Errors in Numerical Computations

Part 1
Numerical Computations
Fall 2024
Mehrdad Shokooh‐Saremi
Shokooh Saremi
Session 2
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫‪9‬‬

‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﺧﻄﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻋﺪاد در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪10‬‬

‫ﻋﺪد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ a‬ﻋﺪدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ ﺑﺎ ﻋﺪد دﻗﻴﻖ ‪ A‬ﺗﻔﺎوت‬

‫داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت‬
‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻴﻢ‬
‫‪a A‬‬

‫‪ A‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪a > A‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ :‬اﮔﺮ ‪ a < A‬آﻧﮕﺎه ‪ a‬را‬

‫‪ A‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ‪ a‬را‬
‫ﻋﺪد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ a‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ از ‪ A‬را ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪:‬‬
‫)‪ e(a‬ﻧﺸﺎن داده و ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‬
‫‪e(a ) = A − a‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪11‬‬

‫ﺑﺮاي ‪ A‬دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‬

‫† ﻋﺪد ‪ A‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫† ﻋﺪد ‪ A‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﻮاﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ‬
‫ﺣﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻋﺪد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ ،a‬ﺣﺪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪:‬‬
‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮده و آن را ﺑﺎ ‪ ea‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫‪e(a ) ≤ ea‬‬
‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺣﺪي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﻴﺴﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ‪ ea‬ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺣﺪي ‪ a‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ‬
‫‪A − a ≤ ea ⇒ a − ea ≤ A ≤ a + ea ⇒ A = a ± ea‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪12‬‬

‫ﺑﺮاي ‪ ،A = 2/3‬ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻧﻘﺼﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻫﺎ و ﻳﻚ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺣﺪي را ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪13‬‬

‫‪2 67‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪a1 = 0.67, e(a1 ) = −‬‬ ‫=‬ ‫‪, ea 1 = 0.004‬‬
‫‪3 100‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪2 66‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪a2 = 0.66, e(a2 ) = −‬‬ ‫=‬ ‫‪, ea 2 = 0.01‬‬
‫‪3 100‬‬ ‫‪300‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪14‬‬

‫اﮔﺮ ‪ ،A = √2‬آﻧﮕﺎه ‪ 1.41‬ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻧﻘﺼﺎﻧﻲ و ‪ 1.42‬ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ اﺿﺎﻓﻲ‬

‫ﺑﺮاي ‪ A‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ دو ﺗﻘﺮﻳﺐ‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺣﺪي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪15‬‬

‫= ) ‪e(a‬‬ ‫‪2 − 1.41 = 0.005, ea = 0.005‬‬

‫= ) ‪e(a‬‬ ‫‪2 − 1.42 = 0.006, ea = 0.006‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪16‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ a‬ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از ﻋﺪد ‪ A ≠0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺖ زﻳﺮ را‬

‫‪ a‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪A −a‬‬ ‫) ‪e(a‬‬

‫= ) ‪δ(a‬‬ ‫=‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪17‬‬

‫ارﻗﺎم اﻋﺸﺎر درﺳﺖ‬

‫† ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ *‪ x‬ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﺮاي ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ k‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻢ ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺎﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ‪ ،|x-x*|<0.5×10-k‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ *‪ x‬داراي ‪k‬‬
‫رﻗﻢ اﻋﺸﺎر درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ *‪ x‬و ‪ x‬ﺗﺎ ‪ k‬رﻗﻢ‬
‫اﻋﺸﺎر ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪18‬‬

‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻋﺪاد ‪ x = 22/7‬و ‪ y = 355/113‬ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻋﺪد ‪ π‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻫﺎ ﭼﻨﺪ رﻗﻢ اﻋﺸﺎر درﺳﺖ دارﻧﺪ؟‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪19‬‬

‫‪22‬‬
‫‪π−‬‬ ‫‪= 0.00126448... < 0.5 × 10−2‬‬ ‫‪k =2‬‬
‫‪7‬‬

‫‪355‬‬
‫‪π−‬‬ ‫‪= 0.00000026... < 0.5 × 10−6‬‬ ‫‪k =6‬‬
‫‪113‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬
 ‫ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒ‬ ‫•‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﺧﻄﺎ‬ ‫•‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻋﺪاد در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬ ‫•‬
‫ﭘﺎﻳﺪا ي‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري‬ ‫•‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدﯼ‬ ‫‪2‬‬

 ‫ﻲ ﺧﻄﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ‬
‫ﺑﻊ‬
‫• ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ را ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ‪5‬‬
‫ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫– ﺧﻄﺎي ﻣﺪل‬
‫– ﺧﻄﺎي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻳﺎ ﺑﺮﺷﻲ‬
‫داده ﻫﺎ‬
‫ﺧﻄﺎي داد‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺎﻳﺎ ﺧﻄﺎ‬ ‫– ﺧﻄﺎ‬
‫ﺧﻄﺎي ا ﻟ ﻪ‬
‫– ﺧﻄﺎي ﻧﻤﺎﻳﺶ و ذﺧﻴﺮه اﻋﺪاد‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫ﺧﻄﺎي ﻠ ﺎ‬‫– ﺧﻄﺎ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدﯼ‬ ‫‪3‬‬

 ‫ﻲ ﺧﻄﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ‬
‫ﺑﻊ‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﻴﻖ ﻓﺮﻣﻮﻟﺒﻨﺪي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ً‬ ‫–‬
‫ﺣﺪوداﻫﻤﺎن‬
‫ً‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻣﻮازي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ا‬‫ﺧﺎزن ﻔ‬‫ﺣﺎﺷﻴﻪ ااي در ﺧﺎ‬
‫ﻫﺎي ﺎﺷ‬‫ﻣﻴﺪان ﺎ‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ا‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻧﮕ ﻓ‬ ‫– ﺜﺎل‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻧﻈ‬

‫– ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از وﺟﻮد ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺴﻴﺎري‬
‫ﻞ ﻻﻻزم‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛﻛﺮد‪ .‬در ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﺎ‬
‫ﻫﺎي ﻧﺎ ﺎ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻫﺎﺎ ﻳﺎﺎ ﺳﺮي ﺎ‬
‫رﻳﺎﺿﻲ ارا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧ ﺎﻟ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺎﺿ‬
‫ااز ا‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت را در ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﻗﻄﻊ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻮاب ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﺴﻨﺪه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻄﻊ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫‪e x = 1 + x + x 2 + ...‬‬ ‫– ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺴﻂ ﺳﺮي ﻣﻚ ﻟﻮرن ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﺎﻳﻲ‬

‫– ﺧﻄﺎي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ‬
‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﻐﻨﺎﻃ‬
‫اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻳﺎﺎ ﻧﻔ ذ ﺬ‬
‫ﮔﺬردﻫﻲ اﻟﻜﺘ ﻜ‬
‫ﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﺎي ﻓ ﺰ ﻜ‬
‫ﺖ ﺎ‬ ‫– ﺜﺎل‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺛﺎﺛﺎﺑﺖ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدﯼ‬ ‫‪4‬‬