‫پایگاه داده ها‬

‫رشته‪ :‬مهندسی کامپیوتر (نرم افزار)‬

‫مدرس‪ :‬مهندس کامیار ارباب‬

 ‫معرفی مدرس‬

‫کارشناسی ارشد مهندسی نرم افزار‬ ‫تحصیالت‬

‫تالیف کتاب‬
‫مدرس در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی (از سال ‪ 1388‬تاکنون)‬
‫مدرس سازمان فنی و حرفه ای (از سال ‪ 1386‬تا ‪)1391‬‬
‫سوابق کاری‪ ،‬پژوهش و چاپ مقاالت علمی در حوزه سیستم های توزیع شده و ابرهای‬
‫تخصصی و محاسباتی‪ ،‬محاسبات نرم‪ ،‬داده کاوی و یادگیری ماشین‬
‫اجرایی‬
‫مدیر بانک های اطالعاتی ‪SQL Server‬‬
‫تحلیگر سیستم های کامپیوتری‬
‫مدیریت و توسعه نرم افزار مبتنی بر متدولوژِی های چابک )‪(Agile‬‬
‫مشاور پروژه های نرم افزاری و توسعه محصول‬
‫انجام پروژه های مختلف در حوزه نرم افزار‪ ،‬ارتباطات و شبکه های کامپیوتری‬
‫‪Email: [email protected]‬‬ ‫راه ارتباطی‬
 ‫قوانین و آئین نامه ی کالس‬
‫‪ ‬نظم و انضباط کالسی‬

‫‪ ‬حضور بموقع و بدون تاخیر‬

‫‪ ‬تحویل تمرین کالسی و ارائه در زمان مقرر‬

‫‪ ‬غیبت های مجاز در طول ترم مطابق با آئین نامه آموزشی (‪)3/16‬‬

‫‪ ‬هر ‪ 2‬تاخیر کالسی‪ ،‬برابر با یک جلسه غیبت خواهد بود‪.‬‬

‫‪ ‬منبع آموزشی جهت ارزشیابی درس اسالیدهای آموزشی و نکات گفته در کالس می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬از نکات گفته شده در کالس که در اسالیدها نیست باید نت برداری شود‪.‬‬

‫‪ ‬راه ارتباطی استاد با دانشجویان در ساعات غیر کالس (در طول هفته) ایمیل می باشد‪.‬‬
 ‫نحوه ارزشیابی‬
‫آزمون میان ترم‪ 5 :‬نمره‬

‫آزمون پایان ترم‪ 12 :‬نمره‬

‫تمرین‪ ،‬ارائه و نظم و انضباط کالسی‪ 3 :‬نمره‬

‫توجه ‪ :‬بارم بندی شناور است و امکان تغییردر میزان نمره آنها وجود دارد‪.‬‬

‫نکته‪ :‬تمرین و ارائه مورد ارزیابی قرار می گیرد و به میزان صحت و مورد قبول بودن به آنها نمره تعلق خواهد گرفت‪.‬‬

‫در صورت پرسش سوالی مرتبط و در چارچوب مطالب درس‪ ،‬که استاد برای پاسخ به آن سوال نیاز به مطالعه داشته باشد‪،‬‬
‫برای آن دانشجو نمره ی کالسی در نظر گرفته خواهد شد‪( .‬این نمره عالوه بر نمرات باال است)‬

‫نکته‪ :‬تشخیص تعلق نمره به سوال‪ ،‬با استاد است‪.‬‬

 ‫منابع درس‬

)‫مفاهیم بنیادی پایگاه داده (سید محمدتقی روحانی رانکوهی‬

Database in Depth: Relational Theory for Practitioners (C. J. Date)

An Introduction to Database Systems, Pearson Education(C. J. Date)

Database System Concepts 7th-Edition (Abraham Silberschatz)

Database Systems 13th-Edition (Carlos Coronel - Steven Morris)

 ‫سرفصل مطالب‬

‫‪ ‬فصل اول‪ :‬مفاهیم و تاریخچه پایگاه داده ها‬

‫‪ ‬فصل دوم‪ :‬مدل سازی معنایی‬
‫‪ ‬فصل سوم‪ :‬معماری پایگاه داده ها‬
‫‪ ‬فصل چهارم‪ :‬سیستم مدیریت پایگاه داده )‪(DBMS‬‬
‫‪ ‬فصل پنجم‪ :‬معماری سیستم پایگاه داده‬
‫‪ ‬فصل ششم‪ :‬مدل و ساختارهای داده ای پایگاه داده‬
‫‪ ‬فصل هفتم‪ :‬مدل رابطه ای و مفاهیم اساسی در این مدل‬
‫‪ ‬فصل هشتم‪ :‬آشنایی با دستورات ‪SQL‬‬
‫‪ ‬فصل نهم‪ :‬وابستگی تابعی‬
‫‪ ‬فصل دهم‪ :‬نرمال سازی‬
 ‫فصل اول ‪ :‬مفاهیم و تاریخچه پایگاه داده ها‬

‫‪ ‬معرفی سیستم مدیریت پایگاه داده ها )‪(DBMS‬‬

‫‪ ‬ویژگی سیستم مدیریت پایگاه داده ها )‪(DBMS‬‬
‫‪ ‬مزیت پایگاه داده ها نسبت به فایل های متعارف‬
‫‪ ‬تعریف مفاهیم داده‪ ،‬اطالع‪ ،‬داده های عملیاتی و ‪.......‬‬
‫‪ ‬بررسی سیستم های با مشی ناپایگاهی (سنتی (کالسیک)) و مشی پایگاهی (بانکی)‬
‫‪ ‬عناصر محیط پایگاه داده‬
‫‪ ‬تاریخچه و سیر تحول نسل های پایگاه داده ها‬
 ‫معرفی سیستم مدیریت پایگاه داده ها )‪(DBMS‬‬

‫سیستم مدیریت پایگاه داده ها یا )‪Data Base Management System (DBMS‬‬

‫‪ DBMS ‬برنامه ای جهت دستیابی و ذخیره و بازیابی مجموعه ای از داده های مرتبط به یکدیگر است‪.‬‬

‫‪ DBMS ‬به دنبال روشی کارآمد و سریع جهت ذخیره و بازیابی اطالعات است‪.‬‬

‫‪ DBMS ‬به کاربر و یا برنامه ساز اجازه می دهد تا اطالعات خود را ذخیره‪ ،‬بازیابی‪ ،‬پردازش و احیانا اطالعات‬
‫جدیدی تولید نماید‪.‬‬

‫‪ DBMS ‬رابط بین برنامه کاربردی و داده های فیزیکی است و هرگونه دستیابی به داده ها می بایست از طریق آن‬
‫صورت گیرد‪.‬‬
 ‫ویژگی سیستم مدیریت پایگاه داده ها )‪(DBMS‬‬

‫‪ ‬سرعت دستیابی به داده ها را باال می برد‪.‬‬

‫‪ ‬امکان استفاده اشتراکی داده ها (اشتراک گذاری داده ها بین کاربران) را فراهم می کند‪.‬‬

‫‪ ‬کنترل متمرکز روی تمام داده ها را فراهم می کند که این ویژگی سبب کاهش میزان افزونگی در ذخیره سازی‬
‫داده ها و نیز تامین امنیت داده ها می گردد‪.‬‬

‫‪ ‬مدیریت حجم زیادی از داده ها‪.‬‬

‫‪ ‬تضمین حفظ محرمانگی و امنیت اطالعات ذخیره شده در مقابل دستیابی غیر مجاز و نیز خرابی‪.‬‬

‫‪ ‬اجتناب از ناسازگاری داده ها‪.‬‬

‫‪ ‬رشدپذیری و تغییر در بانک به کمک ‪ DBMS‬ساده تر صورت می گیرد‪( .‬مثل اضافه کردن یک جدول یا یک‬
‫ستون به یکی از جداول بانک)‬
 ‫(ادامه)‬ ‫ویژگی سیستم مدیریت پایگاه داده ها )‪(DBMS‬‬

‫‪ ‬استقالل داده ایی فیزیکی به این معنا که به کمک ‪ DBMS‬می توان برنامه های کاربردی را از‬
‫جنبه های خصوصیات محیط فیزیکی ذخیره سازی مستقل ساخت‪ .‬به این ویژگی استقالل داده‬
‫ایی فیزیکی یا ‪ Physical Data Independency‬می گویند‪( .‬بنابراین برنامه های کاربردی از‬
‫محیط فیزیکی مستقل می شوند و کاربران در یک محیط انتزاعی (مبتنی بر یک ساختار داده‬
‫ای) با داده ها کار می کنند‪).‬‬
 ‫مزیت پایگاه داده ها نسبت به فایل های متعارف‬

‫از مزایای یک پایگاه داده نسبت به یک فایل متعارف می توان به کنترل حساب شده افزودگی در پایگاه‬
‫داده‪ ،‬تامین امنیت داده ها در پایگاه داده و دستیابی مشترک به داده ها در پایگاه داده اشاره کرد‪( .‬این‬
‫مزایا ناشی از ویژگی کنترل متمرکز در سیستم مدیریت پایگاه داده ها است‪).‬‬
 ‫تعاریف و مفاهیم‬

‫داده )‪(Data‬‬

‫‪ ‬نمایش واقعیات‪ ،‬پدیده ها‪ ،‬مفاهیم یا معلومات به صورتی مناسب برای برقراری ارتباط‪ ،‬تفسیر یا پردازش توسط‬
‫انسان با امکانات خودکار‪( .‬تعریف ‪ ANSI‬از داده)‬

‫‪ ‬نمایش پدیده ها و مفاهیم به صورت صوری و مناسب برای برقراری ارتباط یا پردازش‪.‬‬
‫‪ ‬داده عبارت است از نمایش ذخیره شده اشیاء فیزیکی‪ ،‬واقعیات )‪ ،(facts‬رویدادها یا موجودیت های دیگر قابل‬
‫مشاهده که در تصمیم گیری موثر می باشند‪.‬‬

‫‪ ‬از نظر ساختاری‪ ،‬داده عبارت است از مقادیر صفت خاصه انواع موجودیت ها که در بانک اطالعات ذخیره می‬
‫شود‪( .‬در این درس همین مفهوم مد نظر است)‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫اطالع )‪(Information‬‬

‫‪ ‬از پردازش داده ها‪ ،‬اطالعات حاصل می شود و به بیان دیگر داده پس از آنکه مورد تفسیر قرار گرفت تبدیل به‬
‫اطالع می شود‪.‬‬

‫‪ ‬داده پردازش شده را اطالع می گویند‪.‬‬

‫‪ ‬به بیان دیگر اطالع به داده هایی اطالق می شود که توسط یک فرد یا سازمان برای تصمیم گیری به کار می رود‪.‬‬

‫‪ ‬در این درس می گوئیم هنگامی که اسم صفت خاصه و مقدار منسوب به آن در دست باشد‪ ،‬اطالعی در مورد‬
‫موجودیت حاصل می شود‪( .‬مثال برای یک کارمند کد پرسنلی= ‪ 250‬یک فقره اطالع است‪).‬‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫نکته‪:‬‬

‫‪ ‬یک پدیده یا واقعیت می تواند از دید کاربران یک محیط عملیاتی‪ ،‬موجودیت تلقی شود و از دید کاربرانی‬
‫دیگر‪ ،‬از همان محیط یا محیط دیگر‪ ،‬صفت خاصه باشد‪ .‬به عنوان مثال برای بانک اطالعاتی اداره راهنمائی‬
‫رانندگی رنگ یکی از صفات خاصه موجودیت اتومبیل است ولی برای بانک اطالعاتی کارخانه رنگ سازی خود‬
‫رنگ موجودیتی است که صفات خاصه ای مثل مواد شیمیائی‪ ،‬درجه تبخیر و غیره دارد‪.‬‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫داده های عملیاتی )‪(Operational Data‬‬

‫‪ ‬داده هایی است که کاربر بطور روزانه با آنها سر و کار دارد‪.‬‬

‫نکته‪ :‬داده های عملیاتی دارای ویژگی مانایی یا پایایی (پایدار) هستند‪ .‬البته داده مانا (پایا) به این معنا نیست که‬
‫داده تغییر نمی کند‪ ،‬بلکه منظور این است که داده ها بعد از اجرای برنامه کاربر در سیستم ماندگار هستند و تا‬
‫زمانیکه کاربر مجاز درخواست تغییر یا حذف آنها را به سیستم ندهد‪ ،‬بی تغییر می ماند‪.‬‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫داده های مانا (پایدار)‬

‫‪ ‬داده های بانک اطالعاتی‪ ،‬داده های پایدار و با ثبات هستند‪ .‬منظور از پایداری این است که نوع داده های بانک‬
‫اطالعاتی با داده های ناپایداری مثل داده های ورودی و خروجی‪ ،‬دستورات کنترلی‪ ،‬بلوک های کنترل نرم افزار‬
‫و نتایج میانی که ماهیت آنها گذرا است‪ ،‬تفاوت دارد‪.‬‬

‫‪ ‬به این دلیل می گوئیم داده های بانک اطالعاتی پایدار است که وقتی داده ها توسط سیستم مدیریت بانک‬
‫اطالعاتی برای ورود به بانک اطالعاتی پذیرفته شد‪ ،‬فقط در صورتی می تواند حذف شود که درخواست معتبری‬
‫به سیستم مدیریت بانک اطالعاتی ارسال شود و با اثرات ناشی از اجرای برنامه حذف نخواهد شد‪.‬‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫بانک اطالعاتی )‪(Data Base‬‬

‫‪ ‬بانک اطالعاتی مجموعه ای از داده های ذخیره شده پایدار‪ ،‬بصورت مجتمع و مبتنی بر یک ساختار می باشد‪.‬‬
‫این مجموعه داده ها منطقا به هم مرتبط و با حداقل افزونگی هستند‪.‬‬

‫‪ ‬مجموعه داده های بانک اطالعاتی بصورت متمرکز کنترل می شوند و می توانند عالوه بر استفاده تک کاربره‬
‫بصورت اشتراکی و همزمان (همروند) نیز مورد استفاده چندین کاربر قرار بگیرد‪.‬‬

‫‪ ‬مجموعه داده های بانک اطالعاتی توسط سیستم های کاربردی موجود در محیط عملیاتی مورد استفاده قرار‬
‫می گیرد‪.‬‬

‫یاد آوری‪ :‬این تعریف و مفاهیم نام برده شده در این تعریف در فصل بررسی معماری پایگاه داده به تفصیل مورد‬
‫بررسی قرار خواهند گرفت‪.‬‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫نکته‪ :1‬در این درس اصطالحات پایگاه داده‪ ،‬بانک داده و بانک اطالعات معادل یکدیگرند‪.‬‬

‫در تعریف بانک اطالعاتی منظور از‪:‬‬

‫‪ ‬مجتمع بودن پایگاه داده لزوما بر یکپارچگی فیزیکی آن تاکید ندارد‪ ،‬بلکه منظور همان یکپارچگی منطقی است‪( .‬ممکن‬
‫است از نظر فیزیکی یکپارچه نباشد اما از نظر منطقی باید یکپارچه باشد‪).‬‬

‫‪ ‬مبتنی بر یک ساختار به این معناست که کل داده های عملیاتی محیط مورد نظر در یک ساختار مشخص و فرمت از پیش‬
‫تعریف شده و بصورت یکجا ذخیره شده باشند‪.‬‬

‫نکته‪ :2‬الزمه هر تجمعی وجود یک ساختار است‪.‬‬

‫نکته‪ :3‬ساختار فیزیکی بانک همان ساختار فایل هایست که آنرا تشکیل می دهد‪.‬‬

‫‪ ‬ماندگاری داده یا مانا بودن داده بدین مفهوم است که تا زمانیکه کاربر مجاز‪ ،‬درخواست تغییر یا حذف داده را نده‪ ،‬محفوظ‬
‫می ماند و این مسئولیت با ‪ DBMS‬است‪.‬‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫‪ ‬افزونگی عبارت است از تکرار مقادیر یک یا چند صفت خاصه در نمونه های مختلف یک نوع رکورد از یک‬
‫فایل‪ .‬به بیان دیگر ذخیره سازی آن مقادیر در بیش از یک نقطه از فایل‪( .‬به عنوان مثال منظور از افزونگی این‬
‫است که یک موضوع مثال شهر محل سکونت آقای حسینی تهران است در چند جای بانک اطالعاتی ذخیره‬
‫شود‪).‬‬

‫نکته‪ :‬تجمع داده و وحدت ذخیره سازی و کنترل متمرکز باعث از بین رفتن پدیده افزونگی خواهد شد یا آنرا به‬
‫حداقل می رساند‪.‬‬
 ‫مفاهیم (ادامه)‬ ‫تعاریف و‬

‫‪ ‬فیلد‪ :‬کوچکترین واحد داده ذخیره شده می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬رکورد‪ :‬مجموعه ای از فیلدهای مرتبط به هم می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬فایل‪ :‬مجموعه ای از تمام نمونه ها یا رویدادهای یک نوع رکورد‪.‬‬

‫‪ ‬سیستم فایل‪ :‬ساختار کلی نامگذاری‪ ،‬ذخیره سازی و سازماندهی فایل ها در یک سیستم عامل‪ ،‬سیستم فایل‬
‫گفته می شود‪.‬‬
‫بررسی سیستم های با مشی ناپایگاهی (کالسیک) و مشی پایگاهی (بانکی)‬

‫‪ ‬در حالت کلی برای تولید یک سیستم کاربردی دو روش یا اسلوب وجود دارد‪:‬‬

‫‪ ‬روش یا مشی غیر بانکی(کالسیک‪ ،‬سنتی‪ ،‬ناپایگاهی‪ ،‬فایلینگ)‬

‫‪ ‬روش یا مشی بانکی(پایگاهی)‬

 ‫بررسی سیستم های با مشی ناپایگاهی (کالسیک) و مشی پایگاهی (بانکی)‬

‫‪ ‬بطور کلی در مشی غیربانکی‪ ،‬سیستم فایل )‪ (FS‬به عنوان واسط عمل می کند ولی در مشی بانکی‪،‬‬
‫سیستم مدیریت بانک اطالعاتی )‪ (DBMS‬به عنوان واسط و ابزار عمل می کند‪.‬‬

‫‪ ‬در روش غیر بانکی‪ ،‬سیستم توسط افراد مختلف و بدون هماهنگی ایجاد می شود و گاه ممکن است‬
‫حتی در یک سیستم نیز زیر سیستم ها مجزا و مستقل از هم باشند‪ ،‬در نتیجه تعدادی سیستم جزیره‬
‫ای و بدون ارتباط ایجاد می شود‪.‬‬
 ‫بررسی سیستم های با مشی ناپایگاهی (کالسیک) و مشی پایگاهی (بانکی)‬

‫روش کالسیک یا فایلینگ یا غیر بانکی (ناپایگاهی)‬

‫‪ ‬در این روش عموما مراحل اولیه طراحی و تولید هر قسمت از زیر سیستم های محیط عملیاتی بطور جداگانه و‬
‫کالسیک انجام شده و برای هر یک از این قسمت ها‪ ،‬به طور جداگانه سیستم خاص خود را ایجاد می کنند‪.‬‬

‫‪ ‬در این روش برای ایجاد محیط ذخیره سازی اطالعاتی از یک سیستم فایل )‪ (FS‬و برای برنامه سازی از یک زبان‬
‫سطح باال استفاده می شود و در نهایت برای هر قسمت‪ ،‬یک سیستم کاربردی ایجاد می شود‪.‬‬

‫‪ ‬سیستم فایل مورد استفاده‪ ،‬سیستم فایل موجود در سیستم عامل می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬زبان سطح باالی استفاده شده برای برنامه سازی‪ ،‬فایل هایی را برای ذخیره سازی رکوردها و فیلدهای اطالعاتی‬
‫تعریف و ایجاد می کند‪.‬‬
 ‫اداره امور آموزش‬ ‫كاربران‬ ‫نمایش سادهشده روش فایلینگ‬

‫محیط ذخیرهسازی اطالعات‬

‫‪U1‬‬ ‫‪AP1‬‬ ‫‪File System‬‬
‫‪FILES‬‬
‫خاص اداره ثبت نام‪( U1 :‬فایل‬
‫های ‪)U1‬‬
‫اداره امور فارغ التحصيالن‬

‫محیط ذخیرهسازی اطالعات‬

‫خاص اداره فارغالتحصیالن‪( U2 :‬فایل‬
‫‪U2‬‬
‫‪AP2‬‬ ‫‪File System‬‬
‫‪FILES‬‬
‫های ‪)U2‬‬
‫اداره امور رفاهي دانشجويان‬

‫محیط ذخیرهسازی اطالعات‬

‫‪U3‬‬ ‫خاص اداره امور رفاهی‪( U3 :‬فایل‬
‫‪AP3‬‬ ‫‪File System‬‬
‫‪FILES‬‬ ‫های ‪)U3‬‬

‫محيط فيزيكي‬
‫ذخيره و بازيابي اطالعات‬
 ‫بررسی سیستم های با مشی ناپایگاهی (کالسیک) و مشی پایگاهی (بانکی)‬

‫روش کالسیک یا فایلینگ یا غیر بانکی (ناپایگاهی) (ادامه)‬

‫در این روش‪ ،‬محیط ذخیره سازی داده ها نا مجتمع و عدم وحدت ذخیره سازی کامال مشهود است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫در این روش امکان عدم سازگاری در داده ها و فایل ها وجود دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫در این روش اطالعات تکراری و افزونگی در داده ها وجود دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫در این روش نمی توان داده ها را براحتی به اشتراک گذاشت و سبب مصرف غیر بهینه منابع و امکانات نرم افزاری و‬ ‫‪‬‬
‫سخت افزاری می گردد‪.‬‬

‫از دیگر ویژگی ها و معایب این روش می توان به عدم وجود ضوابط ایمنی و کارا و مطمئن‪ ،‬عدم وجود سیستم کنترل‬ ‫‪‬‬
‫متمرکز برروی داده ها‪ ،‬حجم زیاد برنامه سازی و وابستگی برنامه های کاربردی به محیط ذخیره سازی داده ها اشاره کرد‪.‬‬
 ‫بررسی سیستم های با مشی ناپایگاهی (کالسیک) و مشی پایگاهی (بانکی)‬

‫روش بانکی (پایگاهی)‬

‫‪ ‬در این روش نیازهای اطالعاتی تمامی قسمت ها مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند تا بتوان یک سیستم یکپارچه‬
‫)‪ (Integrated‬طراحی کرد‪.‬‬

‫‪ ‬برای سیستم مدیریت متمرکز از یک یا چند ‪ DBMS‬استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ ‬رابط بین برنامه های کاربردی و داده ها و هرگونه دستیابی به داده ها از طریق ‪ DBMS‬صورت می گیرد‪.‬‬

‫‪ ‬سیستم پایگاه داده‪ ،‬سیستم کامپیوتری نگهداری رکوردهاست‪.‬‬

‫‪ ‬در این روش با وجود وحدت ذخیره سازی‪ ،‬هر یک از کاربران دید خاص خود را نسبت به داده ها دارند‪.‬‬

‫‪ ‬کاربران مختلف بدون ایجاد محدودیت برای کاربران دیگر می توانند بطور همزمان در هر لحظه با بانک کار کنند‪.‬‬
 ‫نمایش ساده شده مشی پایگاهی‬
‫نرم افزار مدیریت بانک اطالعات‬

‫برنامه کاربردی ‪U1‬‬

‫‪OS‬‬

‫‪AP1‬‬
‫سطح فیزیکی پایگاه (فایل ها)‬

‫برنامه کاربردی ‪U2‬‬ ‫پایگاه دادهها‬

‫‪DBMS‬‬
‫‪AP2‬‬ ‫‪FS‬‬ ‫فایلهای ذخیره شده‬
‫بهم مرتبط‬
‫)‪(FILES‬‬
‫برنامه کاربردی ‪U3‬‬
‫محیط واحد‪ ،‬مجتمع و اشتراکی ذخیرهسازی‬
‫‪AP3‬‬
 ‫بررسی سیستم های با مشی ناپایگاهی (کالسیک) و مشی پایگاهی (بانکی)‬

‫روش بانکی (پایگاهی) (ادامه)‬

‫‪ ‬در این روش‪ ،‬بطور کلی داده ها در بانک اطالعاتی‪ ،‬بخصوص در سیستم های بزرگ هم به صورت مجتمع و هم‬
‫بصورت اشتراکی هستند‪.‬‬

‫‪ ‬در این روش نسبت به روش ناپایگاهی‪ ،‬حجم برنامه ها کمتر و برنامه سازی آسانتر است‪.‬‬

‫‪ ‬افزونگی ناشی از طراحی بد در روش بانکی به حداقل ممکن می رسد‪.‬‬

 ‫عناصر اصلی محیط بانکی‬

‫محیط بانک اطالعاتی از عناصر اصلی زیر تشکیل شده است‪:‬‬

‫‪ ‬سخت افزار‬

‫‪ ‬نـرم افــزار‬

‫‪ ‬کـــاربــر‬

‫‪ ‬داده‬
 ‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬

‫سخت افزار محیط بانکی را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد‪:‬‬

‫‪ ‬سخت افزار پردازشی (پردازنده مرکزی)‬

‫‪ ‬منظور از سخت افزار پردازشی همان پردازنده می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬ماشین هایی موسوم به کامپیوترهای پایگاه داده طراحی شده اند که قادر به پردازش هزاران تراکنش در ثانیه می باشند‪.‬‬

‫‪ ‬سخت افزار ذخیره سازی داده ها‬

‫‪ ‬منظور از سخت افزار ذخیره سازی حافظه های جانبی و اصلی برای ذخیره سازی داده ها می باشد‪.‬‬

‫‪ ‬سخت افزار ارتباطی‬

‫‪ ‬منظور از سخت افزار ارتباطی‪ ،‬همان سخت افزار ارتباطی بین کامپیوترها و دستگاه های جانبی و همچنین امکانات شبکه ای می‬
‫باشد‪.‬‬
 ‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬

‫نرم افزار محیط بانکی را می توان به دو دسته تقسیم بندی کرد‪:‬‬

‫‪ ‬نرم افزار کاربردی‬

‫‪ ‬نرم افزاری است که کاربر باید برای ارتباط با سیستم بانک اطالعاتی آماده کند‪ .‬این نرم افزار به کمک یک زبان سطح باال و یک‬
‫زبان داده ای )‪ (Data Language‬و دیگر تسهیالت نرم افزاری برای ارتباط با بانک اطالعاتی ساخته می شود‪.‬‬

‫‪ ‬نرم افزار سیستمی‬

‫‪ ‬نرم افزار سیستمی خاص بانک )‪(DBMS‬‬
‫‪ ‬نرم افزار سیستمی عمومی (سیستم عامل)‬

‫‪ :DBMS‬به بیان ساده سیستمی است که به کاربران امکان می دهد عملیات مورد نظرشان را برای کار با داده ها (عملیاتی نظیر تعریف داده‬
‫ها‪ ،‬ذخیره سازی و بازیابی داده ها و‪ )....‬انجام دهند‪.‬‬

‫‪ DBMS‬نرم افزار پیچیده ای است که میهمان یک سیستم عامل می باشد و از امکانات سیستم عامل برای انجام وظایفش استفاده می کند‪.‬‬
 ‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬

‫کاربران را می توان با توجه به وظایف و نقش های آنها در محیط بانک اطالعاتی درگروه های زیر تقسیم بندی کرد‪:‬‬

‫‪ ‬اداره کننده بانک اطالعاتی ))‪(Data Base Administrator (DBA‬‬

‫‪ ‬کاربران با نقش مدیریتی ‪ DBA‬افرادی هستند که مسئولیت ایجاد‪ ،‬پیاده سازی و نگهداری بانک اطالعاتی را در یک محیط‬
‫عملیاتی بر عهده دارند‪.‬‬

‫‪ ‬از دیگر وظایف ‪ DBA‬می توان به اعطای مجوز برای دستیابی به داده ها به سایر افراد و نگهداری منظم سیستم را بر عهده دارد‪.‬‬

‫‪ ‬برنامه نویس ))‪(Data Base Programmer (DBP‬‬

‫‪ ‬کاربران با نقش ‪ DBP‬تصمیمات مدیر را پیاده سازی می کنند‪.‬‬

‫‪ ‬کاربر نهائی )‪(End User‬‬

‫‪ ‬کاربران نهائی افرادی هستند که از برنامه های نوشته شده استفاده می کنند‪.‬‬
 ‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬

‫‪ ‬مدیر داده ها ))‪(Data Administrator (DA‬‬

‫‪ ‬افرادی هستند که کنترل مرکزی داده ها را در سازمان به عهده دارند‪.‬‬

‫‪ ‬مدیر داده ها یک مدیر است نه یک فرد فنی‪.‬‬

‫‪ ‬طراحی مفهومی پایگاه داده بر عهده مدیر داده است‪.‬‬

‫‪ ‬مدیر داده باید مفهوم داده را درک کند و تصمیم بگیرد که براساس نیاز آن سازمان یا محیط عملیاتی چه داده هایی از همان اول‬
‫در بانک اطالعاتی قرار بگیرد‪.‬‬

‫‪ ‬پس از ذخیره سازی داده ها تنظیم سیاست های دستیابی و تعیین سطوح دسترسی افراد به داده ها بر عهده مدیر داده ها است و‬
‫توسط او اجرایی می شود‪.‬‬
 ‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬

‫‪ ‬نکاتی پیرامون کاربران در محیط بانک اطالعاتی‪:‬‬

‫‪ ‬نکته‪ :1‬مدیر بانک اطالعاتی )‪ (DBA‬یک شخص فنی است که در واقع مسئول پیاده سازی تصمیمات مدیر‬
‫داده ها است و باید تصمیمات و سیاستگذاری های ‪ DA‬را اعمال نماید‪.‬‬

‫‪ ‬نکته‪ DBA :2‬باید کارایی قابل قبول سیستم را تضمین نماید‪( .‬تضمین کیفیت سیستم )‬

‫‪ ‬نکته‪ DBA :3‬مجموعه ای از برنامه نویسان و سایر افراد فنی را در اختیار دارد‪.‬‬
 ‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬

‫داده‪:‬‬

‫‪ ‬منظور از داده در پایگاه داده عبارت است از داده های سیستمی و داده های کاربران‪.‬‬
‫‪ ‬داده های سیستمی‪ ،‬داده هایی هستند که خود سیستم ایجاد می کند (اصطالحا ‪ Meta Data‬نامیده می شوند‪).‬‬
‫‪ ‬داده های کاربران‪ ،‬داده هایی هستند که مورد استفاده کاربران قرار می گیرند‪.‬‬

‫‪ ‬منظور از داده در اینجا داده هایی است که در مورد موجودیت های مختلف محیط عملیاتی‪ ،‬می خواهیم ذخیره کنیم و نیز‬
‫ارتباط بین موجودیت ها و اصطالحا به آن داده های عملیاتی می گوئیم‪.‬‬

‫‪ ‬داده های ورودی‪ ،‬اطالعاتی هستند که نخستین بار وارد سیستم شده و می توانند سبب ایجاد تغییر در داده های عملیاتی‬
‫شوند یا خود جزیی از داده های عملیاتی محیط گردند‪.‬‬

‫‪ ‬داده های خروجی‪ ،‬عبارتند از پیام ها‪ ،‬پاسخ ها و نتایجی که سیستم پیروی درخواست کاربر به او می دهد‪ .‬داده های‬
‫خروجی می توانند داده های عملیاتی باشند و یا از داده های عملیاتی استخراج شوند‪.‬‬
 ‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬

‫‪ ‬چند نکته پیرامون داده ها در محیط بانک اطالعاتی‪:‬‬

‫‪ ‬داده های عملیاتی یا داده های ذخیره شده در ‪( DB‬بانک اطالعاتی) لزوما همان داده های ورودی و خروجی‬
‫نیستند‪.‬‬
‫‪ ‬همه داده هایی که در بانک اطالعاتی ذخیره می شوند لزوما آن داده هایی نیست که ‪ Data Entry‬می شوند‪.‬‬

‫‪ ‬داده های خروجی یا داده هایی که سیستم در خروجی به کاربران می دهند لزوما داده های ‪( Stored‬ذخیره شده در‬
‫بانک اطالعاتی) نیستند‪.‬‬
‫عناصر اصلی محیط بانکی (ادامه)‬
 ‫تاریخچه و سیر تحول نسل های سیستم های مدیریت پایگاه داده‬

‫نسل سیستم های مدیریت پایگاه داده که از سال ‪ 1965‬آغاز شده است به شرح زیر می باشد‪:‬‬

‫‪ ‬سیستم های پیش رابطه ای )‪(Pre Relational‬‬

‫‪( Hierarchical DBMS (HDBMS) ‬دیتابیس های سلسله مراتبی)‬

‫‪( Network DBMS (NDBMS) ‬دیتابیس شبکه ای)‬

‫‪ ‬سیستم های رابطه ای )‪(Relational‬‬

‫‪( Relational DBMS (RDBMS) ‬دیتابیس های رابطه ای)‬

‫‪ ‬سیستم های پس رابطه ای )‪(Post Relational‬‬

‫‪Object Oriented DBMS (OODBMS) ‬‬

‫‪Object Relational DBMS (ORDBMS) ‬‬