Download the Full Version of ebook for Fast Typing at ebookmass.

com

Freshwater Ecology and Conservation: Approaches

and Techniques Jocelyne M.R. Hughes

https://ebookmass.com/product/freshwater-ecology-and-
conservation-approaches-and-techniques-jocelyne-m-r-hughes/

OR CLICK BUTTON

DOWNLOAD NOW

Download More ebook Instantly Today - Get Yours Now at ebookmass.com

 Recommended digital products (PDF, EPUB, MOBI) that
you can download immediately if you are interested.

Infectious Disease Ecology and Conservation Johannes

Foufopoulos

https://ebookmass.com/product/infectious-disease-ecology-and-
conservation-johannes-foufopoulos/

ebookmass.com

Infectious Disease Ecology and Conservation Johannes

Foufopoulos

https://ebookmass.com/product/infectious-disease-ecology-and-
conservation-johannes-foufopoulos-2/

ebookmass.com

Australian Falcons: Ecology, Behaviour and Conservation

Stephen Debus

https://ebookmass.com/product/australian-falcons-ecology-behaviour-
and-conservation-stephen-debus/

ebookmass.com

Beavers: Ecology, Behaviour, Conservation, and Management

Frank Rosell

https://ebookmass.com/product/beavers-ecology-behaviour-conservation-
and-management-frank-rosell/

ebookmass.com
Emerging Zoonotic and Wildlife Pathogens: Disease Ecology,
Epidemiology, and Conservation Salkeld

https://ebookmass.com/product/emerging-zoonotic-and-wildlife-
pathogens-disease-ecology-epidemiology-and-conservation-salkeld/

ebookmass.com

Picturing Ecology: Photography and the birth of a new

science Damian Hughes

https://ebookmass.com/product/picturing-ecology-photography-and-the-
birth-of-a-new-science-damian-hughes/

ebookmass.com

Men, Families, and Poverty Kahryn Hughes

https://ebookmass.com/product/men-families-and-poverty-kahryn-hughes/

ebookmass.com

Atlas of Suturing Techniques: Approaches to Surgical

Wound, Laceration, and Cosmetic Repair 1st Edition
Jonathan Kantor
https://ebookmass.com/product/atlas-of-suturing-techniques-approaches-
to-surgical-wound-laceration-and-cosmetic-repair-1st-edition-jonathan-
kantor/
ebookmass.com

Teaching and Researching: Speaking 2nd Edition Rebecca

Hughes

https://ebookmass.com/product/teaching-and-researching-speaking-2nd-
edition-rebecca-hughes/

ebookmass.com
Freshwater Ecology and Conservation
 Techniques in Ecology and Conservation Series
Series Editor: William J. Sutherland

Bird Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

William J. Sutherland, Ian Newton, and Rhys E. Green

Conservation Education and Outreach Techniques

Susan K. Jacobson, Mallory D. McDuff, and Martha C. Monroe

Forest Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

Adrian C. Newton

Habitat Management for Conservation: A Handbook of Techniques

Malcolm Ausden

Conservation and Sustainable Use: A Handbook of Techniques

E.J. Milner-Gulland and J. Marcus Rowcliffe

Invasive Species Management: A Handbook of Principles and Techniques

Mick N. Clout and Peter A. Williams

Amphibian Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

C. Kenneth Dodd, Jr.

Insect Conservation: A Handbook of Approaches and Methods

Michael J. Samways, Melodie A. McGeoch, and Tim R. New

Remote Sensing for Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

Ned Horning, Julie A. Robinson, Eleanor J. Sterling, Woody Turner, and Sacha Spector

Marine Mammal Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

Ian L. Boyd, W. Don Bowen, and Sara J. Iverson

Carnivore Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

Luigi Boitani and Roger A. Powell

Primate Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

Eleanor J. Sterling, Nora Bynum, and Mary E. Blair

Conservation Education and Outreach Techniques, Second Edition

Susan K. Jacobson, Mallory D. McDuff, and Martha C. Monroe

Reptile Ecology and Conservation: A Handbook of Techniques

C. Kenneth Dodd, Jr.

Social Science Theory for Environmental Sustainability: A Practical Guide

Marc J. Stern

Freshwater Ecology and Conservation: Approaches and Techniques

Jocelyne M. R. Hughes
Freshwater Ecology
and Conservation
Approaches and Techniques

Edited by
Jocelyne M.R. Hughes

1
1
Great Clarendon Street, Oxford, OX2 6DP,
United Kingdom
Oxford University Press is a department of the University of Oxford.
It furthers the University’s objective of excellence in research, scholarship,
and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade mark of
Oxford University Press in the UK and in certain other countries
© Oxford University Press 2019
The moral rights of the authors have been asserted
First Edition published in 2019
Impression: 1
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in
a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the
prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted
by law, by licence or under terms agreed with the appropriate reprographics
rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the
above should be sent to the Rights Department, Oxford University Press, at the
address above
You must not circulate this work in any other form
and you must impose this same condition on any acquirer
Published in the United States of America by Oxford University Press
198 Madison Avenue, New York, NY 10016, United States of America
British Library Cataloguing in Publication Data
Data available
Library of Congress Control Number: 2018948522
ISBN 978–0–19–876638–4 (hbk.)
ISBN 978–0–19–876642–1 (pbk.)
DOI: 10.1093/oso/9780198766384.001.0001
Printed in Great Britain by
Bell & Bain Ltd., Glasgow
Links to third party websites are provided by Oxford in good faith and
for information only. Oxford disclaims any responsibility for the materials
contained in any third party website referenced in this work.
Preface

Water underpins all life on Earth, and in particular, hydrology and water chemistry
play a signature role in maintaining the structure and function of freshwater ecosys-
tems. Despite the manifest importance of freshwater, and the human dependence
on healthy freshwater ecosystems, wetlands have continued to be degraded, polluted,
and drained, and freshwater species have declined at an alarming rate—for example,
the well-documented decline of global amphibians. This book aims to provide a com-
prehensive and concise synthesis of the vast literature on the techniques used in
­freshwater ecology and conservation that is currently dispersed globally in manuals,
toolkits, journals, handbooks, ‘grey’ literature, and websites. It should be regarded as a
‘book of books’, and it is on this basis that the late Brian Moss encouraged me to carry
out the project. The book is intended to provide a thorough understanding of different
approaches and techniques needed for successful research, management, and conser-
vation of freshwater ecosystems. Freshwater conservationists and practitioners often
need to understand hydrochemical storages and fluxes in wetlands, the physical pro-
cesses influencing freshwaters at the catchment and landscape scale, and the hydro-
chemical processes that maintain species assemblages and their dynamics. Conservation
builds on a sound ecological framework, in which each species must be examined at
the individual, community, and catchment level of interaction, and in which human
interactions with freshwaters are a critical part. The survey approaches and techniques
used, and the subsequent analytical methods, directly affect the interpretation of
results, and it is essential to understand their limitations or biases in order to make
informed decisions on conservation and management. This book cannot list all tech-
niques used to survey or sample freshwaters—that is an impossible task; rather, it
presents some of the practical approaches that are used in freshwater ecological research
and surveys, and, using examples from international studies, synthesises why certain
methods are used in preference to others for particular types of freshwater habitat
or particular types of organism, or for measuring, documenting, and evaluating the
dynamics and management of the ecosystem. Central to all freshwater surveys is the
identification of organisms to the species level. This book does not attempt to cover
identification and taxonomy although passing reference is made to new methods in
species identification in some chapters.
The book is divided into three parts. The first part is an overview, presenting an
outline of the diversity of freshwater ecosystems; the importance of hydrology and
water chemistry in driving ecosystem processes; the different approaches required to
answer questions in freshwater ecology and provide effective solutions to conservation
problems, including the essential nexus between scientists, social scientists, and stake-
holder participation; and an overview of sampling strategies and protocols used in
freshwater investigations. The second part describes the techniques needed to quantify
the individual physical and biological components of the ecosystem, including, for
vi | Preface

example, water quantity, water chemistry, aquatic plants, aquatic animals, and algae.
This section summarises the huge array of approaches and techniques used for survey-
ing and measuring the multitude of organisms to be found in freshwaters and their
physical environment, and that are needed to answer questions on—for example—
species richness and abundance, species hydrochemical preferences and tolerances,
or the impacts of human populations on freshwater ecosystems. The final part deals
with the bigger picture in conservation and management and the approaches needed
to answer complex questions involving different stakeholders. It brings together the
­different approaches and techniques needed to understand interactions between the
physical and biological components of freshwater ecosystems, changes over time and
ecosystem dynamics, human dependency on and interactions with freshwaters, and
the conservation, management, and evaluation of these ecosystems. Individual chap-
ters synthesise approaches and methods drawn from science, economics, landscape
management, and engineering; for example, evaluating the restoration of eutrophic
waters, monitoring the spread and control of non-native invasive species, and quanti-
fying ecosystem services.
I would like to thank the people who assisted in the production of this book—
in reviewing, editing, discussing the contents, making suggestions, and providing
moral support: Flora Botsford, David Bradley, Ana Castro Castellon, C. Ken Dodd Jr.,
the late Mike Edmunds, François Edwards, Max Finlayson, Dustin Garrick, Thomas
Hesselberg, Francine Hughes, Lizzy Jeffers, Tim Johns, Curt Lamberth, the late Brian
Moss, Liz Sanders, Carl Sayer, Rebecca Tharme, Jennie Whinam; seven anonymous
referees; and the fantastic team of lead authors and co-authors who c­ ontributed to this
book and helped with the reviewing. I would like to thank my previous department at
Oxford—the Department for Continuing Education—that supported a six-month
sabbatical that enabled me to focus on developing this book. I am so grateful to the
inspirational, international students I teach on the MSc in Water Science, Policy and
Management, the Postgraduate Certificate in Ecological Survey Techniques, and
the Postgraduate Diploma in International Wildlife Conservation Practice at the
University of Oxford, who are justification alone for this project and have taught me
the vital importance of training early career researchers and practitioners in field skills,
practical surveys, and analytical methods. I would like to thank Lydia Shinoj and
Paul Nash at SPi Global for their infinite patience. At Oxford University Press I would
like to thank Bethany Kershaw, Lucy Nash, and Ian Sherman; and the overall editor
of the Techniques in Ecology and Conservation Series, Bill Sutherland, for giving me
the chance of steering this project. Finally, I could not have completed this volume
­without the infinite support of my beloved family: my life-long partner Charles, and
our children George, Madeleine, and Fifi; and my parents, Arlette and Gren, and
parent-in-law, Alison, who all three passed away during the production of the book
and to whom I dedicate it.
Jocelyne Hughes
Department of Geography and the Environment,
University of Oxford
Contents

List of Contributors  xvii

Part I Overall Considerations

1. Diversity of Freshwater Ecosystems and Global Distributions 3

G. Randy Milton and C. Max Finlayson
1.1 Introduction 3
1.2 Distribution and extent 4
1.3 Freshwater hydrology 5
1.4 Freshwater ecosystem diversity 7
1.4.1 Rivers 7
1.4.2 Lakes and reservoirs 8
1.4.3 Marshes and swamps 9
1.4.4 Peatlands—mires 10
1.4.5 Freshwater karst systems 12
1.5 Summary statement 14
References15

2. Approaches to Freshwater Ecology and Conservation 20

Rebecca E. Tharme, David Tickner, Jocelyne M.R. Hughes, John Conallin,
and Lauren Zielinski
2.1 Introduction 20
2.1.1 The situation—freshwater ecosystems, conservation status,
and trends 20
2.1.2 The human factor in freshwater conservation and management 21
2.2 Framing freshwater conservation challenges 22
2.2.1 Scoping, objective setting, and guiding principles 22
2.2.2 Working with stakeholders from the inception 24
2.2.3 Sources of data, information, and knowledge 26
2.2.4 The importance of scale 27
2.3 Finding an approach appropriate for the context 28
2.3.1 Selecting from among the different types of approach 28
2.3.2 Illustrations of the diversity of approaches 30
2.3.3 Monitoring and evaluation, including a role for citizen science 32
2.4 Emerging approaches, sectors, and research arenas in freshwater
ecology and conservation 35
2.4.1 Emerging technologies to collect ecological data at different scales 36
viii | Contents
2.4.2 Private sector water stewardship as a growing area for
ecosystem conservation 37
2.5 Concluding remarks 38
References40

3. Sampling Strategies and Protocols for Freshwater Ecology

and Conservation 48
Leon A. Barmuta
3.1 Introduction 48
3.1.1 Objectives, research questions, developing and testing hypotheses 48
3.2 Sampling for ecology and sampling for conservation 50
3.2.1 Classes of sampling types 52
3.2.2 Logistic constraints 54
3.3 Habitat-centric strategies 55
3.4 Organism-centric strategies 56
3.5 Temporal considerations 58
3.6 Conclusion 58
References58

Part II Measuring the Component Parts

4. Water Quantity and Hydrology 67

Matthew McCartney
4.1 Introduction 67
4.2 Hydrological monitoring 68
4.2.1 Data collection 68
4.2.2 Monitoring networks 78
4.3 Data analyses 80
4.3.1 Residence time 80
4.3.2 Areal rainfall 80
4.3.3 Hydrological modelling 81
4.3.4 Environmental flows 81
4.4 Case study: hydrological assessment for wetland conservation
at Wicken Fen 83
4.5 Conclusion 85
References85

5. Chemical Determinands of Freshwater Ecosystem

Functioning89
Nic Pacini, Libor Pechar, and David M. Harper
5.1 The influence of geology, morphology, climate, and land use 89
 Contents | ix
5.2 pH and dissolved oxygen 90
5.2.1 Acidity 90
5.2.2 pH measurement 91
5.2.3 Oxygen measurement 93
5.2.4 Significance of pH ranges 93
5.2.5 Acidity/alkalinity buffering 94
5.3 Inorganic carbon, major ions, and conductivity 95
5.3.1 Inorganic carbon 95
5.3.2 Carbon measurement 95
5.3.3 Major ions and conductivity 96
5.4 Organic carbon and nutrients 97
5.4.1 Organic carbon 97
5.4.2 Nutrients 98
5.5 Heavy metals and xenobiotic compounds 100
5.6 Chemical analysis 101
References103

6. Physical Variables in Freshwater Ecosystems 106

Curt Lamberth and Jocelyne M.R. Hughes
6.1 Introduction 106
6.2 Approaches to collecting physical variables 107
6.2.1 Habitat and sampling considerations 107
6.2.2 Battery considerations 107
6.3 Catchment setting 109
6.3.1 Bathymetry, topography, area, and length 109
6.3.2 Water depths and levels 110
6.3.3 Geology 112
6.4 In and near to the water 113
6.4.1 Temperature and humidity 113
6.4.2 Colour, clarity, turbidity, and suspended sediment 116
6.4.3 Solar radiation and PAR 117
6.4.4 Evaporation and evapotranspiration 118
6.5 Substrate 120
6.5.1 Sampling 120
6.5.2 Type of substrate and soil characterisation 121
6.5.3 Sedimentation, accretion, and erosion 123
6.5.4 Texture, particle size, porosity, penetrability, and soil moisture 123
6.6 Examples 124
References126

7. Microorganisms 1: Phytoplankton, attached algae,

and biofilms 133
David C. Sigee
7.1 Introduction 133
x | Contents
7.2 Diversity of freshwater algae 134
7.2.1 Algal size 136
7.2.2 Taxonomy 136
7.3 Standing (lentic) and flowing (lotic) waters 136
7.3.1 The balance between planktonic and benthic algae 136
7.4 Phytoplankton sampling and assessment 137
7.4.1 Phytoplankton sampling 138
7.4.2 Phytoplankton assessment 140
7.4.3 Non-standard procedures for monitoring phytoplankton 142
7.5 Substratum-associated algae: from biofilm to benthic communities 144
7.5.1 Biofilms 144
7.5.2 Benthic algae 147
7.6 Assessment of eutrophication and control of nuisance algae in
standing waters 148
7.6.1 Variation in natural systems 148
7.6.2 Effects of human activities 149
7.6.3 Monitoring environmental change 150
7.6.4 Practical measures to control eutrophication and the growth
of nuisance algae 151
7.7 General overview 154
References154

8. Microorganisms 2: Viruses, prokaryotes, fungi, protozoans,

and microscopic metazoans 157
Julia Reiss
8.1 Introduction 157
8.2 Biodiversity 158
8.2.1 Size ranges 158
8.2.2 Non-taxonomic groupings 159
8.2.3 Taxonomy—operational taxonomic units 160
8.2.4 Taxonomy—species identification via microscopy 160
8.3 Freshwater environments 162
8.4 Sampling and assessment 163
8.4.1 Sampling viruses and bacteria 163
8.4.2 Sampling protozoans, metazoans, and fungi 164
8.4.3 Conversions and calculations: population characteristics such
as production 164
8.5 Bioindicators 165
8.6 Case studies 166
8.6.1 Ashdown Forest streams 166
8.6.2 Lake Constance 168
 Contents | xi
8.6.3 Římov reservoir 168
8.7 Conclusion 169
References169

9. Wetland Plants and Aquatic Macrophytes 173

Jocelyne M.R. Hughes, Beverley R. Clarkson, Ana T. Castro-Castellon,
and Laura L. Hess
9.1 Introduction—Why survey vegetation in freshwaters? 173
9.2 Planning a survey 174
9.2.1 Approaches to freshwater plant surveys 174
9.2.2 Survey impacts on plants 175
9.3 Techniques and equipment specific to freshwater plant surveys 175
9.3.1 Equipment—grab and grapnel 176
9.3.2 Observation—bathyscope, snorkelling, and underwater camera 177
9.3.3 Detection—hydroacoustics and eDNA 177
9.4 Sampling strategies for freshwater plant surveys 178
9.4.1 Sampling approaches 178
9.4.2 Plot shape and size 179
9.4.3 Sample size 180
9.5 Survey methods and approaches used in freshwater plant ecology
and conservation 182
9.5.1 Field surveys 182
9.5.2 Experimental approaches 187
9.5.3 Remote sensing approaches 190
9.6 Remote sensing methods 190
9.6.1 Sensor types and platforms 190
9.6.2 Steps in carrying out a remote sensing study 195
9.7 What questions can these methods answer? 197
9.7.1 Sphagnum bog 197
9.7.2 Restiad bog 197
9.7.3 Fen 198
9.7.4 Sub-tropical river floodplain 198
9.7.5 Biomass estimation 198
9.7.6 Wetland delineation 199
9.7.7 Mapping aquatic vegetation 199
9.7.8 Mapping riparian vegetation 200
9.7.9 National and regional wetland inventories 200
9.7.10 Monitoring 200
9.7.11 Experimental meso- and macrocosms 201
9.7.12 Floodplain forest structure and inundation period 201
References202
xii | Contents

10. Freshwater Vertebrates: An overview of survey design

and key methodological considerations 208
Stephen E.W. Green, Rosie D. Salazar, Gillian Gilbert, Andrew S. Buxton,
Danielle L. Gilroy, Thierry Oberdorff, and Lauren A. Harrington
10.1 Introduction 208
10.1.1 Diversity of freshwater vertebrates 208
10.1.2 Why survey freshwater vertebrates? 208
10.1.3 Threats facing freshwater vertebrates 209
10.1.4 Aim and structure of this chapter 210
10.2 Setting clear aims and objectives 210
10.3 Direct visual and audio encounter surveys 212
10.3.1 Amazonian river surveys in Peru 213
10.3.2 Acoustic surveys of bittern booms 216
10.4 Indirect detection surveys 218
10.4.1 Sign surveys 218
10.4.2 Freshwater species detection using environmental DNA 219
10.5 Capture methods 221
10.5.1 Amphibians 221
10.5.2 Snakes 222
10.5.3 Freshwater turtles 222
10.5.4 Crocodilians 223
10.5.5 Fish 223
10.5.6 Mammals 223
10.5.7 Birds 224
10.6 Individual recognition and marking techniques 225
10.6.1 Photo identification 225
10.6.2 Marking method considerations 225
10.6.3 Marking fish 226
10.6.4 Marking amphibians and reptiles 227
10.6.5 Marking mammals 227
10.6.6 Marking birds 228
10.7 Genetic studies of freshwater vertebrates 229
10.7.1 Applications 229
10.7.2 Monitoring chytrid prevalence in Cusuco National Park, Honduras 230
10.8 Dietary studies of freshwater vertebrates 231
10.9 Biosecurity 232
10.10 Concluding remarks 232
References232

11. Aquatic Macroinvertebrates 240

Richard Marchant and Catherine M. Yule
11.1 Introduction 240
11.2 General considerations 240
 Contents | xiii
11.3 Field sampling techniques 241
11.3.1 Qualitative methods 242
11.3.2 Quantitative methods 244
11.3.3 Removal sampling 246
11.4 Laboratory processing of samples 248
11.4.1 Flotation 248
11.4.2 Subsampling 248
11.4.3 Extraction of specimens 250
11.5 Some analytical considerations of data from invertebrate samples 250
References251

Part III Ecosystem Dynamics, Conservation,

and Management

12. Freshwater Populations, Interactions, and Networks 257

David M. Harper and Nic Pacini
12.1 Introduction 257
12.2 Species and populations 258
12.2.1 Population sizes, ranges, distributions, and dynamics 258
12.2.2 Measuring life-cycle fluctuations and life-history patterns 261
12.2.3 Population–environment associations, functional feeding
groups, and stressors in aquatic habitats 262
12.3 Communities and ecosystems 264
12.3.1 Species richness, diversity, rarity, and eDNA 264
12.3.2 Food chains and webs 270
12.3.3 Energy flows—quantifying food webs in lakes, streams,
wetlands271
12.4 Landscape freshwater ecology 272
References274

13. Changes Over Time 283

Peter A. Gell, Marie-Elodie Perga, and C. Max Finlayson
13.1 Introduction 283
13.2 Change in freshwater systems 284
13.2.1 Cyclical change and variability 284
13.2.2 Accounting for variability to understand change 286
13.2.3 Understanding directional change 288
13.3 Long-term ecological change 289
13.4 Detecting ecological response to disturbance 292
13.4.1 Limnological response over time 292
13.4.2 Ecosystem recovery 293
13.4.3 Regime shifts 293
xiv | Contents
13.5 Recent anthropogenic change 294
13.6 Understanding change for managing freshwater systems 295
13.6.1 Understanding change in Ramsar wetlands 296
13.6.2 The novel ecosystem 297
13.7 Final remarks 299
References299

14. Secondary Data: Taking advantage of existing data and

improving data availability for supporting freshwater
ecology research and biodiversity conservation 306
Aaike De Wever, Astrid Schmidt-Kloiber, Vanessa Bremerich, and Joerg Freyhof
14.1 Introduction 306
14.2 Importance of secondary data 307
14.3 Open data in environmental sciences 310
14.3.1 Metadata 310
14.3.2 Open data, licences, and the ‘5-stars of Open Data’ 310
14.3.3 FAIR data 311
14.3.4 Data repositories and (community) standards 311
14.3.5 Data papers and the role of journal publishers 311
14.3.6 Citizen science and crowdsourcing 312
14.4 Obtaining data relevant to freshwater ecology and conservation 312
14.4.1 Types of data 312
14.4.2 Freshwater relevant taxonomic data 313
14.4.3 Molecular and genetic data 314
14.4.4 Observation and distribution data 314
14.4.5 Other information sources for data retrieval 315
14.5 Understanding secondary data 317
References  319

15. Freshwater Ecosystem Services and Functions 321

C. Max Finlayson, Rudolph S. de Groot, Francine M.R. Hughes,
and Caroline A. Sullivan
15.1 Introduction 321
15.2 Measuring ecosystem services and functions 323
15.2.1 Background 323
15.2.2 Function analysis: inventory of wetland services 323
15.2.3 Identification and selection of wetland services 324
15.2.4 Quantification of the capacity of wetlands to provide ecosystem
services on a sustainable basis 324
15.2.5 Valuing wetland ecosystem services 325
15.3 Approaches and toolkits for measuring ecosystem services 327
15.4 Awareness of ecosystem services 332
15.4.1 Richmond catchment, Australia 332
Other documents randomly have
different content
dubbelzinnig kijken, als hij, de rijke, in de buurt was, maar Grint most
van d’r afblijve met z’n lompe pooten. En niet, omdat ze Grint geen
heel-knappe jonge vond, pik-zwart haar, met ooge!.… glimmend,
puur roet.… maar omdat ze nou eenmaal in ’r boerenhoofd de idee
had vastgespijkerd, dat z’n dame most worde.… En dan raik! raik!
Main Kristis! Nou zou ze met ruwe hebzucht wegduwen, wat ’r in den
weg stond.… Om ’r familie gaf ze geen zier. Gehechtheid had ’r nooit
ingezeten, bij niet één. Dirk was ’n stille zuiper en Piet ook.

Verdierlijkt en geteisterd in zwoeg, werkbeestig-stomp, zagen ze

alleen in elkaar, wat hun rauwe begeerten wilden. Guurt zag ze
alleen als zuiplappen, meidenlollers en spelers, en hun zwoeg-
naturen begreep ze niet. Voor den Ouë voelde ze niks. Die had ’r in
d’r leven nooit ’n zacht woord gezegd. Wat die docht dat wist se nie.
D’r moeder vond ze raar, kniezerig en grieniger, niet-wetend wàt ze
eigenlijk wou. Alleen Kees de Strooper, waar ze allemaal ’t land an
hadde, die mocht ze wel lijen, omdat ie ’r vroeger, in huis, nooit
geranseld had als Piet en Dirk.—Nee, aa’s se wat van d’r eige make
wou, mos se hem, ’t heertje, hebbe.… En aa’s ze getrouwd was, dan
naar g’n sterveling omzien.… dan was se ’n dame.—Dan naar ’n
stad.… en hem onder d’r duim. En dan Guurt.… maide in je
dienst.… zei ze zich ieder keer weer.… Paa’s op.… nie aa’s de
andere vraisters.… nie in de donkere loantjes aa’stie wil, en nie op
de grond, en nie achter de struikies.…

Want aa’s je je aige geef, bi je’m puur kwait.… Sai wàs f’soenlik, se
most ’t blaiwe. [45]
[Inhoud]
 DERDE HOOFDSTUK.

Om tien uur ’s morgens stond ouë Gerrit voor het hek van jonkheer
van Ouwenaar’s buitenplaats. Op het jachtterrein en bosch was
houtveiling voor tuinders van Wiereland en omstreken. Door de
lanen van het bosch, even voorbij het groote kasteelig-leelijk
woongebouw der adellijke familie, liepen, alleen of bij troepjes, de
sjofele tuinders, leuk-ironisch elkaar belollend, dat ze zóó maar,
vrijelijk op de binnenplaats, den tuin van het groote buiten, mochten
kuieren, heen en weer, waar ze wilden, als vrienden van den
hooghartigen jonkheer. ’n Paar bejammerden ’t, in luid naar-elkaar-
toegeschreeuw, dat de jonker, ze op zoo’n guren winterdag
„genooid” had. Ironie van kerels, die even hun ellende voelden,.…
dat ze nu als kóópers, de slijkige winterpaden nog vuiler mochten
bemorsen, met hun beklodderde klompen, maar zomer’s, als in
dàtzelfde bosch, in die lanen, alles wasemde van gouddamp, drééf
in zonnegloed, zij te eerbiedigen hadden, stugge bordjes met
strafwetsartikel zóóveel, dàn die zondampende heerlijkheid
verboden toegang bleef. Ze krieuwden en klomp-klepperden
tusschen het kreupelhout, de donkere tuindersstoetjes, als
hongerdieren, zoekend naar aas. Eén donkere stoet, bij groepjes,
lijven op klompen, in grauwen winterdag, één droeve, troosteloos
dolende massa, met nu en dan galgen-humor-uitroepen van kerels,
die elkaar voorbijschoten in scheemrig kreupel- en hakhout, elkaar
wat dollend toeriepen. Met handen in de zakken liepen ze te
huiveren, pijpsmakkend of pruimend. ’t Gewas stond bij groepen
genummerd te koop, met ’n rij ontvelde streepschors, aangevend
hoever elk nommer ging. [46]Telkens doolden van elkaar en
donkerden weer bij één de kruipende, bukkende tuinders achter
hoog kreupel door, op geul’rigen bultgrond, nauw-wringend hun
lijven door eng gestrengel van takkronkels, die verwilderd zwaar
uitschoten tusschen jong geboomte. Soms, achter elkaar gekromd,
zich door het kreupel wringend, suisden er, in giftig weggespan van
gestrengeld gewas, terugzwiepingen van knoest-takken, onder
pijnschreeuw van nà-duikende kerels, die ’t zwiephout tegen hun
kleum-paarse gezichten aangestriemd kregen. Voor dat de veiling
begon wilden ze de nummers zien, kijken wat hun het beste geschikt
leek.

Hassel liep met Taffer, armen tuinder, die niet koopen mocht, omdat
ie éénmaal op grondgebied van den jachtheer gesnapt was als
strooper; nooit meer hout voor z’n bedrijf krijgen kon. Maar toch was
ie eens gaan kijken. Naast hem strompelde manke Karner, vroeger
speciaal-teelder van erwten en boonen, maar die nog veertig gulden
houtschuld had van twee jaar, en niets meer bijkrijgen kon. Hij had
wel gejammerd en gehuilebalkt, bij den notaris, over z’n gemeen
jaar, z’n vernielden oogst, door wild, konijnen, ongedierte, muizen,
winden en plasregens, z’n beroerd brok grond met derrie verpest, en
dat ze allemaal wisten, dat ie niet zoop,—’t hielp niets. De notaris
kon geen krediet meer geven, want bij den jonkheer moest hij er
voor instaan nee, de notaris kòn, mocht niet langer. Als de jonkheer
van hem geld opeischte moest hij klaarstaan, al had ie van géén
tuinder ’n cent binnen. Dat had Karner moeten weten, en dat ze’m
zelf zoo vaak beet namen, ’m lieten zitten met ’t hout, of met
ànderen scharrelden als hij ze pas gekrediteerd had. Ja, als ie ’n
paar borgen had kunnen meebrengen dan ging ’t. En nou
strompelde en morde Karner rond, hopend iemand te ontmoeten, die
borg voor ’m zijn wou. Eerst dacht ie aan Hassel, maar die had ’m
kort en nijdig geweigerd. Bij ’n hoek van ’n laan, op ’n duinbult zag ie
den notaris en z’n bode al.… Jonge, jonge benauwde ’t in ’m, nou
wordt ’t puur tait.… hij mos d’r een vinde!

Met zwaren mank-tred stapte ie plots áán op Wipper, grooten

[47]tuinder-pachter, roomsch, met vrome handen, den kleinen ’t brood
uit den mond pikkend. Maar ’t most t’r nou maar uit, vond Karner.
Ademloos-òp van ’t harde hinken, smeekte ie ’m voor ’n paar gulden
hout borg te staan, dit jaar alleen. Maar Wipper hield zich
verontwaardigd, juichend innerlijk, dat zoo’n krenterige ketter bij hem
kwam bedelen.

—Wa, f’rsalderemende.… mô je main?.… zong z’n Wierelands

geluid in haastige stemstijging,.… wa’ bin ik van je?.… wà’ hep
ikke.… Waai borg f’r karnemelk!.… sel mooie klus sain.… f’r wa vrag
je sain nie, an Geldorp.… die hep de loodpot.—

Onrustig door ’t kreupelhout keek Karner naar den notaris, of ie al

begon, maar nergens zag ie ’m meer. Hij hoorde wel aan den toon
van Wipper, dat ie ’r niet om dacht ’m te helpen.… die uitzuiger,.…
die dief.… die had nou z’n brood veur vier.…

Weer loerde ie naar voorbij drentelende tuinders, of ’r éen tusschen

zat. Daar zag ie Kees Hassel, den Strooper.… verdomme, dat was ’n
vent, as die maar had.… maar die was zelf luis-arm van beroep.—

Te vroeg waren ze, de tuinders. Nog wat gescharrel was er òm den

eersten koop. Barend Swart had met z’n beklompten voet ’n
stekelvarken uit kuilerig bladnestje gerold.

—Kaik lui.… daa’s krek ’n prikkebaas.… riep ie naar ’n troepje dat

zijn richting uitdrentelde. Staan bleef ’t bij Barend.

Een ouë tuinder, Koo Bergert, hinderde ’t dat ze ’t beesje kwaad

wouen doen.

—F’rek là’ sitte da beesie.… la sitte.… binne tuikige

muisesnoepers.… toeë!.… la sitte da beesie.… se heppe ’t t’r
wàrm.…
—Verroest,.… hai.… wil puur nie loope.… jai luiwammes, lachte
Barend.… ik sel f’rbrande aas ’k s’n snuit sien.… wacht!.… kaik!.…
’n duwetje op z’n test.… kaik, net de poap uit de Pieterstraat.… wà ’t
’n smoel.…

Dat was berekende zet van Barend tegen Koo, hevig

katholiekenhater [48]als ie was, en belust om, waar ook, ze ’n trap te
geven.—En nou kon ie ’t t’met niet zetten, dat die rooie Koo ’m zoo
lijmerig had gezegd: la sitte da beesie.… hij, die geen kwaad in zin
nam, en puur sien had, dat tie s’n eige trekhonde, aa’s-tie woedend
was, so maar d’r poote knelde, tusschen de deur, van puur f’nijn.…

Overal, van kreupelhout en zijpaden uit, klonk stemgerucht van

tuinderslui in de gure dag-donkering. Van uit ’n duister dichtgegroeid
opkronkelend, hobbelig dwars-pad, kwam ouë Gerrit op ’t kringetje
aan met den radeloozen Karner, die nog geen borg had, overal was
opgebonkt tegen lollende of tartende kwaadwilligheid, en help-jezelf-
maar-egoïsme.

Nog stonden de koppen met pofpetten en kleurige platte dekkertjes,

gebukt kijkend naar ’t stekelvarkentje, dat Barend, uit lust tot verzet
niet met rust liet. Met z’n hand, bevilt in ’n stapeltje rotte bladeren,
stond ie tegen ’t prik-bollige varkentje te schudden, om ’m aan ’t
loopen te krijgen. Maar ’t diertje, dat langzaam z’n zwart kopje, door
de ruggeduwetjes van Barend, uit z’n prikkel-lijf liet wiebelen, deed
alsof ie loopen wou, maar niet kon.

—Kaik! daa’s Barend, stern-zong verbaasd ’n tuinder, achter het

kreupel uitloerend.… wa hebbe wai nou an de hand?.… ’n
bunsem?.…

—Nee frind, spotte Barend, ’t poapie van ’t Pieterstroatje.. kaik.…

f’rsalderemente.… kaik se snuut.… twee druppele woater ’t poapie
uit ’t Pietertje.… kaik van angst moakt ie ’n kruissie.… op s’n aige.…
—Is ’t weràchtig? gierde de tuinder in ’t kreupelhout, en metéen
stapte ie den gulzigen kijkkring in.… Ik wou d’r al puur segge.…
stonk ie van dat soon uur in de wind.—

—’t Is hier niks op hede, zuchtte ie naar Karner en Hassel toe, die
opgedrongen stonden achter ruggen van kijkers, en knorrige kerels,
die zwaar stampten van kou, en duivelsch nijdig elkaar vroegen of
meneer de notaris nog niet inzetten, liet.…

—’t Is hier niks op hede, hoestte Reldering weer uit.… [49]koal.…

koal.… aa’s de pest.… t’met allegoar elst.… elst.… wa hai je d’r
an?.… g’n saitak d’ran.… alle ste dik.. of alles te dun.… koal …
f’rvloekt koal.…

—Hoho.… ho.… ho.… kuchte Hassel, fijntjes lachend, se kenne je ’t

nog wel an huus brenge heé?.…

—’t Wort tog voor je gehakt, spotte Barend.

—Dank se de duufel.…, gromde Reldering, vaif pesent.. kost ons

duite, en wai.… arme donders.… wai betoàle de netaris, nog tien
pesent d’rboofediene!

—Was ommirs altait soo.…, zei plechtig-onderdanig een klein

tuindertje uit den kring,.… en aa’s jonk’r d’r is betoalt.… biej jullie
ommirs hóóger op.… en hai, meneer de netaris.… hai mo’ ommirs
s’n tweehalf pesent an ’t Raik puur kwait.… da heppie nie in ééne.…

—Hoor de gluipert, de stiekemert veur haorlie preeke.… Wat ’n

bunsum.… aa’s jonker je sien, smait ie je krek ’t hek uit.… dan si-je
in je stinker.… hee?.…

—Da sit nog.… da sit nog.… dolde nijdig-rood de kleine terug.…

main sinte heppe-eenderlai makelai.… aasjouwe.. vierkànt woar.…
—Ho!.… pfoe!.… ho-pfoe! wat ’n krakende woar.… minachte met
lipgeblaas Barend den roomschen tuinder toe.

—Wa geklieter, barstte éen lachend midden uit.… ’t sit t’im nie in de
breete, ’t sit t’im nie in de lengte.… moar ’t sit t’im in de ronte.…
doar!.…

—Hard-stikke midde in, lolde Barend terug, in lach-gekuch, voelend

dat ’t gehak ze begon te vervelen.

—Nou, d’r wort moar heul wà’ beskoue’.… mit sukke vailinge.…
daa’s main weust!.… bracht deftig ouë Gerrit ertusschen, zoo maar
om ook wat kwijt te wezen.

—F’r saldrefinke, vloekte Barend gemaakt, si je in de knaip? wou jài

beure veur jonker?.… Hai jullie sien Lieshout van Bunkeweg
f’rsaldrefinke.… stong t’met te spitte, gain voet mest op se land.…
Die is sóó luisig nakent.… da tie t’met g’n vreete hep.… Je mag
main an rieme snaie.… aas ie ’n poar klodders mest dokke ken.…
Op de reutel is niks meer [50]veur sain.… g’n halve sint.… sa’k
verbrandde!.… Nou spit tie se aige dood, mi-sonder mest.… Op s’n
bakkis kraigt tie niks.… vaiftien aggels mi-sonder ’n voet mest.…

—Da sel main groentetje worde, ironiseerde Kwaker, wi je hem’s

oogst ankommend joar buurmaàn?.… veur ’n kwartje de roe?.…
ikke, veur g’n sint.… duure mest.… ge’koope groente.… wà’ jou!.…

—Eige skult, zei gelaten Koo Bergert met ’n pruimspog op den

grond, en oogen neer.… Eige skult.… de half van sain ontvangs
verzuupt ie puur.…

—Wâ roomsche ras! barstte nijdig Barend uit, aige skult?.. gekruist
tuig! hep de netaris sain nie in hande, mi losse veurskietertjes? Hep
dokter Troost sain nie t’met drie joar mi ’n rekening achter se gat
sete?.… en hep ie kenne dokke?.… Hep ie nie ’n hiepeteek op sain
stukkie grond gànnift.… dat-tie nou.… nòu nog sit te bloeje.…? daa’s
’n skoft die dokter.… ’n fampier.… suigt se hier allegoar ’t bloed de
nagels uit!.… die hep se allegoar onder ’t duimpie!.… hai.… en de
netaris.—.… Aige skult?.… nou suipt ie van beloorighait.…

Barend was in schreeuw-woede uitgebarsten. ’t Wrokte ’m al zoo

lang, en niks, niks durfde ie zeggen, maar nou tegen dien
roomschen glupert, most ’t eruit.

—Aige skult, drensde sarrend, de rooie Koo door, aige skult..

versuipt s’n messtuit.…

—F’rsalderemoote, driftte met vuurrood opwindings-gezicht, Barend

weer terug,—doch jài da se bai jullie nie soope.… De meeste onder
ons saine tog van jullie ras.… hiet da liege!.. hiet da liege!.… nou
daa’t ’n noakende grifirmeerde is.… nou is ’t aige skult.… d’r binne
d’r genog bai jullie die d’r land niet beskaite kenne.… en suipe aa’s
’n spons.… wa jou.… Reldering, wà’ jou?.…

—La’ die dwarrel klietere.… die geep.… sullie magge suipe.… aa’s
se moar hullie petje veur de kerk wippe.… vàn de kerk, in de
kroeg.…

Barend, wat kalmer, lawaaiend in stugge gebaren met z’n [51]dikke

armen de lucht in, in z’n handen nog bladvuil, bukte weer over ’t
stekelvarkentje, en gaf het, ’n gedachteloos-woedenden duw, dat z’n
aapig zwart-gevlekt tronietje even hevig uit z’n priemlijf wiebelde.
Met z’n voet morrelde ie ’t toen weer terug in bladernest, zachtjes,
met ingehouen trapjes; streek ie nog meer bladrommel over ’t diertje,
’t warmer inbakerend boven z’n stekels. Achter het grauwe kreupel
kwam plots gerucht van zware, aristokratisch-accentueerende
notarisstem. Z’n zilver hoofdhaar schemerde al achter de boschjes
uit.…
—Huhu.… huhu!.… jaagde Hassel, uit den kring springend, t’met
begint ie, kaik, jonker van Ouwenaar hep ie bai sain.…

—F’rjenne wà’ koud, kermde er een, z’n armen koetsierig om z’n

borst slaand.

—Bar, bin soo koud aa’s m’n paip, mokte ’n ander.…

—Kruip in ’n stuk hout.… wà’ klieterkouse jullie benne. Een troepje

kerels, bibberend van guurte, strompelde voorbij, op struikloos
padje, armen over elkaar slaand, in woedende doffe patsen.…

—Set bloed àn.… hai je de skrik van jonker opsoge Tellepan?

—Guur aa’s de pest.… nattig.… ging éen voorbij, aanstampend met

zwaren loop op den bulterigen grond.

Hoesterig en stem-zwaar was de grijze notaris met jonker van

Ouwenaar de stoeten achterop geloopen. De bode met ’n klerk je
achter ’m, stem-luidde áán. Notaris achterop, bleef zwaar-deftig
praten, met jonkheer. Als ’n stoet dringende, waggelende, donkere
ganzen, strompelden en bonsden over den oneffen grond, vol
stronken en stompen, de tuinders op bode-geluid bijeen. Notaris had
wat te zeggen. Te luisteren stonden ze in ’n kring om ’m heen.
Notaris, in ’t zwart,—tusschen sjofele plunje-kerels,—met gebaren,
deftig, van begemsleerde handschoen-handen, z’n grijzen
levenslustigen kop, z’n diepe rijkelui’s-stemklank, vertrouwelijk-
hooghartig boeren en tuinders toesprekend, glimlachte met ironisch
gebaar van [52]wij-verstaan-elkaar, naar den jonkheer. Roerloos-
aristokratisch stond deze naast ’m, eerbiediglijk toch af van de
tuinders, broodmager als ’n menschelijk rijshout, schraal, om te
knakken, uitgesproten, bloedloos-huid-gelig, ongenaakbaar, in kring
van begroefde bruine zwoegerstronies, met hun breed-geweldige
zwoegborsten, en geteisterde werklijven. Notaris las even enkele
bepalingen voor. Als troepje dichter wat aandrong van achter, en
opschoof van voorste rij, dan deftig, met lichte trekjes aan z’n klein
rossig snorretje, stapte de jonkheer àchteruit, buiten vunzige lucht
van hun modderige kleeren, met voelbare allure van edelman in
gebaar, waaraan geen tuinder te na mocht komen. Notaris had door
gesproken:

—Jonges, stemklankte ie voornaam-intiem,—nou weet jullie ’t.…

Augustus volgend jaar betàle.… vijf procent voor den hakker.… tien
procent voor ons.

—Betale ook, lachte éen uit den kring,—daa’s weer nuufe

f’rreglemeteering.… was vroeger niks van sait.…

Notaris lachte goeiïg, den bode ’n wenk gevende, die begreep. Met
z’n wreed-stuggen kop, listig-gluiperige oogen, licht als schichtjes,
wachtte die af, kruiperig, den blik van z’n patroon. Als geranselde
hond zat er gehoorzaamheid in z’n gezicht en kwispelend-
onderdanig vreugde-beweeg in z’n nerveuze handen. Met zwarte
teerletters op plankje, was koop I aangeduid. Ze wisten allemaal wat
voor waar ’t was. Met ’n handdraai van bode, hobbelden stoeten in
beweging, in waggel-gang op bultgrond, elkaar verdringend en
bestriemend achter boschjes en kreupel, om ’t eerst bij koop I, dicht
naast den omroeper-bode, te staan. Plots stond stil, de donk’re
stoet, bij ’t plankje-van-koop, wachtend tot bode zou inzetten,
tusschen ’n opdringing van sjofele kerels, achter-elkaar, kring van
kou-koppen, en hevige gezichts-kontrasten. Van achterste rijen,
waren alleen maar koppen te zien met verdringing van lijven op
elkaar ingestoet, in spannende luistering. Kòppen, geteisterd van
kou, met vervreemde en vergrommende uitdrukking van leven.
Opgestoet in jagenden, haat-woelenden kooplust. Kòppen, paars-
blauwig, wrevel-dierlijk, bleeke, rooie en rossige gezichten.
[53]Snuiten, rauw-doorgroefd en verkerfd, doorpokt en bebaard.
Spitse, naast vet-ronde, sluike, naast wreedhoekige, en spottende,
tusschen vroom-strakke, primitieve boerentronies.

Pruik-haar naast woest-verwaarloosd groeisel, bruine en grijze

stoppels op woestige, grimmige en leuke koppen. Tronies, fanatiek-
gestard en valsch, van sluwe boertjes, met ingepriemde smuiger-
oogjes, licht en ondoorgrondelijk-speelsch loerend naar elke
beweging van jonker, notaris en bode. Eén kring van koppen en
koppen, de eerste rij lijven voorop, alleen in rot-plunje te zien;
wellust-koppen met hangende, smullende lippen en vuilbepruimde
mondhoeken, naast strak-geschoren gladhuiden, komedianterig
droog van trekken. Gezichten van àl-vreemde expressies, met halve
Shakespearefronts, hoog als muren, Mirabeau-neuzen en mottig
wangvleesch; met Dante-kinnen, vroom en scherp, bovenkaken van
hyena’s, buldoggenmonden en bovenlippen met bestoppelde
donk’re verbrande velkleuren en trekken van gesarde mandrils. Zóó,
in dreigkring, met brokjes èven zichtbaar, van oranje dassen en
kielblauw, stonden ze opgepakt, in den grauwen dag, tusschen het
sombre bruin-vale kreupel, hunkerend, loerig, elkaar ’t licht in de
oogen niet gunnend.

Machinaal-onverschillig met hoog-deunig Wiereland’s stemgeklank,

en snelle verslikking van halve zinnen zette de bode in.

—Kom f’rrinde, hoev’l geld!.… twòalf, twoalf geboje.… dertien.…

feertien.… feertien geboje.… vaiftien.… sestien.… sestien geboje.…
sefentien.… àgtien.… àgtien geboje.… àgtien.… niemand meer?.…
éénmoal.… àndermoal.… voor-de-derde-moal.… En uitstijgend,
zong z’n stem de cijfers, kijkend naar elken kant glunderig, of ie niet
vergat geheime bod-wenkjes op te vangen, van achterste rij koppen,
of van bijzij-staanden op ’t pad.

Tuinder van Oever had „geprijsd”, stapte parmantig uit kringgedrang

op bode aan, om sluiks-zeker z’n kwartje „plokgeld” naar zich toe te
graaien. Maar koop was er nog niet mee gedaan. Uit-zich-zelf
wetend, dat de heeren ’t laatste [54]d’r uit moesten hebben, sloeg
bode òp, boven prijsmaker nog tien gulden. Weer zong z’n zwaar
stemgeluid:

—Nog twintig kwart daar-en-boofe.., en toen langzaam zakkend, de

haat-loeringen van tuinders onderling, strak-cynisch negeerend, als
suggereerend-aanwijzend, elken keer dat cijfer làger werd, zoekend
met z’n dreigstem koop-slachtoffer, tusschen den stoet,—stootte ie
uit, afgebeten, rauw van kreet:

—Negen-tien, agg-tien.… sefentien.…. sestien.… vaiftien.…

viertien.…. dertien.…. twaalf.… ellef!.… dan lager dalend met
spannender stilterust in cijferzakking:

—tien!.… nege!.… àggt!.…

—Main, klonk heesche kreet van tuinder-venter plots wild achter uit
den stoet.

—G’luk d’rmee voor IJzerman, zangklankte de bode, die achter z’n

rug, heesch geluid van dien tuinder herkend had.

Notaris, lach-luchtig redeneerend, even noteerend prijs en naam,

handen warm-lekker-geborgen in dik gemsleer, sjouwde joviaal-
op-’n-afstand, achter den wiemelenden sjofele tuindersstoet, die
dwars en krom-wringend door kreupelboschjes, den bode vóór-
waggelde naar koop II. Tusschen den droeven stoet liepen kerels,
armelijk in voddige plunje, lawaaiende kooplui, met koek, jenever en
drink-kruiken geheimzinnig verwikkeld in rood-baaien lap. ’t Mocht
niet, jenever-verkoop, maar notaris en jonker knepen ’n oogje dicht,
bij rijzenveiling van tuinders.
In armelijk, paars-kaal jasje rommelde een venter, met boeventronie,
z’n bak, onder het snel-waggelend vooruitloopen van de tuinders.
Achter de koopers aanstrompelend, striemden telkens in zijn gezicht,
terugzwiepende takken van gewas. Met vloek en schreeuw, handen
en armen weerloos beladen met negotie-vracht, kroop ie door, van
pijn, stemscheller krijschend:

—Gooi up, gooi up!.… hondert moal f’r je golde.… gooi up.… ses
keere f’r je dubbeltje.… gooi up!.… d’r onder of d’r boove.… gooi
op.… onder de nege of boofe de twoalef!..

En sluwig-verborgen, wenkte ie de tuinders met klownige

[55]gebaartjes, dat ze dobbelen moesten om koek, wel wetend dat
jenever bedoeld werd. Armelijk met z’n uitgerafelde, franje-zware,
paarse jas, steen-rood hoedje, kroop ie, kromde ie door kreupelhout
om vóór te zijn uit andere boschhoeken schreeuwende
konkurrenten. Opdringend z’n waar, de tuinders aanklampend, onder
hun zwaar gesjok over krinkels en bultpaden, liet ie ze glunderig-
verlokkend jeneverkelk zien. En sluw zeker, dat ze dan komen
moesten, ging ie al hurken op z’n knieën op moddergrond,
loswikkelend met gretige rukjes z’n blikken jeneverkruik uit baaien
lap. Zoo, van den een naar den ander, in wild gejaag en gestrompel,
kroop ie voort, tusschen de koopers, vooral krijschend in nabijheid
van tuinders die telkens ’n kwartje strijkgeld ingraaiden, rammelend
luidruchtig tegen z’n konkurrent in, met bak en dobbelsteenen:

—Lekkere koek.… koek!.… d’ronder of d’r boofe.… gooi up!.…

Uren bleef zoo geloop van koop naar koop in grauwe

Decemberguurte, het heele bosch door, bijeendringend in cirkel om
bode. Sterk-rauw bleef z’n stem doorklanken. En één hand in zak
rammelend en grabbelend, in vooruit afgetelde kwartjes, reikte ie
met gratie ’t strijkgeld uit aan den sluiks op ’m aanstappenden
prijsmaker. Z’n gekleede jas, af gevreten kaal-zwart stramde ’m op
de borst, en telkens gaf ie zich ’n bons tegen z’n strot, scherper
afstootend z’n.… éénmaal.… àndermoal.… feur de derde moal.…
En overal galmde bij inzet, z’n kraaiige stemschorte door ’t bosch.

—Kùm f’rinde hoev’l geld.…

Kleiner was ringmuur van luisterende tuinderskoppen geworden.

Maar overal om en àchter ’m hield áán schreeuwrumoer van
jenever-koekverkoopers, waggelden wèg, uit den kring, dorstige
kerels op struiken-pad, haastig-dobbelend, over de bak gebogen,
met gretig gekijk hun worp uitklakkerend, woest op borrelkansje
méér.

En star monotoon bleef December-grauw neerschemeren, met hier

en daar, tusschen woelig kreupel, open hoeken plots, waarwije lage
wolkenlucht zwaar te droeven dreef, troosteloos, in [56]nattige
neveling. Soms druilde ’n groenig mospadje tusschen het grauw-
bruin van struiken uit.

Somberder ging de donkre tuinders-stoet als arbeids-processie,

slaverig en loom voort, met doffe klompbonzen, en klosserig-dof
gemep van hout op hout als loopplankjes overgesjokt werden bij
slootjes. Deftig, achter den verguurden stoet, blauw-geteisterd van
kou en kleer-dunte, stapten bedaard-áán, jonkheer en notaris, in
zacht gesprek.

Plots giftte nijdig éen uit den stoet, tusschen wegkronkelenden loop,
onder zwaar kreupel, naar anderen koop.

—Wà’ suinige piàs die jonker hier tug.… niks niemedal te bikke.…

—Of ie, gromde ’n ander.… bij Roomela in ’t bosch, dâ ha-je nog

brood mi koffie.… hai denkt.… geef jullie tuinders te freete.… ik-èn
dank-kie!.…
—F’r wà’ koop jai je hout dan nie gunter, saa’k moar segge, lolde ’n
ander.

—Dà’ he’k ook kocht, moar nie alles was-en skikt.…

—Nou kaik, nètaris kraigt ook niks.… Wai loope.… hai loope.…

—Nou seg gort sak! die kraigt se buikie vol.… petraisies en ’n

langoortje.…

—Da kâ je denke.… Die jonker hier is soo’n liefert.… wai.… wai.…

wee je nog vroegerts.… kraige wai altoos.. koffie mi brood.… bai
sain hier ook.… enn.… dan mog hai happe in brood mi gehak.… bai
tuinboas.… watte?.… doch-ie dat ie soo moar bai jonker in huis mog
komme?.… an me blouze! Aa’s wai.… aa’s wai in de loods sitte te
freete.… mag hai.… mag hai.… bai tuinboas.… En nou di’ joar in
eens g’n snars meer.…

Gesprek brokkelde af in den grimmigen haast-drang van bode om af

te maken. Nog dertig nummers, fort.… fort.… bromde die, achter
waggelstoet.

Ouë Hassel liep op bonkig struik-ruw terrein, vlak achter notaris

Breemsma, die ’m nu en dan vriendelijk aansprak en grapjes maakte
op z’n doorregend, groenig slap-vilten hoedje, [57]dat met den rand
plat afgeslagen, om z’n zilver-harigen kop heenrondde en z’n lokken,
in zilveren kluwen tegen z’n nek opdrukte. Plots zag Gerrit ’t fijn-
ranke gouden schuif-potloodje van notaris vallen. Uit de onbeholpen
handschoen-handen was ’t weggegleeën, onder vraag-
beantwoording van jonkheer. Hassel, die al ’n paar uur op ’t
prachtige potloodje loerde, geen oog meer voor koop over had,
heelemaal vergetend, waarvoor ie gekomen was, zag ’t vallen,
precies op zandplek, tusschen het nattige gestruik en blarengrond.—
Maar net deed ie of ie mee zocht, intusschen, beverig van hartstocht
en verrukking, z’n zwaren klomp-voet op de plek drukkend, waar ie
wist dat ’t potloodje liggen moest. In schijn van zoek-ernst, drukte ie
het hevig éven in den blader-grond, zonder dat notaris iets merkte,
met z’n achterste juist naar hem toegebukt. De smal-hooge jonkheer
was doorgeloopen en bleef staan op ’n kruispadje met z’n stok
tikkend tegen ’n paar struiken, uit speelsige leegheid. Maar
verbaasd-wrevelig keek ie om naar notaris Breemsma, niet
begrijpend, wat ie op één plek daar uitdraaide.

Beef-angstig-blij, had ouë Gerrit, nog al doend, alsof ie ingespannen

meezocht, plots ’n wilde greep gedaan onder z’n voet in modderig
zand, en zoo maar, wild in z’n jekkerzak afgeduwd, gis-voelend met
z’n slijk-klauw in de voering, of ie iets stijfs tusschen het grondvuil
gegrepen had. En snel-tastend voelde ie dat t’r zat, stijf, glad er
tusschen.

—Daa’s daan, daa’s daan juichte ’t woest-dol in ’m van binnen. En

strak ingehouen, met hevige beving in z’n stem vroeg ie notaris,
liefjes, of ie ’m al had, naarstig bukkend naast Breemsma en
wegduwend met z’n smerigen graaienden klauw, struiken en modder
voor notaris, die met z’n handen niet grabbelen wou in ’t vuil. Zoo
vriendelijk en lief vond ’m notaris, dat ie, onder scherp rondgeloer op
grond, overal heen, maar mompelde.… dank je wèl Hassel, dank je
wel.…

—Drommels, ik dacht dat ik ’t maar zoo voor ’t oprape had, zei de

notaris bedremmeld, nog even den achter zich loerenden bode een
sein gevend om iets z’n gang te vertragen.

—Huhu! huhu! da ke je puur so hewwe, perste in zwaren

[58]bukstand en harkig gekrabbel onder knoestig gestruik, de Ouë
eruit, de zwarte aardkluiten aan brei drukkend voor notaris oogen.
Stil, met zwaar ernst-gezicht doorzoekend voelde Gerrit hart-
bonkende verrukking, dat ie zoo vlak bij notaris stond, dat ding zóó
maar in z’n zak had en dat ie zóó netjes kon liegen, netjes kemedie
speule en zóó gejaagd en rustig tegelijk bleef.—Hij zou ’t wel kenne
uitgiere van lol, van pret.… moar stil, soek en kaik aa’s ’n dooie soo
strak, hou je goed.… jesis wà’ soàlig.…

Niets kwam te zien. Notaris had in wanhoop ook gegrabbeld in ’t

zand-nat en z’n vuile vingers streek ie, met viezig gezicht àf langs
boomstammetjes. Erger voelde notaris wrevelblik van den jonkheer.
Ouwenaar wilde niet langer wachten, en voor ’m hoorde notaris al
den bode opjagen, die naar huis wou en schor nu van schreeuwen,
doorkrijschte:

—Dertien, dertien mi je dertiene, veertien.… veertien mi je

veertiene.… nog twintig kwart daarenboofe.…—

Woedend voelde Breemsma zich, woedend op den grond, de

struiken, ’t potloodje, den natten vuilen modder.… Maar vooral
voelde ie vernedering in ’t brutale minachtende gekijk van den
jonker. Wat ’n branie, wat ’n vent om hem zoo z’n minderheid te laten
voelen, nog wel, tegenover die lamme kerels. Ja hij moest wel mee,
anders zou ie van Van Ouwenaar wel weer ’n uitbrander krijgen,
zooals laatst toen ie op ’n veiling ’n half uurtje te laat was gekomen.
—Wat had ie toen niet ruwe beleedigingen over zich heen gesmeten
gekregen, en ’n afstraffing, zoo maar, waar al die leelijke kerels bij
waren. Ze hadden gegrinnikt.…

Verdraaid, wàt lam nou.… dat potlood.… ’n goud ding.. Kijk ’m nijdig
zijn.… ook geen vent om mee te spotten.… Maar kalm houen.…
doen alsof ie niks merkte, weer vrindelijk lachen en anekdoten
oprakelen; anders was ie verdomd z’n klant kwijt. Wel tien notarissen
voor hem, die ’r op loerden.… Maar lànger kon ie niet zoeken.

Hassel zag ’t en zwaar-lekker, met zoete inzuiging van z’n eigen

valsche woorden, zei ie langzaam: [59]
—Aa’s je van de plek goat.… heppie ’t puur kwait.…

Notaris grinnikte, sjokte met vuurrood hoofd van bukken, weer voort,
achter tuindersstoet òp, vriendelijk-glimlacherig weer naast den
stuurschen jonkheer.

[Inhoud]

II.

Toen Hassel zag, dat ’r voor hem toch geen koop meer was, dreef ie
met ’n paar andere tuinders af, door ’n zijpad, modderend nog ’n half
uur door zand en struiken, moe en hijgend maar met ’n oplaaiend
hevig genot in ’m, van z’n diefstal.—Aan ’t Wierelandsche haventje
kwam ie uit. Kringetjes-spuwers en leegloopers stonden daar voor
kroegen, en aan straatjeshoeken gegroept. Z’n zoon, Kees den
Strooper, zag ie ’r óók. Hij zou den vent wel steenigen willen, zoo
woest was ie, alleen àl bij ’t zien van dat uitgeslepen bakkes. Nou
moest ie sain twee maal in ’t gemoet loopen, op de veiling en hier.…
bah.…

Stil, in troostelooze kleurvaalte lag het breeë havenplein, met z’n

droef-kaal boomgerij, dat droom-vaag in het vuil-bruine, donk’re
water spiegelde. De spoordijk, die dwars ophoogde, voor het
ontzaglijk-wije Wierelandsche polderland, lag scherp, in afsnijding
van de luchtruimte, alleen te zien, als men hoog op huizen-stoep van
’t haventje stond, duizel-zwaar overstolpt in wintergrauwen
wolkenhemel.

Uitgestorven sufte ’t haventje, met enkele schuiten en booten

dwarsliggend, aan den walkant, stug-vaal van kleuren, menie-rood
en rauw-groen, die waterig-flauw in wal-spiegel afbraken in
vloeiende kleur-scherven. Ouë Gerrit was een van de havenkroegjes
binnen geloopen, had snel ’n brandewijn met suiker in één slok
ingeborreld, met niemand sprekend, hòlde naar huis, vol van hevig
genot. Duizelig, met z’n modderhand, tastend in z’n zak naar het
potloodje, dat ie nog niet eruit had durven halen, liep ie over den
weg, in zoete zalige stille opwinding. [60]

Guurtje had z’n eten in bed gestopt, onder de dekens en toen ie,
toch grimmig van ’n leeg-weeïg maaggeprikkel instapte, vroeg ie
gauw z’n kliek. Bij het suffe gezicht van z’n vrouw was ie al weer uit
z’n humeur. Zij zat maar zonder ’m aan te zien, te suffen voor het
raampje, met ’r ellebogen op tafel, te staren op het doodsche
keipadje, naar ’n vuil kind dat voorbijkloste, naar ’n berooid-kale kip,
die aan ’t drentelen was op ’t leege weggetje, naar ’n venter, en al
maar voor d’r, de leeggevreten tuinderij, afgeknaagde singels, met
d’r nattige vuil-gele hooi-klampen, stil en dreigend, en d’r omgespitte
grondbrokken.—Bijna uit z’n humeur, toen ie d’r lamme snuit zag.…
Alleen het gladde zalige wrijven over het potloodje, hield ’m stil-
ingespannen. Tot vier uur bleef ie zitten smakken, blijerig denken,
alleen in z’n vreugde, stopte ie pijp na pijp.—

Piet en Dirk waren van het avondland huiverkil thuisgerumoerd en

bleven op ’t achterend, vlak bij keuken-warmte zitten schemeren,
turend door ’n klein raampje, dat uitkeek op smederij van Willemse in
de Bikkerstraat. Moeder Hassel en Guurtje zaten daar al van bij
vieren. Dat was gewoonte bij Wierelanders in wintervroege donkerte,
om licht te sparen, tot ’t broodje van half zes. In het donkere warme
achterend-hok, gloeiden alleen, nu en dan, schijnsel-rooie gezichten
òp, van vrouw Hassel en Guurt, die vlak tegen ’t raampje opgedrukt
tuurden, als smidse, aan overkant van nauw straatje aan het hijgen
ging, en van uit de open werkplaats ’n vlammenlicht, bevend over de
oud-behuifde geveltjes heenijlen liet, dat de brokkelige lage krotjes
Welcome to our website – the ideal destination for book lovers and
knowledge seekers. With a mission to inspire endlessly, we offer a
vast collection of books, ranging from classic literary works to
specialized publications, self-development books, and children's
literature. Each book is a new journey of discovery, expanding
knowledge and enriching the soul of the reade

Our website is not just a platform for buying books, but a bridge
connecting readers to the timeless values of culture and wisdom. With
an elegant, user-friendly interface and an intelligent search system,
we are committed to providing a quick and convenient shopping
experience. Additionally, our special promotions and home delivery
services ensure that you save time and fully enjoy the joy of reading.

Let us accompany you on the journey of exploring knowledge and

personal growth!

ebookmass.com