Download Full ebookname - Read Now at ebookname.

com

The prince of mathematics Carl Friedrich Gauss

monograph 1st pbk. print Edition Gauss

https://ebookname.com/product/the-prince-of-mathematics-
carl-friedrich-gauss-monograph-1st-pbk-print-edition-gauss/

OR CLICK BUTTON

DOWLOAD EBOOK

Discover More Ebook - Explore Now at ebookname.com

Instant digital products (PDF, ePub, MOBI) available
Download now and explore formats that suit you...

Revolution Carl J. Friedrich (Editor)

https://ebookname.com/product/revolution-carl-j-friedrich-editor/

ebookname.com

Political Writings of Friedrich Nietzsche An Edited

Anthology 1st Edition Friedrich Nietzsche

https://ebookname.com/product/political-writings-of-friedrich-
nietzsche-an-edited-anthology-1st-edition-friedrich-nietzsche/

ebookname.com

On the Genealogy of Morality 2nd Edition Friedrich

Nietzsche

https://ebookname.com/product/on-the-genealogy-of-morality-2nd-
edition-friedrich-nietzsche/

ebookname.com

Aviation Pioneers Allied Aviation of World War I a

Pictorial History of Allied Aviators and Aircraft of the
Great War 1st Edition Cowin
https://ebookname.com/product/aviation-pioneers-allied-aviation-of-
world-war-i-a-pictorial-history-of-allied-aviators-and-aircraft-of-
the-great-war-1st-edition-cowin/
ebookname.com
Financial expert witness communication a practical guide
to reporting and testimony 1st Edition Bradley J. Preber

https://ebookname.com/product/financial-expert-witness-communication-
a-practical-guide-to-reporting-and-testimony-1st-edition-bradley-j-
preber/
ebookname.com

Perform or Else From Discipline to Performance 1st Edition

Jon Mckenzie

https://ebookname.com/product/perform-or-else-from-discipline-to-
performance-1st-edition-jon-mckenzie/

ebookname.com

Essential Study Skills 6th Edition Linda Wong

https://ebookname.com/product/essential-study-skills-6th-edition-
linda-wong/

ebookname.com

The Routledge Dictionary of Anthropologists 1st Edition

Gerald Gaillard

https://ebookname.com/product/the-routledge-dictionary-of-
anthropologists-1st-edition-gerald-gaillard/

ebookname.com

Stockley s Drug Interactions Ninth Edition A Source Book

of Interactions Their Mechanisms Clinical Importance and
Management Drug Interactions Stockley Karen Baxter
https://ebookname.com/product/stockley-s-drug-interactions-ninth-
edition-a-source-book-of-interactions-their-mechanisms-clinical-
importance-and-management-drug-interactions-stockley-karen-baxter/
ebookname.com
Japanese Stage Step Course Writing Practice Book 1st
Edition Wako Tawa

https://ebookname.com/product/japanese-stage-step-course-writing-
practice-book-1st-edition-wako-tawa/

ebookname.com
 i i

i i

The Prince
of Mathematics

i i

i i
 i i

i i

The Prince
of Mathematics
Carl Friedrich Gauss

M.B.W. Tent

A K Peters, Ltd.
Wellesley, Massachusetts

i i

i i
 i i

i i

Editorial, Sales, and Customer Service Office

A K Peters, Ltd.
888 Worcester Street, Suite 230
Wellesley, MA 02482
www.akpeters.com
Copyright 2006
c by A K Peters, Ltd.
All rights reserved. No part of the material protected by this copyright notice
may be reproduced or utilized in any form, electronic or mechanical, including
photocopying, recording, or by any information storage and retrieval system,
without written permission from the copyright owner.

Originally printed in hardcover.

First paperback printing, 2008.
ISBN-13: 978-1-56881-455-1
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Tent, M. B. W. (Margaret B. W.), 1944–
The prince of mathematics : Carl Friedrich Gauss / M.B.W. Tent.
p. cm.
Includes index.
ISBN 13: 978-1-56881-261-8 (alk. paper)
ISBN 10: 1-56881-261-2 (alk. paper)
1. Gauss, Carl Friedrich, 1777–1855. 2. Mathematicians—Germany—
Biography. 3. Astronomers—Germany—Biography. 4. Cartographers—
Germany—Biography. I. Title.
QA29.G3T46 2005
510.92—dc22 2005051464

Cover images: Top left: portrait of Gauss by J.C.A. Schwartz, 1803. Bottom left: lithograph of
Gauss on the terrace of the Observatory in Göttingen by Eduard Ritmüller (no date). The text in
the top right comes from the marriage certificate of Gauss and Johanna Osthoff, 1805.
The illustrations on the cover and on pages 5, 52, 89, 94, 96, 131, 146, 174, and 188 have been
provided courtesy of the Gauss Society Göttingen. The photograph on page 220 was taken by
Dennis Martin Wittmann. The top on page 32 is owned by and being held by Tom Fox.

Printed in the United States of America

12 11 10 09 08 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

i i

i i
 i i

i i

To my father
Raymond Wyman
my mentor for sixty years

i i

i i
 i i

i i

Contents

Foreword xi

Preface xv

Acknowledgements xvii

I Child Prodigy (1777–1788) 1

Counting 3

Sums 11

The Duke of Braunschweig 21

The Schoolroom 25

Arithmetic 33

Early Mathematics 41

vii

i i

i i
 i i

i i

viii Contents

II The Duke’s Protégé (1788–1798) 49

Royal Patronage 51

Gymnasium: High School 63

Independent Study of Mathematics 75

The Regular 17-gon 81

Mathematical Journal 95

Number Theory 101

III Gifted Astronomer, Father of a Young Family

(1798–1814) 113

Carl Friedrich Gauss, PhD 115

The Planetoid Ceres 125

A Wife and a Child 133

The Duke and St. Petersburg 139

Professor of Astronomy 149

Tragedy 153

Marriage to Minna Waldeck 159

i i

i i
 i i

i i

Contents ix

The Trip to Munich 165

The New Observatory 173

Gauss’ Mother 179

IV Surveyor of Hannover, Father of a Growing Family

(1815–1832) 185

Surveying 187

Summers on the Road 195

Trouble with Eugen 203

V Magnetic Professor, Prince of Mathematics

(1833–1855) 211

Non-Euclidean Geometry 213

Magnetism 217

The Göttingen Seven 225

Looking Back 233

Index 239

i i

i i
 i i

i i

Foreword

“Nothing has been done if something remains to be done,” Carl

Friedrich Gauss, one of the greatest scientists of all times, used to
say. Which of course means that a problem (at least a mathemat-
ical problem) has to be finally and comprehensively solved, else
it is considered unsolved. Born the son of a workman, Gebhard
Gauss, and his wife Dorothea (née Benze) in Brunswick in 1777,
Carl Friedrich’s talents became evident at an early age. In 1791
he was granted a sponsorship by the Duke of Brunswick, Carl
Wilhelm Ferdinand. This enabled Gauss to buy monographs, to
attend the high school at Brunswick, and to study mathematics
and astronomy “abroad,” namely at Göttingen University in the
state of Hanover, from 1795–1798. Thereafter Gauss returned
to Brunswick and got his doctoral degree in mathematics at the
then Brunswick State University in Helmstedt. His Disquisitiones
Arithmeticae, which was published in 1801, made Gauss famous,
in particular among the elite of mathematicians. But an even
bigger breakthrough came when Gauss was able to mathemati-
cally rediscover the first minor planet, Ceres, which had vanished
from sight after a brief period of observation, in 1801. This made
Gauss famous worldwide overnight.

xi

i i

i i
 i i

i i

xii The Prince of Mathematics

In 1807 Gauss became professor of astronomy at Göttingen

and director of Göttingen University Observatory. The latter
had already gained international reputation through the work of
Tobias Mayer (1723-1762), a genius whom Gauss constantly re-
ferred to as “immortalis Mayer.” Thus, Gauss did not become
a professional mathematician but—largely in accordance with
his intentions—a professional astronomer. He spent the rest of
his life, until his death in 1855, in that position at Göttingen
and—like most astronomers of the time—was not only working
but also living in his observatory. As was customary within the
philosophical faculty, Gauss also worked and lectured in other
fields, in particular mathematics, land surveying, geodesy, and
physics, and made highly important contributions to each of
these fields. Together with his much younger colleague, Wilhelm
Weber (1804-1891), Gauss invented and operated the first elec-
tromagnetic telegraph of the world. He measured and computed
the earth’s magnetic field in great detail and developed new math-
ematical methods (including, for instance, what is now known as
the Fast Fourier Transform, the Universal Transverse Mercator
coordinates, and so on). Also, he taught a fairly large number
of astronomers who later became famous, among them Heinrich
Christian Schumacher (1780–1850), founder of the Astronom-
ische Nachrichten, and Benjamin Apthorp Gould (1824–1896),
founder of the Astronomical Journal (both journals still exist).

One bright sunny day in June 2004 I was lucky to meet Mar-
garet Tent at Göttingen, who, together with her husband, was
on an extended research trip “on the heels of Gauss.” She told

i i

i i
 i i

i i

Foreword xiii

me about her pupils at Altamont School in Birmingham, Ala-

bama, and her plans to write a novel about Gauss that might
be comprehensible also for children, conveying the joy of math-
ematics to them. I was electrified, because a few weeks earlier,
during the preparations for the “Gauss Year” 2005 at Göttingen,
we had been looking desperately for a novel about Gauss, but
there was none. Oddly enough, as became particularly evident
during the “Einstein Year” 2005, there are hundreds of biogra-
phies and monographs about Albert Einstein, but not more than
a few about Gauss, most of them outdated. The most impor-
tant among those, published in English, is G. Waldo Dunning-
ton’s Gauss: Titan of Science, which first appeared in New York in
1955 and was reprinted (augmented but otherwise unchanged)
in Washington in 2004. This may have to do with the fact
that mathematics and physics are difficult to understand: Almost
no one really understands Einstein’s theories, but—in contrast
to Gauss—Einstein was living at a time where radio interviews,
news reels, etc. conveyed his opinions. Also, Einstein publicly
mingled in politics, which Gauss tried to avoid. Like Einstein,
Gauss was a very honest character who almost never put his own
interest in the forefront and who almost always lent support to
friends and colleagues in trouble. But he kept loyal to his govern-
ment (which had fostered him and his career) even when his per-
sonal fate was affected, as in the case of the “Göttingen Seven,”
who had protested against the King and lost their jobs (among
them Weber and Ewald, Gauss’ son-in-law).
When Margaret sent me a draft of her book, I was again elec-
trified; I had never seen such a sympathetic understanding and
detailed description of what presumably went on in Gauss’s head:

i i

i i
 i i

i i

xiv The Prince of Mathematics

fascination with nature, simple but straightforward explanations

of mathematical relations and theorems, insights into the behav-
ior of numbers, the motion of planets, and so on—that is, the joy
and fun of mathematics, its application to real things, and one’s
ability to understand it. As Gauss once said, nature and its phe-
nomena must be describable by mathematics, otherwise we won’t
be able to understand them. Though this book is a novel and
does not pretend to be anything else, it—at least fictitiously—
comes very close to a true autobiography, which Gauss himself
never had an opportunity to write.

Axel Wittmann
Gauss Society Göttingen

i i

i i
 i i

i i

Preface

One morning in 1992, shortly after I started teaching at the

Altamont School in Birmingham, Alabama, I found a message
scrawled on my chalkboard. “Mathematics is the queen of sci-
ence, and number theory is the queen of mathematics.” David
Goldenberg and Bobo Blankson, two seventh grade boys, ex-
plained that they had found it in a book in our school library:
Eric Temple Bell’s Men of Mathematics. When I went to the li-
brary to look, I discovered a wonderful narrative on the history
of mathematics. I was hooked.
In many ways this biography is an outgrowth of my inter-
action with students. They wanted to know more, so I needed
to learn more. Since it was Carl Friedrich Gauss who made the
statement about number theory, it is only natural that Gauss be-
came the subject of this biographical account.
This narrative of Gauss’ life is based on the stories Gauss told
about himself and letters and descriptions that have come down
to us. The vignettes and conversations are based as closely as
possible on reports of what actually happened. The stories of
three-year-old Gauss correcting his father’s arithmetic and later
falling into the canal and of ten-year-old Gauss figuring the sum

xv

i i

i i
 i i

i i

xvi The Prince of Mathematics

of the first 100 counting numbers in school are all classics that
have been told about Gauss many times over the years.
I hope that this story of the most mathematical child who
ever lived and who then grew up to be recognized throughout
Europe as the Prince of Mathematics will inspire readers to ex-
plore the world of mathematics. If it accomplishes that, I will be
happy.

i i

i i
 i i

i i

Acknowledgements

Many people were involved in the construction of this biograph-

ical account; colleagues, friends, and relatives all helped me in
countless ways. I am grateful to all of them.
The Altamont School’s grant from the Edward E. Ford Foun-
dation provided the funding for my first trip to Göttingen as I
began this project. At the Altamont School, Mary Martin, Shilpa
Reddy, Danielle Wattleton, Daniel Hollingshead, and Clare Gam-
lin read the manuscript from beginning to end and provided me
with important feedback. Katherine Berdy and Mary Jim Quillen
read sections to help me as I framed the story. Devin Reeves,
Trudy Loop, Eddy Dunn, and Mary Gray Hunter provided valu-
able technical support when I needed it. Jonathan Kentros, my
student worker, gave me technical, stylistic, and mathematical
help many times over the last two years.
The atmosphere of learning at Altamont has also played a
role in my writing. Our students are curious, my colleagues are
supportive, and everyone reads a great deal. Not everyone has the
privilege of living and working in such intellectual surroundings.
Our headmasters, both past and present, helped me as I struggled
to meet deadlines at the same time that I also taught full time.

xvii

i i

i i
 i i

i i

xviii The Prince of Mathematics

Many friends also provided important help. Catalina Herrera

read the manuscript carefully and provided insightful comments.
The Koch family in Berlin has provided wonderful support to
our entire family over the years, and Christian Koch helped me
locate Papen’s Atlas in the city library of Berlin.
Roy Roddam loaned me an antique medical textbook with
information on treating tuberculosis in the nineteenth century,
and Donna Kentros helped me understand gestational diabetes
and its effects on a mother and child. Markus Kupka procured a
variety of resources for me. Friedel Rehkop, the city archivist in
Dransfeld, provided many resources as well.
Axel Wittman, Geschäftsführer of the Gauss-Gesellschaft, had
a pivotal role in this work, showing me around the city of
Göttingen, opening the facilities at the observatory to me, pro-
viding many photographs for the book, and reading the entire
manuscript and checking for historical accuracy.
My husband, Jim, and my children, John and Virginia, have
also been consistently supportive in many ways as this project
moved forward. Jim and John helped with the historical frame-
work for Gauss’ life, filling in some important details of life in
Germany at the time and helping me avoid anachronisms in
the narrative. Virginia read and edited multiple drafts of the
manuscript with intelligence and care. Above all, they supported
and encouraged me in this huge project.
I am grateful to all these people and any others that I may
have neglected to mention. You all made it possible for me to
complete this project. Thank you.

i i

i i
 i i

i i

Part I
Child Prodigy
1777–1788

i i

i i
 i i

i i

Counting

Carl Friedrich Gauss’ father, a stonemason, was paying his work-

men at the end of the day: “Let’s see, Herr [Mr.] Braun, that’s
34 pennies plus 29 pennies plus 19 pennies and . . . um . . . that
makes a total of 76 pennies.”
Young Carl, watching and listening from the front step, said
clearly, “No, Father, that isn’t right. It should be 82 pennies.”
Gebhard Gauss, Carl’s father, whipped around and glared at
the child. “What are you doing out here?” he snarled. “Get back
into that house, now! Move, child!”
Returning to one of the workmen, he tried to control himself:
“Herr Braun, let me add that again: 34 + 29: that would be the
same as 34 + 30 − 1 and that would be 64 − 1 which is 63. Then
I need to add 19, so I say 63 + 20 − 1 and that is 83 − 1 and that
is 82. God in heaven! The child is right! Curses! Herr Braun,
here is your money—82 pennies.”
His voice was still shaking as he turned to his second work-
man. “Herr Schmidt, your total is 27 pennies plus 32 pennies
plus 24 pennies and that makes a total of . . . um, let me see. . .
yes, a total of 83 pennies. You’ll be back tomorrow? Shortly after
dawn? Good.” And with that Gebhard went inside.

i i

i i
 i i

i i

4 Part I. Child Prodigy (1777-1788)

“Well, that’s done, Dorothea,” Gauss’ father announced as he

strode into the kitchen. “Where’s my supper? I’m hungry!”
“Gebhard, what’s wrong? Was there a problem with the work-
men? You seem upset.”
“Nothing’s wrong,” Gebhard answered. “Dorothea, why on
earth did you teach the child to add? He’s only three years old!
He’s still a baby!”
“But Gebhard, you know I can’t do figures. He asked me
some numbers, and I told him the ones I know. That’s all.”
“Then it’s that brother of yours, always hanging around the
house and doting on the child! Honestly, Dorothea. I wish you’d
tell Friedrich to mind his own business!”
“Gebhard, Carl really seems awfully clever,” said Dorothea.
“I think he may have figured it out for himself.”
“No three-year-old child can teach himself to add. I know
this is your brother Friedrich’s doing. I know it! Where is my
supper, woman?”
“Here it is, Gebhard.” Turning to Carl, she said quietly,
“Come with me, Carl. We’ll go outside.”

As Dorothea sat down on the front step where she could

watch Carl play, she thought about what Gebhard had said. She
remembered, some time ago—was it last spring?—when Carl had
surprised her. They were in the kitchen, and she had taken out
six small potatoes and put them on the table before peeling them
for soup. Carl had crawled up and grabbed two potatoes. “One

i i

i i
 i i

i i

Counting 5

Gauss’ birthplace, destroyed during World War II

potato, two potato. . . . Mutter [mother], one potato, two potato,

then . . . ?” asked Carl.
“What is it, child?” she had asked.
“One potato, two potato, then?”
“Oh, I know what you want,” Dorothea had said. “Three
potatoes.”
“Ya!” yelled Carl. “One potato, two potato, three potato!
Whee! Then?”

i i

i i
 i i

i i

6 Part I. Child Prodigy (1777-1788)

“Four potato,” answered Dorothea slowly.

“One potato, two potato, three potato, four potato, then?”
asked Carl.
“Next comes five and then six,” said Dorothea, “and that’s all
the potatoes I know how to count.”
“One, two, three, four, five, six,” said Carl. “Six, five, four,
three, two, one.”
As Dorothea thought back to that scene in the kitchen, she
was sure of it. She hadn’t pushed Carl to learn to count. Carl had
asked questions, and she had answered.
Then she thought back to another day maybe a week later
when her brother had stopped by. Carl had been ready for him.
“Onkel Friedrich, what comes after six?” Carl had asked.
“Mutter doesn’t know.”
“Seven,” Friedrich had said.
“Then what, Onkel Friedrich?” Carl had asked.
Friedrich had told him some more numbers, and when he
stopped, Carl had asked, “Is that all?”
“No, but if I tell you once, you won’t remember, so let’s use
the numbers I just told you,” said the Onkel.
Then Carl had recited the long list. He already knew more
numbers than his mother knew! “What comes next, Onkel Fried-
rich?” Carl had asked.
Friedrich had answered once again, and he must have told
Carl enough that he could make up more numbers all by himself.
He kept right on naming more and more of them.
“Onkel Friedrich,” Carl had asked, “is there anything after
one hundred?”

i i

i i
 i i

i i

Counting 7

“Yes, it goes on and on. It never stops,” Friedrich had said.

Then Friedrich had told him something more, and then Carl had
gone on once more by himself. In the end, Carl had started over
and counted from the beginning again, and Friedrich had agreed
that he had done it just right.
“I didn’t forget them,” Carl had said. “I told you I wouldn’t
forget.”
“No, you don’t seem to forget anything,” Friedrich had said.

Dorothea thought back to another afternoon. Once again,

she and Carl and her brother had been sitting together on the
front step.
“Onkel Friedrich,” Carl had asked, “can we write the num-
bers?”
“Oh, yes, Carl,” answered Friedrich. “Look.” And Friedrich
had picked up a stick and drawn a straight line and then a curvy
line in the dirt. “Here is one: 1; and here is two: 2.”
“Where is 3?” Carl had asked impatiently.
“Here they all are,” Friedrich had said. It had looked as if
Friedrich was drawing the shapes in some kind of order. Then he
had read the list back to Carl. “1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.” Then
he had stopped and corrected himself: “No, Carl, I should have
started with this: 0,” and he had drawn a circle. “So now the list
is complete: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.”
“What is the circle?” Carl had asked.
“It’s zero, the number for nothing,” Onkel Friedrich had said.

i i

i i
 i i

i i

8 Part I. Child Prodigy (1777-1788)

“Why do we need zero?” Carl had asked. “Why would you

talk about zero potatoes if you don’t have any? That’s silly!”
Dorothea had to agree with her son. Why would anyone need
a way to say nothing?
“Well, your mother might look in the pantry and see that she
has zero potatoes,” Friedrich had said.
“And that would mean she needed to go to the market,” Carl
had said. “I get it!”
Then Carl had wanted Friedrich to write more numbers, but
Friedrich had explained that he didn’t need any more marks.
Those marks that he had already made in the dirt were all that
he would need. Apparently you can write the rest of the numbers
using just the squiggles and lines that Friedrich had drawn.
Dorothea was amazed as she thought back to that afternoon.
She hadn’t followed all that they said, but her brother and Carl
had been very excited. Gebhard said Friedrich was being pushy
with the child, but Friedrich had just answered Carl’s questions.
It was Carl who kept on pushing. Carl wanted to know—he
demanded to know. She couldn’t stop Carl’s curiosity, and she
didn’t think she wanted to even if she could.
Dorothea stopped her daydreaming and looked at Carl. She
had been sitting here on the step for quite some time, and he
had been busy. He had been running back and forth across the
street between the canal and the step where she sat. He had been
making a pile of pebbles beside her.
Now, what was he doing with the pebbles? He was putting
them in lines. There was one set of five, and another set of five,
and then another, and then another. “Mutter, there are 20 peb-

i i

i i
 i i

i i

Counting 9

bles: 5, 10, 15, 20. I could also count them by fours. I could say
4, 8, 12, 16, 20. I wonder if I could count them by threes. Do
you think I could do that, Mutter?” asked Carl.
“Child, I don’t know,” Dorothea answered in confusion.
“Well, I guess I’ll just have to try: 3, 6, 9, 12, 15, 18, and
then I have two left over. That’s interesting,” said Carl. “I didn’t
have any left over when I counted by five and four, but I have two
left over when I count by three. Mutter, do you suppose I’ll have
any left over if I count by twos? Oh, no! Of course I won’t. If I
can count by fours, I can certainly count by twos because four is
two twos. I wonder what would happen if I count by eights.”

i i

i i
 i i

i i

Sums

The following week Dorothea was standing in line at the butch-

er’s shop when the women heard a commotion outside. When
they ran out to look, they saw a man striding toward them carry-
ing a small child.
No, it couldn’t be! It was her baby—little Carl—and he was
soaking wet!
“Frau Gauss, I found your child in the canal—he must have
fallen in. You weren’t home, so I figured you’d be here and I
brought him to you at once. I think he is okay, but you’ll have to
judge for yourself,” the man said.
“Thank you so much, Herr Braun!” said Dorothea. “Carl,
are you all right?”
“I’m not hurt, Mutter, but I’m cold. Can we please go home
now?” asked Carl.
“Of course we can. I’ll come back later and get the meat,”
she answered as he snuggled against her shoulder as she carried
him home. “What were you doing in the canal, Carl?”
“I was experimenting. I found some leaves, and I dropped
them into the canal, and then I watched to see where they moved
the fastest. It was very interesting. The ones that I put on the

11

i i

i i
 i i

i i

12 Part I. Child Prodigy (1777-1788)

side moved slowly because they kept bumping against the wall.
The ones that I put farther out went faster. So I reached down
very carefully to push the ones that were near the wall farther out.
They moved faster then, and I saw that I needed to move them
all away from the wall. I guess I lost my balance. I’m sorry. I
didn’t mean to fall in, but now I know that if I want something
to move along in the water, I need to put it out away from the
edge so it doesn’t bump against the wall,” said Carl. “I’ll never
make that mistake again.”
“It was not a good idea to play in the canal, Carl,” scolded
his mother gently. “I don’t want you to play there. I think it is
dangerous. Do you realize how lucky you are that Herr Braun
saw you?”
“Well, I yelled! He wouldn’t have seen me if I hadn’t yelled,”
said Carl.
“That may be, Carl. I’m glad you yelled, but I don’t want you
playing in the canal again,” she said.
“All right, Mutter,” said Carl. “I’ll stay away from the canal
unless you are there with me.”
“Now we need to put some dry clothes on you. Ach! Those
wet clothes smell bad!” she said.
“Mutter, why do we have a canal beside the street?” asked
Carl.
“I don’t know,” she admitted. “Well, yes, I do know. That’s
where I pour the dirty water after I wash the dishes or the clothes.
It takes the dirty water away.”
“So that’s why the water is smelly! What would we do if we
didn’t have the canal?” asked Carl.

i i

i i
Random documents with unrelated
content Scribd suggests to you:
Hij zou—ja hij zou morgen telegrafeeren. Aan de grootvader,—
makkelijk: „hoofd van de school”; en, een tweede telegram, alleen
„Willem Heukelman”; zoo’n rijke boer, ’t kwam waarschijnlijk terecht.
„Geertje ongesteld, kom over”—met zijn straat en het huisnummer.…

Dan zou Heukelman zeker komen en waarschijnlijk de grootvader

mee. Ook om het geld was het beter, was ’t noodig: verpleging,
waar ook, wat zou het niet kosten!

Om niet verder zich in te denken in de rijkdom van „de kinkel”,

dwong hij, op de brief starend, zijn gedachten tot Heukelman’s
vroomheid terug. Zòu ’t gaan met Geertje? Was ’t niet het beste?.…

Toen.… opeens.… god ja, ze riep!

—„Maandag”, riep ze, niet meer—„meneer”.

Geruchtloos repte hij zich naar de bedstee.

—’k Heb zoon pijn, zoo’n erge pijn.… Waar ben ik hier? Hoe laat is
het toch?

—Arme maid.… sau’n pain.… ik hèb wat.…

Onder de lamp vulde hij het medicijnglaasje uit de drankflesch.

—Wat is dat? Och nee.… ’k Heb zoo’n pijn.….

—Toe no’, je hadt et al lang motte neme, ma’r je sliep sau lekkertjes.

—Och.…

In zijn verlegenheid meende hij het glaasje niet recht vóór haar
mond te brengen, zoodat het stortte; hij dacht dat ze daarover
klaagde. Maar hij dorst er niet naar vragen—stil moest het zijn; als
ze maar sliep! En goddank, ze bleef stil nu, kreunde wel, maar
scheen ingedommeld. [201]

Pijn!.… Wat-ter-wereld zou hij beginnen, als de miskraam eens

plotseling nu kwam? Van Dantzig zei: „geen kwestie van”. Maar die
pijn, wat was die pijn dan?

Nog geruischloozer dan de vorige keeren, schrikkend toen zijn

beenbot kraakte bij de groote pas die hij nam, ging hij terug naar de
ramenkant en zag met verheuging de schemer. Wanneer het dag
was, kon hij de Tabbe’s wekken, als het eens mocht noodig zijn.
Dag.… dan was hij niet zoo bang meer—och, wat een baas van een
ziekenoppasser! Deugde voor niks, hij, dwerg, mismaakte! En dat
wou dan nog jaloersch zijn.…

Op de stoof stappend, nam hij de lampebol uit de hanger, en op

gevaar van het goed te schroeien, spreidde hij zijn jas ertegen uit,
toen hij de bol vóór het open raam bracht, waar hij, laaghoudend,
het licht uitblies.

Dan bleef hij staan bij zijn schrijftafeltje, en overlegde, aan wie te
vragen, dien dag voor zijn krantjes te zorgen. [203]
 VIJFDE BOEK.

[205]

[Inhoud]
 I.

—Goeie nacht!.…—Nacht Geertje.…

Ze hebben haar wel te rusten gewenscht, Meneer en Mevrouw,

zonder haar te zien, zonder dat zij hen gezien heeft. Elken avond net
hetzelfde; als slot van de dag de kille plichtpleging op de mat,
waartoe de groet, die zij aanvankelijk in de kamer kwam brengen, al
gauw is afgesleten. Maar waarom zou zij beters verwachten?
Mevrouw is vriendelijk, nogal geduldig. Meneer zegt nooit iets, alles
is goed.

In de donkerte kraakt de sousterrainstrap, kraakt nog eens, dan

staat ze beneden. Van de straat komt dof gerucht. Hier aan den
achterkant leeft zij begraven. De stilte verschrikt slechts haar eigen
geluid, òpschrikkend vlak achter haar. Door ’t korte smalle gangetje
—de deur van de logeerkamer, die de voorhelft van het sousterrain
inneemt, voorbij—gaat ze tevens langs de deuren van het kolenhok
en van haar kamertje. Dan is er de open deur van de keuken. Daar
glanst de tegelwand onder de gasvlam, glinstert de pekel boven de
gootsteen; er lauwt een lucht van gebraden vet. De keuken is laag
en niet groot, toch hol; in de bedomptheid schaduwt het nog. Vlak
naast de vlam snijdt het langwerpig-vierkante licht-en-luchtgat den
muur juist boven de keukentafel open. Er kunnen twee
matglasramen tegen gezet, maar die liggen op de glazenkast. Dag
en nacht blijft het gat geopend en dringt er lucht door tusschen de
tralies, aan de buitenkant in de muur opgezet. Een van haar eerste
avonden, in Juni, heeft Geertje tusschen die tralies donkere, heel
kleine oogen zien fonkelen, en met [206]een schreeuw is ze
opgevaren, heeft de ramen gegrepen, in ’t gat gekletst, waarna ze
rillend is blijven staan. Mevrouw heeft haar tot kalmte gebracht:
geen rat, geen muis komt ooit hier binnen. Gerust is Geertje sedert
nooit, maar de lucht! er moet wàt lucht zijn! Ze weet toch al niet hoe
te doen van benauwdheid. Als de lesjeerkamer openmocht, de deur
en de ramen, dan kwam er tocht. Maar Mevrouw in d’er nettigheid,
kan je begrijpen!—„Geertje, nee’, geen keukelucht, waar me logées
later moeten slapen.” Muf blijft de kamer aldoor gesloten en zij hier
achter, ze walgt soms, ze stikt.

Het is of de avonden ’t ergste zijn. Wanneer, vroeg, duisternis valt

door het lichtgat: het verlaten, trieste plaatsje, waar over-dag ook
nog wel eens een stem plotseling door de stilte heen ketst of ’t
gerucht van een bezigheid schraapt, hooger en hooger oplost in
schemer, zoodat Geertje, even het hoofd vóór de tralies, met
verbazing ziet, dat de hemel nog licht is; dan draalt zij, uit vrees
voor meer hitte en voor muggen, maar eindelijk laat zij het gaslicht
ploffen en angstigt nu de nacht tegemoet, de looden-loome, niet-
koelende nacht. Haar eenzaamheid is een gevangenis van
opgesloten-benauwing, een lauwe broeiing, zonder uitweg.

Waar de stoving het ergst is, moet zij slapen. Op het vensterlooze
vertrekje, in den dooden hoek van het sousterrain, waar het plaatsje
heeft opgehouden, is de ruimte voor het nog donkerder kolenhok
uitgespaard; achter het hok donkert hittig haar bedstee.

Zij aarzelt nu in de keuken rond, valt eindelijk neer op de stoel bij

het luchtgat. Ze snakt naar lucht, èffe, vrij in de lucht!

Maar Mevrouw heeft ’er een standje gegeven, toen ze

eergisteravond, nadat ze de gerepereerde laarzen van Meneer had
aangenomen, aan de deur was blijven staan.

—Dat past toch niet. ’k Dacht dat jij dat wel wist.
Uitgaan mag ze, op d’er avond. Maar ze wil de straat niet meer op.
Schuw is ze van de straat, van de menschen. Schuw—deze kelder is
óók een toevlucht. [207]

De laatste Juni is ’et gebeurd, toen ze net een week hier in huis was.
Ze dacht aan niks as an d’er werk, ’t viel toch al zwaar, zoo derekt op
’er ziekte. Te zwak was ze, om verder te denken. Dit mo’st nou, dit
had ze zelf zoo gewild.—Mevrouw was goed voor der, zij dee d’er
werk: geen hoofd had ze meer voor prakkezeeren. En daar is zij
Hem tegengekomen!

De grond heeft niet gedeind, de straat heeft niet gedraaid; ze zag

hem opeens, en had ééne gedachte: dat ze doorloopen moest,
gewoon doen.

Het oogenblik zelf was het moeilijkste niet. Toen hij voorbij was,
brandde de smaad: luisterend naar de heer met wie hij liep, had hij
glimlachend, met lachóógen naar haar gekeken, haar áángekeken,
vlak in het gezicht, niet gegroet, gekeken—hòe! De pijn is als een
brandwond geweest—die voel je evenmin da’lijk het ergst. D’er twee
boodschappen heeft ze kunnen doen. In de winkels àl gezeid wat ze
moest. Toen is ze in een roes naar huis gesneld, heeft boven de
antwoorden opgezegd en hier benee is ze weggeschuild in een
verlangen van: niet meer hier weg, nooit weer de straat op—de
straat-met-Hèm.…

Maar de nacht, toen ze lag, onmachtig, onmachtig in droomen, niet

wetend, op ’t laatst, of zij droomde of ijlde of dacht!

Angstig, moe, was ze ingeslapen, diep in de bedstee bang zich

verbergend. Maar rauw na het zoete wegzijn in slaap, is zij, al in de
voornacht, ontwaakt, niet wetend, waar was zij!? nee, duisternis,
nee, zij was niet meer ziek, zij lag hier in ’er bedsteê—gedróómd had
ze, van die zaal, met Hem.
Ze is, half overeind, op haar elleboog gaan steunen. En àlmaar heeft
ze geprakkezeerd:—voor het éérst met de meening der anderen
mee. Met Oom en Groo’va en Tante en Maandag en Willem en
Dominee Gobius, die, ieder op zijn eigen manier, haar tegen Jan
hebben opgestookt. Gepriemd zijn hun woorden haar door het
hoofd. Jan is dit en Jan is dat, haar heeft hij ongelukkig gemaakt,
liefde nooit voor haar gevoeld.… [208]

Ze heeft niet gehuild—slechts geprakkezeerd, àlmaar vóór zich die

oogen, die oogen, spottend-vroolijk, lachend haar aanziend!

Tot zij, in de broeiing der bedstee, gerild heeft van moeheid, is

ingeslapen.…

Toen zij ontwaakte, was het nog nacht.

Onmiddellijk is zij klaar wakker geweest, in een gevoel, of een

lichaamspijn haar uit de slaap had weggetrokken. Maar zij wist ook
dadelijk: het onherstelbare deed haar lijden, iets veel ergers dan pijn
aan het lichaam. Dat onherstelbare wàs er al; zeker. Weken lang had
ze zich opgedrongen, dat ze ’t vergeten zou, dat ze vervuld was met
andere dingen:—eerst met de vraag waar ze blijven zou, toen met
haar dienst. Maar die nacht was het weergekomen.

Hij had haar niet lief. Waarom toch niet! Was ze niet knap genoeg?
niet vroolijk? Wat kon hij tegen haar hebben gehad? Dat hij nu keek,
of hij met haar spòtte!.… Om de miskraam? Nee! dat niet. Zóó slecht
was hij niet, haar Jan. Trouwens, naar ’t kind had hij nooit verlangd.
Integendeel, juist toen ze zwanger bleek, was hij minder van haar
gaan houden. Hoe kon hij dan nu zóó tegen haar doen?

Twee gezegden, beide van Maandag, hebben telkens haar denken

gepijnigd.
—„Heins is geen man die zich hecht ’an ’en vrouw, an jou zoo min
als ’an een ander.”

—„Dach’ ie dat je z’en eenige was; vraag es met wie-d-ie ’et nou
weer houdt!”

Zou het waar wezen? Zou hij zóó zijn?

Een gulp van afgunst heeft haar doorwoeld. Strak in de duisternis

staarde haar blik.… Op haar elleboog ingesoesd is zij.

Toen, in die nacht, is dat nog gebeurd. Zij heeft hem weergezien in
de slaap. De droom bracht hem tot haar, den man dien zij liefheeft—
dien zij eeuwig beminnen zal. En ellendig is zij ontwaakt. [209]

Of ze dronken geweest was, trillend, beverig, heeft ze gesoesd op

haar dag-werk. De kamerschuier schoot uit haar hand, een haak van
’er mouw hechtte in de vitrage en trok daar een lange scheur, bij het
dekken voor het ontbijt viel de kaasstulp op de grond.

Toen wist ze niet meer en kon ze niet meer, en wezenloos is ze

gevlucht naar de keuken.

Enkel hier, hier stil alleen, heeft zij rust, is zonder angst. Zoo
dankbaar is zij voor deze dienst! Waar had zij anders moeten
blijven? Bij Maandag kon niet, ze wou niet bij Oom, dus toch weg?
met groo’va mee? Willem drong aan en Groo’va vermaande. Hier, nu
ze werkt en verdient, is ze vrij. Als het nu maar gáát met ’et werk.…
Hier voelt ze zich veilig voor Oom en Tante. Zij wil daar niet heen,
die schijnheilige duivels, ze hebben haar zóóveel leed gedaan, en
nog is het steken en striemen, telkens kwaadgespreek van Jan. Laffe
afgunstigen, domme tobbers. Oom nou met z’en sigaren-depôt, dat
hij met liegen bij Groo’va verdiend heeft.…
Loom zit zij neder, roerloos in peinzen. Vóór haar op tafel haar
avondbrood en het kannetje karnemelk. Plots schrikt zij op, de stem
van Meneer:

—Zit jij daar nog!? Het gas moet uit.…

—Ja Meneer.

Ze haalt de lantaren, steekt de kaars aan:

—Nacht Meneer.

Dan kraakt de trap, wat gestommel boven—in haar slaaphok

omzoemen muggen het licht. [210]

[Inhoud]
 II.

—Hè! ’k ben net naar u op weg.

—Sau! Dat gebeurt je-n-auk nie te dukk’els.

Blij is zij, Maandag weer te zien, en trekt een pruilmondje op zijn

verwijt.

—Hoe make de kinders ’et?

—Best. Da’ gaat goed.

Zij hoort de verandering in zijn stem, tot hartelijke, innige ernst. Hij
wéét, dat zij deelt in deze voldoening! Verheugd draait zij met hem
de Nadorststraat in, wacht op de vraag, die hij niet stelt, zwijgt dus
ook—straks zullen zij praten.

Getikt bij juffrouw Tabbe:—geen antwoord.

—Da’s jammer, dan ben ze metter uijt.

—’k Heb de tijd, gelukkig, venavond.

—We hauren et wel as ze bauve komme.

En de deur van zijn woning achter zich sluitend:

—No’ fertel, wat is-t-er gebeurd?

Zij lacht luid op. Die goeie meneer! Hij kijkt haar aan, of ze wàt voor
gewichtigs heeft te vertellen.

—Gebeurd? Niks!
—Sau.

Hij loopt naar de bedstee, haalt zijn huisjas.

—Hoe is Grau’fa fer je geweest?

—Och, nog al goed.

Nu zitten zij. Net als toen, in die droevige dagen.… De kamer lijkt
Geertje nòg leeger en holler; toch doet het haar goed, weer hier te
zijn. [211]

—Zal ik thee zette?

—D’er is d’er geen.

—Krijgt u die dan ook benee!?

Ja, hij gebruikt nu alles bij buurvrouw. Anders wordt het leven te
duur, met het kostgeld dat hij betaalt. ’t Is, nou ja, wel eens minder
gezellig, omdat hij toch het liefst maar hier zit en niet onbescheiden
wil wezen; zijn bakkie drinkt en dan gauw verdwijnt. Maar de heele
regeling is zoo’n verbetering in alles. Buurvrouw zorgt zóó goed voor
de kinders.…

—Ja, en da’s no’ gekomme dur jau. Froeger ha’ me d’er nauyt an
gedacht.

Geertje zwijgt. Haar gemoed schiet vol. Arme, goeie eenzame

Maandag; ’t eenige, dat hij had op de wereld, waren die kinders, en
nou—alleen. ’t Zijn nou juffrouw Tabbe d’er kinders. Hij zit met ze
aan, beneden:—als gast. Waarom is zij niet teruggekeerd? Hij zelf
heeft gezegd, dat ze beter niet kwam; dat het op den duur niet gaan
zou. Vreemd is hij geweest, maar ze hééft begrepen, dat hij het
waarlijk liever zoo wou: om de kinders, uit angst voor buurvrouw.
Toen ook hij als de anderen sprak, is ze gezwicht, en toch.… ze weet
niet, is zij niet ondankbaar geweest, heeft hij het heusch liever zoo
gewild? Zij durft er hem niet meer over spreken. Met vreugde opent
zij haar pak.

—Dan een perzik.

—Maid! wa’ no’!.…

—Van Groeneveld, ’et buite bij ons. Gisteren zelf van de tuinman
gekrege.

Hij laat de vrucht liggen.

—Eet u die nou. Ik heb er meer. Voor de kinders en ook voor benee.

En ze stalt uit: ze heeft er acht!

Lachend:

—En wàt lekkere koekjes! Van de eerste bakker in ’t dorp.

—Ben d’er méér bakkers? [212]

—Ja zeker, wel drie!

Ze lacht. Maar opeens, met een schuldbesef. Groo’va heeft het haar
gezegd: voor al zijn onkosten van haar ziekte heeft Maandag geen
cent vergoeding willen aannemen. Zelfs het rijtuig, waarmee ze naar
het ziekenhuis is gevoerd, heeft hij betaald. Dit moet hij hooren:

—Groo’va is u nù wel dankbaar. Hij erkent zijn ongelijk.

Strak laat Maandag de woorden vallen:

—’k Heb ’un briefje fan im gehad.

Weer is er zwijgen. Dan valt hij uit:

—Fertel je no’ niks! Hòe is ’t gegaan?

Geertje, traag:

—.… Och.… niks.… Och zoo. Ik ben d’er tweemaal an huis geweest.
Willem z’en moeder lag ziek te bed. ’k Heb d’er eene keer effe
gesproke. Z’en zusters ware anders as vroeger. Of ze wat giste, weet
ik niet. ’t Kan ook zijn, da’k et me verbeeld heb—’k von’ de mense
allemaal anders, Domenee en et heele dorp.…

—M’ar ben je-n-opgeschaute mit Wullem?

Ze zwijgt. Ze kàn deze dingen niet zeggen. Waarom dringt Maandag

toch aldoor méé aan, dat ze Willem nemen zal? Zij hòudt van
Maandag, ze is hem zóó dankbaar, het ergert haar—en dit juist doet
haar pijn—, dat zelfs hij haar niet begrijpt.

—Is ’t er dus nog niet daur? houdt hij aan.

—Nee! zegt ze strak, bijna vinnig; hem aanziend.

Hij staat op en opent de deur. Terugkomend:

—’k Dach’ da’k de kinders d’ar haurde.… En.… je nich’, was die
geschikt?

Ja, die was heel lief geweest. Liep haar na met melk en eiers. Een
goed mensch, die ouwe nicht Bet.

—Groo’va wordt oud en drommels lastig! ’En zege’ dat ie nicht bij
zich heeft.

—Anders mos’ jai.

—Ja, anders most ik.… [213]

Geertje zegt het, maar meent het niet. Ze kan zich niet voorstellen,
dat het zou moeten, dat ze voorgoed met Groo’va zou zijn! Deze
veertien dagen hebben al zoo lang geleken, ofschóón de tijd is
meegevallen, nadat zij er tegen had opgezien van het oogenblik af
dat Mevrouw gezeid had:—„Wij gaan op reis en jij met kostgeld”.…
Gesnakt heeft ze soms om thuis weg te komen, en toen ze gisteren
weer in de stad was, de Maas zag, de lichtjes, de masten der
schepen.… ze heeft zich herinnerd: een avond met Hem, toen z’ook
van huis kwam en Hij haar haalde.… en tòch leefde zij op, was blij,
als bevrijd van een last: weer vrij!

—’k Zou in ’en dorp nie’ meer kunne wenne.

Maandag, pijpdampend, verslikt zich, hoest. Dan op eenmaal, vertelt

hij, druk, van de kinders, hun leven bij Buurvrouw: Tabbe, die ook
heel goed voor ze-n-is; de wichten, ze komen bij met de dag,
Buurvrouw verzorgt z’ als eigen kroost—’t mensch heeft altijd naar
kinders verlangd. Wanneer het nu maar zoo mag blijven:—van zijn
zuster hoort hij niets.…

—Zou ze nog in Amsterdam zijn?

Hij haalt de schouders op:

—Of dood.…

Vreemd-opgewekt, praat hij van zijn werk en spot met Oom, de

sigaren-kenner. En plotseling weer begint hij van ’t dorp, of ’t er niet
prachtig was, nou met de zomer.

Geertje verhaalt van Groeneveld, de bakken met druiven, de rozen,

een veulen dat in de wei z’en moeder nasprong.
—Kon Piet dat ’es zien!

Maar hij nu weer:

—En op Heukelman’s boerderai?

Verlegen-plagerig ziet hij haar aan. Zij ziet de verlegenheid, God-

nog-’es-toe! wat heeft hij haar toch daarmee te plagen!

—Waarom ben u nou zoo flauw? ’t Is toch al zoo moeilijk voor me.
Willem laat niet van me-n-af, nou zei ie dat ie hier wou komme. [214]

—En jai, wil je niet?

—Néé, netuurluk! Dat ù dat vraagt, die alles weet. Ik wil niet trouwe
zonder liefde.

—En kùn je niet van Wullum hauwe?

—Je houdt toch niet van twee tegelijk!

Ernst-stralend staren zijn oogen haar aan. Een blos toog over zijn
grauwe geelheid. Hij frunnikt aan zijn pijp, vaart op.

—Dar sain ze.… Wacht! ik haal se hier.

Zij is opgerezen na hem. Hoog staat zij en staart in de eenzame

kamer. De leege kamer, vol voor haar. Zij staart, zij kijkt niet, z’ is ìn
het geheel; en toch spreken alle dingen en dringen elk met eigen
weemoed. Hier heeft haar liefde het laatst gehoopt. Z’ is zóóveel
ouder na al wat gebeurde.

Dat voelt ze, wanneer ze maar even alleen is. Bij menschen spreekt
en lacht zij mee, houdt de schijn op van jonge Geertje. ’t Liegen
heeft ze nu wel geleerd. Vaak waart voor haar zelf de schijn door het
wezen; weet ze niet, wat haar drijft, wat ze wil; waarom ze bleef, in
dienst, bij vreemden.… Deze kale kamer weet het. Weet, hoe zij is
afgescheurd.

D’ ontroering stuwt haar vóór de bedstee. Dáár stond Groo’va en

Willem naast hem. In het zwart waren allebei. Twee vermaners,
twee verwijters. Zij wachtten, gekomen om haar te halen. Toen zij
hen zag, heeft ze dóódsangst gevoeld. Of zij kwamen met de kist.
Gegild heeft ze, dat men haar hier moest laten—maar ook Maandag
gaf Groo’va gelijk. Toen is alle besef haar ontvloden, kreunend in
leedhebben is zij verdoofd, en ze wéét verder niets bepaalds meer—
tòt, toen zij lag, strak, versuft, máár bewust, onder vreemden, niets
dan vreemden, in die kamer met vele bedden, vele bedden, alle
hetzelfde. Zij was blijven leven, maar alles was dood. Nu was kindje
zéker dood. Als een gezwel was het uit haar gesneden,
weggeworpen, of het een ding was, zonder dat de moeder kon
helpen. Haar bleef enkel de rouw, en [215]de schande, waar zij
aldóór over moest hooren. Want òm haar kilde slechts de vermaning
van louter menschen net als Groo’va. Ook haar laatste gevoel voor
Groo’va is gestorven in dat huis. In al wat daar bitste, herkende zij
hem.…

Met moeite doet zij vroolijk tegen de kinderen, die plots op haar
komen toegejoeld. Gelukkig zijn daar de perziken. Ze kan vertellen
van Groeneveld. Dan komt vrouw Tabbe met Maandag zijn „bakkie”
en een kleiner kop voor Geertje. Maandag glundert bij zóóveel
goedgeluimdheid. Maar de kinders haalt buurvrouw weg. Geertje
geeft de koekjes mee.

In de schemerende kamer hokt het gesprek. Maandag vraagt, of

Geertje nog wat kan blijven. Dàn durft zij:

—Weet je niks van Jan?

Nog altijd kan zij er niet aan wennen, den oudere, den vriend van
Oom, anders dan met „u” aan te spreken. Maar wetend dat het „je”
hem plezier doet, vergemakkelijkt z’ er de vraag mee, die in haar
brandde, die aldoor brandt.

Hij—ja zeker, hij wéét wel wat! En dat antwoord brandt nu in hem.
Heins houdt het met een van de meiden van Stevens, die het beter
aanleit dan Geertje gedaan heeft, hem meevoert naar koffiehuis en
kemedie, dat de heele stad hen ziet. De lust tot spreken gulpt op in
Maandag. Maar hij denkt aan de kalme koelheid, waarmee Geertje
vroeger zijn wraaklust gestriemd heeft; aan haar, met niets te
verwoesten, geloof, waardoor, toen hij van Jan’s scharrelen repte, z’
onmiddellijk het antwoord klaar had, dat Jan daarmee trachtte haar
te vergeten. En hij zwijgt, kijkt ontroerd naar haar, blozend wanneer
hij haar oogen ontmoet. Aarzelend, verlegen verwijt hij:

—Keu je-n-um m’ar nie’ fergaite?!

—Vergete!?!

Een verwijt dat een triumf is. In hem zinkt iets nòg dieper weg, maar
er stijgt een ontroering van geestdrift, die hoog boven het and’re
gevoel gaat. [216]

Weer dekt het zwijgen beider gedachten. Tot een kleinigheid

afleiding brengt. Een kind in de straat dat leelijk hoest, doet
Maandag spreken van Mietje’s kwaal, die deze zomer gelukkig
uitblijft; verleje jaar, net in de warmte, was ’t erg. Ook d’er moeder
als meisje had ’s zomers er last van. Die d’er jeugd is door dat
hoesten bedorven. En zoo’n gesukkel verklaart zoovéél. Als je alles
weet, vergeef je. Bet zou niet geworden zijn die ze nou is, wanneer
ze zich niet zoo had moeten ontzien en niet ontzien had moeten
worden, toen zij een opgroeiende deern was. Da’s met de meeste
van die meiden, waar de wereld zoo fel over oordeelt.
—Ja.…, aarzelt Geertje, schuw voor de kwestie.

Maar Maandag gaat er over door. Geertje, mijmerend en onthutst

nu, luistert ongeregeld, hoort zenuwachtig brokken van zinnen,
begrijpt niet, waarom hij spreekt van die dingen. Hij zegt, dat hij wel
zulke vrouwen gekend heeft. Geertje zal het van hem niet hebben
gedacht. Maar waar moest hij anders wat liefde zoeken? De
behoefte dááraan steekt ieder mensch. Nijdig, woest-nijdig is hij
geweest, toen hij ook bij die vrouwen enkel teleurstelling vond. Ook
die toonden niets dan afkeer van hem en hij gaf er toch al zijn geld
aan.—Och, ben je bedonderd, zei een kennis tegen hem, dach’-ie,
dat er ooit een meid was die voor d’er lol ging met elke vent?—Maar
met hèm was het nog wat ergers. Dezelfde die met andere jongens
vroolijk waren en vriendelijk, deden stuursch en grof tegen hem.
Dáár heeft hij heel veel onder geleden. Eens was hij met een kennis
gegaan. Zij klampten samen twee vrouwen aan. De eene was een
forsche bruine, groote oogen, een mooie lachmond. Luidruchtig
sprak die van pretmakerij. Maar toen de andere vrouw met de vriend
ging, bleef ze staan en zei geen woord meer. Eén zoo’n avond was
erger voor hem dan jaren geplaag van de jongens op school. Maar
daarop is hij na gaan denken. Bij al wat je met een ander doorleeft,
moet je je denken in die zijn toestand. Als de menschen dat beter
deden kwam er minder oneenigheid. [217]Hij dacht: die vrouw is wat
beters gewéést. D’er zijn maar heel weinig publieke vrouwen de
bree’e weg op gegaan uit ontuchtigheid. Zoo’n meid is, wat de
menschen noemen, „gevallen”. Eenmaal heeft z’een lief gehad, die
d’er de herinnering heeft gelaten van het heerlijkste geluk.—Was ’t
wonder, dat ze met hèm geen plezier had? Bij die mooie
herinnering?.… Toen kreeg hij nog ééns het wanhopig verlangen om
toch ook dat geluk te vinden. Hij werd weer kuisch: uit verlangen
naar liefde. Tòt hij begreep:—ik kan het niet hebben. Hij mocht niet,
hij wou niet.… of.… zijn verstànd zèi, dat hij niet wou. ’t Redeneerde
zóó, zijn verstand: Een vrouw, die wezenlijk van hem hield, zou, in
de bijslaap, moeten denken: ’k wil een kind, dat op hem lijkt. Nou
denk es an, zijn gelijkenis!

Maandag lacht, een triest grimas. Even zwijgt hij, en gaat dan voort:

De voldoening over het overwinnen door de redeneering is ook een

gevoel, ook een gevoel van sterk geluk, zoo goed als overwinnende
liefde. Nu leeft de geslachtsdrift in hem niet meer. Hij weet nu
geestelijk lief te hebben. Geestelijk en anders niet. Probeert zelfs,
niet jaloersch te zijn. Is ommers al vader, ook, van twee kinders!.…

Geertje luistert, vreemd ontroerd. Eerst heeft zijn praten haar droef
verbaasd. Hij, ook hij zag in haar zoo’n vrouw!? Waarom anders over
die dingen gesproken?.… Toen heeft zij beseft, dat hij het zoo niet
bedoelde. Dikwijls begrijpt zij hem onvolkomen, raadt naar de
strekking van zijn gezegden. Maar zij vòelt nu zijn smart en zijn
kracht, voelt ook wel dat hij haar hiermee wil troosten, schoon zijn
gedachten haar verder ontglippen.

Hij voelt opeens verlegenheid, dat hij zich zoo heeft laten gaan,
zóóveel over zichzelven gesproken. En weer begint hij over zijn
zus.… nou is ze zìek, verrot is d’er lichaam en ze wàs zoo’n knappe
meid. D’er eerste vent ook zoo’n knappe kerel. ’En paar jaar waren
ze dol op mekaar. Ook Bets-en-zijn [218]ouders waren knap. Maar ’t
schijnt, dat hun grootvader heeft gezwijnjakt. Die heeft de schurft
gebracht in de femielje; ’t is gebleken in ’et tweede gelid.… Twee
broers en een zusje jong gestorven. En de derde broer loopt met
z’en bult!.… [219]

[Inhoud]
 III.

Langzamerhand was Geertje gemeenzamer geworden met haar

mevrouw. Zij vond haar nooit heibeiïg meer, begreep het eischen
van netheid en stipheid, doordat Mevrouw zelf in alles haar best
deed. Meneer was slordig en onverschillig. Hij scheen, bij de post,
niet veel te verdienen. Blijkbaar waren ze niet rijk. Mevrouw was
staâg aan het overleggen. Geertje trachtte mee zuinig te zijn.
Mevrouw, van haar kant, was inschikkelijk. Ze had „het” van Geertje
altijd geweten. De directrice van het Huis had haar ingelicht: aan het
Huis dankte Geertje de dienst. Soms kon Mevrouw nog wel eens
zeggen:—„Je was beter maar wéér als juffrouw gegaan,” wanneer
het grove werk Geertje zwaar viel; maar ze wist van de directrice,
waarom die Geertje, althans voorloopig, niet bij kinders had willen
doen, een dienst als deze ’t geschiktst had gevonden; en Geertje
zelve verzweeg haar niets. Ongemerkt raakte zij aan het praten,
onder het werk, de lange tijden, dat ze mèt Mevrouw bezig was.
Mevrouw hield ook geen slot op d’er mond, klaagde zelfs wel over
Meneer: dat die zich van zoo weinig aantrok en als-t-ie kon maar het
liefst op z’en bed lag. Ook over de Godsdienst spraken ze samen.
Mevrouw d’er ouders waren orthedoks en zij zelf ook wel geloovig;
maar Meneer spotte met al wat vroom was en zoo kwam ze niet
vaak naar de kerk. „Je moet wat doen voor de vrede in huis”.…
Daarbij had ze goedig geglimlacht: Geertje hield bepaald van
Mevrouw. Zoo had ze het gerust gezeid, toen ze wéér over-stuur
was geraakt, doordat ze Jan [220]in de verte gezien had. De eerste
keer had ze ’t niet durven vertellen, ze was toen zoo eigen niet met
Mevrouw en had enkel gevraagd of ze de gebroken kaasstulp mocht
betalen, wat Mevrouw niet had gewild. Nu liet ze de andijvie
aanbranden en de rijst kwam ongaar op tafel, en toen Mevrouw zei:
—„Wat hadt je nou weer?” bekende ze, onder tranen, alles. Hem
gezien, toen ze turf was wezen bestellen; blijven staan met een stuk
in de keel, thuis ’en gevoel of alles draaide, twee keer zich aan het
fornuis gebrand. Mevrouw had gegispt:—„Maar Geertje, meisje, een
man die je zóó slecht heeft behandeld”.… och, Mevrouw begreep het
niet—toch was ze blij, dat ze nu het gezeid had.

Van Willem zijn brieven vertelde zij ook. Hoe die nog maar telkens
aanhield, schoon ze niets voor hem had verzwegen.—„Vindt je dat
dan niet mooi van die jongen, dat hij zóóveel van je houdt? De
meeste mannen zijn zoo trouw niet!” had Mevrouw, haar aanziend,
geantwoord. ’t Zelfde, wat Maandag vroeger zei: tegenwoordig,
sinds dat gesprek, daags na haar terugkomst van thuis, sprak die
niet meer over Willem. Trouw? nou ja! ’t jong hield van háár, maar
als zij niet van hèm kon hou’en.… Niet die eerste keer zei ze dat aan
Mevrouw; ze dorst zoo opeens niet, het viel haar zoo moeilijk,
nìemand die meevoelen wou met háár!.…

Maar later, op een avond, boven, begon Mevrouw een lang gesprek.
’t Kwam aan, toen ze sprak van haar eigen bevalling: dat er later een
dagmeisje noodig zou wezen, wanneer de baker weg zou zijn.

—Geloof je, had ze vriend’lijk gevraagd, dat jij het dan hier uit zult
houden? ’k Ben wel eens bang, dat me dienst je te druk is. Je bent
niet gewoon aan dat schuieren en schrobben. En dan met een klein
kind d’erbij, de luiers die alle dag moeten gewasschen.… Begrijp me
goed, ik hou’ je heel graag, ik spreek alleen in jou belang.…

Geertje had erkend, dat ze wel eens moe was. Eerst d’er ziekte, toen
de miskraam, en veel werken, nu, dat ’er zwaar viel. [221]

—Maar as u me wegstuurt, sta-n-ik op straat.

—Och kom, meid, je weet wel beter! As je daarom blijft, wil ’k je niet
hou’e. Maar je meent niet wat je zegt. Jij vindt best ’en nieuwe
betrekking. Ook wel bij kinderen, als je graag wilt. Maar ik denk aan
wat anders, Geertje. Gooi jij je levensgeluk niet weg? Een goeie man
en die je zóó liefheeft als die Heukelman toont te doen. Doe toch je
best en vergeet het verleden! ’t Heeft je nooit iets gegeven als
leed.… Niet? Nou goed. Maar het is voorbij. Daarover beeldt je je
toch niets in?! Hij kàn niets meer voor je zijn. En hoeveel zou jij
kunnen wezen voor een jongen, die door al wat er is gebeurd niet in
zijn gevoelens voor je is veranderd! Denk nu eens niet aan jezelf,
maar aan hem. Je wéét dat je hem gelukkig kunt maken. Is die
voldoening je nog niet genoeg? Heeft het leven je zóó weinig
geleerd? Meisje, meisje, hòe menige vrouw zou alles geven voor die
voldoening.…

—O ja! als ze hòudt van ’en man!

—Och kind, hou’en, wat ìs dat „hou’en”! Hecht toch niet te veel aan
dat woord. Verliefdheden gaan zoo vaak gauw over. Wat Heukelman
voelt voor jou, is wat ànders. Dàt is blijkbaar de echte liefde. Om je
te vergeten, is hij naar Amerika getrokken. Maar het heeft niets
gebaat. Met het oude verlangen naar je, is ie teruggekomen.… en
toen moet de mededeeling van je grootvader hem wel heel diep
hebben gegriefd. Heb je dáár wel eens over gedacht? wat die man
om jou heeft geleden?

—Maar Mevrouw, kan ìk dat helpen? Ik was hèm geen

verantwoording schuldig. Nooit heb ik hem zóóveel voet gegeve!

—Dat beweer ik ook niet. Ik zeg niet: „door jou”, maar òm jou heeft-
ie veel geleden. Och, dat mòet je zelf ook voelen. Juist als je je
volkómen vrij tegenover hem weet.… wat je bent, geen mensch kan
je dwingen.… me dunkt, dan voel je toch mee’e-lij.… ik vin’ de
jongen heusch erg te beklagen, en, nog eens, ik vraag me af, of een
liefde als die man heeft voor jou, ook al beantwoordt jij die nog niet,
geen beter waarborg is voor ’en duurzaam geluk dan ’en
verliefdheid, desnoods van [222]twee kanten, die in het huwelijk
dikwijls vervliegt.… Denk er eens over. Ik praat je niets aan. ’k Hou
je gráág hier. Ik zeg het alleen, juist omdat ik belang in je stel.

Beteuterd was Geertje blijven staan, geschokt, verontrust.…

Mevrouw méénde het goed.… niemand, die haar nu ànders raad gaf,
niemand als Maandag en dat was een man, Maandag had zulke
vreemde gedachten, maakte haar bàng, soms, bij al zijn goedheid.…
Mevrouw was godsdienstig, ook dàt deed haar goed, ze snàkte vaak
naar de vroomheid van Groo’moe.… Ja, maar Willem! die was als
Groo’vá.… zou zij leven moeten met Willem?.…

Verbijsterd kwam zij de kamer uit en stond in de graf-holte beneden.

[223]

[Inhoud]
 IV.

Mevrouw is schuld aan wat nu gebeurt: dat ze met Willem door

Rotterdam loopt en hij praat, als werd ze zijn vrouw.

Toegestemd heeft zij in zijn bezoek, omdat Mevròuw zei: doe het
toch, Geertje, je moet hem eens zien, je màg niet weigeren met
hem te spreken, daarmee is ommers niets beslist.

Gisteravond het eerst aan de trein!—Thuis de herrie om klaar te

komen, op ’en Zaterdag nog haast! Aan kant d’er keuken, ijlings
gekleed, weg, gerept naar de tram.… en te vroeg, veel te vroeg nog
aan het station, waar ze zenuwachtig heeft gedrenteld, in de
waaierige kou, door conducteurs vervelend geplaagd. Eindelijk hij!
Ze stond achter een hekje, in een groep menschen, die opeens om
d’er heen was; vóór d’er de locomotief, die aanglijdt, stilhoudt, en
dan dalen er menschen, wemelen op het perron, komen, langs de
trein, op haar aan.… Hij! De pummel! Ze voelt een verstijving,
schaamt zich voor een juffrouw naast d’er, denkt aan verschuilen,
wijkt iets ter zij, ziet wel dat hij haar niet opmerkt, langzaam
naderend, log als een os.

Wanneer hij, door het hek heen, rondziet, treedt ze weifelend op

hem toe.

—Willem!

—Dag Geirtjen.

Hij drukt haar hand, wendt zich, loopt lomp tegen een heer op, zij
gaat hem voor, terzij àf, uit de menschen.
Dan blijft hij staan en grijpt naar heur hand: [224]

—Geirtjen, God he’t mien gebed verheurd.

Méér zegt hij niet. Maar zij begrijpt! Da’lek, ’t eerste dat hij weet,
wanneer een ander zou vragen: hoe gaat ’et? Gebelgd loopt zij door,
op de duisternis toe, buiten, waar geen menschen om hen; hij komt
verwonderd achter haar aan;—Geirtjen! klaagt hij, wanneer ze zich
voortrept;—eerst bij het stationshek blijft zij staan. Goedig-kalm
stapt hij naderbij, niet verontrust, boos evenmin. Geertje schaamt
zich: ’et oude spel! Zoo heeft ze hem achter zich aan laten loopen,
jaren lang, thuis—bij hem in den hof, achter de koestal om, naar de
weien, èn in de school, om de kerk, daarin zelfs, ’s Zaterdags laat,
onder Groo’va’s geredder. Zij voelt een moeë verlegenheid, nu zij
vanzelf dit spel heeft herhaald. Monsterend wacht zij hem af:—
onveranderd! tèrgend-netjes-boersch, altijd! Niets van Amerika, ook
vandaag niet, zoo met een steedsch klein heerentaschje, licht
gehangen aan z’en ineengedrongen lijf.

—Goa we mit de trem of kuwwe loôpe? hoort ze zijn geduldige

kalmte.

—Niet met de trem!

Die zit al vol menschen; als d’er eens iemand was van d’er kennis!.…

Om lief te zijn, keert zij en loopt naast hem op; ze zijn bij de booten
en naad’ren het water.… Plots’ling, o God! als een hoon valt het op
haar, als een smaad die zijzelf zich bereidt: nou gaat ze met Willem
als eenmaal met Hem, toen Hij haar afhaalde, na de Bruidsnacht.…
’t Kàn niet! Ze staat en stottert verward, dat het toch misschien te
ver is, liever de tram en——wáár wil hij heen?
—Noar et losement, fur de koamer. ’t Is bèter Geirtjen, awwe dat
eirst doen.… Dokter he’t mien gezeid: bij Coomans, Hoofdstèèg,
wèèt ie die buurt? teemt hij verder, nu wel haar verlegenheid
merkend.

Wat? Ze heeft de naam niet verstaan. Hoofdsteeg? Ja, dan met de

tram. En zij keeren terug naar de wagens: een leege nu, de volle is
weg. Er weeïgt een schuldbewustzijn door haar, [225]een wroeging,
èn een besef van onrecht, dat haar, veeleer, wordt aangedaan.
Zwijgende zitten zij, wachten, wachten.… Weg! ze snakt dat de tram
zal vooruit gaan, ’t is haar als werd ze van buiten begluurd, door
iemand, die het wéét, of iets van toen.…

Slaap, na zwaar-zijn van vermoeidheid, heeft de spanning van haar

verzet gebroken, en de zondagvoormiddag heeft ze kalm haar werk
gedaan. Toen is Willem bij haar in de keuken gekomen; Mevrouw
heeft het zoo gewild: met de koffie; dan konden zij daarna samen
uitgaan.

Hij vertelt van de preek die hij heeft gehoord: domenee Gobius over
het licht, dat bij God woont. „God weet, wat in het duister is,” Daniël
2 vers 22 . Geertje herinnert zich de tekst niet: hoe staat het woord
er? en Willem verklaart; ze kent het toch wel: Koning Nebukadnezar,
die eischte dat de wijzen hem een vergeten droom zouden vertellen
en Daniël wie in een nachtgezicht de verborgenheid werd
geopenbaard.… O, is het dat! de droom van het beeld met de voeten
van ijzer en leem.… Ja, nu weet zij, nu is zij er in—die droom, zij
houdt juist zooveel van de Droomen—de Droomen en Jezus’
Gelijkenissen.… Willem is vòl lof over de preek: Domenee moet een
godvruchtig man zijn en die de gave heeft van het woord.

Mijmerend hoort zij Willem aan; er komt een zondagsstemming om

haar: dit is het goede-van-thuis, wat zij miste. Blij ootmoedig luistert
zij toe; schenkt hem koffie bij, dienstwillig; is dankbaar voor de
rustige eenvoud, waarmee hij in de keuken vertoeft en niet
ongeduldig wordt, wanneer zij met koffiewater, en om hun
boterhammen te halen, kort opeen naar boven moet.

Gisteravond is hij haar meegevallen, toen hij zonder verlegenheid,

kalm-flink als een man die gereisd heeft, àlles vroeg, van de prijs en
zoo, over zijn kamer in het hotel. In haar heeft beschaamdheid
gevleugd, over haar dienstmeid-zijn, haar keuken.… Hij gedraagt er
zich nu heel netjes, of haar toestand [226]doodgewoon was; vroom is
hij vervuld van de preek.

Weer belt Mevrouw, weer moet zij weg; ijlings schenkt zij hem nog
wat koffie. Mevrouw vraagt, of Geertje, voordat zij uitgaat, de
keukenkachel nog wil aanmaken en er voldoende kooks in leggen,
zoodat Mevrouw er niet naar hoeft te kijken, voordat zij de groente
opzet.

—En dan ga jij je gang maar, hoor!

—Zal ik niet komme anvege, Mevrouw?

Mevrouw knikt van neen.

Meneer, die uit het raam staat te kijken, keert lachend zich om:

—Je mot je vrijer niet zoo làng late wachte!

Geertje wendt zich verlegen naar de deur. In onthutste tasting vindt

zij de knop. Er snikt een droefheid om onrecht in haar. Waarom zegt-
ie dat nou, want hij wéét! hij kent, als Mevrouw, haar geschiedenis;
wat sart-ie haar dan met zijn grappigheid, wat had-ie brutaal haar
aan te kijken!.… Opeens is het mis in haar, weer het verzet, weg dat
vredig, gezellig berusten,—„vrijer”, ook niet als aardigheid, ze kàn
het niet hebben, spot met haar liefde.
Willem is in haar afwezigheid van plaats veranderd. Zijn stoel stond
tegenover de hare aan de tafel, met de rug naar de muur; nu zit hij
tegenover het raam. Waarom? Wat moet dat! Hij zoekt in z’en bijbel.
Weifelend gaat zij achter hem om.

—Geirtjen—en terwijl zij gaat zitten, schuift hij pratend zijn stoel
naderbij.—Zou dàt nou geen Godsbestier wèze, da’k van marrege
juust over disse tekst most heure? Zie, da’s toch wat anders as
toeval. God hèvt ons indachtig wille moake, dat Hij wist wat was in
et duuster. Wij kleingeleuvige, we hebbe gewankeld as Petrus, we
hebbe geroepen: Heere, behoud mij, moar God die alle harten
doorzuukt, die het hart doorgrondt en de niere pruuft, Hij wist wat
goed veur ons was. Onnaspeurlijk binne zijn wège, deur veul
duusternis moste we goan, mor Hij wèèt wat er is in et duuster en
mit de Psalmist magge we nou toch zegge: Welgelukzoalig wiens
[227]verwachting is op De Heer.… Wo’ kiek je vrèèmd, woat is-t-er
Geirtje?

Wat er is! Hij is daar vóór d’er; laag gebogen, de elleboog op de

knie, houdt-ie haar zijn harde rooie kop met verschoten
hondenstoppels voor, en uit de bloeddoorloopen maar fletse
vischoogen, die smachtend en zwemmend-in-vromigheid naar d’er
opzien, staart van dat kaalgeschoren snoet toch ook de starre
zelfingenomenheid van zijn moeder haar aan.

—Da’ zeuj me toch motte toegève. We hebbe gedwoald uut

wankelmoedigheid, deurda’ we niet vertrouwden op Hem. Hij hè’t
ons gevoerd langs donkere wège. Hij wist wat er was in et duuster.
Al die bepruuvinge woare neudig. Ik ben noar Amerika motte goan
en jij hier noa Rotterdam. Wat gebeurd is, most gebeure. Da’ geleuf
ie toch ook wel Geirtje?

Hardvochtig-koel laat zij vallen de vraag:

—En wat weej nou daarmee zegge?

—Wa’k doarmee zegge wil? Geirtje, da’s toch gemak’lek te roaje!.…

Da’ bij God et altied vast-sting, da’ wij man en vrouw zoue worde.

Terwijl hij de laatste woorden zegt, tast zijn grove hand naar de
hare. Zij ziet het geelbehaarde, sproetige vleesch met de
onverzorgde stompvingers. Zij voelt ze.… en ze slaat van haar af,
haar vingers tikken, meppen de zijne; achteruitwijkend vaart zij op
en loopt met een wijking achter hem om.

—Ik zal jou dan ook wat zegge, ook gemakkelek te raje. As je nie’
ophoudt mè’ je gezeur, ’k heb je gistere-n-ook al gewaarschouwd,
dan ga’k vemiddag nie’ mè je uit. Goed begrepen? ’k Zeg et nie’
boos, maar hou et je dan nou voor gezeid.

Wel ja, hij dee net as een kind. As met ’en kind moet ze met ’um
doen. Verder et zich niet ’antrekke. Eéne middag—zal gauw genoeg
om zijn. Lam, dat-ie ook venavend nog blijft. Maar netuurlek, zoo’n
vrome man, die zit niet in de [228]spoor op Zondag. Laat zich
bedienen in ’en hotel, maar reist niet vóór Maandagmorgen!

Haastig heeft ze zich gekleed. D’er ouwe zwartje, niet de nieuwe.

Niks van opschik met Willempie!

En zonder eind hebben zij gekuierd.

—Jij wil ook liever buiten de stad?

Ze heeft zich gehaat, toen ze dat aan hem vroeg. ’t Leek, of ze met
hem alleen wou wezen. Maar ze dorst in de drukke straten niet
blijven. ’t Huis in de Oldenbarneveldstraat uit, is ze het
Tuindersstraatje geloopen, de Aert van Nes bang overgestoken, het
Mauritsstraatje en toen de Kruiska. Op de Diergaardesingel is haar
angst gezakt. Terwijl ze in de vredige vroolijkheid van de zonnige
herfstdag, tusschen verre weien liepen, een onbestrate rijweg langs
hofsteeën, waar Willem zich over veel verbaasde, dat anders was
dan in Gelderland; heeft ze hem aan de praat trachten te houden
met telkens door te vragen over toestanden in Amerika. En hij heeft
die herinneringen iedere keer afgebroken door te willen praten van
zijn liefde. Zij wist wel, waarom hij terug is gekomen: aan het
andere eind van de wereld, was hij met zijn gedachten hier. Ook was
’t haar bekend, waarom hij gegaan was—alles om haar, alleenig om
haar. Gedrensd heeft hij zijn liefdesverwijten. Toen heeft zij er dan
nog maar iets op geantwoord.

—Waarom bederf je de wandeling? ’k Heb in zóó lang niet ’es

gekuierd.

—’k Bin tuch hier om doareuver te sprèke.

—D’er valt daar nie’ meer over te spreke.

—Woarum hei’j me dan loate komme!

Ja, waarom, waarom! waarom!?

Haar heeft dat waarom verwijtend gemarteld. Omdat ze nooit weet

wat ze wil; dan naar die luistert en dan weer naar die! Maar zijn
stugge koppigheid is kalm na een poos [229]opnieuw begonnen: zij
mocht nu nog weifelen, maar God wou ’et. Hij die weet wat er is in
het duister. Zij wáren een paar in Zijn Raadsbesluit.

Op de terugweg zijn ze in een tuintje gaan zitten, waar hij twee

glazen melk heeft besteld. Neergesmakt is zij op het stukkende,
wippende stoeltje, verstramd en verstompt van zóó lang loopen.
Wanhopige haat heeft er in haar geflitst, toen hij wel geen bezwaar
maakte, maar toch smalend iets zei van: „Op Zondag”, na haar
Welcome to our website – the ideal destination for book lovers and
knowledge seekers. With a mission to inspire endlessly, we offer a
vast collection of books, ranging from classic literary works to
specialized publications, self-development books, and children's
literature. Each book is a new journey of discovery, expanding
knowledge and enriching the soul of the reade

Our website is not just a platform for buying books, but a bridge
connecting readers to the timeless values of culture and wisdom. With
an elegant, user-friendly interface and an intelligent search system,
we are committed to providing a quick and convenient shopping
experience. Additionally, our special promotions and home delivery
services ensure that you save time and fully enjoy the joy of reading.

Let us accompany you on the journey of exploring knowledge and

personal growth!

ebookname.com