Error ) }

75
‫) ( ‪Void A‬‬ ‫} ‪First ( A ) = { a , c‬‬

‫{‬ ‫} ‪First ( B ) = { b , d‬‬

‫) ´ ‪If ( lookahead = = ´a‬‬ ‫‪ab‬‬

‫}‪{ Match ( ´a´) , A ( ) ,‬‬

‫‪else‬‬ ‫) ´ ‪If ( lookahead = = ´c‬‬

‫‪{ Match ( ´c´) ,‬‬

‫‪else‬‬

‫} ‪{ cout ≪ Error ,‬‬

‫}‬

‫) ( ‪Void B‬‬

‫) ´ ‪If ( lookahead = = ´b‬‬

‫}‪{ Match ( ´b´) , B ( ) ,‬‬

‫‪else‬‬ ‫) ´ ‪If ( lookahead = = ´d‬‬

‫‪{ Match ( ´d´) ,‬‬

‫} ‪else { cout ≪ Error ,‬‬

‫تجزیه کننده پیشگو‬

‫با استفاده از این کد ما این تجزیه کننده را پیاده سازی کردیم ‪.‬‬

‫در تجزیه پیشگو ( تجزیه باال به پائین ) اگر بازگشت چپ ‪ ،‬فاکتورگیری چپ باشد ما مشکل ایجاد می کنیم‪.‬‬

‫در گرامرهای زیر نمی توان تجزیه کننده پیشگو ایجاد کرد‬

‫‪76‬‬
S→ 𝑆𝑎𝐴|𝐴 S→ 𝑎𝑆|𝑎𝐴

A→ 𝑎𝐴|𝑎 A→ 𝑎𝐴|𝑏

‫هر دو‬First ( S ) ‫ و‬First ( A ) ‫ نمی توان یکی را انتخاب کرد پس مشکل ایجاد می شود چون‬A ‫ و‬S ‫بین‬

‫شده‬a

Void s ( ) {

S( ),

Match (´a ´) ,

A(),

: First / First ‫برخورد‬

A→ α1|α2|…|αn

∃I , j , first ( αi ) ? first ( α j ) ≠ ϕ i≠ 𝑗

‫ حذف کنید‬First / First ‫ در گرامرهای زیر برخورد‬: ‫مثال‬

s→ as|aA|𝑎𝑏 S→as´

A→ bA| λ ‫حل مشکل‬ s´→S|A|b

A→bA| λ

A→ aABb|aAB|𝛼𝐴 A →aAA´ A´→BA´´|λ

‫حل مشکل‬
B→ bB|aB A´→Bb|B|λ ‫برخورد‬ first |

first
77
 ‫‪B→ bB|aB‬‬ ‫‪A´´→b|λ‬‬

‫𝑆|‪A→ αB1|αB2|…|αBn‬‬ ‫‪A→αA´|s‬‬

‫‪A´→ B1|B2|…|Bn‬‬

‫تجزیه کننده پیشگویی غیر بازگشتی ‪:‬‬

‫استفاده از ساختار کد و ‪ if‬های متوالی سرعت اجرا را پائین می آورد ‪ ،‬اذا برای حل مشکل از جدول تجزیه‬

‫استفاده می کنیم ‪ ،‬در واقع برای هر غیر پایانه ‪ ،‬متناسب با هر پایانه ورودی ‪ ،‬قاعده تولید مناسب را در‬

‫جدول ثبت می کنیم ‪ .‬و تجزیه کننده از این جدول برای انتخاب مولد مناسب استفاده می کنند ‪.‬‬

‫‪S→ aS|bS|λ‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪S → ab‬‬ ‫‪S → bs‬‬

‫‪asb$‬‬
‫*تحلیلگر لغوی به نحوی‬
‫‪ a1‬وارد شده اند آیا مطابقت وارد‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫‪a4‬‬ ‫…‬ ‫‪an‬‬ ‫‪$‬‬
‫با گرامر زبان ما ‪ .‬اگر مطابقت‬
‫دارد اگر ندارد اعالم خطا می‬
‫کند‬
‫به پپشته و رشته ورودی‬
‫مراجعه می کند‬

‫الگوریتم تجزیه کننده‬ ‫‪Accept‬‬

‫‪X‬‬
‫‪Error‬‬
‫‪Y‬‬ ‫پیشگو‬
‫تطابق می دهد رشته ورودی‬
‫‪Z‬‬ ‫را با جدول تجزیه پیشگو‬
‫می تواند اعالم خطا کند‬
‫‪$‬‬ ‫یعنی این رشته وارد شد این‬
‫دنباله ‪ token‬ها که از*‬

‫پشته که غیر پایانه قرار می‬

‫جدول تجزیه پیشگو‬
‫گیرند و پایانه هایی که در‬
‫قواعد مولد هستند‬ ‫با توجه به رشته ورودی از‬
‫جدول تجزیه پیشگو استفاده‬
‫می شود‬
‫‪78‬‬
 ‫ایجاد جدول تجزیه پیشگو ‪:‬‬

‫‪ ‬برای هر مولد از گرامر به صورت 𝛼 → ‪ A‬مراحل زیر را انجام می دهیم‬

‫𝛼 → ‪M[ A , 𝑎 ] ………… A‬‬

‫‪A→ 𝛼 ∈ 𝑀[𝐴 , 𝐹𝑖𝑟𝑠𝑡(𝛼 ) − λ‬‬

‫‪ -2‬اگر ‪ λ‬در ) 𝛼(𝑡𝑠𝑟𝑖𝐹 باشد 𝛼 → ‪ A‬را برای هر پایانه در ) 𝐴( ‪ Follow‬به ] ‪ M[ A , b‬اضافه می‬

‫کنیم‬

‫‪ -3‬اگر ‪ λ‬در )𝛼(𝑡𝑠𝑟𝑖𝐹 باشد و ‪ $‬در ) 𝐴( ‪ Follow‬باشد 𝛼 → ‪ A‬را به ]‪ M[ A , $‬اضافه می کنیم‬

‫) 𝛼(𝑡𝑠𝑟𝑖𝐹 ∈ ‪A → 𝛼 ∈ 𝑀[𝐴 , Follow (𝐴 )]| λ‬‬

‫اگر با اجرای مراحل باال مولدی در خانه }‪ M[A,a‬وجود نداشته باشد‪ ،‬آنگاه خطا اعالم می شود ‪.‬‬

‫غیر پایانی‬ ‫𝑎‬

‫‪A‬‬ ‫𝑎 →‪A‬‬
‫𝐴𝛼 → ‪A‬‬ ‫مثال‬

‫‪AB → BC‬‬ ‫‪C→ λ‬‬

‫‪B→ Axy | λ‬‬

‫مثال ‪:‬‬

‫´𝐸𝑇 →‪1 E‬‬

‫‪2 𝐸´ → 𝑇𝐸´|λ 3‬‬

‫´𝑇𝐹 →‪4 T‬‬

‫‪5 𝑇´ →∗ 𝐹𝑇|λ‬‬ ‫‪6‬‬ ‫𝑑𝑖|)𝐸( → 𝐹 ‪7‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪79‬‬
 ‫‪id‬‬ ‫‪+‬‬ ‫*‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪$‬‬

‫‪id‬‬ ‫‪+‬‬ ‫*‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪$‬‬

‫‪E‬‬ ‫´𝐸𝑇 →‪E‬‬ ‫´𝐸𝑇 →‪E‬‬

‫´𝐸‬ ‫´𝐸𝑇 → ´𝐸‬ ‫‪𝐸´ → λ‬‬ ‫‪𝐸´ → λ‬‬

‫‪T‬‬ ‫´𝑇𝐹 →‪T‬‬ ‫´𝑇𝐹 →‪T‬‬

‫´𝑇‬ ‫𝜆 → ´𝑇‬ ‫´𝑇𝐹 ∗→ 𝐹‬ ‫‪T´ →λ‬‬ ‫𝜆 → ´𝑇‬

‫𝐹‬ ‫𝑑𝑖 → 𝐹‬ ‫)𝐸( → 𝐹‬

‫خواستیم سطر ‪ E‬را پر کنیم باید به ‪First‬نگاه کنیم اگر ‪ λ‬بود‬

‫‪A → 𝐶𝐵|λ‬‬

‫‪𝐵 → 𝑐𝐶𝐵|λ‬‬

‫𝐷𝐸 → 𝐶‬

‫‪𝐷 → 𝑎𝐸𝐷|λ‬‬

‫)‪𝐸 → 𝑏|(A‬‬

‫}‪F(A)={ b , ( , λ‬‬

‫}‪F(B) = { C , λ‬‬

‫‪80‬‬
 ‫𝑎‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪$‬‬

‫‪A‬‬ ‫𝐵𝐶 →‪A‬‬ ‫𝐵𝐶 →‪A‬‬ ‫‪A→λ‬‬ ‫𝜆→𝐴‬

‫𝐵‬ ‫𝐵𝐶𝐶 → 𝐵‬ ‫‪B →λ‬‬ ‫𝜆→ 𝐵‬

‫‪C‬‬ ‫𝐷𝐸 → 𝐶‬ ‫𝐷𝐸 → 𝐶‬

‫‪D‬‬ ‫𝐷𝐸𝑎 → 𝐷‬ ‫‪𝐷→λ‬‬ ‫‪𝐷→λ‬‬ ‫‪𝐷→λ‬‬

‫‪E‬‬ ‫𝑏→𝐸‬ ‫)‪𝐸 → (A‬‬

‫الگوریتم تجزیه غیربازگشتی پیشگو‬

‫‪ ‬در صورتیکه رشته ‪ W‬در )‪ L(G‬باشد ‪ ،‬این الگوریتم سمت چپ ترین اشتقاق را برای ‪ W‬برگشت می‬

‫دهد و در غیر اینصورت اعالم خطا می کند‪.‬‬

‫‪ ‬در ابتدا عالمت ‪ $‬به انتهای رشته ‪ W‬اضافه می شود و در بافر ورودی قرار ی گیرد و نماد شروع گرامر‬

‫در باالی پشته و باالی ‪ $‬قرار می گیرد‬

‫اگرنماد باالی پشته ‪ X‬وتوکن جاری را ‪a‬بنامیم ‪ ،‬آنگاه تجزیه کننده تا هنگامی که پشته خالی نشده است‬

‫اعمال زیر را انجام می دهد ← اگر پشته خالی شود رشته پذیرفته شده‬

‫الف ) اگر ‪ X‬یک غیر پایانه بود و با توکن‪ a‬برابر بود آنگاه از باالی پشته حذف شده و ‪ a‬با توکن بعدی مقدار‬

‫دهی می شود ‪.‬‬

‫ب) اگر ‪ X‬یک غیر پایانه بود و ] 𝑎 ‪ M[X ,‬در جدول تجزیه تهی بود آنگاه اعالم خطا می شود‬

‫ج) اگر ‪ X‬برابر یک غیر پایانه بود و ] 𝑎 ‪ M[X ,‬برابر قاعده ‪ X→ y1 y2….yK‬باشد ‪،‬آنگاه ‪ X‬را از باالی پشته‬

‫حذف کرده و به جای آن ‪ y1, y2,….yK-2,yk‬را قرار میدهیم‪.‬‬

‫د) اگر ‪ X‬پایانه بود و با توکن ‪ a‬یکسان نبود اعالم خطا می شود‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫این رشته جزء گرامر هست یا نه ؟‬

Id+ Id* Id $

‫تطبیق داده شده‬ ‫پشته‬ ‫ورودی‬ ‫قاعده‬

E$ id+id*id$
TE´$ id+id*id$ 𝐸 → 𝑇𝐸´
FT´E´$ id+id*id$ 𝑇 → 𝐹𝑇´
idT´E´$ id+id*id$ 𝐹 → 𝑖𝑑
id T´E´$ +id*id$ id
id E´$ +id*id$ T´→ λ

id + TE´$ +id*id$ E´→ + TE´

id+ TE´ id*id$ +

id+ FT´E´$ id*id$ T→FT´

id+ idT´E´$ id*id$ F→ id

id+ id T´E´$ *id$ id

* FT´E´$ *id$ T´→ *FT´

‫تطبیق داده شده‬ ‫پشته‬ ‫ورودی‬ ‫قاعده‬

id+id* FT´E´$ id$ *

id+id* idT´E´$ id$ 𝐹
id+id*id T´E´$ $ 𝑖𝑑
id+id*id E´$ $ T´→ λ

id+id*id $ $ E´→ λ

82
 ‫گرامر (‪LL )1‬‬

‫یک گرامر (‪ )1‬است برای هر توکن ورودی در اشتقاق چپ به راست بتوان غیر پایانه بعدی را برای گسترش‬

‫انتخاب نمود و در واقع عدد یک نشان دهنده این است که فقط با دیدن یک توکن کافیست تا قانون تولید‬

‫بعدی را انتخاب نمود ‪.‬‬

‫بطور کلی می توان گفت که گرامر (‪ LL )1‬مشخصات زیر را دارد‬

‫‪ First‬آن ها اشتراک داشته باشد ‪).‬‬ ‫‪ )1‬فاقد برخورد ‪ FIRST / FIRST‬است ( سمت راست‬

‫‪ )2‬فاقد برخورد ‪ FOLLOW / FIRST‬باشد‬

‫مثال ‪:‬‬

‫‪A→ 𝑎𝐵|λ‬‬

‫𝑎𝐴 → ‪B‬‬

‫‪a‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A→ Ab‬‬
‫‪A→ λ‬‬
‫این گرامر بدلیل برخورد ‪ LL )1( FOLLOW / FIRST‬نیست‬

‫مثال ‪:‬کدام گرامر (‪ LL )1‬است ؟‬

‫‪S→ 𝑎𝑆|𝐴|λ‬‬

‫𝑐𝑆𝑏 → ‪A‬‬ ‫𝑎 = )‪FIRST (𝑎s‬‬

‫𝑏 = )𝐴( ‪FIRST‬‬

‫این گرامر )‪ LL(1‬است‬ ‫‪FOLLOW(s)= c‬‬

‫‪FOLLOW (s) П FIRST (s) = ϕ‬‬

‫‪A→ 𝐵𝐶𝐷|𝑏|λ‬‬

‫𝐶‪B→ 𝑐𝐶|𝑒𝐵|d‬‬ ‫}‪FIRST (𝐵𝑆𝐷) = {e,d,c, λ‬‬

‫‪83‬‬
‫‪c→ 𝑐|λ‬‬

‫‪D→ 𝑑𝐷|λ‬‬

‫در گرامر یک قاعده به شکل‪ s→ α|β‬داریم که ‪ a‬و ‪ B‬و ‪ λ‬را تولید می کنند پس گرامر شرط (‪ LL)1‬بودن را ندارد‪.‬‬

‫}‪FIRST (𝐶𝐶 ) = {c, λ‬‬

‫)‪C ∈ FOLLOW(B‬‬

‫‪FIRST (𝐵) П FOLLOW(B)≠ϕ‬‬

‫مثال ‪ :‬برای گرامر زیر جدول تجزیه پیشگویی بازگشتی تشکیل دهید ؟‬

‫𝑏𝐶𝐵𝑎 →‪A‬‬

‫‪B → 𝑐𝐵𝑏 |λ‬‬

‫‪C→ 𝐶 |λ‬‬

‫𝑎‬ ‫‪b‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪$‬‬

‫‪A‬‬ ‫𝑏𝐶𝐵𝑎 →‪A‬‬
‫𝑏𝐵𝑐 → ‪B‬‬ ‫𝑏𝐵𝑐 → ‪B‬‬
‫‪B‬‬
‫‪B→ λ‬‬ ‫‪B→ λ‬‬
‫𝑐 →‪C‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C→ λ‬‬
‫‪C→ λ‬‬
‫برخورد ‪first/follow‬‬
‫این گرامر )‪ LL(1‬نیست‬

‫𝑇𝑆𝑅𝐼𝐹‬ ‫‪FOLLOW‬‬
‫‪A‬‬ ‫𝑎‬ ‫‪$‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪c, λ, b‬‬ ‫‪Cc, b‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪c, λ‬‬ ‫‪b‬‬

‫مثال‪ :‬در مورد گزاره های زیر اظهار نظر کنید‬

‫الف) گزاره های مبهم )‪ LL(1‬نیستند√‬

‫ب) گرامرهای دارای بازگشتی چپ )‪ LL(1‬نیستند√‬

‫‪84‬‬
 ‫نکته ‪ :‬هر گرامر که )‪ LL(1‬باشد مبهم نیست ‪.‬‬

‫𝑎|𝐵𝑎 →‪A‬‬ ‫گرامر مبهم‬ ‫)‪ LL(1‬نیست‬

‫‪B→ λ‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫برخورد ‪first/follow‬دارد‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪a‬‬

‫دو درخت اشتقاق دارد ‪λ‬‬

‫𝑏|𝑎‪A→ A‬‬ ‫) 𝑎‪b ∈ first (A‬‬

‫‪First (b) = b‬‬

‫𝐵|𝛼‪A→ A‬‬ ‫)𝛼‪b ∈ first (B ) ∈ first (A‬‬

‫‪First (B) П First (A𝛼 ) ≠ ϕ‬‬

‫شرط )‪ LL(1‬بودن را نقض می کند ( وقتی بازگشتی چپ داریم قطعا باید ‪λ‬باشد‪).‬‬

‫ایجاد گرامر )‪:LL(1‬‬

‫با اعمال زیر می توان گرامر غیر )‪ LL(1‬را به )‪ LL(1‬تبدیل نمود‬

‫‪ -1‬حذف بازگشتی چپ‬

‫‪ -2‬فاکتور گیری چپ‬

‫‪ -3‬رفع ابهام از گرامر مبهم‬

‫‪ -4‬نوشتن گرامر جدید برای زبان مربوط به گرامر غیر )‪LL(1‬‬

‫‪85‬‬
 ‫ تبدیل کنید ؟‬LL(1) ‫مثال گرامرهای زیر را به‬

A→ 𝐵𝐶𝐷|λ A→ A𝑎𝐶𝐷|𝑏𝑐𝐷|λ

B→ A𝑎|𝑏 A→ BCDA´|𝐴 A→ bc𝐷𝐴´|𝑏𝐷𝐴´|A´

c→ c|λ A→ 𝑎𝐶𝐷𝐴´|λ A→ A𝑎𝐶𝐷|𝑏𝑐𝐷|λ

D→ 𝑐𝑑 C→ C|λ D→ cd|𝑑

D→ 𝑐𝑑

A→ bB|𝐴´ A→ bB|𝐴´

B→ CDA´|𝐷𝐴´ B→ CCdA´|𝑐𝑑𝐴´|𝑑𝐴´

A→ aB|λ A´ → aB|λ

D → cd|d

A→ bB|𝐴´ A→ 𝑎𝐴

B→ cc|𝑑𝐴´ B→ bB|𝑎

c→ cdA´|dA´

A´ → aB|λ

A→ A𝑎1| A𝑎2|…. | A𝑎m|B1| B2|B333 33….|

A´ → 𝑎1A´| 𝑎2 A´|…. | 𝑎m A´| λ

A→ B1A´| B2 A´|…. | Bn A´

86
 : ‫رسم جدول تجزیه‬

. ‫تجزیه کننده پیشگو بازگشتی بنویسید‬

A→ bB|𝐴´

B→ cc|𝑑𝐴´

c→ cdA´|dA´

A´ → aB|λ

𝐹𝐼𝑅𝑆𝑇 FOLLOW

A b,a,λ $

B c,d

C c,d

A´ a,λ $

$A
$Bb $A´ $A´d
$B $Ba $A´
$Cc $B $
$C $Cc
$ A´d $C

87
 𝑎 b c d $

A A → A´ A→ 𝑏𝐵 𝐴 → A´

𝐵 𝐵 → 𝑐𝐶 B → 𝑑A´

C c → 𝑐𝑑A´ c → 𝑑A´

A´ A´ → aB A´ → λ

A→ 𝑎𝐴|𝐵 → A→ 𝑎𝐴|𝑏𝐵|𝑎 → 𝑎$

B→ bB|𝑎 B→ bB|𝑎 $A´ 𝑎

$A´
$

A→ 𝑎𝐴´|𝑏𝐵

A´ → 𝐴|λ

B→ 𝑏𝐵|𝑎

𝛼 b $

A A → 𝑎A´ A→ 𝑏𝐵 → A´𝐴
A´ A → 𝑎A´ A→ 𝑏𝐵 A´→ λ
B B→𝑎 B → 𝑏𝐵

88
 ‫مثال ‪:‬‬

‫𝑥| 𝑆 ‪S→ 𝑆 ∗ 𝑆 | 𝑆 +‬‬ ‫‪x+x*x‬‬

‫گرامر مبهم‬ ‫دو درخت تجزیه داره چون اولویت عملگرها در نظر گرفته نشده * مبهم است ‪.‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪S‬‬ ‫*‬ ‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪S‬‬ ‫*‬ ‫‪S‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫𝐵|𝐵 ‪: A→ 𝐴 +‬رفع ابهام‬ ‫´𝐴𝐵 →‪A‬‬

‫𝐶|𝐶 ∗ 𝐵 →‪B‬‬ ‫‪A´→ +𝐵𝐴´|λ‬‬

‫𝑎 →‪C‬‬ ‫´𝐵𝐶 →‪B‬‬

‫گرامر )‪ LL(1‬نیست‬ ‫‪B´→∗ 𝐶𝐵´|λ‬‬ ‫گرامر )‪LL(1‬شد‬

‫𝑋 →‪C‬‬

‫‪+‬‬ ‫*‬ ‫‪X‬‬ ‫‪$‬‬

‫‪A‬‬ ‫´‪𝐴 → 𝐵A‬‬

‫´‪A‬‬ ‫´‪A´ → +𝐵A‬‬ ‫‪A´→ λ‬‬

‫‪B‬‬ ‫´‪𝐵 → CB‬‬

‫´‪B‬‬ ‫‪𝐵´ → λ‬‬ ‫´‪𝐵´ →∗ CB‬‬ ‫‪𝐵´ → λ‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪𝐶→X‬‬

‫‪89‬‬
 X+X*X$
$A
$A´B $A´B´
$ A´B´C $ A´B´C*
$ A´B´x $ A´B´C
$ A´B´ $ A´B´x
$ A´ $ A´B´
$ A´B + $ A´
$ A´B $
$ A´B´C
$ A´B´x

"‫ عطایی‬, ‫ قادری‬, ‫ فدائی‬: ‫"تهیه شده توسط دانشجویان‬

90