Translated from English to Gujarati - www.onlinedoctranslator.

com

પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે

એકમ-II: પાયથોન પિરચય (માર્કસ-12)
અજગરની િવશેષતાઓ અને એપ્િલકેશનની યાદી બનાવો. િશયાળો - 2021, ઉનાળો - 2022,
િશયાળો - 2022

અજગરનો પિરચય

- પાયથોન એક લોકપ્િરય પ્રોગ્રાિમંગ ભાષા છે. તે ગાઇડો વાન રોસમ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું, અને 1991 માં
િરલીઝ થયું હતું.
- પાયથોન એ સામાન્ય હેતુવાળી, ગિતશીલ, ઉચ્ચ-સ્તરની અને અર્થઘટન કરાયેલ પ્રોગ્રાિમંગ ભાષા છે. તે
એપ્િલકેશનો િવકસાવવા માટે ઓબ્જેક્ટ ઓિરએન્ટેડ પ્રોગ્રાિમંગ અિભગમને સપોર્ટ કરે છે. તે શીખવામાં સરળ
અને સરળ છે અને ઘણાં બધાં ઉચ્ચ-સ્તરના ડેટા સ્ટ્રક્ચર્સ પ્રદાન કરે છે.
- પાયથોન એ શીખવામાં સરળ છતાં શક્િતશાળી અને બહુમુખી સ્ક્િરપ્ટીંગ ભાષા છે, જે તેને એપ્િલકેશન
ડેવલપમેન્ટ માટે આકર્ષક બનાવે છે.
- પાયથોન ઑબ્જેક્ટ-ઓિરએન્ટેડ અને કાર્યાત્મક અથવા પ્રક્િરયાગત પ્રોગ્રાિમંગ શૈલીઓ સિહત બહુિવધ
પ્રોગ્રાિમંગ પેટર્નને સપોર્ટ કરે છે.
- પાયથોન ડેવલપમેન્ટ અને ડીબગીંગને ઝડપી બનાવે છે કારણ કે પાયથોન ડેવલપમેન્ટમાં કોઈ કમ્પાઈલેશન
સ્ટેપ સામેલ નથી, અને એિડટ-ટેસ્ટ-ડીબગ સાઈકલ ખૂબ જ ઝડપી છે.

તે માટે વપરાય છે:

- વેબ ડેવલપમેન્ટ (સર્વર-સાઇડ),

- સોફ્ટવેર ડેવલપમેન્ટ,
- ગિણત
- િસસ્ટમ સ્ક્િરપ્ટીંગ.

શા માટે પાયથોન?

- પાયથોન અલગ-અલગ પ્લેટફોર્મ્સ (Windows, Mac, Linux, Raspberry Pi, વગેરે) પર કામ કરે
- છે. પાયથોનમાં અંગ્રેજી ભાષાની જેમ જ સરળ વાક્યરચના છે.
- પાયથોનમાં વાક્યરચના છે જે િવકાસકર્તાઓને કેટલીક અન્ય પ્રોગ્રાિમંગ ભાષાઓ કરતાં ઓછી લીટીઓ
સાથે પ્રોગ્રામ લખવાની મંજૂરી આપે છે.
- પાયથોન ઈન્ટરપ્રીટર િસસ્ટમ પર ચાલે છે, એટલે કે કોડ લખતાની સાથે જ તેને એક્િઝક્યુટ કરી શકાય છે.
આનો અર્થ એ છે કે પ્રોટોટાઇિપંગ ખૂબ જ ઝડપી થઈ શકે છે.
- પાયથોનને પ્રક્િરયાગત રીતે, ઑબ્જેક્ટ-ઓિરએન્ટેડ રીતે અથવા કાર્યાત્મક રીતે સારવાર કરી શકાય છે.

પાયથોન લક્ષણો

પાયથોન ઘણી ઉપયોગી સુિવધાઓ પ્રદાન કરે છે જે તેને અન્ય પ્રોગ્રાિમંગ ભાષાઓથી લોકપ્િરય અને
મૂલ્યવાન બનાવે છે.

તે ઑબ્જેક્ટ-ઓિરએન્ટેડ પ્રોગ્રાિમંગ, પ્રક્િરયાગત પ્રોગ્રાિમંગ અિભગમોને સપોર્ટ કરે છે અને ગિતશીલ

મેમરી ફાળવણી પૂરી પાડે છે.

1) શીખવા અને ઉપયોગમાં સરળ

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 1

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
અન્ય પ્રોગ્રાિમંગ ભાષાઓની તુલનામાં પાયથોન શીખવા માટે સરળ છે. તેની વાક્યરચના સીધી આગળ છે
અને અંગ્રેજી ભાષા જેવી જ છે. અર્ધિવરામ અથવા કર્લી-કૌંસનો કોઈ ઉપયોગ નથી, ઇન્ડેન્ટેશન કોડ
બ્લોકને વ્યાખ્યાિયત કરે છે.

2) અિભવ્યક્ત ભાષા

પાયથોન કોડની કેટલીક લીટીઓનો ઉપયોગ કરીને જિટલ કાર્યો કરી શકે છે. એક સરળ ઉદાહરણ, હેલો વર્લ્ડ
પ્રોગ્રામ જે તમે ખાલી પ્િરન્ટ ("હેલો વર્લ્ડ") લખો છો. તે એક્ઝેક્યુટ કરવા માટે માત્ર એક લાઇન લેશે, જ્યારે
Java અથવા C બહુિવધ લાઇન લેશે.

3) અર્થઘટન કરેલ ભાષા

પાયથોન એક અર્થઘટન ભાષા છે; તેનો અર્થ એ છે કે પાયથોન પ્રોગ્રામ એક સમયે એક લાઇન ચલાવવામાં
આવે છે. અર્થઘટન ભાષા હોવાનો ફાયદો, તે ડીબગીંગને સરળ અને પોર્ટેબલ બનાવે છે.

4) ક્રોસ-પ્લેટફોર્મ ભાષા

Python િવન્ડોઝ, Linux, UNIX અને Macintosh વગેરે જેવા િવિવધ પ્લેટફોર્મ પર સમાન રીતે ચાલી શકે છે.
તેથી, આપણે કહી શકીએ કે Python એક પોર્ટેબલ ભાષા છે. તે પ્રોગ્રામરોને માત્ર એક જ વાર પ્રોગ્રામ લખીને
કેટલાક સ્પર્ધાત્મક પ્લેટફોર્મ માટે સોફ્ટવેર િવકસાવવા સક્ષમ બનાવે છે.

5) ફ્રી અને ઓપન સોર્સ

પાયથોન દરેક માટે મુક્તપણે ઉપલબ્ધ છે. તે તેની સત્તાવાર વેબસાઇટ www.python.org પર મુક્તપણે ઉપલબ્ધ
છે. ઓપન-સોર્સનો અર્થ છે, "કોઈપણ વ્યક્િત કોઈપણ પૈસો ચૂકવ્યા િવના તેનો સ્રોત કોડ ડાઉનલોડ કરી શકે છે."

6) ઑબ્જેક્ટ-ઓિરએન્ટેડ ભાષા

પાયથોન ઑબ્જેક્ટ-ઓિરએન્ટેડ ભાષાને સમર્થન આપે છે અને વર્ગો અને ઑબ્જેક્ટના ખ્યાલો અસ્િતત્વમાં આવે છે.
તે વારસા, પોલીમોર્િફઝમ અને એન્કેપ્સ્યુલેશન વગેરેને સપોર્ટ કરે છે. ઑબ્જેક્ટ-ઓિરએન્ટેડ પ્રક્િરયા પ્રોગ્રામરને
ફરીથી વાપરી શકાય તેવા કોડ લખવામાં અને ઓછા કોડમાં એપ્િલકેશન િવકસાવવામાં મદદ કરે છે.

7) મોટી સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરી

તે મશીન લર્િનંગ, વેબ ડેવલપર અને સ્ક્િરપ્ટીંગ જેવા િવિવધ ક્ષેત્રો માટે લાઇબ્રેરીઓની િવશાળ શ્રેણી
પૂરી પાડે છે.

8) GUI પ્રોગ્રાિમંગ સપોર્ટ

િવકાસશીલ ડેસ્કટોપ એપ્િલકેશન માટે ગ્રાિફકલ યુઝર ઈન્ટરફેસનો ઉપયોગ થાય છે. PyQT5, Tkinter,
Kivy એ પુસ્તકાલયો છે જેનો ઉપયોગ વેબ એપ્િલકેશન િવકસાવવા માટે થાય છે.

9) સંકિલત

તેને C, C++ અને JAVA વગેરે જેવી ભાષાઓ સાથે સરળતાથી સંકિલત કરી શકાય છે. પાયથોન C,C++ Java જેવી લાઇન
દ્વારા કોડ લાઇન ચલાવે છે. તે કોડને ડીબગ કરવાનું સરળ બનાવે છે.

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 2

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
10). એમ્બેડેબલ

અન્ય પ્રોગ્રાિમંગ ભાષાનો કોડ પાયથોન સોર્સ કોડમાં ઉપયોગ કરી શકે છે. અમે અન્ય પ્રોગ્રાિમંગ ભાષામાં
પણ પાયથોન સોર્સ કોડનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ. તે અન્ય ભાષાને અમારા કોડમાં એમ્બેડ કરી શકે છે.

11). ડાયનેિમક મેમરી ફાળવણી

પાયથોનમાં, આપણે વેરીએબલનો ડેટા-પ્રકાર સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર નથી. જ્યારે આપણે વેરીએબલને અમુક
વેલ્યુ અસાઇન કરીએ છીએ, ત્યારે તે રન ટાઈમ પર આપોઆપ મેમરીને વેરીએબલને ફાળવે છે. ધારો કે આપણને
પૂર્ણાંક મૂલ્ય 15 થી x સોંપવામાં આવ્યું છે, તો આપણે int x = 15 લખવાની જરૂર નથી. ફક્ત x = 15 લખો.

પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગની એપ્િલકેશનો

1)વેબ એપ્િલકેશન્સ
અમે વેબ એપ્િલકેશન્સ િવકસાવવા માટે પાયથોનનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ. તે HTML અને XML, JSON, ઈમેઈલ
પ્રોસેિસંગ, િવનંતી, સુંદર સૂપ, ફીડપાર્સર વગેરે જેવા ઈન્ટરનેટ પ્રોટોકોલ્સને હેન્ડલ કરવા માટે લાઈબ્રેરીઓ પૂરી પાડે
છે. ઈન્સ્ટાગ્રામ પર Django નામના Python વેબ-ફ્રેમવર્કમાંથી એકનો ઉપયોગ થાય છે. પાયથોન ઘણા ઉપયોગી
ફ્રેમવર્ક પૂરા પાડે છે, અને તે નીચે આપેલ છે:

- જેંગો અને િપરાિમડ ફ્રેમવર્ક (ભારે એપ્િલકેશન માટે ઉપયોગ કરો)

- ફ્લાસ્ક અને બોટલ (માઈક્રો-ફ્રેમવર્ક)
- Plone અને Django CMS (એડવાન્સ કન્ટેન્ટ મેનેજમેન્ટ)

2) ડેસ્કટોપ GUI એપ્િલકેશન્સ

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 3

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
GUI એ ગ્રાિફકલ યુઝર ઇન્ટરફેસ માટે વપરાય છે, જે કોઈપણ એપ્િલકેશનને સરળ ક્િરયાપ્રિતક્િરયા પ્રદાન કરે
છે. Python વપરાશકર્તા ઈન્ટરફેસ િવકસાવવા માટે Tk GUI લાઈબ્રેરી પૂરી પાડે છે. કેટલીક લોકપ્િરય GUI
પુસ્તકાલયો નીચે આપેલ છે.

- Tkinter અથવા Tk
- wxWidgetM
- િકવી (મલ્ટીટચ એપ્િલકેશનો લખવા માટે વપરાય છે) PyQt
- અથવા Pyside

3) કન્સોલ-આધાિરત એપ્િલકેશન
કન્સોલ-આધાિરત એપ્િલકેશનો કમાન્ડ-લાઇન અથવા શેલમાંથી ચાલે છે. આ એપ્લીકેશનો કોમ્પ્યુટર
પ્રોગ્રામ છે જે એક્ઝીક્યુટ કરવા માટે આદેશોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જૂની પેઢીના કમ્પ્યુટર્સમાં આ
પ્રકારની એપ્િલકેશન વધુ લોકપ્િરય હતી.
પાયથોન ઘણી ફ્રી લાઈબ્રેરી અથવા મોડ્યુલ પ્રદાન કરે છે જે કમાન્ડ-લાઈન એપ્સ બનાવવામાં મદદ કરે છે. વાંચવા અને
લખવા માટે જરૂરી IO પુસ્તકાલયોનો ઉપયોગ થાય છે. તે દલીલને પાર્સ કરવામાં અને કન્સોલ હેલ્પ ટેક્સ્ટ આઉટ-ઓફ-
ધ-બોક્સ બનાવવામાં મદદ કરે છે. ત્યાં એડવાન્સ લાઇબ્રેરીઓ પણ છે જે સ્વતંત્ર કન્સોલ એપ્િલકેશન્સ િવકસાવી શકે
છે.

4) સોફ્ટવેર ડેવલપમેન્ટ
પાયથોન સોફ્ટવેર ડેવલપમેન્ટ પ્રક્િરયા માટે ઉપયોગી છે. તે સહાયક ભાષા તરીકે કામ કરે છે અને તેનો ઉપયોગ
િનયંત્રણ અને સંચાલન, પરીક્ષણ વગેરે બનાવવા માટે થઈ શકે છે.

- SCons નો ઉપયોગ િનયંત્રણ બનાવવા માટે થાય છે.

- િબલ્ડબોટ અને અપાચે ગમ્પ્સનો ઉપયોગ સ્વયંસંચાિલત સતત સંકલન અને પરીક્ષણ માટે થાય
છે.
- બગ ટ્રેિકંગ અને પ્રોજેક્ટ મેનેજમેન્ટ માટે રાઉન્ડ અથવા Trac.

5) વૈજ્ઞાિનક અને આંકડાકીય

વૈજ્ઞાિનક અને આંકડાકીય કમ્પ્યુિટંગમાં પાયથોનનો વ્યાપક ઉપયોગ થાય છે:

- SciPy એ ગિણત, િવજ્ઞાન અને એન્િજિનયિરંગ માટેના પેકેજોનો સંગ્રહ છે. IPython એ એક
- શક્િતશાળી ઇન્ટરેક્િટવ શેલ છે જે કાર્ય સત્રના સરળ સંપાદન અને રેકોર્િડંગની સુિવધા આપે છે,
અને િવઝ્યુલાઇઝેશન અને સમાંતર કમ્પ્યુિટંગને સપોર્ટ કરે છે.
- પાંડા એ ડેટા િવશ્લેષણ અને મોડેિલંગ લાઇબ્રેરી છે.

6) િબઝનેસ એપ્િલકેશન્સ
પાયથોનનો ઉપયોગ ERP અને ઈ-કોમર્સ િસસ્ટમ બનાવવા માટે પણ થાય છે:

- Odoo એ ઓલ-ઇન-વન મેનેજમેન્ટ સોફ્ટવેર છે જે િબઝનેસ એપ્લીકેશનની શ્રેણી ઓફર કરે

છે જે એન્ટરપ્રાઇઝ મેનેજમેન્ટ એપ્િલકેશન્સનો સંપૂર્ણ સ્યુટ બનાવે છે. ટ્રાયટોન એ ત્રણ-
- સ્તરનું ઉચ્ચ-સ્તરનું સામાન્ય હેતુ એપ્િલકેશન પ્લેટફોર્મ છે.

7) ઑિડઓ અથવા િવિડયો-આધાિરત એપ્િલકેશનો

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 4

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
પાયથોન બહુિવધ કાર્યો કરવા માટે લવચીક છે અને તેનો ઉપયોગ મલ્ટીમીિડયા એપ્િલકેશન બનાવવા માટે થઈ શકે છે.
કેટલીક મલ્ટીમીિડયા એપ્િલકેશનો જે પાયથોનનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવે છે તે છે TimPlayer, cplay, વગેરે.
Gstreamer, Pyglet, અને QT Phonon એ કેટલીક મલ્ટીમીિડયા લાઇબ્રેરીઓમાંની કેટલીક છે.

8) 3D CAD એપ્િલકેશન્સ
CAD (કમ્પ્યુટર-એઇડેડ િડઝાઇન) એ કોમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ કરીને ઉત્પાદનો અને માળખાને િડઝાઇન કરવાની પ્રક્િરયા
છે. CAD એપ્લીકેશન િડઝાઇન પ્રક્િરયાનો એક અિભન્ન ભાગ બની ગયો છે, જે િડઝાઇનરોને વાસ્તિવક સમયમાં 3D
મોડલ બદલવાની અને િવિવધ િડઝાઇન િવકલ્પોની શોધ કરવાની મંજૂરી આપે છે. પાયથોન એક શક્િતશાળી પ્રોગ્રાિમંગ
ભાષા છે જેનો ઉપયોગ CAD એપ્િલકેશન બનાવવા માટે થઈ શકે છે.

9) એન્ટરપ્રાઇઝ એપ્િલકેશન્સ

પાયથોનનો ઉપયોગ એપ્લીકેશન બનાવવા માટે થઈ શકે છે જેનો ઉપયોગ એન્ટરપ્રાઇઝ અથવા સંસ્થામાં થઈ
શકે છે. કેટલીક રીઅલ-ટાઇમ એપ્િલકેશન્સ OpenERP, Tryton, Picalo, વગેરે છે.

10) ઇમેજ પ્રોસેિસંગ એપ્િલકેશન

પાયથોનમાં ઘણી લાઈબ્રેરીઓ છે જેનો ઉપયોગ ઈમેજ સાથે કામ કરવા માટે થાય છે. છબીને અમારી
જરૂિરયાતો અનુસાર હેરફેર કરી શકાય છે.
11) મશીન લર્િનંગ અને આર્િટિફિશયલ ઇન્ટેિલજન્સ
Python એ મશીન લર્િનંગ અને આર્િટિફિશયલ ઇન્ટેિલજન્સ સૉફ્ટવેરની દુિનયામાં પ્રવેશ મેળવ્યો
છે.
મશીન લર્િનંગ અને આર્િટિફિશયલ ઇન્ટેિલજન્સ એ બે સૌથી મહત્વપૂર્ણ તકનીકો છે જેણે િવશ્વને વધુ
સ્માર્ટ બનાવીને બદલી નાખી છે.
પાયથોનના ગેરફાયદા
1. ઝડપ મર્યાદાઓ
2. મોબાઇલ કોમ્પ્યુિટંગ અને બ્રાઉઝર્સમાં નબળા

3. િડઝાઇન પ્રિતબંધો
4. અિવકિસત ડેટાબેઝ એક્સેસ લેયર્સ
5. સરળ
પાયથોન પ્રોગ્રામની મૂળભૂત રચના સમજાવો. િવન્ટર - 2021
પાયથોન પ્રોગ્રામની મૂળભૂત રચના
દરેક પ્રોગ્રાિમંગ ભાષામાં પ્રોગ્રામ લખવા માટે મૂળભૂત માળખું હોય છે. પાયથોનમાં 6 જુદા જુદા િવભાગો છે

1. દસ્તાવેજીકરણ િવભાગ:
દસ્તાવેજીકરણ િવભાગ એક મહત્વપૂર્ણ િવભાગ છે પરંતુ પાયથોન પ્રોગ્રામ માટે વૈકલ્િપક છે. તેમાં
પાયથોન પ્રોગ્રામ િવશે મૂળભૂત માિહતી શામેલ છે.

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 5

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
માિહતીમાં લેખકનું નામ, બનાવટની તારીખ, સંસ્કરણ, પ્રોગ્રામનું નામ, કંપનીનું નામ અને પ્રોગ્રામનું વર્ણન
શામેલ છે. તે પ્રોગ્રામની વાંચનક્ષમતા સુધારે છે.
2. આયાત િનવેદનો
આયાત િવભાગ દુભાિષયાને મોડ્યુલમાંથી કાર્યોને િલંક કરવા માટે સૂચનાઓ પ્રદાન કરે છે જેમ કે આયાત
િનવેદનનો ઉપયોગ.
3. વૈશ્િવક ચલ િવભાગ
કેટલાક ચલો એક કરતાં વધુ ફંક્શનનો ઉપયોગ કરે છે. આવા ચલોને વૈશ્િવક ચલ કહેવામાં આવે છે અને
વૈશ્િવક િવભાગમાં જાહેર કરવામાં આવે છે જે તમામ કાર્યોની બહાર છે.
4. વર્ગ વ્યાખ્યા
અહીં, આપણે િવિવધ વર્ગો જાહેર કરી શકીએ છીએ. વર્ગો એ ડેટા સભ્યો અને ડેટા ફંક્શન્સનું સંકલન છે.

5. વપરાશકર્તા કાર્યો વ્યાખ્યાિયત કરે છે

આ િવભાગ તમામ વપરાશકર્તા વ્યાખ્યાિયત કાર્ય પણ જાહેર કરે છે.

6. એક્િઝક્યુટેબલ ભાગ

એક્ઝેક્યુટેબલ ભાગમાં ઓછામાં ઓછું એક િનવેદન છે.

ઉદાહરણ:
""" મૂળભૂત પ્રોગ્રામ સ્ટ્રક્ચર"""
આયાત ગિણત # ગિણત મોડ્યુલ ઉમેરી રહ્યા છે

x=22 #ગ્લોબલ ચલ
def ઉમેરો(); #વપરાશકર્તા કાર્ય વ્યાખ્યાિયત કરે છે

a=20
b=2
છાપો (“ઉમેરો=”,a+b)

પ્િરન્ટ ("પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ શરૂ કરો") # એક્િઝક્યુટેબલ ભાગ

ઉમેરો()

કીવર્ડ્સ
દરેક સ્ક્િરપ્ટીંગ ભાષામાં ચોક્કસ વ્યાખ્યાઓ અને ઉપયોગ િદશાિનર્દેશો સાથે િનયુક્ત શબ્દો અથવા
કીવર્ડ્સ હોય છે. પાયથોન કોઈ અપવાદ નથી. કોઈપણ પાયથોન પ્રોગ્રામના મૂળભૂત ઘટક તત્વો પાયથોન
કીવર્ડ્સ છે.
પાયથોન કીવર્ડ એ વ્યાખ્યાિયત અર્થો અને કાર્યો સાથે આરક્િષત અનન્ય શબ્દો છે જેને આપણે ફક્ત તે
કાર્યો માટે જ લાગુ કરી શકીએ છીએ. તમારે તમારા પ્રોગ્રામમાં કોઈપણ કીવર્ડ આયાત કરવાની જરૂર
પડશે નહીં કારણ કે તે કાયમી રૂપે હાજર છે.
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 6
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
ખોટા રાહ જોવી બીજું આયાત પાસ

કોઈ નિહ િવરામ િસવાય માં વધારો

સાચું વર્ગ છેલ્લે છે પરત

અને ચાલુ રાખો માટે લેમ્બડા પ્રયાસ કરો

તરીકે def થી િબન સ્થાિનક જ્યારે

ભારપૂર્વક ડેલ વૈશ્િવક નથી સાથે

async એિલફ જો અથવા ઉપજ

ઓળખકર્તા

Python Identifier એ નામ છે જે આપણે વેરીએબલ, ફંક્શન, ક્લાસ, મોડ્યુલ અથવા અન્ય ઑબ્જેક્ટને ઓળખવા માટે આપીએ છીએ.
તેનો અર્થ એ છે કે જ્યારે પણ આપણે કોઈ એન્િટટીને નામ આપવા માંગીએ છીએ, તેને ઓળખકર્તા કહેવાય છે.

આઇડેન્િટફાયર લખવા માટેના િનયમો

Identifiers લખવાના કેટલાક િનયમો છે. પરંતુ પહેલા તમારે જાણવું જોઈએ કે પાયથોન કેસ સેન્િસિટવ
છે. તેનો અર્થ એ છે કે પાયથોનમાં નામ અને નામ બે અલગ અલગ ઓળખકર્તા છે.

અહીં python માં Identifiers લખવા માટેના કેટલાક િનયમો છે.

1. આઇડેન્િટફાયર અપરકેસ અને લોઅરકેસ અક્ષરો, અંકો અથવા અન્ડરસ્કોર(_)નું સંયોજન હોઈ શકે
છે. તેથી myVariable, variable_1, variable_for_print બધા માન્ય પાયથોન ઓળખકર્તા
છે.
2. ઓળખકર્તા અંકથી શરૂ થઈ શકતો નથી. તેથી જ્યારે ચલ 1 માન્ય છે, 1 ચલ માન્ય નથી.
3. અમે અમારા ઓળખકર્તામાં !,#,@,%,$ વગેરે જેવા િવિશષ્ટ પ્રતીકોનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી.
4. ઓળખકર્તા કોઈપણ લંબાઈનો હોઈ શકે છે.

નીચેના ચલ નામો તપાસો અને સૂચવો કે તે માન્ય છે કે અમાન્ય. સમર-2022

i) _my_var = "IT"
ii) 16myvar="અહમદાવાદ"
iii) iii) MYVAR = "કમ્પ્યુટર2"
ચલ વ્યાખ્યાિયત કરો અને ચલનું નામ પસંદ કરવા માટેના િનયમોનો ઉલ્લેખ કરો. WINTER-2022,
SUMMER-2024

ચલો
ચલો એ ડેટા વેલ્યુ સ્ટોર કરવા માટેના કન્ટેનર છે.

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 7

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
ચલ, જેમ કે નામ સૂચવે છે તે એવી વસ્તુ છે જેનું મૂલ્ય સમય સાથે બદલાતું રહે છે. વાસ્તવમાં ચલ એ મેમરી
લોકેશન છે જ્યાં વેલ્યુ સ્ટોર કરી શકાય છે.
બાદમાં આપણે ઉપયોગ કરવા માટેની િકંમત પુનઃપ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ. પરંતુ તે કરવા માટે આપણે તે મેમરી સ્થાનને
ચલ નામ આપવાની જરૂર છે જેથી કરીને આપણે તેનો સંદર્ભ લઈ શકીએ. તે ઓળખકર્તા છે, ચલ નામ.

વેિરયેબલ જાહેર કરવું અને મૂલ્યો સોંપવું પાયથોન પાસે

ચલ જાહેર કરવા માટે કોઈ આદેશ નથી.
ચલ એ ક્ષણ બનાવવામાં આવે છે જ્યારે તમે તેને પ્રથમ મૂલ્ય અસાઇન કરો છો.

અમારે પાયથોનમાં સ્પષ્ટ રીતે વેરીએબલ જાહેર કરવાની જરૂર નથી. જ્યારે આપણે વેરીએબલને કોઈપણ મૂલ્ય
અસાઇન કરીએ છીએ, ત્યારે તે ચલ આપોઆપ જાહેર થાય છે.

સમાન (=) ઓપરેટરનો ઉપયોગ ચલને મૂલ્ય અસાઇન કરવા માટે થાય છે.

ઉદાહરણ:
x=5

y = "જ્હોન"

પાયથોનમાં િવિવધ ડેટા પ્રકારોની યાદી બનાવો. કોઈપણ ત્રણ ડેટા પ્રકારો ઉદાહરણ સાથે સમજાવો.
િવન્ટર-2022

ડેટા પ્રકારો
દરેક મૂલ્યમાં ડેટાટાઇપ હોય છે, અને ચલો મૂલ્યોને પકડી શકે છે.
પાયથોન શક્િતશાળી રીતે રચાયેલી ભાષા છે; પિરણામે, આપણે વેરીએબલની જાહેરાત કરતી વખતે તેને
દર્શાવવાની જરૂર નથી. દુભાિષયા મૂલ્યને તેના પ્રકાર સાથે ગર્િભત રીતે જોડે છે.
પાયથોન પ્રદાન કરે છે તે દરેક પ્રમાણભૂત ડેટા પ્રકારો માટેની સંગ્રહ પદ્ધિત પાયથોન દ્વારા સ્પષ્ટ થયેલ
છે. નીચે પાયથોન-વ્યાખ્યાિયત ડેટા પ્રકારોની સૂિચ છે.
1. સંખ્યાઓ
2. ક્રમ પ્રકાર
3. બુિલયન
4. સેટ
5. શબ્દકોશ

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 8

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે

1. સંખ્યાઓ
સંખ્યાત્મક મૂલ્યો સંખ્યામાં સંગ્રિહત થાય છે. સંપૂર્ણ સંખ્યા, ફ્લોટ અને જિટલ ગુણો
પાયથોન નંબર્સ ડેટાટાઇપ સાથે સ્થાન ધરાવે છે. પાયથોન પ્રકાર() ફંક્શન આપે છે
ચલનો ડેટા પ્રકાર નક્કી કરો.
પાયથોન ત્રણ પ્રકારના આંકડાકીય ડેટાને સપોર્ટ કરે છે.

- ઈન્ટ:પૂર્ણ સંખ્યાની િકંમત કોઈપણ લંબાઈ હોઈ શકે છે, જેમ કે 10, 2, 29, - 20, - 150, અને તેથી વધુ.
પૂર્ણાંક તમને પાયથોનમાં જોઈતી કોઈપણ લંબાઈ હોઈ શકે છે. તેની િકંમત int સાથે સ્થાન ધરાવે છે. ફ્લોટ:
- 1.9, 9.902, 15.2, વગેરે જેવા ડ્િરફ્િટંગ પોઈન્ટ નંબરોને ફ્લોટ સ્ટોર કરે છે. તે 15 દશાંશ સ્થાનોની અંદર
સચોટ હોઈ શકે છે.
- જિટલ:એક જિટલ નંબરમાં ગોઠવાયેલ જોડી હોય છે, એટલે કે, x + iy, જ્યાં x અને y અસલ અને
અિવદ્યમાન ભાગોને અલગથી દર્શાવે છે. જિટલ સંખ્યાઓ જેમ કે 2.14j, 2.0 + 2.3j, વગેરે.

ઉદાહરણ:
a=5

પ્િરન્ટ("એનો પ્રકાર", પ્રકાર(એ))

b = 40.5

પ્િરન્ટ("બી નો પ્રકાર", પ્રકાર(બી))

આઉટપુટ:

<class 'int'>નો પ્રકાર

b <class 'float'> નો પ્રકાર

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 9

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
ક્રમ પ્રકાર
1. શબ્દમાળા

અવતરણ િચહ્નોમાંના અક્ષરોનો ક્રમ શબ્દમાળાનું વર્ણન કરવા માટે વાપરી શકાય છે. િસંગલ, ડબલ અથવા ટ્િરપલ
અવતરણનો ઉપયોગ કરીને પાયથોનમાં સ્ટ્િરંગ વ્યાખ્યાિયત કરી શકાય છે.

શબ્દમાળાઓ સાથે કામ કરતી વખતે, ઓપરેશન "hello"+" python" પરત કરે છે "hello python," અને
operator + નો ઉપયોગ બે તારોને જોડવા માટે થાય છે.

કારણ કે ઑપરેશન "Python" *2 "Python, Python" આપે છે ઑપરેટર * ને પુનરાવર્તન ઑપરેટર તરીકે
ઓળખવામાં આવે છે.
ઉદાહરણ:
str = "ડબલ અવતરણનો ઉપયોગ કરીને શબ્દમાળા"

પ્િરન્ટ(str)

આઉટપુટ:

ડબલ અવતરણનો ઉપયોગ કરીને શબ્દમાળા

2. યાદી

સૂિચઓનો ઉપયોગ એક ચલમાં બહુિવધ વસ્તુઓ સંગ્રહવા માટે થાય છે.

પાયથોનમાંની યાદીઓ C માં એરે જેવી છે, પરંતુ યાદીઓમાં િવિવધ પ્રકારના ડેટા હોઈ શકે છે. રનડાઉનમાં દૂર રાખવામાં આવેલી
વસ્તુઓને અલ્પિવરામ (,) વડે અલગ કરવામાં આવે છે અને ચોરસ િવભાગો [] ની અંદર આવરી લેવામાં આવે છે.

સૂિચના ડેટાની ઍક્સેસ મેળવવા માટે, અમે સ્લાઇસ [:] ઓપરેટર્સનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ. જેમ કે તેઓ કેવી રીતે
શબ્દમાળાઓ સાથે કામ કરે છે, સૂિચને કંકોટેનેશન ઓપરેટર (+) અને પુનરાવર્તન ઓપરેટર (*) દ્વારા િનયંત્િરત કરવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ:
list1 = [1, "hi", "Python", 2]

print(type(list1)) # આપેલ યાદીનો પ્રકાર તપાસી રહ્યું છે

પ્િરન્ટ (સૂિચ1) #સૂિચ છાપી રહ્યું છે1

O/P:
<વર્ગ 'સૂિચ'>

[1, 'હાય', 'પાયથોન', 2]

3. ટ્યુપલ

ઘણી રીતે, ટપલ એ સૂિચ જેવું છે. ટ્યુપલ્સ, યાદીઓની જેમ, િવિવધ ડેટા પ્રકારોમાંથી વસ્તુઓનો સંગ્રહ પણ
ધરાવે છે. કૌંસની જગ્યા () ટ્યૂપલના ઘટકોને એક બીજાથી અલગ કરે છે.

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]10

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
કારણ કે અમે ટ્યૂપલમાં વસ્તુઓના કદ અથવા મૂલ્યને બદલી શકતા નથી, તે ફક્ત વાંચવા માટે ડેટા માળખું
છે.

ઉદાહરણ:
tup = (1, "hi", "Python", 2)

print(type(tup)) # આપેલ ટ્યુપલનો પ્રકાર તપાસી રહ્યું છે

પ્િરન્ટ (ટપ) # ટ્યુપલ છાપવું

O/P:
<વર્ગ 'tuple'>

('હાય', 'પાયથોન', 2)

શબ્દકોશ
શબ્દકોશ એ કોઈ પણ ક્રમમાં ગોઠવાયેલ મુખ્ય-મૂલ્યની જોડી છે. તે દરેક કી માટે ચોક્કસ મૂલ્ય સંગ્રિહત કરે
છે, જેમ કે સહયોગી એરે અથવા હેશ ટેબલ. મૂલ્ય એ કોઈપણ પાયથોન ઑબ્જેક્ટ છે, જ્યારે કી કોઈપણ આિદમ
ડેટા પ્રકારને પકડી શકે છે.

અલ્પિવરામ (,) અને સર્પાકાર કૌંસનો ઉપયોગ શબ્દકોશમાંની વસ્તુઓને અલગ કરવા માટે થાય છે.

ઉદાહરણ:
d = {1:'Jimmy', 2:'Alex', 3:'john', 4:'mike'}

છાપો(ડી)

O/P:
{1: 'જીમી', 2: 'એલેક્સ', 3: 'જ્હોન', 4: 'માઇક'}

બુિલયન

ટીબુિલયન પ્રકાર માટે rue અને False એ બે મૂળભૂત િકંમતો છે. આ ગુણોનો ઉપયોગ આપેલ િનવેદનને માન્ય
કે ભ્રામક નક્કી કરવા માટે કરવામાં આવે છે. વર્ગ પુસ્તક આ સૂચવે છે.

ખોટાને 0 અથવા અક્ષર "F" દ્વારા રજૂ કરી શકાય છે, જ્યારે સાચાને શૂન્ય ન હોય તેવા કોઈપણ મૂલ્ય દ્વારા રજૂ
કરી શકાય છે.

ઉદાહરણ:

પ્િરન્ટ(પ્રકાર(સાચું))

પ્િરન્ટ(પ્રકાર(ખોટું))

છાપો (ખોટું)

O/P:

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 11

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
<વર્ગ 'બૂલ'>

<વર્ગ 'બૂલ'>

NameError: નામ 'false' વ્યાખ્યાિયત નથી

સેટ

ડેટા પ્રકારનું અક્રમ િવનાનું સંગ્રહ પાયથોન સેટ છે.

તે પુનરાવર્િતત, પિરવર્તનશીલ છે (િનર્માણ પછી બદલાઈ શકે છે), અને તેમાં નોંધપાત્ર ઘટકો છે. સમૂહના
તત્વોનો કોઈ સેટ ક્રમ નથી; તે તત્વનો બદલાયેલ ક્રમ પરત કરી શકે છે.

કાં તો તત્વોનો ક્રમ સર્પાકાર કૌંસમાંથી પસાર થાય છે અને સેટ બનાવવા માટે અલ્પિવરામ દ્વારા અલગ કરવામાં આવે
છે અથવા સેટ બનાવવા માટે િબલ્ટ-ઇન ફંક્શન સેટ() નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેમાં િવિવધ પ્રકારના મૂલ્યો હોઈ શકે
છે.

ઉદાહરણ:

# ખાલી સેટ બનાવી રહ્યા છીએ

સેટ1 = સેટ()

set2 = {'જેમ્સ', 2, 3, 'પાયથોન'}

print(set2) #પ્િરંિટંગ સેટ મૂલ્ય

O/P:

{3, 'પાયથોન', 'જેમ્સ', 2}

અંકગિણત કામગીરીની યાદી બનાવો. પાયથોન કોડ બનાવો જે ત્રણ અંકગિણત કામગીરી કરે છે.
સમર-2022, સમર-2024

python ના અસાઇનમેન્ટ ઓપરેટરોનો સારાંશ આપો. સમર-2022

python ના સરખામણી ઓપરેટરોનો સારાંશ આપો. સમર-2022, સમર-2024

ઓપરેટરો

ઓપરેટર એ એક પ્રતીક છે જે એક વ્યાખ્યા અનુસાર બે ઓપરેન્ડ વચ્ચે ચોક્કસ કામગીરી કરે છે.

ઓપરેટર્સનો ઉપયોગ ચલ અને મૂલ્યો પર કામગીરી કરવા માટે થાય છે.

પાયથોનમાં કેટલાક ઓપરેટરો પણ છે, અને તે નીચે આપેલા છે -

1. અંકગિણત ઓપરેટરો
2. સરખામણી ઓપરેટરો
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 12
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
3. સોંપણી ઓપરેટરો
4. લોિજકલ ઓપરેટર્સ
5. બીટવાઇઝ ઓપરેટર્સ
6. સભ્યપદ ઓપરેટરો
7. ઓળખ ઓપરેટર્સ

1. અંકગિણત ઓપરેટર્સ

ચોક્કસ કામગીરી માટે બે ઓપરેન્ડ વચ્ચે વપરાતા અંકગિણત ઓપરેટરો. ઘણા છે

અંકગિણત ઓપરેટરો.આ ઑપરેશન છે સરવાળો, બાદબાકી, ગુણાકાર, ભાગાકાર, મોડ્યુલસ, એક્સપોઅન્ટ્સ અને ફ્લોર
િડિવઝન.

ઓપરેટર નામ ઉદાહરણ

+ ઉમેરણ 10 + 20 = 30

- બાદબાકી 20 – 10 = 10

* ગુણાકાર 10 * 20 = 200

/ િવભાગ 20 / 10 = 2

% મોડ્યુલસ 22 % 10 = 2

** ઘાત (પાવર ફંક્શન સમાન) 4**2 = 16

// ફ્લોર િડિવઝન (નજીકમાં શક્ય સૌથી નાનું 9//2 = 4

પૂર્ણાંક મૂલ્ય)

ઉદાહરણ:

a = 21

b = 10

# ઉમેરો

પ્િરન્ટ ("a + b : ", a + b)

# બાદબાકી

છાપો ("a - b : ", a - b)

#ગુણાકાર

પ્િરન્ટ ("a * b : ", a * b)

#િવભાગ

પ્િરન્ટ ("a / b : ", a / b)

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]13

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
# મોડ્યુલસ

છાપો ("a % b : ", a % b)

# ઘાતાંક

પ્િરન્ટ ("a ** b : ", a ** b)

# ફ્લોર િડિવઝન

પ્િરન્ટ ("a // b : ", a // b)

O/P:

a + b : 31

a - b : 11

a * b : 210

a / b : 2.1

a%b:1

a ** b : 16679880978201

a // b : 2

2. સરખામણી ઓપરેટરો

પાયથોન સરખામણી ઓપરેટરો તેમની બંને બાજુના મૂલ્યોની તુલના કરે છે અને તેમની વચ્ચેનો સંબંધ નક્કી કરે
છે. તેમને િરલેશનલ ઓપરેટર પણ કહેવામાં આવે છે. આ ઓપરેટરો સમાન છે, સમાન નથી, તેનાથી વધુ, તેનાથી
ઓછા, તેનાથી વધુ અથવા સમાન અને તેનાથી ઓછા અથવા સમાન છે.

ઓપરેટર નામ ઉદાહરણ

== સમાન 4 == 5 સાચું નથી.

!= સમાન નથી 4 !=5 સાચું છે.

> કરતાં વધુ 4 > 5 સાચું નથી.

< કરતાં ઓછી 4 < 5 સાચું છે.

>= કરતાં વધુ અથવા તેની સમાન 4 >= 5 સાચું નથી.

<= કરતાં ઓછું અથવા તેની બરાબર 4 <= 5 સાચું છે.

ઉદાહરણ

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]14

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
નીચે આપેલ એક ઉદાહરણ છે જે ઉપરોક્ત તમામ સરખામણી કામગીરી દર્શાવે છે:

a=4

b=5

#સમાન

પ્િરન્ટ ("a == b : ", a == b)

# સમાન નથી

પ્િરન્ટ ("a != b : ", a != b)

# કરતાં વધુ

છાપો ("a > b : ", a > b)

# કરતાં ઓછું

છાપો ("a < b : ", a < b)

# તેના કરતા વધારે અથવા તેના સમાન

પ્િરન્ટ ("a >= b : ", a >= b)

# આના કરતા ઓછું અથવા તેની બરાબર

પ્િરન્ટ ("a <= b : ", a <= b)

O/P:

a == b : ખોટું

a != b : સાચું

a > b : ખોટું

a < b : સાચું

a >= b : ખોટું

a <= b : સાચું

3.સોંપણી ઓપરેટરો

પાયથોન અસાઇનમેન્ટ ઓપરેટર્સનો ઉપયોગ ચલોને મૂલ્યો સોંપવા માટે થાય છે. આ ઓપરેટરોમાં સરળ સોંપણી
ઓપરેટર, સરવાળો સોંપણી, બાદબાકી સોંપણી, ગુણાકાર સોંપણી, ભાગાકાર અને અસાઇન ઓપરેટરો વગેરેનો
સમાવેશ થાય છે.

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]15

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
ઓપરેટર નામ ઉદાહરણ

= સોંપણી ઓપરેટર a = 10

+= ઉમેરણ સોંપણી a += 5 (a = a + 5 જેવું જ)

-= બાદબાકી સોંપણી a -= 5 (a = a - 5 જેવું જ)

*= ગુણાકાર સોંપણી a *= 5 (a = a * 5 જેવું જ)

/= િવભાગ સોંપણી a /= 5 (a = a / 5 સમાન)

%= બાકીની સોંપણી a %= 5 (a = a % 5 જેવું જ)

**= ઘાતાંક સોંપણી a **= 2 (a = a ** 2 જેવું જ)

//= ફ્લોર િડિવઝન સોંપણી a //= 3 (a = a // 3 જેવું જ)

ઉદાહરણ:

# સોંપણી ઓપરેટર

a = 10

# વધારાની સોંપણી

a += 5

છાપો ("a += 5 : ", a)

# બાદબાકી સોંપણી

a -= 5

છાપો ("a -= 5 : ", a)

# ગુણાકાર સોંપણી

a *= 5

છાપો ("a *= 5 : ", a)

# િવભાગ સોંપણી

a /= 5

છાપો ("a /= 5 : ",a)

O/P:
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 16
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
a += 5 : 105

a -= 5 : 100

a *= 5 : 500

a /= 5 : 100.0

4. િબટવાઇઝ ઓપરેટર્સ

બીટવાઇઝ ઓપરેટર િબટ્સ પર કામ કરે છે અને બીટ બાય બીટ ઓપરેશન કરે છે. ધારો કે જો a = 60; અને b =
13; હવે બાઈનરી ફોર્મેટમાં તેમની િકંમતો અનુક્રમે 0011 1100 અને 0000 1101 હશે. નીચેના કોષ્ટકમાં
પાયથોન ભાષા દ્વારા આધારભૂત બીટવાઇઝ ઓપરેટરોની યાદી આપવામાં આવી છે જેમાં દરેકમાં એક ઉદાહરણ
છે, અમે ઉપરોક્ત બે ચલો (a અને b) નો ઉપયોગ ઓપરેન્ડ તરીકે કરીએ છીએ -

a = 0011 1100

b = 0000 1101

------------------------

a&b = 12 (0000 1100)

a|b = 61 (0011 1101)

a^b = 49 (0011 0001)

~a = -61 (1100 0011)

a << 2 = 240 (1111 0000)

a>>2 = 15 (0000 1111)

ઓપરેટર નામ ઉદાહરણ

અને દ્િવસંગી અને જો બંને િબટ્સ 1 હોય તો દરેક બીટને 1 પર સેટ કરે છે

| દ્િવસંગી અથવા જો બે િબટ્સમાંથી એક 1 હોય તો દરેક બીટને 1 પર સેટ કરે છે

દ્િવસંગી XOR દરેક બીટને 1 પર સેટ કરે છે જો બેમાંથી માત્ર એક બીટ 1 હોય

~ દ્િવસંગી રાિશઓ પૂરક તમામ િબટ્સને ઉલટાવે છે

<< બાઈનરી લેફ્ટ િશફ્ટ જમણી બાજુથી શૂન્યને અંદર દબાવીને ડાબે િશફ્ટ કરો અને ડાબી
બાજુના િબટ્સને નીચે પડવા દો

>> બાઈનરી રાઈટ િશફ્ટ ડાબી બાજુથી સૌથી ડાબી બાજુની િબટ્સની નકલોને અંદર દબાણ કરીને
જમણે િશફ્ટ કરો અને સૌથી જમણી બાજુના િબટ્સને પડવા દો

ઉદાહરણ

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]17

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
નીચે આપેલ એક ઉદાહરણ છે જે ઉપરોક્ત તમામ બીટવાઇઝ કામગીરી દર્શાવે છે:

a = 60 # 60 = 0011 1100

b = 13 # 13 = 0000 1101

# બાઈનરી અને

c = a & b # 12 = 0000 1100

પ્િરન્ટ ("a & b : ", c)

# દ્િવસંગી અથવા

c=a|b # 61 = 0011 1101

પ્િરન્ટ ("a | b : ", c)

# બાઈનરી XOR

c = a ^ b # 49 = 0011 0001

પ્િરન્ટ ("a ^ b : ", c)

# બાઈનરી વન્સ કોમ્પ્લીમેન્ટ

c = ~a; # - 61 = 1100 0011

પ્િરન્ટ ("~a : ", c)

# બાઈનરી લેફ્ટ િશફ્ટ

c = a << 2; # 240 = 1111 0000

છાપો ("a << 2 : ", c)

# બાઈનરી રાઈટ િશફ્ટ

c = a >> 2; # 15 = 0000 1111

પ્િરન્ટ ("a >> 2 : ", c)

O/P:

a & b : 12

a | b : 61

a^b : 49

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 18

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
~a : -61

a >> 2 : 240

a >> 2 : 15

5. લોિજકલ ઓપરેટર્સ

Python ભાષા દ્વારા સપોર્ટેડ નીચેના લોિજકલ ઓપરેટરો છે. ધારો કે વેરીએબલ એ 10 ધરાવે છે અને ચલ બી
20 ધરાવે છે

ઓપરેટર વર્ણન ઉદાહરણ

અને તાર્િકક જો બંને ઓપરેન્ડ સાચા હોય તો શરત સાચી બને છે. (a અને b)
અને સાચું છે.

અથવા તાર્િકક અથવા જો બે ઓપરેન્ડમાંથી કોઈપણ િબન-શૂન્ય હોય તો સ્િથિત સાચી બને છે. (a અથવા b) છે
સાચું

તાર્િકક નથી તેના ઓપરેન્ડની તાર્િકક સ્િથિતને િરવર્સ કરવા માટે વપરાય છે. નથી(a અને
નથી b) ખોટું છે.

ઉદાહરણ:

x=5

પ્િરન્ટ (x > 3 અને x < 10)

# વળતર સાચું છે કારણ કે 5 3 કરતા મોટો છે અને 5 10 કરતા ઓછો છે

O/P:

સાચું

6. સભ્યપદ ઓપરેટરો

પાયથોનના સભ્યપદ ઓપરેટર્સ ક્રમમાં સભ્યપદ માટે પરીક્ષણ કરે છે, જેમ કે સ્ટ્રીંગ્સ, િલસ્ટ્સ અથવા
ટ્યુપલ્સ. નીચે સમજાવ્યા મુજબ બે સભ્યપદ ઓપરેટરો છે -

ઓપરેટ વર્ણન ઉદાહરણ

અથવા

માં જો તે ઉલ્લેિખત ક્રમમાં ચલ શોધે તો સાચું અને અન્યથા ખોટું y માં x, અહીં પિરણામ 1 માં આવે છે
મૂલ્યાંકન કરે છે. જો x એ ક્રમ y નો સભ્ય હોય.

માં નથી જો તેને ઉલ્લેિખત ક્રમમાં ચલ ન મળે તો સાચું અને અન્યથા ખોટું x y માં નથી, અહીં 1 માં પિરણામોમાં
મૂલ્યાંકન કરે છે. નથી જો x y ક્રમનો સભ્ય નથી.

ઉદાહરણ:

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]19

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
a = 10

b = 20

યાદી = [1, 2, 3, 4, 5];

જો ( યાદીમાં ):

પ્િરન્ટ કરો "લાઇન 1 - એ આપેલ સૂિચમાં ઉપલબ્ધ છે"

બીજું:

પ્િરન્ટ કરો "લાઇન 1 - એ આપેલ સૂિચમાં ઉપલબ્ધ નથી"

જો (b યાદીમાં નથી):

પ્િરન્ટ કરો "લાઇન 2 - b આપેલ સૂિચમાં ઉપલબ્ધ નથી"

બીજું:

પ્િરન્ટ કરો "લાઇન 2 - b આપેલ સૂિચમાં ઉપલબ્ધ છે"

O/P:

લીટી 1 - a આપેલ યાદીમાં ઉપલબ્ધ નથી

લીટી 2 - b આપેલ યાદીમાં ઉપલબ્ધ નથી

7. ઓળખ ઓપરેટર્સ

ઓળખ ઓપરેટરો બે વસ્તુઓના મેમરી સ્થાનોની તુલના કરે છે. બે ઓળખ ઓપરેટરો છે જે નીચે સમજાવેલ છે
-

ઓપરેટર વર્ણન ઉદાહરણ

છે જો ઑપરેટરની બંને બાજુના ચલો એક જ ઑબ્જેક્ટ તરફ િનર્દેશ કરે x એ y છે, અહીંછેજો id(x) id(y) બરાબર હોય
અને અન્યથા ખોટા હોય તો સાચું મૂલ્યાંકન કરે છે. તો 1 માં પિરણામ આવે છે.

નથી જો ઑપરેટરની બંને બાજુના ચલો એક જ ઑબ્જેક્ટ તરફ િનર્દેશ કરે x એ y નથી, અહીંનથીજો id(x)
અને અન્યથા સાચું હોય તો ખોટા પર મૂલ્યાંકન કરે છે. id(y) ની બરાબર ન હોય તો 1 માં
પિરણામ આવે છે.

ઉદાહરણ:

a = 20

b = 20

જો ( a છે b ):

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી] 20

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
પ્િરન્ટ "લાઇન 1 - a અને b સમાન ઓળખ ધરાવે છે"

બીજું:

છાપો "લાઇન 1 - a અને b સમાન ઓળખ ધરાવતા નથી"

જો ( id(a) == id(b)):

પ્િરન્ટ "લાઇન 2 - a અને b સમાન ઓળખ ધરાવે છે"

બીજું:

પ્િરન્ટ કરો "લાઇન 2 - a અને b સમાન ઓળખ ધરાવતા નથી"

O/P:

લીટી 1 - a અને b સમાન ઓળખ ધરાવે છે

લીટી 2 - a અને b સમાન ઓળખ ધરાવે છે

પાયથોન કોડ િવકસાવો જે c=a/b સમીકરણનો ઉપયોગ કરીને c ની િકંમતની ગણતરી કરે છે. સ્પષ્ટ પ્રકારનું
રૂપાંતરણ લાગુ કરો, a=50 અને b=2.7 SUMMER-2022 લો

પાયથોનમાં ટાઈપ કન્વર્ઝન સમજાવો. િશયાળો - 2021, િવન્ટર - 2022

પ્રકાર રૂપાંતર

પાયથોન એક ડેટા પ્રકારને બીજામાં સીધું કન્વર્ટ કરવા માટે પ્રકાર રૂપાંતરણ કાર્યોને વ્યાખ્યાિયત કરે છે જે
રોિજંદા અને સ્પર્ધાત્મક પ્રોગ્રાિમંગમાં ઉપયોગી છે.

પાયથોનમાં બે પ્રકારના પ્રકાર રૂપાંતરણ છે:

1. ગર્િભત પ્રકાર રૂપાંતરણ

2. સ્પષ્ટ પ્રકાર રૂપાંતરણ

1. ગર્િભત પ્રકાર રૂપાંતરણ

પાયથોનમાં ડેટા પ્રકારોના ગર્િભત પ્રકાર રૂપાંતરણમાં, પાયથોન ઇન્ટરપ્રીટર કોઈપણ વપરાશકર્તાની સંડોવણી
િવના આપમેળે એક ડેટા પ્રકારને બીજામાં રૂપાંતિરત કરે છે. િવષયનો વધુ સ્પષ્ટ દેખાવ મેળવવા માટે નીચેના
ઉદાહરણો જુઓ.

ઉદાહરણ:

x = 10

પ્િરન્ટ ("x પ્રકારનો છે:", પ્રકાર(x))

y = 10.6

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]21

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
પ્િરન્ટ ("વાય પ્રકારનો છે:", પ્રકાર(વાય))

z=x+y

પ્િરન્ટ(z)

પ્િરન્ટ("z પ્રકારનું છે:", પ્રકાર(z))

O/P:

x પ્રકારનો છે: <class 'int'>

y પ્રકારનો છે: <class 'float'>

20.6

z પ્રકારનો છે: <class 'float'>

2. સ્પષ્ટ પ્રકાર રૂપાંતરણ

સ્પષ્ટ પ્રકાર રૂપાંતરણમાં, વપરાશકર્તાઓ ઑબ્જેક્ટના ડેટા પ્રકારને જરૂરી ડેટા પ્રકારમાં રૂપાંતિરત કરે છે.

અમે સ્પષ્ટ પ્રકારનું રૂપાંતરણ કરવા માટે int(), ફ્લોટ(), str(), વગેરે જેવા િબલ્ટ-ઇન ફંક્શનનો ઉપયોગ કરીએ છીએ.

આ પ્રકારના રૂપાંતરણને ટાઇપકાસ્િટંગ પણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે વપરાશકર્તા ઑબ્જેક્ટના ડેટા પ્રકારને કાસ્ટ કરે છે
(ફેરફાર કરે છે).

ઉદાહરણ:

num_string = '12'

સંખ્યા_પૂર્ણાંક = 23

પ્િરન્ટ("ટાઈપ કાસ્િટંગ પહેલા num_string નો ડેટા પ્રકાર:", type(num_string))

# સ્પષ્ટ પ્રકારનું રૂપાંતરણ

num_string = int(num_string)

પ્િરન્ટ("ટાઈપ કાસ્િટંગ પછી num_string નો ડેટા પ્રકાર:", type(num_string))

num_sum = num_integer + num_string

પ્િરન્ટ("સમ:",સંખ્યા_સમ)

પ્િરન્ટ ("સંખ્યા_સમનો ડેટા પ્રકાર:", પ્રકાર(સંખ્યા_સમ))

O/P:

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]22

 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
પ્રકાર કાસ્િટંગ પહેલા num_string નો ડેટા પ્રકાર: <class 'str'>

પ્રકાર કાસ્િટંગ પછી num_string નો ડેટા પ્રકાર: <class 'int'>

સરવાળો: 35

num_sum નો ડેટા પ્રકાર: <class 'int'>

Python માં િટપ્પણી કરો

પાયથોન કોમેન્ટ્સ પાયથોન સોર્સ કોડમાં પ્રોગ્રામર દ્વારા વાંચી શકાય તેવી સમજૂતી છે.

તેઓ સ્રોત કોડને માનવો માટે સમજવા માટે સરળ બનાવવાના હેતુથી ઉમેરવામાં આવે છે, અને Python
દુભાિષયા દ્વારા અવગણવામાં આવે છે.

િટપ્પણીઓ કોડની વાંચનક્ષમતા વધારે છે અને પ્રોગ્રામરોને કોડને ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક સમજવામાં મદદ કરે
છે.

મોટાભાગની આધુિનક ભાષાઓની જેમ, પાયથોન િસંગલ-લાઇન (અથવા એન્ડ-ઓફ-લાઇન) અને મલ્િટ-લાઇન (બ્લોક)
િટપ્પણીઓને સપોર્ટ કરે છે.

પાયથોનમાં ત્રણ પ્રકારની િટપ્પણીઓ ઉપલબ્ધ છે

1. િસંગલ લાઇન િટપ્પણીઓ

2. મલ્િટલાઇન િટપ્પણીઓ

1. િસંગલ લાઇન િટપ્પણીઓ

એક હેશ િચહ્ન (#) જે શબ્દમાળાની અંદર નથી તે એક િટપ્પણી શરૂ કરે છે. # પછી અને ભૌિતક રેખાના અંત
સુધીના બધા અક્ષરો િટપ્પણીનો ભાગ છે અને Python દુભાિષયા તેમને અવગણે છે.

2. મલ્િટ-લાઇન િટપ્પણીઓ

પાયથોન બહુિવધ લાઇન પર િટપ્પણી કરવાની સીધી રીત પ્રદાન કરતું નથી. તમે નીચે પ્રમાણે બહુિવધ રેખાઓ િટપ્પણી
કરી શકો છો -

# આ એક િટપ્પણી છે.

# આ પણ એક િટપ્પણી છે.

# આ પણ એક િટપ્પણી છે.

# મેં પહેલેથી જ કહ્યું હતું.

ટ્િરપલ-ક્વોટેડ સ્ટ્િરંગને પાયથોન ઇન્ટરપ્રીટર દ્વારા પણ અવગણવામાં આવે છે અને મલ્િટલાઇન િટપ્પણીઓ તરીકે ઉપયોગ કરી
શકાય છે:

'''
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]23
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-2) |4311601 છે
આ મલ્િટલાઈન છે

િટપ્પણી

'''

*********

"હાર ન છોડો, શરૂઆત હંમેશા સૌથી મુશ્કેલ હોય છે!"

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ.જયાણી]24