Szkolenie strzeleckie, temat 2.

2: Zjawisko strzau

Zjawisko strzau
Balistyka jest to nauka zajmujca si ruchem pocisku (granatu) Ruch pocisku dzielimy na dwa etapy: ruch pocisku w przewodzie lufy pod wpywem dziaania gazw prochowych powstaych podczas palenia si adunku prochowego; ruch pocisku w powietrzu, od chwili jego wylotu z przewodu lufy do spotkania z celem (ziemi, przeszkod). W zalenoci od si (czynnikw) dziaajcych na pocisk dzielimy balistyk na wewntrzn i zewntrzn. Balistyka wewntrzna zajmuje si ruchem pocisku w przewodzie lufy pod dziaaniem gazw prochowych powstajcych podczas spalania adunku prochowego i innych pozostaych zjawisk wpywajcych dodatnio lub ujemnie na ten ruch. Jej gwnym zadaniem jest rozwizanie zagadnienia osignicia jak najwikszej prdkoci pociskw okrelonego ciaru i kalibru, bez przekroczenia dopuszczalnej granicy cinienia gazw przewodzie lufy. Balistyka zewntrzna rozpatruje ruch pocisku w powietrzu po ustaniu dziaania gazw prochowych na dno pocisku, tj. po wylocie pocisku z przewodu lufy. Zadaniem jej jest okrelenie wielkoci kata podniesienia i prdkoci pocztkowej, z jak powinien by wystrzelony pocisk okrelonego kalibru, ciaru i ksztatu, aby osign dan odlego lub trafi w cel. Oprcz tego rozrniamy jeszcze balistyk celu i balistyk poredni. Balistyka porednia bada ruch pocisku w pewnej odlegoci po opuszczeniu przewodu lufy (dla broni strzeleckiej 550 cm), gdy gazy wywieraj jeszcze pewien wpyw na pocisk nadajc mu niewielkie dodatkowe przyspieszenie. Cinienie gazw na dno uski powoduje wcinicie dna w czko zamka. Pod wpywem cinienia na cianki uski nastpuje cise przyleganie ich do cianek komory nabojowej, zapobiegajce przerwaniu si gazw do tyu. Gazy prochowe rozprzestrzeniaj si w stron najmniejszego oporu, tzn. dna pocisku, wprawiajc pocisk w ruch. Pocisk wskutek ruchu do przodu wrzyna si w gwinty, otrzymujc ruch wirowy i zostaje wyrzucony z przewodu lufy w kierunku przeduenia osi przewodu lufy. Na tym polega z j a w i s k o s t r z a u . Przebiega ono bardzo szybko. Na przykad, pocisk w lufie karabinu wz 1891/30 - leci okoo 0,0015 sk. W miar palenia si adunku prochowego cinienie gazw wzrasta, osigajc wielko potrzebn do zupenego wernicia si pocisku w gwinty. Cinienie to nazywa si cinieniem forsujcym Po. Dla broni strzeleckiej cinienie to wynosi 250500 kG/cm2. Okres zjawiska strzau w ktrym zachodzi proces palenia si adunku prochowego w staej objtoci i zwikszaniu si cinienia Po, nazywa si okresem wstpnym. Pkg/cm2 Pm 30 40 50 50

Po okresie wstpnym nastpuje pierwszy lub gwny okres zjawiska strzau, podczas ktrego odbywa si palenie adunku prochowego w szybko zmieniajcej si objtoci. Okres ten trwa od momentu uzyskania cinienia maksymalnego, a do zupenego spalenia si adunku prochowego. Pocisk pod dziaaniem stale rosncej iloci gazw prochowych zostaje wprawiony w ruch w przewodzie lufy. Cinienie w pierwszym okresie szybko wzrasta, osigajc maksimum Pm, poniewa w pocztkowym okresie szybkie narastanie iloci gazw odbywa si w czasie stosunkowo powolnego zwikszania si objtoci w przestrzeni pozapociskowej. W broni strzeleckiej maksymalne cinienie osiga 2500 400 kG/cm2 (w karabinie maksymalne cinienie wystpuje w chwili przebycia przez pocisk 46 cm drogi). Maksymalne cinienie w karabinku maokalibrowym dochodzi do 1300 kG/cm2. Wiksze cinienie powoduje znaczne przyspieszenie ruchu pocisku w przewodzie lufy, a zatem znaczne zwikszenie przestrzeni pozapociskowej. Dlatego te

Szkolenie strzeleckie, temat 2.2: Zjawisko strzau mimo przyrostu iloci gazw cinienie zaczyna spada, osigajc w kocowym okresie palenia si adunku prochowego wielko P k, a prdko pocisku cay czas wzrasta do granicy Vk. Po spaleniu si adunku prochowego koczy si dopyw nowych gazw. Poniewa gazy maj duy zapas energii, powoduje to dalsze ich rozprzestrzenianie si i zwikszanie prdkoci poruszania si pocisku. Jest to drugi okres zjawiska strzau, w ktrym pocisk porusza si wskutek dziaania staej iloci swobodnie rozprzestrzeniajcych si gazw. Zjawisko strzau trwa zatem od momentu zakoczenia palenia si adunku prochowego do momentu wylotu pocisku z przewodu lufy. W tym okresie cinienie maleje do wielkoci Pw, natomiast prdko pocisku wzrasta do vw . W broni strzeleckiej Pw= 200600 kG/cm2. W broni strzeleckiej cakowite spalanie si adunku prochowego trwa do tego momentu, gdy pocisk znajduje si przy samym wylocie lufy; w broni o krtkich lufach (pistolety) nie zachodzi proces zupenego spalania si adunku prochowego, tj. drugi okres zjawiska strzau w rzeczywistoci nie istnieje. Trzeci okres lub okres wtrnego dziaania gazw, charakteryzuje si tym, e gazy wydobywajce si z lufy w dalszym cigu dziaaj na pocisk. Po spaleniu si adunku prochowego pocisk porusza si w dalszym cigu pod dziaaniem -swobodnie rozprzestrzeniajcych si gazw, ktre wskutek swojej sprystoci maj jeszcze duy zapas energii. Wolniejsze rozprzestrzenianie si gazw zwiksza prdko ruchu pocisku (vm). Gdy pocisk opuci przewd lufy, gazy wydobywaj si na zewntrz z wiksz szybkoci anieli prdko pocisku, przeduajc w ten sposb na pewnym odcinku od wylotu lufy (do 20 cm) cinienie na dno pocisku i zwikszajc jeszcze bardziej jego prdko. Zjawisko to trwa dopty, dopki przeciwdziaanie otaczajcej atmosfery nie zrwna si z cinieniem gazw dziaajcych na dno pocisku. Prdko ruchu pocisku w przewodzie lufy nieustannie wzrasta, osigajc swoj najwiksz wielko w odlegoci kilku centymetrw od wylotu lufy. W ten sposb cinienie gazw prochowych w przewodzie lufy najpierw gwatownie wzrasta do wielkoci Po, nastpnie do wielkoci Pm, po czym zaczyna opada do wielkoci Pw, tzn. do momentu wylotu pocisku z przewodu lufy i nadal opada do okresu wtrnego dziaania gazw (Patm)Prdko pocisku stale wzrasta, pocztkowo szybko, a nastpnie wolniej, osigajc wielko Vm. Cinienie gazw w momencie wylotu pocisku z przewodu lufy nazywamy cinieniem wylotowym. W karabinie wz. 1891/30 r. wynosi ono 416 kG/cm2, w karabinku maokalibrowym okoo 200 kG/cm3. Naley zaznaczy, e narastanie cinienia gazw prochowych w przewodzie lufy w znacznej mierze zaley od gstoci zaadowania adunku prochowego. Zwikszenie gstoci zaadowania adunku prochowego znacznie zwiksza szybko palenia si prochu, a tym samym narastanie cinienia gazw, a do momentu powstania detonacji. Dlatego te naley unika strzelania nabojami z gboko osadzonymi pociskami. Jak stwierdzono wyej, zwikszenie wilgotnoci prochu powoduje zmniejszenie szybkoci jego palenia si, a w zwizku z tym cinienie gazw w przewodzie lufy rwnie bdzie narastao wolniej. Dlatego tez podczas strzelania wilgotnym adunkiem prochowym jest moliwy spniony strza, w ktrym midzy uderzeniem grotu iglicznego w sponk a hukiem strzau zanotowa mona pewien odstp czasu. Przy zwikszonej wilgotnoci adunku prochowego i niedostatecznej sile sponki, pomienie zbitej sponki nie s w stanie zapali jednoczenie wszystkich ziaren prochowych. Zapalaj one najbliej pooone ziarna prochu, od ktrych z kolei zapalaj si nastpne ziarna po pewnym okresie czasu. W zwizku z tym, jeeli po uderzeniu iglicy w sponk nie nastpi strza, strzelajcy nie powinien spieszy si z przeadowaniem broni; naley poczeka par sekund, aby strza nie nastpi przy otwartym zamku, gdy grozi to zranieniem strzelajcego i uszkodzeniem broni. Szczeglnie ostronie naley obchodzi si z nabojami przechowywanymi przez dugi okres czasu bez hermetycznego opakowania i w niedostatecznie suchym miejscu. Dla kadego okresu zjawiska strzau balistyka wewntrzna ustalia dokadne formuy wykazujce zaleno cdnienia gazw i prdkoci pocisku od czasu i drogi pocisku. Zalenoci te urno liwiaj rozwizywanie gwnych zada balistyki wewntrznej obliczanie jak prdko otrzymuje pocisk o okrelonym ciarze przy okrelonym cinieniu gazw w lufie. Prdko pocztkowa pocisku

Pocisk pod dziaaniem, cinienia gazw prochowych porusza si w przewodzie lufy coraz prdzej, osigajc swoj maksymaln prdko na przestrzeni kilkunastu centymetrw od wylotu lufy. Poruszajc si nastpnie pod wpywem inercji i napotykajc na opr powietrza, zaczyna powoli zatraca otrzyman prdko w miar upywu czasu lotu. Biorc to pod uwag wielko prdkoci lotu pocisku przyjto oznacza tylko na niektrych odlegociach jego lotu. Zwykle oznacza si wielko prdkoci lotu pocisku przy wylocie jego z przewodu lufy. Prdko ruchu pocisku w momencie jego wylotu z przewodu lufy nazywamy prdkoci pocztkow. Jest to odlego, jak przebyby pocisk w cigu l sekundy po wylocie z przewodu lufy, jeliby na niego nie dziaaa sia oporu powietrza i cikoci. Jeeli okres wtrnego dziaania gazw nie istniaby, to po wylocie pocisku z przewodu lufy prdko jego (Vw) zaczaby si zmniejsza wskutek dziaania siy oporu powietrza. Jednake w czasie okresu wtrnego dziaania gazw prdko pocisku pod wpywem ich cinienia w dalszym cigu wzrasta osigajc granic Vm, a nastpnie zaczyna opada wskutek dziaania siy oporu powietrza. Poniewa okres wtrnego dziaania trudno jest okreli, wielko odcinka na ktrym wtrne dziaanie gazw ma wpyw na zwikszenie prdkoci jest nieznaczna (do 50 cm dla broni strzeleckiej), wielko rzeczywist trudno jest obliczy Vm.

Szkolenie strzeleckie, temat 2.2: Zjawisko strzau W zwizku z tym wynika pytanie: jak wielko przyj za prdko pocztkow pocisku? Aby odpowiedzie na to pytanie rozpatrzmy poniszy schemat.

rys. Wpyw gazw prochowych na prdko pocztkow pocisku

Lini cig na powyszym schemacie jest oznaczona zmiana prdkoci, pocztkowo w przewodzie lufy, nastpnie na odcinku wtrnego dziaania gazw i dalej w powietrzu. Jeeli bdziemy uwaa, e odcinek wtrnego dziaania nie istnieje i przyjmiemy za prdko pocztkow Vw. (zakadajc, e w momencie wylotu pocisku z przewodu lufy zaczyna dziaa na niego sia oporu powietrza), to krzywa prdkoci pocisku w powietrzu okae si mniejsza od prdkoci rzeczywistej (na schemacie jest oznaczona lini przerywan z kropkami), co wypacza balistyczne wyliczenia. Prdko pocisku u wylotu lufy tylko nieznacznie rni si od prdkoci pocisku na maej odlegoci od wylotu lufy i dlatego przyjto uwaa, e najwiksz prdko ma pocisk w momencie wylotu z przewodu lufy, tzn., e prdko pocztkowa pocisku jest prdkoci najwiksz (maksymaln). Wielko prdkoci pocztkowej zaley od wielu czynnikw. Gwnymi czynnikami s: 1. Ciar pocisku. Zwikszajc ciar pocisku przy tym,samym adunku zmniejszy si wielko prdkoci pocztkowej; zmniejszajc ciar .pocisku Vo zwikszy si. 2. Ciar adunku. Zwikszenie adunku przy tym samym ciarze pocisku powoduje zwikszenie prdkoci pocztkowej pocisku. 3. Dugo przewodu lufy. W miar zwikszania dugoci przewodu lufy wzrasta prdko pocztkowa, poniewa pocisk przez duszy okres czasu znajduje si pod wpywem cinienia gazw. Jednake wzrost prdkoci pocztkowej w miar zwikszania dugoci przewodu lufy odbywa si do okrelonej granicy. Przy bardzo dugim przewodzie lufy moe okaza si, e sia dziaania gazw prochowych na pocisk bdzie mniejsza od siy oporu pocisku w przewodzie lufy (powstaej wskutek tarcia); w tym wypadku prdko pocisku znacznie si zmniejszy. 4. Prdko palenia si prochu. Im wiksza jest prdko palenia si prochu tym szybszy jest wzrost cinienia gazw na pocisk, a zatem szybszy jest wzrost prdkoci ruchu pocisku w przewodzie lufy. Szybko palcy si proch powoduje wiksze i szybciej narastajce cinienie maksymalne ni proch spalajcy si wolniej. Natomiast cech wolno spalajcego si prochu jest wolniejszy spadek cinienia po uzyskaniu maksymalnej jego wielkoci. Dlatego proch uyty w broni o dugiej lufie (wolno palcy si) moe spowodowa wiksz prdko pocztkow, ni szybko palcy si proch, ktry nadaje si bardziej do broni z luf krtk (pistolety, pistolety maszynowe). Odrzut broni i powstawanie kta wylotu Podczas palenia si adunku prochowego powstae gazy cisn z jednakow si na ca powierzchni zajmowan przez te gazy. Cinienie, ktre gazy wywieraj na cianki przewodu lufy, powoduje spryste ich rozszerzenie si; cinienie gazw na dno pocisku wywouje szybkie przemieszczenie si lufy w d; cinienie na dno uski, a przez ni na zamek przekazywane jest caej broni i powoduje przesunicie si broni w kierunku przeciwnym do ruchu pocisku. Mona powiedzie, e podczas strzau sia gazw prochowych jakby odrzucaa bro i pocisk w przeciwnych kierunkach. Ruch broni do tyu podczas strzau nazywamy odrzutem broni.

Szkolenie strzeleckie, temat 2.2: Zjawisko strzau Poniewa zjawisko to ma duy wpyw na skuteczno strzelenia, naley zaznaczy, e zgodnie z zasad mechaniki (jedna i ta sama sia dziaajca na ciaa o rnej masie wywouje ruch tych cia z prdkoci wprost proporcjonaln do ich masy) stwierdzamy e: PRDKO ODRZUTU BRONI JEST TYLE RAZY MNIEJSZA OD PRDKOCI POCZTKOWEJ POCIKU,ILE RAZY POCISK JEST MNIEJSZY OD BRONI.

Odrzut broni zaczyna si w momencie rozpoczcia si ruchu pocisku w przewodzie lufy i osiga swoj najwiksz prdko w momencie wylotu pocisku z przewodu lufy. W tych okolicznociach bro odchyla si czci wylotow lufy do gry i w momencie wylotu pocisku kierunek osi przewodu lufy nie pokrywa si z poprzednim kierunkiem. Kt powstay midzy kierunkiem osi przewodu lufy przed strzaem a t sam osi w momencie strzau nazywamy KTEM WYLOTU. Jest to wielko zmienna zalena z znacznym stopniu od umiejtnoci strzelajcego, jeeli strzelajcy w czasie strzelania trzyma silnie karabin, kty wylotu bdzie mniejszy. Naley jednak jeszcze wspomnie, e przy strzelaniu ogniem cigym pierwotne pooenie osi przewodu lufy, przy kady pocisku jest inne. Moe to powodowa e lufa jest coraz wyej z kadym strzaem. Jest to wynikiem powstajcych DRGA LUFY.
Tor lotu pocisku Pocisk osuszajcy przewd lufy i posiada pewn prdko pocztkow porusza si dalej si bezwadnoci zachowujc wielko i kierunek tej prdkoci. Jeeli ma pocisk nie dziaayby adne siy (pocisk by lecia w prni) to poruszaby si po linii prostej w nieskoczono z prdkoci jednostajn. Jednak na poruszajcy si pocisk w powietrzu dziaaj siy zmieniajce jego prdko i kierunek lotu. Te siy to: Sia cikoci i.. Sia oporu powietrza. Balistyka zewntrzna zajmuje si gwnie badaniem wpywu powyszych si na tor lotu pocisku, ktry w powietrzu zakrela lini krzyw przechodzc poniej przeduonej osi przewodu lufy. Lini zakrelon przez rodek cikoci poruszajcego si pocisku nazywamy TOREM POCISKU. Elementy toru pocisku Elementy toru pocisku maj ustalone nazwy i skrcone oznaczenia (rys. A). Punkt wylotu O jest to rodek wylotu lufy. Poziom wylotu lufy OE paszczyzna pozioma przechodzca przez punkt wylotu O. Punkt upadku F (tabelaryczny punkt upadku) punkt przecicia si toru pocisku z poziomem wylotu. Odlego OF nazywamy najwiksz dononoci. Punkt uderzenia U punkt przecicia si toru pocisku z powierzchni celu (ziemi lub przeszkody). Linia strzau OP prosta bdca przedueniem osi przewodu lufy wycelowanej i gotowej do strzau broni. Linia rzutu OR prosta bdca przedueniem osi przewodu lufy w chwili strzau. Linia celu OC prosta czca punkt wylotu z celem. Kt celownika c kt POC, zawarty midzy lini celowania a lini strzau. Kt pooenia celu p kt COE, zawarty midzy lini celowania a poziomem wylotu. Kt podniesienia kt POE, zawarty midzy lini strzau a poziomem wylotu. Kt wylotu kt ROP, zawarty midzy lini strzau a lini rzutu. Kt rzutu kt ROE, zawarty midzy poziomem wylotu a lini rzutu. Kt upadku (tabelaryczny kt upadku) kt zawarty midzy poziomem wylotu a styczn do toru w punkcie upadku F. Kt uderzenia u kt zawarty midzy styczn do toru pocisku w punkcie uderzenia U a styczn do powierzchni celu lub przeszkody w punkcie uderzenia. Czas lotu t czas od momentu wylotu pocisku do chwili osignicia przez pocisk danego punktu na torze. Cakowity czas lotu T czas lotu pocisku do punktu upadku. Prdko pocztkowa Vo prdko pocisku w pocztkowym punkcie toru O. Prdko kocowa Vk prdko pocisku w punkcie upadku. Wierzchoek toru W najwyszy punkt toru. Wierzchokowa toru Yw odlego pionowa od wierzchoka toru do poziomu wylotu. Obnienie toru w danym punkcie MN odcinek pionowy od linii rzutu do danego punktu na torze. Wznoszca cz toru OW cz toru od wierzchoka toru do jego punktu pocztkowego. Opadajca cz toru WU lub WF cz toru od wierzchoka toru do punktu upadku lub uderzenia. Odlego do celu OC odlego wzdu prostej od broni do celu.

Szkolenie strzeleckie, temat 2.2: Zjawisko strzau

Rys. A. elementy toru pocisku W celu wyrzucenia pocisku na dan odlego naley nada lufie odpowiedni kt podniesienia w stosunku do poziomu wylotu. Kt zawarty midzy poziomem wylotu i lini strzau nazywamy ktem podniesienia. Jednake suszniejsze jest twierdzenie, e odlego strzelania, a wic i ksztat toru pocisku zale od kta rzutu, ktry jest sum dwch ktw: kta podniesienia i kta wylotu. Jeeli kt wylotu jest ujemny (podczas strzelania z karabinka wz 1891/30 r. z bagnetem), to kt rzutu bdzie mniejszy od kta podniesienia i na odwrt, jeeli kt wylotu jest dodatni, to kt rzutu bdzie wikszy od kta podniesienia (rys. B). A zatem midzy odlegoci poziom strzelania i ktem podniesienia istnieje okrelona zaleno. Wedug prawa mechaniki najwikszej odlegoci poziomej strzelania w prni odpowiada kt podniesienia wynoszcy 45. W miar zwikszania tego kta od O do 45 odlego pozioma strzelania wzrasta, a podczas dalszego zwikszania kta od 45 do 90 zmniejsza si. Kt podniesienia, przy ktrym odlego pozioma strzelania bdzie najwiksza, nazywamy k t e m n a j w i k s z e j d o n o n o c i . W czasie lotu pocisku w powietrzu kt najwikszej dononoci nie przekracza 45; podczas strzelania z broni strzeleckiej zalenie od ciaru i ksztatu pocisku jego wielko waha si od 30 35. Podczas strzelania pociskiem lekkim kt najwikszej dononoci karabinka wz 1891/30 r. wynosi 35.

Rys. B. Kty podniesienia i rzutu

Celno strzelania zaley te min. Od tego w jakim stopniu nastawa celownika odpowiada rzeczywistej odlegoci do celu. Jednak pasko toru pocisku powoduje e bdy popeniane w

Szkolenie strzeleckie, temat 2.2: Zjawisko strzau

okrelaniu odlegoci do celu nie wywiera w praktyce wpywu na celno strzelania. Dlatego prawdziwym jest zaoenie e cel ktry jest na odcinkach w ktrych tor pocisku jest niszy lub rwny linii celowania, wwczas moe by raony. Wwczas mwimy e cel znajdowa si w polu raenia. Rozpatrujc jednak tylko owe pole w prawdopodobnym upadku pocisku stwierdza si, e:
POLE RAENIA OKRELONE JAKO ODLEGO WZDU LINI CELOWANIA, NA KTREJ WIERZCHOEK TORU LIKU POCISKU NIE PRZEWYSZA WYSOKOCI CELU NAZYWAMY GBOKOCI POLA RAENIA. Gboko pola raenia zaley od wysokoci celu i paskoci toru pocisku. W tyc samych warunkach pole raenia bdzie tym wiksze im bdzie wiksza wysoko celu. Wwczas gdy wierzchoek celu nie przewyszy wysokoci celu, to krzywizna toru pocisku nie ma wpywu na wynik strzelania. Strza, podczas ktrego wierzchoek toru pocisku nie przewysza wysokoci celu na caej odlegoci celowania, nazywa si strzaem bezwzgldnym, a otrzymana przy tym najwiksza odlego nazywamy odlegoci strzau bezwzgldnego. w czasie strzelania z tej samej broni odlego strzau bezwzgldnego rozpatruje si oddzielnie dla kadego celu, i bdzie ona tym wiksza im cel jest wyszy. Za przy rnych rodzajach broni odlego ta jest tym wysza im bardziej paski moe by tor pocisku gdy strzelamy do tego samego celu. To wiadczy o waciwociach bojowych broni.