100% found this document useful (2 votes)
27 views

Introductory Programs with the 32-bit PIC Microcontroller: A Line-by-Line Code Analysis and Reference Guide for Embedded Programming in C 1st Edition Hubert Ward download pdf

Analysis

Uploaded by

aljarmaaian
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
100% found this document useful (2 votes)
27 views

Introductory Programs with the 32-bit PIC Microcontroller: A Line-by-Line Code Analysis and Reference Guide for Embedded Programming in C 1st Edition Hubert Ward download pdf

Analysis

Uploaded by

aljarmaaian
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 50

Get ebook downloads in full at ebookmeta.

com

Introductory Programs with the 32-bit PIC


Microcontroller: A Line-by-Line Code Analysis and
Reference Guide for Embedded Programming in C 1st
Edition Hubert Ward
https://ebookmeta.com/product/introductory-programs-with-
the-32-bit-pic-microcontroller-a-line-by-line-code-analysis-
and-reference-guide-for-embedded-programming-in-c-1st-
edition-hubert-ward/

OR CLICK BUTTON

DOWNLOAD NOW

Explore and download more ebook at https://ebookmeta.com


Recommended digital products (PDF, EPUB, MOBI) that
you can download immediately if you are interested.

Introductory Programs with the 32-bit PIC Microcontroller:


A Line-by-Line Code Analysis and Reference Guide for
Embedded Programming in C 1st Edition Hubert Ward
https://ebookmeta.com/product/introductory-programs-with-the-32-bit-
pic-microcontroller-a-line-by-line-code-analysis-and-reference-guide-
for-embedded-programming-in-c-1st-edition-hubert-ward/
ebookmeta.com

Programming Arduino Projects with the PIC Microcontroller:


A Line-By Line Code Analysis and Complete Reference Guide
for Embedded Programming in C 1st Edition Hubert Henry
Ward
https://ebookmeta.com/product/programming-arduino-projects-with-the-
pic-microcontroller-a-line-by-line-code-analysis-and-complete-
reference-guide-for-embedded-programming-in-c-1st-edition-hubert-
henry-ward/
ebookmeta.com

C Programming for the PIC Microcontroller: Demystify


Coding with Embedded Programming Hubert Henry Ward

https://ebookmeta.com/product/c-programming-for-the-pic-
microcontroller-demystify-coding-with-embedded-programming-hubert-
henry-ward/
ebookmeta.com

Lonely Planet Seoul 10th Edition Thomas O'Malley

https://ebookmeta.com/product/lonely-planet-seoul-10th-edition-thomas-
omalley/

ebookmeta.com
Let s Taco Bout Love 1st Edition Mcfadden Melrose

https://ebookmeta.com/product/let-s-taco-bout-love-1st-edition-
mcfadden-melrose/

ebookmeta.com

Medical Microbiology 8th Edition Michael A. Pfaller

https://ebookmeta.com/product/medical-microbiology-8th-edition-
michael-a-pfaller/

ebookmeta.com

Shadow Hill 1st Edition Thomas Kies

https://ebookmeta.com/product/shadow-hill-1st-edition-thomas-kies/

ebookmeta.com

Machine Learning with PySpark: With Natural Language


Processing and Recommender Systems Pramod Singh

https://ebookmeta.com/product/machine-learning-with-pyspark-with-
natural-language-processing-and-recommender-systems-pramod-singh/

ebookmeta.com

Statistics and Analysis of Scientific Data (Graduate Texts


in Physics), 3rd Edition Massimiliano Bonamente

https://ebookmeta.com/product/statistics-and-analysis-of-scientific-
data-graduate-texts-in-physics-3rd-edition-massimiliano-bonamente/

ebookmeta.com
Ultrashort Pulse Lasers and Ultrafast Phenomena 1st
Edition Takayoshi Kobayashi

https://ebookmeta.com/product/ultrashort-pulse-lasers-and-ultrafast-
phenomena-1st-edition-takayoshi-kobayashi/

ebookmeta.com
MAKER
I N N O VAT I O N S
SERIES

Introductory
Programs with
the 32-bit PIC
Microcontroller
A Line-by-Line Code Analysis
and Reference Guide for Embedded
Programming in C

Hubert Ward
Introductory
Programs with the
32-bit PIC
Microcontroller
A Line-by-Line Code Analysis
and Reference Guide for
Embedded Programming in C

Hubert Ward
Introductory Programs with the 32-bit PIC Microcontroller: A Line-by-Line
Code Analysis and Reference Guide for Embedded Programming in C
Hubert Ward
Leigh, UK

ISBN-13 (pbk): 978-1-4842-9050-7 ISBN-13 (electronic): 978-1-4842-9051-4


https://doi.org/10.1007/978-1-4842-9051-4

Copyright © 2023 by Hubert Ward


This work is subject to copyright. All rights are reserved by the Publisher, whether the whole or
part of the material is concerned, specifically the rights of translation, reprinting, reuse of
illustrations, recitation, broadcasting, reproduction on microfilms or in any other physical way,
and transmission or information storage and retrieval, electronic adaptation, computer software,
or by similar or dissimilar methodology now known or hereafter developed.
Trademarked names, logos, and images may appear in this book. Rather than use a trademark
symbol with every occurrence of a trademarked name, logo, or image we use the names, logos,
and images only in an editorial fashion and to the benefit of the trademark owner, with no
intention of infringement of the trademark.
The use in this publication of trade names, trademarks, service marks, and similar terms, even if
they are not identified as such, is not to be taken as an expression of opinion as to whether or not
they are subject to proprietary rights.
While the advice and information in this book are believed to be true and accurate at the date of
publication, neither the authors nor the editors nor the publisher can accept any legal
responsibility for any errors or omissions that may be made. The publisher makes no warranty,
express or implied, with respect to the material contained herein.
Managing Director, Apress Media LLC: Welmoed Spahr
Acquisitions Editor: Susan McDermott
Development Editor: James Markham
Coordinating Editor: Jessica Vakili
Distributed to the book trade worldwide by Springer Science+Business Media New York,
1 New York Plaza, New York, NY 10004. Phone 1-800-SPRINGER, fax (201) 348-4505, e-mail
[email protected], or visit www.springeronline.com. Apress Media, LLC is a
California LLC and the sole member (owner) is Springer Science + Business Media Finance Inc
(SSBM Finance Inc). SSBM Finance Inc is a Delaware corporation.
For information on translations, please e-mail [email protected]; for
reprint, paperback, or audio rights, please e-mail [email protected].
Apress titles may be purchased in bulk for academic, corporate, or promotional use. eBook
versions and licenses are also available for most titles. For more information, reference our Print
and eBook Bulk Sales web page at http://www.apress.com/bulk-sales.
Any source code or other supplementary material referenced by the author in this book is
available to readers on the Github repository: https://github.com/Apress/Introductory-­
Programs-­with-the-32bit-PIC-Microcontroller. For more detailed information, please visit http://
www.apress.com/source-code.
Printed on acid-free paper
Dedicated to my wife Ann.
You have been so supportive and patient while
I typed away, forever, on my laptop.
Love always.
Pinch Pinch Pinch
Table of Contents
About the Author��������������������������������������������������������������������������������xv

About the Technical Reviewer����������������������������������������������������������xvii

The Aims and Objectives of the Book������������������������������������������������xix

Introduction���������������������������������������������������������������������������������������xxi

Chapter 1: Creating Our First C Program����������������������������������������������1


What Is MPLAB X���������������������������������������������������������������������������������������������������1
Creating a Project in MPLAB X������������������������������������������������������������������������������2
The Initial Comments������������������������������������������������������������������������������������������11
The Speed of the Clock���������������������������������������������������������������������������������������13
Writing the Configuration Words�������������������������������������������������������������������������16
Our First Program������������������������������������������������������������������������������������������������20
Setting the PORTS�����������������������������������������������������������������������������������������������22
Exercise 1-1��������������������������������������������������������������������������������������������������������23
The Hexadecimal Number System����������������������������������������������������������������������23
The First Program Listing������������������������������������������������������������������������������������28
Analysis of Listing 1-1����������������������������������������������������������������������������������������30
Simulating the Program in MPLAB X�������������������������������������������������������������������36
Solution to Exercise 1-1��������������������������������������������������������������������������������������44
Summary������������������������������������������������������������������������������������������������������������44

v
Table of Contents

Chapter 2: Header Files and Delays����������������������������������������������������47


What Are Header Files and Why We Use Them?��������������������������������������������������47
Creating a Header File�����������������������������������������������������������������������������������48
Using the Header File������������������������������������������������������������������������������������52
Slowing the PIC Down�����������������������������������������������������������������������������������56
Creating a Delay��������������������������������������������������������������������������������������������56
The Variable Delay Subroutine�����������������������������������������������������������������������61
What Is a Subroutine�������������������������������������������������������������������������������������61
The Analysis of the Delay Subroutine������������������������������������������������������������62
Creating a 1ms Delay������������������������������������������������������������������������������������66
Good Programming Practice�������������������������������������������������������������������������������68
The Algorithm������������������������������������������������������������������������������������������������68
The Flowchart������������������������������������������������������������������������������������������������69
Our First Useful Program�������������������������������������������������������������������������������70
The Algorithm������������������������������������������������������������������������������������������������������70
The Allocation List�����������������������������������������������������������������������������������������72
The Flowchart for the Program����������������������������������������������������������������������72
Creating the Project���������������������������������������������������������������������������������������73
Analysis of Listing 2-3�����������������������������������������������������������������������������������76
Downloading the Program to a Prototype Board�������������������������������������������������77
Extending the Program to the Crossroads Traffic Lights�������������������������������80
The Algorithm������������������������������������������������������������������������������������������������82
Analysis of Listing 2-4�����������������������������������������������������������������������������������87
Simulating the Program Within MPLAB X������������������������������������������������������88
Summary������������������������������������������������������������������������������������������������������������91

vi
Table of Contents

Chapter 3: The Seven-Segment Display����������������������������������������������93


Controlling a Seven-Segment Display�����������������������������������������������������������������93
The Seven-Segment Display�������������������������������������������������������������������������93
Common Anode Seven-Segment Display������������������������������������������������������94
Common Cathode Seven-Segment Display���������������������������������������������������95
Controlling the Display with the PIC��������������������������������������������������������������97
The Seven-Segment Display Program�����������������������������������������������������������99
The Algorithm������������������������������������������������������������������������������������������������99
The Flowchart����������������������������������������������������������������������������������������������100
The Listing for the Seven-Segment Display Program����������������������������������102
Analysis of Listing 3-1���������������������������������������������������������������������������������104
Improving the Seven-Segment Display Program�����������������������������������������106
The Problem with the Program��������������������������������������������������������������������107
Arrays����������������������������������������������������������������������������������������������������������107
Using Pointers���������������������������������������������������������������������������������������������110
Analysis of Listing 3-2���������������������������������������������������������������������������������111
The Improved Program��������������������������������������������������������������������������������113
Exercise 3-1������������������������������������������������������������������������������������������������118
Solution to Exercise 3-1������������������������������������������������������������������������������118
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������118

Chapter 4: The LCD���������������������������������������������������������������������������119


The 1602 LCD����������������������������������������������������������������������������������������������������119
Instruction or Command Mode��������������������������������������������������������������������������121
Data Mode���������������������������������������������������������������������������������������������������������121
The Control Pins of the LCD������������������������������������������������������������������������������122
The LCD Header File for PORTE�������������������������������������������������������������������������123
Analysis of Listing 4-1��������������������������������������������������������������������������������������128
Analysis of Listing 4-2��������������������������������������������������������������������������������������149

vii
Table of Contents

Creating Your Own Symbols to Display on the LCD�������������������������������������������152


The Pixel Maps��������������������������������������������������������������������������������������������������153
The 8-Bit Binary Values for the Four Special Characters����������������������������������156
The Program “Pixel to Matrix”��������������������������������������������������������������������������158
The Special Character Program������������������������������������������������������������������������160
The Program Listing for the Special Character Program����������������������������������161
Analysis of Listing 4-3��������������������������������������������������������������������������������������166
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������171

Chapter 5: The Dot Matrix Display����������������������������������������������������173


The 8 by 8 Dot Matrix Board�����������������������������������������������������������������������������173
The Single Dot Matrix Display���������������������������������������������������������������������������173
The Max7219 Driver IC��������������������������������������������������������������������������������������174
Writing to the Max7219�������������������������������������������������������������������������������������175
Analysis of Listing 5-1��������������������������������������������������������������������������������������183
Creating the Data for Each Row in the Two-Dimensional Array������������������������184
Controlling Four 64-Bit Dot Matrix Boards��������������������������������������������������������196
Analysis of Listing 5-3��������������������������������������������������������������������������������������225
Analysis of Listing 5-2��������������������������������������������������������������������������������������227
A Program to Scroll Text on the Matrix Display�������������������������������������������������233
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������250

Chapter 6: Communication���������������������������������������������������������������251
The 25LC256 EEPROM��������������������������������������������������������������������������������������256
What Is an EEPROM Device�������������������������������������������������������������������������������256
Writing to the EEPROM��������������������������������������������������������������������������������������258
Reading from the EEPROM��������������������������������������������������������������������������������260

viii
Table of Contents

The Connections of the EEPROM on the Explorer 16 Development Board��������261


The Algorithm for the EEPROM Program�����������������������������������������������������������262
Analysis of Listing 6-1��������������������������������������������������������������������������������������267
The Setting of the CKE and CKP Bits�����������������������������������������������������������������276
The Message “Ann Ward”���������������������������������������������������������������������������������286
Using the Parallel Master Port��������������������������������������������������������������������������287
The Data for the PMMODE Control Register������������������������������������������������288
The PMCON Control Register�����������������������������������������������������������������������289
The PMAEN Control Register�����������������������������������������������������������������������290
Analysis of Listing 6-2��������������������������������������������������������������������������������������295
Analysis of Listing 6-3��������������������������������������������������������������������������������������300
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������309

Chapter 7: The I2C Communication���������������������������������������������������311


The I2C Protocol�������������������������������������������������������������������������������������������������311
I2C Communication Protocol������������������������������������������������������������������������������311
Writing to the Slave�������������������������������������������������������������������������������������������313
The Start Bit�������������������������������������������������������������������������������������������������313
The Address Bits and Control Bit in the First Byte���������������������������������������313
The Acknowledgment Bit�����������������������������������������������������������������������������314
The Data Byte����������������������������������������������������������������������������������������������314
The Stop Bit�������������������������������������������������������������������������������������������������314
Reading from the Slave�������������������������������������������������������������������������������������315
The NACK or Not Acknowledgment Bit��������������������������������������������������������������317
Analysis of the I2C Protocol Header File������������������������������������������������������������321
The I2C Expander Module����������������������������������������������������������������������������������330
The LCD2004�����������������������������������������������������������������������������������������������������331

ix
Table of Contents

The Connections of the I2C Expander����������������������������������������������������������������332


Analysis of Listing 7-2��������������������������������������������������������������������������������������339
The Program to Use the I2C Expander to Control the LCD2004�������������������������354
Analysis of Listing 7-3��������������������������������������������������������������������������������������357
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������362

Chapter 8: Interrupts������������������������������������������������������������������������365
Interrupts����������������������������������������������������������������������������������������������������������365
The Fetch and Execute Cycle����������������������������������������������������������������������������367
The Program Counter or “PC”����������������������������������������������������������������������367
Single Vectored Interrupts���������������������������������������������������������������������������368
Multivectored Interrupts������������������������������������������������������������������������������369
How Does the PIC Keep Track of Where It Must Go and Where It Must
Get Back To?������������������������������������������������������������������������������������������������369
The Stack and Its Main Use�������������������������������������������������������������������������370
The Sources of Interrupts in a 32-Bit PIC����������������������������������������������������������372
Analysis of Listing 8-1��������������������������������������������������������������������������������������380
Using More Than One Interrupt Source with Single Vector Mode���������������������391
Analysis of Listing 8-2��������������������������������������������������������������������������������������394
Interrupt Priority������������������������������������������������������������������������������������������������397
Multivectored Interrupts with Priority���������������������������������������������������������������398
Analysis of Listing 8-3��������������������������������������������������������������������������������������401
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������404

Chapter 9: The Real-Time Clock�������������������������������������������������������405


The External Crystal 32.768kHz Oscillator��������������������������������������������������������406
The 24-Hour LCD Clock Program����������������������������������������������������������������������406
Analysis of Listing 9-1��������������������������������������������������������������������������������������422
The TM1637 and the Four Seven-Segment Displays����������������������������������������436

x
Table of Contents

The TM1637 Driver IC����������������������������������������������������������������������������������������437


Analysis of Listing 9-2��������������������������������������������������������������������������������������455
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������463

Chapter 10: The Real-Time Clock and the DS3231���������������������������465


The DS3231 RTC Module�����������������������������������������������������������������������������������465
The Order the DS3231 Expects the Data�����������������������������������������������������������476
The Program Algorithm�������������������������������������������������������������������������������������477
Displaying the Temperature������������������������������������������������������������������������������478
Binary Numbers������������������������������������������������������������������������������������������������479
Adding Binary Numbers������������������������������������������������������������������������������������482
Reading the Temperature from the TC72����������������������������������������������������������483
Examples of the Two’s Complement Process����������������������������������������������������484
Using the UART and a Terminal Software����������������������������������������������������������490
Using the Alarms of the DS3231�����������������������������������������������������������������������490
The UART�����������������������������������������������������������������������������������������������������������491
The UxMODE Control Register���������������������������������������������������������������������������492
The UxSTA Register�������������������������������������������������������������������������������������������496
Using Tera Term�������������������������������������������������������������������������������������������������500
Connecting the Devices to the PIC32����������������������������������������������������������������505
Analysis of Listing 10-1������������������������������������������������������������������������������������528
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������556

Chapter 11: The RTCC Module����������������������������������������������������������559


The RTCC Module of the 32-Bit PIC�������������������������������������������������������������������559
BCD (Binary-Coded Decimal)����������������������������������������������������������������������������565
Displaying the 32-Bit Value on the LCD�������������������������������������������������������������572
RTCC Module Program��������������������������������������������������������������������������������������572

xi
Table of Contents

Analysis of Listing 11-1������������������������������������������������������������������������������������591


Understanding Instruction on Line 504 RTCALRM = 0x8403;����������������������612
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������618

Chapter 12: The Real Analog World��������������������������������������������������619


The Real-World Signals�������������������������������������������������������������������������������������619
An Analog Signal�����������������������������������������������������������������������������������������������620
The Digital World�����������������������������������������������������������������������������������������������620
A Simple Voltmeter Program�����������������������������������������������������������������������������621
The Algorithm of the Voltmeter Program�����������������������������������������������������622
Analysis of Listing 12-1������������������������������������������������������������������������������������625
The ADC Process�����������������������������������������������������������������������������������������������628
The Acquisition Time�����������������������������������������������������������������������������������������628
The 4–20mA Transducer������������������������������������������������������������������������������640
Controlling Two Analog Inputs���������������������������������������������������������������������������641
Analysis of Listing 12-2������������������������������������������������������������������������������������644
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������648

Chapter 13: The DHT11 Transducer��������������������������������������������������649


The DHT11 Humidity and Temperature Sensor�������������������������������������������������649
Communicating with the DHT11�����������������������������������������������������������������������650
The Use of a Pull-Up Resistor���������������������������������������������������������������������������655
The DHT11 Program Listing������������������������������������������������������������������������������655
Analysis of Listing 13-1������������������������������������������������������������������������������������659
The Logical OR and AND Truth Tables���������������������������������������������������������������669
A Design Procedure������������������������������������������������������������������������������������������671
Know the Events You Want to Control����������������������������������������������������������671
Analysis of Listing 13-2������������������������������������������������������������������������������������678

xii
Table of Contents

Simulating the Program in MPLAB X�����������������������������������������������������������������683


Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������689

Chapter 14: Creating a Square Wave������������������������������������������������691


Creating a Simple Square Wave������������������������������������������������������������������������691
Using the Output Compare Module (OCMP) of the PIC32����������������������������������693
Using the Logic Analyzer Within MPLAB X��������������������������������������������������������698
Creating Some Musical Notes���������������������������������������������������������������������������704
Creating a PWM Square Wave with the OC1MP Module�����������������������������������708
The Average of a Square Wave�������������������������������������������������������������������������708
Analysis of Listing 14-4������������������������������������������������������������������������������������717
Varying the Brightness of a Lamp���������������������������������������������������������������������720
Analysis of Listing 14-5������������������������������������������������������������������������������������724
Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������728

Appendix�������������������������������������������������������������������������������������������729

Appendix 1: Data Types��������������������������������������������������������������������731

Appendix 2: Some Useful Definitions������������������������������������������������733

Appendix 3: Mathematical and Logic Operators�������������������������������735

Appendix 4: Keywords����������������������������������������������������������������������737

 ppendix 5: Numbering Systems Within Microprocessor-Based


A
Systems��������������������������������������������������������������������������������������������739

Appendix 6: The ASCII Character Set������������������������������������������������749

Appendix 7: The LCD Instruction Set������������������������������������������������751

Index�������������������������������������������������������������������������������������������������753

xiii
About the Author
Hubert Ward has nearly 25 years of experience as a college lecturer
delivering the BTEC, and now Pearson’s, Higher National Certificate and
Higher Diploma in Electrical and Electronic Engineering. Hubert has a 2.1
Honors Bachelor’s Degree in Electrical and Electronic Engineering. Hubert
has also worked as a consultant in embedded programming. His work has
established his expertise in the assembler and C programming languages,
within the MPLAB X IDE from Microchip, as well as designing electronic
circuits and PCBs using ECAD software. Hubert was also the UK technical
expert in Mechatronics for three years, training the UK team and taking
them to enter in the Skills Olympics in Seoul 2001, resulting in one of the
best outcomes to date for the UK in Mechatronics.

xv
About the Technical Reviewer
Mike McRoberts is the author of Beginning Arduino by Apress. He is
the winner of Pi Wars 2018 and a member of Medway Makers. He is an
Arduino and Raspberry Pi enthusiast.

xvii
Other documents randomly have
different content
The Project Gutenberg eBook of Heleen
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States
and most other parts of the world at no cost and with almost no
restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it
under the terms of the Project Gutenberg License included with
this ebook or online at www.gutenberg.org. If you are not located
in the United States, you will have to check the laws of the
country where you are located before using this eBook.

Title: Heleen
"een vroege winter"

Author: Carry van Bruggen

Release date: July 21, 2024 [eBook #74089]

Language: Dutch

Original publication: Amsterdam: De maatschappij voor goede en


goedkoope lectuur, 1913

Credits: Jeroen Hellingman and the Online Distributed


Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
Gutenberg

*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK HELEEN ***


[Inhoud]

[Inhoud]

HELEEN

[Inhoud]
WILM KLIJN.

NEDERLANDSCHE BIBLIOTHEEK

Onder leiding van L. Simons.


UITGEGEVEN DOOR:
DE MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN
GOEDKOOPE LECTUUR · AMSTERDAM

[4]

[Inhoud]
CARRY VAN BRUGGEN

HELEEN

„EEN VROEGE WINTER”


[Inhoud]

VOOR FRANS COENEN [7]


[Inhoud]
I.

et huis, waarin Heleen was geboren en


waarin ze den geheelen duur van haar jeugd
verbleef, stond afgezonderd aan de bocht
van een breede rivier, waarvan het water
traag tusschen vlakke oevers voortstroomde.
Rietland en bosch lagen tusschen plassen
aan de overzijde verderop, en daarachter de
bleeke, vochtige weien.

Wanneer Heleen in later jaren haar huis herdacht, de blanke


plassen, het riet en de weien, dan scheen het aan de beelden van
haar verbeelding, alsof het daar altijd late herfst en komende winter
was geweest. Op het koude water van de rivier dekten de bonte
bladeren het diep en wazig beeld van een hooge, bonte lucht, bleeke
nevels zweefden zwak en onvast tusschen wolken en water, in het
vochtig bosch beefde damp om elken stam, daar lag de zomerpracht
vergaan en de bedroefde roep der late [8]vogels klonk hol als in
koude zalen. In de druipende takken wiegden nesten verlaten, het
grauwe huis schreide ziltig vocht, bleek onkruid wies uit de spleten
en het vervallen hek voelde van groenen uitslag glibberig en kil.
Voor-langs het huis, in de bocht van den weg, waar regen het grint
gestadig vochtig en donker hield, zuchtten smartelijk de oude,
scheeve boomen—, hun duistere kruinen drukten zwaar de
knoestige, korte stammen, en beneden dien weg lagen achter berm
en sloot de wijde, grijze akkers tusschen smalle greppels; kraaien
pikten het winterzaad uit de verwoelde klei, schichtige spreeuwen
hipten over de kluiten, schreeuwden met gerekten hals en repten
zich weg. Een kruiwagen, omgestort bij verlaten gereedschap, leek
aan de aarde vastgekorst, huisjes en boompjes verderop stonden in
ijle, blauwe wazen gevat.

Binnen in het hol en donker najaarshuis bewoonden Heleen en de


haren maar enkele kamers, de andere stonden leeg, bij gebrek aan
meubels. Boven, onder het dak, lagen bloote, grauwe vloeren
tusschen koude wanden, leege kasten kierden en klemden en het
rook er kil naar rag en vochtig stof. De wind joeg door de scheuren
van het dak regen als het herfst en sneeuw als het winter was, het
ijzig stuifsel sloeg in ijle plakken tegen balk en bint—, dan drong ook
een starre klaarte naar binnen, die den schemer verjoeg en de
geheimenissen openbaarde der [9]zwammen, die teer en bleek daar
groeiden uit vocht en donkerte van den nazomer af tot in de Mei.
Beneden aan de voorzijde was hun woonkamer, ruim maar laag,
stoffig en bedompt. Het ruige en halfvergane kleed scheen met den
vloer, de meubels met het vloerkleed saamgegroeid. Alles in die
kamer was duister en zwaar, er waren geen bloemen en geen lichte
gordijnen, geen spiegelend meubel en geen luchtige snuisterij.
Portretten van grootouders hingen aan de wanden en schenen als de
klok daarmede één geworden.

Wat haar vader buitenshuis deed en waarvan ze leefden wist Heleen


niet, er werd daarover nooit gesproken, zij vroeg er niet naar. Uit
haar moeders verhalen, waarvan ze in later jaren wel geloofde, dat
zij ze maar gedroomd of gelezen had, wist ze dat haar moeders
familie rijk en aanzienlijk was geweest en daarna door onverstand
tot armoe vervallen, en dat er vele kleine broertjes en zusjes waren
gekomen en weer gegaan, zoodat zij nu nog maar met drie anderen
over was, de kleine broertjes en de oudere zuster. Zij drieën waren
slank en bleek met blonde haren, maar de zuster kort en plomp, ze
ging niet naar school en bij dag het huis niet uit, tegen den avond
nam vader haar mee en wandelde met haar langs de rivier. Soms zat
ze een volslagen dag in een hoek van den zolder op den grond,
knaagde aan haar handen en bewoog grommend het lijf in bochten.
Al haar [10]vingers waren van het knagen geschonden;—somwijlen
vertelde ze Heleen lange vertelsels zonder zin of samenhang,
waarnaar Heleen peinzend luisterde, pogend te begrijpen; doch ze
had ook haar booze dagen, dan was haar heele gezicht geslonken
van nijd, beet ze zichzelf fel tot bloedens toe in den duim en kneep
Heleen en de beide broertjes met klein-genepen oogen. Heleen
dacht aanvankelijk over die vreemde gewoonten van haar zuster
weinig na, ze wist niet beter of het behoorde zoo als een deel van
huis en leven, en ze vermoedde niet voor veel later uit wat anderen
in schimp en giftige scherts haar toebeten, dat die zuster krankzinnig
was.

Heleen’s moeder was tenger, druk en bleek, ze zong met een schrille
stem treurige Fransche liedjes, die ze als klein kind van haar
grootmoeder had geleerd, doch waarvan ze den zin vergeten of
nimmer geweten had, ook Heleen begreep ze dus niet, maar het
deerde haar weinig; met het gelaat naar grootmoeders portret,
luisterde ze peinzend en indachtig, onthield ze op den klank en
neuriede ze bij zichzelf, zoo vaak ze alleen was, net zoo lang tot ze
een weekheid in zich voelde als gegraven en schreien moest. De
ontroering en het schreien wilden niet altijd komen. Toen ze later de
beteekenis van die liedjes wist, stelden ze haar teleur en kon ze er
niet meer om schreien, het was of een diepte in haar voorgoed
geëffend was—, ze had ze zich donker [11]en woest als rotsen en
ravijnen gedacht.

Heleen’s vader was forsch en stil, zijn handen alleen waren smal en
zacht, hij lachte zelden, maar als hij lachte, deed die lach Heleen
goed tot in haar hart en ze lachte mee, met vochtige oogen, doch ze
hield niet van haar moeders drukke vroolijkheid, die maakte haar
schichtig en stil en doofde gemeenlijk in dagenlange
neerslachtigheid uit.
Over dingen als braaf oppassen, plicht-doen en vooruitkomen werd
in huis nagenoeg niet gesproken, Heleen dacht er uit zichzelf
nimmer over na. Ze was van aard meegaande, fel en onverzettelijk
alleen tegen geringschatting en dwang, van aanleg bevattelijk; het
schoolleven deerde haar dus niet, straf was iets dat daarbij
uitteraard behoorde en geen indruk op haar maakte, evenmin als het
preeken en praten vooraf en daarna. Wanneer ze haar vader haar
rapporten van de school toonde, lette hij weinig op de
waardeeringen voor vlijt en goed gedrag en Heleen nam gauw
genoeg die geringschatting voor het een en het ander over, zonder
dat dit evenwel van invloed op haar doen en laten werd. Belooning
of bijzondere lof voor hooge cijfers kwam niet voor, zoodat Heleen-
zelf ook daaraan weinig waarde hechtte.

In de klas had ze geen vriendinnetje, doch speelde met elkeen die


haar vroeg zonder bijzondere voorkeur, ze plaagde niemand en deed
in wreedheid jegens dieren en gebrekkigen niet mee, doch
[12]verzette zich evenmin tegen het doen der anderen. Ze hield van
de menschen in haar huis, niet omdat ze vader, moeder en broertjes
waren, maar omdat ze bij haar in het huis behoorden. Van het huis-
zelf en de oude meubels hield ze bijkans evenzeer. Ze hield van wat
bij haar-zelf hoorde en verlangde geen nieuws. Ze hechtte zich snel
en sterk aan wie op haar vertrouwd of haar deernis ingeroepen
hadden, die waren dan ook niet langer vreemd maar eigen, ze leed
weken om het hondje, dat in den regen met haar mee naar huis
geloopen was, dat ze weenend van deernis gevoed en getroost had,
en dat haar vader had voortgejaagd in donkeren avond omdat het
ziek was en vuil; ze schreide in de nachten daarna, zich radeloos
afvragend waar het wel dolen zou, en in de avonden, dat het
stormde, dacht ze aan de arme zeelui met rillingen van smart.
Deernis, angst en pijn was in al haar genegenheid, voor het
levenloos huisraad bijkans evenzeer als voor mensch en dier, om den
ouden stoel die jaren lang naast den warmen haard had gestaan en
gebroken naar den zolder werd verbannen, deernis, die vaak zonder
dat ze wist waardoor of waarvoor, als een benauwdheid in haar
aanzwol, deernis als bloedende pijn, die gejaagd en radeloos maakte
en elk goed ding verbitterde, zoodat ze veel en vaak schreide—,
doch ze verborg dit alles voor haar omgeving. Elkeen zag haar als
een willig, gehard en goedlachsch kind, sterk opgaand in spel,
afkeerig van twist, de [13]waarheid sprekend van nature, maar
liegend zonder blozen als de nood het gebood. In school bezon ze
zich nooit opzettelijk op kwaad, maar deed grif mee in rumoer of
plagerij, want nooit kwam het in haar op, dat dit den meester deren
of verdrieten kon. Hij bulderde en strafte en bleef daarbij de baas,
de strijd tusschen kind en meester lag in de natuurlijke orde der
dingen, Heleen had het nooit anders gezien. [14]
[Inhoud]
II.

eleen ging op school in een kleine, oude


stad, een half uur gaans ver van haar huis.
Ze kwam er langs den grintweg met de
boomen, die liep van den rivierkant af, met
holle bochten, de laagte in en tusschen de
akkers door. Ze ging graag alleen en
verveelde zich nimmer, maar keek neuriënd
om zich heen en peinsde over de dingen, die
ze zag. Ze keek naar het zwoegen der
boeren tusschen koren en koolzaad in de trillende hitte van den
zomer en benijdde hun ruime en onbetwiste vrijheid, ze ademde in
de vochtige winden van lente en herfst met open mond en
halfgesloten oogen en begreep niet recht wat haar daaruit aanwoei
en beving met zoete benauwdheid, ze staarde naar de gouden
misten in September en October in eenzelfde heerlijke
zwaarmoedigheid,—die ze niet begreep, doch waaraan ze zich
gelukzalig overgaf,—doch ook de winter bekoorde haar nog met zijn
[15]zachte, onvaste dagen, de neveldagen vóór de Kerstvacantie, als
er damp welt uit het warme land en bevend opstaat om de boomen.
Het eenige, dat ze niet verdroeg, was het wreede, harde vorstgetij,
het klare, koude winterweer, het open verschiet, het verstarde
akkerland—, en op haar weg naar school schreide ze als verscheurd
van koude en van rampzaligheid.

In het stadje ging ze altijd denzelfden weg naar school. Ze wist en


zocht er geen anderen; stond ze bij toeval in een vreemde straat
dan voelde ze zich verdwaald en verloren, het aangezicht der huizen
vijandig. Haar weg leidde dwars over een smal grachtje, waarvan
het water roerloos en met troebele glanzen als van bezonken
zeepsop tusschen de vooze schoeiingen der oude achterhuizen lag.
Op het platte bruggetje bleef Heleen vaak staan, hing over de
leuning en staarde zacht-ademend tegen die huizen aan. Daar was
ook een koffiebranderij met deur en schutting tegen den walkant
aan. Stond de deur open, dan rook Heleen den scherpen geur van
het branden en in het witte licht tusschen schutting en muur stond
op de binnenplaats een kleine man in ’t bruin gekleed en draaide
gestadig aan een groot rad. Heleen noemde hem in haar gedachten
„De Slaaf” en behield haar leven lang uit dat woord niet zoozeer de
voorstelling van een klein, krom mannetje op een binnenplaats, als
wel den reuk van koffie en het licht van een regendag. Zoo dikwijls
Heleen hem [16]daar mocht zien, nooit vroeg ze anderen, waarom hij
er stond en wat hij er deed. Ze vroeg weinig naar de dingen, die ze
zag, schoon ze veel opmerkte en nimmer iets vergat van wat ze
eenmaal had gezien. Doch ze had voor zichzelf volkomen genoeg
aan wat haar uit aanschouwing, klank en geur aanwoei en beving,
hervoelde dat in eenzaamheid, klonk aan elk ding een vreemd en
vluchtig beeld uit haar fantasie vast en bewaarde ding en beeld
gezamenlijk in één enkele voorstelling, die dan eigenlijk een
aandoening en geheel en al haar eigendom was.

Was Heleen het bruggetje over, dan moest ze een smal ingekneld
huisje voorbij, waar een oud, halfblind dametje een leesbibliotheekje
hield. In een engen uitbouw lagen op een hellende plank de
opengeslagen boeken ten toon gespreid. Bijkans elken dag stond
Heleen daar en zag er dezelfde boeken. Van sommige kende ze
alleen het vergeelde titelblad, volbedrukt met ijle trekletters en het
zwarte prentje er tegenover, van andere twee bladzijden ergens
middenin. Weken aaneen lag dat alles daar onveranderd, dan las
Heleen op een dag plotseling nìeuwe dingen, zag onbekende
prentjes, maar verheugde zich niet. Ze had zich aan de bekende
prentjes gehecht en voelde zich vervreemd en tekort gedaan.
Maanden achter elkaar zag Heleen in den benedenhoek van de
toonplank, vlak tegen het raam, het prentje en den titel van een
boek, dat „De Fonkelende Sterren” [17]heette. Een heer in een
ouderwetsche jas, een bedroefde dame met sluier en sleep stonden
daar hand aan hand onder den nachtelijken hemel; de heer hief de
vrije hand naar de sterren omhoog. In den bleeken achtergrond van
streepjes en veegjes meende Heleen tengere boomen, van
nachtwind bewogen en verder daarachter nog donkere heuvelen te
zien. Als Heleen daarnaar keek, beving haar een vreemd gevoel, van
niet weg te kunnen, maar ook niet weg te willen, omdat het blijven
en peinzen zoo zoet was. Ze stond zacht ademend vlak tegen het
raam en gevoelde zich ver weg, maar als het lachen en joelen der
voorbijtrekkende kinderen achter haar, haar beduidde, dat het
schooltijd werd, maakte zij zich los en ging gewillig naar school.
Nimmer kwam het in haar op, zich ook maar voor éénen dag aan de
strenge wet van het schoolgaan te onttrekken. Heleen was in geen
enkel ding lichtvaardig.

Eens op een dag waren de heer en de dame van „De Fonkelende


Sterren” verdwenen, en lag een ander boek in hun plaats. Heleen
schrok van haar eigen bedroefdheid, het scheen haar, als was haar
een stuk van haar leven ontscheurd, ze kon dien dag op school niet
leeren en zag de maten en gewichten op de kast voor het eerst in
hun hatelijkheid. Schemer en stoflucht thuis leken haar ondraaglijk,
en toen ze dien avond bezwaard en traag naar haar bed ging, bezon
ze zich plotseling op een nieuw begrip en zei tot zichzelf: [18]nu weet
ik precies wat de menschen bedoelen als ze zeggen, dat iemand iets
op het hart heeft. Ik heb iets op het hart.

Een paar jaren later kreeg Heleen wel eens wat geld van haar vader
en besteedde dat om boeken te leenen uit het oude winkeltje. Ze
was klein en bloode en reikte maar even boven de toonbank uit,
waarachter het tengere dametje zich in de nauwte tusschen de
boekenplanken keerde en wendde. Dat dametje was vriendelijk en
fijn; als ze zich over de toonbank heenboog en Heleen toesprak,
trilde er iets in het kind en dreef als verteedering naar haar oogen.
Eens vroeg ze haar in de woonkamer te komen en Heleen
beschouwde dat als een uitgezochte eer. De trijpen meubeltjes en
het glimmende koperen stoofje vond ze prachtig en deftig, ze mocht
bij de tafel zitten en prentjes zien. Aan den eenen wand hingen
tusschen de oude groote schilderijen witte strookjes papier, met
zwarte silhouetjes. Op elk stond een kruisje geteekend. Het oude
dametje wees Heleen hoe ze veertig tellen lang zonder met haar
oogen te knippen naar dat kruisje staren en dan de oogen sluiten
moest—, dan zou ze iets aardigs zien. Heleen vond het gewichtig en
geheimzinnig, vatte er een in het oog, telde met kloppend hart haar
veertig tellen en hield de oogen opengesperd, als gold het een
bezwering, die door het geringste lijden kan. Toen sloot ze de oogen
en zag plotseling het poppetje, doch nu groot, week en blinkend
[19]wit in de donkerte voor zich uit zweven. Ze schrok heftig en werd
bang, liep weg en hield wijd de oogen open, om niet te zien, doch
kon het toch niet nalaten ze telkens weer te sluiten, ten einde te
weten of het er nog zou zijn. Het verscheen telkenmale trager en
flauwer en bleef ten leste weg, doch Heleen wilde daarna niet meer
bij het oude dametje in de kamer met de poppetjes komen.

Thuis las ze met haar moeder de gehuurde boeken en te zamen


bespraken ze de karakters, lotgevallen en wederwaardigheden der
personen als betrof het werkelijke menschen. De meeste van die
boeken waren vertaalde Engelsche romans, die van het leven op
kasteelen verhaalden, van graven en gravinnen, jachtpartijen en
liefdezaken, die Heleen half begreep, half uit haar verbeelding
aanvulde en voltooide, tot haar geheele bevrediging. Zoodoende
werd dat leven in die boeken voor haar de echte werkelijkheid,
waartegen het weinige, dat ze thuis en op school vernam, in
belangrijkheid niet opwegen kon en dat zich naar zijn aard zuiverder
aansloot bij haar vluchtige ontroeringen uit kleur, geur en geluid dan
de kleine gebeurtenissen van het dagelijksche leven. De beelden, die
lezend in haar verbeelding waren gerezen, bleven daar voor immer
behouden en met hen bevolkte ze de ledigheid van wat haar op
school werd medegedeeld. Ze ging eenmaal voorbij het winkeltje en
las op de smalle strook van een boek, dat onder [20]een ander
uitstak, niet meer dan deze enkele regels:

„De storm loeide, de golven sloegen tegen de rotsen met een ijselijk
geweld, de ramen van de onbeschutte herberg trilden, doch de
zeeman vernam het niet. Hij sliep en droomde. Maar plotseling zag
hij in zijn droom een bleeke hand, die met opgeheven vinger naar
een witte grafzerk wees. Hij las: „Gedenk Valentin Jernam, oud 31
jaar.” Met een schreeuw werd de zeeman wakker. Hij had zijn eigen
graf gezien.”

Er was geen prentje bij, en Heleen had bij haar weten nimmer een
zoodanige voorstelling aanschouwd. Doch toen ze, wit en tot in haar
hart ontsteld, opkeek uit het boek, zag ze die kust en die rollende
golven, de hooge herberg tusschen gespleten, woeste boomen, ze
hoorde des zeemans schreeuw en zag hem opgericht in zijn bed, zijn
oogen verknijpend tegen den gruwel, dien hij in den droom had
gezien.

Over die dingen sprak ze met niemand, doch ze bleven dagenlang


haar nabij en gingen nooit geheel uit haar weg.

Toen ze grooter werd, moest ze op school van vreemde landen


leeren en van die landen kaarten teekenen. Ze kreeg dan evenals de
andere kinderen een groot vel papier op haar lessenaar geprikt en
trok met weifelend potlood de omtrekken na. Tot Engeland voelde ze
zich meest aangetrokken, de plaatsnamen hadden uit haar boeken
een bekenden [21]klank, het was alsof ze er meermalen was
geweest. Ze trok de blauwe lijntjes der rivieren, schetste de bergen
bruin, zette zwarte stippen voor de steden, en zag de bonte
bewegelijkheid der jachtstoeten onder herfstloof in een gouden mist,
rook den fijnen geur van welkend loof en hoorde het diepe ruischen
van den wind uit de holten van het bosch, waar klank van hoef en
voet teloorging in de dichte massa’s van week blad.… tusschen de
stammen blonk het blank kasteel in een bonten band van
laatbloeiende perken en bedauwde vijvers. Hier was het Schotsche
Hoogland en mannen op steigerende paarden en met zwarte,
wapperende mantels joegen over toppen en kloven voort in den
nacht—, wolken stormden, spelonken gaapten, waar Rob Roy in
school met de zijnen, edele Rob Roy, uit de wereld verstooten en
met zijn groot hart tot rooverij gedoemd.… naar het Zuiden toe
vloeide milde zonnigheid over heuvelland en wei, de horizon was
wazig en wijd, en gefladder in zoete lucht van goud-blond haar en
speelschen lach der jonge edelvrouwen en haar kinderen, doch heel
onderaan op de kaart hing een zware nachtlucht, lagen de kleiën
wolken gelegerd, van donder gebeukt, van bliksem stil en spits
gespleten, over een donkere, booze zee woei opgejaagd schuim als
een bleeke sluier. Daar sliep de zeeman alleen in een herberg op
rotsen en droomde van zijn eigen graf. [22]

Werd Heleen wakker uit deze zoet-bedroefde droomerijen, dan


vernam ze tot haar verbazing en pijnlijke schaamte, dat er niets
deugde aan haar kaart. Die werd voor haar schande te pronk naast
het bord geprikt en ieder kind lachte haar uit. [23]
[Inhoud]
III.

es Zondags mocht Heleen graag naar het


stadje dwalen en onopgelet zwerven
tusschen de menschen, die te kerk gingen,
in een weelderigen geur van stervend loof,
terwijl het zonlicht, uit de spleten der
wolken gebroken, langs het loof van de
bruine beukenboomen stoof en
daartusschen zwervend roodgouden lichtjes
ontstak. Ze was graag bij de Luthersche
kerk, een sterk en blank gebouw met een slanke spits en een
gouden zwaan boven in den hoogen gevel. Binnen het hek was een
ruim plein met een heldergeel plaveisel, daar stonden
kastanjeboomen in plekken schaduw en strooiden rozerood neer in
de vroege lente. Heleen bleef voor het hek tot de kerk was
begonnen, drentelde dan het plein op, liep er neuriënd heen en weer
met de handen op den rug en wachtte op het orgelspel. Zoodra dat
aanving, zocht ze haar plekje achter een nis, drukte zich met den
rug [24]ertegenaan en sloot de oogen. Dan vloeide een zoete
droefgeestigheid uit de kern van haar hart vandaan en trilde in
kringen door haar leden heen, zooals water, wegtrillend in het
midden van een meer, zich wijder en wijder breidt en ten leste ook
het oevergroen vangt en meevoert in zijn golving; haar dwalend
gepeins stond stil, ze leek in eigen roerloosheid kwijnend op te gaan
en te verdwijnen. Ze dacht nog aan het meisje met den mooien
naam, dat den verloofde van haar gebrekkige zuster zoozeer liefhad,
dat ze zonder hem niet verder wilde leven, doch evenmin wilde ze
haar zusters weelde stelen tot haar eigen geluk. Dus ging ze, in ’t
wit gekleed, tegen den avond met haar rank roeibootje tot midden
in het blauwe, koele meer, waar haar schoon, blank woonhuis stond,
liet zich over den rand naar buiten glijden en verzonk. Het laatste
dat ze zag, was een kerk met slanke spits boven het verduisterd
groen van popels en cypressen en hoe de laatste kleuren van de
dalende zon vervloeiden over het blauwe, blankwazige meer. Op den
dag, dat Heleen dat zeldzaam ontroerende verhaal, ’t welk in Italië
voorviel, ten einde toe gelezen had, was ze zwaar van peinzen langs
de kerk gekomen en had het orgelspel gehoord. En van nu af aan
was die witte kerk met slanke spits en gouden zwaan en het gele
plein met de goudloof strooiende kastanjes een plek van een vreemd
land, van het land van Italië. Des Zondags was het, alsof ze daar
naar [25]toe afgereisd was, ze schreide om het meisje en om veel
andere dingen, die ze gevoelen, maar niet benoemen kon, doch
sprak er met niemand over.

Toen het in school tijd werd, een kaart van Italië te teekenen,
kleurde Heleen, terwijl van teedere deernis haar vingers beefden, de
plekken der meren zacht en wazig blauw—, ze boog het hoofd vlak
op het papier en waagde het, het orgelspel uit de Luthersche kerk
stil en zacht na te neuriën, toen zwol haar hart van zalig-smartelijk
medeleed, haar stem brak, en in haar oogen rezen tranen, zoo
verblindend en heet, dat ze zich niet verroeren dorst. Want ze was
bang haar kaart te bevlekken.

Mooie namen bekoorden haar zeer en wekten gedachten aan ruimte


en schittering in haar op. Eens was ze op een winternamiddag, dat
het vroor, naar den strengen meester van een hoogere klas
gezonden, waar ze met het gelaat tegen den muur in een hoek bij
de kachel moest staan. De kinderen van die klas leerden in donker
aardrijkskunde en plotseling hoorde Heleen den naam Rio de la Plata
noemen. Daar ving voor haar oogen een dobberen van blankgezeilde
scheepjes aan op een ruime, diep blauwe, koele zee. Groene kusten
breidden naar alle zijden open, schuim vlijde zich in roomige zoomen
erlangs, zijdezachte schapen graasden en blaatten. Het duurde maar
even, toen verzonk het weer. Heleen staarde opnieuw tegen den
grauwen muur, doch nu niet meer [26]rampzalig, maar stil-verrukt,
alsof het zomer was. Ze trok krasjes in de verf met den nagel van
haar pink en had gedurig nog een kleine rilling van geheime
behagelijkheid.

Dicht bij de school stond de bouwval van een oud, kerksch


weeshuis, een ingezakt grauw brok muur met hoopen puin en stof
achter de gapende ramen. Twee fijne berkjes met bast als zilveren
tijgerhuid aan weerszijden van de toegespijkerde deur. Dagelijks
ging Heleen langs dien muur zonder er acht op te slaan of er iets bij
te gevoelen. Ze zou de kleur van de steenen en het aantal ramen
niet hebben kunnen zeggen. Maar eens in een avond van April, de
lucht was porceleinig bleek en blauw met koele, strak gepenseelde
vegen, de verre sterren blonken nog maar flauw, ze was met haar
moeder uit geweest en keerde zwijgend aan haar hand naar huis
terug, zag Heleen het woeste kartelen van dien muur, en in de witte
wijdte van de lucht de zilverbleeke teederheid der trillende berkjes.
Het bang en zoet bevangende, dat ze kende, maar niet verstond,
woei haar plotseling hevig en vol uit dit alles aan. Ze had jaren
geleden in een reisverhaal over den grooten Muur van China
gelezen, doch er nimmer een voorstelling van gezien. Dit was de
groote muur van China en uit de porceleinen wazigheid der lucht en
het parelmoer van de kimmen vormden zich beelden en gestalten,
vluchtig doch tegelijkertijd sterk, zooals geur vluchtig en sterk is, en
bevolkten [27]de ruimte achter den muur, die zich wijkend
verbreedde en eindeloos werd. Sedert dien bleef dat zoo, doch niet
anders dan wanneer de lucht porceleinig bleek en blauw was en de
berkjes trilden in het zilverig licht van de vroege schemering.

Vaak in die jaren had Heleen het gevoel, als vloog haar op het
onverwachtst een vogel voorbij, dien ze grijpen wou, maar niet
grijpen kon en die in het voorbijwieken een spoor van benauwdheid
en bedroefdheid achterliet, hetwelk geest en leden gelijkelijk met
machteloosheid sloeg, een gevoel, als vernam ze, temidden van spel
en werk, een klank van ver, dien ze kende of herkende, doch wilde
ze luisteren dan was het weer stil.

Het was eenmaal geweest op den landweg onder de boomen, in de


schemering van een vroeg-winterschen dag, toen het grommen van
den wind naar donder klonk. Heleen speelde met haar broertjes en
wat vreemde kinderen, hier en daar uit een boerderij voor den dag
gekomen, versteken tusschen de boomen en op haar beurt moest ze
de oogen sluiten en wachten op hun roep. Ze stond onder een
boom, drukte de vingers in de oogen, ademde zacht lachend in de
palmen van haar handen, geest en leden op vangen en grijpen
gespitst en vaardig, maar niemand riep en niemand kwam. Toen ze
de handen liet vallen en verwezen om zich keek, zag ze den weg
verlaten en vernam geen gerucht dan den wind in de boomen boven
[28]haar hoofd. Daarheen was in willooze bevangenheid haar blik
gerezen, ze had de wolken zien trekken op de lokfluit van den wind,
het was geweest, als werden haar voeten zacht aan de plek waar ze
stond, in de aarde vastgeklonken, zooals wanneer ze voor het
boekenhuisje stond, ze ademde stil en snel, haar gedachten
verstoven in ijl en zoet-vreemd gepeins, de vogel wiekte aan, en ze
wilde hem grijpen en meende dat ze het ditmaal kon; daar sprongen
de kinderen achter de stammen vandaan, haar geduldigheid moede,
en stieten haar speelsch weg van de plek, waar ze zich meende
vastgeklonken. En een woeste drift was als wervelwind in haar
opgestoken, ze wilde beuken, ze wilde bijten, ze zette wit en
snikkend de lachende kinders na, totdat plotseling haar woede brak
en ze ook lachen moest en trillend stilstaand, zich de ijle tranen van
de wangen wischte. Wel had ze daarna weer meegedaan in het spel,
maar dien ganschen avond bleef het gevoel, als was haar iets van
bijzondere waarde juist voor ze ’t grijpen wou, ontrukt. Bij poozen
huiverde ze van onbehagen en onverklaarbaren tegenzin, haar kaken
verkrompen, alsof ze onpasselijk worden zou.

Het was een andere dag geweest, dat Heleen in den stillen
namiddag in het bosch was gedrongen en met de kin op de
opgetrokken knieën tusschen de boomen zat en zonder dat ze wist
hoe ze aan die gedachte kwam, starende overdenken ging, wat er
nog zou bestaan, als er niets bestond van alles [29]dat ze tastte en
zag. Toen was het geweest, alsof binnen in haar en buiten om haar
muren weken en geruischloos ineenvallend tot niets, een zwarte
ruimte lieten aan allen kant, alsof zijzelf zonder geluid en zonder
pijn, maar vredig en zacht van alles dat was werd losgetrokken en in
roerloosheid opging en verdween; vormen versmolten, kleuren
vervlogen, licht verging, doch er kwam geen duister, de grond
verzonk, een dak trok omhoog en liet eindelooze ruimten onder zich.
Eén seconde duurde het, dat Heleen wist, dat ze nu voor zichzelf
niet bestond, en dat de wereld voor haar niet bestond,—toen knapte
een tak en er ruischte een boom, een verschrokken vogel riep en
een blad viel neer aan haar voeten. Heleen ontwaakte en haar hart
klopte vreemd en vol om wat ze had ervaren. Vaak sloop ze naar
dienzelfden boom terug, duwde haar kin tusschen haar knieën en
staarde en spande zich in, de keel als gesnoerd van spanning en
benauwdheid,—nimmermeer kwam die seconde terug, ze worstelde
om los te komen, doch vermocht het niet. Wilde ze of wilde ze niet,
haar aandacht hechtte zich aan de boomen, de lucht, stemmen van
ver of het schuifelen van haar eigen adem.

Het eerste boek, dat Heleen beetgreep met een heet verlangen naar
redden en helpen, zoodat ze haar onmacht leed als een marteling,
was het boek „Alleen op de wereld.” Weken achteren leefde ze
bevende mede met den zachtaardigen, ouden [30]man en den
bleeken, teederen knaap. Ze zag ze met hun wezenloos en
trouwhartig dierengebroedje over de barre bergen trekken en

You might also like