‫آشنايي با مدارهاي فرمان‬

‫تاريخ ‪92/06/31 :‬‬

‫بهره برداري مطمئن و بي وقفه از تاسيسات الكتريكي و مراكز توليد نيرو و تامين‬
‫انرژي الكتريكي مورد نياز تجهيزات برقي كارخانه جات صنعتي و مراكز اقتصادي تا‬
‫حدود زيادي به خصوصيات و ويژگي ها و طرز عمل كليدها و وسايل كنترل مدارها‬
‫بستگي دارد‪.‬‬

‫در مدارهاي الكتريكي وسايل مختلفي به كار ميرود كه از مهمترين انها كنتاكتور يا‬
‫كليد مغناطيسي است ‪.‬استفاده از اين كنتاكتور در مدارهاي كنترل تنوع طراحي هاي‬
‫مختلف را به وجود مي آورد‪.‬‬

‫براي طراحي مدارهاي كنترل و كار با آنها بايد وسايل تشكيل دهنده آن را به طور‬
‫كامل شناخت و به اصول ساختمان و مورد استفاده اين وسايل آشنا شد‪.‬‬

‫وسايلي كه در مدارهاي فرمان به كار ميروند به اين قرار است‪:‬‬

‫‪_1‬كنتاكتور(كليد مغناطيسي) ‪_2‬شستي استاپ استارت ‪_3‬رله الكتريكي ‪_4‬رله‬

‫مغناطيسي ‪_5‬المپ هاي سيگنال ‪-6‬فيوزها ‪_7‬ليميت سويچ ‪_8‬كليدهاي تابع‬
‫فشار ‪_9‬كليدهاي شناور ‪_10‬چشم هاي الكتريكي(سنسورها) ‪_11‬تايمر و انواع‬
‫آن ‪_12‬ترموستات ‪_13‬كليدهاي تابع دور‬

‫كنتاكتور‬

‫در مورد كنتاكتور ميتوان گفت كه يك كليد مغناطيس است كه وقتي ولتاژ مورد نظر‬
‫به آن اعمال ميشود يك سري كنتاكت(يا كليد)باز را بسته و يك سري كنتاكت بسته را‬
‫باز ميكند‪.‬كه با استفاده از اين خاصيت مدارهاي مختلفي ميتوان مدارهاي زيادي رو‬
‫طراحي كرد‪.‬‬

‫ساختمان كنتاكتور‪:‬‬
‫اين كليد از دو هسته به شكل ‪ E‬يا ‪ U‬كه يكي ثابت و ديگري متحرك است و در ميان‬
‫هسته ثابت يك بوبين يا سيم پيچ قرار دارد‪،‬تشكيل شده است‪ .‬وقتي بوبين به برق‬
‫وصل ميشود با استفاده از خاصيت مغناطيسي ‪،‬نيروي كششي فنر را خنثي ميكند و‬
‫هسته فوقاني را به هسته تحتاني متصل كرده باعث ميشود كه تعدادي كنتاكت عايق‬
‫شده از يكديگر به ترمينال هاي ورودي و خروجي كليد متصل ميشود و يا باعث باز‬
‫شدن كنتاكت هاي بسته كنتاكتور بسته كنتاكتور گردد‪.‬‬

‫در صورتي كه مدار تغذيه بوبين كنتاكتور قطع شود ‪،‬در اثر نيروي فنري كه داخل‬
‫كليد قرار دارد هسته متحرك دباره به حالت اول باز ميگردد‪.‬‬

‫مزاياي استفاده از كنتاكتوركنتاكتورها نسبت به كليدهاي دستي صنعتي مزايايي به‬

‫شرح زير دارند‪:‬‬

‫‪_1‬مصرف كننده مي تواند از راه دور كنترل مي شود‪.‬‬

‫‪_2‬مصرف كننده ميتواند از چند محل كنترل شود‪.‬‬

‫‪_3‬امكان طراحي مدار فرمان اتوماتيك براي مراحل مختلف كار مصرف كننده وجود‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪_4‬سرعت قطع و وصل كليد زياد و استهالك آن كم است‪.‬‬

‫‪_5‬از نظر حفاظتي مطمئن ترند و حفاظت مطمئن تر و كامل تري دارند‪.‬‬

‫‪_6‬عمر موثرشان بيشتر است‪.‬‬

‫‪_7‬هنگام قطع برق‪،‬مدار مصرف كننده نيز قطع مي شود و به استارت مجدد پيدا‬
‫ميكند؛در نتيجه از خطرات وصل ناگهاني دستگاه جلو گيري مي كند‪.‬‬

‫كنتاكتور براي جريان هاي ‪ AC‬و‪ DC‬ساخته ميشود‪.‬تفاوت اين دو كنتاكتور در اين‬
‫است كه در كنتاكتور هاي ‪ AC‬از يك حلقه اتصال كوتاه براي جلوگيري از لرزش‬
‫حاصل از فركانس برق استفاده مي شود‪ .‬نيروي كششي يك مغناطيس الكتريكي‬
‫جريان متناوب‪،‬متناسب با مجذور جريان عبوري از آن و در نتيجه متناسب با مجذور‬
‫اندكسيون مغناطيسي است‪.‬چون مقدار جريان لحظه اي با توجه به رابطه‬
‫‪ i=ImaxSIN wt‬تعقير ميكند‪،‬نيروي كششي مغناطيسي نيز برابر با ‪F=Fmax sin wt‬‬
‫(سينوس توان ‪ 2‬دارد كه نميشد تايپ كني)‬

‫خواهد شد و تعداد دفعاتي كه اين نيرو ماكزيمم و صفر مي شود‪ ،‬به اندازه دو برابر‬
‫فركانس شبكه خواهد گرديد‪.‬در نتيجه ‪،‬در لحظاتي كه مقدار نيروي كششي بيشتر از‬
‫نيروي مقاوم فنر هاي كنتاكتور باشد ‪،‬هسته كنتاكتور جذب مي شود و در لحظاتي كه‬
‫مقدار نيروي كششي كمتر از مقدار نيروي فنر ها شود‪،‬هسته متحرك هسته نيز آزاد‬
 ‫شده و به محل اول خود باز مي گردد‪.‬بدين ترتيب در هسته متحرك لرزش و صدا‬
‫ايجاد خواهد شد اين نوسانات را مي توان به وسيله يك حلقه بسته در سطح قطب‬
‫ها جا سازي شده و حدود نصف تا ‪ 3/2‬سطح هر قطب را پوشانده است از بين برد و‬
‫لرزش آن را برطرف كرد‪ .‬عمل اين حلقه آن است كه مانند سيم پيچ ثانويه‬
‫ترانسفورماتوري كه در حالت اتصال كوتاه قرار گرفته است‪،‬از آن جريان القايي‬
‫عبور ميكند و باعث ايجاد فوران مغناطيسي فرعي در مدار هسته مي شود‪ .‬اين‬
‫فوران فرعي با فوران اطلي اختالف فاز دارد و در زماني كه نيروي كششي حاطل‬
‫از فوران اطلي صفر باشد ‪،‬نيروي كششي حاصل از فوران اطلي ماكزيمم خواهد‬
‫بود و در حالتي كه نيروي حاصل از فوران ماكزييم باشد ‪،‬اين نيرو صفر خواهد بود و‬
‫چون جمع اين دو نيرو به هسته متحرك اثر ميكند‪،‬نيروي كششي در هر لحظه از‬
‫نيروي مقاومت فنر بيشتر خواهد بود‪.‬‬

‫ولتاژ تغذيه بوبين متفاوت است و از ‪ 24‬تا ‪380‬ولت ساخته مي شود‪ .‬در اكثر‬
‫كشورهاي صنعتي براي حفاظت بيشتر ‪،‬تغذيه بوبين كنتاكتور را زير ولتاژ حفاظت‬
‫شده (‪ 65‬ولت)انتخاب ميكنند‪ .‬و يا براي تغذيه مدار فرمان ‪،‬ترانسفورماتور مجزا‬
‫كننده به كار مي برند‪.‬‬

‫شناخت مشخصات كنتاكتور‬

‫نوع كنتاكتور‬

‫با توجه به نوع مصرف كننده و شرايط كار ‪،‬كنتاكتورها داراي قدرت و جريان عبوري‬
‫مشخصي براي ولتاژهاي مختلف هستنند‪ .‬بنابراين بايد به جدول و مشخصات‬
‫كنتاكتور توجه كافي مبذول كرد و انخاب كنتاكتو‪.‬را منطبق بر مشخصات مورد نياز‬
‫قرار داد‪.‬‬

‫براي اتصال مصرف كننده به شبكه بايد از كليد يا كنتاكتوري با مشخصات مناسب‬
‫استفاده كرد كه كنتاكت هاي آن تحمل جريان راه اندازي و جريان دائمي را داشته‬
‫باشد و همچنين در صورت اتصال كوتاه‪،‬جريان لحظه اي زيادي كه از مدار عبور مي‬
‫كند‪ .‬و يا جرقه اي كه هنگام اتصال مدار ايجاد مي شود ‪،‬صدمه اي به كليد نزند‪.‬‬

‫بدين منظور و براي اين كه بتوانيم پس از طراحي مدار ‪،‬كنتاكتور مناسب را براي‬
‫اتصال مصرف كننده به شبكه انتخاب كنيم‪،‬بايد با مقادير نامي مربوط به كنتاكتور‬
‫آشنا شويم‪.‬‬

‫براي انتخاب كنتاكتور در قدرت هاي مختلف مي توان از جدول هايي استفاده كرد‪.‬‬

‫شستي استاپ استارت و سلكتور سوئيچ هاي فرمان‬

 ‫شستي ها از جمله وسايل فرمان هستنند كه تحريك آنها به وسيله دست انجام‬
‫ميگيرد و در انواع مختلف و براي كاربردهاي متفاوت طراحي مي شوند‪.‬‬

‫شستي كه پس از تحريك‪،‬دو كنتاكت وصل را قطع ميكنند استاپ(قطع) و شستي‬

‫هايي كه پس از تحريك دو كنتاكت‪،‬قطع را وصل مي كنند شستي استارت (وصل)‬
‫ناميده مي شوند‪ .‬شستي هاي كه هر دو عمل را در يك زمان انجام مي دهند‪،‬به‬
‫شستي استارت استاپ يا دوبل معروف هستنند يعني با فشار كليد دو كنتاكت باز‬
‫بسته و دو كنتاكت بسته باز مي شود‪.‬‬

‫تصوير چند كليد استاپ استارت و در يكي از عكس ها يك كاربرد اونو به نمايش‬
‫گذاشته شده در ضمن در عكسي كه سه كليد دارد كليد وسطي دوبل مي باشد‪.‬‬

‫رله اضافه بار(حرارتي يا بيمتال)‬

‫دستگاه هاي الكتريكي را بايد در مقابل خطرات و خطاهاي احتمالي حفاظت‬

‫كرد‪.‬يكي از راه هاي حفاظت موتورهاي الكتريكي ‪،‬استفاده از رله حرارتي و رله‬
‫مغناطيسي است رله حرارتي موتور را در مقابل اضافه بار حفاظت ميكند‪.‬‬

‫رله اضافه باري جهت كنترل جريان موتورهاي الكتريكي بكار ميرود و يك نوع رله‬
‫حفاظتي است‪.‬‬

‫اين رله از دو فلز مختلف الجنس كه ضرايب انبساط طولي مختلفي دارند تشكيل‬
‫شده است‪ .‬به اطراف اين دو فلز به هم چسبيده ‪،‬يك رشته سيم حامل جريان‬
‫الكتريكي پيچيده شده را طوري تنظيم كرد كه در اثر افزايش كم جريان ‪،‬دستگاه‬
‫مربوطه بدون دليل و به سرعت قطع نشود با استفاده از اين منحني ها همچنين مي‬
‫توان آنرا طوري تنظيم كرد كه زمان قطع زياد شده و عبور جريان اضافي موجب‬
‫صدومه به دستگاه نشود‪.‬‬

‫شرايط كار اين رله ها از(‪)-20‬درجه تا (‪)+60‬درجه سانتي گراد متغير است ‪.‬‬

‫رله اضافه بار(حرارتي يا بيمتال)‬

‫رله اضافه بار(حرارتي يا بيمتال) نيز براي كنترل جريان به كار مي رود ‪ .‬اصول كار‬
‫اين رله بر اساس پديده مغناطيس پايه گذاري شده است ‪.‬‬

‫از اين رله براي قطع جريان هاي اتصال كوتاه استفاده مي شود‪.‬مي دانيم كه يك‬
‫اتصال كوتاه بايد سريع قطع شود بنابر اين در چنين موقعيتي نمي توان از رله اضافه‬
‫باري(حرارتي)استفاده نمودچون گرم شدن بيمتال رله به يك زمان نسبتا طوالني نياز‬
‫دارد‪.‬‬

‫اين رله از يك هسته مغناطيسي كه اطراف آن چند دور سيم پيچيده شده تشكيل‬
‫گرديده است‪.‬عبور جريان اتصال كوتاه باعث مغناطيس شدن و جذب اهرم قطع مي‬
‫شود‪.‬اين رله را به طور مجرا به ندرت مورد استفاده قرار مي دهند و در كليدهاي‬
‫اتوماتيك از آنها بهمراه رله هاي حرارتي بهره مي گيرند‪.‬‬

‫المپ هاي سيگنال‬

‫المپ هاي عالمت دهنده يا المپ هاي سيگنال در كليه دستگاه هاي صنعتي و تابلو‬
‫هاي توزيع و تابلو فرمان به كار ميروند‪ .‬نوع استفاده از اين المپ متفاوت است ‪.‬اين‬
‫المپ به عنوان المپ خبر استفاده مي شود و ميتوان روشن بودن‪،‬خاموش بودن و يا‬
‫عيب دستگاه و‪...‬را نشان دهد‪.‬‬

‫چراغ هاي مورد استفاده در مدار فرمان ‪،‬يك چراغ كم قدرت (‪2/1‬تا‪5‬وات)است كه با‬
‫ولتاژهاي مختلف از ‪24‬تا ‪220‬ولت كار ميكند‪.‬اين چراغ ها معموال در سه رنگ‬
‫استاندارد قرمز‪،‬سبزو نارنجي ساخته مي شوند‪.‬‬

‫براي مثال در كارخانه اي كه تعداد زيادي موتور در آن واحد مشغول به كار بوده و‬
‫فواصل آنها تا تابلوي كنترل نسبتا زياد باشد‪،‬از چراغ قرمزي كه توسط كنتاكت بازي‬
‫از كنتاكتور اصلي موتور روشن مي شود استفاده مي كنند‪.‬با استفاده از كنتاكتهاي‬
‫باز كنتاكتور مي توان چراغ سبزي را كه نمايشگر حالت خاموشي مدار است روشن‬
‫نمود‪.‬در نقشه ها براي نمايش چراغ سيگنال از حرف ‪ h‬استفاده مي شود‪.‬‬

‫تصوير چند المپ سگنال از جلو و ساختمان آن‬

‫فيوزها‬

‫در كليه تاسيسات الكتريكي براي جلوگيري از صدمه ديدن و معيوب شدن وسايل و‬
‫نيز براي قطع كردن دستگاه هاي معيوب از شبكه كه بر اثر عئامل مختلف از قبيل‬
‫نقصان عايق بندي‪،‬ضعف استقامت الكتريكي يا مكانيكي و ازدياد بيش از حد جريان‬
‫مجاز(اتصال كوتاه)وسايل حفاظتي مختلف به كار مي رود‪.‬اين وسايل بايد طوري‬
‫انتخاب شوند كه در اثر اضافه بار يا اتصال كوتاه در كوتاهترين زمان ممكن و قبل از‬
‫اينكه صدمه اي به سيم ها و شبكه الكتريكي شبكه برسد‪،‬مدار قسمت معيوب را‬
‫قطع كنند‪.‬يكي از اين وسايل حفاظتي فيوز است فيوزها از نظر زمان قطع بر حسب‬
‫منحني ذوب سيم حرارتي داخل انها به دو نوع كند كار و تند كار تقسيم ميشوند‪.‬‬

‫فيوز هاي تند كار زمان قطع كمتري نسبت به فيوزهاي كند كار دارندو به همين دليل‬
‫در مصارف روشنايي استفاده مي شوند‪.‬فيوز هاي كند كار داراي زمان قطع طوالني‬
‫تري هستنند و در نتيجه براي راه اندازي موتورهاي الكتريكي به كار ميروند‪.‬تحمل‬
‫جريان راه اندازي موتور در حدود ‪3‬تا ‪ 7‬برابر جريان نامي است كه بر روي كليه‬
 ‫فيوزها جريان نامي انها نوشته شده ميشود‪.‬اين جريان كمتر از جريان ماكزيميم‬
‫تحمل فيوز است‪.‬‬

‫فيوز در انواع فشنگي ‪،‬اتوماتيك(آلفا)‪،‬مينياتوري‪،‬بٌكس‪،‬كاردي (تيغه اي)‪،‬شيشه اي يا‬

‫كارتريج و فيوز هاي فشار قوي ساخته مي شوند‪.‬‬

‫معموال فيوزهاي كه در مدار قدرت به كار ميروند‪،‬مدار كنتاكتور را در مقابل اتصال‬

‫كوتاه محافظت ميكند؛يعني در واقع حفاظت سيم هاي رابط مدار را نيز بر عهده‬
‫دارد‪.‬بنابراين در مدارهايي كه مثال فيوز ‪ 25‬آمپري به كار مي رود‪،‬ممكن است در‬
‫مدار فرمان آنها از سيم يك يا يكو نيم استفاده شود‪.‬پس الزم است مدار فرمان با‬
‫فيوز جداگانه اي حفاظت شود‪.‬‬

‫فيوزهاي اتوماتيك يا آلفا نوعي فيوز خودكار است كه عبور جريان بيش از حد مجاز‬
‫از آن باعث قطع مدار مي شود؛اما دوباره مي توان شستي آن را به داخل فشار داد‬
‫تا ارتباط برقرار شود‪.‬بعضي از فيوزهاي خودكار دو عمل جريان زياد و بار زياد در‬
‫مدار كنترل مي كنند؛اما پس از قطع شدن ‪،‬بايد پس از مدت كمي دباره شستي‬
‫مربوطه را فشار داد تا مدار وصل شود‪.‬‬

‫در فيوز هاي اتوماتيك دو عنصر مغناطيسي و حرارتي وجود دارد كه قسمت‬
‫مغناطيسي آن اتصال كوتاه يا جريان زياد و قسمت حرارتي آن (بيمتال) بار زياد‬
‫(افزايش جريان تدريجي) را قطع مي كند‪.‬‬

‫كليد مينياتوري نوعي فيوز اوتوماتيك است كه از نظر ساختمان داخلي با فيوز آلفا‬
‫شباهت دارد و از سه قسمت رله مغناطيسي (رله جريان زياد زمان سريع)‪،‬رله‬
‫حرارتي يا رله بيمتال (رله جريان زياد تاخيري)و كليد تشكيل شده است‪.‬اين مجموعه‬
‫را نيز كليد موتور مينامند‪.‬اين كليدها در دو نوع ‪ L‬و ‪ G‬ساخته شده است‪.‬نوع ‪L‬در‬
‫مصارف روشنايي به كار مي رود و تند كار است(‪ )LIGHT‬و نوع ‪ G‬در راه اندازي‬
‫وسايل موتوري مورد استفاده قرار مي گيرد و كند كار است‪ .‬اين كليد ها در انواع تك‬
‫فاز دو فاز و سه فاز ساخته مي شوند‪.‬‬

‫كليد هاي محدود كننده‬

‫كليد محدود كننده(‪ )LIMIT SWITCH‬كه گاهي ميكرو سويچ نيز ناميده مي‬
‫شوند‪،‬كليدي است كه براي قطع و وصل يك حركت خطي يا دوراني و يا تعويض‬
‫جهت دوران يك متحرك به كار مي رود‪.‬‬

‫اين كليد اهرمي دارد كه وقتي دسته متحرك به آن برخورد مي كند كنتاكتي را قطع‬
‫مي نمايد‪ .‬كنتاكت مذبور خود عامل فرماني است براي ماشيني كه هدف كنترل‬
 ‫آنست‪.‬چنانچه از اسم اين كليد بر مي ايد كليد ياد شده براي محدود كردن حركت‬
‫متحرك ها به كار مي رود‪.‬مثال در يك چرثقيل سقفي كه در چند جهت حركت مي كند‬
‫وقتي متحرك به انتهاي هر قسمت از مسير خود ميرسد‪،‬يك كليد محدود كننده مدار‬
‫رفت را از كار انداخته و مدار برگشت را مهيا ميسازد‪.‬‬

‫مطلب مهمي كه بايد در كاربرد اين كليد ها در نظر گرفت وضعيت كنتاكت ها در‬
‫موقع وارد آمدن نيرو به اهرم آنها است‪.‬كارخانه هاي سازنده اين وضعيت را بر‬
‫حسب تعغير طولي يا زاويه اي اهرمشخص مي نمايند‪.‬‬

‫انواع ليميت سويچ ساده‬

‫‪-1‬كليد محدود كننده فشار انتهايي‬

‫‪-2‬كليد محدود كننده اي قرقرهاي‬

‫‪-3‬كلي محدود كننده قرقره اييك طرفه از چپ‬

‫‪-4‬كليد محدود كننده قرقرهاي يك طرفه از راست‬

‫‪-5‬كليد محدود كننده قرقر ه اي دو طرفه‬

‫‪-6‬كليد محدود كننده آنتني دو طرفه‬

‫كليد تابع فشار(كليد هاي گازي)‬

‫اين كليد ها براي كنترل سطح گاز داخل مخازن و كمپرسورها‪،‬تنظيم فشار آب داخل‬
‫لوله ها و روشن و خاموش كردن اتوماتيك اين دستگاه ها مورد استفاده قرار م‬
‫گيرد‪.‬عامل فرمان اين كليد ‪،‬فشار گاز يا مايع داخل مخزن است‪.‬‬

‫عامل قطع و وصل اين كليد گاز مي باشد اصول كار آن بدين صورت است كه كه‬
‫فشار گاز موثر بر هر صفحه نيرويي معادل ‪ F=P.A‬ايجاد مي نمايد(‪ P‬فشار و ‪A‬‬
‫سطح مقطع صفحه است)‪.‬در رله ها ‪ F‬باعث جابه جايي صفحه مي شود‪.‬اين جابه‬
‫جايي از طريق يك اهرم منتقل شده و كنتاكتي را قطع و وصل مي نمايد‪.‬نيروي‬
‫برگردان را فنر زير صفحه ايجاد مي كند‪.‬پس با انتخاب فنر هاي مختلف مي توان‬
‫فشار هاي كم يا زياد را بر روي صفحه اثر داده و قطع و وصل كنتاكت را بطور‬
‫دلخواه تنظيم نمود‪.‬‬

‫كليد هاي شناور‬

 ‫كليد هاي شناور براي كنترل سطح آب يا مايهات داخل منبع ها‪،‬استخر ها و مخازن‬
‫مورد استفاده قرار مي گيرد‪.‬ساختمان اين كليد از وزنه تعادل ‪،‬يك قسمت شناور و‬
‫يك ميكرو سويچ تشكيل شده است‪.‬هنگامي كه قسمت شناور را تنظيم مي كنند با‬
‫تغير سطح مايع داخل مخزن شناور تغير مكان داده به ميكرو سويچ داخل كليد‬
‫فرمان مي دهد و باعث قطع و وصل مدار مي شود‪.‬‬

‫چشم هاي الكتريكي(سنسورها)‬

‫اين كليد نوعي كليد فرمان دهنده است كه بدون برخورد فيزيكي با دست يا هر‬
‫وسيله ديگري توسط سيستم چشم الكتريكي از فاصله حداقل يك ميلي متر و‬
‫حداكثر‪8‬متر واكنش نشان ميدهد و فرمان صادر مي كند همچنين به وسيله رله اي‬
‫كه در داخل آن به كار رفته ‪،‬كنتاكت هاي را باز مي كند يا مي بندد و در نتيجه به‬
‫دستگا ه هاي مورد نظر فرمان ميدهد‪.‬از اين كليد در دستگاه هاي صنعتي و خطوط‬
‫توليد استفاده فراوان مي شود‪.‬‬

‫رله زماني (تايمر)و انواع آن‬

‫يكي از وسايل فرمان دهنده مدار هاي كنترل اتوماتيك ‪،‬تايمر ها يا رله هاي زماني‬
‫هستنند كه وظيفه كنترل مدار را براي مدت زمان معيني بر عهده دارند‪.‬‬

‫اصول كار رله ها همانند كنتاكتور ها است با اين تفاوت كه در رله ها‪:‬‬

‫‪-1‬تمام كنتاكت ها از لحاظ فرم ظاهري شبيه هم هستنند و در مدار هاي فرمان‬
‫شركت مي كنند ‪.‬‬

‫‪-2‬كنتاكت ها بنا به مقتضيات كار ممكن است به طور لحظه اي يا با تاخير زماني‬
‫قطع و وصل شوند ‪ .‬در اين صورت نام رله ‪،‬رله لحظه اي يا رله با تاخير زماني‬
‫خواهد بود‪.‬‬

‫‪-3‬رله ها همچنين ممكن است داراي كنتاكت هاي لحظه اي يا با تاخير زماني‬
‫باشند‪.‬البته منظور از تاخير زماني فاصله زماني است كه بين عمل كنتاكت (اعم از‬
‫باز شدن يا بسته شدن) از لحظه اتصال سيم پيچ رله به ولتاژ به وجود مي آيد‪.‬‬
‫تا كنون در صنعت برق رله هاي زيادي ساخته شده اند كه مشخصات مختلفي داشته‬
‫و هر يك براي كار بخصوصي مورد استفاده قرار مي گيرند‪.‬براي مثال در انتقال‬
‫انرژي و حفاظت خطوط ‪،‬از يك رله خاص استفاده مي كنند‪.‬يك جور رله ديگر كه‬
‫مشخصات بخصوص ديگري دارد در صنعت نساجي و رله ديگر در جاي ديگر‪....‬‬

‫من چند رله را براي دوستان معرفي مي كنم كه از مشهورترين و پر كاربد ترين رله‬
‫ها هستنند البته اگر دوستان مي توانند رله هاي ديگري را معرفي كنند خيلي خوب‬
‫ميشه‬

‫‪-1‬رله زماني موتوري يا الكترو مكانيكي‬

‫اين رله بر اساس ساعتي كار ميكند كه محرك چرخ دنده هاي آن موتور آسنكرو‬
‫سنكرو و بيشتر موتور با قطب چاكدار است مي باشد‪.‬اصول كار آن به اين صورت‬
‫است كه دور موتور توسط يك سيستم چرخ دنده كاهش مي يابد بطوري كه در‬
‫نهايت ‪،‬آخرين چرخ دنده كنتاكت را خيلي به آرامي با يا بسته مي كند‪ .‬زمان شروع‬
‫رله از لحظه راه اندازي موتور محسوب مي شود‪.‬‬

‫توسط اين رله مي توان زمان هايي از حدود ثانيه تا حدود ساعت ‪،‬و حتي روز و هفته‬
‫تنظيم نمود‪.‬‬

‫محل ديسك در لحظه شروع به كار ‪،‬قابل تنظيم است و پس از تنظيم زمان آن‬
‫(توسط زايده خارجي) و تغذيه تايمر ‪،‬موتور با دور ثابت به حركت در مي آيد و با‬
‫گردش موتور ‪،‬زمان تايمر شروع مي شود‪ .‬پس از گردش ‪،‬به علت برخورد با زايده‬
‫ديسك ‪،‬متوقف مي شود و به ميكرو سويچ داخلي فرمان مي دهد و كنتاكت هاي‬
‫تايمر عمل مي كنند و به طور اتوماتيك قطع مي شوند و موتور يا هر وسيلهء ديگر از‬
‫كار مي افتد‪.‬البته رله هاي جديدي است كه هنگام عمل كنتاكت بازي را بسته و‬
‫كنتاكت بسته اي را باز مي كند و مي توان موتوري را خاموش يا روشن كرد يا نيرو‬
‫را از مو توري به موتور ديگر انتقال داد ‪.‬‬

‫‪-2‬رله زماني الكترونيكي‬

‫از تايمر هاي الكترونيكي براي تنظيم زمان هاي كمتر از ثانيه تا چندين ثانيه استفاده‬
‫مي شود‪ .‬در ساختمان اين تايمر ها ‪،‬از مدار ها و اجزاي الكترونيكي استفاده مي‬
‫شود‪.‬‬

‫در در نوعي از اين تايمر ها با شارژ و دشارژ شدن يك خازن بوبين يك رله كوچك‬
‫تحريك مي شود‪ .‬اصول ساختمان رله الكترونيكي بر مبناي مدار ‪( RC‬خازن و‬
‫مقاومت)و بر حسب تاخير زماني استوار است ‪.‬تنظيم اين نوع تايمر ها بستگي به‬
‫مقاومت سر راه خازن دارد‪.‬‬
 ‫در ساده ترين نوع تايمر الكترونيكي در تايمر نوع خازني ‪،‬رله هنگامي وصل مي شود‬
‫كه خازن شارژ بشود و ولتاژ دوسر آن برابر ولتاژ وصل رله گردد‪.‬پس از وصل رله ‪،‬با‬
‫ذخيره شدن در خازن روي مقاومتي كه توسط كنتاكت باز رله به دو سر خازن وصل‬
‫مي شود تخليه مي گردد‪.‬در اين نوع با تعغير ظرفيت خازن مي توان زمان تايمر را‬
‫تنظيم كرد‪.‬‬

‫‪-3‬رله زماني نيو ماتيكي‬

‫در اين رله ا خاصيت ذخيره سازي و فشردگي هوا استفاده مي شود ‪.‬به اين ترتيب‬
‫كه رله هنگام رها شدن‪،‬خيلي راحت رها مي شود‪.‬‬

‫وقتي كه بوبين تحريك قسمت متحرك را جذب مي كند ‪،‬اهرم‪،‬قطعه اي را كه به‬

‫شكل دم آهنگري است فشار خواهد داد ‪.‬هواي دم از طيق سوپاپ يك طرفه خارج‬
‫مي شود‪ .‬وقتي كه بوبين از تحريك خارج مي شود ‪،‬فنر دم را منبسط مي كند ‪.‬دم از‬
‫طريق سوپاپ تنظيم ‪،‬از هوا پر مي شود‪.‬سرعت انبساط دم در رابطه با پيچ تنظيم‬
‫تفاوت مي كند وقتي كه دم به حالت عادي برگشت ‪،‬كنتاكت ها عمل مي‬
‫كنند‪.‬بنابراين به وسيله تنظيم كردن پيچ تنظيم ‪،‬عمل كردن كنتاكت ها را مي توان‬
‫تعقير داد‪.‬كار اين زمان سنج شبيه تايمر موتوري است ؛با اين تفاوت كه زمان سنج‬
‫موتوري پس از تنظيم و وصل بوبين آن به ولتاژ شروع به كار مي كند‪،‬ولي زمان‬
‫سنج نيو ماتيكي پس از قطع بوبين آن از ولتاژ شروع به كار مي كند‪.‬‬

‫‪-4‬رله زماني بي متال يا حرارتي (تايمر حرارتي)‬

‫اين نوع تايمر با استفاده از خاصيت بي متال كار مي كند و در انواع رله ذوب‬
‫شونده ‪،‬رله حرارتي بي متال و رله حرارتي منعكس كننده ميله اي ساخته مي‬
‫شوند‪.‬زماني كه جريان از بي متال عبور مي كند گرم ميشود و پس از مدتي در اثر‬
‫تعقير شكل عمل كرد مدار را قطع يا وصل ميكند‪.‬دقت اين نوع تايمر زياد نيست و‬
‫آب و هواي محيط بر روي آن اثر مي گذارد به طور كلي مي توان رله هاي زماني را‬
‫به دو دسته تقسيم كرد‪:‬‬

‫الف‪-‬رله هاي تاخير در وصل(‪: )ON-DELAY‬به رله اي گفته مي شود كه بايد به رله‬
‫انرژي داده شود و سپس رله عمل كرده كنتاكتي را باز يا بسته كند؛مثل رله زماني‬
‫موتوري‪.‬‬

‫ب‪-‬رله تاخير در قطع(‪: )OFF-DELAY‬به رله اي گفته مي شود كه بعد از قطع شدن‬
‫انرژي عمل كرده كنتاكتي را باز يا بسته كند؛مثل رله نيو ماتيكي‪.‬‬

‫‪-5‬رله زماني هيدرو ليكي‬

‫در اين رله ها از سيستم هيدرو ليكي جهت تاخير در مدار استفاده مي شود‪ .‬طرز كار‬
‫آن طوري است كه وقتي جريان برق به رله وصل مي شود ‪،‬مقداري روغن در داخل‬
‫آن جابهجا مي شود‪.‬‬

‫براي بازگشت روغن به مكان اوليه زماني الزم است كه اين زمان را به عنوان زمان‬
‫تايمر در نظر ميگيرند‪.‬اين رله ها را در مدارهاي مختلف به كار مي برند‪.‬اگر كسي از‬
‫دوستان توضيح بيشتري در ارتباط با اين رله دارد لطفا ارائه بده تا مطالب كامل تر‬
‫شود‪.‬‬

‫ترموستات‬

‫ترموستات نوعي رله حرارتي است كه در مقابل حرارت محيط حساس بوده و عمل‬
‫ميكند‪.‬اين وسيله در دستگاه هاي مختلف صنعتي كاربرد فراوان دارد و وظيفه‬
‫تعادل حرارتي دستگاه را بر عهده دارد‪.‬در صورتي كه درجه حرارت از حد تنظيمي‬
‫فراتر رود ‪،‬كليد عمل كرده يك كنتاكت باز را مي بندد و يا كنتاكت بسته اي را باز مي‬
‫كند‪.‬از ترموستات بيشتر در وسايل حرارتي و برودتي مانند شوفاژ‪،‬يخچال‪،‬و چيلر‬
‫استفاده مي شود‪.‬‬

‫كليدهاي تابع دور(گريز از مركز)‬

‫كليد هاي تابع دور در بعضي الكترو موتورهاي يك فاز جهت خارج كردن سيم پيچ‬
‫كمكي از مدار و در موارد ديگر مانند ترمز جريان مخالف به كار مي رود‪.‬ساختمان‬
‫آنها از يك محور و دو وزنه تشكيل شده كه به وسيله يك طوق و يك فنر حول محور‬
‫حركت مي كند و با زياد و كم شدن سرعت موتور يا وسيله چرخنده ‪،‬وزنه هاي دو‬
‫طرف به محور نزديك يا دور مي شود ؛به اين ترتيب طوق روي محور حركت مي كند‬
‫و باعث قطع و وصل كليد مي شود‪.‬‬