Translated from English to Gujarati - www.onlinedoctranslator.

com

પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે

એકમ-IV: કાર્યો (માર્કસ-16)
બે નંબરોમાંથી મહત્તમ શોધવા માટે ફંક્શનનો ઉપયોગ કરીને પ્રોગ્રામ લખો. િવન્ટર - 2021

આપેલ સંખ્યાના ફેક્ટોિરયલ શોધવા માટે વપરાશકર્તા દ્વારા િનર્ધાિરત કાર્ય લખો. િવન્ટર - 2021 કાર્ય
વ્યાખ્યાિયત કરો. શા માટે આપણને તેની જરૂર છે? સમર-2022
કાર્ય શું છે? ફંક્શનની લાક્ષિણકતાઓ લખો. WINTER-2022 ફંક્શનના ફાયદા લખો.
સમર-2023
SUMMER-2024 િવધેયોનો પિરચય ઉદાહરણ આપીને વપરાશકર્તા વ્યાખ્યાિયત કાર્યને કેવી રીતે વ્યાખ્યાિયત

કરવું અને કૉલ કરવું તે સમજાવો

-ફંક્શન એ તાર્િકક રીતે સંબંિધત િનવેદનોનું જૂથ છે જેનો ઉપયોગ ચોક્કસ કાર્ય કરવા માટે થાય છે.
-ફંક્શન્સ પુનઃઉપયોિગતાની સુિવધા પૂરી પાડે છે: તેનો અર્થ એ છે કે એકવાર ફંક્શનને વ્યાખ્યાિયત અને પરીક્ષણ કરવામાં આવે તે પછી

તેનો પ્રોગ્રામમાં ગમે તેટલી વખત ઉપયોગ કરી શકાય છે.

પાયથોન બે પ્રકારના કાર્ય પ્રદાન કરે છે:

1. િબલ્ટ-ઇન ફંક્શન:પાયથોનની સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરીમાં પહેલેથી જ વ્યાખ્યાિયત થયેલ ફંક્શન િબલ્ટ ઇન
ફંક્શન તરીકે ઓળખાય છે.
2. વપરાશકર્તા વ્યાખ્યાિયત કાર્ય:ચોક્કસ કાર્ય કરવા માટે વપરાશકર્તા દ્વારા વ્યાખ્યાિયત કરાયેલ કાર્યને વપરાશકર્તા

વ્યાખ્યાિયત કાર્ય તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

પાયથોન કાર્યોના ફાયદા

-એક જ કોડ વારંવાર લખવાની જરૂર નથી. તેથી તે પ્રોગ્રામની લંબાઈ ઘટાડે છે.
-એકવાર વ્યાખ્યાિયત કર્યા પછી, પાયથોન ફંક્શનને પ્રોગ્રામમાં કોઈપણ સ્થાનેથી ઘણી વખત અને કૉલ કરી
શકાય છે.

-જો જરૂરી હોય તો અમારા પાયથોન પ્રોગ્રામને અનુસરવા માટે સરળ ફંક્શન્સમાં િવભાિજત કરી શકાય છે.
-એરર હેન્ડિલંગ અને ડીબગીંગ સરળ બની જાય છે કારણ કે જ્યારે પણ કોઈ ભૂલ થાય છે ત્યારે તમારે માત્ર
ફંક્શનના સ્ટેટમેન્ટને ડીબગ કરવાનું હોય છે.
કાર્ય વ્યાખ્યાિયત કરવું
તમે જરૂરી કાર્યક્ષમતા પ્રદાન કરવા માટે કાર્યોને વ્યાખ્યાિયત કરી શકો છો. Python માં ફંક્શનને વ્યાખ્યાિયત

કરવા માટે અહીં સરળ િનયમો છે.

- ફંક્શન બ્લોક્સ કીવર્ડથી શરૂ થાય છેdefફંક્શન નામ અને કૌંસ ( ( ) ) દ્વારા અનુસરવામાં
આવે છે.
- કોઈપણ ઇનપુટ પિરમાણો અથવા દલીલો આ કૌંસમાં મૂકવા જોઈએ. તમે આ કૌંસની અંદર પિરમાણો પણ
વ્યાખ્યાિયત કરી શકો છો.
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 1
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
- ફંક્શનનું પ્રથમ સ્ટેટમેન્ટ વૈકલ્િપક સ્ટેટમેન્ટ હોઈ શકે છે - ફંક્શન અથવા ડોકસ્ટ્િરંગની દસ્તાવેજીકરણ
સ્ટ્િરંગ.
- દરેક કાર્યમાં કોડ બ્લોક કોલોન (:) થી શરૂ થાય છે અને ઇન્ડેન્ટેડ છે.
- સ્ટેટમેન્ટ રીટર્ન [અિભવ્યક્િત] ફંક્શનમાંથી બહાર નીકળે છે, વૈકલ્િપક રીતે કૉલરને અિભવ્યક્િત પાછી
આપે છે. કોઈ દલીલો િવનાનું વળતર િનવેદન એ કંઈ નહીં જેવું જ છે.

વાક્યરચના

def function_name( પિરમાણો ):

"ફંક્શન ડોકસ્ટ્િરંગ"
ફંક્શન_સ્યુટ
વળતર [અિભવ્યક્િત]

ઉદાહરણ:
def my_function(): # ફંક્શન હેડર
પ્િરન્ટ ("ફંક્શનમાંથી હેલો")
મુખ્ય કોડ my_function() માંથી #
કૉિલંગ ફંક્શન
O/P:
એક ફંક્શન તરફથી હેલો
ઉદાહરણ:
def my_function(fname):

પ્િરન્ટ (હેલો", fname)

my_function("ABC")
my_function("XYZ")
my_function("DEF")
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 2
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
O/P:
હેલો એબીસી
હેલો XYZ
હેલો DEF
કાર્યની લાક્ષિણકતાઓ
કાર્ય વ્યાખ્યા:ફંક્શનને def કીવર્ડનો ઉપયોગ કરીને વ્યાખ્યાિયત કરવામાં આવે છે, ત્યારબાદ ફંક્શન નામ,
કૌંસ (), અને કોલોન :. ઉદાહરણ તરીકે:
def my_function():

કાર્યનું નામ:ફંક્શન નામ ચલ નામો જેવા જ િનયમોનું પાલન કરવું જોઈએ. તે વર્ણનાત્મક હોવું જોઈએ
અને નામકરણ સંમેલનોને અનુસરવું જોઈએ (સામાન્ય રીતે અન્ડરસ્કોર દ્વારા અલગ પડેલા શબ્દો સાથે
લોઅરકેસ, દા.ત., ગણતરી_સરેરાશ).
પિરમાણો:કાર્યો કૌંસની અંદર શૂન્ય અથવા વધુ પિરમાણો (જેને દલીલો તરીકે પણ ઓળખાય છે) સ્વીકારી
શકે છે. પિરમાણો એ મૂલ્યો માટે પ્લેસહોલ્ડર્સ છે જે ફંક્શનને જ્યારે બોલાવવામાં આવશે ત્યારે તેને પસાર
કરવામાં આવશે. ઉદાહરણ તરીકે:
def greet(નામ):
કાર્ય શરીર:ફંક્શન બોડીમાં કોડ હોય છે જે ફંક્શનને કૉલ કરવામાં આવે ત્યારે એક્િઝક્યુટ થાય છે. તે def
સ્ટેટમેન્ટ હેઠળ ઇન્ડેન્ટેડ છે અને તેના ઇન્ડેન્ટેશન સ્તર દ્વારા ઓળખાય છે.
def ઉમેરો(a, b):

પિરણામ = a + b

પરત પિરણામ
રીટર્ન સ્ટેટમેન્ટ:ફંક્શન્સ રીટર્ન સ્ટેટમેન્ટનો ઉપયોગ કરીને મૂલ્ય પરત કરી શકે છે. ફંક્શન દ્વારા પરત
કરવામાં આવેલ વેલ્યુ પ્રોગ્રામમાં અન્યત્ર વાપરી શકાય છે. જો ત્યાં કોઈ રીટર્ન સ્ટેટમેન્ટ ન હોય, તો
ફંક્શન િડફૉલ્ટ રૂપે કંઈ નહીં આપે.
def ગુણાકાર(x, y):
x * y પરત કરો

ફંક્શન કૉલ:ફંક્શનને એક્િઝક્યુટ કરવા માટે, તમારે તેના નામનો ઉપયોગ કરીને કૌંસ દ્વારા અનુસરીને અને
કોઈપણ જરૂરી દલીલો પસાર કરીને તેને કૉલ કરવાની જરૂર છે. ઉદાહરણ તરીકે:

પિરણામ = ઉમેરો(5, 3)

અવકાશ:ફંક્શન્સ તેમનો પોતાનો અવકાશ બનાવે છે, જેનો અર્થ છે કે ફંક્શનની અંદર વ્યાખ્યાિયત ચલ
સામાન્ય રીતે તે કાર્ય માટે સ્થાિનક હોય છે. તેઓ ફંક્શનની બહારથી ઍક્સેિસબલ નથી.
પુનઃઉપયોગીતા:કાર્યો કોડ પુનઃઉપયોગીતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. તમે કોડ ડુપ્િલકેશન ઘટાડીને, તમારા
પ્રોગ્રામના િવિવધ ભાગોમાંથી ફંક્શનને ઘણી વખત કૉલ કરી શકો છો.

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 3
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
દસ્તાવેજીકરણ:docstrings નો ઉપયોગ કરીને તમારા કાર્યો માટે દસ્તાવેજીકરણ પ્રદાન કરવાની
સારી પ્રથા છે. Docstrings એ ફંક્શનની વ્યાખ્યા પછી તરત જ મૂકવામાં આવેલી ટ્િરપલ-ક્વોટેડ
સ્ટ્િરંગ્સ છે. તેઓ વર્ણવે છે કે કાર્ય શું કરે છે, તેના પિરમાણો અને વળતર મૂલ્યો.
કાર્ય સહી:ફંક્શન િસગ્નેચર ફંક્શનના નામ અને તેના પેરામીટર િલસ્ટના સંયોજનને દર્શાવે છે. પાયથોન
ફંક્શન િસગ્નેચરનો ઉપયોગ કરે છે તે નક્કી કરવા માટે કે કયા ફંક્શનને કૉલ કરવો જ્યારે બહુિવધ ફંક્શનનું નામ
સમાન હોય પરંતુ અલગ-અલગ પિરમાણો હોય (ફંક્શન ઓવરલોિડંગને પાયથોનમાં સીધું સમર્થન નથી).

દલીલો અને પિરમાણોના પ્રકારો સમજાવવા માટે એક પ્રોગ્રામ લખો. WINTER-2023 ઉદાહરણની મદદથી
નીચેના વચ્ચે તફાવત કરો: a) દલીલ અને પિરમાણ b)
વૈશ્િવક અને સ્થાિનક ચલ SUMMER-2023, SUMMER-2022

દલીલો
- માિહતી દલીલો તરીકે કાર્યોમાં પસાર કરી શકાય છે.
- કૌંસની અંદર, ફંક્શનના નામ પછી દલીલોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. તમે ઇચ્છો તેટલી દલીલો ઉમેરી
શકો છો, ફક્ત તેમને અલ્પિવરામથી અલગ કરો.
પિરમાણ િવ. દલીલો
- કેટલીકવાર, પિરમાણો અને દલીલો એકબીજાના બદલે વાપરવામાં આવે છે. ફંક્શનના પિરમાણો
અને દલીલો વચ્ચે તફાવત કરવો મહત્વપૂર્ણ છે.
- પિરમાણ એ માિહતીનો એક ભાગ છે જેની ફંક્શનની જરૂર હોય છે. અને તમે ફંક્શન ડેિફનેશનમાં
પેરામીટરનો ઉલ્લેખ કરો છો. ઉદાહરણ તરીકે, greet() ફંક્શન નામ નામનું પિરમાણ ધરાવે છે.

- દલીલ એ ડેટાનો એક ભાગ છે જે તમે કાર્યમાં પસાર કરો છો. ઉદાહરણ તરીકે, ટેક્સ્ટ સ્ટ્િરંગ
'જ્હોન' અથવા વેરીએબલ જેન ફંક્શન આર્ગ્યુમેન્ટ છે.
ઉદાહરણ:
def greet(નામ): # પિરમાણ
છાપો ('હાય')

નમસ્કાર ("જ્હોન") # દલીલ

ફંક્શન દલીલોના પ્રકાર
તમે નીચેના પ્રકારની ઔપચાિરક દલીલોનો ઉપયોગ કરીને ફંક્શનને કૉલ કરી શકો છો -
1. જરૂરી દલીલો
2. કીવર્ડ દલીલો
3. િડફૉલ્ટ દલીલો
4. ચલ-લંબાઈની દલીલો/ મનસ્વી દલીલો
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 4
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
1. જરૂરી દલીલો
-જરૂરી દલીલો એ યોગ્ય સ્િથિતના ક્રમમાં ફંક્શનને પસાર કરવામાં આવેલી દલીલો છે.
-અહીં, ફંક્શન કૉલમાં દલીલોની સંખ્યા ફંક્શન વ્યાખ્યા સાથે બરાબર મેળ ખાતી હોવી જોઈએ.

ઉદાહરણ:
# ફંક્શન def ફંક્શનને

વ્યાખ્યાિયત કરવું ( n1, n2 ):

પ્િરન્ટ ("નંબર 1 છે: ", n1)

પ્િરન્ટ ("નંબર 2 છે: ", n2)
# ફંક્શન કૉલ
કાર્ય (30, 20) O/
P:
નંબર 1 છે: 30
નંબર 2 છે: 20
2. કીવર્ડ દલીલો
-કીવર્ડ દલીલો ફંક્શન કોલ્સ સાથે સંબંિધત છે. જ્યારે તમે ફંક્શન કૉલમાં કીવર્ડ દલીલોનો ઉપયોગ કરો છો,
ત્યારે કૉલર પેરામીટર નામ દ્વારા દલીલોને ઓળખે છે.
-તમે કી = મૂલ્ય વાક્યરચના સાથે દલીલો પણ મોકલી શકો છો.
-આ તમને દલીલો છોડી દેવાની અથવા તેમને ક્રમની બહાર મૂકવાની મંજૂરી આપે છે કારણ કે Python દુભાિષયા
પિરમાણો સાથેના મૂલ્યોને મેચ કરવા માટે પ્રદાન કરેલા કીવર્ડ્સનો ઉપયોગ કરવામાં સક્ષમ છે. ઉદાહરણ:

# કાર્યની વ્યાખ્યા અહીં છે def

printinfo(નામ, ઉંમર):
પ્િરન્ટ ("નામ: ", નામ)
પ્િરન્ટ ("વય", ઉંમર)

# હવે તમે પ્િરન્ટઇન્ફો ફંક્શનને કૉલ કરી શકો છો

printinfo( age=50, name="miki" ) O/P:

નામ: િમકી
ઉંમર 50
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 5
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
3. િડફૉલ્ટ દલીલો
-િડફૉલ્ટ દલીલ એ એવી દલીલ છે જે િડફૉલ્ટ મૂલ્ય ધારે છે જો તે દલીલ માટે ફંક્શન કૉલમાં મૂલ્ય પ્રદાન
કરવામાં ન આવે.
-જો આપણે ફંક્શનને દલીલ િવના કૉલ કરીએ, તો તે િડફોલ્ટ મૂલ્યનો ઉપયોગ કરે છે
ઉદાહરણ:
# ફંક્શન વ્યાખ્યા અહીં છે def
printinfo(નામ, ઉંમર = 35):
પ્િરન્ટ ("નામ: ", નામ)
પ્િરન્ટ ("વય", ઉંમર)

# હવે તમે પ્િરન્ટઇન્ફો ફંક્શનને કૉલ કરી શકો છો

printinfo( age=50, name="miki")

printinfo( name="miki" )

O/P:
નામ: િમકી
ઉંમર 50
નામ: િમકી
ઉંમર 35
4. ચલ-લંબાઈની દલીલો/ મનસ્વી દલીલો
-ફંક્શનને વ્યાખ્યાિયત કરતી વખતે તમે ઉલ્લેિખત કરતાં વધુ દલીલો માટે તમારે ફંક્શન પર પ્રક્િરયા કરવાની
જરૂર પડી શકે છે.

-આ દલીલોને ચલ-લંબાઈની દલીલો કહેવામાં આવે છે અને જરૂરી અને િડફોલ્ટ દલીલોથી િવપરીત, ફંક્શન
વ્યાખ્યામાં નામ આપવામાં આવ્યું નથી.
વાક્યરચના:

def ફંક્શનનેમ([ઔપચાિરક_આર્ગ્સ,] *var_args_tuple ):

function_suite

વળતર [અિભવ્યક્િત]
ઉદાહરણ:
# કાર્યની વ્યાખ્યા અહીં છે def
printinfo( arg1, *vartuple):
# "આ ચલ પસાર થયેલી દલીલો છાપે છે"
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 6
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
પ્િરન્ટ ("આઉટપુટ છે:")

પ્િરન્ટ (arg1)

વર્ચ્યુપલમાં var માટે:

પ્િરન્ટ var

પરત

# હવે તમે printinfo ફંક્શનને કૉલ કરી શકો છો

printinfo( 10 )

પ્િરન્ટ માિહતી (70, 60, 50)

O/P:

આઉટપુટ છે:

10
આઉટપુટ છે:

70
60
50
રીટર્ન સ્ટેટમેન્ટ/વેલ્યુ
-સ્ટેટમેન્ટ રીટર્ન [અિભવ્યક્િત] ફંક્શનમાંથી બહાર નીકળે છે, વૈકલ્િપક રીતે કૉલરને અિભવ્યક્િત પાછી
આપે છે. કોઈ દલીલો િવનાનું વળતર િનવેદન એ કંઈ નહીં જેવું જ છે.
-જ્યારે વ્યાખ્યાિયત ફંક્શનને કૉલ કરવામાં આવે છે, ત્યારે ફંક્શનમાંથી બહાર નીકળવા અને ગણતરી કરેલ મૂલ્ય પરત કરવા માટે

વળતર િનવેદન લખવામાં આવે છે.

વાક્યરચના:

પરત કરો < આઉટપુટ તરીકે પરત કરવાની અિભવ્યક્િત >

ઉદાહરણ:
# િરટર્ન સ્ટેટમેન્ટ ડેફ સ્ક્વેર( num ) સાથે ફંક્શનને
વ્યાખ્યાિયત કરવું:
રીટર્ન નંબર**2

# કૉિલંગ ફંક્શન અને પાિસંગ દલીલો. પ્િરન્ટ

("રીટર્ન સ્ટેટમેન્ટ સાથે")
છાપો ( ચોરસ ( 52 ) )

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 7
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
O/P:
રીટર્ન સ્ટેટમેન્ટ સાથે
2704
લાઈબ્રેરી ફંક્શન અને યુઝર િડફાઈન્ડ ફંક્શન વચ્ચેના તફાવતની સરખામણી કરો.WINTER-2022

વપરાશકર્તા-વ્યાખ્યાિયત કાર્ય અને પુસ્તકાલય કાર્ય વચ્ચેનો તફાવત

એસ.નં. વપરાશકર્તા-વ્યાખ્યાિયત કાર્યો પુસ્તકાલય કાર્યો

આ કાર્યો વપરાશકર્તાઓ દ્વારા તેમની પોતાની આ કાર્યો વપરાશકર્તાઓ દ્વારા તેમના પોતાના તરીકે
1
જરૂિરયાતો અનુસાર બનાવવામાં આવે છે. બનાવવામાં આવ્યા નથી.

વપરાશકર્તા-વ્યાખ્યાિયત કાર્યો લાઇબ્રેરી લાઇબ્રેરીના કાર્યો ખાસ લાઇબ્રેરી

2
ફાઇલોમાં સંગ્રિહત નથી. ફાઇલમાં સંગ્રિહત થાય છે.

જો વપરાશકર્તા ચોક્કસ લાઇબ્રેરી ફંક્શનનો

ચોક્કસ મોડ્યુલ/પેકેજ ઉમેરવા માટે આવી
ઉપયોગ કરવા માંગે છે તો વપરાશકર્તાએ
3 કોઈ જરૂિરયાત નથી.
મોડ્યુલ/પેકેજ ઉમેરવા પડશે

તેમાં કોઈ ભૂલ નથી કારણ કે તેઓ પૂર્વ-

4 ભૂલની શક્યતા
સંકિલત છે

UDF એ પ્રોગ્રામનો ભાગ છે જે રન ટાઈમ પર લાઇબ્રેરી ફંક્શન એ પ્રોગ્રામનો ભાગ છે

5 કમ્પાઈલ કરવામાં આવે છે જેને રન ટાઇમ પર બોલાવવામાં આવે છે

6 ઉદાહરણ: રકમ(), હકીકત(),…વગેરે. ઉદાહરણ: int(),ફ્લોટ(),str()…વગેરે

ચલોના સ્થાિનક અને વૈશ્િવક અવકાશને સમજાવવા માટે કોડ બનાવો. SUMMER-2022
ચલનો અવકાશ શું છે? પાયથોન પ્રોગ્રામમાં વૈશ્િવક અને સ્થાિનક ચલ ખ્યાલો લાગુ કરો.
િવન્ટર-2023, સમર-2024
ઉદાહરણોનો ઉપયોગ કરીને સ્થાિનક અને વૈશ્િવક ચલો સમજાવો. િવન્ટર – 2021
વેરીએબલનો અવકાશ
-એક ચલ ફક્ત તે બનાવેલ પ્રદેશની અંદરથી જ ઉપલબ્ધ છે. આ કહેવાય છેઅવકાશ
-તે સ્થાન જ્યાં આપણે ચલ શોધી શકીએ અને જો જરૂરી હોય તો તેને ઍક્સેસ પણ કરી શકીએચલનો
અવકાશ.

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 8
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
પાયથોનમાં, આપણે બે અલગ-અલગ અવકાશમાં વેરીએબલ્સને જાહેર કરી શકીએ છીએ: લોકલ સ્કોપ, ગ્લોબલ સ્કોપ.

અવકાશના આધારે, અમે પાયથોન ચલોને બે પ્રકારમાં વર્ગીકૃત કરી શકીએ છીએ:

1. સ્થાિનક ચલો
2. વૈશ્િવક ચલો
1. સ્થાિનક ચલો
-જ્યારે આપણે ફંક્શનની અંદર વેરીએબલ્સ જાહેર કરીએ છીએ, ત્યારે આ વેરીએબલ્સને સ્થાિનક અવકાશ
(ફંક્શનની અંદર) હશે. અમે તેમને ફંક્શનની બહાર એક્સેસ કરી શકતા નથી.

-આ પ્રકારના ચલોને સ્થાિનક ચલો કહેવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ:
def myfunc():

x = 300
છાપો(x)
છાપો(x) # ફંક્શનની બહાર એક્સેસ કરી શકાતું નથી
myfunc()

O/P:
300
2. વૈશ્િવક અવકાશ

-Python કોડના મુખ્ય ભાગમાં બનાવેલ ચલ એ વૈશ્િવક ચલ છે અને તે વૈશ્િવક સ્કોપથી સંબંિધત છે.

-વૈશ્િવક ચલો તે છે જે કોઈપણ કાર્યની બહાર વ્યાખ્યાિયત અને જાહેર કરવામાં આવે છે અને કોઈપણ
કાર્ય માટે ઉલ્લેિખત નથી
-વૈશ્િવક ચલો કોઈપણ અવકાશ, વૈશ્િવક અને સ્થાિનકમાં ઉપલબ્ધ છે. ઉદાહરણ:

x = 300
def myfunc(): # કાર્ય વ્યાખ્યા
છાપો(x)
myfunc() # ફંક્શન કૉલ
છાપો(x) # પ્રોગ્રામમાં ગમે ત્યાં ઉપયોગ કરી શકે છે

O/P:
300
300
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી] 9
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
પાયથોન સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરી
- પાયથોન સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરીમાં પાયથોનના ચોક્કસ િસન્ટેક્સ, િસમેન્િટક્સ અને ટોકન્સ છે. તે િબલ્ટ-ઇન
મોડ્યુલો ધરાવે છે જે મૂળભૂત િસસ્ટમ કાર્યક્ષમતા જેવી કે I/O અને કેટલાક અન્ય કોર મોડ્યુલોની
ઍક્સેસ પ્રદાન કરે છે.
- મોટાભાગની પાયથોન લાઇબ્રેરીઓ સી પ્રોગ્રાિમંગ ભાષામાં લખાયેલી છે. પાયથોન સ્ટાન્ડર્ડ
લાઇબ્રેરીમાં 200 થી વધુ કોર મોડ્યુલોનો સમાવેશ થાય છે.
- પાયથોનને ઉચ્ચ-સ્તરની પ્રોગ્રાિમંગ ભાષા બનાવવા માટે આ બધા એકસાથે કામ કરે છે. પાયથોન
સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ભૂિમકા ભજવે છે. તેના િવના, પ્રોગ્રામરો Python ની
કાર્યક્ષમતાઓને ઍક્સેસ કરી શકતા નથી.
ચાલો સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતી કેટલીક લાઇબ્રેરીઓ પર એક નજર કરીએ:

1.ટેન્સરફ્લો:તે એક ઓપન-સોર્સ લાઇબ્રેરી છે જેનો ઉપયોગ ઉચ્ચ-સ્તરની ગણતરીઓ માટે થાય છે. તેનો
ઉપયોગ મશીન લર્િનંગ અને ડીપ લર્િનંગ અલ્ગોિરધમ્સમાં પણ થાય છે. તેમાં મોટી સંખ્યામાં ટેન્સર
કામગીરી છે.
2. Matplotlib:આ લાઇબ્રેરી સંખ્યાત્મક ડેટાના પ્લોિટંગ માટે જવાબદાર છે. અને તેથી જ તેનો ઉપયોગ ડેટા

િવશ્લેષણમાં થાય છે. તે એક ઓપન-સોર્સ લાઇબ્રેરી પણ છે અને પાઇ ચાર્ટ્સ, િહસ્ટોગ્રામ્સ, સ્કેટરપ્લોટ્સ,

ગ્રાફ વગેરે જેવા ઉચ્ચ-વ્યાખ્યાિયત આકૃિતઓનું પ્લોિટંગ કરે છે.

3.પાંડા:ડેટા વૈજ્ઞાિનકો માટે પાંડા એક મહત્વપૂર્ણ પુસ્તકાલય છે. તે એક ઓપન-સોર્સ મશીન લર્િનંગ
લાઇબ્રેરી છે જે લવચીક ઉચ્ચ-સ્તરના ડેટા સ્ટ્રક્ચર્સ અને િવિવધ િવશ્લેષણ સાધનો પ્રદાન કરે છે.

4.નમ્પી:"નમ્પી" નામનો અર્થ "ન્યુમેિરકલ પાયથોન" થાય છે. તે સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતી
લાઇબ્રેરી છે. તે એક લોકપ્િરય મશીન લર્િનંગ લાઇબ્રેરી છે જે મોટા મેટ્િરિસસ અને બહુ-પિરમાણીય
ડેટાને સપોર્ટ કરે છે.
5.SciPy:"SciPy" નામનો અર્થ "વૈજ્ઞાિનક પાયથોન" થાય છે. તે એક ઓપન-સોર્સ લાઇબ્રેરી છે જેનો
ઉપયોગ ઉચ્ચ-સ્તરની વૈજ્ઞાિનક ગણતરીઓ માટે થાય છે. આ પુસ્તકાલય Numpy ના એક્સ્ટેંશન પર
બનેલ છે.
6.પાયગેમ:આ લાઇબ્રેરી સ્ટાન્ડર્ડ ડાયરેક્ટ મીિડયા લાઇબ્રેરી (SDL) પ્લેટફોર્મ-સ્વતંત્ર ગ્રાિફક્સ,
ઑિડઓ અને ઇનપુટ લાઇબ્રેરીઓને સરળ ઇન્ટરફેસ પ્રદાન કરે છે. તેનો ઉપયોગ કોમ્પ્યુટર ગ્રાિફક્સ અને
ઓિડયો લાઈબ્રેરીનો ઉપયોગ કરીને િવડીયો ગેમ્સ િવકસાવવા માટે થાય છે
પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ ભાષા.
7.ભંગાર:તે એક ઓપન-સોર્સ લાઇબ્રેરી છે જેનો ઉપયોગ વેબસાઇટ્સમાંથી ડેટા કાઢવા માટે થાય છે. તે ખૂબ જ
ઝડપી વેબ ક્રોિલંગ અને ઉચ્ચ-સ્તરની સ્ક્રીન સ્ક્રેિપંગ પ્રદાન કરે છે. તેનો ઉપયોગ ડેટા માઇિનંગ અને ડેટાના
સ્વચાિલત પરીક્ષણ માટે પણ થઈ શકે છે.
8.સુંદર સૂપ:તે નવા િનશાળીયા માટે ઉત્તમ XML અને HTML પાર્િસંગ લાઇબ્રેરી ધરાવે છે.
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી]10
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
પાયથોન પ્રોગ્રામમાં પુસ્તકાલયોનો ઉપયોગ

- જેમ આપણે પાયથોનમાં મોટા કદના પ્રોગ્રામ્સ લખીએ છીએ, અમે કોડની મોડ્યુલિરટી જાળવી રાખવા માંગીએ છીએ.
કોડની સરળ જાળવણી માટે, અમે કોડને અલગ-અલગ ભાગોમાં િવભાજીત કરીએ છીએ અને અમે તે કોડને પછીથી જરૂર

પડે તેનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ.

- પાયથોનમાં, મોડ્યુલો તે ભાગ ભજવે છે. િવિવધ પ્રોગ્રામ્સમાં સમાન કોડનો ઉપયોગ કરવા અને કોડને જિટલ
બનાવવાને બદલે, અમે મોડ્યુલોમાં મોટાભાગે ઉપયોગમાં લેવાતા કાર્યોને વ્યાખ્યાિયત કરીએ છીએ અને જ્યાં
પણ જરૂિરયાત હોય ત્યાં અમે તેને ફક્ત પ્રોગ્રામમાં આયાત કરી શકીએ છીએ.

- અમારે તે કોડ લખવાની જરૂર નથી પરંતુ તેમ છતાં, અમે તેના મોડ્યુલને આયાત કરીને તેની કાર્યક્ષમતાનો ઉપયોગ કરી
શકીએ છીએ. બહુિવધ આંતરસંબંિધત મોડ્યુલો લાઇબ્રેરીમાં સંગ્રિહત થાય છે.

- અને જ્યારે પણ આપણને મોડ્યુલનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર હોય, ત્યારે અમે તેને તેની લાઇબ્રેરીમાંથી આયાત કરીએ છીએ. પાયથોનમાં,

તેના સરળ િસન્ટેક્સને કારણે તે ખૂબ જ સરળ કામ છે. આપણે ફક્ત આયાતનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર છે.

પાયથોનમાં ઇનપુટ અને આઉટપુટ સ્ટેટમેન્ટ ઉદાહરણો આપીને સમજાવો. િવન્ટર – 2021 પાયથોન
ઇનપુટ() અને આઉટપુટ() ફંક્શન
1. પાયથોન ઇનપુટ()
-Python input() ફંક્શનનો ઉપયોગ વપરાશકર્તા પાસેથી ઇનપુટ મેળવવા માટે થાય છે.

-તે વપરાશકર્તાના ઇનપુટ માટે સંકેત આપે છે અને એક લીટી વાંચે છે. ડેટા વાંચ્યા પછી, તે તેને સ્ટ્િરંગમાં રૂપાંતિરત કરે છે

અને તે પરત કરે છે.

વાક્યરચના:

ઇનપુટ ([પ્રોમ્પ્ટ])
પ્રોમ્પ્ટતે એક શબ્દમાળા સંદેશ છે જે વપરાશકર્તા ઇનપુટ માટે સંકેત આપે છે.
ઉદાહરણ:
val = ઇનપુટ("મૂલ્ય દાખલ કરો:")
# પિરણામ પ્રદર્િશત કરી રહ્યું છે

પ્િરન્ટ ("તમે દાખલ કર્યું:", val)

O/P:

મૂલ્ય દાખલ કરો: 45 તમે

દાખલ કર્યું છે: 45

2.આઉટપુટ() ફંક્શન
-પાયથોનમાં, આઉટપુટ પ્િરન્ટ કરવા માટે આપણે ફક્ત print() ફંક્શનનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ.

વાક્યરચના:

પ્િરન્ટ(મૂલ્ય)
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી]11
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
-મૂલ્ય(ઓ):કોઈપણ મૂલ્ય, અને તમને ગમે તેટલા. પ્િરન્ટ થતા પહેલા સ્ટ્િરંગમાં કન્વર્ટ થઈ જશે ઉદાહરણ:

પ્િરન્ટ("GFG")
પ્િરન્ટ ('G', 'F', 'G')

O/P:
GFG
GFG

પાયથોન ગાિણિતક કાર્યો

પાયથોનની સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરીમાં પહેલેથી જ વ્યાખ્યાિયત થયેલ ફંક્શન િબલ્ટ ઇન ફંક્શન તરીકે ઓળખાય
છે.
ના નામ વર્ણન વાક્યરચના ઉદાહરણ
1 તે સંખ્યાનું સંપૂર્ણ મૂલ્ય પરત કરે abs(સંખ્યા) abs(5) = 5
abs()
છે, સંખ્યા પૂર્ણાંક અથવા ફ્લોટ abs(-2.5) = 2.5

હોઈ શકે છે
2 divmod() તે દલીલો તરીકે બે નંબરના પ્રકાર divmod(no1, no2) divmod(5, 2) = (2,1)

પૂર્ણાંક અથવા ફ્લોિટંગ પોઈન્ટ divmod(2.5, 2) =

સ્વીકારે છે અને ભાગ અને (1.0,0.5)

રીમાઇન્ડર ધરાવતું ટ્યુપલ પરત કરે
છે
3 મહત્તમ() તે દલીલો તરીકે બે નંબરના પ્રકાર મહત્તમ (નંબર 1, નંબર 2) મહત્તમ(2, 5, -1, 3.5)= 5

પૂર્ણાંક અથવા ફ્લોિટંગ પોઈન્ટ મહત્તમ([ 55, -11, 30.5])= 55

સ્વીકારે છે અને વચ્ચે મહત્તમ

સંખ્યા પરત કરે છે
તેમને
4 િમિનટ() તે દલીલો તરીકે પૂર્ણાંક અથવા િમિનટ (નંબર 1, નંબર 2) િમિનટ(2, 5, -1, 3.5)= -1

ફ્લોિટંગ પોઈન્ટની બે સંખ્યાઓને િમિનટ([ 55, -11, 30.5])=

સ્વીકારે છે અને તેમની વચ્ચે - 11

ન્યૂનતમ સંખ્યા પરત કરે છે.
તેમને
5 pow() તે બે નંબરો સ્વીકારે છે pow(n01, n02) pow(2,3) = 8

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી]12
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
પૂર્ણાંક અથવા ફ્લોિટંગ પોઈન્ટ pow(n01, n02, no3) pow(2,3,4)=0 દલીલો
અને રીટર્ન તરીકે ટાઈપ કરો
મૂલ્યો કે જે no1 ને no2 ની ઘાત સુધી

વધારવામાં આવે છે.

તેની પાસે એક વૈકલ્િપક દલીલ છે. જો

તે સ્પષ્ટ કરે તો તે પરત કરે છે (નં.1

no2)% no3

6 રકમ() તે દલીલો તરીકે પૂર્ણાંક અથવા સરવાળો([n1,n2,n3…n]) સરવાળો([2,3,4,5])=14

ફ્લોિટંગ પોઈન્ટના પ્રકારનો ક્રમ

સ્વીકારે છે અને ક્રમના તમામ
ઘટકોનો ડાબેથી જમણે સરવાળો
આપે છે.
7 રાઉન્ડ() તે દલીલો અને વળતર તરીકે બે રાઉન્ડ (ના) રાઉન્ડ(20.522) = 21

નંબરના ફ્લોિટંગ પોઈન્ટને રાઉન્ડ (ના, રાઉન્ડ(5.4) = 5

સ્વીકારે છે દશાંશ_િબંદુ) રાઉન્ડ(5.4567,2)=

ગોળાકાર સંખ્યા. 4.46
ની સંખ્યા િનર્િદષ્ટ કરવા માટે તેની પાસે રાઉન્ડ(5.4537,2)=
એક વૈકલ્િપક દલીલ છે 4.45
સંખ્યાને ગોળાકાર કરતી
વખતે વાપરવા માટે દશાંશ.
8 લેન() તે ક્રમ અથવા શબ્દકોશને લેન([1,2,3,4]) લેન('હેલો')=5
દલીલ અને વળતરની ગણતરી લેન([1,2,3,4])=4
તરીકે સ્વીકારે છે જે સંખ્યા લેન({1:”A”,2:”B”})=2
દર્શાવે છે
ક્રમ અથવા શબ્દકોશના
ઘટકો

SUMMER-2024 િવિવધ કાર્યો સાથે ગિણત મોડ્યુલ સમજાવો

રેન્ડમ મોડ્યુલ અને ગિણત મોડ્યુલ શું છે? પાયથોન પ્રોગ્રામમાં બંને મોડ્યુલના િવિવધ કાર્યોનો
ઉપયોગ કરો. WINTER-2022, SUMMER-2024

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી]13
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
મોડ્યુલ
-Python મોડ્યુલ એ Python વ્યાખ્યાઓ અને િનવેદનો ધરાવતી ફાઇલ છે. મોડ્યુલ કાર્યો, વર્ગો અને
ચલોને વ્યાખ્યાિયત કરી શકે છે.
-મોડ્યુલમાં ચલાવી શકાય તેવા કોડનો પણ સમાવેશ થઈ શકે છે. સંબંિધત કોડને મોડ્યુલમાં જૂથબદ્ધ કરવાથી કોડને
સમજવા અને ઉપયોગમાં સરળ બને છે. તે કોડને તાર્િકક રીતે વ્યવસ્િથત પણ બનાવે છે.
-મોડ્યુલો પુનઃઉપયોગીતાની સુિવધા પૂરી પાડે છે.
-પાયથોનમાં બે પ્રકારના મોડ્યુલો તેમના છે:
1. િબલ્ટ ઇન મોડ્યુલ (સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરી મોડ્યુલ્સ):પાયથોનની સ્ટાન્ડર્ડ લાઇબ્રેરીમાં પહેલેથી જ
બનાવેલ મોડ્યુલ િબલ્ટ ઇન મોડ્યુલ તરીકે ઓળખાય છે.
2. વપરાશકર્તા વ્યાખ્યાિયત મોડ્યુલ:એક મોડ્યુલ જે યુઝર દ્વારા બનાવવામાં આવે છે તે યુઝર િડફાઈન મોડ્યુલ તરીકે ઓળખાય

છે.

ગિણત મોડ્યુલ:
પાયથોનમાં િબલ્ટ-ઇન મોડ્યુલ છે જેનો ઉપયોગ તમે ગાિણિતક કાર્યો માટે કરી શકો
છો. ગિણત મોડ્યુલમાં પદ્ધિતઓ અને સ્િથરાંકોનો સમૂહ છે.
િસિનયર

કાર્ય ઉપયોગ કરો ઉદાહરણ

ના
સંખ્યાને નજીકના પૂર્ણાંક સુધી પૂર્ણાંક math.ceil(2.3) =3
1 math.ceil()
બનાવે છે math.ceil(2.7) =3

કોઈ સંખ્યાને સૌથી નજીકના પૂર્ણાંક સુધી ગોળ math.floor(2.3)=2

2. ગિણત.ફ્લોર()
કરે છે math.floor((2.7)=2

3. math.exp() E ને x ની ઘાત પર પરત કરે છે math.exp(2)=7.389056

math.fabs(-4) =4
4 math.fabs() સંખ્યાનું સંપૂર્ણ મૂલ્ય પરત કરે છે
math.fabs(-4.3)=4.3

5 math.fmod x/y ની બાકીની રકમ પરત કરે છે math.fmod(4,3)=1

6 math.factorial() સંખ્યાના અવયવને પરત કરે છે math.factorial(5)=120

કોઈપણ પુનરાવર્િતત (ટ્યુપલ્સ, એરે, સૂિચઓ, વગેરે)

7 math.fsum() math.fsum([1,2,3,4,5])=15.0
માં બધી વસ્તુઓનો સરવાળો પરત કરે છે.

બે પૂર્ણાંકોનો સૌથી મોટો સામાન્ય

8 math.gcd() math.gcd(12,8)= 4
િવભાજક પરત કરે છે
9 math.pow() x ની િકંમત ની ઘાત પર પરત કરે છે math.pow(2,3) = 8

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી]14
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
y

ગિણત સ્િથરાંકો
િસિનયર

સતત વર્ણન
ના
1 math.e() યુલરનો નંબર પરત કરે છે (2.7182...)
2 math.pi() PI પરત કરે છે (3.1415...)

રેન્ડમ મોડ્યુલ
પાયથોન રેન્ડમ મોડ્યુલ એ પાયથોનનું ઇન-િબલ્ટ મોડ્યુલ છે જેનો ઉપયોગ પાયથોનમાં રેન્ડમ નંબર જનરેટ
કરવા માટે થાય છે.
આ સંખ્યાઓ અવ્યવસ્િથત રીતે થાય છે અને કોઈપણ િનયમો અથવા સૂચનાઓનું પાલન કરતી નથી.

તેથી અમે આ મોડ્યુલનો ઉપયોગ રેન્ડમ નંબર્સ જનરેટ કરવા, યાદી અથવા સ્ટ્િરંગ માટે રેન્ડમ આઇટમ પ્રદર્િશત કરવા માટે કરી

શકીએ છીએ, વગેરે.

િસિનયર

કાર્ય ઉપયોગ કરો ઉદાહરણ

ના
1 random.random() 0 થી 1 ની વચ્ચે રેન્ડમ ફ્લોિટંગ નંબરો random.random()=

બનાવો 0.4585545764414376

2 random.randint() શ્રેણીની અંદર રેન્ડમ પૂર્ણાંક પરત કરે છે random.randint(1,50)=

22
ઉદાહરણ:
રેન્ડમ આયાત કરો
છાપો(random.random())

છાપો(random.random())

પ્િરન્ટ(random.randint(5,50))

O/P:
0.050357716811645026

0.8258126187037218

49

આંકડાકીય મોડ્યુલ
ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી]15
 પાયથોન પ્રોગ્રાિમંગ (UNIT-4) |4311601 છે
પાયથોનમાં િબલ્ટ-ઇન મોડ્યુલ છે જેનો ઉપયોગ તમે આંકડાકીય માિહતીના ગાિણિતક આંકડાઓની ગણતરી કરવા માટે કરી શકો

છો.

િસિનયર

કાર્ય ઉપયોગ કરો ઉદાહરણ

ના
1 statistics.mean() સરેરાશની ગણતરી કરે છે statistics.mean([1,2,3,4,5,6])=
(સરેરાશ) આપેલ ડેટા 3.5

2 statistics.mode() આપેલ ડેટાનો મોડ (સૌથી વધુ statistics.mode([1,2,3,2,5,5])= 2

પુનરાવર્િતત મૂલ્ય) પરત કરો

3 statistics.median() આપેલ ડેટાના મધ્યક (મધ્યમ statistics.median([1,2,3,4,5,6])=

મૂલ્ય)ની ગણતરી કરે છે 3.5

4 statistics.stdev() ડેટાના નમૂનામાંથી પ્રમાણભૂત statistics.stdev([1,2,3,4,5,6])=

િવચલનની ગણતરી કરે છે 1.8708286933869707

ઉદાહરણ:
આયાત આંકડા
print(statistics.mean([1,2,3,4,5,6]))

print(statistics.mode([1,2,3,2,5,5]))

print(statistics.mean([1) ,2,3,4,5,6]))

પ્િરન્ટ(statistics.stdev([1,2,3,4,5,6]))

O/P:
3.5
2
3.5
1.8708286933869707

*********

"હાર ન છોડો, શરૂઆત હંમેશા સૌથી મુશ્કેલ હોય છે!"

ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી [શ્રીમતી. આયેશા કે. િવરાણી, શ્રીમતી િહના એસ. જયાણી]16