‫لیــنوکس‬

‫لیــنوکس مقدماتی‬
‫مقدماتی‬ ‫‪ ...‬در طی تجارب تدریس��م متوجه شده‌ام که بسیاری از‬
‫کاربرانی که خیلی با سیستم عامل لینوکس آشنایی ندارند‬
‫هنگام گذراندن دوره ‪ LPIC-1‬دچار سختی می‌شوند‪ ،‬لذا‬
‫به‌نظرم رسید که دوره لینوکس مقدماتی را به چاپ برسانم‬
‫تا برای افرادی که هیچ چیز زیادی از این سیستم عامل منی‌دانند‪ ،‬دنبال کردن‬
‫و یادگیری مطالب آن راحت‌تر بوده و درواقع این دوره مثل پلی است که راه‬
‫رسیدن به دوره‪ LPIC-1‬را هموارتر خواهد ساخت‪ .‬بنابراین اگر هیچ چیزی‬
‫از لینوکس منی‌دانید نگران نباشید و برای یادگیری آن با من همراه شوید‪.‬‬

‫صوفیاعلیخانی‬

‫شابک ‪978-600-8680-01-7‬‬

‫صوفیاعلیخانی‬
‫لینوکـس‬
‫مقدماتی‬
‫نوشته‪:‬صوفیاعلیخانی‬
 ‫‪ :‬علیخانی‪ ،‬صوفیا‪ ،‬‏‫‪- ۱۳۴۷‬‏‏‏‏‬‬ ‫سرشناسه‬
‫‪ :‬لینوکس مقدماتی‪/‬نوشته صوفیا علیخانی‪.‬‬ ‫‏عنوان و نام پديدآور‬
‫‪ :‬تهران‪ :‬نشر تعالی‏‫‪‬.۱۳۹۵ ،‬‬ ‫‏مشخصات نشر‬
‫‪ :‬‏‫‪ ۱۴۰‬ص‪‬.‬‬ ‫‏مشخصات ظاهری‬
‫‪ :‬‏‬‪‭ :978-600-8680-01-7 :‬‫‪ ۱۸۰۰۰۰‬ریال‬‬ ‫‏شابک‬
‫‪ :‬فیپا‬ ‫وضعیت فهرست‌نویسی‬
‫‪ :‬سیستم عامل لینوکس‬ ‫‏موضوع‬
‫‪Linux :‬‬ ‫‏موضوع‬
‫‪ :‬‏‫سیستم‌های عامل (کامپیوت ‌ر)‬‬ ‫‏موضوع‬
‫‪)Operating systems (Computers :‬‬ ‫‏موضوع‬
‫‪ :‬‏‫‬‬‪۸ ۱۳۹۵‬ع‪۹۴‭‬س‪‬QA ۷۶/۷۶‭‬ ‭/‬‬ ‫‏رده‌بندی کنگره‬
‫‪ :‬‏‫‬‬‪‬‭۰۰۵/۴۳۲‬‬ ‫‏رده‌بندی دیویی‬
‫‪‬‭ ۴۵۶۳۵۲۷‬ :‬‬ ‫‏شماره کتاب‌شناسی ملی‬

‫لینوکس مقدماتی‬

‫صوفیا علیخانی‬
‫صفحه‌آرایی‪ :‬جعفر خدادی‬
‫نارش‪ :‬تعالی‬
‫نوبت چاپ‪ :‬اول‪1395 -‬‬
‫شامرگان‪ ۱۰۰۰ :‬نسخه‬
‫قیمت‪ 18000 :‬تومان‬
‫شابک‪978-600-8680-01-7 :‬‬

‫نشانی مرکز پخش‪ :‬تهران‪ ،‬میدان انقالب‪ ،‬خیابان جاملزاده جنوبی‬

‫کوچه رشتچی‪ ،‬پالک ‪ ،۱۵‬واحد ‪۵‬‬
‫تلفن‪۶۶۹۱۲۰44 -۶۶۹۱۲۰45 ،۰۹۱۲۲۰۲۷۴۲۵ :‬‬
‫نشانی پست الکرتونیک‪[email protected] :‬‬
‫نشانی اینرتنتی‪www.taalibook.com :‬‬
Course Title Linux Essentials
Date 10/24/2016
Location Tehran/Iran
Instructor Name Sophia Alikhani
Instructor Email [email protected]
[email protected]

https://www.linuxmahz.com

‫بازخورد شام نسبت به مطالب ارائه شده‬

.‫باعث ارائه بهرت و بیشرت مطالب در وب‌سایت خواهد شد‬
.‫پس منتظر ارائه نظرات خوب شام عزیزان هستم‬

‫با سپاس‬
‫صوفیا علیخانی‬
 ‫مقدمه ‪9 /‬‬
‫انقالب لینوکس‪11 /‬‬
‫آشنایی با برنامه‌های کاربردی متن آزاد ‪19 /‬‬
‫مهارت ‪ ICT‬و کار با لینوکس‪25 /‬‬
‫دستورات اولیه لینوکس‪35 /‬‬
‫‪49 / Help linux‬‬
‫مدیریت فایل‌ها و دایرکتوری‌‌ها در لینوکس‪59 /‬‬
‫ایجاد حذف و جابه‌جایی فایل‌ها در لینوکس‪65 /‬‬
‫نحوه پشتیبان‌گیری از داده‌ها در لینوکس‪75 /‬‬
‫نحوه جستجوی متن در فایل‌ها‪87 /‬‬
‫داده‌های ما کجا ذخیره می‌شوند؟‪99 /‬‬
‫انواع کاربران سیستم عامل لینوکس و مفاهیمی از‬

‫امنیت اولیه در ارتباط با کاربران‪107 /‬‬

‫ایجاد کاربران و گروه‌های کاربری‪115 /‬‬
‫نحوه اجازه دسترسی به کاربران‪123 /‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫مقدمه‬
‫تمام افرادی که می‌خواهند با سیستم‌عامل لینوکس آشنا شوند دوره‌هایی را به‌صورت‬
‫بین‌المللی طی می‌کنند که یکی از این دوره‌ها با نام دوره ‪ LPIC-1‬می‌باش��د‪ .‬در طی‬
‫تجارب تدریسم متوجه شده‌ام که بسیاری از کاربرانی که خیلی با سیستم‌عامل لینوکس‬
‫آشنایی ندارند هنگام گذراندن دوره ‪ LPIC-1‬دچار سختی می‌شوند‪ .‬لذا به نظرم رسید‬
‫که دوره لینوکس مقدماتی را به چاپ برسانم تا برای افرادی که ‌چیزی از این سیستم‌عامل‬
‫نمی‌دانند‪ ،‬دنبال کردن و یادگیری مطالب آن راحت‌تر بوده و درواقع این دوره مثل پلی‬
‫باشد که راه رسیدن به دوره ‪ LPIC-1‬را هموارتر سازد‪.‬‬
‫بنابراین اگر هیچ‌چیزی از لینوکس نمی‌دانید نگران نباشید و برای یادگیری آن با من‬
‫همراه شوید‪.‬‬

‫کلیدهایموفقیت‪:‬‬
‫تنها راه موفقیت و یادگیری لینوکس‪ ،‬تمرین مداوم می‌باشد‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫انقالب لینوکس‬
‫و شناسایی‬
‫یعامل‬
‫سیستم‌ها ‌‬
‫مطرح‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫آنچه در این بخش می‌خواهم عنوان کنم این است که اص ً‬

‫ال لینوکس چیست و مفهوم‬
‫‪ open source‬که به فارسی به آن متن‌باز می‌گوییم یعنی چی؟‬
‫ابتدا به تعریف فلسفه ‪ open source‬می‌پردازم‪.‬‬
‫اما مفهوم آزادی در این سیستم‌ها چیست؟‬
‫مفهوم از آزادی را می‌توان به اشکال زیر تعریف نمود‪:‬‬
‫‪ -۱‬آزادی در داشتن کل متن برنامه نوشته‌شده‪.‬‬
‫‪ -۲‬آزادی در تعداد کپی‌هایی که می‌توان از برنامه داشت‪.‬‬
‫‪ -۳‬آزادی در داش��تن متن برنامه و تغییر در آن و اجرای آن به ش��کل دلخواه و در‬
‫اختیار قرار دادن این نسخه جدید به دیگران‪.‬‬
‫‪ -۴‬آزادی در قرار دادن متن برنامه برای دیگران‪ ،‬اما گرفتن پول برای پشتیبانی و یا‬
‫اعمال تغییرات در آن‪.‬‬
‫در حالت‌های باال مشاهده می‌کنیم که تعاریف مختلف و بنابراین مفاهیم مختلفی از‬
‫دامنه‌های تعریف‌شده برای مفهوم آزادی در برنامه‌ها داریم‪.‬‬
‫گاهی اوقات آزادی در متن برنامه به معنی پول گرفتن و در اختیار قرار دادن کل آن‬
‫به خریدار است و گاهی بدون گرفتن پول می‌باشد‪ ،‬مانند نسخه ‪ RedHat‬و ‪CentOS‬‬
‫برای روشن شدن مطلب یک مثال می‌زنم‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال شما به یک شیرینی فروشی می‌روید و شیرینی فروشی می‌گوید شما آزادید هر‬
‫‪13‬‬ ‫مقدار باقلوا می‌خواهید همین‌جا میل کنید‪.‬‬
 ‫این‌یک مفهوم از آزادی است و شما پولی بابت این مقدار پرداخت نمی‌کنید‪.‬‬
‫حاال فرض کنید به شیرینی فروشی می‌روید و شیرینی فروشی می‌گوید من دستور‬
‫پخت این باقلوا را بدون گرفتن هزینه به شما می‌دهم‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫در این حالت ش��ما می‌توانید این دس��تور پخت را گرفته و بر اس��اس ذائقه خود آن‬
‫را تغییر داده کم ش��یرین یا ش��یرین‌تر کرده یا گردو اضافه کنید و یا هر س��لیقه‌ای که‬
‫دارید روی آن پیاده کرده و محصول جدید خود را به دیگران‪ ،‬یا بفروش��ید یا آزادانه در‬
‫اختیارشان قرار دهید‪.‬‬
‫این‌ها مثال‌هایی از آزادی است‪.‬‬
‫در سیستم‌عامل و برنامه‌هایی ازاین‌دست دقیقاً این مفهوم به‌کار می‌رود‪ .‬سیستم‌های‬
‫متن بازی داریم که در ازای گرفتن پول‪ ،‬کل دستور پخت و ساختار سیستم‌عامل یا برنامه‬
‫خاص در اختیارتان قرار می‌گیرد و یا بدون دریافت پول این نسخه به شما داده می‌شود‪.‬‬
‫در حالت اول ش��ما پولی پرداخت می‌کنید و دستور پخت را می‌گیرد بعد به سلیقه‬
‫خود آن را تغییر می‌دهید‪.‬‬
‫در حالت دوم شما بدون پرداخت پول این دستورالعمل را تهیه کرده و تغییر می‌دهید‪.‬‬
‫در سیس��تم‌عامل لینوکس و برنامه‌های تحت آن دقیق��اً این مفاهیم آزادی مصداق‬
‫پیدا می‌کند یعنی مواردی از برنامه‌ها هستند که در ازاي پول نسخه اصلی آن و یا نحوه‬
‫ساخت برنامه‌ها‪ ،‬با تمام سورس برنامه در اختیارتان قرار می‌گیرد و گاهی بدون دریافت‬
‫پول و کام ً‬
‫ال آزاد تمام مراحل ساخت آن در اختیار شما قرار می‌گیرد‪.‬‬
‫هردوی این موارد نشانه آزادی هستند و هرکدام مزایا و معایب خود را دارا می‌باشند‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال کمپانی ‪ RedHat‬کلیه س��ورس برنامه‌ها و س��اخت سیس��تم‌عامل را در ازای‬
‫دریافت پول به شما می‌فروشد و شما قادرید آن سورس را بر اساس نیاز خود تغییر داده‬
‫و نسخه جدیدی ارائه دهید و بر اساس میل خود این نسخه را بفروشید یا آزادانه و بدون‬
‫دریافت پول در اختیار دیگران قرار دهید‪.‬‬ ‫‪14‬‬
 ‫یا مث ً‬
‫ال نس��خه ‪ CentOS‬همان س��ورس نس��خه ‪ RedHat‬می‌باش��د ک��ه ازآنجا‬
‫خریداری‌شده ولی بعدا ً از طریق این کمپانی به شکل کام ً‬
‫ال آزاد در اختیار دیگران قرار‬
‫می‌گیرد؛ یعنی این کمپانی برای در اختیار قرار دادن نس��خه خود هیچ پولی از ش��ما‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫دریافت نمی‌کند و کام ً‬

‫ال آزادانه آن را در اختیار دیگران قرار می‌دهد‪.‬‬
‫به‌عنوان‌مثال به برنامه مقابل توجه کنید که کد آن را نوشته و اجرا می‌کنم‪:‬‬

‫‪#!/bin/bash‬‬
‫"?‪echo "what is your favorite color‬‬
‫‪echo‬‬
‫‪read COLOR‬‬
‫"?‪echo "what is your favorite number‬‬
‫‪echo‬‬
‫‪read NUMBER‬‬

‫" ‪echo "Here is my gift to you‬‬

‫)"}‪#for i in $(eval echo "{1..$COLOR‬‬
‫)"}‪for i in $(eval echo "{1..$NUMBER‬‬
‫‪do‬‬
‫"‪echo "$i $COLOR‬‬
‫‪done‬‬
‫زمانی که این برنامه را اجرا می‌کنیم با خروجی زیر مواجه می‌شویم‪:‬‬

‫‪[oracle@master linuxessential]$ ./1.sh‬‬

‫?‪what is your favorite color‬‬

‫‪RED‬‬

‫?‪what is your favorite number‬‬

‫‪3‬‬
‫‪15‬‬
‫‪Here is my gift to you‬‬
‫‪1 RED‬‬

‫‪2 RED‬‬

‫‪3 RED‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫کد نوشته‌ش��ده برنامه باال را می‌توان در اختیار دیگران قرار داده تا دیگران بر اساس‬
‫سلیقه خود آن را تغییر دهند‪ .‬این همان مفهوم آزادی در متن برنامه می‌باشد؛ یعنی ما‬
‫متن و یا سورس برنامه‌هایی را که نوشتیم‪ ،‬در اختیار همگان قرار داده و دیگران می‌توانند‬
‫بر اساس نیاز خود آن را دست‌کاری کرده و به شکل دلخواه خود نوشته و اجرا نمایند‪.‬‬
‫دقیقاً مثل‌اینکه من دستور پخت باقلوا را در اختیار شما قرار دهم‪ ،‬اینجا دستور ساخت‬
‫این فایل و خروجی آن را در اختیار شما قرار داده‌ام و این همان مفهوم سیستم متن‌باز‬
‫یا آزادی در متن برنامه می‌باشد‪.‬‬
‫حاال اجازه دهید که در مورد انواع مختلف نسخه‌های لینوکس و آزادی آن‌ها صحبت‬
‫کنیم‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال در نس��خه ‪ Debian‬هس��ته اصلی سیس��تم‌عامل یا همان دستور پخت اولیه‬
‫سیس��تم‌عامل گرفته‌ش��ده و تغییراتی بر اس��اس دلخواه در آن اعمال‌شده و مث ً‬
‫ال نحوه‬
‫اجرای برنامه‌ها یا به‌اصطالح پکیج‌ها و یا نحوه به‌روزرسانی‌ها متفاوت از نسخه ‪RedHat‬‬
‫می‌باشد‪.‬‬
‫یا مث ً‬
‫ال نسخه دیگر سیستم‌عامل لینوکس مثل ‪ SUSE‬از محیط گرافیک متفاوت و‬
‫یا ابزارهای متفاوتی از نسخه ‪ Debian‬استفاده می‌کند و یا مث ً‬
‫ال ‪ Ubuntu‬نسخه دیگری‬
‫از لینوکس که دارای محیط گرافیکی متفاوت و دستورات اجرایی متفاوت بوده و شبیه‬
‫‪ Debian‬می‌باش��د ولی ممکن است در بعضی موارد فرق کنند‪ ،‬مثل‌اینکه شما به یک‬
‫باقلوا گردو اضافه کنید و به دیگری بادام‪.‬‬
‫در ‪ CentOS , RedHat‬دقیقاً دستورالعمل‌ها مانند هم بوده و مثل این است که هر‬
‫دو از دستورالعمل یکسان پخت باقلوا پیروی می‌کنند‪.‬‬ ‫‪16‬‬
 ‫همچنین الحاق شدن لینوکس را نیز می‌توانید در موارد زیر نیز مشاهده نمایید‪:‬‬
‫مث ً‬
‫ال گوشی‌های موبایل که سیستم‌عامل آن‌ها اندروید می‌باشد یا ‪ Roku‬که وسیله‌ای‬
‫است برای دانلود و تماشای فیلم از روی اینترنت یا ‪ Kindle‬که ابزاری است برای دانلود‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫کتاب از آمازون و یا ‪chrome book.‬‬

‫در همگی این موارد از سیستم‌عامل لینوکس استفاده‌شده است و ابزارهای متفاوتی با‬
‫استفاده از آن ساخته‌شده و در اختیار دیگران قرارگرفته است‪.‬‬
‫پس می‌بینیم که لینوکس همه‌جا مشاهده می‌شود و زمانی که ما از لینوکس استفاده‬
‫می‌کنیم می‌دانیم که سورس آن در اختیار ما قرار دارد تا بر اساس نیاز آن را تغییر دهیم‪.‬‬
‫یعنی به شکل باورنکردنی می‌توانیم به هر شکلی که می‌خواهیم آن را تغییر داده و‬
‫برنامه‌ای جدید از آن تولید نماییم‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫آشنایی با‬
‫برنامه‌های‬
‫متن آزاد‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫دسته‌بندی‌هایی که می‌توان برای این نوع برنامه‌ها در نظر گرفت می‌تواند به‌صورت‬
‫زیر باشد‪:‬‬
‫‪1-3- Desktop‬‬

‫‪2-3- Server‬‬

‫‪3-3- Admin‬‬

‫‪4-3- programming‬‬

‫‪5-3- mobile‬‬

‫در محیط دستکتاپ می‌توان برنامه‌های زیر را به‌عنوان برنامه‌های متن آزاد نام برد‪:‬‬
‫‪openoffice‬‬

‫‪liberoffice‬‬

‫‪firefox‬‬

‫‪Thunderbird‬‬

‫‪chromium‬‬

‫‪ -‬در محیط سرور می‌توان برنامه‌های زیر را به‌عنوان برنامه‌های متن آزاد نام برد‪:‬‬
‫‪- Apache‬‬
‫‪- Samba‬‬
‫‪- mysql‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪- oracle‬‬
- NFS
-LDAP
- postfix

‫لینوکـس مقدماتی‬
:‫ در محیط ادمین ابزارهای زیر از نوع متن‌باز هستند‬-
- apt-get
- yum
- webmin
- GUI Tools
:‫در محیط برنامه‌نویسی‬
-C
- ++C
- java
- Python
-PHP
-perl
-Ruby
- shell
:‫ در محیط موبایل‬-
- ssh client
- mobile browser
- Dolphin (desktop mode)

22
 ‫تعری��ف سیس��تم م�تن آزاد و ی��ا ‪ open source‬و مفه��وم ‪ license‬برای‬
‫سیست ‌مهایمنت‌باز‬
‫در دنیای سیستم‌های متن آزاد دو نوع سازمان هستند که لیسانس الزم برای دریافت‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫مدرک متن آزاد بودن را ارائه می‌کنند‪:‬‬

‫‪1- FSF Free Software Fundation‬‬

‫‪2- OSI Open Source Initiative‬‬

‫هیچ‌ک��دام از ای��ن دو کمپانی بر دیگ��ری ارجحیت ندارند‪ ،‬بلکه هرکدام سیاس��ت‬

‫مخصوص خود در ارائه مدرک را بر عهده‌دارند و هرکدام هدفی خاص را در این راس��تا‬
‫دنبال می‌کنند‪.‬‬
‫‪ FSF‬از استاندارهای ‪ GPL‬تبعیت می‌کند که در این استاندارد آزادی مطلق بر هر‬
‫نرم‌اف��زاری وجود دارد‪ .‬آزادی برای هر چی��زی‪ .‬هیچ حق تقدمی وجود ندارد هیچ حق‬
‫تقدمی در برنامه‌ها یا درایورها و یا هر چیز دیگری در سیس��تم وجود ندارد و همه‌چیز‬
‫آزاد است‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫مهارت ‪ICT‬‬
‫و کار با لینوکس‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫‪ ICT‬به معني ‪ Information and Communication Technology skills‬يا‬

‫مهارت استفاده از اطالعات و ارتباطات در محيط لينوکس می‌باشد‪.‬‬
‫به عبارت ساده‌تر می‌خواهیم بدانيم چگونه در لينوکس می‌توانیم کارهاي روزمره و يا‬
‫پروژه‌های اجرايي خود را به‌کار ببريم‪.‬‬
‫خب اول به اين سؤال جواب بدهيم که لينوکس در کجاها يافت می‌شود؟‬
‫امروز می‌توان لينوکس را در همه‌جا مشاهده کرد‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫‪ -‬محيط ‪server room‬‬

‫‪ virtualization hosts -‬يا محیط‌های مجازی‌سازی مثل ‪vmware‬‬

‫‪ cloud computing -‬يا همان مبحث رايانش ابري مانند سرويس آمازون‪.‬‬
‫‪ -‬سیستم‌های الحاقي يا ‪ embedded‬مانند دستگاه‌های موبايل‪.‬‬
‫‪ factory automation -‬که از محيط ‪ DOS‬به لينوکس تغییریافته است‪.‬‬
‫‪mars rover -‬‬

‫‪27‬‬
‫اما آنچه در ادامه در مورد آن می‌خواهیم صحبت کنيم درباره اس��تفاده لينوکس در‬
‫محيط دسکتاپ يا صفحه شخصي کامپيوتر شما می‌باشد‪.‬‬
‫ازجمله مطالبي که در اين قسمت پوشش خواهم داد‪ ،‬عبارت‌اند از‪:‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫‪ -‬چگونگي استفاده از مدير دسکتاپ يا ‪Desktop Manager‬‬
‫‪ -‬برنامه‌های کاربردي آفيس‬
‫‪-‬مرورگرها ‪Browser‬‬
‫‪ -‬نحوه ذخيره فايل‌ها‬
‫‪ -‬مفهوم ترمينال‬
‫‪ -‬چگونگي به‌کارگیری کلمه رمز يا پسورد‬
‫در ش��کل زير يک محيط شخصی‌س��ازی به‌نام ‪ KDE‬را نمايش داده‌ام‪ .‬يک محيط‬
‫کام ً‬
‫ال گرافيکي ش��بيه آنچه در محيط ويندوز داريد و با همه ابزارهاي گرافيکي مربوط‬
‫به آن‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫همچنين در شکل زير محيط ‪Gnome‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫همچنين شکل مقابل که محيط دسکتاپ اوبونتو به‌نام ‪ unity‬می‌باشد‪.‬‬

‫و بسياري محیط‌های گرافيکي ديگر در مديريت کارهاي روزانه در سیستم‌عامل‌های‬
‫‪29‬‬ ‫مختلف لينوکس داريم‪.‬‬
‫هر يک از نسخه‌های لينوکس به‌طور پیش‌فرض از يکي از اين محیط‌های گرافيکي‬
‫براي محيط دسکتاپ خود استفاده می‌کنند‪ .‬مث ً‬
‫ال در نسخه ‪ SUSE‬به‌طور پیش‌فرض‬
‫از ‪ KDE‬اس��تفاده می‌ش��ود و در ‪ fedora , centos‬به‌صورت پیش‌فرض ‪GNOME‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫استفاده می‌شود يا در نس��خه ‪ ubuntu‬از محيط ‪ unitry‬استفاده می‌شود که هرکدام‬
‫ویژگی‌های مخصوص خود را براي مديريت دسکتاپ به‌کار می‌برند‪.‬‬
‫اما در هرکدام از نسخه‌های لينوکس می‌توان هرکدام از محیط‌های گرافيک ديگر را‬
‫ني��ز نصب و اجرا کرد‪ .‬مث ً‬
‫ال در ‪ SUSE‬می‌توان به‌جاي محيط پیش‌فرض گرافيکي آن‬
‫‪ KDE‬از ‪ GNOME‬يا ‪ unity‬يا محیط‌های ديگر نيز استفاده نمود و به‌راحتی می‌توان‬
‫هرکدام از محیط‌های موردعالقه کاربر را نصب و به‌کار برد‪.‬‬
‫اينکه از چه ن��وع محيط گرافيکي براي کارهاي روزانه‌تان اس��تفاده می‌کنید کام ً‬
‫ال‬
‫سلیقه‌ای بوده و بر اساس اينکه در کدام محيط راحت‌تر کار می‌کنید می‌توانید هرکدام‬
‫را که مايليد روي سيستم نصب و به‌کارگیرید‪.‬‬
‫به‌عنوان نمونه من از محيط گرافيکي سيستم خودم که با ‪ centos 7‬است نمونه‌ای‬
‫نمايش دادم تا ببينيد به‌راحتی می‌توان در اين محيط گرافيکي کليه کارهاي روزمره را‬
‫انجام داد‬

‫‪30‬‬
 ‫در داخل این محیط گرافیکی به راحتی به لیس��ت فایل‌ه��ا و دایرکتوری‌های خود‬
‫دسترس��ی داش��ته با حرکت موس روی آن‌ها می‌توانید آن‌ها را حذف یا کپی و پیست‬
‫نمایید‪ ،‬دقیقاً مثل زمانی که در محیط ویندوز کار می‌کنید‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫به شکل زير دقت نماييد‪:‬‬

‫در شکل باال مشاهده می‌کنید که کليه فولدرها و فایل‌ها به‌صورت گرافيک نمايش‬
‫داده‌شده است و می‌توانیم با حرکت موس داخل هر پوشه‌ای که می‌خواهیم پيمايش‬
‫کنيم يا فایل‌های داخل آن‌ها را حذف کرده يا جاي ديگري منتقل کنيم‪.‬‬

‫براي يادگيري بيشتر نياز داريد که در کالس‌های آموزشی‌ای که در اين زمينه‬

‫ترتيب داده‌ام شرکت کنيد تا از نزديک با محيط گرافيکي و نحوه به‌کارگیری‬
‫ابزارهاي آن آشنايي پيدا نماييد‪.‬‬

‫‪31‬‬
‫در اين قسمت قصد دارم به‌طور خالصه در مورد ساختار فایل‌های داخل سیستم‌عامل‬
‫لينوکس صحبت کنم‪.‬‬
‫فرض کنيد يک هارددیسک داريم که در محيط لينوکس قابل‌استفاده است‪ .‬درزمانی‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫که من به‌عنوان کاربر سیستم‌عامل لينوکس وارد اين سیستم‌عامل می‌شوم‪ ،‬يعني جايي‬
‫که نام کاربري و پسورد خودم را می‌دهم و در صورت شناخته شدن وارد محيط گرافيکي‬
‫خود می‌شوم درواقع در مسيري خاص بنام ‪ /home/‬قرار دارم‪.‬‬
‫حاال اگر نام کاربري من مث ً‬
‫ال ‪ Deeba‬باشد در مسير ‪ /home/Deeba/‬قرار دارم و‬
‫در زير اين مسير پوشه‌هایی با نام ‪ ,Document, Download‬و يا پوشه‌های ديگر نيز‬
‫وجود دارند‪.‬‬
‫اين موضوع دقیقاً شبيه به آنچه در محيط ويندوز مشاهده می‌کنید می‌باشد‪.‬‬
‫تمام ‌مسیرها در لينوکس از يک مسير اصلي ريشه يا ‪ root‬که با نماد “‪ ”/‬نشان داده‬
‫می‌شود نشات می‌گیرد‪.‬‬
‫‪ /home/‬به معني مسير خانه می‌باشد‪.‬‬
‫يعني هر کاربري در سیستم‌عامل داراي خانه اختصاصي خود می‌باشد و کليد ورود به‬
‫خانه به هر کاربر مالک آن خانه داده می‌شود‪.‬‬
‫در تمام اين محیط‌های گرافيکي ابزاري به‌نام ترمينال داريم که از آن می‌توانیم وارد‬
‫محيط متني شده و دستورات لينوکس را تحت آن اجرا نماييم‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫ش��کل باال نمايش يک ترمينال بازش��ده در محيط گرافيکي سیستم‌عامل لينوکس‬

‫نسخه ‪ CentOS7‬می‌باشد‪.‬‬
‫پس در هر سیس��تم‌عامل لينوکس به ازای کاربران تعریف‌شده در سيستم هر کس‬
‫می‌توان��د در محيط گرافيکي يا غير گرافيکي واردش��ده و کارهاي خود را در آن دنبال‬
‫نمايد‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫دستورات اولیه‬
‫در لینوکس‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫چگونه از دستورات ساده لینوکس استفاده کنیم‪.‬‬

‫برای اینکه در محیط لینوکس بتوانیم دستوراتمان را اجرا کنیم محیطی در اختیار‬
‫کاربران قرار می‌گیرد که دس��تورات واردش��ده را به زبانی که لینوکس متوجه آن شود‬
‫ترجمه می‌کند که به آن ‪ shell‬یا پوسته می‌گویند درواقع این پوسته دور هسته اصلی‬
‫لینوکس کشیده شده است‪.‬‬
‫به‌طور پیش‌فرض کس��ی به‌طور مس��تقیم با هسته لینوکس صحبت نمی‌کند چون‬
‫زبان صحبت با هسته متفاوت از زبانی است که من و شما برای صحبت معمولی استفاده‬
‫می‌کنیم‪.‬‬
‫درس��ت مثل ‌اینکه ش��ما به ش��هری با زبان دیگری می‌روید و در آنجا برای ترجمه‬
‫حرف‌هایتان نیاز به مترجم دارید‪ .‬در اینجا هم این پوسته کار ترجمه حرف‌ها و دستورات‬
‫ما را برای هسته لینوکس انجام می‌دهد‪.‬‬
‫به محیطی که در آن دستورات لینوکس را وارد می‌کنیم تا برای هسته لینوکس آن را‬
‫ترجمه نماید‪ ،‬محیط متنی پوسته لینوکس یا ‪ Linux Command Shell‬می‌گویند‪.‬‬
‫درواقع این پوس��ته نقش مفسر را بازی می‌کند یعنی هر کلمه‌ای که در پوسته وارد‬
‫کنیم سریعاً برای هسته ترجمه می‌کند‪ .‬حاال اگر کلمه ما بتواند با توجه به دفترچه لغات‬
‫سیستم‌عامل لینوکس قابل ترجمه بوده و معنی داشته باشد‪ ،‬نتیجه آن به ما بازمی‌گردد‬
‫و چنانچه کلمه یا جمله ما معنی خاصی برای سیس��تم‌عامل نداشته باشد با یک پیغام‬
‫‪37‬‬ ‫خطا ما را متوجه این موضوع می‌کند‪.‬‬
 ‫خب قصد دارم در این قسمت به شرح موضوعات زیر بپردازم‪:‬‬
‫‪ -‬دستورات و گزینه‌های مربوط به آن‌ها‬
‫‪ -‬استفاده از کاراکترهای خاص برای یافتن نام فایل‌ها و دایرکتوری‌ها‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫‪ -‬استفاده از عالمت نقل‌قول یا ‪quote‬‬
‫‪ -‬تعریف متغیرهای محیطی و چند مثال از آن‌ها مانند متغیر ‪PATH‬‬
‫در ابتدا نیاز به محیطی داریم که دستورات لینوکس را در آن وارد کنیم‪.‬‬
‫نام این محیط ترمینال اس��ت که محیط پوس��ته را در اختیار ما قرار می‌دهد‪ .‬برای‬
‫استفاده از محیط ترمینال چنانچه در محیط گرافیکی باشیم‪ ،‬مث ً‬
‫ال اگر در محیط اوبونتو‬
‫هستیم کافیست کلمه ‪ terminal‬را تایپ کنیم تا شکل گرافیکی آن نمایش داده شود و‬
‫سپس با انتخاب آن و زدن کلید موس آن را انتخاب می‌کنیم‪ .‬در این حالت یک ترمینال‬
‫به شکل زیر روی صفحه برای ما ظاهر می‌شود‪:‬‬

‫در ش��کل فوق روی صفحه بنفش ظاهرشده که همان ترمینال ماست این عبارت را‬
‫مشاهده می‌کنید‪:‬‬
‫]~ ‪$ oracle@master‬‬
‫این عبارت می‌گوید نام کاربری که با آن وارد سیس��تم ش��دم ‪ oracle‬است و کلمه‬
‫‪ master‬نام ماش��ینی که روی آن کار می‌کنیم‪ .‬اینجا نام ماش��ین من ‪ master‬است و‬
‫عالمت ~ نشان‌دهنده مسیری که در آن هستم‪ ،‬که به معنی خانه شخصی من یا ‪home‬‬
‫‪ directory‬می‌باشد‪.‬‬
‫و عالمت ‪ $‬معموالً برای مشخص کردن نشانه پوسته افرادی که ‪ root‬نیستند به‌کار‬
‫می‌رود‪.‬‬ ‫‪38‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در ش��کل‪ ،‬من دس��تور ‪ ls -l‬را جلوی عالمت ‪ $‬اجرا کرده‌ام و با زدن کلید ‪Enter‬‬
‫این فرمان یا این عبارت به پوس��ته داده می‌ش��ود و حاال پوس��ته این عبارت را با کتاب‬
‫مترجم خود یا دیکشنری خود مقایسه کرده و چنانچه بتواند ترجمه کند‪ ،‬آن را به هسته‬
‫لینوکس یا کرنل می‌دهد و کرنل آن را اجرا کرده و جواب خروجی را به ما برمی‌گرداند‪.‬‬
‫عبارت واردشده یعنی ‪ ls -l‬از دو قسمت تشکیل‌شده است‪:‬‬
‫‪ -۱‬فرمان ‪ls‬‬
‫‪ -۲‬گزینه ‪ -l‬به همراه این دستور‬
‫دس��تور ‪ ls‬که مخفف کلمه ‪ list‬می‌باشد از کلیه فایل‌ها و دایرکتوری‌های مسیری‬
‫که در حال حاضر در آن قرار داریم یعنی مسیر خانه شخصی ما لیستی تهیه کرده و از‬
‫خصوصیات آن‌ها به‌صورت جزءبه‌جزء اطالعاتی روی ترمینال ظاهر می‌کند‪.‬‬
‫و گزینه ‪ -l‬به معنی این است که این لیست را با جزییات کامل به من نمایش بده‪.‬‬
‫در لیست ظاهرشده‪ ،‬ستون اول از چپ مجوزهای دسترسی این فایل و ستون سوم‬
‫مالک فایل و ستون چهارم گروه این فایل و ستون بعدی سایز فایل و ستون بعدی تاریخ‬
‫ایجاد یا آخرین تغییر فایل و ستون آخر نام فایل را نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫‪39‬‬ ‫فرمان ‪ ls‬را اگر بدون هیچ گزینه‌ای اجرا نماییم لیست نمایش داده‌شده فقط شامل‬
‫نام فایل‌ها و دایرکتوری‌های مسیرمان می‌شود و اطالعاتی کامل‌تر از مالک و سایز و غیره‬
‫نمی‌دهد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫دستور بعدی دستور ‪ cat‬می‌باشد‬
‫این دستور برای نمایش محتوای یک فایل به‌کار می‌رود که عموماً این فایل‌ها به‌صورت‬
‫متنی هستند حاال ممکن است این متن یک متن برنامه‌نویسی به زبانی خاص باشد یا‬
‫متن خاصی از یک کتاب و یا هر متنی دیگر‪.‬‬
‫ولی عموماً دستور ‪ cat‬برای نمایش محتوای فایل‌ها به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫حاال در ترمینال بعد از اجرای فرمان ‪ ls -l‬لیست فایل‌ها را مشاهده می‌کنیم و یکی‬
‫از فایل‌ها را انتخاب کرده و با دستور ‪ cat‬محتوای آن را نمایش می‌دهیم‪.‬‬

‫‪oracle@master ~]$ cat “581672061”.txt‬‬

‫در مث��ال ب��اال “‪ txt.”581672061‬نام یکی از فایل‌های من می‌باش��د که با اجرای‬

‫دستور باال محتوای داخل فایل نمایش داده می‌شود‪.‬‬
‫یا مث ً‬
‫ال دس��تور ‪ cat tel.site‬با فرض اینکه فایلی به‌نام ‪ tel.site‬وجود داشته باشد‬
‫محتوای داخل آن را نمایش می‌دهد که در شکل زیر خروجی را مشاهده می‌کنید‪.‬‬
‫می‌توانیم در اجرای فرمان ‪ cat‬از نام چند فایل استفاده کنیم‪ .‬مث ً‬
‫ال اگر ‪file1 ,file2‬‬
‫داش��ته باش��یم با اجرای فرمان ‪ cat file1 file2‬خروجی ظاهرش��ده روی ترمینال از‬
‫محتوای دو فایل به‌نام‌های ‪ file1 ,file2‬می‌باشد‪.‬‬
‫در خروجی لیست فایل‌های من فایل‌هایی هستند که همگی با عدد شروع‌ شده‌اند و‬
‫انتهای آن‌ها رشته یا عبارت ‪ txt‬به چشم می‌خورد‪ .‬حاال چنانچه من بخواهم لیست کلیه‬ ‫‪40‬‬
 ‫فایل‌هایی را ببینم که می‌دانم انتهای آن‌ها عبارت ‪ txt‬وجود دارد‪ ،‬کافی است در دستور‬
‫‪ ls‬یا ‪ cat‬از عالمت * به معنی هر چیزی به‌صورت زیر استفاده کنم‪:‬‬
‫می‌خواهم لیستی از فایل‌ها و یا پوشه‌هایی بگیرم که نام آن‌ها هر چه می‌خواهد باشد‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫اما انتهای آن‌ها عبارت ‪ txt‬وجود داشته باشد‪ .‬به این منظور دستور زیر را وارد می‌کنیم‪:‬‬
‫‪oracle@master ~]$ ls‬‬ ‫‪*.txt‬‬

‫‪oracle@master ~]$ cat *.txt‬‬

‫در دو دستور باال حرف * به معنی هر کاراکتری که باشد‪ ،‬یعنی می‌خواهد نام فایل‬
‫عدد باشد یا حروف الفبا باشد یا هر چیز دیگری برایم مهم نیست‪ ،‬بلکه مهم این است‬
‫که انتهای فایل ‪ txt‬باشد‪.‬‬
‫پس هنگامی‌که بخواهیم به‌صورت دسته‌جمعی دستوری را اجرا نماییم از عالمت *‬
‫به معنی رخداد صفر تا هر تعداد از یک واقعه را جایگزین می‌کنیم‪.‬‬
‫در مثال‌های باال هر فایلی‪ ،‬چه یک‌حرفی‪ ،‬دوحرفی یا هر تعداد حرفی باشد‪ ،‬به‌شرط‬
‫آن‌که انتهای آن رشته یا عبارت ‪ txt‬وجود داشته باشد برای ما نمایش داده می‌شود‪.‬‬
‫حاال اگر بخواهیم فقط به‌جای یک حرف خاص از عالمتی استفاده کنیم‪ ،‬مث ً‬
‫ال فقط‬
‫می‌خواهیم بگوییم کلیه فایل‌هایی را نشان بده که یک‌حرفی هستند‪ ،‬آن‌وقت از عالمت?‬
‫به‌صورت زیر استفاده می‌کنیم‪:‬‬
‫‪oracle@master ~]$ ls‬‬ ‫‪-l‬‬ ‫‪?.txt‬‬

‫در مثال باال لیست کلیه فایل‌ها و پوشه‌هایی را الزم داریم که نامشان یک‌حرفی است‬
‫حاال این حرف الفبا باشد یا عدد مهم نیست ولی انتهای آن با ‪ txt.‬خاتمه می‌یابد‪ .‬حاال‬
‫اگر چنین فایل‌هایی در مسیر موردنظرمان وجود داشته باشد که نام فایل‌ها را مشاهده‬
‫می‌کنیم و اگر وجود نداشته باشد سیستم پیغام خطا داده و می‌گوید چنین فایلی وجود‬
‫ندارد‪.‬‬
‫‪41‬‬ ‫یا وقتی بگویم‪:‬‬
 ‫‪oracle@master ~]$ cat‬‬ ‫‪?.txt‬‬

‫یعنی محتویات تمام فایل‌های یک‌حرفی که انتهای آن‌ها عبارت ‪ txt.‬است را نمایش‬
‫بده‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫یکی دیگر از دستورات ساده لینوکس دستور ‪ echo‬یا همان انعکاس می‌باشد‪.‬‬
‫دستور ‪ echo‬هر عبارتی را که جلوی آن قرار گیرد‪ ،‬نمایش می‌دهد‪ .‬یا به عبارتی روی‬
‫صفحه منعکس می‌کند‪ .‬مث ً‬
‫ال‪:‬‬
‫دستور ‪ echo Hello‬کلمه ‪ Hello‬را روی صفحه‌نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫حاال اگر در دس��تور باال یعنی ‪ ehco Hello‬بین کلمه ‪ echo‬و ‪ Hello‬هر تعداد‬
‫فاصل��ه خالی هم بگذارم باز هنگام نمایش روی صفحه تنه��ا یک‌فاصله بین آن‌ها قرار‬
‫می‌دهد‪ .‬همچنین اگر دستور زیر را وارد کنیم‪:‬‬
‫‪echo Hello World‬‬

‫و یا‬
‫‪echo Hello‬‬ ‫‪World‬‬

‫خروجی در دو حالت باال چه زمانی که فقط یک‌فاصله بین دو کلمه ‪Hello world‬‬
‫باشد یا زمانی که تعداد بیشتری فاصله بین این دو حرف باشد یعنی ‪ Hello world‬‬
‫خروجی فرمان به‌صورت فقط یک فاصل ظاهر می‌شود‪ ،‬یعنی به‌صورت زیر‪:‬‬
‫‪Hello World‬‬

‫چنانچه قصد ما از نمایش متن این است که دقیقاً فاصله بین دو حرف عین آن چیزی‬
‫که می‌نویس��یم در نظر گرفته شود‪ ،‬بنابراین دو کلمه را در داخل عالمت نقل‌قول یا “”‬
‫قرار می‌دهیم بنابراین برای ظاهر ش��دن دو کلمه ‪ Hello world‬با در نظر گرفتن‬
‫بیشتر از یک‌فاصله بین آن‌ها‪ ،‬این عبارت را داخل عالمت نقل‌قول قرار می‌دهیم‪ ،‬یعنی‬
‫به‌صورت زیر‪:‬‬
‫‪echo “Hello‬‬ ‫”‪world‬‬ ‫‪42‬‬
 ‫در این حالت گزینه ورودی به دس��تور ‪ ehco‬به‌صورت یک‌رش��ته با در نظر گرفتن‬
‫فاصله موجود بین آن‌ها به دستور داده‌شده و خروجی آن نیز عیناً مانند آنچه در داخل‬
‫عالمت نقل‌قول نشان دادیم روی صفحه‌نمایش داده می‌شود‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫حاال فرض کنیم من دستور زیر را روی ترمینال اجرا می‌کنم‪:‬‬

‫‪oracle@master ~]$ a=hello there‬‬

‫خروجی دس��تور با خطا مواجه می‌ش��ود و به‌صورت زیر پیامی روی صفحه مشاهده‬
‫می‌کنیم‪:‬‬
‫در شکل‪ ،‬بعد از خط اجرا‪ ،‬پیغام ‪ bash: there command not found‬را مشاهده‬
‫می‌کنید‪ .‬این پیام‪ ،‬یعنی من دستوری به‌نام ‪ there‬پیدا نمی‌کنم که اجرا نمایم‪.‬‬
‫درواقع با زدن دس��تور ‪ a=hello there‬پوس��ته مجموعه این عبارات را به هسته یا‬
‫کرنل لینوکس می‌فرستد اما وقتی هسته در کتابچه لیست دستورات خود نگاه می‌کند‬
‫می‌بیند که در ابتدا عبارت ‪ a=hello‬دارد که برای سیس��تم‌عامل این معنی را می‌دهد‬
‫که متغیری به‌نام ‪ a‬وجود دارد که با دستور باال می‌گوییم مقدار این متغیر را برابر با کلمه‬
‫‪ hello‬قرار بده و بعد کلمه ‪ there‬را می‌بیند و این کلمه برای سیس��تم‌عامل‪ ،‬چون به‬
‫دنبال عبارت ‪ a=hello‬آمده‪ ،‬به معنی نام یک دس��تور می‌باشد‪ ،‬یعنی سیستم‌عامل در‬
‫لیست دستوراتش به دنبال دستوری با نام ‪ there‬می‌گردد و می‌بیند چنین دستوری‬
‫ندارد‪ .‬پس در خروجی می‌نویس��د که من چنین دس��توری ندارم که بفهمم منظورش‬
‫چیست‪.‬‬
‫‪43‬‬ ‫به عبارتی اگر منظور ما از اجرای ‪ a=hello there‬این باش��د که کل عبارت ‪hello‬‬
‫‪ there‬را به متغیر ‪ a‬تخصیص دهیم این اتفاق نمی‌افتد و فقط مقدار ‪ hello‬به متغیر ‪a‬‬
‫تخصیص داده می‌شود و چون فاصله‌ای بین کلمه ‪ hello‬و ‪ world‬وجود دارد این فاصله‬
‫برای سیستم‌عامل به معنی اجرای فرمان بعدی می‌باشد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫حاال اگر منظور ما دقیقاً این باشد که عبارت ‪ hello there‬را به متغیر ‪ a‬نسبت بده‬
‫در این صورت باید این عبارت را داخل عالمت نقل‌قول قرار دهیم‪ ،‬یعنی به این صورت‬
‫“‪a=”hello there‬‬
‫در این صورت مقدار متغیر ‪ a‬برابر با رش��ته ‪ hello there‬خواهد ش��د که شکل باال‬
‫گویای خروجی آن است‪ .‬حاال برای نمایش مقدار متغیر ‪ a‬با دستور ‪ echo $a‬محتوای‬
‫این متغیر را نمایش می‌دهیم‪.‬‬
‫پس زمانی که عالمت ‪ $‬را به همراه نام متغیر می‌آوریم منظورمان محتوای این متغیر‬
‫می‌باشد که همه‌جا از آن استفاده می‌کنیم‪.‬‬

‫در ش��کل مثالی دیگر از به‌کارگیری مقدار متغیرها می‌باش��د‪ .‬در مثال بعدی که در‬
‫شکل مشاهده می‌کنید مقدار متغیر ‪ a‬را برابر با مقدار “‪ “ hello there‬و مقدار متغیر ‪b‬‬
‫را برابر با “‪ ”good day‬قرار دادم‪ .‬حاال با دس��تور ‪ echo $a $b‬مقدار این دو متغیر به‬
‫صورتی که در شکل با یک‌فاصله می‌بینید ظاهر می‌شود‪.‬‬
‫حاال چنانچه دستور زیر را وارد کنیم‪:‬‬ ‫‪44‬‬
 ‫”‪echo “$a$b‬‬

‫خروجی به صورتی ظاهر می‌شود که هیچ فاصله‌ای بین دو رشته حرفی ‪helo there‬‬
‫و ‪ good day‬وجود ندارد‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در ش��کل‪ ،‬در داخل عالمت نقل‌قول محتوای دو متغیر ‪ a, b‬را بدون هیچ فاصله‌ای‬
‫قراردادی��م و خروج��ی آن‪ ،‬مقدار محتوای این دو متغیر را بدون فاصله کنار هم نمایش‬
‫می‌دهد‪ ،‬یعنی به‌صورت ‪hello theregoodday.‬‬
‫با گفتن این مقدمه در مورد متغیرها و چگونگی مقداردهی به آن‌ها‪ ،‬می‌خواهم راجع‬
‫به بعضی از متغیرهای داخل سیستم‌عامل لینوکس صحبت کنم‪.‬‬
‫در سیستم‌عامل لینوکس یکسری متغیر داریم که برای سیستم‌عامل معنی خاصی‬
‫دارد و در آن‌ها مقادیر خاصی را ذخیره و نگهداری می‌کند و در جای مناس��ب از آن‌ها‬
‫استفاده می‌کند‪ .‬به‌عنوان مثال یکی از این متغیرها ‪ PATH‬نام دارد‪.‬‬
‫این متغیر همان‌طور که از اس��م آن پیداس��ت مسیری را در خود نگهداری می‌کند‪.‬‬
‫‪ PATH‬یعنی مسیر‪.‬‬
‫در ضمن‪ ،‬کلیه متغیرهای داخل سیستم‌عامل که خود سیستم‌عامل از آن‌ها استفاده‬
‫می‌کند با حروف بزرگ نگهداری شده و معنی خاص خود را دارند‪.‬‬
‫یادمان باشد که در لینوکس حروف بزرگ و کوچک هرکدام به‌صورت مجزا هستند‪،‬‬
‫یعنی اگر فایلی با نام ‪ txt.File1‬و فایلی با نام ‪ txt.file1‬داشته باشیم این دو نام‪ ،‬دو نام‬
‫مجزا برای سیستم‌عامل محسوب می‌شوند‪ .‬درواقع یعنی دو فایل داریم که یکی با حرف‬
‫‪45‬‬ ‫‪ F‬بزرگ و دیگری با حرف ‪ f‬کوچک نوشته‌شده است‪.‬‬
‫ازاین‌رو در سیستم‌عامل متغیرهای خاصی که برای لینوکس مقدار خاصی را ذخیره‬
‫می‌کنند نیز با حروف بزرگ ثبت‌شده‌اند‪ .‬متغیر ‪ PATH‬که همگی با حرف بزرگ هستند‬
‫به معنی این است که مسیر برنامه‌های اجرایی در آن ذخیره می‌گردد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫و از مقدمه این بخش آموختیم که چنانچه بخواهیم مقدار یک متغیر را نمایش دهیم‬
‫از عالمت ‪ $‬در ابتدای آن استفاده می‌کنیم‪.‬‬
‫بنابراین اگر بخواهیم مقدار متغیر ‪ PATH‬را نمایش دهیم قبل از نام متغیر عالمت ‪$‬‬
‫می‌گذاریم و با دستور ‪ echo $PATH‬مقدار متغیر را مشاهده می‌کنیم‪.‬‬
‫فع ً‬
‫ال تا اینجا بدانید که متغیری به این نام در سطح سیستم‌عامل وجود دارد و کارش‬
‫این است که یکسری مسیر و آدرس‌هایی را در خود ذخیره می‌کند که سیستم‌عامل از‬
‫این مسیرها استفاده‌ می‌کند‪.‬‬
‫متغی��ر بع��دی متغیر ‪ SHELL‬با حروف بزرگ اس��ت که نوع پوس��ته‌ای را که در‬
‫سیس��تم‌عامل اس��تفاده می‌کنیم‪ ،‬در خود نگهداری می‌کند و برای اینکه بدانیم با چه‬
‫پوسته‌ای کار می‌کنیم با اجرای دستور ‪ echo $SHELL‬مقدار آن را مشاهده می‌کنیم‪.‬‬
‫همچنین اگر بخواهیم چند دس��تور از دستورات سیس��تم‌عامل را روی یک خط و‬
‫به‌صورت ترتیبی و پشت سرهم بیاوریم به‌طوری‌که به ترتیب اجرا گردند از عالمت ; در‬
‫بین دستورات استفاده می‌کنیم‪:‬‬
‫مث ً‬
‫ال‬
‫‪oracle@master ~]$ ls ; echo $PATH‬‬ ‫‪46‬‬
 ‫دس��تور باال می‌گوید اول دستور ‪ ls‬را اجرا کن و بعدازآن دستور ‪ echo $PATH‬را‬
‫اجرا کن‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در شکل‪ ،‬سه دستور ‪ echo $PATH;echo $a; echo $b‬را مشاهده می‌کنید که‬
‫هر دستور در خطوطی مجزا اجراشده است‪.‬‬
‫درواقع به‌جای اینکه هر دستور را در خطوط مجزا بدهیم همگی را در یک خط داده‬
‫و با عالمت; آن‌ها را جداسازی می‌نماییم‪.‬‬
‫تا اینجا متوجه شدیم که پاره‌ای از عالئم برای سیستم‌عامل معنی دارد مثل‪:‬‬
‫* برای کلیه حروف یک عبارت مثل‪ls *.txt :‬‬
‫? به‌جای یک حرف مثل‪ls ?.txt :‬‬
‫“” برای قرار دادن یک‌رشته که بین آن‌ها فاصله است مث ً‬
‫ال “ ‪a=”hello Ali‬‬
‫; برای جداسازی فرامین در یک خط فرمان مثل‪ls;echo $PATH :‬‬

‫‪47‬‬
 ‫لینوکـس مقدماتی‬
‫یکی دیگر از دس��تورات ساده لینوکس دستور ‪ history‬به معنی تاریخچه می‌باشد‪.‬‬
‫این دستور تاریخچه دستوراتی را که از قبل اجرا کرده‌اید‪ ،‬نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫فرض کنید امروز صبح وارد سیستم شدید و دستوری را اجرا کردید و حاال بعدازظهر‬
‫است و یادتان نمی‌آید کدام دستور بود‪ .‬با اجرای فرمان ‪ history‬می‌توانید لیست کلیه‬
‫دس��توراتی را که اجرا کرده بودید‪ ،‬مشاهده کنید و دستور موردنظر را از لیست نمایش‬
‫داده‌شده بیابید‪.‬‬
‫تا اینجا با تعدادی از دستورات ساده لینوکس آشنا شدید‪.‬‬
‫ازآنجاکه نمی‌خواهم در ابتدای راه گیج شوید به همین مقدار بسنده می‌کنم‪ .‬بسیاری‬
‫از فرامین مفید دیگری هس��ت که با ش��رکت در دوره‌ها و کالس آموزش��ی لینوکس‬
‫می‌توانید با آن‌ها آشنا شده و موارد استفاده آن‌ها را بیاموزید‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫چگونه در لینوکس‬
‫از ‪Help‬‬
‫استفاده کنیم‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫خب فرض کنید که رفتید به فضا و زبان فضایی‌ها را بلد نیستید و دنبال این هستید‬
‫که حرفهایتان را برایشان ترجمه کنید در این حالت چه کار می‌کنید؟‬
‫خ��ب نیاز به یه مترجم یا یه راهنما دارید که در جاهایی که کلمات آن‌ها را متوجه‬
‫نمی‌شوید به آن مراجعه و ترجمه حرف‌های فضایی‌ها را در آن بیابید‪.‬‬
‫دقیقاً همین کار را در سیس��تم‌عامل لینوکس می‌کنیم‪ .‬یعنی می‌توانیم در ترمینال‬
‫و در قسمتی که عالمت ‪ shell‬ظاهرشده است دستور موردنظر را با کلمه ‪ –help‬وارد‬
‫کنیم‪.‬‬
‫یعنی زمانی که ما اص ً‬
‫ال معنی بعضی از دستورات لینوکس را متوجه نمی‌شویم ‌نیاز‬
‫به یک مترجم داریم که آن‌ها را برایمان ترجمه کند و بگوید نحوه استفاده از آن چگونه‬
‫است‪.‬‬
‫اما روش‌های مختلفی در سیستم‌عامل لینوکس وجود دارد که می‌تواند ما را در مسیر‬
‫یادگیری صحیح دستورات به‌خوبی راهنمایی کند‪.‬‬
‫که عبارت‌اند از‪:‬‬
‫‪- Man‬‬

‫‪- Info‬‬

‫‪- Main -k‬‬

‫‪- Apropos‬‬
‫‪51‬‬ ‫‪- Which‬‬
‫‪- Whereis‬‬

‫یکی از روش‌هایی که این مشکل را برای ما برطرف می‌کند استفاده از دستور ‪man‬‬
‫می‌باش��د‪ .‬دس��تور ‪ Man‬مخفف ‪ manual‬می‌باش��د به معنی دس��تورالعمل که به ما‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫توضیحات کاملی از یک دستور به همراه تمام گزینه‌های مرتبط با این دستور را نمایش‬
‫می‌دهد‪ .‬به‌منظور به‌کارگیری ‪ man‬باید این دستور را به همراه دستوری که می‌خواهیم‬
‫راجع به آن اطالعاتی کسب کنیم به‌کار ببریم‪ .‬مث ً‬
‫ال‪:‬‬
‫‪$ man ls‬‬

‫یعن��ی می‌خواهم بدانم دس��تور ‪ ls‬چی هس��ت چکار می‌کند و ب��ا چه گزینه‌هایی‬
‫قابل‌استفاده است‪.‬‬
‫ب��رای اینکه بدانیم با خود دس��تور ‪ man‬چگونه کارکنیم‪ ،‬از دس��تور ‪ man man‬‬
‫استفاده می‌کنیم که صفحه‌ای به شکل زیر ظاهر می‌شود‪:‬‬

‫با زدن دستور ‪ man ls‬صفحه‌ای به شکل زیر ظاهر می‌شود‪:‬‬

‫‪52‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫ی��ک روش دیگر برای فهمیدن اینکه یک دس��تور در لینوکس چگونه کار می‌کند‪،‬‬
‫استفاده از ‪ info‬می‌باشد‪.‬‬
‫برای اس��تفاده از دس��تور ‪ info‬این فرمان را با یکی از دس��تورات دلخواهمان اجرا‬
‫می‌کنیم مانند شکل زیر‪:‬‬
‫‪$ info ls‬‬

‫‪53‬‬
‫این دستور هم مانند ‪ Man ls‬توضیحاتی راجع به دستور می‌دهد و در بعضی از موارد‬
‫مثال‌هایی از گزینه‌های مختلف به همراه دستور را نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫شکل زیر نمایشی از این دستور می‌باشد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫در هنگام اس��تفاده از دس��تور ‪ man ls‬ما باید نام دستوری را که می‌خواهیم همراه‬
‫‪ man‬بیای��د‪ ،‬بدانیم‪ ،‬یعنی دس��تور ‪ .ls‬حاال فرض کنید که اص ً‬
‫ال م��ا نمی‌دانیم که نام‬
‫دس��تورمان چیست ولی مث ً‬
‫ال می‌دانیم که این دس��تور قرار است چکاری انجام دهد یا‬
‫مرتبط با چه‌کاری می‌باشد‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال می‌خواهیم دستوری مرتبط با پیکربندی شبکه را بیابیم‪ .‬خب پس می‌دانیم که‬
‫این دستور مرتبط با شبکه است اما نمی‌دانیم که نامش چیست‪ .‬در این حالت کافی است‬
‫که دستور ‪ man‬را با گزینه ‪ –k‬به‌کار ببریم که به‌صورت زیر نمایشی از آن را می‌دهم‪:‬‬
‫‪$man -k‬‬ ‫‪ping‬‬
‫در دستور باال من می‌دانم که مث ً‬
‫ال می‌خواهم یک ارتباط شبکه‌ای را تست نمایم‪ .‬پس‬
‫حداقل می‌دانیم که ‪ ping‬بین دو ماشین را می‌خواهم حاال با اجرای دستور ‪man -k‬‬
‫‪ ping‬لیستی از دستورات مرتبط با ‪ ping‬برای ما ظاهر می‌شود که وقتی این لیست را‬ ‫‪54‬‬
 ‫ببینیم دستوری را که به دنبال آن هستیم خواهیم یافت‪ .‬ممکن است این لیست طوالنی‬
‫و ش��امل مث ً‬
‫ال ‪ 200‬یا ‪ 300‬دس��تور مرتبط باش��د اما برای هر دستور در یک خط یک‬
‫توضیح کوتاه از کار آن دستور داده‌شده است که بدین‌وسیله کاربر متوجه می‌شود که این‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫دستور آیا همان دستوری هست که دنبالش هست یا خیر؟ این دستور در بسیاری موارد‬
‫کمک‌کننده می‌باش��د و خیلی از موارد حتی مدیران سیستم تمامی دستورات را حفظ‬
‫نیستند و با کمک این روش می‌توانند دستوری را که دنبالش هستند‪ ،‬بیابند‪.‬‬
‫شکل زیر نمایشی از اجرای این دستور می‌باشد‪.‬‬
‫روش��ی دیگر استفاده از دستور ‪ apropos‬می‌باشد دستور ‪ apropos‬به همراه یک‬
‫دستور درست مانند ‪ man –k‬عمل می‌کند‪ .‬یعنی لیستی از دستورات مرتبط با دستوری‬
‫را که همراه ‪ apropos‬آمده است‪ ،‬می‌دهد‪ .‬مث ً‬
‫ال ‪ apropos ping‬یا ‪apropos echo.‬‬
‫تمامی این موارد لیست دستورات مرتبط با دستور ‪ ping‬یا دستور ‪ echo‬را نمایش‬
‫می‌دهند‪.‬‬
‫یکی از روش‌هایی که می‌توانیم ببینیم در سیستم‌عامل لینوکس چه دستوراتی داریم‬
‫و توضیحات هر دستور را به‌صورت یک دفترچه راهنمای کامل مطالعه کنیم‪ ،‬رفتن به‬
‫مسیر ‪ usr/share/doc/‬می‌باشد‪ .‬وقتی به این مسیر می‌رویم لیستی از تمامی دستورات‬
‫لینوکس را که در س��طح سیستم‌عامل نصب‌شده است‪ ،‬مشاهده می‌کنیم که به‌صورت‬
‫پوش��ه‌هایی از نام آن‌ها قابل‌مش��اهده اس��ت‪ .‬حاال اگر داخل یک پوشه برویم لیستی از‬
‫فایل‌های داخل آن پوش��ه می‌بینیم که به‌صورت فش��رده یا ‪ gz.‬موجود می‌باشد‪ .‬مث ً‬
‫ال‬
‫فرض کنید که دس��تور ‪ python‬را روی سیستم نصب‌کرده‌ایم و می‌خواهیم در مورد‬
‫آن مطالعه کاملی داشته باشیم‪ .‬بنابراین به مسیر ‪ usr/share/doc/python/‬می‌رویم و‬
‫لیستی از فایل‌های این مسیر را مشاهده می‌کنیم حاال برای آنکه فایل‌های فشرده‌شده را‬
‫بدون اینکه بخواهیم از حالت فشردگی دربیاوریم مشاهده کنیم‪ ،‬از دستور ‪ less‬به همراه‬
‫‪55‬‬ ‫نام فایل استفاده می‌کنیم‪.‬‬
 ‫مث ً‬
‫ال ‪ less python-policy.txt.gz‬با اجرای این دستور توضیحات موجود در این‬
‫فایل فش��رده به‌طور کامل و صفحه به صفحه‌نمایش داده می‌ش��ود که می‌توانیم آن را‬
‫به‌طور کامل مطالعه نماییم‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫روش دیگر برای اینکه بفهمیم یک دستور چکار می‌کند‪ ،‬استفاده از دستور ‪whatis‬‬
‫می‌باشد‪ .‬بدین‌صورت که این دستور را به همراه دستوری که می‌خواهیم از آن اطالعات‬
‫کسب نماییم به‌کار می‌بریم‪.‬‬
‫مث� ً‬
‫لا ‪ whatis ls‬ی��ا ‪ whatis cat‬که در این صورت یک خط خروجی و توضیح‬
‫کوتاهی از اینکه این فرمان چیس��ت به ما نش��ان داده می‌شود‪ .‬مانند شکل زیر‪ :‬دستور‬
‫دیگر ‪ whereis‬می‌باشد این دستور به همراه دستور دلخواه مث ً‬
‫ال ‪ whereis ls‬می‌گوید‬
‫که دستور ‪ ls‬از چه مسیرهایی اجرا می‌شوند و در چه مسیری مستندات مربوط به این‬
‫دستور قرار دارد‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال ‪whereis ls‬‬

‫روش دیگر اس��تفاده از راهنمای دس��تورات استفاده از دستور ‪ which‬می‌باشد‪ .‬این‬

‫دس��تور زمانی به‌کار می‌رود که می‌خواهیم بدانیم که دس��توری که در حال اجرای آن‬
‫هستیم یا می‌خواهیم اجرا کنیم از چه مسیری در حال اجراشدن است‪ .‬به عبارتی مسیر‬
‫اجرایی دس��تورات را به ما نش��ان می‌دهد‪ .‬به عبارت بهتر می‌گوید کرنل از کجا متوجه‬
‫می‌شود که مث ً‬
‫ال دستور ‪ ls‬از کجا اجرا شود‪.‬‬
‫برای مثال می‌دانیم در سطح سیستم‌عامل دستوری به‌نام ‪ ls‬داریم و حاال فرض کنید‬
‫که کاربر نیز برنامه‌ای نوش��ته و نام آن را ‪ ls‬گذاش��ته است‪ .‬حاال وقتی من فرمان ‪ ls‬را‬
‫اجرا می‌کنم سیستم‌عامل کدام ‪ ls‬را اجرا می‌کند؟ آیا ‪ls‬ی که خود سیستم‌عامل جزو‬ ‫‪56‬‬
 ‫دستورات اولیه‌اش دارد یا دستور ‪ls‬ی که خودم نوشته‌ام؟‬
‫در ای��ن حالت با اجرای فرمان ‪ which ls‬می‌توانیم بفهمیم که مس��یر اجرایی که‬
‫سیستم‌عامل برای اجرای دستور ‪ ls‬استفاده می‌کند چیست‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫پس به‌طور خالصه در این فصل یاد گرفتیم‪:‬‬

‫‪ -1‬با استفاده از گزینه ‪ –help‬با یک دستور دلخواه‪ ،‬نحوه استفاده از دستور به همراه‬
‫گزینه‌های آن دستور را به‌طور خالصه روی صفحه می‌بینیم‪ .‬مثل ‪ ls --help‬یا ‪date‬‬
‫‪ --help‬که به‌طور خالصه توضیحاتی از دستور ‪ ls‬یا دستور ‪ date‬به همراه گزینه‌هایی‬
‫که با این دستورات همراه است برای ما نمایش داده می‌شود‪.‬‬
‫‪ -2‬دس��تور ‪ man ls‬یا ‪ man echo‬یا ‪ man ping‬یعنی همراه کردن دس��تور با‬
‫دستور ‪ man‬به ما توضیحی کامل از دستور و گزینه‌های آن می‌دهد‪.‬‬
‫‪ -3‬دستور ‪ info ls‬یا ‪ info ping‬یا ‪ Info man‬یعنی دستور ‪ info‬به همراه دستور‬
‫دلخواه برای ما توضیحاتی از دستور را می‌دهد‪.‬‬
‫‪ -4‬دس��تور ‪ man -k ls‬یعنی همراه کردن ‪ man –k‬به همراه دس��تور موردنظر‬
‫یا قس��متی از دستوری که به یاد می‌آوریم باعث می‌شود لیستی از کلیه دستوراتی که‬
‫به‌نوعی با عبارتی که مابعد از گزینه ‪ k‬وارد کرده‌ایم به همراه یک توضیح کوتاه از دستور‬
‫روی صفحه ظاهر شود و در این صورت می‌توانیم دستورات را مشاهده و دستوری را که‬
‫فراموش کرده‌ایم به یاد بیاوریم‪.‬‬
‫‪ -5‬دستور ‪ apropos ls‬که مانند ‪ man -k ls‬عمل می‌کند‪.‬‬
‫‪ -6‬دستور ‪ whatis ls‬که توضیح کوتاهی از دستور ‪ ls‬را در این مث ً‬
‫ال نشان می‌دهد‪.‬‬
‫‪ -7‬دستور ‪ whereis ls‬می‌گوید که دستور ‪ ls‬از چه مسیری اجرا می‌شود و همچنین‬
‫در چه مسیری توضیحات این دستور آمده است‪.‬‬
‫‪ -8‬دس��تور ‪ which ls‬می‌گوید که می‌گوید مث ً‬
‫ال دستور ‪ ls‬از چه مسیری در حال‬
‫‪57‬‬ ‫اجراست‪ .‬این‌طوری ما می‌فهمیم که آیا دستور ‪ ls‬را از مسیر درست اجرا کرده‌ایم یا خیر؟‬
‫مدیریت فایل‌ها و‬
‫دایرکتوری‌ها‬
‫در لینوکس‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در این بخش قصد دارم به توضیح در مورد دستوراتی که به‌وسیله آن می‌توانیم لیست‬
‫فایل‌ها و پوشه‌های خود را در یک مسیر خاص نمایش دهیم و دستورات مرتبط به لیست‬
‫فایل‌ها و دایرکتوری‌ها را توضیح دهم‪.‬‬
‫دستوراتی که در این بخش دنبال می‌کنم عبارت‌اند از‪:‬‬
‫• نحوه استفاده از دستور ‪ cd‬یا ‪change directory‬‬
‫• استفاده از مسیر مطلق و مسیر نسبی‬
‫• معنی ‪ .‬و ‪ ..‬در مسیر‬
‫• دستور ‪ pwd‬یا ‪Present working directory‬‬
‫الزم به توضیح اس��ت که در مورد س��اختار فایل سیستم‌های در لینوکس در فصل‬
‫دیگری توضیح خواهم داد‪.‬‬

‫طریقه استفاده از دستور ‪cd‬‬

‫گفتیم دستور ‪ cd‬یعنی مسیرت را عوض کن یا برو به فالن مسیر‪.‬‬
‫اوالً با فرض اینکه می‌دانیم در لینوکس همه‌چیز از ‪ /‬یا ریشه شروع می‌شود و هر مسیر‬
‫از مس��یر دیگر با عالمت “‪ ”/‬جدا می‌گردد‪ .‬حاال وقتی مث ً‬
‫ال بخواهیم به مسیر ‪home//‬‬
‫‪ oracle‬برویم با استفاده از دستور ‪ cd /home/oracle‬این کار را انجام می‌دهیم‪.‬‬
‫ی��ا مث ً‬
‫ال اگر بخواهم به مس��یر ‪ etc/‬بروم با اجرای فرم��ان ‪ cd /etc‬این کار را انجام‬
‫‪61‬‬ ‫می‌دهم‪.‬‬
‫اما در سیستم‌عامل لینوکس در هر مسیری دو فایل می‌بینیم‪ ،‬یکی با نام “‪ ”.‬و دیگری‬
‫با نام “‪”..‬‬
‫فایلی که نام “‪ ”.‬را دارد به معنی مس��یری اس��ت که در آن قرار داریم یا به‌اصطالح‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫‪home directory‬‬
‫و “‪ ”..‬به معنی یک مسیر باالتر از مسیری که در آن قرار داریم یا به‌اصطالح ‪parent‬‬
‫مسیر جاری می‌باشد‪.‬‬
‫پس با اجرای فرمان “‪ ”. cd‬اتفاق خاصی نمی‌افتد‪ .‬یعنی می‌گویم برو به مسیر جاری‬
‫و این در حالی است که در مسیر جاری قرار داریم‪.‬‬
‫اما دستور “‪ ”.. cd‬یعنی برو به یک مسیر باالتر یا برو به مسیر والد من یا یک مسیر‬
‫به عقب برگرد‪ ،‬یعنی اگر در مسیر ‪ home/oracle/‬باشیم با اجرای فرمان “‪ ”.. cd‬یعنی‬
‫یک مسیر برو عقب‪ ،‬یعنی به مسیر ‪ home/‬وارد می‌شویم‪.‬‬
‫همچنین عالمت “~” برای سیستم‌عامل معنی دارد و معنی آن یعنی مسیر خانه‬
‫ما یا به‌اصطالح ‪ home directory‬یعنی “~ ‪ ”cd‬یعنی برو به مس��یر خانه خودت یا‬
‫ب��ه ‪ home directory‬خودت برو‪ .‬برای مث ً‬
‫ال فرض کنید در مس��یر ‪ etc/‬قرار داریم و‬
‫می‌خواهیم به مسیر خانه خودمان برگردیم در این حالت می‌توانیم به دو صورت عمل‬
‫کنیم‬
‫‪1- Cd‬‬ ‫‪/home/oracle‬‬

‫~ ‪2- Cd‬‬

‫هر دو دستور باال ما را به مسیر خانه خودمان هدایت می‌کند‪.‬‬

‫فرض کنید شخصی به تهران سفر می‌کند و به دنبال آدرس برج میالد است و زمانی‬
‫که به ما مراجعه می‌کند ما می‌توانیم بگوییم تهران‪ -‬بزرگ‌راه همت – خروجی برج میالد‬
‫یا اینکه نسبت به مکانی که در آن قرار داریم آدرس را به شخص موردنظر بدهیم‪ .‬یعنی‬
‫دیگر نمی‌گوییم تهران – بزرگ‌راه همت‪ ،‬بلکه بسته به اینکه اآلن کجا هستیم مث ً‬
‫ال آیا‬ ‫‪62‬‬
 ‫در جنوب تهرانیم یا شمال یا شرق یا غرب‪ ،‬آدرس رسیدن به برج میالد را می‌دهیم‪.‬‬
‫در حالتی که آدرس‌دهی را از نقطه آغازین یعنی تهران می‌دهیم از مسیردهی مطلق‬
‫اس��تفاده کرده‌ایم و زمانی که آدرس را نس��بت به مس��یری که اآلن در آن قرار داریم‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫می‌دهیم از مسیردهی نسبی استفاده نموده‌ایم‪.‬‬

‫خب پس وقتی من می‌گویم برو به مسیر خانه یا ‪ home directory‬وقتی می‌گویم ‬
‫‪ cd /home/oracle‬یعنی مسیردهی مطلق استفاده کرده‌ام و وقتی مث ً‬
‫ال در ‪home/‬‬
‫قرار دارم و دس��تور دهم ‪ cd oracle‬یعنی نس��بت به‌جایی که اآلن قرار دارم برو به‬
‫مسیر ‪ oracle.‬دقیقاً مثل مثال باال که نسبت به آدرسی که در آن قرار داریم آدرس برج‬
‫میالد را به‌طرف مقابل می‌دهیم‪.‬‬
‫همچنین اس��تفاده از دستور ‪ ../.. cd‬یعنی دو تا مسیر برو عقب‌تر‪ .‬یعنی اگر مث ً‬
‫ال در‬
‫مسیر ‪ home/oracle/app/product/‬قرار داریم و دستور ‪ ../.. cd‬را اجرا کنیم به مسیر ‬
‫‪ /home/oracle/‬وارد می‌شویم‪.‬‬
‫یا مث ً‬
‫ال اگر در هر مسیری باشیم و دستور ‪ cd ~/app‬را اجرا کنیم یعنی برو به مسیر‬
‫خانه من و در آنجا برو به مسیر ‪app.‬‬
‫در اینجا خانه من منظور خانه کاربری است که با آن وارد سیستم شده‌ایم‪.‬‬
‫حاال از کجا بفهمیم که اص ً‬
‫ال در چه مسیری قرار داریم؟‬
‫با اجرای دستور ‪ pwd‬می‌فهمیم که اآلن در چه مسیری قرار داریم‪ .‬مث ً‬
‫ال فرض کنید‬
‫دستور ‪ pwd‬را اجرا کردیم و دیدیم که مث ً‬
‫ال در مسیر ‪home/oracle/app/product/‬‬
‫قرار داریم حاال می‌توانیم مث ً‬
‫ال دستور ‪ .. cd‬را اجرا کنیم و یک مسیر به عقب یعنی به‬
‫مسیر ‪ home/oracle/app/‬وارد شویم‪.‬‬
‫حاال که فهمیدیم چگونه به مسیرهای موردنظرمان در سیستم‌عامل لینوکس برویم‬
‫می‌خواهیم بدانیم در این مس��یرها چگونه لیست فایل‌ها و دایرکتوری‌های آن مسیر را‬
‫‪63‬‬ ‫ببینیم که این کار با اجرای دستور ‪ ls‬انجام می‌شود‪.‬‬
‫اما در هر مس��یر فایل‌هایی هستند که با اجرای دس��تور ‪ ls‬به‌صورت ساده نمایش‬
‫داده نمی‌شوند‪ .‬به این نوع فایل‌ها پنهان می‌گویند‪ .‬یعنی نامشان قابل‌رؤیت نیست‪ .‬برای‬
‫مشاهده نام این نوع فایل‌ها باید از دستور ‪ ls‬به همراه گزینه ‪ a-‬استفاده نماییم‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫بنابراین اجرای دستور “‪ “ ls -a‬لیستی از تمامی فایل‌ها و دایرکتوری‌های مسیر‬
‫موردنظر که چه پنهان باشند یا نباشند را نشان می‌دهد‪ .‬توجه داشته باشید که در هر‬
‫مسیری دو تا فایل به‌صورت پنهان وجود دارند‪ ،‬یکی به‌نام “‪ ”.‬و دیگری به‌نام “‪ ”..‬که “‪”.‬‬
‫به معنی مسیر جاری و “‪ ”..‬به معنی مسیر عقب‌تر از این مسیر یا والد این مسیر می‌باشد‪.‬‬
‫حاال فرض کنید در مس��یر موردنظر فایلی با نام “‪ ”htpasswd.‬وجود داشته باشد‪.‬‬
‫دیدن نام این فایل بدون گزینه “‪ ”ls –a‬امکان‌پذیر نمی‌باشد‪.‬‬
‫برای مشاهده لیست فایل‌های داخل یک مسیر می‌توانیم از گزینه “‪ ”ls -la‬که نام‬
‫فایل‌ها و دایرکتوری‌ها را با جزییات بیشتر و همچنین نام فایل‌های پنهان را نیز مشاهده‬
‫نماییم‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫ایجاد‪ ،‬حذف‬
‫و یا انتفال فایل‌ها‬
‫در لینوکس‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در این بخش قصد دارم به چگونگی اس��تفاده از دستوراتی که برای ایجاد یک فایل‬
‫جدید یا حذف فایل یا انتقال فایل به مسیر دیگر صحبت کنم‪ .‬در این راستا لیستی از‬
‫دستورات به شرح زیر به‌کار می‌رود‪:‬‬
‫• دستور ‪ touch‬که برای ایجاد یک فایل خالی به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫• دستور ‪ rm‬یا ‪ remove‬که برای حذف یک فایل و دایرکتوری به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫• دستور ‪ mv‬یا ‪ move directory or file‬که برای انتقال فایل یا دایرکتوری و یا‬
‫تغییر نام فایل یا دایرکتوری استفاده می‌شود‪.‬‬
‫• دستور ‪ cp‬برای کپی کردن فایل و دایرکتوری‬
‫• دستور ‪ mkdir‬برای ایجاد یک دایرکتوری خالی‬
‫• دستور ‪ rmdir‬برای پاک کردن یک دایرکتوری خالی‬
‫در هرکدام از این دس��تورات با اس��تفاده از گزینه ‪ –r‬و یا ‪ –R‬می‌توانیم دستورات را‬
‫به‌صورت تودرتو یا ‪ recursive‬انجام دهیم‪.‬‬
‫حاال به توضیح هر یک از دستورات باال می‌پردازم‪.‬‬

‫دستور ‪touch‬‬
‫این دس��تور برای ایجاد یک فایل با س��ایز صفر یا یک فایل خالی استفاده می‌شود‪.‬‬
‫یعنی اگر فایلی به‌نام ‪ myfile‬وجود نداشته باشد با استفاده از دستور ‪touch myfile‬‬
‫‪67‬‬ ‫در مسیر جاری یک فایل با نام ‪ myfile‬که خالی است ایجاد می‌گردد‪.‬‬
 ‫حاال اگر مث ً‬
‫ال فایلی به‌نام ‪ test‬داش��ته باش��یم و دستور ‪ touch test‬را بزنیم اتفاقی‬
‫که می‌افتد این اس��ت که زمان فایل تغییر می‌کند‪ .‬یعنی با فرمان “ ‪ ”ls -l‬می‌توانیم‬
‫مشاهده کنیم که زمان فایل روی سیستم تغییر کرده است‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫نکات موردتوجه‬
‫در لینوکس حروف بزرگ از کوچک متمایز است‪ .‬یعنی فایلی با نام ‪ Myfile‬با فایلی‬
‫با نام ‪ myfile‬دو فایل متفاوت هستند که دریکی با حرف بزرگ ‪ M‬و در دیگری با حرف‬
‫کوچک ‪ m‬نام فایل آمده است‪.‬‬
‫فاصله بین نام فایل یعنی اگر می‌خواهم فایلی با نام مث ً‬
‫ال ‪ My File‬داشته باشم در‬
‫هنگام اس��تفاده از دستور ‪ touch My File‬به‌جای یک فایل‪ ،‬دو فایل با نام‌های ‪My‬‬
‫و ‪ File‬خواهیم داشت حاال اگر منظورمان تنها یک فایل با نام ‪ My File‬است در این‬
‫صورت نام فایل را در داخل “” قرار می‌دهیم‪ .‬یعنی دستور را به این شکل اجرا می‌کنیم‬
‫‪ ”touch “My File‬در این حالت رشته “‪ ”My File‬به همراه فاصله بین آن‌ها به‌صورت‬
‫نام فایل لحاظ خواهد شد‪.‬‬
‫برای س��اختن یک پوشه یا دایرکتوری از دستور ‪ mkdir‬به همراه نام پوشه استفاده‬
‫می‌کنیم‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال ‪ mkdir Mydir1‬یعنی پوشه‌ای با نام ‪ Mydir1‬ایجاد کن‪.‬‬
‫حاال اگر این پوشه از قبل وجود نداشته باشد با اجرای این دستور ایجاد می‌شود‪.‬‬
‫قوانی��ن فاصل��ه در ن��ام فایل یا دایرکتوری و ح��روف بزرگ و کوچ��ک در مورد نام‬
‫دایرکتوری‌ها هم صدق می‌کند‪.‬‬
‫دستور ‪ mv‬که برای انتقال یا تغییر نام یک فایل یا دایرکتوری به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال اگر دستور ‪ mv myfile mydir1‬را بدهیم‪ ،‬یعنی اگر فایلی به‌نام ‪myfile‬‬
‫در مسیر جاری وجود دارد به مسیر ‪ myfile‬یا پوشه ‪ myfile‬که در مسیر جاری قرار‬ ‫‪68‬‬
 ‫دارد انتقال بده‪.‬‬

‫‪/home/oracle‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫‪myfile‬‬

‫‪mydir1‬‬

‫‪$ mv myfile mydir1‬‬

‫‪$ ls mydir1‬‬

‫ در این حالت فایل ‪ myfile‬از مسیر قبلی که قرار داشت پاک‌شده و به مسیر جدید‬
‫منتقل می‌شود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬هنگام انتقال فایل‌های بزرگ از یک مسیر به مسیر دیگر دقت کنید‪ ،‬خصوصاً‬
‫زمانی که این انتقال از یک ماشین به ماشین دیگر و تحت شبکه انجام می‌شود‪ .‬ازآنجاکه‬
‫انتقال به معنی حذف فایل از مسیر جاری و انتقال به مسیر جدید است‪ .‬اگر فایل بزرگ‬
‫باش��د و در حین انتقال برق برود یا به هر شکل ارتباط دو ماشین قطع شود فایل اولیه‬
‫خراب خواهد شد و ممکن است به‌راحتی قابل‌دسترس نباشد‪ ،‬لذا در این‌گونه موارد ابتدا‬
‫فایل را کپی کرده و سپس در مسیر اولیه آن را حذف می‌کنیم‪.‬‬
‫دس��تور ‪ mv‬همچنین برای تغییر نام فایل و دایرکتوری نیز به‌کار می‌رود‪ .‬یعنی اگر‬
‫دستو ر‬‪ mv myfile newfile‬را اجرا کنیم اتفاقی که می‌افتد این است که فایل �‪my‬‬
‫‪ file‬به ‪ newfile‬تغییر نام می‌دهد‪.‬‬
‫دس��تور ‪ cp‬یا ‪ copy‬که برای کپی کردن فایل و دایرکتوری از یک مس��یر به مسیر‬
‫دیگر به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال ‪ cp myfile mydir1‬یعنی فایلی با نام ‪ myfile‬را به ش��اخه ‪ mydir1‬در‬
‫مسیر جاری کپی کن‪.‬‬
‫‪69‬‬ ‫یعنی با فرض اینکه در مس��یر جاری پوش��ه‌ای با نام ‪ mydir1‬وجود داشته باشد و‬
‫با فرض اینکه فایلی با نام ‪ myfile‬در مس��یر جاری وجود داش��ته باشد این فایل عالوه‬
‫بر اینکه در مس��یر جاری وجود دارد‪ ،‬بلکه یک کپی از آن در مسیر ‪ mydir1‬نیز کپی‬
‫می‌شود‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫دستور ‪ rm‬یا ‪ remove‬که برای پاک کردن فایل و دایرکتوری‌ها به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال اجرای دس��تور ‪ rm myfile‬یعنی اگر فایلی با ن��ام ‪ myfile‬وجود دارد آن را‬
‫پاک کن‪.‬‬
‫حاال هنگام پاک کردن ممکن اس��ت سیس��تم‌عامل از ما سؤال کند که آیا مطمئن‬
‫هستی که فایل پاک شود و شما با دادن پاسخ بله یا خیر که با “‪ ”y‬یا “‪ ”n‬آن را مشخص‬
‫می‌کنید‪.‬‬
‫اگر حرف ‘‪ ’y‬را وارد کنید یعنی بله پاک کن‪.‬‬
‫اگر حرف ‘‪ ’n‬را انتخاب کنید یعنی پاک نکن‪.‬‬

‫دستور ‪ rmdir‬یعنی یک دایرکتوری را پاک کن‬

‫مث ً‬
‫ال ‪rmdir mydir1‬‬
‫در اجرای دس��تور باال چنانچه ‪ mydir1‬خالی نباشد سیستم با اعالن خطایی ما را‬
‫متوجه می‌سازد که این پوشه خالی نیست‪ .‬بنابراین اول باید فایل‌های داخل این مسیر‬
‫را با دستور ‪ rm‬پاک کنیم‪ .‬برای این کار می‌توانیم با دستور ‪ rm‬و نام هر فایل به ترتیب‬
‫هر فایل را پاک نماییم‪ ،‬اما فرض کنید صد تا فایل در این مسیر دارید و باید صدبار این‬
‫فرمان را وارد کنید که وقت‌گیر اس��ت‪ .‬بنابراین از عالئم مخصوص برای خالصه کردن‬
‫استفاده می‌کنیم چگونه؟‬
‫مث ً‬
‫ال اگر می‌خواهیم هر چه فایل در مسیر ‪ home/oracle/mydir1/‬وجود دارد‬
‫را پاک کنیم از دستور‬
‫‪$ rm -f /home/oracle/myfile1‬‬ ‫‪70‬‬
 ‫استفاده می‌کنیم و سپس می‌توانیم دستور ‪ rmdir /home/oracle/mydir1‬را‬
‫اجرا کنیم‪.‬‬
‫ح��اال زمان‌هایی پیش می‌آید که مطمئن به پاک کردن یک دایرکتوری و فایل‌های‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫داخل آن هس��تیم‪ ،‬در این حال��ت از دس��تور”‪”rm –rf /home/oracle/mydir1‬‬

‫استفاده می‌کنیم‪ .‬در این حالت کل پوشه ‪ mydir1‬به همراه تمام فایل‌ها و پوشه‌های‬
‫داخل آن به‌یک‌باره پاک خواهند شد‪ .‬خب این دستور کار ما را راحت می‌کند اما خطری‬
‫نیز ما را تهدید خواهد کرد و اینکه در بس��یاری از موارد مش��اهده کرده‌ام که کاربران‬
‫به‌اشتباه مسیری را حذف می‌کنند که از اطالعات آن مسیر نیز نسخه پشتیبانی ندارند‬
‫و در این هنگام کلیه داده‌های ما در این پوش��ه از بین خواهد رفت؛ بنابراین بهتر اس��ت‬
‫زمانی که می‌خواهیم اطالعات یک پوشه را به‌طور کامل پاک کنیم حتماً از قبل برای آن‬
‫نسخه پشتیبانی تهیه کنیم و سپس اقدام به حذف پوشه نماییم‪ .‬زیرا در این حالت اگر‬
‫اش��تباهاً چیزی را حذف کرده باشیم قابل بازیابی می‌باشد‪ .‬بدین منظور از دستور “‪ cp‬‬
‫‪ ”-R mydir1 mydir1.backup‬می‌توانیم استفاده کنیم ‪ .‬در این دستور گفته‌ام که‬
‫از پوشه ‪ mydir1‬عیناً یک نسخه با نام ‪ mydir1.backup‬بساز‪ .‬حاال که خیالم راحت‬
‫ش��د که یک نسخه مثل نسخه قبل را دارم اگر با دستور “‪rm -rf /home/oracle/‬‬
‫‪ ”mydir1‬تمام اطالعات پوشه ‪ mydir1‬را پاک کنم نیز اشکالی پیش نخواهد آمد‪.‬‬
‫دوس��تان به این نکته بسیار توجه کنید زیرا در بسیاری از موارد مشاهده کرده‌ام که‬
‫افرادی که خصوصاً روی برنامه‌نویسی کار می‌کنند و کدهای یک ماه یا یک‌هفته‌ای خود‬
‫را به‌صورت نسخه پشتیبان تهیه نکرده‌اند‪ ،‬گاهاً با یک اشتباه ساده کل پوشه تغییرات را‬
‫حذف می‌کنند و اگر نسخه پشتیبانی توسط مدیر سیستم وجود نداشته باشد یعنی کل‬
‫تغییرات آن‌ها از بین رفته است‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫نکتـه‪:‬‬
‫یک روش اس�تفاده از دستورات لینوکس به‌صورت استفاده از عالئم خاص‬
‫می‌باشد‪ .‬یعنی اگر من می‌خواهم تمام فایل‌هایی که انتهای نامشان مث ً‬
‫ال حروف‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫‪ txt‬دارد را حذف کنم از عالمت “*” به‌جای کلیه نام فایل به همراه حروف ‪txt‬‬
‫استفاده می‌کنم‪ .‬یعنی چی؟‬
‫فرض کنید فایل‌های با نام “‪file1.txt” , “file2.txt” , “file3.txt” , “file4.‬‬
‫‪ ”txt‬داریم و می‌خواهیم همه این فایل‌ها را حذف کنیم‪ .‬در این صورت با دستور “ ‪ rm‬‬
‫‪ ”*.txt‬کلیه فایل‌هایی که اسم آن‌ها هر چه باشد ولی پسوند انتهای آن “‪ ”txt.‬باشد را‬
‫حذف خواهد کرد‪.‬‬
‫مثال بعدی‪:‬‬
‫ف��رض کنید فایل‌هایی ب��ا ن��ام “‪ cc” , “2.cc” , “3.cc” , “4.cc.1‬داریم در این‬
‫صورت برای پاک کردن این فایل‌ها از دستور “‪ ”rm ?.cc‬یعنی فایل‌هایی که نامشان‬
‫یک‌حرفی است و با پسوند “‪ ”cc.‬خاتمه پیدا می‌کند را پاک کن‪.‬‬
‫عالمت؟ به‌جای یک کاراکتر یا یک حرف به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ف��رض کنید فایل‌هایی با ن��ام “‪ ”ali” , “Ahamah‬داریم و می‌خواهیم آن‌ها را به‬
‫مس��یری دیگر کپی کنیم برای این حالت می‌توانیم از دستور “‪cp [aA]* /home/‬‬
‫‪ ”oracle/mydir1‬استفاده کنیم‪ .‬این دستور می‌گوید از مسیر جاری هر فایلی که نام‬
‫آن با حرف ‪ a‬کوچک یا ‪ A‬بزرگ شروع می‌شد و انتهای آن هر چه می‌خواهد باشد را به‬
‫مسیر ‪ home/oraclr/mydir1/‬کپی کن‪.‬‬
‫توجه داشته باشید که کلیه موارد و حروف خاص مثل “*” یا “؟” در کلیه دستورات‬
‫ذکرشده باال قابل‌استفاده می‌باشد و باعث می‌شود که عملیات حذف و انتقال و یا کپی‬
‫کردن را به‌صورت دسته‌جمعی روی فایل‌ها و دایرکتوری‌هایمان انجام دهیم و در زمان‬ ‫‪72‬‬
 ‫انجام صرفه‌جویی می‌کند؛ زیرا زمانی که شما با تعداد مث ً‬
‫ال هزار فایل در یک مسیر مواجه‬
‫هستید و می‌خواهید این هزار فایل که مشخصه مشترکی دارند را کپی یا حذف یا تغییر‬
‫مسیر دهید بهتر است از این عالئم برای خالصه کردن عمل خود و صرفه‌جویی در زمان‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫استفاده نمایید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬استفاده از گزینه “‪ ”r-‬به همراه دستورات ‪ cp , mv , rm‬به این معنی است‬
‫که عملیاتی که قرار است انجام دهید را به‌صورت تودرتو در مسیر موردنظر و کلیه فایل‌ها‬
‫و پوشه‌های داخل آن مسیر انجام بده‪.‬‬
‫یعنی اگ��ر در مس��یر ‪ home/oracle/mydir1/mydir2/mydir3/‬چندین‬
‫پوشه و زیرپوشه وجود داشته باشد با استفاده از گزینه “‪ ”r-‬می‌توانیم به‌یک‌باره و تودرتو‬
‫کلیه فایل‌ها و دایرکتوری مس��یر ‪ home/oracle/mydir1/mydir2/mydir3/‬را‬
‫حذف کرده یا انتقال دهیم یا کپی نماییم‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫نحوه گرفتن نسخه‬
‫پشتیبان از فایل‌ها و‬
‫دایرکتوری‌های موجود در‬
‫سیستم عامل لینوکس‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫‪Archiving‬‬ ‫‪compression‬‬

‫در شکل باال دو دایره می‌بینیم‪ ،‬یکی برای گرفتن نسخه پشتیبان که در آن از دستور‬
‫‪ tar‬که مخفف کلمه ‪ Tape Archive‬می‌باش��د و در دایره بعدی دستوراتی که برای‬
‫فشرده‌سازی به‌کار می‌روند‪ ،‬مانند ‪ gzip, bz2‬نشان داده‌شده است‪ .‬در شکل باال نقطه‬
‫اشتراک میان این دو قسمت‪ ،‬دستور ‪ zip‬می‌باشد‪ .‬در سیستم‌عامل لینوکس عموماً برای‬
‫فشرده‌س��ازی از مکانیزم ‪ gzip, bz2‬اس��تفاده می‌شود و استفاده از دستور ‪ zip‬خیلی‬
‫در سیستم‌عامل‌های لینوکسی باب نیست و یا کمتر استفاده می‌گردد‪ .‬دستور ‪ tar‬که از‬
‫دیرباز از سیستم‌های یونیکسی آمده است می‌تواند به همراه دستوراتی برای فشرده‌سازی‬
‫نسخه پشتیبان مانند ‪ gzip, bz2‬به‌کار رود‪.‬‬
‫آنچه در این فصل می‌خواهم به آن اش��اره‌کنم عبارت است از استفاده از دستور ‪tar‬‬
‫برای تهیه نسخه پش��تیبان یا ‪ backup‬و چگونگی استفاده از دستورات فشرده‌سازی‬
‫‪ gzip, bz2‬برای فشرده کردن نسخه‌های پشتیبان‪.‬‬
‫‪77‬‬ ‫ازآنجاکه برای هر فشرده‌سازی می‌بایست نحوه بازآوری فایل فشرده را نیز بدانیم پس‬
‫به ازای هر دس��تور فشرده‌سازی‪ ،‬دستوری برای بازگردانی آن نسخه از حالت فشرده به‬
‫حالت غیر فشرده نیز وجود دارد که در این فصل به‌تفصیل درباره آن صحبت خواهم کرد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫دستور فشرده‌سازی‬ ‫‪gzip‬‬ ‫‪bz2‬‬ ‫‪zip‬‬

‫دستور غیرفشرده‌سازی‬ ‫‪gunzip‬‬ ‫‪Bunzip2‬‬ ‫‪unzip‬‬

‫در جدول باال به‌اختصار نام هر دس��تور فشرده‌سازی به همراه دستوری که از حالت‬
‫فشرده خارج می‌سازد آورده شده است‪.‬‬
‫اما برای تهیه نسخه پشتیبان از فایل‌ها و یا پوشه‌های داخل سیستم‌عامل می‌توانیم‬
‫از دستور ‪ tar‬استفاده نماییم‪.‬‬
‫برای استفاده از دستور ‪ tar‬حالت‌های زیر را می‌توانیم به‌کار بریم‪:‬‬
‫• برای ایجاد نسخه پشتیبان با استفاده از دستور ‪tar -c‬‬
‫• برای دیدن محتوای نسخه پشتیبان با استفاده از دستور ‪tar -t‬‬
‫• برای استخراج نسخه پشتیبان تهیه‌شده از دستور ‪ tar -x‬استفاده می‌کنیم‪.‬‬
‫دس��تور ‪ tar‬را می‌توانیم با اس��تفاده از گزینه‌های فشرده‌سازی نیز به‌کار بریم‪ .‬بدین‬
‫منظور در هر یک از حاالت سه‌گانه باال می‌توانیم گزینه –‪ z‬و یا ‪ j-‬را به‌کار ببریم‪ .‬برای‬
‫روشن شدن مطلب به مثال‌های زیر توجه کنید‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال فرض کنید که می‌خواهم از مسیر خانه شخصی خودم در لینوکس یا به‌اصطالح‬
‫‪ home directory‬خودم‪ ،‬یک نسخه پشتیبان تهیه کنم‪ .‬برای این کار از دستور زیر‬
‫استفاده می‌نمایم‪:‬‬
‫‪$ tar‬‬ ‫‪-cf‬‬ ‫‪/tmp/home_oracle.tar‬‬ ‫‪/home/Oracle‬‬
‫ در دستور باال می‌گویم با استفاده از گزینه‌های‪ c-‬یعنی ایجاد نسخه پشتیبان و قرار‬
‫دادن این نس��خه پشتیبان در فایلی در مس��یر ‪ tmp/‬و با نام ‪ home_oracle.tar‬از‬
‫‪78‬‬
 ‫مسیر ‪ home/Oracle/‬نسخه پشتیبان تهیه کن‪.‬‬
‫دقت کنید که در دستور ‪ tar‬ابتدا مقصد یا مکانی را که می‌خواهیم فایل پشتیبان در‬
‫آنجا ذخیره گردد‪ ،‬می‌نویسیم و بدین منظور از گزینه –‪ f‬در دستور ‪ tar‬استفاده کردیم‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫این گزینه می‌گوید که نسخه پشتیبان مرا در فایلی با مشخصه‌ای که در دستور آورده‌ام‬
‫قرار بده‪.‬‬
‫دستور‪:‬‬
‫‪tar -cf /tmp/home_oracle.tar /home/Oracle‬‬
‫درواقع از کلیه فایل‌ها و دایرکتوری‌های مسیر ‪ home/Oracle/‬یک نسخه پشتیبان‬
‫در مسیر ‪ tmp/‬و با نام ‪ home_oracle.tar‬ایجاد می‌کند‪ .‬دقت کنید که این نام یک‬
‫نام دلخواه است و هر نام دیگری می‌تواند باشد‪ ،‬اما برای درک کاربر که بعدها زمانی که‬
‫به سیستم مراجعه می‌کند و اینکه بداند این فایل چه بوده‪ ،‬بهتر است نام‌های انتخابی را‬
‫با موضوع فایل نزدیک انتخاب نماییم؛ یعنی در لینوکس فرقی نمی‌کند که شما نام فایل‬
‫را چه بگذارید اما چنانچه چند روز یا چند ماه بعد به سیستم مراجعه کردید برای اینکه‬
‫با یک نگاه متوجه شوید که محتوای این فایل چه می‌تواند باشد‪ ،‬نام فایل‌ها در دستور‬
‫‪ tar‬را با پسوند ‪ tar‬انتخاب می‌کنیم‪.‬‬
‫اتفاقی که در دستور ‪ tar‬می‌افتد این است که کلیه فایل‌ها و دایرکتوری‌ها را به‌صورت‬
‫یک فایل و با فرمت ‪ tar‬در مکانی ذخیره می‌کند‪.‬‬
‫شکل زیر‪ ،‬نمایش دستور‪:‬‬
‫‪*/~ tar -cf /tmp/oracle.tar‬‬
‫در این دس��تور به‌جای استفاده از مسیر ‪ home/oracle/‬با فرض اینکه در مسیر ‪/‬‬
‫‪ home/oracle‬قرار دارم و یا اینکه با نام کاربری ‪ oracle‬وارد سیستم شده‌ام از عالمت‬
‫~ به معنی ‪ home directory‬استفاده می‌کنم‪.‬‬
‫‪79‬‬
 ‫لینوکـس مقدماتی‬
‫حاال فرض کنید که تعداد فایل‌ها و دایرکتوری‌های شما زیاد باشد و فایل پشتیبانی‬
‫که با دستور ‪ tar‬می‌گیرید بزرگ بوده و فضای کافی برای ذخیره‌سازی نداشته باشید‪ ،‬در‬
‫چنین حالتی با استفاده از گزینه‌های فشرده‌سازی‪ ،‬این نسخه ‪ tar‬را فشرده می‌کنیم تا‬
‫حجم فایل تولیدشده کم گردد‪ .‬بدین منظور از دستور ‪ tar‬با گزینه ‪ z-‬یا ‪ j-‬به‌صورت‬
‫زیر استفاده می‌کنیم‪:‬‬
‫‪$ tar‬‬ ‫‪-czf‬‬ ‫‪/tmp/home_oracle.tar.gz‬‬ ‫‪/home/Oracle‬‬
‫در دستور باال می‌گویم که از مسیر ‪ home/oracle/‬یک نسخه پشتیبان بگیر و آن‬
‫را فشرده کن و در فایلی به‌نام ‪ home_oracle.tar.gz‬در مسیر ‪ tmp/‬قرار بده‪.‬‬
‫دقت کنید که نام فایل را بر اس��اس گزینه ‪ z-‬به‌صورت ‪home_oracle.tar.gz‬‬
‫انتخاب کردم که به من یادآوری می‌کند که این فایل از نوع ‪ tar‬فایل بوده و به‌صورت‬
‫فشرده و از نوع ‪ gzip‬می‌باشد‪.‬‬
‫شکل زیر نحوه استفاده از گزینه فشرده‌سازی را در دستور ‪ tar‬نشان می‌دهد‪:‬‬

‫‪80‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫حال فرض کنید که می‌خواهیم از مکانیزم ‪ bz2‬برای فشرده‌س��ازی استفاده کنیم‪.‬‬

‫بدین منظور با استفاده از دستور زیر عمل می‌کنیم‪:‬‬
‫‪$ tar‬‬ ‫‪-cjf‬‬ ‫‪/tmp/home_oracle.tar.gz‬‬ ‫‪/home/oracle‬‬
‫حاال چنانچه هنگام گرفتن نس��خه پشتیبان بخواهیم محتوای مسیری که در حال‬
‫پشتیبان‌گیری است روی صفحه مانیتور نمایش داده شود از گزینه ‪ v-‬استفاده می‌کنیم‪.‬‬
‫با استفاده از این گزینه کلیه فایل‌ها و دایرکتوری‌های مسیر موردنظر به‌صورت هم‌زمان‬
‫که در فایل مقصد پشتیبان‌گیری می‌شوند روی صفحه‌نمایش داده می‌شوند‪.‬‬
‫بدین منظور از دستور زیر استفاده می‌کنیم‪:‬‬
‫‪$ tar -czvf /tmp/home_oracle.tar.gz /home/oracle‬‬
‫و یا‬
‫‪$ tar -cjvf /tmp/home_oracle.tar.bz2 /home/oracle‬‬

‫‪81‬‬
 ‫لینوکـس مقدماتی‬
‫جهت نمایش محتوای یک ‪ tar file‬از گزینه ‪ t-‬استفاده می‌کنیم‪ .‬فرض کنید که در‬
‫دستور باال نسخه پشتیبانی تهیه‌کرده‌ایم حاال می‌خواهیم ابتدا محتوای آن را ببینم و بعد‬
‫به استخراج آن بپردازیم‪ .‬بدین منظور از دستور زیر استفاده می‌کنیم‪:‬‬
‫‪$ tar -tzvf /tmp/home_oracle.tar.gz‬‬
‫‪$ tar -tjvf /tmp/home_oracle.tar.bz2‬‬
‫با استفاده از دستورات باال می‌توانیم محتوای فایل پشتیبانی که با فرمت‌های ‪gzip‬‬
‫‪ ,bz2‬را که قب ً‬
‫ال ایجاد کرده بودیم‪ ،‬تماشا کنیم‪.‬‬
‫حاال فرض کنید که می‌خواهیم این نسخه‌های پشتیبان را استخراج‌کنیم‪.‬‬
‫نکته‪ :‬در هنگام استخراج یک نسخه پشتیبان‪ ،‬حتماً در ابتدا به مکانی غیر از مکان‬
‫اصلی اس��تخراج بروید‪ .‬مث ً‬
‫ال فرض کنید که من می‌خواهم فایل ‪home_oracle.tar.‬‬
‫‪ gz‬را استخراج‌کنم بنابراین در ابتدا به مسیر‪ home/oracle/‬نمی‌روم که در آنجا این‬
‫استخراج را انجام دهم‪ ،‬زیرا اگر این کار را انجام دهم کلیه فایل‌های نسخه پشتیبان روی‬
‫فایل‌های قبلی نوش��ته می‌شود و کلیه فایل‌های قبلی از بین خواهند رفت‪ .‬بنابراین در‬
‫ابتدا یک پوش��ه مث ً‬
‫ال با نام دلخواه ‪ mybackup‬در مس��یری دلخواه حاال یا در مسیر ‪/‬‬
‫‪ home/oracle‬یا در مسیری مثل ‪ tmp/‬می‌سازم و سپس نسخه پشتیبان را در آنجا‬
‫استخراج می‌کنم و پس از اطمینان از صحت فایل‌های استخراج‌شده می‌توانم این فایل‌ها‬ ‫‪82‬‬
 ‫را در مسیر دلخواهم کپی نمایم و یا پس از اطمینان از صحت آنچه این فایل پشتیبان در‬
‫اختیارم گذاشته است به مسیر اصلی رفته و در آنجا این عمل استخراج را انجام می‌دهم‪.‬‬
‫برای استخراج فایل‌های پشتیبان از گزینه ‪ x-‬استفاده می‌کنیم‪:‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫‪$ tar -xzvf /tmp/home_oracle.tar.gz‬‬

‫‪$ tar -xjvf /tmp/home_oracle.tar.bz2‬‬
‫در دو دستور باال فرض بر این است که فایل پشتیبان از نوع فشرده بوده و در مسیر ‪/‬‬
‫‪ tmp‬و با نام ‪ home_oracle.tar.gz‬و یا ‪ home_oracle.tar.bz2‬قرار دارد‪ .‬حاال‬
‫می‌توانیم یک پوشه با نام ‪ mybackup‬ساخته و به داخل آن رفته و یکی از دستورات‬
‫باال را اجرا نماییم‪ .‬بنابراین به‌صورت زیر عمل می‌کنیم‪:‬‬
‫‪$ mkdir /tmp/mybackup‬‬
‫‪$ cd /tmp/mybacku‬‬
‫‪$ tar –xzvf /tmp/home_oracle.tar.gz‬‬
‫ویژگی دس��تور ‪ tar‬در این اس��ت که ‪ owner‬و ‪ group‬و اجازه‌های دسترس��ی‬
‫فایل‌ها را در خود ذخیره می‌کند‪ .‬این مسئله به‌شدت در زمان استخراج نسخه پشتیبان‬
‫مهم می‌باش��د؛ زیرا در زمان اس��تخراج فایل‌ها و دایرکتوری‌ها اگر مث ً‬
‫ال از دستور کپی‬
‫استفاده کنیم ‪ owner, group‬فایل‌ها بر اساس نام و گروه شخصی که در حال انجام‬
‫اس��تخراج اس��ت تغییر می‌کند و همچنین اجازه‌های دسترس��ی فایل‌ها نیز بر اساس‬
‫اجازه‌های دسترسی مسیری که در آن عمل استخراج انجام می‌شود تغییر خواهد کرد‬
‫و گاهی تغییر یک اجازه دسترس��ی روی یک فای��ل و یا تغییر نام کاربری و گروه فایل‬
‫منجر به اجرا نشدن آن فایل می‌گردد‪ .‬لذا با استفاده از دستور ‪ tar‬هم می‌توانیم ‪owner‬‬
‫‪ , group‬فایل و هم اجازه‌های دسترس��ی فایل‌ها را ذخیره و در هنگام اس��تخراج عیناً‬
‫به‌صورت اول بازیابی نماییم‪.‬‬
‫‪83‬‬ ‫درواقع دس��تور ‪ tar‬به ن��وع مانند کپی کردن فایل‌ها در جای دیگر می‌باش��د‪ ،‬ولی‬
‫مکانی��زم خاصی دارد که می‌تواند خصوصیاتی از فایل را که در آن ‪ owner, group‬و‬
‫اجازه‌های دسترسی فایل را نیز در خود ذخیره کند‪.‬‬
‫یکی دیگر از روش‌های فشرده‌سازی استفاده از دستور ‪ zip‬می‌باشد‪ .‬مث ً‬
‫ال فرض کنید‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫می‌خواهیم یک فایل را به‌صورت فشرده و با مکانیزم ‪ zip‬فشرده نماییم‪ .‬بدین منظور از‬
‫دستور ‪ zip file.zip file‬استفاده می‌کنیم ‪ .‬حاال فرض کنید که می‌خواهیم یک‬
‫پوشه یا دایرکتوری را فشرده نماییم‪ .‬در این حالت باید بدانیم که دستور ‪ zip‬به‌تنهایی‬
‫قادر به انجام عمل فشرده‌سازی به‌صورت تودرتو نمی‌باشد‪ .‬به عبارتی وقتی‌که از دستور‬
‫‪ zip‬جهت فشرده‌س��ازی یک پوش��ه استفاده می‌کنیم و مث ً‬
‫ال دس��تور ‪ zip dir.zip‬‬
‫‪ dir_name‬را می‌زنیم در این حالت دس��تور ‪ zip‬متوجه نمی‌ش��ود که ‪dir_name‬‬
‫یک دایرکتوری اس��ت که باید محتوای داخل آن را فش��رده کند و بنابراین عم ً‬
‫ال کاری‬
‫انجام نمی‌دهد‪ .‬بدین منظور از گزینه ‪ r-‬به همراه دستور ‪ zip‬استفاده می‌نماییم که‬
‫به‌صورت زیر نمایش داده‌ام‪:‬‬
‫‪$ zip -r dir.zip dir_name‬‬

‫در ش��کل باال یک دایرکتوری با نام ‪ mydir‬س��اختم و در داخل آن س��ه فایل با‬ ‫‪84‬‬
 ‫‪zip -r‬‬ ‫نام‌های ‪ file1,file2, file3‬ایجاد کردم و س��پس با دس��تور ‪mydir.‬‬
‫‪ zip mydir‬این دایرکتوری و محتوای داخل آن را فشرده کرده‌ام‪ ،‬اما چون فایل‌های‬
‫من خالی می‌باش��د لذا مقدار ‪ 0%‬را در ش��کل باال مش��اهده می‌کنیم‪ .‬اما اگر فایل‌ها و‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫دایرکتوری‌های مسیر انتخابی خالی نباشند این میزان درصد نیز متفاوت خواهد بود و‬
‫صرفاً مثال باال برای چگونگی استفاده از دستور‪ zip‬می‌باشد‪.‬‬
‫برای گرفتن نسخه پشتیبان با گزینه –‪ f‬می‌توانیم بگوییم که این نسخه پشتیبان‬
‫را در روی ‪ tape‬نگه��داری ک��ن‪ .‬بدین منظور باید ن��ام ‪ tape device‬متناظر را روی‬
‫سیستم‌عامل لینوکس بدانیم‪ .‬مث ً‬
‫ال ‪ tape device‬های از نوع اسکازی معموالً با نام ‪st0‬‬
‫یا ‪ scsci tape‬نامیده می‌ش��وند که عدد ‪ 0‬به اولین ‪ device‬اش��اره می‌کند‪ .‬بنابراین‬
‫اگر بخواهیم که محتوای فایل پش��تیبان را روی ‪ tape‬منتقل کنیم دس��تور زیر را وارد‬
‫می‌کنیم‪:‬‬
‫‪# tar -czf‬‬ ‫‪/dev/st0‬‬ ‫‪/home/oracle‬‬
‫در دستور باال می‌گویم که یک فایل پشتیبان بساز روی ‪device‬ی به‌نام ‪dev/st0/‬‬
‫و از کلیه محتوای مسیر ‪ home/oracle/‬و در ضمن فشرده هم کردیم‪.‬‬
‫‪ dev/st0/‬به مس��یر ‪ tape device‬روی سیستم‌عامل اشاره می‌کند‪ .‬ازآنجاکه در‬
‫سیس��تم‌عامل لینوکس کلیه ‪ device‬های جانبی در مس��یر ‪ dev/‬قرار دارند و نیز به‬
‫خاطر اینکه ‪ tape‬نیز یک وسیله خارجی متصل به سیستم‌عامل است لذا نام آن در این‬
‫مسیر نگهداری می‌شود‪ .‬به عبارتی سیستم‌عامل با دیدن نام ‪ dev/st0/‬به دنبال ‪tape‬‬
‫‪ device‬ی از نوع اسکازی می‌گردد و اگر این دستگاه به ماشین لینوکس ما متصل باشد‬
‫فایل پشتیبان را روی آن منتقل می‌کند‪.‬‬
‫در مورد تهیه نس��خه پشتیبان روی ‪ tape‬با گزینه‌های متفاوتی روبرو هستیم‪ .‬مث ً‬
‫ال‬
‫می‌دانیم در این روزها سایز و فضای ‪ tape device‬ها زیاد است و به ترابایت می‌رسد‬
‫‪85‬‬ ‫بنابراین اگر می‌خواهیم نس��خه پشتیبانی روی ‪ tape‬تهیه کنیم که حجم آن کمتر از‬
‫حجم ‪ tape‬می‌باش��د بهتر است از فضای ‪ tape‬بهینه استفاده نماییم‪ .‬در این حالت از‬
‫گزین��ه ‪ tar -czf /dev/st0n /hom/oracle‬اس��تفاده می‌کنی��م‪ .‬دقت کنید ‪/‬‬
‫‪ dev/st0n‬به سیستم‌عامل می‌گوید که نسخه پشتیبانی تهیه کن که بعد از تهیه این‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫نسخه ‪ tape‬به عقب و به اول نوار برنگردد‪ .‬حرف ‪ n‬مخفف ‪ non rewined‬می‌باشد‪.‬‬
‫در حالتی که از ‪ dev/st0/‬استفاده کنیم بعد از عمل پشتیبان‌گیری ‪ tape‬به عقب و به‬
‫ابتدا بازمی‌گردد و سرخط می‌ایستد اما در حالتی که از گزینه ‪ dev/st0n/‬استفاده کنیم‬
‫مثل این است که نوار را بخش‌بندی کرده‌ایم و هر قسمت از نسخه پشتیبان را روی یک‬
‫بخش از نوار مغناطیسی ذخیره نموده‌ایم‪ .‬در حالت استفاده از ‪ st0n‬بعد از تهیه نسخه‬
‫پشتیبان؛ هد نوار مغناطیسی درست بعد از آخرین داده پشتیبان قرارگرفته و چنانچه‬
‫بخواهیم نسخه پشتیبان دیگری روی نوار قرار دهیم از این نقطه به بعد اطالعات ما در‬
‫نوار ذخیره می‌گردد‪.‬‬
‫ازآنجاکه این کتاب مربوط به دانس��تنی‌های لینوکس مقدماتی می‌باش��د لذا در این‬
‫خصوص بیش��تر صحبت نمی‌کنم و صرفاً خواس��تم تا نس��بت ب��ه گزینه‌های مختلف‬
‫پشتیبان‌گیری آشنایی پیدا نمایید‪ .‬اس��تفاده از دستورات نوار مغناطیسی‪ ،‬خود بخش‬
‫مجزایی را طلب می‌کند‪.‬‬

‫‪86‬‬
‫چگونه داخل فایل‌ها‬
‫و دایرکتوری‌های‬
‫لینوکس جستجو کرده‬
‫و متن موردنظر را‬
‫بیابیم؟‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫با داستانی موضوع را رشوع می‌کنم‬

‫فرض کنید که کاله قرمزی یک ظرف پر از تیله دارد و تیله خود را در میان این تیله‌ها‬
‫گم کرده است و حاال فکر می‌کند که چگونه تیله خود را از میان این همه تیله پیدا کند‪.‬‬

‫به‌راس��تی چگونه می‌توانیم ب��ه کاله قرمزی کمک کنیم تا تیله خ��ودش را از میان‬
‫این‌همه تیله پیدا کند؟‬
‫خب ممکن است بگوییم می‌توانیم تیله‌ها را بر اساس اندازه مرتب کنیم و سپس بر‬
‫اساس رنگ دسته‌بندی کنیم و این‌طوری دسته‌های کوچک‌تری پیداکرده و بنابراین پیدا‬
‫کردن تیله کاله قرمزی در این دس��ته‌های کوچک‌تر راحت‌تر خواهد بود‪ .‬بدین منظور‬
‫در لینوکس دستور بسیار قدرتمندی به‌نام ‪ grep‬داریم که به‌صورت زیر از آن استفاده‬
‫می‌کنیم‪:‬‬
‫”تیله من “ “همه تیله‌ها“ ‪$ grep‬‬
‫‪89‬‬ ‫خط باال یک مثال است که به‌جای عبارت “تیله من “ و “همه تیله‌ها” درواقع عبارت مورد‬
‫جستجو و نام کلیه فایل‌هایی که می‌خواهیم این عبارت در آن جستجو گردد را وارد می‌کنیم‪.‬‬
‫بنابراین مث ً‬
‫ال اگر بخواهیم به دنبال عبارت “‪ ”abc‬در داخل فایل ‪ file1.txt‬بگردیم از‬
‫دستور ‪ grep “abc” file1.txt‬استفاده می‌کنیم‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫فرض کنید چندین فایل داریم و نمی‌دانیم که عبارت موردنظر ما در کدام فایل اس��ت‪.‬‬
‫بنابراین عبارت موردنظر را در همه فایل‌ها جستجو می‌کنیم و این عمل را با دستور ‪ grep‬‬
‫‪ “abc” file*.txt‬انج��ام می‌دهیم‪ .‬در این مثال می‌خواهم به دنبال عبارت “‪ ”abc‬در‬
‫کلیه فایل‌هایی که نام آن‌ها با کلمه ‪ file‬شروع‌شده و ادامه آن هر حرفی می‌خواهد باشد و‬
‫انتهای آن با کلمه‪ txt.‬پایان‌یافته باشد‪ ،‬بگردم‪.‬‬
‫اما روش‌های دیگر جس��تجو این اس��ت که مانند مثال باال که برای کاله قرمزی استفاده‬
‫کردیم ابتدا محتوای یک فایل را مرتب کنیم و بر اساس مقادیر مرتب‌شده بر اساس مث ً‬
‫ال رنگ‬
‫تیله یا اندازه تیله‌ها به دنبال تیله موردنظر بگردیم‪ .‬این عمل در سیستم‌عامل لینوکس نیز‬
‫قابل انجام است و با استفاده از ترکیب چند دستور با هم که به آن عمل ‪ piping‬یا لوله‌کشی‬
‫می‌گویند انجام می‌شود‪ .‬درواقع در مثال کاله قرمزی مثل ‌اینکه ما از چند سبد سوراخ‌دار با‬
‫اندازه‌های متفاوت برای جداسازی تیله‌های درشت از تیله‌های کوچک استفاده کنیم‪.‬‬

‫‪90‬‬
 ‫عمل ‪ pipe‬یا لوله‌کش��ی در لینوکس باعث می‌شود که خروجی اجرای یک دستور‬
‫به‌عنوان ورودی دستور بعدی به‌کار رود‪ .‬دقیقاً مثل زمانی که کل تیله‌های کاله قرمزی‬
‫را از یک آبکش اولیه عبور دادیم و نتیجه تیله‌های به‌دست‌آمده را از آبکش بعدی عبور‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫دادیم‪.‬‬
‫در اس��تفاده از دس��تور ‪ pipe‬در لینوکس در هنگام جستجوی یک عبارت در میان‬
‫محتوای یک فایل می‌توانیم به روش زیر عمل کنیم که ابتدا محتوای فایل را با دستور‬
‫‪ cat‬نمایش داده و این محتوا را از دس��تور ‪ grep‬عبور دهیم تا عبارت موردنظر را پیدا‬
‫نماییم‪.‬‬
‫بدین منظور به روش زیر عمل می‌کنیم‪:‬‬
‫‪$ cat file1.txt | grep abc‬‬

‫در شکل باال خروجی دستور ‪ cat‬را به دستور ‪ more‬داده‌ایم که بتوانیم محتوای فایل‬
‫را صفحه به صفحه مشاهده کنیم‪.‬‬
‫این‌ها روش‌هایی از ‪ pipe‬کردن دستورات در لینوکس می‌باشند‪.‬‬
‫می‌خواهم در این بخش مجموعه‌ای از دس��تورات مفید لینوکس جهت جستجوی‬
‫‪91‬‬ ‫متنی در فایل یا فایل‌های موردنظر را به‌صورت اختصار توضیح دهم‪.‬‬
 ‫دستور ‪tail‬‬
‫این دستور برای نمایش خطوط انتهایی یک فایل به‌کار می‌رود و جالب است بدانید‬
‫که این دستور به همراه گزینه –‪ f‬جهت مانیتورینگ الگ فایل‌های سیستم بسیار مفید‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫است و نحوه استفاده آن ‌به‌صورت می‌باشد‪.‬‬
‫مث� ً‬
‫لا اگر بخواهیم یکی از الگ فایل‌های مهم سیس��تم‌عامل لینوکس به‌نا م‬�‪mes‬‬
‫‪ sages‬را که در مسیر‪ var/log/‬قرار دارد‪ ،‬مانیتور کنیم از دستور‪:‬‬
‫‪tail -f‬‬ ‫‪/var/log/messages‬‬
‫استفاده می‌کنیم‪.‬‬
‫اگر در دستور ‪ tail‬تعداد خطوطی را که می‌خواهیم روی صفحه‌نمایش ببینم‪ ،‬ندهیم‬
‫سیستم‌عامل به‌طور پیش‌فرض ده خط آخر فایل را نمایش می‌دهد‪ ،‬اما می‌توانیم تعداد‬
‫خط��وط موردنیاز را هم در این دس��تور ارائه کنیم‪ .‬مث ً‬
‫ال بگوی��م ‪tail -n 50 /var/‬‬
‫‪ log/messages‬یعنی ‪ 50‬خط آخر فایل ‪ var/log/messages/‬را برایم نمایش بده‪.‬‬

‫دستور ‪head‬‬
‫این دس��تور برعکس دستور ‪ tail‬از ابتدای فایل تعدادی خطوط را نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫چنانچه هیچ عددی در این دس��تور ندهیم‪ ،‬به‌ط��ور پیش‌فرض ‪ 10‬خط ابتدای فایل را‬
‫نمایش می‌دهد و چنانچه عدد بدهیم به تعداد عدد داده‌ش��ده از خطوط ابتدای فایل را‬
‫به ما نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال ‪ tail -n 20 /var/log/messages‬یعنی ‪ 20‬خط اول این فایل را برایم‬
‫نمایش بده‪.‬‬

‫دستور ‪less‬‬
‫‪ Less‬دس��توری اس��ت که باعث می‌ش��ود خروجی یک فرمان به‌صورت صفحه به‬ ‫‪92‬‬
 ‫صفحه‌نمایش داده ‌شود‪ .‬عالوه بر آن‪ ،‬این امکان را به ما می‌دهد که بتوانیم روی صفحات‬
‫مرور کنیم‪ ،‬یعنی به صفحه باالیی و پایینی حرکت کنیم‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال اگر می‌خواهیم محتوای فایل ‪ messages‬در مسیر ‪ var/log/‬را مشاهده کنیم‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫با دستور ‪ less /var/log/messages‬این کار را به‌راحتی می‌توانیم انجام دهیم‪.‬‬

‫دستور ‪find‬‬
‫این دستور مکان مستقر یک فایل را در سیستم‌عامل لینوکس نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال اگر می‌خواهیم به دنبال فایلی بگردیم که اسم آن را کامل نمی‌دانیم اما می‌دانیم‬
‫این فایل در انتها با پسوند‪ tar.gz.‬تمام ‌شده ولی نمی‌دانیم کجای سیستم ذخیره‌شده‬
‫است‪ ،‬با استفاده از دستور ‪ find‬آن را جستجو می‌کنیم‪.‬‬
‫‪find‬‬ ‫‪/ -name‬‬ ‫مث ً‬
‫ال می‌نویسیم ”‪“*.tar.gz‬‬
‫در این دستور‪ ،‬مسیری را که می‌خواهم به دنبال فایل یا فایل‌های موردنظرم بگردم‪،‬‬
‫وارد کرده‌ام که در مثال باال عالمت “‪ ”/‬یعنی از ریشه اصلی به دنبال فایل موردنظر بگرد‬
‫و به دنبال تمام فایل‌هایی باش که نام آن‌ها شامل عبارت “‪ ”tar.gz‬می‌باشد‪.‬‬
‫در این حالت سیس��تم‌عامل از ریشه شروع به جستجوی فایل یا فایل‌هایی با ویژگی‬
‫موردنظر ما می‌گردد و در صورت پیدا کردن نام‪ ،‬مسیر فایل را روی صفحه‌نمایش می‌دهد‪.‬‬

‫دستور ‪sort‬‬
‫‪ Sort‬برای مرتب‌سازی محتوای یک فایل به‌کار می‌رود و دقیقاً مثل حالتی که کاله‬
‫قرمزی می‌خواهد تیله‌های موردنظر خود را در میان انبار تیله‌ها پیدا کند می‌توانیم این‬
‫تیله‌ها را بر اساس اندازه یا رنگ مرتب کنیم که این عمل یک نوع مرتب‌سازی می‌باشد‪.‬‬
‫دس��تور ‪ sort‬دقیقاً عمل مرتب‌سازی را روی محتوای فایل‌ها انجام می‌دهد‪ .‬مث ً‬
‫ال وقتی‬
‫‪93‬‬ ‫می‌گوی��م ‪ sort myfile‬در این حالت فایل ‪ myfile‬بر اس��اس ح��روف الفبا از ‪a-z‬‬
 ‫مرتب‌شده و روی صفحه نمایش داده می‌شود‪.‬‬

‫دستور ‪cut‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫این دستور برای قیچی کردن تکه‌ای از محتوای یک فایل به‌کار می‌رود و قابلیت‌های‬
‫ال فرض کنید که از یک فایل داده‌ای‪ ،‬خصوصاً در‬
‫زیادی را در اختیار ما قرار می‌دهد‪ .‬مث ً‬
‫فایل‌های مربوط به ذخیره‌سازی پایگاه‌های اطالعاتی‪ ،‬ما با انبوهی از اطالعات به‌صورت‬
‫س��تون به ستون روبرو هس��تیم و حاال فرض کنید که ما ستون یا دسته خاصی از این‬
‫داده‌ها را نیاز داریم‪ .‬در این زمان با استفاده از دستور ‪ cut‬می‌توانیم ستون یا ستون‌های‬
‫موردنیاز را از فایل کنده و در جای دیگر ذخیره نماییم‪ .‬در دس��تور ‪ cut‬دو گزینه مهم‬
‫داریم‪ ،‬یکی جداکننده س��تون‌ها که مش��خصاً می‌گوییم از چه عالمتی برای جداسازی‬
‫ستون‌ها استفاده کرده‌ایم و یکی شماره ستون یا ستون‌هایی که می‌خواهیم قیچی کنیم‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال فرض کنید فایل ‪ etc/passwd/‬در سیستم‌عامل را که محل ذخیره‌سازی نام‬
‫و مشخصات کاربران سیستم می‌باشد‪ ،‬می‌خواهیم به صورتی قیچی کنیم که فقط نام‬
‫کاربران از آن پاره شده و این نام‌ها در فایل دیگری ذخیره گردد‪ .‬بدین منظور به‌صورت‬
‫زیر عمل می‌کنیم‪:‬‬
‫اوالً قسمتی از محتوای یک فایل ‪ etc/passwd/‬را در زیر نمایش می‌دهم تا دقیقاً‬
‫ببینم که چه عالمتی بین ستون‌ها جداکننده است‪:‬‬

‫‪94‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در ش��کل باال نمایی از محتویات فایل‪ etc/passwd/‬را می‌بینیم که هر س��تون با‬
‫عالمت “‪ ”:‬از ستون بعدی جداشده است‪ .‬ستون اول نام کاربران می‌باشد‪ .‬بنابراین اگر‬
‫می‌خواهیم ستون اول را از این فایل قیچی کرده و محتوا را در فایلی مث ً‬
‫ال به‌نام ‪users‬‬
‫ذخیره کنیم‪ ،‬با دستور زیر این عمل انجام می‌شود‪:‬‬
‫”‪$ cut -d”:‬‬ ‫‪-f1 /etc/passwd > /tmp/usres‬‬
‫در فرمان باال می‌گوییم که از فایل‪ etc/passwd/‬فیلد ‪ 1‬را که با –‪ f1‬نشان داده‌ایم‬
‫ج��دا کند و خروجی آن را در فایلی به‌ن��ام ‪ tmp/usders/‬قرار دهد که این عمل را با‬
‫عالمت “>” انجام می‌دهیم‪ .‬عالمت “<” به معنی این است که خروجی یک دستور را‬
‫به فایلی دیگر وارد یا ذخیره کن‪.‬‬
‫حاال در فایل ‪ etc/passwd/‬اگر من س��تون‌های اول و سوم و چهارم را بخواهم چه‬
‫دستوری را اجرا می‌کنم؟‬
‫ ‪$ cut -d”:” -f1,3,4 /etc/passwd‬‬
‫در این حالت خروجی اجرای فرمان باال به‌صورت زیر خواهد بود‪:‬‬

‫‪95‬‬
 ‫لینوکـس مقدماتی‬
‫دستور ‪wc‬‬
‫ این دستور مخفف کلمه ‪ word count‬می‌باشد‪ ،‬یعنی تعداد کلمات‪ .‬با استفاده از‬
‫دستور ‪ wc‬می‌توانیم تعداد کلمات یا تعداد حروف یا تعداد خطوط یک فایل را بشماریم‪.‬‬
‫این دس��تور گزینه‌های مختلفی دارد‪ .‬مث ً‬
‫ال اگر بگوی��م ‪ wc myfile‬در این حالت‬
‫دستور ‪ ، wc‬هم تعداد حروف‪ ،‬هم تعداد کلمات و هم تعداد خطوط فایل ‪ myfile‬را به‬
‫ما نشان می‌دهد‪ ،‬اما اگر فقط تعداد خطوط را نیاز داشته باشیم می‌توانیم از گزینه –‪ l‬به‬
‫معنی ‪ Line‬فقط تعداد خطوط فایل را در خروجی نمایش دهیم‪ .‬بدین منظور از دستور‬
‫‪ wc -l myfile‬استفاده می‌کنیم تا تعداد خطوط یک فایل را بیابیم‪.‬‬
‫در جس��تجوی عب��ارات موردنظر در داخل فایل‌ها یکس��ری عالئ��م داریم که برای‬
‫سیستم‌عامل معنی‌دار هستند که این عالئم عبارت‌اند از‪:‬‬
‫• ^ این عالمت به معنی ابتدای فایل می‌باشد‪ .‬مث ً‬
‫ال وقتی می‌گوییم برو داخل فایل و‬
‫به دنبال تمام عباراتی باش که در ابتدای آن مث ً‬
‫ال حرف ‪ a‬قرار دارد و آن‌ها را نشان بده‬
‫در این صورت با دستور ‪ grep ^a myfile‬این عمل را انجام می‌دهیم‪.‬‬
‫• ‪ $‬این عالمت برای نمایش انتهای فایل است و زمانی که به دنبال متنی هستیم که‬ ‫‪96‬‬
 ‫مث ً‬
‫ال در انتهای فایل یک حرف به‌خصوصی دارد می‌توانیم از این عالمت استفاده کنیم‪.‬‬
‫مث� ً‬
‫لا می‌توانیم بگوییم برو داخل فایل و به دنبال تمام عباراتی باش که انتهای آن‌ها با‬
‫‪ txt‬تمام می‌شود و آن‌ها را پیدا کن که با دستور ‪ grep $txt myfile‬می‌توانیم‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫این جستجو را انجام دهیم‪.‬‬

‫چند مثال خوب‬
‫‪ -1‬فرض کنید که در سیستم به دنبال الگ فایل‌های بزرگی که مث ً‬
‫ال سایز آن‌ها از‬
‫‪ 10‬مگابایت بیشتر بوده و بیشتر از یک ماه است که در سیستم دست‌نخورده باقی‌مانده‬
‫و نام آن‌ها با پسوند ‪ log‬تمام می‌شود‪ ،‬می‌گردیم‪ .‬دراین حالت با استفاده از فرمان ‪ find‬‬
‫و گزینه‌های آن‪ ،‬این کار را انجام می‌دهیم‪.‬‬
‫ ”‪$ find / -atime 30 -size 10M -name “*log‬‬
‫با مطالعه ‪ man find‬یا ‪ Info find‬می‌توانید گزینه‌های مختلف دس��تور ‪ find‬را‬
‫بیابید‪.‬‬
‫‪ -2‬فرض کنید به دنبال فایل‌های فقط خواندنی یا ‪ read only‬سیستم هستیم‪ .‬با‬
‫دستور زیر این فایل‌ها را جستجو می‌کنیم‪.‬‬
‫‪# find / -perm /u=r‬‬
‫‪ -3‬فرض کنید به دنبال پوشه‌های خالی در مسیر ‪ tmp/‬می‌گردیم‪.‬‬
‫‪# find /tmp -type d -empty‬‬
‫‪ -4‬فرض کنید که در مسیر ‪ home/oracle/‬به دنبال فایل‌های مخفی می‌گردیم‪.‬‬
‫”*‪# find /home/oracle -type f -name “.‬‬
‫‪ -5‬لیست فایل‌هایی را می‌خواهیم که بین ‪ 50‬تا ‪ 100‬روز پیش تغییر کرده‌اند‪:‬‬
‫‪#find / -mtime +50 -mtime -100‬‬
‫‪ -6‬لیست فایل‌هایی را که یک ساعت قبل تغییر کرده‌اند‪ ،‬می‌خواهیم‪:‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪#find‬‬ ‫‪/ -cmin 60‬‬
 ‫‪ -7‬به دنبال تمام فایل‌هایی هستیم که مالک آن‌ها کاربر ‪ oracle‬باشد‪:‬‬
‫‪#find / -user oracle‬‬
‫‪ -8‬لیست تمام فایل‌هایی را که سایز آن‌ها بین ‪ 50‬تا ‪ 100‬مگابایت است‪ ،‬می‌خواهیم‪:‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫‪#find / -size +50M -size -100M‬‬
‫‪ -9‬به دنبال عبارت “‪ ”php‬در فایل‌های مختلف می‌گردیم‪:‬‬
‫‪# grep‬‬ ‫‪php‬‬ ‫‪-r /‬‬
‫‪ -10‬به دنبال فایل‌هایی با پسوند ‪ php‬در سیستم می‌گردیم‪:‬‬
‫”‪# find / -type f -name “*.php‬‬

‫‪98‬‬
 ‫داده‌های ما‬
‫در سیستم عامل‬
‫در کجا ذخیره‬
‫می‌شوند؟‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در این بخش می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که داده‌های ما در سیستم‌عامل لینوکس‬
‫در کجا نگهداری می‌شوند‪.‬‬
‫بدین منظور بهتر است طرحی از ساختار پوشه‌های سیستم‌عامل لینوکس را توضیح دهم‪.‬‬

‫مسیر‪etc /‬‬
‫در سیس��تم‌عامل لینوکس‪ ،‬مس��یری با ن��ام‪ etc/‬داریم که مح��ل ذخیره فایل‌های‬
‫پیکربندی سیستم‌عامل می‌باشند‪.‬‬
‫در سیستم‌عامل لینوکس فایل‌هایی هستند که اطالعاتی در ارتباط با نام ماشین و یا‬
‫اطالعات شبکه را در خود نگهداری می‌کنند‪ .‬این اطالعات برای سیستم‌عامل بسیار مهم‬
‫می‌باشند و هنگامی‌که سیستم روشن می‌شود به این اطالعات نیازمند است‪ .‬بیشتر این‬
‫اطالعات در مسیر ‪ etc/‬نگهداری می‌شوند‪.‬‬

‫مسیر ‪ lib/‬و ‪ usr/lib/‬و ‪ usr/lib64/‬و ‪lib64/‬‬

‫این مس��یرها محل نگهداری فایل‌های کتابخانه‌ای یا ‪ library‬های سیس��تم‌عامل‬
‫می‌باش��ند‪ .‬فایل‌های کتابخانه‌ای درواقع کدهای نوشته‌ش��ده و اجراشده‌ای هستند که‬
‫فایل‌های اجرایی سیس��تم به آن‌ها نیاز دارند‪ .‬در سیستم‌های کنونی که از معماری ‪101 64‬‬
‫بیتی استفاده می‌کنند عالوه بر ‪ lib , /usr/lib/‬مسیر ‪ usr/lib64/ , lib64/‬نیز اضافه‌شده‬
‫اس��ت‪ .‬درواقع ‪ lib , /usr/lib/‬محل نگهداری ‪ library‬های ‪ 32‬بیتی و ‪usr// ,lib64/‬‬
‫‪ lib64‬محل نگهداری ‪ library‬های ‪ 64‬بیتی سیستم می‌باشد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫فایل‌هایی که در این مس��یر قرار می‌گیرند خیلی ش��بیه به فایل‌های‪ dll.‬در ویندوز‬
‫می‌باشند‪.‬‬

‫مسیر ‪bin /usr/bin/‬‬

‫این مس��یر محل نگهداری فایل‌های اجرایی سیستم‪ ،‬مانند دستورات مورداستفاده‬
‫سیستم مثل دستور ‪ ls , find, wc‬و غیره می‌باشند‪.‬‬

‫مسیر ‪var/log/‬‬
‫در مس��یر‪ var/‬کلیه فایل‌هایی که سایز آن‌ها در طول حیات و روشن بودن سیستم‬
‫تغییر می‌کند‪ ،‬نگهداری می‌شود‪ .‬مانند الگ فایل‌های سیستم‪.‬‬
‫ازجمل��ه این الگ فایل‌ها در مس��یر ‪ /var/log/‬می‌باش��د که مح��ل نگهداری الگ‬
‫فایل‌های سیستم‌عامل می‌باشد‪ .‬مث ً‬
‫ال فایل مهم ‪ messages‬در مسیر ‪ var/log/‬در این‬
‫مسیر نگهداری می‌شود‪.‬‬

‫مسیر ‪home/‬‬
‫محل نگهداری فایل‌های مربوط به کاربران موجود در سیس��تم‌عامل که قادر به وارد‬
‫شدن به سیستم هستند‪ ،‬می‌باشد‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال کاربر ‪ oracle‬که اجازه ورود به سیس��تم را دارد‪ ،‬دارای خانه شخصی ‪home//‬‬
‫‪ oracle‬می‌باشد که می‌تواند فایل‌های خود را در آنجا ذخیره و نگهداری کند‪.‬‬
‫بنابراین متوجه می‌شویم که داده‌های ما در سطح سیستم‌عامل بر طبق نظمی خاص‬ ‫‪102‬‬
 ‫و بر اساس موضوعی که آن داده در خود ذخیره می‌کند در مکانی خاص در سیستم‌عامل‬
‫نگهداری می‌شود‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫مفهومی به‌نام ‪process‬‬

‫زمانی که ما فرمان ‪ ls‬را اجرا می‌کنیم درواقع یک فایل اجرایی را اجرا می‌کنیم‪ .‬این‬
‫فایل اجرایی یا همان ‪ ls‬یک کپی از فایل ‪ ls‬می‌باشد که کاربر در لحظه موردنیاز آن را‬
‫به‌کار می‌گیرد‪ .‬حاال اگر هم‌زمان ‪ 10‬نفر این فرمان را اجرا نمایند انگار ‪ 10‬نسخه کپی‬
‫از فرمان ‪ ls‬در اختیار این ده نفر قرارگرفته است‪ .‬این نسخه‌های کپی از برنامه اجرایی را‬
‫که در لحظه اجرا می‌شوند ‪ process‬می‌گویند‪ .‬بنابراین ‪ process‬چیزی بیش از یک‬
‫برنامه اجرایی نیس��ت‪ .‬منتها نسخه‌ای از یک برنامه اجرایی‌ای می‌باشد که در لحظه در‬
‫حال استفاده شدن است و به عبارتی در حافظه سیستم بارگذاری شده است‪.‬‬
‫بنابراین یک ‪ process‬برنامه اجرایی‌ای می‌باشد که در حافظه قرارگرفته است‪.‬‬
‫کاربران سیس��تم‌های‌عامل‌ لینوکس��ی می‌توانند هم‌زمان چندین دس��تور را یا یک‬
‫دستور را به‌صورت چندین مرتبه اجرا نمایند‪ .‬لذا سیستم‌عامل لینوکس حاوی پاره‌ای از‬
‫دستورات جهت مدیریت و نمایش ‪ process‬ها می‌باشد‪ .‬ازجمله این دستورات‪ ،‬دستور‬
‫‪ ps‬یا ‪ process status‬یا همان نشان دادن وضعیت ‪ process‬ها می‌باشد‪.‬‬

‫فرمان ‪ps‬‬
‫نمایش ‪ process‬های در حال اجرا‪ ،‬با اجرای فرمان ‪ ps‬بدون هیچ گزینه‌ای لیستی‬
‫از پردازش‌های کاربر موردنظر که الگین کرده است نمایش داده می‌شود‪ .‬مانند شکل زیر‪:‬‬

‫‪103‬‬
‫حال اگر بخواهیم اطالعات جامع‌تری از پردازش‌های در سطح سیستم‌عامل مشاهده‬
‫کنیم می‌توانیم از دستور ‪ ps‬به همراه گزینه‌های مختلف استفاده کنیم‪ .‬مث ً‬
‫ال ‪ps -aux‬‬
‫کلیه پردازش‌های روی سیستم‌عامل را نمایش می‌دهد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫همان‌گونه که در شکل باال مشاهده می‌کنید خروجی دستور ‪ ps aux‬بسیار طوالنی‬
‫می‌باشد ولی اگر بخواهیم از این لیست مث ً‬
‫ال ببینیم آیا سرویس پست الکترونیکی ما مثل‬
‫‪ postfix‬در حال اجرا هس��ت یا خیر‪ ،‬می‌توانیم با استفاده از عمل ‪ Pipe‬دو دستور ‪ps‬‬
‫و ‪ grep‬را به‌خوبی برای رسیدن به‌منظور خود استفاده نماییم‪ .‬بدین منظور کافی است‬
‫این فرمان را اجرا نماییم‪:‬‬
‫‪$ ps aux | grep postfix‬‬
‫در این حالت در لیست پردازش‌های سیستم‪ ،‬فقط آن‌هایی نمایش داده می‌شوند که‬
‫عبارت ‪ postfix‬در آن‌ها یافت شود‪.‬‬

‫فرمان ‪top‬‬
‫فرمان��ی که برای مانیتورین��گ ‪ process‬ها به‌کار می‌رود اطالع��ات جامعی از نام‬ ‫‪104‬‬
 ‫پردازش‌ها و میزان فضای اشغالی و بر اساس اولویت میزان حافظه و یا میزان پردازنده‌ای‬
‫که برای آن پردازش در سیستم مصرف می‌گردد‪ ،‬این لیست نمایش داده می‌شود‪.‬‬
‫دستور ‪ top‬خروجی‌ای شبیه به شکل زیر دارد‪:‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫دستور ‪free‬‬
‫این دستور میزان حافظه روی سیستم و میزان فضای آزاد را نشان می‌دهد‪ .‬با استفاده‬
‫از گزینه ‪ –m‬می‌توانیم میزان فضای آزاد را بر اساس مگابایت مشاهده کنیم‪ .‬مانند شکل‬
‫زیر‪:‬‬

‫‪105‬‬
‫انواع کاربران و مفاهیمی‬
‫از امنیت اولیه در سطح‬
‫سیستم عامل لینوکس‬
‫در ارتباط با کاربران‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در این فصل قصد دارم توضیحاتی در مورد انواع کاربرانی که در سطح سیستم‌عامل‬
‫لینوکس وجود دارند صحبت کنم و بعد در مورد حق دسترسی هر گروه از این کاربران‬
‫صحبت خواهم کرد‪.‬‬
‫به‌طورکلی در سطح سیستم‌عامل سه نوع کاربر وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬کاربران استاندارد ‪standard‬‬
‫‪ -2‬کاربر ‪root‬‬
‫‪ -3‬کاربر سیستمی ‪system‬‬

‫‪ -1‬کاربران استاندارد سیستم عامل لینوکس چه کسانی هستند؟‬

‫این کاربران ش��امل کاربرانی می‌ش��ود که مدیر سیس��تم آن‌ها‪ ،‬بعد از روشن شدن‬
‫سیستم‪ ،‬ایجاد می‌کند که می‌توانند شامل تمام افرادی که قرار است با این سیستم‌عامل‬
‫کار کنند‪ ،‬باشد‪ .‬مث ً‬
‫ال کاربرانی که قرار است با پایگاه داده‌ای اوراکل کار کنند از این نوع‬
‫کاربران هستند‪ .‬یا کاربرانی که قرار است در یک پروژه خاص کار کنند نیز از نوع کاربران‬
‫استاندارد سیستم می‌باشند‪.‬‬
‫این کاربران می‌توانند قدرت مدیر سیستم یا ‪ root‬را دارا بوده و یا فاقد آن باشند‪.‬‬

‫‪ -2‬کاربر ‪root‬‬
‫این کاربر‪ ،‬کاربر ارشد سیستم‌عامل یا مدیر ارشد سیستم‌عامل می‌باشد که اجازه هر ‪109‬‬
 ‫کاری را در سطح سیستم‌عامل دارا می‌باشد‪.‬‬

‫‪ -3‬کاربر سیستمی‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫این کاربران برای اجرای یک برنامه خاص در س��طح سیستم‌عامل تعریف می‌شوند‪.‬‬
‫به‌عنوان‌مثال فرض کنید که قرار است در ماشین لینوکس شما‪ ،‬یک سرویس وب اجرا‬
‫گردد‪ .‬بنابراین سیستم‌عامل نیاز به کاربری برای اجرای این سرویس دارد که مث ً‬
‫ال با نام‬
‫‪ apache‬این کاربر را جهت اجرای سرویس وب تخصیص می‌دهد‪ .‬درواقع این کاربر نیاز‬
‫به ورود به سیس��تم به صورتی که بتواند از دستورات خط فرمان لینوکس استفاده کند‬
‫ندارد‪ ،‬بلکه فقط به این منظور ساخته‌شده است تا سرویس وب را اجرا نماید‪.‬‬
‫یا مث ً‬
‫ال اگر قرار است پایگاه داده‌ای ‪ mysql‬را روی سیستم خود اجرا نمایید نیاز به‬
‫کاربری با نام ‪ mysql‬دارید تا این سرویس را اجرا نماید‪.‬‬
‫پس کاربران سیستمی‪ ،‬کاربرانی هستند که در سطح سیستم‌عامل لینوکس قرار است‬
‫سرویسی را اجرا نمایند‪.‬‬

‫ابزارهای الزم برای مشاهده نوع کاربر در سیستم‌عامل لینوکس‬

‫دستور ‪id‬‬
‫دس��تور ‪ id‬اطالعاتی در مورد شخصی که به سیستم وارد یا به‌اصطالح الگین کرده‬
‫است می‌دهد‪ .‬با اجرای این فرمان خروجی‌ای به شکل زیر نمایش داده می‌شود‪:‬‬

‫مث ً‬
‫ال در شکل باال با اجرای فرمان ‪ id‬روی صفحه اطالعاتی از کاربری با نام ‪ oracle‬و‬
‫عدد کاربری او در سطح سیستم‌عامل یعنی عدد ‪ 500‬و نام گروهی که این کاربر عضو آن‬ ‫‪110‬‬
 ‫است که گروه ‪ oracle‬با عدد ‪ 501‬و اطالعات دیگر در مورد این کاربر را به ما می‌دهد‪.‬‬

‫دستور ‪w‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫این دستور می‌گوید چه دستورات در حال اجرا توسط شخصی که الگین کرده است‬
‫در سیستم وجود دارد‪.‬‬

‫دستور ‪who‬‬
‫دستور ‪ who‬می‌گوید در حال حاضر چه کسانی وارد سیستم شده‌اند و از طریق چه‬
‫ترمینالی به سیستم متصل هستند‪.‬‬

‫دستور ‪sudo‬‬
‫با اس��تفاده از دس��تور ‪ sudo‬می‌توانیم اجازه‌های کاربر ‪ root‬سیس��تم را داش��ته و‬
‫دستوراتی را با اجازه کاربر ‪ root‬اجرا نماییم‪.‬‬

‫فایل‌های مرتبط با کاربران‬

‫‪ -1‬فایل ‪etc/passwd/‬‬
‫این فایل اطالعاتی از کلیه کاربران سیستم اعم از کاربران سیستمی یا استاندارد و یا ‪111‬‬
‫‪ root‬را در خود ذخیره می‌کند‪ .‬اطالعات داخل این فایل شامل نام کاربران و عدد واحدی‬
‫که برای آن کاربر در سیستم در نظر گرفته‌شده و نام گروهی که کاربر در آن عضو است‬
‫به همراه عدد گروه و نیز توضیح مختصری از این کاربر که قرار است چه‌کاری انجام دهد‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫و مسیر خانه شخصی این کاربر یا ‪ home directory‬این کاربر چه هست‪ ،‬می‌باشد‪.‬‬
‫همچنین ستون دوم این فایل شامل کلمه عبور کاربران می‌باشد که به لحاظ امنیت‬
‫با حرف “‪ ”x‬نشان داده‌شده است تا کسی نتواند به کلمه عبور کاربران پی ببرد‪.‬‬
‫نمونه فایل‪etc/passwd/‬‬

‫‪ -2‬فایل ‪/etc/shadow‬‬

‫این فایل شامل اطالعاتی از کاربران می‌باشد که ستون اول آن دقیقاً مثل ستون اول‬
‫فایل‪ etc/passwd/‬شامل نام کاربران سیستم و ستون دوم آن رمز عبور کاربران است که‬
‫به‌صورت رمزگذاری شده در این فایل قرار دارد‪ ،‬تا کسی پی به ماهیت آن نبرد‪.‬‬

‫نمونه‌ای از فایل ‪etc/shadow/‬‬ ‫‪112‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬

‫ازجمله اطالعات دیگری که در این فایل ذخیره‌ش��ده است در مورد طول عمر کلمه‬
‫عبور‪ ،‬اینکه تا چه زمانی فرصت دارند کلمه عبور خود را تغییر دهند‪ .‬اینکه چه کاربری‬
‫قفل یا ‪ Lock‬شده است و اجازه ورود ندارد‪.‬‬

‫فایل ‪/etc/group‬‬
‫این فایل اطالعاتی در مورد گروه‌های موجود در سیس��تم را ذخیره می‌کند‪ .‬مث ً‬
‫ال با‬
‫اجرای فرمان ‪ groups‬متوجه می‌شویم که کاربر ‪ oracle‬به چه گروهی متعلق است‪.‬‬

‫ب��ا اجرای فرمان ‪ less /etc/group‬می‌توانیم محتوای این فایل را صفحه به صفحه‬
‫مشاهده کنیم‬

‫‪113‬‬
 ‫لینوکـس مقدماتی‬
‫نکتـه ‪:‬‬
‫برای استفاده از دستور ‪ sudo‬برای کاربری که ‪ root‬نیست باید حتم ًا این کاربر‬
‫جزء کاربرانی که حق اس�تفاده از دس�تور ‪ sudo‬را دارند تعریف‌ش�ده باشد وگرنه‬
‫سیسم عامل اجازه استفاده از این قدرت به هر کاربری نمی‌دهد‪ .‬این عمل عموم ًا در‬
‫فایل ‪ etc/sudoers/‬انجام می‌شود که فایلی با پیکربندی مخصوص خود می‌باشد که‬
‫جهت تعریف دسته‌ای از دستورات و کاربرانی می‌باشد که قرار است قدرت کاربری‬
‫دیگر را به ارث ببرند‪.‬‬
‫ازآنجاک�ه این بخش توضیحات مقدماتی لینوکس اس�ت بنابراین کاربران را با‬
‫مفاهیم خیلی تخصصی نمی‌خواهم سردرگم نمایم‪.‬‬
‫در دوره‌های ‪ LPIC-1‬در مورد این فایل و نحوه استفاده از آن شرح داده می‌شود‪.‬‬ ‫‪114‬‬
‫ایجاد کاربران و‬
‫گروه‌های کاربری‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫دستوراتی که در این قسمت شرح خواهم داد عبارتند از‪:‬‬

‫‪- Useradd‬‬

‫‪- Groupadd‬‬

‫‪- Id‬‬

‫‪- Last‬‬

‫‪- Passwd‬‬

‫دستور ‪useradd‬‬
‫این دس��تور که همگی با حروف کوچک نوشته می‌شود برای ایجاد یک کاربر جدید‬
‫در سیستم مورد استفاد قرار می‌گیرد‪ .‬برای ایجاد کاربر جدید حتماً باید ‪ root‬بوده و یا‬
‫با استفاده از ‪ sudo‬اجازه این کار به کاربری دیگر داده شده باشد‪.‬‬
‫برای ایجاد نام کاربر جدید دستور زیر را اجرا می‌کنیم‪:‬‬
‫‪#useradd oracle‬‬
‫ مث ً‬
‫ال در دس��تور باال کاربری با نام ‪ oracle‬در سیس��تم ایجاد کرده‌ام‪ .‬چنانچه این‬
‫کاربر قب ً‬
‫ال وجود داشته باشد که سیستم‌عامل این خطا را روی صفحه ظاهر می‌کند و اگر‬
‫وجود نداشته باش این کاربر جدید در سیستم با یک عدد منحصربه‌فرد ایجاد می‌شود‪.‬‬
‫در هر سیس��تم‌عاملی از لینوکس‪ ،‬عددی خاص برای شروع ایجاد کاربران استاندارد‬
‫سیستم در نظر گرفته می‌شود‪ .‬مث ًال در بعضی از نسخه‌های لینوکس عدد ‪ 500‬به بعد ‪117‬‬
‫برای ایجاد کاربران اس��تاندارد در نظر گرفته می‌شود‪ .‬بنابراین چنانچه در هنگام ایجاد‬
‫کاربر جدید عددی را به سیستم‌عامل معرفی نکنیم این سیستم‌عامل است که این عدد‬
‫را بر اساس پیش‌فرض‌های خود در نظر می‌گیرد و مث ً‬
‫ال از ‪ 500‬به بعد اگر عددی وجود‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫داشته باشد که هنوز به کاربری تخصیص داده نشده به این کاربر جدید تخصیص داده‬
‫می‌شود‪.‬‬
‫همچنی��ن در هنگام ایجاد کاربر جدید بافرمان ‪ useradd‬سیس��تم‌عامل یک گروه‬
‫اختصاص��ی برای ای��ن کاربر با نام کاربری او در نظر می‌گی��رد و یک عدد واحد را برای‬
‫این گروه اختصاصی به این کاربر تخصیص می‌دهد‪ .‬مث ً‬
‫ال در دستور باال با اجرای فرمان‬
‫‪ useradd oracle‬اگر این کاربر‪ ،‬اولین کاربر اس��تاندارد سیس��تم باشد ‪ uid‬این کاربر‬
‫ال با همان ‪ 500‬می‌باشد‪ .‬البته اگر عدد ‪ 500‬قب ً‬
‫ال برای‬ ‫معادل ‪ 500‬و ‪ gid‬این کاربر مث ً‬
‫هیچ گروه دیگری تخصیص نیافته باشد‪.‬‬
‫پس در ابتدای اجرای فرمان ‪ useradd oracle‬این اتفاقات رخ می‌دهد‪:‬‬
‫‪ -1‬کاربری با نام ‪ oracle‬در سطح سیستم‌عامل ایجاد می‌شود‪.‬‬
‫‪ -2‬یک عدد واحد به‌نام ‪ uid‬بر اساس پیش‌فرض سیستم‌عامل مث ً‬
‫ال از عدد ‪ 500‬به‬
‫باال به این کاربر تخصیص داده می‌شود‪.‬‬
‫‪ -3‬یک گروه مخصوص این کاربر با نام ‪ oracle‬در سطح سیستم به‌وجود می‌آید‪.‬‬
‫‪ -4‬یک ‪ gid‬یا عدد واحد بر اس��اس پیش‌فرض‌های سیس��تم‌عامل برای این کاربر‬
‫تخصیص داده می‌شود‪.‬‬
‫‪ -5‬پوش��ه‌ای با ن��ام این کاربر (در اینجا ‪ )oracle‬در مس��یر ‪ home/‬ایجادش��ده و‬
‫مجموعه‌ای از حق دسترسی‌ها به این کاربر در این مسیر داده می‌شود تا بتواند فایل‌های‬
‫خود را در این مسیر ذخیره و مدیریت نماید‪.‬‬
‫‪ -6‬یک ‪ shell‬یا مترجمی که بتواند دستورات کاربر را برای سیستم‌عامل ترجمه کند‬
‫در اختیار کاربر قرار داده می‌شود‪ .‬به‌طور پیش‌فرض این ‪ shell‬از نوع ‪ bash‬می‌باشد که‬ ‫‪118‬‬
 ‫نوعی مفسر یا ترجمه کننده دستورات برای سیستم‌عامل لینوکس است‪.‬‬
‫در این میان چنانچه هنگام ایجاد کاربری جدید بخواهیم این کاربر حتماً از یک عدد‬
‫مخصوص برای ‪ uid‬و ‪ gid‬خود استفاده نماید الزم است که این اعداد را در زمان اجرای‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫فرمان به سیستم‌عامل معرفی کنیم‪.‬‬

‫مث ً‬
‫ال‬
‫‪#useradd -u 5000 -g 5000 -d /var/vmail -s /sbin/nologin‬‬
‫‪vmail‬‬
‫در دستور باال کاربری با نام ‪ vmail‬ایجاد کرده‌ایم که ‪ uid‬آن برابر ‪ 5000‬و ‪ gid‬او‬
‫برابر ‪ 5000‬و مسیر خانه شخصی این کاربر در ‪ var/vmail/‬و مفسر یا ‪ shell‬این کاربر‬
‫‪ nologin‬تعریف‌شده است‪ .‬زمانی که برای کاربری ‪ shell‬را از نوع ‪ nologin‬یا ‪false‬‬
‫انتخاب می‌نماییم یعنی این کاربر از نوع کاربرانی است که قرار است سرویسی را در سطح‬
‫سیستم‌عامل ارائه دهند و نیاز به گرفتن ‪ shell‬برای اجرای دستورات ندارند‪.‬‬
‫در دستور باال تمامی پارامترها را از حالت پیش‌فرض خارج کرده و هنگام ایجاد این‬
‫پارامترها را به‌صورت دستی تعیین کرده‌ایم‪.‬‬
‫ی��ا مث ً‬
‫ال اگر می‌خواهیم کارب��ری با نام ‪ oracle‬ایجاد کنیم که قرار اس��ت در گروه‬
‫‪ oinstall‬عضو باشد ابتدا گروهی به‌نام ‪ oinstall‬ایجاد کرده و سپس کاربر ‪ oracle‬را‬
‫به‌صورت زیر ایجاد می‌کنیم‪:‬‬
‫‪#useradd -g oinstall oracle‬‬

‫دستور ‪groupadd‬‬
‫این دس��تور برای ایجاد یک گروه جدید به‌کار می‌رود که همانند دستور ‪useradd‬‬
‫می‌توانیم از پیش‌فرض سیستم‌عامل استفاده کرده و بگذاریم سیستم‌عامل عدد موردنظر‬
‫‪119‬‬ ‫را به گروه بدهد یا اینکه در ابتدای ایجاد عدد را خودمان وارد نماییم‪.‬‬
 ‫مث ً‬
‫ال‪:‬‬
‫‪ groupadd -g 1001 oinstall‬یا ‪groupadd oinstall‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫‪ -3‬استفاده از دستور ‪Id‬‬
‫ دستور ‪ id‬به ما می‌گوید که این کاربر متعلق به چه گروهی یا گروه‌هایی می‌باشد و‬
‫‪ uid, gid‬کاربر را نیز نمایش می‌دهد مث ً‬
‫ال‪:‬‬
‫‪# id oracle‬‬
‫به ما نش��ان می‌دهد که کاربر ‪ oracle‬در چه گروه یا گروه‌هایی عضو است و مقدار‬
‫‪ uid, gid‬این کاربر در سیستم چه می‌باشد‪.‬‬

‫دستور ‪last‬‬
‫این دس��تور می‌گوید که آخرین بار در چه س��اعت و تاریخی چه کسانی به سیستم‬
‫واردشده‌اند‪.‬‬
‫اجرای آن به‌صورت زیر می‌باشد‪:‬‬

‫ ‪-‬در راستای دستوراتی برای ایجاد کاربر جدید یا گروه کاربری جدید‪ ،‬دستوراتی برای‬
‫حذف و تغییر کاربر و گروه کاربری نیز داریم که عبارت‌اند از‪:‬‬
‫‪ Usedel‬حذف کاربر‬ ‫‪120‬‬
 ‫‪ Grouped‬حذف گروه‬
‫‪ Usermod‬تغییر کاربر‬
‫‪ Goupmod‬تغییر گروه‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫ ‪-‬‬
‫نکتـه‪:‬‬
‫کلیه این دستورات با حروف کوچک در سیستم‌عامل لینوکس استفاده می‌شود‪.‬‬

‫دستور ‪ userdel‬برای حذف یک کاربر به‌کار می‌رود زمانی که این دستور را با گزینه‬
‫“‪ ”r-‬به‌کار ببریم در سطح سیستم‌عامل حذف می‌کنیم چه اتفاقاتی می‌افتد؟‬
‫‪ -1‬نام کاربری او از فایل‪ etc/passwd/‬حذف می‌گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬نام کاربر از گروهی که متعلق به آن است حذف می‌شود‪.‬‬
‫‪ -3‬مسیر ‪ home directory‬کاربر حذف می‌گردد بنابراین کلیه داده‌های ذخیره‌شده‬
‫در این مسیر پاک خواهند شد‪.‬‬
‫‪ -4‬کاربر قادر به ورود به سیستم نخواهد بود‪.‬‬
‫‪ -5‬هیچ سرویسی با نام این کاربر قادر به اجرا نخواهد بود‪.‬‬
‫بنابراین زمان حذف کاربر بهتر است به موارد باال توجه داشته باشیم و شاید الزم باشد‬
‫نسخه پشتیبانی از مسیر ‪ home directory‬این کاربر در جایی خاص داشته باشیم و‬
‫بعد اقدام به حذف او کنیم‪.‬‬
‫دس��تور ‪ usermod‬برای انجام پاره‌ای از تغیی��رات در نام یا ‪ shell‬یا ‪ uid‬یا ‪ gid‬یا‬
‫‪ home directory‬کاربر به‌کار می‌رود‪.‬‬
‫مث� ً‬
‫لا کاربری با نام ‪ oracle‬داریم و می‌خواهیم عالوه بر اینکه عضو گروه ‪oinstall‬‬
‫است‪ ،‬عضو گروهی به‌نام ‪ grid‬نیز باشد با استفاده از دستور‪:‬‬
‫‪121‬‬ ‫‪# groupmod -a -G grid oracle‬‬
 ‫می‌توانیم تغییری در کاربر ‪ oracle‬دهیم که عضو گروه ‪ grid‬نیز باشد‪.‬‬

‫دستور ‪passwd‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫این دستور برای تغییر کلمه رمز کاربری به‌کار می‌رود و هر کاربری حق دارد کلمه‬
‫رمز خود را تغییر دهد‪.‬‬
‫البته در سطح کل سیستم این کاربر ‪ root‬است که قادر است کلمه رمز کلیه کاربران‬
‫را تغییر دهد‪.‬‬
‫به‌عنوان‌مثال‪ ،‬اگر من به‌عنوان کاربر ‪ oracle‬می‌خواهم رمز خود را تغییر دهم کافی‬
‫است در سطح ‪ shell‬دستور ‪ Passwd‬را وارد کنم‪ .‬در این صورت سیستم‌عامل در ابتدا‬
‫کلمه رمزی را که در حال حاضر در سیستم استفاده می‌کنم‪ ،‬می‌پرسد و اگر این کلمه را‬
‫درست وارد کرده باشیم اجازه می‌دهد کلمه رمز جدید را برای خود انتخاب نماییم و دو‬
‫بار این کلمه را سؤال می‌کند و سپس تغییرات در فایل ‪ etc/shadow/‬اعمال می‌گردد‪.‬‬

‫‪122‬‬
‫نحوه اجازه دسترسی‬
‫به کاربران‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫در این فصل قصد دارم مختصری در مورد اجازه‌های دسترسی فایل‌ها و پوشه‌هایی که‬
‫در سطح سیستم‌عامل می‌سازیم و همچنین مدیریت فایل‌ها و دایرکتوری‌ها در لینوکس‬
‫بحث کنم‪.‬‬
‫در ابتدا فرض کنید با کاربر ‪ oracle‬وارد سیستم شده‌ایم و دستور ‪ ls -l‬را که لیستی‬
‫کامل از کلیه فایل‌ها و پوشه‌هایمان‪ ،‬نمایش می‌دهد‪ ،‬نشان می‌دهیم‪:‬‬

‫همان‌گونه که در ش��کل باال مشاهده می‌کنید لیست فایل‌ها و پوشه‌های مربوط به‬
‫کاربر ‪ oracle‬لیس��ت شده اس��ت‪ .‬اطالعاتی که در صفحه مشاهده می‌کنید به‌قرار زیر‬
‫است‪:‬‬
‫• س��تون اول که به‌صورت ‪ drwxr-xr-x‬و یا —‪–rw-rwr‬نمایش داده‌شده است‬
‫چه چیزی را نشان می‌دهد؟‬
‫• س��تونی که ‪ drwxr-xr-x‬را دارا می‌باش��د می‌گوید آنچه مشاهده می‌کنید یک ‪125‬‬
‫پوشه یا دایرکتوری است و حرف ”‪ ”d‬مخفف ‪ directory‬می‌باشد‪ .‬همچنین این عبارت‬
‫می‌گوی��د که این پوش��ه دارای مجوز ‪ read‬به‌طور اختص��ار “‪ ”r‬و ‪ write‬یا خواندن که‬
‫به‌طور اختصار با “‪ ”w‬و همچنین مجوز اجرای یا ‪ execute‬که به‌طور اختصار با حرف‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫“‪ ”x‬نمایش داده‌شده است برای خود کاربر ‪ oracle‬می‌باشد‪.‬‬
‫پس ‪ rwx‬در اولین س��تون اجازه‌های دسترس��ی کاربر را روی این پوش��ه مشخص‬
‫می‌کند که می‌گوید کاربر ‪ oracle‬اجازه دارد وارد این پوش��ه ش��ود و یا این پوش��ه و‬
‫محتویاتش را حذف کند یا تغییر دهد و یا لیستی از فایل‌ها و پوشه‌های داخل این مسیر‬
‫بگیرد‪.‬‬
‫اما ‪ r-x‬ستون بعدی می‌گوید که گروهی که این کاربر به آن متعلق است قادر است‬
‫محتویات این پوشه را بخواند یا فرمان ‪ ls‬را روی این پوشه اعمال کند و همچنین قادر‬
‫اس��ت روی پوش��ه قدرت اجرا داش��ته باش��د‪ .‬قدرت اجرا یا ‪ execute‬در سطح پوشه‪،‬‬
‫یعنی گروهی که کاربر به آن متعلق است قادر است با فرمان ‪ cd‬وارد این پوشه شود و‬
‫لیست فایل‌ها را مشاهده نماید؛ اما ازآنجاکه به‌جای حرف “‪ ”w‬حرف “‪ ”-‬در این قسمت‬
‫گذاشته‌شده یعنی گروه این کاربر قادر به تغییر این فایل‌ها در این پوشه نمی‌باشد‪.‬‬
‫اما ‪ r-x‬در قسمت آخر این عبارت می‌گوید افرادی به‌جز کاربر و گروهی که کاربر به‬
‫آن متعلق است یعنی باقی کاربران سیستم چه اجازه‌ها و حقوق دسترسی به این پوشه‬
‫را دارند‪ .‬در اینجا می‌گوید دیگران در سطح سیستم اجازه خواندن یا ‪ read‬و اجازه اجرا‬
‫یا ‪ execute‬را روی این پوشه دارند؛ یعنی در سطح سیستم‌عامل باقی کاربران می‌توانند‬
‫داخل این پوشه با دستور ‪ cd‬روند و یا دستور ‪ ls‬برای لیست کردن فایل‌های داخل پوشه‬
‫را اجرا نمایند اما قادر به تغییر این فایل‌ها یا نام پوشه یا محتویات آن نیستند‪.‬‬
‫تا اینجای کار با مبانی امنیت در لینوکس در سطح فایل و پوشه کمی آشنایی پیدا‬
‫کردیم‪.‬‬
‫اما س��تون سوم از دس��تور “‪ ”ls -l‬می‌گوید که مالک این فایل و پوشه‌ها چه کسی‬ ‫‪126‬‬
 ‫است و ستون چهارم می‌گوید گروهی که این کاربر به آن متعلق است چه گروهی است و‬
‫ستون پنجم سایز فایل یا پوشه را ذکر می‌کند‪ .‬ستون‌های ‪ 6‬و ‪ 7‬تاریخ و زمان ایجاد فایل‬
‫یا پوشه را نمایش می‌دهند و ستون آخر نام فایل یا پوشه را نشان می‌دهد‪.‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫پس متوجه ش��دیم که با یک دستور س��اده “‪ ”ls –l‬در یک مسیر خاص می‌توانیم‬
‫اطالعات امنیتی اولیه مربوط به فایل‌ها و پوشه‌های موجود در آن مسیر را پیدا کنیم‪.‬‬
‫در این قس��مت می‌خواهم در مورد اجازه‌های دسترس��ی که در باال صحبت کردیم‬
‫بیشتر توضیح دهم‪.‬‬
‫گفتیم در لینوکس چه برای کاربر چه برای گروهی که کاربر در آن عضو است و چه‬
‫برای باقی کاربران یکسری اجازه‌های دسترسی در نظر گرفته می‌شود‪ .‬شرح این موضوع‬
‫به این صورت است که سه دسته اجازه در سطح سیستم‌عامل داریم‬
‫‪ -1‬کاربر که می‌تواند اجازه خواندن؛ نوشتن و یا اجرا را در سطح فایل یا پوشه داشته‬
‫باش��د‪ .‬این اجازه‌ها را به‌ص��ورت ‪ read,write,execute‬و با حروف اختصاری “‪”rwx‬‬
‫نمایش می‌دهیم؛ اما ازآنجاکه سیس��تم‌عامل دارای زبان ماش��ین است و ماشین‪ ،‬عدد‬
‫می‌فهمد‪ ،‬لذا این حروف به اعداد تبدیل می‌شوند و این اعداد غالباً در مبنای ‪ 2‬می‌باشند‪.‬‬
‫اما چگونه؟‬
‫در سیستم‌عامل اجازه‌های دسترسی از راست به چپ به این صورت لحاظ می‌شود که‬
‫اولین ستون سمت راست با عدد ‪ 2‬به توان صفر در نظر گرفته می‌شود‪1= 2^0 .‬‬
‫ستون دوم می‌شود ‪2=2^1‬‬
‫ستون سوم ‪4=2^2‬‬
‫این محاسبه برای اجازه‌های دسترسی در سطح گروه و دیگران نیز به همین صورت‬
‫می‌باشد‪ ،‬یعنی ‪ 1‬و ‪ 2‬و ‪.4‬‬
‫بنابراین اگر فایل یا پوشه‌ای دارای همه مجوزهای خواندن‪ ،‬نوشتن و اجرا باشد یعنی‬
‫مجموع اعداد ‪ 4‬و ‪ 2‬و ‪ 1‬را داراس��ت که مجموع این ارقام یعنی ‪ 7 = 1+2+4‬می‌باش��د؛ ‪127‬‬
‫بنابراین اگر فایل یا پوش��ه‌ای مجوز عددی ‪ 7‬را دارا باشد یعنی هر کاری روی این فایل‬
‫می‌شود انجام دهد یا به عبارتی کلیه مجوزها را دارا می‌باشد‪.‬‬
‫حاال اگر فایلی اجازه خواندن و اجرا داشته باشد اما اجازه نوشتن نداشته باشد مجوز‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫عددی آن چگونه می‌شود؟‬
‫خب فایل اجازه خواندن دارد و گفتیم از سمت چپ آخرین مجوز مربوط به خواندن‬
‫است که در جایگاه ‪ 4=2^2‬قرار دارد‪ .‬پس فایلی که مجوز خواندن دارد از لحاظ عددی‬
‫مقدار ‪ 4‬را خواهد داشت‪.‬‬
‫همچنین فایل مجوز نوشتن ندارد‪ .‬مجوز نوشتن دومین مجوز و یا در مکان ‪2=2^1‬‬
‫است؛ اما وقتی فایل مجوز نوشتن ندارد یعنی این مجوز صفر است‪ .‬پس مقدار ‪ 0‬را برای‬
‫نوشتن در نظر می‌گیریم‪.‬‬
‫و فایل اجازه اجرا دارد که این اجازه از سمت راست اولین مکان یا ‪ 1=2^0‬را شامل‬
‫می‌شود‪.‬‬
‫بنابراین فایل ما در س��طح کاربر دارای مجوز ‪ 4‬برای خواندن و ‪ 0‬برای نوش��تن و ‪1‬‬
‫برای اجرا می‌باشد که مجموع این ارقام یعنی ‪ 5=1+0+4‬مقدار عددی مجوز این فایل در‬
‫سطح کاربر را نمایش می‌دهد‪.‬‬
‫اگر این فایل در سطح گروه هم همین مجوزها را داشته باشد بنابراین در سطح گروه‬
‫هم عدد ‪ 5‬را دارا می‌باشد‪.‬‬
‫حاال اگر این فایل برای باقی کاربران فقط مجوز خواندن داش��ته باش��د مقدار آنچه‬
‫می‌شود؟‬
‫مج��وز خواندن یا ‪ read‬یعنی ‪ 4=2^2‬و چون مجوزهای دیگر را دارا نیس��ت یعنی‬
‫مقدار ‪ 0‬را برای نوشتن و اجرا در نظر می‌گیریم‪ .‬بنابراین مجموع مجوزهای آن می‌شود‬
‫‪.4=0+0+4‬‬
‫در اینجا می‌توانیم بگوییم که این فایل دارای مجوز ‪ 7‬برای کاربر و ‪ 5‬برای گروه و ‪4‬‬ ‫‪128‬‬
 ‫برای دیگران می‌باشد‪ .‬یعنی عدد ‪ 754‬که به‌صورت متنی عبارت “—‪ “rwxr-xr‬را برای‬
‫فایل مشاهده خواهیم کرد‪.‬‬
‫شکل زیر گویای این شرح می‌باشد‪:‬‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫اما شناخت این اعداد برای ما چه سودی دارد؟‬

‫زمانی که ما می‌خواهیم مجوزهای یک فایل را وارد کنیم دو راه در پیش رو داریم‪:‬‬
‫‪ -1‬به‌صورت مطلق این مجوزها را به فایل بدهیم‪.‬‬
‫‪ -2‬به‌صورت نسبی این مجوزها را به فایل بدهیم‪.‬‬

‫‪ -1‬حالت مطلق‬
‫در حالت مطلق ما کاری به اینکه در حال حاضر مجوزهای فایل یا پوشه چه هستند‬
‫نداری��م و به‌یک‌ب��اره مجوز موردنظر را اعمال می‌کنیم‪ .‬یعنی اگ��ر قب ً‬
‫ال اجازه خواندن و‬
‫نوشتن و اجرا را در سطح کاربر یا گروه یا دیگران داشته یا نداشته برای ما مهم نیست‬
‫ما می‌خواهیم از اآلن به بعد مث ً‬
‫ال مجوز فقط خواندن و نوشتن برای کاربر و فقط خواندن‬
‫‪129‬‬ ‫برای گروه و فقط اجرا برای دیگران داشته باشد‪.‬‬
 ‫‪ -2‬حالت نسبی‬
‫در این حالت ما مجوزهایی را به فایل یا پوشه نسبت به مجوزهایی فعلی آن می‌دهیم؛‬
‫یعنی می‌گوییم اگر فایل مجوز خواندن و اجرا دارد‪ ،‬داشته باشد‪ ،‬حاال مجوز نوشتن را به‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫آن اضافه کن‪ .‬یا به مجوز گروه و کاربران دیگر دست نزن و فقط مجوز کاربر را تغییر بده‪.‬‬
‫برای تغییر مجوز روی فایل و پوشه‌ها از دستور ‪ chmod‬استفاده می‌کنیم‪.‬‬
‫بدین‌صورت که می‌توانیم از حالت مطلق به‌صورت “‪ ”755 chmod‬روی یک فایل‬
‫اس��تفاده کنیم که در این حالت می‌گویم کلیه مجوزهای خواندن و نوشتن و اجرا را به‬
‫کاربر یا مالک فایل بده و فقط مجوز خواندن و اجرا را به گروه و دیگران اعطا کن‪.‬‬
‫می‌توانیم با استفاده از دستور “‪ ”chmod g-w‬بگوییم که مجوز نوشتن را از گروه‬
‫بگیر‪ .‬در این حالت کاری به باقی مجوزها نداریم‪ .‬مث ً‬
‫ال کاری نداریم که مجوز روی افراد‬
‫غیر از گروه چه هست و فقط می‌گویم مجوز نوشتن را از گروه بگیر یعنی به‌صورت نسبی‬
‫تغییر اجازه دسترسی می‌دهیم‪.‬‬
‫در شکل زیر مثال دیگری آورده شده است‪:‬‬

‫‪130‬‬
 ‫مث ً‬
‫ال وقتی می‌گویم “‪ ”chmod go-w‬یعنی مجوز نوشتن یا تغییر دادن فایل را از‬
‫گروه و دیگران سلب کرده‌ایم اما به باقی مجوزها کاری نداریم‪.‬‬
‫یا وقتی می‌گوییم “‪ ”chmod ugo-w‬یعنی از کاربر و گروه و دیگران مجوز نوشتن‬
‫لینوکـس مقدماتی‬

‫را بگیر‪.‬‬
‫عالمت “‪ ”-‬یعنی گرفتن یک اجازه‬
‫و عالمت “‪ ”+‬یعنی دادن یک اجازه‬
‫مث ً‬
‫ال دس��تور “‪ ”chmod go+x‬یعنی به گروه و افراد غیر از گروه اجازه اجرای فایل‬
‫را بده‪.‬‬

‫دستور ‪chown‬‬
‫این دس��تور برای تغییر مالک فایل به‌کار می‌رود‪ .‬البته چون اجازه‌های دسترس��ی و‬
‫امنی��ت فایل‌ها با این روش به خطر می‌افتد لذا تنه��ا کاربر ‪ root‬و یا کاربرانی که قب ً‬
‫ال‬
‫باقدرت ‪ root‬در سیستم تعریف‌شده باشند قادر به اجرای این دستور می‌باشند‪.‬‬
‫با این دس��تور می‌توانی��م مالک یک فایل را تغییر دهیم‪ .‬مث� ً‬
‫لا ‪chown root /‬‬
‫‪ home/oracle‬یعنی می‌گوییم که مالک مسیر ‪ home/oracle/‬کاربر ‪ root‬باشد‪ .‬اگر‬
‫بخواهیم عمل تغییر مالک را به‌صورت تودرتو در داخل یک مسیر و تمام زیر مسیرهای‬
‫آن و روی تمام فایل‌های داخل مسیرهای زیرین آن انجام دهیم از گزینه “‪ ”R-‬استفاده‬
‫می‌کنیم‪.‬‬
‫مث ً‬
‫ال اگر بخواهیم در مس��یر ‪ u01/‬مالک کل مسیر و تمام زیر مسیر و فایل‌های آن‬
‫به‌نام کاربر ‪ oracle‬شود از دستور‬
‫ ”‪“chown -R oracle /u01‬‬
‫استفاده می‌کنیم‬
‫‪131‬‬
 ‫دستور ‪chgrp‬‬
‫این دستور برای تغییر گروه یک مسیر و فایل‌های یک مسیر می‌باشد و مانند ‪chwon‬‬
‫باید اجازه ‪ root‬را دارا باشد‪.‬‬

‫لینوکـس مقدماتی‬
‫تغییر دهیم با اجرای دستور ‪ 01 oinstall‬را به‪ /u‬مث ً‬
‫ال اگر می‌خواهیم گروه مس��یر‬
‫ ”‪“chgrp -R oinstall /u01‬‬
‫این عمل را انجام می‌دهیم‪.‬‬
‫نکته‪ :‬در دستور ‪ chown‬می‌توانیم هم‌زمان مالک و گروه را تغییر بدهیم‪.‬‬
‫شکل استفاده از دستور به این صورت است “ ‪”chown oracle:oinstall /u01‬‬
‫در اینجا فقط پوشه بیرونی یعنی ‪ u01/‬دارای مالک ‪ oracle‬و گروه ‪ oinstall‬می‌شود و‬
‫اگر بخواهیم این عمل را روی کل پوشه و زیرپوشه‌ها و فایل‌های آن انجام دهیم از گزینه‬
‫“‪ ”R-‬به‌ص��ورت “‪ ”chown -R oracle:oinstall /u01‬اس��تفاده می‌کنی��م‪.‬‬
‫عالمت “‪ ”:‬برای جداسازی مالک از گروه می‌باشد‪.‬‬

‫‪132‬‬
‫لیــنوکس‬

‫لیــنوکس مقدماتی‬
‫مقدماتی‬ ‫‪ ...‬در طی تجارب تدریس��م متوجه شده‌ام که بسیاری از‬
‫کاربرانی که خیلی با سیستم عامل لینوکس آشنایی ندارند‬
‫هنگام گذراندن دوره ‪ LPIC-1‬دچار سختی می‌شوند‪ ،‬لذا‬
‫به‌نظرم رسید که دوره لینوکس مقدماتی را به چاپ برسانم‬
‫تا برای افرادی که هیچ چیز زیادی از این سیستم عامل منی‌دانند‪ ،‬دنبال کردن‬
‫و یادگیری مطالب آن راحت‌تر بوده و درواقع این دوره مثل پلی است که راه‬
‫رسیدن به دوره‪ LPIC-1‬را هموارتر خواهد ساخت‪ .‬بنابراین اگر هیچ چیزی‬
‫از لینوکس منی‌دانید نگران نباشید و برای یادگیری آن با من همراه شوید‪.‬‬

‫صوفیاعلیخانی‬

‫شابک ‪978-600-8680-01-7‬‬

‫صوفیاعلیخانی‬