‫‪Azka Educational Center‬‬

‫ریاضیات‬
‫ریاضی علمی است که از شمارش و پیمایش کمیات مختلف علوم معاصر بحث می کند‪.‬‬
‫‪ Mathematics‬میخانیکی ‪ Mathematic‬استفاده می شود که به معنی‬

‫دانش و دانایی می باشد‪.‬‬

‫تعریف ‪ :‬ریاضی علمی است که از مطالعه اندازه گیری خواص روابط کمیت ها توسط اعداد و سمبول ها بحث می کند‪.‬‬
‫انواع ریاضیات‬
‫ریاضیات چهاربخش دارد‪:‬‬
‫‪:1‬حساب‬
‫‪:2‬الجبر‬
‫‪:3‬هندسه‬
‫‪:4‬مثلثات‬

‫ریاضی شامل دو بخش دارد‪:‬‬

‫‪:1‬حساب‬

‫‪:2‬الجبر‬

‫انواع الجبر‬

‫‪:1‬الجبر عددی‬

‫‪:2‬الجبر حروفی‬

‫‪:3‬الجبر عالی‬

‫حساب‬

‫حساب در لغت شمردن را گویند و در اصطالح علمی‬

‫است که باالی اعداد معلوم عملیه اجرا تا عدد مجهول را دریابیم‪.‬‬

‫اصطالحات حساب‪:‬‬
‫واحد‪ :‬یک دانه هر شی را واحد گویند‪.‬‬

‫مثال‪(:‬یک قلم‪.‬یک کتاب)‬

‫‪1/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫عدد‪ :‬مجموعه واحد را عدد گویند‪.‬‬

‫مثال‪)58.15.3(:‬‬

‫اقسام عدد‬

‫‪:1‬اعداد طاق‪:‬عددی را گویند که رقم اول ان طاق باشد‪.‬‬

‫مثال‪)1.3.5.7.9...(:‬‬

‫‪:2‬اعداد جفت‪:‬عددی را گویند که رقم اول ان صفر یا جفت باشد‪.‬‬

‫مثال‪)2.4.6.8...(:‬‬

‫‪:3‬اعداد اولیه‪:‬عددی را گویند که بجزاز یک وخودش به عددی دیگر قابل تقسیم نباشد‪.‬‬

‫مثال‪)1.2.3.5.71(:‬‬

‫‪ :4‬اعداد مرکب‪ :‬عددی را گویند که بجز از یک و خودش به اعداد دیگر هم قابل تقسیم باشد‪.‬‬

‫مثال‪)4.6.8.32(:‬‬

‫ارقام‬

‫در حساب ‪ 10‬رقم وجود دارد که عبارت از (‪ )0.1.2.3.4.5.6.7.8.9‬است که این ارقام به نام ارقام هندی یا عربیک یاد‬
‫می شود‪.‬‬

‫ارقام که به شکل (‪ )9.8.7.6.5.4.3.2.1‬از یک الی نو یاد می شود توسط اروپایی ها نوشته شده است‪.‬‬

‫انواع ارقام‬

‫ارقام به دو حصه تقسیم می شود‪:‬‬

‫ارقام با معنی‪:‬از یک الی نه اعداد با معنی میباشد زیرا هر چقدر نوشته شود یک رقم را افاده می کند‪.‬‬

‫مثال‪)134635.135(:‬‬

‫ارقام بی معنی‪:‬عددی که معنی ندارد صفر میباشد زیرا هر قدر نوشته شود معنی نداشته به ما عددی را نمیدهد و به طرف‬
‫چپ هر چقدر نوشته شود تغییر وارد نمی کند‪.‬‬

‫مثال‪ 00000(:‬یا‪)0000897‬‬

‫خواندن اعداد‪ :‬اعداد از طرف راست به سه طبقه جدا شده و از طرف چپ خوانده می شود‪.‬‬

‫اول اعداد طبقه خوانده می شود بعدا نام طبقه گرفته می شود‪.‬‬

‫‪2/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪1:5‬‬

‫‪2:35‬‬

‫‪3:357,397‬‬

‫یکها هزار‬

‫طبقات‬

‫در حساب ‪ 25‬طبقه وجود دارد که مشهور ترین انها ‪ 8‬نوع است‪:‬‬

‫طبقات (‪ )8‬گانه‬

‫ترلیون‬ ‫ترلیون‬ ‫بلیارد‬ ‫بلیون‬ ‫ملیارد‬ ‫ملیون‬ ‫هزار‬ ‫یکها‬

‫نوشتن اعداد‪:‬‬

‫عدد از طرف چپ نوشته می شود هر عدد در مرتبه و طبقه خود نوشته شده و اگر نام کدام طبقه گرفته نشد بجای ان صفر‬
‫اضافه می کنیم‪.‬‬

‫مثال‪:‬یک صدترلیارد‪.‬سی و پنچ بلیون‪.‬نود و چهار ملیون‪.‬سه صد و هفده هزار‪ .‬شش و شش‬

‫‪100‬‬ ‫‪000‬‬ ‫‪000‬‬ ‫‪035‬‬ ‫‪000‬‬ ‫‪094‬‬ ‫‪317 066.‬‬

‫ترلیارد‬ ‫ترلیون‬ ‫بلیارد‬ ‫بلیون‬ ‫ملیارد‬ ‫ملیون‬ ‫هزار‬ ‫اها‬

‫عملیه های چهارگانه اعداد صحیح‬

‫‪:1‬جمع اعداد صحیح‪:‬جمع در لغت یکی کردن را گویند و در اصطالح یکجا کردن اشیای هم جنس را جمع گویند‪.‬‬

‫اعداد که با هم جمع میشود بنام عوامل جمع و عدد که در نتیجه جمع بدست می اید حاصل جمع یاد می شود‪.‬‬

‫مثال‪ :‬سوال ذیل را حل نمایید‪:‬‬

‫‪3/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪1: 87008953‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪98773‬‬

‫‪87107726‬‬

‫امتحان عملیه جمع‪:‬‬

‫امتحان عملیه جمع را به دو شکل تحت مطالعه قرار میدهیم‪:‬‬

‫‪:1‬امتحان عملیه جمع به جمع‪:‬‬

‫در امتحان عملیه جمع جاهای عوامل جمع را معکوس مینماییم‪:‬‬

‫?=‪1:8789680+98754‬‬ ‫مثال‪:‬‬

‫‪8789680‬‬ ‫‪98754‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪98754‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪8789680‬‬
‫‪8888434‬‬ ‫‪8888434‬‬

‫‪:2‬امتحان عملیه جمع به تفریق‪:‬‬

‫در امتحان عملیه جمع حاصل جمع را از یکی عوامل جمع تفریق می نماییم‪:‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫‪:1‬‬ ‫‪870089310‬‬ ‫‪871076366‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪987056‬‬ ‫_‬ ‫‪870089310‬‬

‫‪871076366‬‬ ‫‪000987056‬‬

‫ویا‬ ‫‪871076366‬‬

‫_‬ ‫‪987056‬‬

‫‪870089310‬‬

‫‪4/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫مثال‪ :‬سوال های ذیل را حل کنید‪:‬‬

‫?=‪1:7951+4500‬‬

‫?=‪2:7940+3945‬‬

‫عنصر عینیت در عملیه جمع‪:‬‬

‫عنصر عینیت در عملیه جمع عدد صفر میباشد زیرا عدد صفر در عدد ما تغییر ایجاد نمی کند‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬

‫=‬ ‫‪0‬‬ ‫یا‬ ‫=‬ ‫∞‬ ‫مثال‪:‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪1:‬‬
‫‪47286‬‬ ‫‪99420‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪52134‬‬ ‫_‬ ‫‪52134‬‬
‫‪99420‬‬ ‫‪47286‬‬
‫‪:2‬تفریق اعداد صحیح‪:‬‬
‫تفریق در لغت کسر کردن را گویند و در اصطالح پیدا کردن تفاضل دو عدد همجنس را تفریق گویند‪.‬‬

‫مثال‪:‬‬
‫‪3945‬‬ ‫مفروق منه‬
‫‪−‬‬ ‫‪2482‬‬ ‫مفروق‬
‫‪1463‬‬ ‫حاصل تفریق‬ ‫امتحان‪:‬‬

‫امتحان عملیه تفریق به جمع میباشد سوال را اول حل نموده بعدا حاصل تفریق را جمع مفروق مینماییم‪.‬‬

‫‪9723‬‬ ‫‪5211‬‬ ‫امتحان‪:‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪4512‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪4512‬‬

‫‪5211‬‬ ‫‪9733‬‬

‫‪5/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪:3‬ضرب اعداد صحیح‪:‬‬
‫ضرب در لغت زدن را گویند و در اصطالح کوتاه ترین طریقه جمع را ضرب گویند‪.‬‬
‫مثال‪:‬سوال ذیل را حل نمایید‪:‬‬
‫‪1:7+7+7+7+7+7+7+7+7+7= 70‬‬

‫‪5‬‬

‫‪10‬‬ ‫مضروب فیه‬

‫×‬ ‫‪7‬‬ ‫مضروب‬

‫‪70‬‬ ‫حاصل ضرب‬

‫‪2:8574× 3 = 25722‬‬

‫‪8574‬‬

‫×‬ ‫‪3‬‬

‫‪25722‬‬
‫‪:4‬تقسیم اعداد صحیح‪:‬‬

‫تقسیم در لغت پخش کردن را گویند و در اصطالح پخش یک مقدار باالی مقدار دیگر را تقسیم گویند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬سوال ذیل را حل نمایید‪:‬‬

‫‪1:‬‬

‫?= ‪35476 ÷ 3‬‬

‫‪6/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫مقسوم‬

‫‪35476‬‬ ‫‪3‬‬ ‫مقسوم علیه‬

‫_‬ ‫‪3‬‬ ‫‪11825‬‬ ‫خارج قسمت‬

‫‪05‬‬ ‫نوت‪:‬‬
‫_‬ ‫‪03‬‬ ‫در هر مرحله حق داریم‬
‫‪24‬‬ ‫فقط یک عدد پایین کنیم‪.‬‬
‫_‬ ‫‪024‬‬
‫‪0007‬‬
‫_‬ ‫‪06‬‬
‫‪16‬‬
‫‪15‬‬
‫‪1‬‬ ‫باقیمانده‬

‫‪6‬‬
‫باریکی های تقسیم‪:‬‬
‫‪:1‬دراغاز مقسوم حق داریم دو عدد پایین کنیم اما در وسط عملیه تقسیم ما باید در خارج قسمت یک صفر اضافه کرده‬
‫و عدد دوم را پایین می کنیم‪.‬‬
‫‪_3126‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪1042‬‬

‫‪012‬‬
‫_‬ ‫‪012‬‬
‫‪0006‬‬
‫_‬ ‫‪06‬‬
‫‪0‬‬
‫‪7/page‬‬
 ‫‪Azka Educcational center‬‬
‫‪:2‬اگر در مقسوم صفرها باقی ماند صفرها را پایین نموده واگر قابل تقسیم باالی مقسوم علیه ما نباشد صفرها باقیمانده گفته‬
‫نمیشود وانرا در خارج قسمت باال می کنیم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪927000‬‬ ‫‪9‬‬
‫_‬ ‫‪9‬‬ ‫‪103000‬‬
‫‪27‬‬
‫_‬ ‫‪27‬‬
‫‪000‬‬

‫تقسیم چند رقمی باالی دو رقمی‪:‬‬

‫در تقسیم چند رقمی باالی دو رقمی در ابتدا دو عدد می گیریم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬

‫تقسیم چند رقمی باالی چند رقمی ‪:‬‬

‫در تقسیم چند رقمی باالی چند رقمی نظر به تعداد رقم مقسوم علیه عدد می گیریم‪.‬‬

‫مثال‪:‬‬
‫‪:1‬‬
‫‪879460÷? = 3217‬‬

‫‪page/8‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪8759460‬‬ ‫‪3217‬‬
‫_‬ ‫‪6434‬‬ ‫‪2722.8‬‬
‫‪23254‬‬
‫_‬ ‫‪22519‬‬
‫‪7356‬‬
‫_‬ ‫‪6434‬‬
‫‪9220‬‬
‫_‬ ‫‪6434‬‬
‫‪27860‬‬
‫_‬ ‫‪25736‬‬
‫‪2124‬‬
‫امتحان عملیه تقسیم‪:‬‬
‫تقسیم به ضرب امتحان می شود‪:‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫‪page/9‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫‪31365‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪25‬‬ ‫_‬ ‫‪1254.6‬‬
‫‪63‬‬
‫_‬ ‫‪50‬‬ ‫‪1254.6‬‬
‫‪136‬‬ ‫×‬ ‫‪25‬‬
‫▁‬ ‫‪125‬‬ ‫‪62730‬‬
‫‪115‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪25092‬‬
‫▁‬ ‫‪100‬‬ ‫‪31365.0‬‬
‫_‬ ‫‪150‬‬
‫‪150‬‬
‫‪000‬‬

‫اگر در اخیر باقیمانده باشد در اخیر با ان جمع می کنیم‪.‬‬

‫اشکال تقسیم‬
‫÷‬ ‫شکل اول تقسیم عبارت از‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫شکل دوم ان عبارت از‪:‬‬
‫‪/‬‬ ‫شکل سوم ان عبارت از‪:‬‬

‫شکل چهارم ان عبارت از‪:‬‬

‫‪page/10‬‬
 ‫‪Azka Education Center‬‬
‫شکل پنجم ان عبارت از‪:‬‬

‫حاالت تقسیم‬
‫‪:1‬عدد تقسیم صفر مساوی به ∞ است‪.‬‬

‫∞ = ‪18÷ 0‬‬ ‫مثال‪:‬‬

‫‪:2‬صفر تقسیم به عدد مساوی به صفر است‪.‬‬
‫‪0÷ 18 = 0‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪:3‬صفر تقسیم بر صفر شکل مبهم میباشد‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫شکل مبهم =‬ ‫مثال‪:‬‬

‫‪0‬‬

‫سوال‪:‬سوال ذیل را حل کنید‪:‬‬

‫‪26 =35-9=5-9×1:7‬‬

‫در سوال عملیه های چهارگانه در ابتدا عملیه ضرب و تقسیم را انجام میدهیم‪.‬‬
‫جواب‪:‬‬
‫?= ‪7-9÷ 3 + 12 × 5‬‬
‫=‪7-3+60‬‬

‫=‪67-3‬‬

‫‪64‬‬
‫قابلیت های تقسیم‪:‬‬
‫‪:1‬قابلیت تقسیم بر ‪:2‬هر عدد که رقم اول ان صفر یا جفت باشد‪.‬‬

‫مثال‪)8.136.5790(:‬‬

‫‪:2‬قابلیت تقسیم بر ‪:3‬هر عدد که مجموع ارقام ان بر ‪ 3‬پوره قابل تقسیم باشد‪.‬‬

‫مثال‪)60.81.981(:‬‬

‫‪1:60‬‬ ‫‪6+0= 6‬‬

‫‪11/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪2:81‬‬ ‫‪8+1= 9‬‬
‫‪3:981‬‬ ‫‪9+8+1= 18‬‬

‫‪:3‬قابلیت تقسیم بر ‪:5‬هر عدد که رقم اول ان صفر یا ‪ 5‬باشد‪.‬‬

‫مثال‪)125.94715.150.9810( :‬‬

‫‪:4‬قابلیت تقسیم بر ‪ :7‬عدد اول مقسوم را از طرف راست حذف نموده و عدد حذف شده را دوچند نموده از اعداد باقی مانده‬
‫حذف مینماییم عملیه را همینطور ادامه داده تا زمانیکه باقیمانده صفر یا عدد که قابل تقسیم بر ‪ 7‬حاصل شود‪.‬‬

‫عدد اول را حذف نموده و انرا دوچند می کنیم‪:‬‬

‫‪320586‬‬
‫‪320586−6 = 32058‬‬ ‫‪6×2=12‬‬
‫‪32058−12 = 32046‬‬
‫‪3204−12 = 3192‬‬
‫‪319−4 = 315‬‬
‫‪31−10 = 21‬‬
‫در نتیجه می بینیم که ‪ 21‬بدست امد و ‪ 21‬باالی ‪ 7‬کامال قابل تقسیم است پس نتیجه عدد ما قابل مقسیم بر ‪ 7‬است‪.‬‬

‫تجزیه‪:‬‬

‫تجزیه در لغت جزجز کردن را گویند و در اصطالح طریقه پیدا کردن عوامل ضربی یک عدد مرکب را تجزیه گویند‪.‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪210‬‬ ‫امتحان‪:‬‬

‫‪3 105‬‬ ‫‪2× 3 × 5 × 7 = 210‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪1‬‬

‫قاسم های یک عدد‪:‬‬

‫عبارت از عددی است که عدد مذکور قابلیت تقسیم به هر کدام انرا داشته باشد و به حرف ‪ Q‬نشان داده می شود‪.‬‬

‫‪12/ page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫مثال‪:‬‬
‫)‪Q12=(1.2.3.4.6.12‬‬
‫قاسم های مشترک‪:‬‬
‫عبارت از اعدادی است که عدد مذکور قابلیت تقسیم بر هر کدام انرا داشته و قاسم ان در هر دو عدد ما شامل باشد‪.‬که‬
‫به حرف ‪Qm‬نشان داده می شود‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫?=‪Qm12.18‬‬
‫}‪Qm12=}1.2.3.4.6.12‬‬
‫}‪Qm18=}1.2.3.6.9.18‬‬
‫}‪Qm12.18=}1.2.3.6‬‬
‫بزرگترین قاسم مشترک{‪}G.C.D‬‬
‫برای پیدا کردن بزرگترین قاسم مشترک چند عدد اول اعداد را تجزیه نموده و بعدا عوامل ضربی‬
‫انرا ضرب می نماییم در نتیجه بزرگترین قاسم مشترک را بدست می اوریم‪.‬‬
‫?=]‪GCD[12,18,72‬‬

‫عوامل ضربی‬
‫‪2 12 18 72‬‬ ‫‪GCD=3× 2 = 6‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9 36‬‬ ‫}‪Qm[12,18,72]={1,2,3,6‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3 12‬‬ ‫مضرب های یک عدد‪:‬‬

‫عبارت از اعدادی اند که باالی عدد مذکور قابل تقسیم باشند و به حرف ‪ M‬نشان داده می شود‪.‬‬

‫‪13/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫مثال‪:‬مضرب ‪ 3‬و ‪ 4‬را دریافت نموده مضرب مشترک انرا دریابید‪:‬‬

‫}‪M3={3,6,9,12,15,18,21,24,27,30‬‬
‫}‪M4={4,8,12,16,20,24,28,32,36,40‬‬
‫}‪Mm[3,4]={12,24‬‬

‫{‪ }Mm‬سمبول مضرب مشترک میباشد‪.‬‬

‫}‪ {LCM‬کوچکترین مضرب مشترک‪:‬‬

‫اول اعداد را به ‪ 2‬تجزیه نموده بعدا به ‪ 3‬وبه همین ترتیب ادامه می دهیم در نتیجه عوامل ضربی انرا ضرب نموده و‬
‫کوچکترین مضرب مشترک را بدست می اوریم‪.‬‬
‫?=]‪LCD[540,450‬‬
‫‪2 540‬‬ ‫‪450‬‬
‫‪3 270‬‬ ‫‪225‬‬
‫‪3 90‬‬ ‫‪75‬‬
‫‪5 30‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫=]‪LCD=[540,450‬‬
‫= ‪2× 3 × 3 × 5 × 6 × 5‬‬
‫‪2700‬‬
‫طاقت‪:‬‬
‫اعدادی که چند بار به نفس خود ضرب شوند به نام طاقت یا توان یاد می شوند‪.‬‬

‫‪14/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫طاقت‬
‫‪𝑎2‬‬ ‫توان‬

‫قاعده‬
‫‪32 = 3 + 3 = 9‬‬
‫جمع طاقت ها‪:‬‬
‫در جمع طاقت ها اول توان ها را رفع نموده و بعدا عملیه جمع را اجرا می نماییم‪.‬‬
‫= ‪42 + 32‬‬
‫‪4+4+3+3= 17‬‬
‫تفریق طاقت ها‪:‬‬
‫در تفریق طاقت ها نیز اول توان ها را رفع نموده بعدا عملیه خود را اجرا می نماییم‪.‬‬
‫= ‪42 − 33 − 62‬‬
‫‪4× 4 − 3 × 3 × 3 − 6 × 6 =16-27-36‬‬
‫‪=-47‬‬

‫قوانین طاقت‪:‬‬
‫‪:1‬اگر چند عدد طاقت دار در حالت ضرب باشد از قاعده های مساوی یکی را گرفته توان ها را ضرب می کنیم‪.‬‬

‫‪24 × 23 = 24+3 = 27‬‬

‫‪: 2‬اگر چند عدد طاقت دار در حالت ضرب باشد که قاعده ها مختلف و توان ها مساوی باشد از توان ها یکی گرفته و قاعده‬
‫ها را با هم ضرب می کنیم‪.‬‬
‫‪32 × 42 = 122 = 12 × 12 = 144‬‬
‫‪:3‬اگر دو عدد طاقت دار در حالت تقسیم باشد که قاعده های شان مساوی و توان های شان مختلف باشد از قاعده ها یکی‬
‫را گرفته و توان صورت را از توان مخرج تفریق می کنیم‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪=28−5 = 23‬‬
‫‪15/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪: 4‬اگر دو عدد طاقت دار در حالت تقسیم باشد که قاعده ها مختلف و توان ها مساوی باشد از توان ها یکی گرفته و قاعده‬
‫صورت را تقسیم قاعده مخرج می نماییم‪.‬‬
‫‪92 ÷ 32 = 9 ÷ 32 = 32 = 3 × 3 =9‬‬
‫‪:5‬هر عدد به توان صفر مساوی به ‪ 1‬است‪.‬‬

‫‪20 = 1‬‬
‫‪:6‬اگر یک عدد طاقت دار به توان عدد دیگر باشد توان های انرا ضرب مینماییم‪.‬‬
‫‪{[(22 )]3 }2 = 22×3×2 = 212‬‬
‫‪:7‬اگر یک عدد طاقت دار منفی باشد بخاطر از بین بردن منفی ان عدد مذکور صورت به مخرج و مخرج را به صورت‬
‫انتقال میدهیم‪.‬‬
‫یعنی انرا معکوس می نماییم‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪2−4‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= -16‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪2×2×2×2‬‬ ‫‪16‬‬

‫کسر‪:‬‬
‫در لغت شکستن را گویند و در اصطالح تقسیم نمودن یک واحد به چند حصه مساوی که از ان یک چند حصه گرفته شود‬
‫را کسر گویند‪.‬‬

‫عالمه کسر‬ ‫‪2‬‬ ‫صورت‬

‫‪5‬‬ ‫مخرج‬
‫اقسام کسر‪:‬‬
‫کسر عموما دو نوع است‪:‬‬
‫‪:1‬کسر عام‬
‫‪:2‬کسر اعشار‬

‫کسر عام‪:‬‬
‫کسری است که مخرج ان ‪ 10‬یا به توان ‪ 10‬نباشد این کسر به نام کسر عام یاد می شود‪.‬‬
‫‪16/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪2:‬‬
‫‪835‬‬ ‫‪35‬‬

‫کسر اعشار‪:‬‬
‫کسری که مخرج ان ‪ 10000.1000.100.10‬باشد به نام کسر اعشار یاد می شود‪.‬‬
‫‪358‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪2:‬‬ ‫‪3:‬‬
‫‪10000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪10‬‬

‫اقسام کسر عام‪:‬‬

‫کسر عام ‪ 4‬قسم است‪:‬‬
‫‪:1‬کسر واقعی‪:‬کسری که صورت ان نسبت به مخرج کوچک باشد‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪2:‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪:2‬کسر غیر واقعی(غیر واجب)‪:‬انست که صورت ان نسبت به مخرج کوچک باشد‪.‬‬

‫‪35‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪2:‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪7‬‬

‫واجب‪:‬انست که کسر دارای عدد صحیح باشد ‪:3‬کسر‬

‫‪1‬‬
‫‪1:4 2‬‬

‫‪:4‬کسر واحد‪:‬انست که صورت و مخرج ان مساوی باشد‪.‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪2:‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪3‬‬

‫تبدیل کسر واجب به غیر واجب و بر عکس ان‪:‬‬

‫برای تبدیل واجب به غیر واجب مخرج را ضرب عدد صحیح نموده و جمع صورت می نماییم‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5×3+4‬‬ ‫‪15+4‬‬ ‫‪19‬‬
‫= ‪1: 3 5‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬

‫تبدیل کسر واجب به غیر واجب‪:‬‬

‫‪17/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫‪19‬‬
‫?= ‪1: 5‬‬

‫‪19 5‬‬ ‫مخرج‬

‫‪_ 15 3‬‬ ‫عدد صحیح‬
‫‪4‬‬ ‫صورت‬

‫اختصار‪:‬‬
‫در لغت کوتاه کردن را گویند و در اصطالح حساب تقسیم کردن صورت و مخرج یکدیگر را به یک عدد اختصار گویند‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪9‬‬
‫‪18‬‬
‫‪36‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪=2‬‬
‫‪24‬‬

‫‪12‬‬
‫‪6‬‬
‫‪2‬‬
‫مقایسه کسرها‪:‬‬
‫‪:1‬اگر صورت چند کسر مساوی و مخرج های شان مساوی باشد کسر بزرگ ان است که دارای کوچکترین مخرج باشد‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫<‬ ‫<‬
‫‪7 21 48‬‬
‫‪:2‬اگر مخرج چند کسر مساوی و صورت های شان مختلف باشد کسر بزرگ ان است که بزرگترین صورت را داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪13 8 7‬‬
‫< <‬
‫‪8‬‬ ‫‪8 8‬‬
‫‪18/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪:3‬کسریکه صورت و مخرج شان مختلف باشد بخاطر مقایسه این نوع کسر مخرج می گیریم‪.‬‬

‫‪7 5 21‬‬ ‫‪10‬‬

‫= ‪1: ,‬‬ ‫<‬
‫‪2 3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪2×3=6‬‬
‫امتحان‪:‬‬
‫بخاطر امتحان صورت و مخرج کسرهای بدست امده را اختصار می نماییم باید برای ما کسرهای اول را بدهد‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪21 10 7 5‬‬
‫‪,‬‬ ‫< =‬
‫‪6 6‬‬ ‫‪2 3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫عملیه های چهارگانه کسرعام‪:‬‬
‫‪:1‬جمع و تفریق کسرهای عام‪:‬‬

‫در جمع و تفریق کسرهای عام مخرج ها مهم است که انرا به سه شماره تحت مطالعه قرار میدهیم‪.‬‬

‫‪:1‬مخرج های مساوی‪:‬در مخرج های مساوی یک مخرج گرفته و صورت ها را جمع می کنیم‪.‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪8+12‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪1: 2 +‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=10‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪:2‬مخرج های مختلف‪:‬‬

‫در مخرج های مختلف مخرج را ضرب عدد صحیح نموده جمع صورت می کنیم بعد مخرج مشترک گرفته و عملیه خود‬
‫را انجام میدهیم‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫)‪1 10 7 (30 + 14‬‬
‫= ‪1: 3 + 2‬‬ ‫= ‪+‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪22‬‬
‫‪44 22‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬

‫‪19/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪:3‬مخرج های متوافق‪:‬‬
‫ما میتوانیم در مخرج های متوافق میتوانیم به دو طریقه حل نماییم‪.‬‬
‫‪:1‬اول میتوانیم مخرج مشترک بگیریم‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3×3+4‬‬ ‫‪9×2+1‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪117+57‬‬ ‫‪174‬‬ ‫‪58‬‬

‫= ‪1:3 + 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪: 2‬در صورتیکه مخرج های ما توافق داشته باشد میتوانیم مخرج بزرگ را گرفته و عملیه خود را ادامه بدهیم‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3×3+4‬‬ ‫‪9×2+1‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪19‬‬
‫= ‪1:3 + 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫!‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪39+19‬‬ ‫‪58‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪:2‬ضرب کسرهای عام‪:‬‬

‫اگر کسرها واجب باشد اول انرا غیر واجب نموده بعدا در صورت اختصار انرا اختصار می نماییم بعد ان صورت را با‬
‫صورت و مخرج را با مخرج ضرب می نماییم‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫‪80‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪40‬‬
‫= ‪1:3 2×26‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪6‬‬

‫‪3‬‬

‫به دو طریقه میتوانیم حل نماییم‪:‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪5 8‬‬ ‫‪40‬‬

‫= ‪2:3 2 × 2 6‬‬ ‫×‬ ‫= ‪= 1×3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪20/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪:3‬تقسیم کسر عام‪:‬‬
‫در تقسیم کسر عام کسر اول را در حالت خودش گذاشته و کسر دوم را معکوس می نموده و عالمه تقسیم را به ضرب‬
‫تبدیل می کنیم‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪57‬‬
‫= ‪1:3 5 ÷ 2 3‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫‪× 11 = 11‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬

‫عملیه های چهارگانه کسرعام‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫?= ‪1: 3 2 + 2 3 ÷ 2 × 2 3 − 5‬‬

‫‪10 7 4 7 2‬‬
‫= ‪+ ÷ × −‬‬
‫‪2 3 2 3 5‬‬
‫‪10 7 2 7 2‬‬
‫= ‪+ × × −‬‬
‫‪2 3 4 3 5‬‬
‫‪10 7 × 2 × 7 2‬‬
‫‪+‬‬ ‫= ‪−‬‬
‫‪2 3×4×3 5‬‬
‫‪10 98 2‬‬
‫‪+‬‬ ‫= ‪−‬‬
‫‪2 36 5‬‬
‫‪190 + 108 − 70‬‬
‫=‬
‫‪360‬‬
‫‪57‬‬
‫‪114‬‬
‫‪228 57‬‬
‫=‬
‫‪360 90‬‬
‫‪180‬‬
‫‪90‬‬

‫‪21/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫کسرالکسر یا کسر مرکب‪:‬‬
‫کسری اسن که صورت و مخرج و یا اینکه در صورت و مخرج دارای کسر باشد‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫?=‬
‫‪2‬‬
‫‪6‬‬

‫به دو طریقه حل میتوانیم‪:‬‬

‫به طریقه تقسیم کسرهای عام‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪32‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫÷‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪26‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪1‬‬
‫به طریقه کسرالکسر‪:‬‬
‫‪30‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪32‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪1: 1‬‬ ‫=‬ ‫‪13‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪13‬‬
‫نوت‪:‬‬
‫دور با دور و نزدیک با نزدیک ضرب مینماییم‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪32÷22‬‬
‫‪2:‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫?=‬
‫‪3 +2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬

‫کسر اعشار‪:‬‬
‫اگر یک کسر ‪ 10‬و یا طاقت ان ‪ 10‬باشد‪.‬‬
‫در عربی ‪ 10‬را چون عشره می گویند ازین لحاظ این کسر به نام کسر اعشار یاد می شوند‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪135‬‬
‫‪1:‬‬ ‫‪2:‬‬ ‫‪3:‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1000‬‬

‫‪22/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫تبدیل کسر اعشار به عام و برعکس ان‪:‬‬
‫‪:1‬تبدیل کسر عام به اعشار‪:‬ما میتوانیم یک کسر را به اعشار تبدیل نماییم‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1:‬‬ ‫=‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫خارج قسمت جواب‬
‫‪10‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪0,2‬‬ ‫یا کسر اعشار میباشد‪.‬‬

‫‪00‬‬

‫‪:2‬تبدیل کسر اعشار به عام‪:‬‬

‫ما میتوانیم یک عدد اعشار را به شکل کسر هم بنویسیم‪.‬‬
‫عدد صحیح‬ ‫در صورت‬
‫‪45‬‬
‫‪1:2,45= 2100‬‬ ‫یا‬
‫‪245‬‬
‫‪100‬‬

‫به جای اعشاری ‪1‬‬ ‫به تعداد اعداد صفر‬

‫?=‪2:0,8‬‬

‫‪:3‬تبدیل کسر اعشار متوالی به کسرعام‪:‬‬

‫در صورت‬
‫‪9‬‬
‫=‪1:0,9‬‬ ‫‪9‬‬

‫عدد صحیح‬
‫‪35‬‬
‫‪2:2,35=2‬‬
‫‪99‬‬

‫‪23/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫نوت‪:‬‬
‫در کسر اعشارمتوالی در مخرج بجای ‪ 100‬یا ‪ 10‬عدد ‪ 9‬را اضافه می کنیم‪.‬خطیکه باالی اعداد بعد اعشاری است انرا‬
‫متوالی گویند متوالی باالی هر عدد که بود به همان اندازه ‪ 9‬اضافه می کنیم و متوالی باالی عدد که نبود در پهلوی ‪ 9‬به‬
‫اندازه ان اعداد ‪ 0‬اضافه می کنیم‪.‬‬

‫عملیه های چهارگانه کسراعشاری‪:‬‬

‫‪:1‬جمع و تفریق کسراعشاری‪:‬‬
‫در جمع و تفریق کسر اعشاری ترتیب مهم است یعنی اعشاری را زیر اعشاری گذاشته اعداد صحیح را زیر عدد صحیح‬
‫و عدد اعشاری را زیر عدد اعشاری می گذاریم‪.‬‬
‫=‪1:54,35+9,897‬‬ ‫‪54,35‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪9,897‬‬
‫‪64,247‬‬
‫=‪2:34,35+7‬‬ ‫نوت‪:‬‬
‫برای تکمیل کردن سوال خود صفر اضافه می کنیم‪.‬‬
‫‪34,35+ 7,00 = 41,35‬‬
‫‪:2‬ضرب اعداد اعشاری‪:‬‬
‫در ضرب اعداد اعشاری اول عملیه خود را انجام میدهیم بعد اعشاری را بعد از عملیه جمع نظر به خانه های اعشاری‬
‫میگذاریم‪.‬‬

‫در ضرب ترتیب مهم نیست‪:‬‬

‫=‪1:0,35×2,3‬‬

‫‪24/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫‪0,35‬‬
‫‪× 2,3‬‬
‫‪0105‬‬
‫‪+ 070‬‬
‫‪0,805‬‬
‫‪:3‬تقسیم کسر اعشار‪:‬‬
‫تقسیم کسر اعشاری را به سه حالت تحت مطالعه قرار میدهیم‪:‬‬

‫‪:1‬تقسیم اعداد اعشاری باالی اعداد طبیعی‪:‬‬

‫=‪1:46,25÷5‬‬ ‫‪46,25 5‬‬
‫‪_ 45‬‬ ‫‪9,25‬‬
‫‪012‬‬
‫_‬ ‫‪10‬‬
‫‪25‬‬
‫‪_ 25‬‬
‫‪00‬‬
‫‪:2‬تقسیم اعداد طبیعی باالی اعداد اعشاری‪:‬‬
‫= ‪1: 632500÷0,25‬‬ ‫‪632500 0,25‬‬
‫‪_ 50‬‬ ‫‪25,300‬‬
‫‪132‬‬
‫_‬ ‫‪125‬‬
‫‪75‬‬
‫_‬ ‫‪75‬‬
‫‪00‬‬
‫‪25/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫‪:3‬تقسیم کسر اعشاری باالی اعشاری‪:‬‬

‫‪6,25‬‬ ‫‪6,25×100‬‬ ‫‪625‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1:‬‬ ‫= ‪=2,50×100‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0,5‬‬
‫‪2,5‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪2‬‬

‫بخاطر صفر می گذاریم تا عدد ما تکمیل شود‪.‬‬

‫بخاطر ضرب ‪ 100‬می کنیم تا اعشاری از بین برود‪.‬‬
‫نسبت)‪(Nesbat‬‬
‫نسبت در لغت رابطه را گویند و در اصطالح رابطه بین دو کمیت هم جنس را نسبت گویند‪.‬‬
‫نسبت به دو دسته تقسیم شده است‪:‬‬
‫‪:1‬نسبت حسابی‪:‬حاصل تفریق دو و یا چند کمیت را نسبت حسابی گویند‪.‬‬
‫مثال‪:‬نسبت حسابی بین اعداد ‪ 50‬و ‪ 32‬را دریابید؟‬
‫‪ = 50 _ 32 = 18‬نسبت حسابی‬
‫نوت‪:‬‬
‫در نسبت حسابی تفریق می نماییم‪.‬‬
‫‪:2‬نسبت هندسی‪ :‬حاصل تقسیم دو یا چند کمیت را نسبت هندسی گویند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬احمد ‪ 150‬افغانی و محمود ‪ 250‬افغانی است نسبت حسابی و هندسی انرا دریابید‪:‬‬
‫‪ = 150‬احمد‬ ‫‪3‬‬
‫‪150‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ =250‬محمود‬ ‫=‬
‫‪250‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ = 250 _ 150 = 100‬نسبت حسابی‬
‫نوت‪:‬‬
‫در نسبت هندسی تقسیم می نماییم‪.‬‬
‫قواعد نسبت هندسی‪:‬‬
‫‪ :1‬نسبت دو کمیت و حد اول معلوم باشد و حد دوم نامعلوم باشد یا حد اول نامعلوم و حد دوم ان معلوم باشد‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫است اگر عدد اول ‪ 35‬باشد عدد دوم را دریابید؟‬ ‫مثال‪:‬نسبت دو کمیت‬
‫‪5‬‬

‫‪26/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪ =4/5‬نسبت‬ ‫‪5‬‬ ‫𝑥‬

‫‪= 35‬عدد اول‬ ‫‪4x=175 /:4‬‬

‫𝑥‪4‬‬ ‫‪175‬‬
‫?=عدد دوم‬ ‫=‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪X=43,75‬‬
‫‪:2‬نسبت دو کمیت و مجموع انها معلوم باشد اما کمیت ها نامعلوم باشد‪.‬‬
‫‪ = 1260‬مجموع‬ ‫‪4+5=9‬‬
‫‪4‬‬
‫= نسبت‬ ‫‪1260‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪5‬‬

‫?= عدد اول‬ ‫_‬ ‫‪9‬‬ ‫‪140‬‬

‫?= عدد دوم‬ ‫‪36‬‬
‫_‬ ‫‪36‬‬
‫‪00‬‬
‫‪= 4×140=560‬عدد اول‬
‫‪ = 5×140=700‬عدد دوم‬

‫‪ :3‬نسبت کمیت ها و تفاضل ( حاصل تفریق ) معلوم باشد اما کمیت ها نامعلوم باشد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬تفاضل دو عدد ‪ 180‬است نسبت شان ‪ 4/7‬است اعداد را دریابید؟‬
‫‪ =180‬تفاضل‬ ‫‪7_4= 3‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ =4/7‬نسبت‬ ‫‪18‬‬ ‫‪60‬‬
‫?=عدد اول‬ ‫‪4×60=240‬‬ ‫‪00‬‬
‫?=عدد دوم‬ ‫‪7×60=420‬‬
‫تناسب‪:‬‬
‫تناسب در لغت با هم نسبت داشتن را گویند و در اصطالح مساوات دو نسبت را تناسب گویند‪.‬‬

‫‪27/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫𝐴‬ ‫𝐴‬ ‫𝐶‬

‫= نسبت‬ ‫=‬
‫𝐵‬ ‫𝐵‬ ‫𝐷‬
‫𝐶‬
‫= نسبت‬ ‫=‬ ‫‪AD = BC‬‬
‫𝐷‬

‫? = تناسب‬

‫اقسام تناسب‪:‬‬
‫تناسب عموما دو نوع است‪:‬‬
‫‪:1‬تناسب مستقیم‪ :‬هرگاه رابطه بین دو کمیت طوری باشد که با زیاد شدن یک کمیت کمیت دوم زیاد و با کم شدن یک‬
‫کمیت کمیت دوم نیز کم شود این تناسب را تناسب مستقیم گویند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬قیمت ‪ 25‬کیلوگرام بادام ‪ 2500‬افغانی است کمیت انرا دریافت نموده و قیمت ‪ 124‬کیلوگرام انرا دریابید؟‬
‫طریقه اول‪:‬‬
‫بادام‬ ‫مبلغ‬
‫‪25‬‬ ‫‪2500‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪2500‬‬
‫‪124‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪124‬‬ ‫𝑥‬

‫‪310000‬‬
‫= ‪124 × 2500‬‬ ‫=‪25x‬‬
‫‪25‬‬
‫𝑥‪25‬‬ ‫‪310000‬‬
‫=‬ ‫‪=12400‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪:2‬تناسب غیر مستقیم(معکوس)‪:‬‬

‫تناسب را گویند که رابطه بین ان طوری باشد که با زیاد شدن کمیت اول کمیت دوم کم شود و با کم شدن کمیت اول کمیت‬
‫دوم زیاد شود این نوع رابطه را تناسب غیر مستقیم (معکوس) گویند‪.‬‬
‫مثال‪ 5 :‬نفر کار را در ‪ 4‬روز انجام میدهد ‪ 2‬نفر همان کار را در چند روز انجام میدهد‪.‬‬

‫‪28/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫نفر‬ ‫روز‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑥‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫𝑥‬

‫‪2‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪2x=5×4=20/2‬‬

‫𝑥‪2‬‬ ‫‪20‬‬
‫=‬ ‫‪= 10‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫تناسب مرکب‪:‬‬
‫نسبتی است که تعداد نسبت های شان از دو عدد بیشتر باشد‪.‬‬
‫مثال‪ 12:‬داکتر ‪ 200‬مریض را با کار روزانه ‪ 5‬ساعت در ‪ 8‬روز معاینه می کند ایا ‪ 10‬نفر داکتر ‪ 300‬مریض را با کار‬
‫روزانه ‪ 6‬ساعت در چند روز معاینه خواهد کرد؟‬

‫مریض‬ ‫روز‬ ‫داکتر‬ ‫ساعت‬

‫‪200‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪300‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬
‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫زیاد‬
‫‪12‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪12.8.300.5‬‬
‫= معکوس‬ ‫=‪x‬‬ ‫=‬
‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10.200.6‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4.3.1‬‬
‫= مستقیم‬ ‫=‪x‬‬ ‫=‬
‫‪300‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪1.1.1‬‬
‫‪5‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪12‬‬
‫= معکوس‬ ‫=‪x‬‬ ‫‪= 12‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬

‫فیصد ÷‬
‫فیصد عبارت از عملیه است که نقص و فایده یک معامله از روی ‪ 100‬محاسبه می شود‪.‬‬
‫فورمول عمومی ان‪ :‬سرمایه × نرخ = فایده ×‪100‬‬

‫‪29/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫نرخ×سرمایه‬
‫= فایده‬ ‫‪100‬‬

‫فایده×‪100‬‬
‫= نرخ‬ ‫!‪1‬‬

‫فایده×‪100‬‬
‫= سرمایه‬ ‫!‪1‬‬

‫مثال‪ ÷20 :‬عددی ‪ 400‬چند می شود؟‬

‫نرخ×سرمایه‬
‫÷‪ = 20‬نرخ‬ ‫= فایده‬
‫‪100‬‬
‫‪20×400‬‬
‫‪ = 400‬سرمایه‬ ‫= فایده‬ ‫‪=20×4=80‬‬
‫‪100‬‬

‫?= فایده‬
‫تخفیف‬
‫عبارت از فروش جنس به قیمت کمتر از نرخ بازار می باشد بخاطر جلب مشتری‪.‬‬
‫فورمول عمومی ان‪ :‬قیمت اصلی × نرخ = تخفیف × ‪100‬‬
‫قیمت اصلی×نرخ‬
‫= تخفیف‬ ‫‪100‬‬

‫تخفیف×‪100‬‬
‫= نرخ‬ ‫قیمت اصلی‬

‫تخفیف×‪100‬‬
‫= قیمت اصلی‬ ‫نرخ‬

‫مثال‪ :‬قیمت یک جنس ‪ 4000‬افغانی است با تخفیف ‪ 30‬فیصد به فروش برسد مقدار تخفیف را دریابید؟‬
‫‪30×4000‬‬
‫‪ = 4000‬قیمت اصلی‬ ‫= تخفیف‬ ‫‪= 1200‬‬
‫‪100‬‬

‫÷‪ =30‬نرخ‬ ‫قیمت اصلی منفی قیمت فروش‬

‫? = تخفیف‬ ‫‪4000 _ 1200 = 2800‬‬

‫‪30/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫ربح ( مفاد)‬
‫ربح یکی از مسایل دیگر حساب بوده که در عرصه های تجارتی به کلی مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫فورمول عمومی ان عبارت از‪:‬‬
‫سرمایه × مدت × نرخ = ربح × ‪100‬‬
‫سرمایه×مدت×نرخ‬
‫= ربح‬ ‫‪100‬‬

‫ربح× ‪100‬‬
‫سرمایه×مدت = نرخ‬

‫ربح×‪100‬‬
‫سرمایه×نرخ =مدت‬

‫ربح×‪100‬‬
‫مدت×نرخ = سرمایه‬

‫مثال‪ :‬کدام سرمایه از قرار نرخ ‪ 4‬فیصد در مدت نیم سال ‪ 6‬ماه مفاد ‪ 15‬افغانی به جا می گذارد؟‬
‫ربح×‪100‬‬
‫? = سرمایه‬ ‫= سرمایه‬ ‫=‬
‫مدت×نرخ‬

‫÷‪ = 4‬نرخ‬
‫‪1‬‬ ‫‪100×15‬‬
‫‪ = 6‬مدت‬ ‫= سرمایه‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4+6‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1500‬‬
‫‪ = 15‬ربح‬ ‫= سرمایه‬ ‫‪= 750‬‬
‫‪12‬‬

‫ذکات‬
‫ذکات در لغت زیادت و پاکیزه گی را گویند و در اسطالح عبارت از دادن یک حصه مال به اشخاص مستحق غرض بجا‬
‫اوردن رضای هللا (ج) بعد از گذشت یک سال می باشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫حصه یا ‪ 0.5‬فیصد میباشد‪.‬‬ ‫ذکات در مال ذخیره شده‬
‫‪40‬‬

‫مثال‪ :‬ذکات مبلغ ‪ 200000‬افغانی را دریابید؟‬

‫‪ = 200000‬سرمایه‬ ‫‪5000‬‬
‫‪200000‬‬
‫‪ = 40‬ذکات‬ ‫‪= 5000‬‬
‫‪40‬‬

‫‪1‬‬

‫‪31/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫اوسط‬
‫اوسط در لغت میانه یا وسط را گویند‬
‫اوسط به دو نوع است‪:‬‬

‫‪:1‬اوسط حسابی‪:‬‬
‫عبارت از مجموع مقدار تقسیم تعداد ان مقدار میباشد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬اوسط حسابی بین اعداد ‪ 7‬و ‪ 23‬را دریابید؟‬
‫‪15‬‬
‫‪23+7‬‬ ‫‪30‬‬
‫=‬ ‫‪= 15‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ :2‬اوسط هندسی‪:‬‬
‫عبارت از جذر حاصل ضرب چند عدد میباشد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬اوسط هندسی جذر سوم بین اعداد ‪ 3.4.18‬را دریابید؟‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪√3.4.18 = √216 = 6‬‬
‫ست‬
‫یک کلمه انگلیسی است به معنای صف غنچه و غیره است‬
‫در اصطالح عبارت از مجموع اشیا است‪.‬‬

‫‪A={x/x‬‬ ‫{ ‪ 5‬یا ‪IR ˄ I ≤ X‬‬

‫ست اعداد حقیقی شامل طوریکه‬

‫انواع ست‬
‫‪ :1‬ست خالی‪:‬‬
‫نشان داده می شود‪.‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫ست خالی ستی که هیچ عنصر نداشته باشد‪ .‬و به حرف‬
‫‪32/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫} {=‪Q‬‬
‫‪:2‬ست معین‪:‬‬
‫ستی که عناصر ان معلوم و معین باشد‪.‬‬
‫}‪A={1,2,3,4,5,6‬‬
‫‪:3‬ست نامعین‪:‬‬
‫ستی که عناصر ان معلوم و معین نباشد‪.‬‬
‫{‪A={1,2,3,4…….‬‬

‫‪:4‬ست های مساوی‪:‬‬

‫هرگاه تمام عناصر ست ‪ A‬و تمام عناصر ست ‪B‬‬

‫وتمام عناصرست ‪ B‬در ست ‪ A‬شامل باشد این نوع ست را‬

‫ست مساوی گویند‪.‬‬
‫}‪A={1,2,5‬‬ ‫}‪B={1,2,5‬‬
‫‪A=B‬‬
‫}‪A={a,d,b‬‬ ‫}‪B={a,d,ob,b‬‬
‫‪A=B‬‬
‫ما میتوانیم که مرتب نیز نماییم‪.‬‬
‫‪:5‬ست غیر مساوی‪:‬‬
‫اگر تعداد عناصر در ست مساوی نباشد عین عناصر نیز نباشد این دو ست غیر مساوی اند‪.‬‬
‫}‪A={1,2,3,4‬‬ ‫}‪B={a,b,c,d‬‬
‫‪A≠B‬‬ ‫‪B≠A‬‬

‫‪:6‬ست های معادل‪:‬‬

‫ستی است که در نظرتعداد مساوی ولی از نظر عناصر یکسان نباشد و عالمه ان ≈ میباشد‪.‬‬
‫‪33/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫}‪A={1,2,3‬‬ ‫}‪B={a,b,c‬‬
‫‪A≈B‬‬
‫‪:7‬ست فرعی‪:‬‬
‫اگر عناصر یک ست شامل ست دومی باشد ست اولی ست فرعی ست دومی گفته می شود و به عالمه ‪ C‬نشان داده می‬
‫شود‪.‬‬
‫}‪A={3,5,7‬‬ ‫}‪B={3,7‬‬
‫‪BCA‬‬
‫‪:8‬ست کلی‪:‬‬
‫‪ Ͻ‬نشان داده می شود‪.‬‬ ‫ستی است که چند ست فرعی داشته باشد و دارای عالمه‬
‫}‪A={a,b,c‬‬ ‫}‪B={a,b‬‬
‫‪AϽB‬‬ ‫‪BCA‬‬
‫دریافت تعداد ست های فرعی یک ست‪:‬‬
‫می توانیم ست فرعی یک ست را توسط فورمول‬
‫𝑛‪ 2‬دریافت می نماییم‪.‬‬
‫}‪A={a,b,c‬‬
‫نظر به تعداد توان عناصر‬
‫‪2𝑛 = 23 = 2.2.2 = 8‬‬
‫}‪ {a‬فرعی‬ ‫‪C‬‬ ‫}‪{b‬فرعی‬
‫}‪A={1,2,3,5‬‬
‫‪2𝑛 = 24 = 2.2.2.2 = 16‬‬
‫عملیات اساسی باالی ست ها‪:‬‬
‫در ست ها ‪ 3‬عملیه وجود دارد‪:‬‬
‫‪ :1‬اتحاد ست ها‪:‬‬
‫اتحاد دو یا چند ست عبارت از ستی است که از یکجا شدن ست ها به وجود می اید و به عالمه ‪ U‬نشان داده می شود‪.‬‬
‫}‪A={1,3,5,7‬‬ ‫}‪B={2,4,3,5,6‬‬
‫‪34/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫}‪AUB={1,2,3,4,5‬‬ ‫از تکرار عدد جلوگیری می کنیم‪.‬‬
‫مثال ‪:2‬‬
‫}‪A={1,5,7‬‬ ‫}‪B={a,b,c‬‬
‫}‪AUB={1,2,3,a,b,c‬‬
‫‪:2‬تقاطع ست ها‪:‬‬
‫تقاطع دو ست ‪ A‬و ‪ B‬عبارت از ستی است که عناصر مشترک ست ‪ A‬و ‪ B‬تشکیل شده باشد و بر عالمه ‪ Ո‬نشان داده می‬
‫شود‪.‬‬
‫}‪A={1,2,5,7‬‬
‫}‪B={2,3,4,8,9‬‬
‫}‪AՈB={2‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫}‪A={1,2,3,4‬‬
‫}‪B={3,4,5,6‬‬
‫}‪AՈB={3‬‬
‫‪:3‬تفاضل ست ها‪:‬‬
‫تفاضل دو ست (‪ )A_B‬عبارت از ستی است که عناصر ان در ‪ A‬شامل و در ست ‪ B‬شامل نباشد‪.‬‬
‫(‪ )B_A‬عبارت از ستی است که عناصر ان در ‪ B‬شامل اما در ‪ A‬شامل نباشد‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫}‪A={1,2,5‬‬ ‫}‪B={3,4,5,7‬‬
‫}‪A_B={1,2‬‬
‫}‪B_A={3,4,7‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫}‪A={5,4,7‬‬ ‫}‪B={4‬‬
‫}‪A_B={5,7‬‬
‫{ ‪B_A={ Ф‬‬
‫‪35/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫{‪A={3,5‬‬ ‫{‪B={Ф‬‬
‫‪ Ф‬یا ‪A_B= A‬‬
‫‪ Ф‬یا ‪B_A= B‬‬

‫مثال های کانکوریک طاقت‬

‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1 +3‬‬ ‫‪1 8+10+3‬‬ ‫‪1 21‬‬ ‫‪1‬‬
‫(‪1:‬‬ ‫(×) ‪) × (2_10‬‬ ‫(=)‬ ‫(=)‬ ‫=)‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2097152‬‬

‫‪24‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪2−3‬‬ ‫‪2 4+2−3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬

‫( =‪2‬‬ ‫(×)‬ ‫(×)‬ ‫(=)‬ ‫( =)‬ ‫= )‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪210‬‬ ‫‪210‬‬
‫(× ‪53 ×57‬‬ ‫)‬ ‫(× ‪510‬‬ ‫)‬ ‫‪210‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3:‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫= )‪= 210−(−1‬‬
‫‪24 ×2−5‬‬ ‫‪2−1‬‬ ‫‪2−1‬‬

‫‪210+1 =211 =2048‬‬

‫جذر‬
‫جذر در لغت ریشه را گویند در اصطالح عبارت از دریافت عامل ضربی یکسان است اگر باهم ضرب گردد تحت جذر‬
‫حاصل گردد‪.‬‬

‫جذر به عالمه (√) نشان داده می شود‪.‬‬

‫اگر جذر درجه نداشته باشد درجه ان ‪ 2‬میباشد‪.‬‬
‫مانند‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪1:√5‬‬ ‫‪2:√4‬‬ ‫‪3:√8‬‬ ‫‪4:√4‬‬
‫مفهوم جذر دوم (مربع) یک عدد‬
‫عددیکه دوبار به نفس خود ضرب شود تا تحت جذر حاصل شود‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1:√0 = 0‬‬ ‫صفر تحت جذر ‪ 2‬یا جذر مربع صفر‬
‫کمک‪0× 0 = 0 :‬‬
‫‪36/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫‪2‬‬
‫= ‪2:√1‬‬ ‫‪(+1)(+1)= +1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(_1)(_1)=+1 =√1 =±1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪3:√2= 2×2 =4‬‬ ‫پس می گوییم جذر مربع کامل ندارد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4:√3= 3×3 =6‬‬
‫‪2‬‬
‫‪5:√5= 4×4 =16‬‬
‫نوت‬
‫بخاطر داشته باشید که عدد منفی تحت جذر نمای جفت در ساحه اعداد حقیقی دارای حل نمیباشد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1: ඥ25 =±5‬‬
‫‪2‬‬
‫= ‪ ඥ_25‬اما‬ ‫در ساحه اعداد حقیقی دارای حل نمیباشد‪.‬‬

‫دریافت جذر سوم "مکعب" یک عدد‬

‫جذر سوم یک عدد تنها به طریقه تجزیه پیدا می شوند اول اعداد را تجزیه نموده بعدا سه سه جوره جدا می نماییم را با هم‬
‫ضرب نموده جذر سوم ان عدد را بدست می اوریم‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1:√27 = 3 27‬‬ ‫‪√27 =√33 = 3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 9‬‬
‫‪3 3‬‬
‫‪1‬‬

‫‪37/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫= ‪2:√729‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪729‬‬ ‫‪√9 = 729‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪243‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪81‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪27‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬
‫نوت‪:‬‬
‫برای دریافت جذر چهارم یک عدد در عوامل ضربی ‪ 4/4‬جوره جدا می نماییم و در جذر پنجم در عوامل ضربی ان ‪5/5‬‬
‫جوره جدا نماییم به همین ترتیب هر جذر که بخواهیم پیدا می توانیم‪.‬‬

‫مثال ها‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫?= ‪1: ඥ4096‬‬
‫‪5‬‬
‫?= ‪2: ඥ3125‬‬
‫‪5‬‬
‫?=‪3: ඥ16807‬‬
‫‪3‬‬
‫?= ‪4:ඥ216‬‬

‫قوانین جذر‬

‫‪ :1‬اگر یک جذری به درجه جذر رفع شود عدد زیر جذر بدست می اید‪.‬‬
‫𝑛‬
‫‪1: √𝑚𝑛 = m‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2: ඥ24 = 2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪3: ඥ203 = 20‬‬

‫‪38/page‬‬
 ‫‪Azka Educational Center‬‬
‫‪ :2‬یک عدد توان دار را در زیر جذر از جذر نیز بیرون می توانیم‪.‬‬
‫𝑛‬
‫𝑛‬
‫‪1: √𝑎𝑛 = 𝑎𝑛 = a‬‬
‫‪5‬‬
‫‪6‬‬
‫‪2: ඥ25 = 2 6‬‬
‫‪7‬‬
‫‪5‬‬
‫‪3: ඥ37 = 3‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ :3‬میتوان ضرایب را نظر به درجه توان داده شده زیر جذر از جذر به ضریب بیاوریم‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1: 2.ඥ8 = ඥ22 . 8 = ඥ4 . 8 = ඥ32‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫برعکس‬ ‫‪: ඥ32 = ඥ8 . 4 = ඥ8 . √4 = 2. ඥ8‬‬ ‫‪1 32‬‬
‫‪2‬‬
‫?= ‪2: 3.ඥ2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬

‫?= 𝑦𝑥‪3: xy. 2ඥ‬‬

‫‪ :4‬اعدادی که با هم مساوی و همچنان درجه جذر انها نیز مساوی باشد عملیه جمع و تفریق باالی انها قابل تطبیق است‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1: 9. ඥ5 + 3. ඥ5 _ ඥ5 = 11 ඥ5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ (9+3_1) ඥ5 = 11 ඥ5‬یا‬

‫?= 𝑥√ ‪2:7.√𝑥 _ 2‬‬

‫?= ‪3: 17.√4 _ 35.√4‬‬

‫?= ‪4: 12.ඥ2 + 35.ඥ2 _40ඥ2‬‬

‫‪ : 5‬اگر چند عدد جذری در حالت ضرب باشد که اعداد زیر جذر مساوی و درجه ها مختلف باشد اول انرا از جذر کشیده‬
‫بعدا قوانین طاقت را انجام میدهیم‪.‬‬

‫روش علمی‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2+3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1:ඥ2 × ඥ2 = 2 3 × 22 = 23 + 2 2 =2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ ඥ32‬یا ‪= 26 = ඥ25‬‬

‫‪39/page‬‬
 Azka Educational Center
‫روش کانکوریک‬
3 2 3×2 6 6
1: ඥ2 × ඥ2 = ඥ23+2 = ඥ25 ‫یا‬ ඥ32

3 2
2: ඥ5 × ඥ5 =?

6 3
3: √4 × √4 =?

8 9
4: ඥ6 × ඥ6 =?

7 5
5: ඥ5 × ඥ5 =?

6 5
6:ඥ 8 × √7 =?

40/page