Introduction to Computer

Programming Using C++

‫بخش اول‬

‫ جعفری‬:‫استاد‬

1399 ‫ اول‬:‫سمستر‬
 ‫‪Algorithms‬‬
‫آشنايي با الگوريتم‬
‫الگوريتم ها‪Algorithm‬‬

‫هدفهاي كلي‬

‫شناخت حل مسئله و ارائه الگوريتم‬

‫شناخت اجزاء الزم براي حل مسئله‬
‫بررسي صحت الگوريتم‬
 ‫هدفهاي رفتاري‬

‫دانشجو پس از مطالعه اين فصل بايد بتواند‪:‬‬

‫الگوريتمي را براي حل مسئله ارائه دهد‪.‬‬ ‫◼‬

‫الگوريتم هاي مختلف براي يک مسئله را مقايسه کند‪.‬‬ ‫◼‬

‫شرط ها و حلقه ها را در الگوريتم بکار ببرد ‪.‬‬ ‫◼‬

 ‫مقدمه‬

‫در زندگي روزمره‪ ،‬انسان با مسائل مختلفي روبروست و براي هر کدام از اين مسنائل‬
‫(حل مشکالت) راه حلي و روشي را بر ميگزيند‪ .‬مسائلي از قبيل راه رفت ‪ ،‬غذا خوردن‪،‬‬
‫خوابيدن و غيره که بشر تقريباً هر روز آنها را پيش روي خود دارد‪.‬‬

‫همه اي مسائل نياز به روشي براي حل کردن دارند مثال راه رفت بايد با ترتيب خاصي‬
‫براي بشنر حنل شنود‪ .‬اصنالالحاً روش‬ ‫و مراحل معيني انجام شود‪ .‬تا مسئله راه رفت‬
‫انجام کار يا حل مسئله را الگوريتم آن مسئله مينامند‪.‬‬
 ‫تعريف الگوريتم❖‬
‫هر دستورالعملي که مراحل انجام کاري را با زباني دقيق و با جزئيات کافي بيان نمايد بالوريکه ترتيب مراحل‬
‫و شرط خاتمه عمليات در آن کامال“ مشخص شده باشد را الگوريتم گوينند‪ .‬بنه عبنارتي ديگنر‪ :‬الگنوريتم‬
‫مجموعهاي از دستورالعمل ها‪ ،‬براي حل مسئله ميباشد که شرايط زير را بايد دارا باشد‪:‬‬

‫✓ دقيق باشد‬
‫✓ جزئيات کامل حل مسئله را داشته باشد‪.‬‬
‫✓ پايانپذير باشد‪.‬‬
 ‫❖ مراحل الگوريتم‬

‫براي حل يك مسئله بايد الگوريتم آن مسئله را مشخص كنيم (يا بيابيم)‪ .‬كه اصطالحاً طراحي الگوريتم برراي آن‬
‫مسئله ناميده ميشود‪ .‬در طراحي الگوريتم معموالً سه مرحله زير را از هم جدا ميكنند‪:‬‬

‫✓خواندن دادهها‬
‫✓انجام محاسبات‬
‫✓خروجيها‬
 ‫مثال ‪ :‬الگوريتمي بنويسيد كه دو عدد از ورودي دريافت كرده مجموع‬
‫دو عدد را محاسبه و چاپ نمايد‪.‬‬

‫وروديها‬ ‫انجام محاسبات‬ ‫خروجيها‬

‫‪a , b‬‬ ‫جمع دو عدد‬ ‫مجموع دو عدد‬

‫‪0‬ـ شروع‬
‫‪1‬ـ ‪ b ,a‬را بخوان‪.‬‬
‫‪2‬ـ مجموع ‪ b , a‬را محاسبه و در ‪ sum‬قرار بده‪.‬‬
‫‪3‬ـ ‪ sum‬را در خروجي چاپ كن‬
‫‪4‬ـ پايان‬
‫مثال‪ :‬الگوريتمي بنويسيد که سه عدد از ورودي دريافت کرده مجموع و ميانگي‬
‫سه عدد را محاسبه و چاپ کند‪.‬‬
‫وروديها‬ ‫انجام محاسبات‬ ‫خروجيها‬
‫‪a‬‬ ‫محاسبه مجموع‬ ‫چاپ مجموع‬
‫‪b‬‬ ‫محاسبه ميانگي‬ ‫چاپ ميانگي‬
‫‪c‬‬

‫‪0‬ن شروع‬
‫‪1‬ن سه عدد از ورودي بخوان‬
‫‪2‬ن مجموع سه عدد را محاسبه و در ‪ sum‬قرار بده‪.‬‬
‫‪3‬ن ‪ sum‬را بر سه تقسيم کرده‪،‬در ‪ ave‬قرار بده‪.‬‬
‫‪4‬ن ‪ ave , sum‬را در خروجي چاپ ک ‪.‬‬
‫‪5‬ن پايان‪.‬‬
 ‫معموال درك يک الگوريتم با شکل راحتر از نوشت آن بصورت مت‬
‫ميباشد‪ .‬لذا الگوريتم را با فلوچارت( ‪)flowchart‬نمايش ميدهند‪.‬‬
‫فلوچارت از شکلهاي زير تشکيل ميشود‪.‬‬

‫•عالمتهاي شروع و پايان‪ :‬که معموال از يک بيضي استفاده ميکنند‪:‬‬

‫‪Begin‬‬ ‫‪End‬‬

‫•عالمتهاي ورودي و خروجي‪ :‬که معموال از متوازياالضالع استفاده ميشود‪:‬‬

‫خواندن يا‬ ‫چاپ کردن‬

‫‪Read‬‬ ‫‪write‬‬
‫•عالمتهاي محاسباتي و جايگزيني‪ :‬براي نمايش دستورات جايگزيني و محاسباتي از مستطيل استفاده ميكنند‪:‬‬

‫جايگزين يا‬
‫محاسبات‬

‫عالمت شرط‪ :‬براي نمايش شرط از لوزي استفاده ميشود‪.‬‬

‫عالمت اتصال‪ :‬براي اتصال شکلهاي مختلف بهم از فلشهاي جهتدار استفاده ميکنند‪.‬‬

‫شرط‬
 ‫فلوچارت مجموع سه عدد‬
Begin

Read(a,b,c)

Sum a+b+c

Ave sum/3

Write(sum,ave)

End
 ‫مثال‪ :‬فلوچارتي رسم نمائيد که دو عدد از ورودي دريافت کرده سپس محتويات دو عدد را با هم جابجا نمايد‪.‬‬

‫براي حل اي مسئله ‪ b , a‬را دو متغير که در آنها دو عدد خوانده شده‪ ،‬قرار ميگيرند در نظر ميگيريم‪ .‬سپس با اسنتفاده‬
‫از يک متغير کمکي محتويات اي دو عدد را جابجا ميکنيم ‪:‬‬
a temp b a b
12 15 12 15
temp

12
temp

a b a b
15 15 15 12

12 12
temp temp
 :‫فلوچارت مسئله باال بصورت زير خواهد بود‬

Begin

Read(a,b)

temp a

a b

b temp

Write(a,b)

End
 ‫❖ تمرين‬
‫‪1‬ن فلوچارتي رسم نمائيد که طول و عرض مستاليل را از ورودي دريافت‬
‫کرده محيط و مساحت آنرا محاسبه و چاپ کند‪.‬‬

‫‪2‬ن فلوچارتي رسم نمائيد که شعاع دايرهاي را از ورودي دريافت کرده‪،‬‬

‫محيط و مساحت آنرا محاسبه و چاپ نمايد‪.‬‬

‫‪3‬ن فلوچارتي رسنم کنيند کنه سنه عندد ‪ Third , second, first‬را از‬
‫ورودي دريافت کنرده‪ ،‬محتوينات آنهنا را جابجنا نمنوده‪ ،‬حاصنل را در‬
‫خروجي چاپ کند‪.‬‬
 ‫‪ 4‬ن فلوچارتي رسم نمائيد که دو عدد از ورودي دريافت کنرده‪ ،‬سنپس محتوينات دو عندد را بندون‬
‫استفاده از متغير کمکي جابجا کند‪.‬‬

‫‪ 5‬ن فلوچارتي رسم نمائيد که عددي (درجه حرارت برحسب سانتيگراد) را از ورودي دريافت کرده سنپس آننرا بنه درجنه‬
‫فارنهايت تبديل کند‪.‬‬
 ‫❖ دستورالعملهاي شرطي‬
‫در حل بسياري از مسائل يا تقريباً تمام مسائل نياز به استفاده از شروط جزء‪ ،‬نيازهاي اساسي محسوب ميشود‪ .‬همانالور که‬
‫ما خودمان در زندگي روزمره با اي شرطها سرکار داريم‪ .‬بالور مثال اگر هوا ابري باشد ممک است چني سخ بگوييم‪:‬‬

‫اگر هوا باراني باشد سپس چتري برميدارم‪ .‬در غير اينصورت چتر برنميدارم‪.‬‬
 ‫در حالت كلي شرط را بصورت زير نمايش ميدهند‪:‬‬

‫‪then‬شرط يا شروط ‪If‬‬ ‫‪yes‬عمل يا اعمال‬

‫‪NO‬‬
‫عمل يا اعمال بعدي‬
‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم نمائيد كه عددي را از ورودي دريافت كرده‪ ،‬جفت يا طاق بودن آن را تشخيص دهد‪.‬‬

‫‪Begin‬‬

‫)‪Read(a‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪a mod 2‬‬

‫‪yes‬‬
‫‪if R=0 then‬‬ ‫)’‪Write(‘even‬‬

‫‪No‬‬

‫)’‪Write(‘odd‬‬

‫‪End‬‬
‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم كنيد كه دو عدد از ورودي دريافت كرده بزرگترين عدد را پيدا كرده در خروجي چاپ نمايد‪.‬‬

‫‪Begin‬‬

‫)‪Read(a,b‬‬

‫‪max‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪if b>max‬‬ ‫‪yes‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪No‬‬

‫)‪Write(max‬‬

‫‪End‬‬
 ‫‪Begin‬‬
‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم نمائيد که سه عدد از ورودي‬
‫دريافت کرده‪ ،‬کوچکتري عدد را يافته`‬
‫)‪Read(a,b,c‬‬ ‫در خروجي چاپ نمايد‪:‬‬
‫‪min‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪if b<min then‬‬ ‫‪yes‬‬ ‫‪min‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪No‬‬

‫‪if c<min then‬‬ ‫‪yes‬‬ ‫‪min‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪No‬‬

‫)‪Write(min‬‬

‫‪End‬‬
 ‫نمونه اجراي فلوچارت باال بصورت زير ميباشد‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪Min‬‬ ‫خروج‬

‫‪1‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪11‬‬
‫مثال‪ :‬الگوریتمی بنویسید که اعداد جفت بین ‪ 10‬و ‪ 20‬را یکی یکی تولید و چاپ نماید‪.‬‬
‫در ضمن مجموع آنها را محاسبه و چاپ نماید‪.‬‬
‫مثال‪ :‬الگوریتمی بنویسید که عدد طبیعی ‪ N‬را دریافت و مجموع زیر را محاسبه و چاپ‬
‫نماید‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
 ‫❖ تمرين‬
‫‪ -1‬فلوچارتي رسم کنيد که عددي را از ورودي دريافت کرده‪ ،‬قدر ماللق‬
‫عدد را در خروجي چاپ کند‪.‬‬

‫‪ -2‬فلوچارتي رسم نمائيد که عددي از ورودي دريافت کرده مثبت‪ ،‬منفي‬

‫يا صفر بودن عدد را تشخيص داده‪ ،‬در خروجي با پيغام مناسب‬
‫چاپ کند‪.‬‬
‫‪ -3‬فلوچارتي رسم نمائيد که عددي را از ورودي دريافت کرده‪ ،‬بخشپذيري‬
‫آن بر ‪ 3‬و ‪ 5‬را بررسي نمايد‪.‬‬
‫‪4‬ن فلوچارتي رسم نمائيد که ضرايب يک معادله درجه دوم را از ورودي‬
‫دريافت کرده‪ ،‬ريشههاي آن را محاسبه در خروجي چاپ کند‪.‬‬
 ‫❖ حلقهها‬
‫در حل بسياري از مسائل با عملياتي روبرو ميشويم ‪ ،‬که نياز به تکرار دارند و عمنل تکنرار‬
‫آنها به تعداد مشخصي انجام ميگيرد‪ .‬فرض کنيد‪ ،‬بخواهيم اوسط ‪ 100‬عدد را محاسبه کننيم‪،‬‬
‫در اينصورت منالقي بنظر نميرسد که ‪ 100‬متغير مختلف را از ورودي دريافت کننيم سنپس‬
‫آنها را جمع کنيم‪.‬‬
 ‫انواع حلقه ها‬

‫حلقه هاي با تکرار مشخص‬

‫حلقه هاي با تکرار نا مشخص‬

 ‫حلقه هاي با تکرار مشخص‬
‫در اي نوع حلقهها تعداد تکرار مشخص ميباشد اي حلقه از اجزاء زير‬
‫تشکيل ميشود‪:‬‬

‫‪1‬ن انديس حلقه‬

‫‪ 2‬ن مقدار اوليه براي انديس حلقه‬
‫‪ -3‬مقدار افزاينده براي انديس حلقه (معموال يک واحد در هر مرحله)‬
‫‪4‬ن مقدار نهايي (تعداد تکرا حلقه)‬
‫‪ 5‬ن شرطي براي کنترل تعداد تکرار حلقه‬
 ‫اين حلقهها را غالبا ً با فلوچارت بصورت زير نمايش ميدهند‪:‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪No‬‬
‫‪if i<=n‬‬ ‫اتمام كار حلقه‬

‫‪yes‬‬

‫مجموعه دستورات حلقه‬

‫‪i‬‬ ‫‪i+1‬‬
‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم نمائيد که عدد ‪ n‬را از ورودي دريافت کرده‪ ،‬مجموع اعداد از يک تا ‪ n‬را محاسبه کند‪.‬‬

‫مقدار نهایی ‪n‬‬

‫اندیس حلقه ‪i‬‬

 Begin

Read(n)

I 1
sum 0

if I<=n No
Write(sum)

yes
‫حلقه‬
End
sum sum+I

I I+1
 ‫نمونه اجراي فلوچارت باال بصورت زير است‪:‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪sum‬‬ ‫خروجي‬

‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪7‬‬
‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم کنيد که ‪ n‬عدد از ورودي دريافت کرده‪ ،‬بزرگتري مقندار از بني ‪ n‬عندد را پيندا کنرده در‬
‫خروجي چاپ نمايد‪.‬‬

‫انديس حلقه‬ ‫‪i‬‬

‫مقدار نهايي‬ ‫‪n‬‬

‫بزرگترين مقدار‬ ‫‪Max‬‬

 Begin

Read(n)

I 2
max a

No
if i<=n then write(max)

yes
End
‫حلقه‬ Read(a)

yes
if a > max max a

No
i i+1
‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم نمائيد که ‪ ، n , x‬دو عدد صحيح مثبت را از ورودي دريافت کرده سنپس ‪ x‬بنه تنوان ‪ n‬را‬
‫محاسبه کند‪.‬‬

‫‪i‬‬ ‫انديس حلقه‬

‫‪n‬‬ ‫مقدار نهايي‬
‫‪pow‬‬ ‫عدد به توان ‪n‬‬
 Begin

Read(n,x)

i 1
pow 1

if i<=n then No
write(pow)

yes
End
‫حلقه‬ pow pow*x

i i+1
 ‫• حلقههايي كه تعداد تكرار آنها مشخص نيست (در ‪C++‬به حلقه ‪ while‬مشهورند‪).‬‬

‫در اي حلقهها با توجه به ورودي‪ ،‬تعداد تکرار مشخص ميشود‪ .‬و دقيقاً نميتوان تعداد تکنرار حلقنه را بندون ورودي‬
‫معي کرد‪ .‬اي حلقه ها فقط شامل شرطي هستند که تا زمانيکه برقرار باشد حلقه اجرا ميشود‪.‬‬
‫در حالت كلي اين نوع حلقهها بصورت زير نمايش داده ميشوند‪:‬‬

‫‪No‬‬
‫شرط يا شروط ‪If‬‬

‫‪yes‬‬

‫محموعه دستورالعملها‬
‫و جاگزينها‬
‫مثال‪ :‬فلوچارتي رسم کنيد که عددي را از ورودي دريافت کرده سپس تعداد ارقام آن را شمرده در خروجي چاپ نمايد‪.‬‬

‫‪N‬‬ ‫عدد خوانده شده‬

‫‪count‬‬ ‫تعداد ارقام‬

 Begin

count 0

Read(N)

No
if N>0 then
write(count)

yes

End
N N div 10

‫حلقه‬

count count+1
 ‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم نمائيد که عددي از ورودي دريافت کرده‪ ،‬سري فيبوناچي قبل از آنرا توليد نمايد‪.‬‬

‫در حالت کلي جمالت سري بصورت‪:‬‬

‫‪fk=fk-1+fk-2‬‬

‫‪N‬‬ ‫عدد خوانده شده‬

‫‪f1‬‬ ‫جمله اول سري‬
‫‪f2‬‬ ‫جمله دوم سري‬

‫‪f3‬‬ ‫جمله سوم سري‬

 Begin

F1 0
f2 1

Read(N)

f3 f1+f2

if f3>N then No End

yes

write(f3)
‫حلقه‬

f1 f2
f2 f3
f3 f1+f2
 ‫❖ تمرين‬
‫‪ -1‬فلوچارتي رسم نمائيد که عددي از ورودي دريافت کرده‪ ،‬کامل بودن‬
‫آنرا بررسي نمايد‪( .‬عدد کامل‪ ،‬عددي است که مجموع مقسومعليههاي‬
‫آن با خودش برابر باشد‪).‬‬

‫‪ -2‬فلوچارتي رسم کنيد که ‪ N‬را از ورودي دريافت کرده‪ N ،‬جمله سري‬

‫فيبوناچي را توليد نمايد‪.‬‬

‫‪3‬ن فلوچارتي رسم نمائيد که دو عدد ‪ N , M‬را از ورودي خوانده‪ ،‬بزرگتنري‬

‫مقسومعليه مشترك دو عدد را محاسبه و چاپ کند‪.‬‬
 ‫❖ حلقههاي تودرتو‬

‫الگوريتمهايي که تا حال بکار برديم‪ ،‬فقط شامل يک حلقه بودند‪ .‬در صورتي که در بسياري از مسائل ممک است‬
‫نياز به استفاده از چند حلقه در داخل هم باشيم‪ .‬در اي نوع حلقهها بايد دقت بيشتري به خرج دهيم‪ ،‬تا مشکلي‬
‫پيش نيايد‪ .‬اگر از حلقه هاي نوع اول بصورت تودرتو استفاده کنيم در اينصورت براي هر حلقه شرط نهايي و‬
‫انديس اوليه جداگانه بايد تعريف کنيم ‪.‬‬
‫در حلقههاي تودرتو به ازاي يکبار تکرار حلقه اوليه‪ ،‬حلقه داخلي به اندازه‬

‫مقدار نهايي خود تکرار ميشود‪ .‬در کل اگر حلقه اوليه ‪ n‬بار تکرار شود و‬

‫حلقه داخلي ‪ m‬بار‪ ،‬در اينصورت کل حلقه ‪:‬‬

‫‪nm‬‬
‫بار تکرار خواهد شد‪.‬‬
 ‫فلوچارت حلقههاي تودرتو را ميتوان بصورت زير نشان داد‪:‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪No‬‬ ‫اتمام كار حلقه هاي تو در تو‬

‫‪if i<=n then‬‬

‫‪yes‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪if j<=m then‬‬ ‫‪No‬‬ ‫جموعه دستورات و جايگزيني ها‬

‫حلقه‬ ‫‪yes‬‬
‫مجموعه دستورات و جايگزيني ها‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i+1‬‬

‫‪A‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪j+1‬‬
 ‫مثال ‪ :‬فلوچارتي رسم نمائيد که ‪ N‬را از ورودي دريافت کرده‪ ،‬مجموع سري زير را محاسبه نمايد‪:‬‬

‫‪S = 1+‬‬ ‫‪2‬‬

‫!‪2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪3‬‬
‫!‪3‬‬ ‫‪+ .... +‬‬ ‫‪N‬‬
‫!‪N‬‬

‫‪I‬‬ ‫انديس حلقه اول‬

‫‪N‬‬ ‫ورودي‬
‫‪fact‬‬ ‫محاسبه فاكتوريل‬
‫‪j‬‬ ‫انديس حلقه داخلي‬
‫‪Sum‬‬ ‫مجموع‬
 i 2
sum 1

Read(N)
A
if i<=N No Write(sum)

yes End

fact 1
j 2

sum sum+i/fact
if j<=i No

yes
i i+1
fact fact*j

A
j j+1
 ‫❖ تمرينات آخر فصل‬

‫‪ -1‬فلوچارتي رسم نمائيد که ‪ N‬عدد از ورودي دريافت کرده تعداد اعداد اول و کامل را شمرده در خروجي چاپ‬
‫نمايد‪.‬‬

‫‪ -2‬فلوچارتي رسم نمائيد که ‪ N , X‬را از ورودي خوانده مقدار سري زير را محاسبه کند‪:‬‬

‫‪S = 1+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ .... +‬‬

‫‪x 2‬‬ ‫‪x4‬‬ ‫‪xn‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪4‬‬ ‫!‪N‬‬
 ‫‪ -3‬فلوچارتي رسم نمائيد که عددي را از ورودي دريافت کرده مقلوب عدد را محاسبه و در خروجي چاپ کند‪.‬‬

‫‪ 4‬ن فلوچارتي رسم کنيد که تاريخ تولد شخصي را از ورودي خوانده‪ ،‬س شخص را با تناريخ روز‪ ،‬محاسنبه نمنوده در‬
‫خروجي چاپ کند‪.‬‬

‫‪ N ,M‬را توليند کنرده‪ ،‬در‬ ‫‪ -5‬فلوچارتي رسم نمائيد که ‪ (m>n) N ,M‬را از ورودي دريافت کرده سري فيبونناچي بني‬
‫خروجي چاپ کند‪.‬‬