Download the full version of the textbook now at textbookfull.

com

Atlas and Anatomy of PET MRI PET CT and SPECT

CT 1st Edition E. Edmund Kim

https://textbookfull.com/product/atlas-and-
anatomy-of-pet-mri-pet-ct-and-spect-ct-1st-
edition-e-edmund-kim/

Explore and download more textbook at https://textbookfull.com

 Recommended digital products (PDF, EPUB, MOBI) that
you can download immediately if you are interested.

Fundamentals of Oncologic PET/CT Gary Ulaner

https://textbookfull.com/product/fundamentals-of-oncologic-pet-ct-
gary-ulaner/

textbookfull.com

PET CT in Lung Cancer 1st Edition Archi Agrawal

https://textbookfull.com/product/pet-ct-in-lung-cancer-1st-edition-
archi-agrawal/

textbookfull.com

Sodium Fluoride PET/CT in Clinical Use Kalevi Kairemo

https://textbookfull.com/product/sodium-fluoride-pet-ct-in-clinical-
use-kalevi-kairemo/

textbookfull.com

Breast Surgery Juarez M. Avelar

https://textbookfull.com/product/breast-surgery-juarez-m-avelar/

textbookfull.com
Medical-Surgical Nursing Demystified Mary Digiulio

https://textbookfull.com/product/medical-surgical-nursing-demystified-
mary-digiulio/

textbookfull.com

Study on Microextrusion based 3D Bioprinting and Bioink

Crosslinking Mechanisms Liliang Ouyang

https://textbookfull.com/product/study-on-microextrusion-
based-3d-bioprinting-and-bioink-crosslinking-mechanisms-liliang-
ouyang/
textbookfull.com

Epidemiology Beyond the Basics 4th Edition Moyses Szklo

https://textbookfull.com/product/epidemiology-beyond-the-basics-4th-
edition-moyses-szklo/

textbookfull.com

Designed by Apple In California 1st Edition Apple

https://textbookfull.com/product/designed-by-apple-in-california-1st-
edition-apple/

textbookfull.com

Teaching 21st Century Genres 1st Edition Katy Shaw (Eds.)

https://textbookfull.com/product/teaching-21st-century-genres-1st-
edition-katy-shaw-eds/

textbookfull.com
Beam’s Eye View Imaging in Radiation Oncology 1st Edition
Ross I. Berbeco Ph.D

https://textbookfull.com/product/beams-eye-view-imaging-in-radiation-
oncology-1st-edition-ross-i-berbeco-ph-d/

textbookfull.com
 E. Edmund Kim · Hyung-Jun Im
Dong Soo Lee · Keon Wook Kang

Atlas and Anatomy of

PET/MRI, PET/CT and
SPECT/CT

123
Atlas and Anatomy of PET/MRI,
PET/CT and SPECT/CT
Atlas and Anatomy
of PET/MRI, PET/CT
and SPECT/CT

E. Edmund Kim, MD, MS

Department of Radiological Sciences, School of Medicine, University of California at Irvine,
Irvine, CA, USA

Hyung-Jun Im, MD, PhD

Department of Nuclear Medicine, Seoul National University, Seoul, Republic of Korea

Dong Soo Lee, MD, PhD

Department of Nuclear Medicine and Department of Molecular Medicine and Biopharmaceutical
Sciences, Seoul National University, Seoul, Republic of Korea

Keon Wook Kang, MD, PhD

Department of Nuclear Medicine and Cancer Research Institute, Seoul National University,
Seoul, Republic of Korea
E. Edmund Kim, MD, MS Hyung-Jun Im, MD, PhD
Department of Radiological Sciences Department of Nuclear Medicine
School of Medicine Seoul National University
University of California at Irvine Seoul, Republic of Korea
Irvine, CA, USA
Keon Wook Kang, MD, PhD
Dong Soo Lee, MD, PhD Department of Nuclear Medicine and Cancer
Department of Nuclear Medicine and Department Research Institute
of Molecular Medicine and Biopharmaceutical Seoul National University
Sciences Seoul, Republic of Korea
Seoul National University
Seoul, Republic of Korea

ISBN 978-3-319-28650-1 ISBN 978-3-319-28652-5 (eBook)

DOI 10.1007/978-3-319-28652-5

Library of Congress Control Number: 2016935407

© Springer International Publishing Switzerland 2016

This work is subject to copyright. All rights are reserved by the Publisher, whether the whole or part of the material is
concerned, specifically the rights of translation, reprinting, reuse of illustrations, recitation, broadcasting, reproduction
on microfilms or in any other physical way, and transmission or information storage and retrieval, electronic adaptation,
computer software, or by similar or dissimilar methodology now known or hereafter developed.
The use of general descriptive names, registered names, trademarks, service marks, etc. in this publication does not
imply, even in the absence of a specific statement, that such names are exempt from the relevant protective laws and
regulations and therefore free for general use.
The publisher, the authors and the editors are safe to assume that the advice and information in this book are believed
to be true and accurate at the date of publication. Neither the publisher nor the authors or the editors give a warranty,
express or implied, with respect to the material contained herein or for any errors or omissions that may have been made.

Printed on acid-free paper

This Springer imprint is published by Springer Nature

The registered company is Springer International Publishing AG Switzerland
 Preface

Since we published Sectional Anatomy: PET/CT and SPECT/CT in 2007, there has been a
significant increase in the use of hybrid imaging in clinical practice and also reports of higher
sensitivity and specificity than those of the single imaging modality, thus making the integrated
approach a more accurate imaging test.
The precise lesion localization within the anatomic context, which frequently is critical,
may not be possible in PET or SPECT. It is not easy to consider three dimensions in our mind’s
eye and view the relationship of the pathology with surrounding normal organs in axial, coro-
nal, and sagittal imaging. With gradual improvement of instruments as well as software for
attenuation corrections, we have used new PET/CT and SPECT/CT images and also added
PET/MRI images.
In all hybrid imaging, a good workflow is paramount for cost-effectiveness in clinical prac-
tice. Since data acquisition on emission systems can only be dynamic or static, the major varia-
tions of imaging protocols are on the anatomic imaging side. This atlas intends to provide
educational information on sectional anatomy and illustrate common pathologies for trainees
and practitioners in the fields of nuclear medicine, radiology, oncology, neurology, cardiology,
and general medicine.

E. Edmund Kim, MD, MS

Hyung-Jun Im, MD, PhD
Dong Soo Lee, MD, PhD
Keon Wook Kang, MD, PhD

v
 Acknowledgments

We express our gratitude to all our colleagues at the Seoul National University Hospital as well
as the University of Texas M.D. Anderson Cancer Center, and also sincere thanks to our wives
and children who support our works. We appreciate Mr. Lee Klein and his assistants at Springer
who helped in the creation of this book.

vii
 Contents

1 Atlas and Anatomy of PET/MR................................................................................... 1

1.1 Brain.................................................................................................................... 1
1.1.1 Case 1 ...................................................................................................... 1
1.1.2 Case 2 ...................................................................................................... 1
1.2 Head and Neck .................................................................................................... 22
1.2.1 Case 1 ...................................................................................................... 22
1.2.2 Case 2 ...................................................................................................... 28
1.3 Chest ................................................................................................................... 32
1.3.1 Case 1 ...................................................................................................... 32
1.3.2 Case 2 ...................................................................................................... 49
1.4 Abdomen ............................................................................................................. 54
1.4.1 Case 1 ...................................................................................................... 54
1.4.2 Case 2 ...................................................................................................... 58
1.4.3 Case 3 ...................................................................................................... 73
1.4.4 Case 4 ...................................................................................................... 73
1.4.5 Case 5 ...................................................................................................... 93
1.4.6 Case 6 ...................................................................................................... 101
1.4.7 Case 7 ...................................................................................................... 101
1.4.8 Case 8 ...................................................................................................... 108
1.5 Pelvis ................................................................................................................... 115
1.5.1 Case 1 ...................................................................................................... 115
1.5.2 Case 2 ...................................................................................................... 135
1.5.3 Case 3 ...................................................................................................... 135
1.6 Musculoskeletal System...................................................................................... 164
1.6.1 Case 1 ...................................................................................................... 164
1.6.2 Case 2 ...................................................................................................... 164
1.6.3 Case 3 ...................................................................................................... 182
References .................................................................................................................... 196

2 Atlas and Anatomy of PET/CT .................................................................................... 199

2.1 FDG..................................................................................................................... 199
2.1.1 Brain/Head and Neck .............................................................................. 199
2.1.2 Chest ....................................................................................................... 230
2.1.3 Abdomen ................................................................................................. 266
2.1.4 Others ...................................................................................................... 330
2.2 Non-FDG ............................................................................................................ 359
2.2.1 11C-Acetate ............................................................................................ 359

ix
Visit https://textbookfull.com
now to explore a rich
collection of eBooks, textbook
and enjoy exciting offers!
x Contents

2.2.2 11C-methionine....................................................................................... 371

2.2.3 11C-PIB .................................................................................................. 385
2.2.4 18F-FP-CIT ............................................................................................. 400
2.2.5 18F-Flumazenil ....................................................................................... 416
2.2.6 66Ga-Arginine-Glycine-Aspartic Acid (RGD)....................................... 422
2.2.7 68Ga-DOTA-TOC ................................................................................... 432
References .................................................................................................................... 440

3 Atlas and Anatomy of SPECT/CT ............................................................................... 443

3.1 Tumors ................................................................................................................ 443
3.1.1 Hepatocellular Carcinoma ...................................................................... 443
3.1.2 Liver Metastases ..................................................................................... 444
3.1.3 Neuroendocrine Tumor ........................................................................... 445
3.1.4 Neuroblastoma ........................................................................................ 468
3.1.5 Paraganglioma......................................................................................... 468
3.1.6 Thyroid Cancer ....................................................................................... 470
3.1.7 Parathyroid Adenoma ............................................................................. 492
3.1.8 Mesothelioma.......................................................................................... 506
3.1.9 Bone Tumor ............................................................................................ 507
3.1.10 Bone Metastases...................................................................................... 510
3.2 Bone .................................................................................................................... 520
3.2.1 Trauma .................................................................................................... 520
3.2.2 Degenerative Disease .............................................................................. 531
3.2.3 Avascular Necrosis (AVN) ...................................................................... 538
3.3 Others .................................................................................................................. 550
3.3.1 Gastrointestinal Bleeding ........................................................................ 550
3.3.2 Abscess ................................................................................................... 560
3.3.3 Ectopic Thyroid ...................................................................................... 561
3.3.4 Cerebrospinal Fluid (CSF) ...................................................................... 561
3.3.5 Central Venous Line Obstruction ............................................................ 563
3.3.6 Lymph Node............................................................................................ 564
3.3.7 Lung (V/Q).............................................................................................. 570
3.3.8 Accessory Spleen .................................................................................... 571
3.3.9 Adrenal Hyperplasia ............................................................................... 583
References .................................................................................................................... 585

Index .................................................................................................................................. 589

 Contributors

Jamilla Gomez, MD National Kidney and Transplant Institute, Quezon City, Philippines

Hyung-Jun Im, MD, PhD Department of Nuclear Medicine, Seoul National University,
Seoul, Republic of Korea

Keon Wook Kang, MD, PhD Department of Nuclear Medicine and Cancer Research
Institute, Seoul National University, Seoul, Republic of Korea

E. Edmund Kim, MD, MS Department of Radiological Sciences, School of Medicine,

University of California at Irvine, Irvine, CA, USA

Yong-il Kim, MD, PhD Department of Nuclear Medicine, Seoul National University Hospital,
Seoul, Republic of Korea

Dong Soo Lee, MD, PhD Department of Nuclear Medicine and Department of Molecular
Medicine and Biopharmaceutical Sciences, Seoul National University, Seoul, Republic
of Korea

Sohyun Park, MD Department of Nuclear Medicine, Seoul National University Hospital,

Seoul, Republic of Korea

Min Young Yoo, MD Department of Nuclear Medicine, Seoul National University Hospital,
Seoul, Republic of Korea

xi
 1 Atlas and Anatomy of PET/MR

After the huge success of hybrid positron emission tomography/computed tomography (PET/
CT), there has been a continuous effort to develop a hybrid positron emission tomography/
magnetic resonance image (PET/MR) machine. Recently, a magnetic field–compatible PET
component has been developed by a substituting photomultiplier tube (PMT) for an avalanche
photodiode (APD) or silicon multiplier (SiPM). This enables development and commercializa-
tion of PET/MR. Commercial simultaneous PET/MR is now seeking clinical validation. A
simultaneous PET/MR system has several intrinsic advantages over a PET/CT system, includ-
ing a lower radiation dose, higher soft tissue resolution of anatomic images, and the possibility
of using a novel multifunctional PET/MR probe. In addition, there is the potential for the
simultaneous acquisition of an anatomic image and PET. PET/MR has a higher soft tissue
resolution than PET/CT; therefore the image reader should be well trained in reading normal
anatomy and abnormal findings in MR for the proper reading of PET/MR. There are many MR
books and atlases available to help understand and read MR images; however, there are few
PET/MR atlases. This chapter includes typical PET/MR cases of patients with malignant
tumors in the area of the brain, head and neck, chest, abdomen, pelvis, and musculoskeletal
system. In each case, pathologic findings and essential surrounding normal structures for inter-
pretation are indicated and named [1–4].

1.1 Brain
1.1.1 Case 1
A male patient, age 75, presented with worsening dizziness and weakness in both legs for 1
month. A tumorous condition in the brain was suspected on brain CT and therefore
18
F-Fludeoxyglucose (FDG) PET/MR was used.
Brain FDG PET/MR revealed a well-enhanced mass with intense metabolic activity involv-
ing the body of the corpus callosum. There was no abnormal lesion with increased metabolic
activity in the rest of the imaged body. Primary central nervous system (CNS) lymphoma was
suspected, and stereotaxic biopsy revealed a diffuse large B-cell lymphoma [5, 6] (Figs. 1.1,
1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.6, 1.7, and 1.8).

1.1.2 Case 2
A 74-year-old female patient suffering from a tingling sensation in her right hand and aphasia
for 10 days was examined. A tumorous condition in the brain was suspected on brain CT, and
FDG PET/MR was performed.

© Springer International Publishing Switzerland 2016 1

E.E. Kim et al., Atlas and Anatomy of PET/MRI, PET/CT and SPECT/CT, DOI 10.1007/978-3-319-28652-5_1
2 1 Atlas and Anatomy of PET/MR

Fig. 1.1 (1) Primary central nervous system lymphoma

Brain FDG PET/MR revealed multiple round-shaped enhancing hypermetabolic nodules

with peritumoral edema in the left frontal parietal lobes and cerebellum that were appeared to
be metastases. In whole-body FDG PET/MR, hypermetabolic bone spinal lesions were found
in C7 and L5, suggesting bone metastases. Also, an infiltrative lesion with increased metabolic
activity was found in the sigmoid colon. Subsequent colonoscopy and colonoscopic biopsy
revealed sigmoid colon cancer. The metastatic lesions were considered to have originated from
the colon cancer [7] (Figs. 1.9, 1.10, 1.11, 1.12, 1.13, 1.14, 1.15, 1.16, 1.17, 1.18, 1.19, 1.20,
and 1.21).
1.1 Brain 3

Fig. 1.2

(1) Right postcentral gyrus (3) Left postcentral gyrus

(2) Left precentral gyrus (4) Falx cerebri
4 1 Atlas and Anatomy of PET/MR

Fig. 1.3

(1) Left superior frontal gyrus (3) Left postcentral gyrus

(2) Left precentral gyrus (4) Peritumoral edema
1.1 Brain 5

Fig. 1.4

(1) Left superior frontal gyrus (4) Peritumoral edema (6) 

Primary central nervous system lym-
(2) Left precentral gyrus (5) 
Primary central nervous system lym- phoma in right frontal white matter
(3) Left postcentral gyrus phoma in right parietal white matter
6 1 Atlas and Anatomy of PET/MR

Fig. 1.5

(1) Left superior frontal gyrus (4) Peritumoral edema (6) 

Primary central nervous system lym-
(2) Left precentral gyrus (5) Primary central nervous system lymphoma phoma involving corpus callosum
(3) Left postcentral gyrus involving right parietal white matter
1.1 Brain 7

Fig. 1.6

(1) Left lateral ventricle (4) Peritumoral edema (6) 

Primary central nervous system lym-
(2) Left precentral gyrus (5) Primary central nervous system lymphoma phoma involving posterior corpus
(3) Left postcentral gyrus involving posterior corpus callosum callosum
8 1 Atlas and Anatomy of PET/MR

Fig. 1.7

(1) Left caudate nucleus (3) Left insular cortex (5) Left lateral ventricle trigone
(2) Left putamen (4) Left thalamus (6) Corpus callosum (splenium)
Visit https://textbookfull.com
now to explore a rich
collection of eBooks, textbook
and enjoy exciting offers!
1.1 Brain 9

Fig. 1.8

(1) Left lateral rectus muscle (5) Cerebellar vermis

(2) Left temporal cortex (6) Right lateral rectus muscle
(3) Midbrain (7) Optic nerve
(4) Occipital cortex (8) Right medial rectus muscle
10 1 Atlas and Anatomy of PET/MR

Fig. 1.9

(1) Bone metastasis in cervical spine

(2) Bone metastasis in lumbar spine
(3) Sigmoid colon cancer
1.1 Brain 11

Fig. 1.10

(1) Falx cerebri (4) Right postcentral gyrus

(2) Superior sagittal sinus (5) Right coronal suture
(3) Right parietal bone (6) Frontal bone
12 1 Atlas and Anatomy of PET/MR

Fig. 1.11

(1) Superior sagittal sinus (4) Right postcentral gyrus (7) Falx cerebri
(2) Sagittal suture (5) Right coronal suture (8) Metastasis in left frontal lobe
(3) Right parietal bone (6) Frontal bone
1.1 Brain 13

Fig. 1.12

(1) Superior sagittal sinus (5) Right precentral gyrus (9) Metastasis in left frontal lobe
(2) Sagittal suture (6) Right coronal suture (10) Peritumoral edema in left parietal lobe
(3) Right parietal bone (7) Right frontal bone
(4) Right postcentral gyrus (8) Falx cerebri
Random documents with unrelated
content Scribd suggests to you:
hem spreken wilde, vroegtijdig, om tien uur, moest laten aandienen. Hij kon
dan ook eerst den volgenden ochtend ontvangen worden. Hij had voordien
zorg gedragen omtrent den prelaat iets te weten te komen, zoodat hij het
voornaamste van hem wist: hij was in Napels geboren, was zijn studies
begonnen bij de Barnabietenpaters in die stad en had die op het seminarie te
Rome voltooid. Daarna was hij langen tijd professor aan de Gregoriaansche
universiteit geweest. Thans was monsignor Fornaro raadgever bij
verschillende congregaties, kanunnik van de S. Maria Maggiore, werd
verteerd door de eerzucht eenmaal kanunnik van de St. Pieter te worden, en
koesterde den droom eens secretaris van het consistorie te worden—een
ambt, dat hem later het purper geven zou. Het eenige wat men hem, die
voor een bijzonder knap theoloog doorging, verwijten kon, was, dat hij te
veel aan litteratuur deed, hij schreef namelijk veel artikelen voor
godsdienstige tijdschriften, die hij echter zoo verstandig was niet te
teekenen. Ook zeide men, dat hij zeer mondain was.

Zoodra Pierre zijn kaartje had laten overhandigen, werd hij ontvangen, en
misschien zou het vermoeden bij hem opgekomen zijn, dat hij verwacht
werd, wanneer de ontvangst, die hem van de zijde van den prelaat ten deel
viel, niet getuigd had van de meest oprechte verrassing, gepaard met eenige
ongerustheid.

“Mijnheer de abbé Froment, mijnheer de abbé Froment,” herhaalde de

prelaat, terwijl hij naar het kaartje, dat hij in zijn hand gehouden had, keek.
“Kom binnen, als het u blieft. Ik had eigenlijk niemand willen ontvangen,
want ik heb zeer dringend werk … Maar het komt er niet op aan, ga zitten!”

Maar Pierre bleef vol bewondering voor dezen knappen, grooten en sterken
man, die in de kracht van zijn leven was, staan. Blozend, gladgeschoren,
met nauwlijks grijzende haren had hij een vriendelijken neus, vochtige
lippen, liefkoozende oogen, in het kort alles wat den Romeinschen prelaat
verleidelijk en decoratief maken kan. In zijn zwarte soutane met lila kraag
zag hij er zeer gesoigneerd en eenvoudig-elegant uit. Het groote vertrek,
waarin hij ontving, en dat door twee op de piazza Navona uitziende ramen
vroolijk verlicht en met een thans bij de Romeinsche geestelijkheid weinig
voorkomenden smaak gemeubileerd was, was een waardige omlijsting voor
den opgewekten en hartelijk ontvangenden prelaat.

“Ga toch zitten, mijnheer Froment, en vertel me, waaraan ik de eer van uw
bezoek te danken heb.”

Hij was zelf ook weer gaan zitten; en Pierre voelde zich bij die natuurlijke
vraag, welke hij had moeten voorzien, plotseling verlegen worden. Zou hij
onmiddellijk op de zaak ingaan, het teere motief van zijn bezoek bekennen?
Hij voelde, dat het de snelste en waardigste weg was.

“O, monsignor, ik weet heel goed, dat wat mij tot u voert, iets zeer
ongewoons is. Maar men heeft mij aangeraden dezen stap te doen en het
komt mij voor, dat het tusschen eerlijke menschen nooit kwaad kan zijn de
waarheid in volle oprechtheid te zoeken.”

“Maar wat dan, wat dan?” vroeg de prelaat met een volkomen onschuldig
gezicht, terwijl zijn glimlach hem geen oogenblik verliet.

“Welnu dan, ik heb gehoord, dat de Indexcongregatie u opgedragen heeft

rapport uit te brengen over mijn boek Het Nieuwe Rome; en nu neem ik de
vrijheid mij te komen voorstellen voor het geval, dat u eenigen naderen
uitleg aan mij te vragen hebt.”

Maar monsignor Fornaro scheen er niets verder over te willen hooren. Hij
bracht zijn beide handen aan zijn hoofd en ging, hoewel nog altijd beleefd,
wat achteruit.

“Neen, neen, vertel me dat niet, zeg niets verder, daar zoudt u mij groot
verdriet mede doen … Laten we aannemen, dat men u verkeerd heeft
ingelicht, want men moet niets weten, weet ook niets, de anderen evenmin
als ik … Laten we om Godswil niet meer over die dingen praten.”

Gelukkig kreeg Pierre, die de uitwerking gemerkt had, welke de naam van
den assessor van het Heilig College gemaakt had, den inval te antwoorden:
“Zeker, monsignor, ik ben niet van plan u den minsten overlast te
veroorzaken, en ik herhaal u, dat ik mij nooit de vrijheid veroorloofd zou
hebben u lastig te vallen, indien niet monsignor Nani zelf mij uw naam en
uw adres gegeven had.”

Ook ditmaal liet de uitwerking niet op zich wachten, ook al gaf monsignor
Fornaro niet dadelijk toe.

“Wat, is monsignor Nani zoo onbescheiden geweest! Ik zal hem een standje
moeten geven … En wat weet hij ervan? Hij behoort niet tot de congregatie,
hij kan op een dwaalspoor gebracht zijn … Zeg hem, dat hij zich vergist
heeft, dat ik niets met deze zaak te maken heb; dat zal hem leeren, dat hij
geen geheimen, die door allen geëerbiedigd moeten worden, moet
verraden.”

Dan voegde hij er vriendelijk met zijn liefkoozende oogen en zijn

glimlachenden mond aan toe:

“Enfin, nu monsignor Nani het wenscht, wil ik wel een oogenblik met u
praten, mijnheer Froment, onder voorwaarde, dat u van mij niets zult
hooren over mijn rapport, noch over wat in de congregatie gedaan of
gezegd kan zijn.”

Op zijn beurt moest nu Pierre glimlachen, want hij verwonderde er zich

over hoe makkelijk dadelijk alles werd, wanneer de schijn en de vormen
maar gered werden. En hij begon nogmaals zijn geval uit te leggen,
schilderde hem de groote verbazing, waarin het proces, dat zijn boek
aangedaan was, hem geworpen had, de onwetendheid, waarin hij nog
verkeerde omtrent de grieven, waarnaar hij nog altijd zocht, zonder ze te
kunnen vinden.

“Zoo, zoo!” zeide de prelaat, verbaasd over zooveel naïeveteit. “De

congregatie is een rechtbank en kan niet handelen, wanneer een zaak niet
aanhangig bij haar gemaakt wordt. Uw boek wordt vervolgd, omdat men
het aangegeven heeft.”

“Ja, ik weet het, aangegeven.”

“Zeker, de klacht is door drie Fransche bisschoppen ingediend—u zult mij
niet kwalijk nemen, dat ik de namen verzwijg—en dan moet de congregatie
tot onderzoek van het geïncrimineerde werk overgaan.”

Pierre keek hem vol verbazing aan. Aangeklaagd door drie bisschoppen, en
waarom, met welk doel?

Dan dacht hij aan zijn beschermer.

“Maar kardinaal Bergerot heeft mij een goedkeurenden brief geschreven,

dien ik als voorwoord in mijn boek heb laten drukken. Was dat geen
voldoende waarborg voor het Fransche episcopaat?”

Fijntjes schudde monsignor Fornaro zijn hoofd, vóór hij antwoordde:

“O, ja zeker! De brief van Zijne Eminentie, een heel mooie brief … Toch
geloof ik, dat hij beter gedaan zou hebben dien niet te schrijven, zoowel
voor hem zelf als vooral voor u.”

En toen de priester, wiens verbazing steeds toenam, hem tot een nadere
verklaring dwingen wilde, voegde hij eraan toe:

“Neen, neen, ik weet niets, ik zeg niets … Zijne Eminentie kardinaal

Bergerot is een heilige, die door iedereen vereerd wordt, en wanneer hij
zondigen kon, dan zou men daarvan alleen zijn hart een verwijt kunnen
maken.”

Er volgde een stilte. Pierre had een gevoel, alsof zich een afgrond voor hem
opende. Hij durfde niet aandringen, maar zeide met eenige heftigheid:

“Maar waarom mijn boek en waarom niet de boeken der anderen? Ik denk
er niet over op mijn beurt als aanklager op te treden, maar hoeveel boeken
ken ik niet, waarvoor Rome de oogen sluit en die heel wat gevaarlijker zijn
dan het mijne!”

Ditmaal scheen monsignor blijde te zijn zich bij Pierre’s meening te kunnen
aansluiten.
“U hebt groot gelijk, wij weten heel goed, dat wij niet alle slechte boeken
kunnen bereiken, en dat spijt ons genoeg. Maar u moet eens denken aan het
ontelbaar aantal boeken, dat wij gedwongen zouden zijn te lezen. Daarom
veroordeelen wij de slechtste en bloc.”

Hij ging nader op die quaestie in. In principe moesten de drukkers geen
boek op de pers leggen, zonder het van te voren aan de goedkeuring van
den bisschop onderworpen te hebben. Maar in welke groote verlegenheid
zouden de bisschoppen geraken, wanneer de drukkers zich bij de
tegenwoordige reusachtige boekenproductie, plotseling naar dien regel
gingen schikken. Men zou voor dat kolossale werk geen tijd, geen geld en
niet genoeg geschikte menschen hebben. Daarom veroordeelde de
Indexcongregatie de verschenen of nog te verschijnen boeken van sommige
categorieën geheel en al, zonder ze te onderzoeken: in de eerste plaats alle
voor de zeden gevaarlijke boeken, alle erotische boeken, alle romans;
vervolgens alle Bijbels in de gewone talen, want de Heilige Boeken mogen
maar niet zonder onderscheid toegestaan worden; ten slotte alle
duivelskunstenboeken, alle wetenschappelijke, geschiedkundige en
wijsgeerige boeken, die met het dogma in strijd zijn, alle boeken van ketters
of eenvoudige geestelijken, die den godsdienst betreffen. Dat waren
verstandige, door verschillende pausen overgenomen wetten, waarvan het
exposé als voorrede diende voor den catalogus van verboden boeken, dien
de congregatie uitgaf, en zonder welke deze catalogus, wilde men hem
volledig hebben, alleen een heele bibliotheek gevuld zou hebben. In één
woord, wanneer men hem doorbladerde, merkte men dadelijk, dat het
interdict vooral werken van priesters betrof, daar Rome er zich, gezien de
moeilijkheid en het reusachtige van de taak, slechts om bekommerde zorg te
dragen voor de goede orde in de Kerk. Dat was ook het geval met Pierre en
zijn boek.

“U begrijpt,” ging monsignor Fornaro voort, “dat we voor een hoop

ongezonde boeken geen reclame gaan maken door ze de eer van een
afzonderlijke veroordeeling aan te doen. Er zijn er legioenen bij alle
volkeren, en wij zouden geen papier en geen inkt genoeg hebben, om ze alle
te bereiken. Wij bepalen er ons toe er een te treffen, wanneer het door een
beroemden naam geteekend is, wanneer er te veel over gesproken wordt of
wanneer het ergerlijke aanvallen bevat tegen het geloof. Dat is voldoende
om er de menschheid aan te herinneren, dat wij bestaan en ons verdedigen,
zonder in het minst iets van onze rechten of van onze plichten prijs te
geven.”

“Maar mijn boek, mijn boek?” riep Pierre uit; “waarom die vervolging
tegen mijn boek?”

“Maar dat leg ik u toch, voor zoover het mij geoorloofd is, uit, mijn beste
mijnheer Froment. U is priester, uw boek heeft succes, u hebt een
goedkoope editie gegeven, die goed verkocht wordt—en nu spreek ik niet
over de letterkundige verdienste, die werkelijk zeer opmerkelijk is, want ik
maak u mijn compliment over den dichterlijken ademtocht, die door het
geheele werk gaat. Maar hoe zou het mogelijk zijn, dat wij in die
omstandigheden onze oogen sloten voor een werk, waarin u concludeert tot
de vernietiging van onzen heiligen godsdienst en tot de verwoesting van
Rome?”

Pierre bleef, als verstikt door verwondering, met open mond zitten.

“De verwoesting van Rome? Groote God, maar ik wil Rome juist verjongd,
eeuwig, de koningin der wereld!”

En opnieuw aangegrepen door zijn brandende geestdrift, verdedigde hij

zich, legde hij opnieuw zijn geloofsbekentenis af: het Katholicisme moest
terugkeeren tot de oorspronkelijke Kerk, nieuwe krachten putten uit het
broederlijke Christendom van Jezus, de paus moest, van alle aardsche
hoogheid bevrijd, door barmhartigheid en liefde heerschen over de geheele
menschheid, de wereld redden van de vreeselijke sociale crisis, die haar
bedreigde, om haar te brengen tot het ware koninkrijk Gods, tot de
Christelijke gemeenschap van alle tot één volk vereenigde volkeren.

“Kan de Heilige Vader mijn boek veroordeelen? Zijn het niet zijn geheime
ideeën, die men begint te raden? En zou het mijn eenige fout niet zijn, dat ik
ze te vroeg en te vrij uitgesproken heb? Zou ik, indien men mij toestond
hem te spreken, niet onmiddellijk van hem verkrijgen, dat de vervolging
gestaakt werd?”
Monsignor Fornaro zeide niets meer, schudde zijn hoofd, zonder zich boos
te maken over de jeugdige onstuimigheid van den priester. Integendeel hij
glimlachte met een toenemende vriendelijkheid, als schepte hij vermaak in
zooveel onschuld en dweperij.

“Vooruit maar, vooruit maar!” zeide hij eindelijk vroolijk. “Ik zal u niet
tegenhouden. Het is mij verboden iets te zeggen … Maar het wereldlijk
gezag, het wereldlijk gezag …”

“En wat wil dat wereldlijk gezag?”

Weer zeide de prelaat niets. Hij keek naar boven en speelde met zijn blanke
handen. Toen hij weer begon te spreken, was het alleen om er aan toe te
voegen:

“En dan is er nog uw nieuwe godsdienst … Want het woord nieuwe

godsdienst, nieuwe godsdienst komt tweemaal in uw boek voor …”

Hij wond zich nog meer op, raakte zoo buiten zichzelf, dat Pierre, door
ongeduld aangegrepen, uitriep:

“Ik weet niet, hoe uw rapport luiden zal, monseigneur, maar ik verzeker u,
dat het nooit in mijn bedoeling gelegen heeft het dogma aan te vallen. Dat
blijkt waarachtig toch wel uit mijn heele werk, ik heb alleen een boek van
erbarmen en redding willen geven. Het is niet meer dan billijk ook met de
bedoelingen rekening te houden.”

Monsignor Fornaro was weer kalm geworden en zeide op vaderlijken toon:

“O, de bedoelingen, de bedoelingen!”

Hij stond op, ten teeken, dat hij het onderhoud als geëindigd beschouwde.

“Wees ervan overtuigd, mijn waarde mijnheer Froment, dat ik mij zeer
vereerd gevoel, dat u zich tot mij gewend heeft … Natuurlijk kan ik u niet
zeggen, hoe mijn rapport zal uitvallen; wij hebben er trouwens al te veel
over gesproken en ik had eigenlijk moeten weigeren naar uw verdediging te
luisteren. Maar desniettemin ben ik gaarne bereid u in alles, wat niet
indruischt tegen mijn plicht, te helpen … Maar ik vrees voor uw boek het
ergste.”

En toen Pierre opnieuw beginnen wilde, voegde hij er aan toe:

“Ach ja … De feiten worden beoordeeld en niet de bedoelingen. Iedere

verdediging is dus nutteloos, het boek bestaat en is wat het is. U kunt het
net zooveel verklaren en uitleggen als u wilt, maar veranderen kunt u het
niet meer … Daarom hoort de congregatie de aangeklaagden nooit,
aanvaardt zij van hen slechts de eenvoudige herroeping. Het verstandigste
wat u nog doen kunt, is uw boek te herroepen, u te onderwerpen … Wilt u
dat niet? Ach, wat zijt ge nog jong, vriendlief!”

Hij lachte nog luider om het gebaar van verzet, van ontembaren trots, dat
zijn jonge vriend, zooals hij hem noemde, niet bedwingen kon. Dan bij de
deur, in een nieuwe opwelling van sympathie, terwijl hij zijn stem deed
dalen:

“Kom, vriendlief, ik wil iets voor u doen, ik zal u een goeden raad geven …
Eerlijk gezegd, beteeken ik niets. Ik lever mijn rapport in, het wordt
gedrukt, men leest het, zonder dat men er eenige waarde aan behoeft te
hechten … De secretaris der Congregatie, pater Dangelis, daarentegen kan
alles, zelfs het onmogelijke … Ga hem opzoeken in het klooster der
Dominicanen achter de piazza di Spagna … Maar noem mijn naam niet. Tot
ziens, waarde heer, tot ziens!”

Als verdoofd stond Pierre weer op de piazza Navona; hij wist niet meer, wat
hij gelooven en hopen moest. Een laffe gedachte maakt zich van hem
meester: waarom dezen strijd, waarin de tegenstanders onbekend en
ongrijpbaar bleven, voortzetten? Waarom nog langer blijven in dit
bedriegelijke Rome? Hij zou vluchten, nog denzelfden avond naar Parijs
terugkeeren, dan verdwijnen en er in de uitoefening van de nederigste
naastenliefde troost zoeken voor zijn bittere teleurstellingen. Het was een
van die oogenblikken van hulpeloosheid, waarin de zoo lang gedroomde
taak onmogelijk schijnt. Maar ondanks zijn verwarring ging hij toch op zijn
doel af. Toen hij op den Corso, dan in de Via dei Condotti en eindelijk op de
piazza di Spagna gekomen was, besloot hij nog een bezoek te brengen aan
pater Dangelis. Het klooster der Dominicanen ligt daar onder de S. Trinità
dei Monti.

O, die Dominicanen! Hij had nooit zonder een zekeren, met eenigen schrik
vermengden eerbied aan hen gedacht. Welke een krachtigen steun hadden
zij zich steeds voor de autoritaire en theocratische idee getoond! Hun
dankte de Kerk haar meest krachtige autoriteit; zij waren de glorierijke
soldaten van zijn overwinning. Terwijl de H. Franciscus van Assisi voor
Rome de zielen der nederigen veroverde, onderwierp de H. Dominicus de
zielen der intelligenten en machtigen. En dat alles vol hartstocht, met een
vuur vol bewonderenswaardig geloof en wilskracht, door alle mogelijke
middelen—door prediking, door boeken, door den druk van politie en
gerecht. Al moge hij de Inquisitie niet ingesteld hebben, hij heeft daar een
dankbaar gebruik van gemaakt; zijn zacht, broederlijk voelend hart bestreed
het schisma te vuur en te zwaard. Levend in armoede, kuischheid en
gehoorzaamheid, groote deugden in die tijden van hoogmoed en
uitspattingen, trokken hij en zijn monniken door de steden, predikten voor
de goddeloozen, trachtten hen terug te brengen tot de Kerk, klaagden hen
aan bij de geestelijke rechtbanken, wanneer hun woord niet voldoende was.
Hij viel ook op de wetenschap aan, trachtte die voor zich te winnen,
koesterde het ideaal God te verdedigen met de wapenen der rede en der
menschelijke kennis; hij was de voorvader van den Heiligen Thomas van
Aquino, het licht der Middeleeuwen, die alles, de psychologie, de logica, de
politiek en de moraal in zijn Summarium samenvatte.

Op die wijze vulden de Dominicanen de wereld, terwijl zij de leer van

Rome op de beroemdste kansels van alle volkeren verdedigden en bijna
overal in strijd waren met den vrijen geest der Universiteiten; zij waren de
trouwe wachters en hoeders van het dogma, de onvermoeide smeden van
het fortuin der pausen, de machtigsten van alle wetenschappelijke en
litteraire arbeiders, die het reusachtige gebouw van het Katholicisme, zooals
het thans nog bestaat, hebben opgetrokken.
Maar thans vroeg Pierre, die dit gebouw, dat men meende op vasten grond
te hebben gebouwd om de eeuwigheid uit te dienen, voelde wankelen, zich
af, welk nut die werklieden nog konden hebben. Hun politie en hun
rechtbanken waren onder vervloekingen gestorven, naar hun woord werd
niet meer geluisterd, hun boeken las men zoo goed als niet meer, hun rol
van geleerden en beschavers was tegenover de hedendaagsche wetenschap,
wier waarheden het dogma aan alle kanten steeds meer en meer doen
kraken, uitgespeeld. Zeker, ook nu nog vormen zij een invloedrijke en
bloeiende orde; maar hoe lang ligt de tijd reeds achter ons, dat hun generaal
in Rome heerschte als heer van het heilige paleis, en in geheel Europa
kloosters, scholen en onderdanen had! Van dat onmetelijke groote erfgoed
hebben zij in de Romeinsche curie thans niets meer over dan eenige in hun
orde gebleven betrekkingen, o. a. het secretariaat van de Indexcongregatie,
een vroegere onderhoorigheid van het Heilig Officie, waarin zij
oppermachtig heerschten.

Pierre werd onmiddellijk bij pater Dangelis toegelaten. Het was een groote,
kale, witte en door helder zonlicht overstroomde kamer. Men vond er niets
dan een tafel en eenige lage stoeltjes, terwijl aan den muur een groot
koperen crucifix hing. Bij de tafel stond de pater, een magere, in de strenge,
wijde, zwarte en witte dracht gekleede man van ongeveer vijftig jaar. De
grijze oogen in zijn lang ascetengezicht met den smallen mond, den spitsen
neus en de magere kin hadden een hinderlijk-starenden blik. Overigens was
zijn optreden beslist, eenvoudig en beleefd.

“Mijnheer de abbé Froment, de schrijver van Het Nieuwe Rome, niet waar?”

Hij ging op een laag stoeltje zitten, terwijl hij met zijn hand naar een ander
voor Pierre wees.

“Wees zoo goed, mijnheer de abbé, mij het doel van uw bezoek te zeggen.”

Pierre moest opnieuw met zijn uitleggingen en zijn verklaringen beginnen;

en dit was des te pijnlijker voor hem, daar zijn woorden neervielen in een
doodelijke stilte, in een doodelijke kilte. De pater bewoog zich niet, hij
hield zijn handen op zijn knieën gekruist, terwijl zijn scherpe,
doordringende oogen op die van den priester gericht waren.

Toen deze eindelijk klaar was, zeide hij:

“Mijnheer de abbé, ik heb gemeend u niet in de rede te moeten vallen, maar

ik had eigenlijk niet naar dit alles mogen luisteren. Het proces tegen uw
boek is begonnen, en geen macht ter wereld zou in staat zijn den loop
daarvan tegen te houden. Ik begrijp dus eigenlijk niet goed, wat u van mij
schijnt te verwachten.”

Met bevende stem waagde Pierre te antwoorden:

“Ik verwacht goedheid en rechtvaardigheid.”

Een flauw glimlachje van trotschen ootmoed, speelde om de lippen van den
monnik.

“Wees niet bang, het heeft God altijd behaagd in mijn bescheiden ambt Zijn
licht over mij te doen schijnen. Trouwens ik heb geen gerechtigheid te
oefenen, ik ben maar een eenvoudige ambtenaar, die de processen moet
ordenen en documenteeren. Alleen Hunne Eminenties, die leden zijn der
congregatie, spreken een oordeel uit over uw boek … Zij zullen dat
ongetwijfeld doen met de hulp van den Heiligen Geest, en u hebt niets te
doen dan u te buigen voor haar uitspraak, zoodra die door Zijne Heiligheid
bekrachtigd is.”

Hij stond op en dwong daardoor Pierre ook op te staan. Het waren dus bijna
dezelfde woorden als bij monsignor Fornaro; slechts werden zij hier met
een snijdende beslistheid, met een soort kalme bravoure uitgesproken.
Overal stootte hij op dezelfde naamlooze kracht, op dezelfde machtige,
steeds in werking zijnde machine, welker raderen elkaar onderling niet
kennen wilden. Ongetwijfeld zou men hem nog langen tijd van den een naar
den ander sturen, zonder dat hij ooit het hoofd, den beoordeelenden en
handelenden wil, vinden zou. Hem bleef niets over dan zich erbij neer te
leggen.
Toch kwam hij, alvorens weg te gaan, op de gedachte nogmaals den naam
van monsignor Nani, wiens macht hij thans begon te begrijpen, uit te
spreken.

“Ik vraag u wel excuus, dat ik u nutteloos lastig gevallen heb. Ik heb slechts
den welwillenden raad van monsignor Nani gevolgd, die wel zoo goed is
zich voor mij te interesseeren.”

Maar de uitwerking was geheel onverwacht. Weer kwam er een glimlachje

op het magere gezicht van pater Dangelis; om zijn lippen verscheen een
plooi, waarin een ironische minachting niet te miskennen viel. Hij was
bleeker geworden; zijn vurige oogen vlamden.

“O, zendt monsignor Nani u?… Nu, wanneer u meent protectie noodig te
hebben, is het onnoodig u tot een ander dan tot hem te wenden. Hij is
almachtig … Ga naar hem, ga naar hem!”

Dat was de geheele bemoediging, die Pierre van dat bezoek medenam: de
raad om terug te gaan tot hem, die hem zond. Hij voelde, dat de grond hem
onder de voeten wegzonk, en besloot naar het paleis Boccanera terug te
keeren, om na te denken en een duidelijk besef te krijgen van zijn toestand,
vóór hij verdere stappen deed. Onmiddellijk was het denkbeeld in hem
opgekomen raad te vragen aan don Vigilio: en het toeval wilde, dat hij dien
avond na het souper den secretaris in de gang aantrof, toen deze met zijn
kaars in de hand naar zijn slaapkamer wilde gaan.

“Ik heb u zooveel te zeggen! Kom als het u blieft een oogenblik in mijn
kamer!”

Met een handgebaar legde de secretaris hem het zwijgen op. Dan op zacht-
fluisterenden toon:

“Hebt u abbé Paparelli niet op de eerste verdieping gezien? Hij liep achter
ons.”

Dikwijls ontmoette Pierre in het paleis den sleepdrager, wiens slap gezicht
en verdacht-snuffelende manier van doen Pierre steeds hinderden. Maar hij
bekommerde zich er nooit om en was dan ook door die vraag zeer verrast.
Doch reeds was don Vigilio, zonder het antwoord af te wachten, naar het
einde van de gang teruggeloopen en bleef daar lang staan luisteren. Dan
sloop hij weer naar Pierre’s kamer, blies zijn kaars uit en sprong naar
binnen.

“Ziezoo, daar ben ik!” prevelde hij, toen de deur weer dicht was. “Als u het
goed vindt, zullen wij niet in dezen salon blijven, maar naar uw slaapkamer
gaan. Twee muren zijn beter dan een.”

Toen de lamp eindelijk op tafel stond en zij beiden in de vervelooze kamer

zaten, welker vlaskleurig behang, ongelijksoortige meubelen, kale vloer en
kale muren de melancholie van oude verwelkte dingen bezaten, merkte
Pierre, dat de abbé aan een heftiger aanval van koorts ten prooi was dan
gewoonlijk. Zijn klein mager lichaam huiverde van de koude, nog nooit
hadden in zijn arm, geel, uitgeteerd gelaat zijn vurige oogen zoo donker
gebrand.

“Bent u ziek? Ik zou u niet graag vermoeien.”

“Ziek! Ach ja, mijn lichaam brandt als vuur. Maar ik wil juist heel graag
praten. Ik kan het niet langer uithouden. Eens moet je je hart toch lucht
geven.”

Wilde hij afleiding zoeken voor zijn kwaal? Wilde hij zijn lang zwijgen
verbreken, om niet den verstikkingsdood te sterven? Hij liet Pierre
onmiddellijk de stappen, die hij de laatste dagen gedaan had, vertellen en
wond zich nog meer op, toen hij hoorde op welke wijze kardinaal Sarno,
monsignor Fornaro en pater Dangelis den jongen priester ontvangen
hadden.

“Jawel, jawel, natuurlijk! Het verwondert me heelemaal niet, maar toch

hindert het me voor u. O, ik weet wel, het gaat mij niet aan, maar het maakt
me ziek, want het roept al mijn eigen ellende weer wakker!… Kardinaal
Sarno, die met zijn gedachten elders leeft en nooit iemand geholpen heeft,
moeten we niet mederekenen, maar die Fornaro, die Fornaro!”
“Hij scheen mij heel vriendelijk, ja zelfs heel welwillend toe, en ik geloof
werkelijk, dat hij naar aanleiding van ons onderhoud zijn rapport wel
verzachten zal.”

“Hij! Hoe vriendelijker hij geweest is, des te zwarter zal hij u maken. Hij
zal u opvreten, zich vetmesten aan die makkelijke prooi. O, u kent hem nog
niet! Altijd ligt hij op de loer, om zijn geluk op te bouwen met het ongeluk
van arme drommels, van wie hij weet, dat hun ondergang den machtigen
behagen zal!… Neen, dan heb ik liever te doen met den andere, met pater
Dangelis, een verschrikkelijk man, maar eerlijk en rechtuit ten minste, en
bovendien iemand met een helderen kop. Ik wil u echter volstrekt niet
verhelen, dat hij, als hij de baas was, u als een handjevol stroo zou
verbranden … Als ik u alles kon zeggen, als ik u met mij mede kon nemen
in de vreeselijke dessous van deze kringen, als ik u de monsterachtige
eerzucht, de afschuwlijke intriges, de omkoopbaarheid, de lafheden, het
verraad, ja zelfs de misdaden kon laten zien!”

Nu Pierre zag, dat hij zich zoo door zijn wrok liet medesleepen, wilde hij
trachtten de inlichtingen te krijgen, die hij tot dit oogenblik vergeefs
gezocht had.

“Zeg mij tenminste, hoever het met mijn zaak staat. Toen ik er bij mijn
aankomst naar vroeg, hebt u mij geantwoord, dat de kardinaal nog geen
enkel stuk gekregen had. Maar de processtukken zijn nu klaar, dat weet u
toch zeker wel?… Tusschen twee haakjes, monsignor Fornaro heeft mij
verteld, dat drie Fransche bisschoppen een aanklacht ingediend en een
vervolging geëischt zouden hebben! Drie bisschoppen! Hoe is het
mogelijk?”

Don Vigilio haalde heftig zijn schouders op.

“O, wat bent u toch nog goed van vertrouwen! Het verwondert mij, dat er
maar drie zijn … Ja, verschillende stukken van uw proces zijn thans in onze
handen, trouwens ik had al lang begrepen, wat voor een proces het zijn zou.
De drie bisschoppen zijn de bisschop van Tarbes, die blijkbaar handelt op
instigatie van de paters van Lourdes, en de bisschoppen van Poitiers en
Evreux, beiden bekend om hun ultramontaansche onverdraagzaamheid en
hartstochtelijke tegenstanders van kardinaal Bergerot. Deze laatste staat,
zooals u weet, om zijn Gallicaansche denkbeelden en zijn werkelijk zeer
liberalen geest op het Vaticaan slecht aangeschreven … U behoeft nergens
anders te zoeken, de geheele zaak is daar te vinden. De almachtige paters
van Lourdes eischen van den Heiligen Vader een executie, terwijl men
bovendien door uw boek den kardinaal tracht te treffen voor een brief, dien
hij voor u zoo onvoorzichtig geschreven heeft en welken gij als inleiding
hebt laten afdrukken … In den laatsten tijd zijn de veroordeelingen van den
Index dikwijls niets meer dan knotsslagen, die geestelijken elkander
wederkeerig in het donker toebrengen. Het aanklagen en verklikken is aan
de orde van den dag; het heerscht als onbeperkt gebieder en daarna komt de
wet van de willekeur. Ik zou u ongelooflijke feiten kunnen noemen,
onschuldige boeken, die men onder honderden andere uitgekozen heeft, om
een gedachte of een mensch te dooden; want achter den auteur heeft men
het meestal altijd op een hoogere en machtigere gemunt. Het is zulk een
nest van intriges, zoo’n bron van misbruiken, waarin de laagste persoonlijke
wraaknemingen uitgeoefend worden, dat de instelling van den Index
wankelt en men zelfs hier in de omgeving van den paus de
noodzakelijkheid voelt haar binnen korten tijd opnieuw te reglementeeren,
indien men niet wil, dat zij geheel en al in diskrediet geraakt … O, ik
begrijp heel goed, dat men er zoo lang mogelijk aan vasthoudt om de
universeele macht te behouden, met alle wapenen te regeeren, maar dan
moeten het mogelijke wapenen zijn, moeten zij niet door hun
onbeschaamde onrechtvaardigheid prikkelen en door hun kinderachtigheid
geen lachje opwekken.”

Pierre luisterde, een pijnlijke verwondering had zich van zijn hart meester
gemaakt. O, hij had, sedert hij te Rome was, sedert hij zag, hoe de Paters
der Grot daar ontzien en gevreesd werden en door de groote sommen, die
zij voor den Pieterspenning zonden, er heer en meester waren, gevoeld, dat
zij achter de vervolgingen stonden, geraden, dat hij zou moeten boeten voor
de bladzijde in zijn boek, waarin hij constateerde, dat er te Lourdes een
zondige verdraaiing van het fortuin, een verschrikkelijk schouwspel, dat aan
God deed twijfelen, een voortdurende reden tot strijd waar te nemen was,
die in de waarlijk Christelijke maatschappij van morgen zou ophouden te
bestaan. Ook begreep hij heel goed de ergernis, die zijn niet verborgen
vreugde over het verlies van de wereldlijke macht en vooral dat ongelukkig
gekozen woord “nieuwe godsdienst”, dat alleen reeds voldoende geweest
zou zijn, om de aanklagers te wapenen, gewekt hadden. Maar wat hem
voornamelijk verbaasde en tot wanhoop bracht, dat was het ongehoorde,
onbegrijpelijke feit, dat de brief van kardinaal Bergerot als een misdaad
beschouwd, dat zijn boek aangeklaagd en veroordeeld werd om daardoor
den eerwaardigen herder, dien men van voren niet durfde aanvallen, in zijn
rug te treffen. Het was voor hem een bittere en pijnlijke gedachte, dat hij in
zijn vurige naastenliefde de oorzaak geworden was van de nederlaag van
dien man. Welk een wanhoop op den achtergrond van die twisten, waarin
alleen de liefde voor den arme moest strijden, de afschuwlijkste
geldquaesties, de door razende zelfzucht ontketende hartstochten en
begeerten te vinden!

Dan rees in Pierre een verzet tegen dien gehaten en belachelijken Index op.
Hij ging de werking na van af de aanklacht tot aan het openlijk afkondigen
der verboden boeken. Hij had nu den secretaris der congregatie gesproken,
pater Dangelis, in wiens handen de aanklacht kwam en die van af dat
oogenblik met den hartstocht van den autoritairen en geleerden monnik en
vervuld met den droom de geesten en het geweten als in den heroïschen tijd
der Inquisities te regeeren, het proces instrueerde en het dossier
samenstelde. Van de adviseerende prelaten had hij er een bezocht, die belast
was met het rapport over zijn boek, den zoo eerzuchtigen en zóó
vriendelijken monsignor Fornaro, een spitsvondig theoloog, die er niet
tegen op gezien zou hebben om aanvallen op het geloof te vinden in een
verhandeling over algebra, wanneer de zorg om zijn geluk dat eischte.

Dan volgden de bijeenkomsten der kardinalen, die van tijd tot tijd stemden
en in hun droef stemmende wanhoop niet alle boeken te kunnen treffen, er
één onderdrukten. Ten slotte bekrachtigde de paus dan het besluit door zijn
handteekening, een zuivere formaliteit—want waren niet alle boeken
strafbaar? Maar welk een zeldzame en jammerlijke bastille uit het verleden
was deze verouderde, bouwvallige, tot kindschheid vervallen Index
geworden! Men voelde welk een vreeselijke macht hij eens geweest moest
zijn, toen de boeken nog zeldzaam waren en de Kerk bloed- en
vuurrechtbanken bezat, om haar vonnissen ten uitvoer te leggen. Daarna
hadden de boeken zich zoo vermenigvuldigd, was de geschreven en
gedrukte gedachte zoo’n diepe en zoo’n breede golf geworden, dat zij alles
overstroomd, alles medegesleurd had. De ontaarde, met onmacht geslagen
Index moest zich thans bepalen tot een ijdele demonstratie, om de
reusachtige moderne productie en bloc te veroordeelen, kromp het veld van
zijn werkzaamheden steeds meer in, hield zich alleen nog maar bezig met
het onderzoek van werken van geestelijken. Maar zelfs in die rol was hij
nog verdorven, bezoedeld door de laagste hartstochten, veranderd in een
werktuig van intriges, haat en wraak. O, die treurige bekentenis van
zwakken ouderdom, van toenemende verlamming te midden van de
spottende onverschilligheid der volkeren!

Het Katholicisme, de vroegere, roemrijke bemiddelaar der beschaving, had

er toe moeten komen om de boeken in een hoop in het vuur van zijn hel te
gooien! En welk een hoop was het! Bijna de geheele litteratuur,
geschiedenis, philosophie en wetenschap der vorige eeuwen en der onze!
Weinig boeken worden er thans gepubliceerd, die niet door de banbliksems
der Kerk getroffen zouden worden. Dat zij haar oogen sluit is alleen het
gevolg van het feit, om de onmogelijke taak alles te vervolgen en alles te
vernietigen, uit den weg te gaan. Toch tracht zij hardnekkig den schijn van
haar souverein gezag over de geesten te redden—als een zeer oude, van
haar troon vervallen verklaarde koningin zonder rechters en beulen, die
ondanks alles doorgaat ijdele vonnissen uit te spreken, welke slechts door
een zeer kleine minderheid aanvaard worden.

Maar men stelle zich een oogenblik voor, dat zij overwinnend en door een
wonder meesteresse over de geheele wereld was; men vrage zich af wat zij
met rechtbanken om vonnissen uit te spreken en gendarmes om die uit te
voeren, maken zou van de menschelijke gedachte; men denke zich eens in,
dat de regels van den Index streng werden toegepast, een drukker niets
zonder goedkeuring van den bisschop op de pers kon leggen, alle boeken bij
de congregaties aangebracht, het verleden gezuiverd, het heden gekneveld,
aan een geestelijke Terreur onderworpen zou worden; zou dat niet
gelijkstaan met het sluiten der bibliotheken, de gevangenzetting van het
erfdeel der geschreven gedachte, de barricadeering van de toekomst, het
volkomen stopzetten van iederen vooruitgang of iedere verovering
beteekenen? Een vreeselijk voorbeeld van dit rampzalige experiment levert
het Rome van onze dagen met zijn verkilden bodem, zijn gestorven, door
eeuwen van pauselijk bestuur gedood sap, Rome, dat zóó onvruchtbaar
geworden is, dat na vijf-en-twintig jaar van herleving en vrijheid nog geen
enkele man, nog geen enkel werk daarin is ontstaan. Maar wie zou dat
aanvaarden—niet onder de revolutionnaire geesten, maar onder de vrome
geesten van eenige beschaving en eenig breed inzicht? Alles zou in het
kinderlijke en absurde instorten.

Er heerschte een diepe stilte, en Pierre, die door zijn overpeinzingen geheel
van streek geraakt was, maakte een wanhopig gebaar, toen hij den
zwijgenden don Vigilio voor zich zag zitten. Een oogenblik zwegen beiden
in de onbeweeglijkheid van den dood, die uit het oude, ingesluimerde paleis
oprees, te midden van deze gesloten kamer, welke door de lamp zoo rustig
verlicht werd. Dan boog don Vigilio met zijn van koorts schitterenden blik
wat voorover en fluisterde in een rilling.

“Zij zitten altijd overal achter, altijd zij!”

Pierre, die het niet begreep, geraakte door dit als het ware verdwaalde
woord, dat schijnbaar zonder eenigen overgang uitgesproken werd, in een
eenigszins ongeruste verbazing.

“Wie zijn die zij?”

“De Jezuïeten.”

De magere, geel geworden priester had in dien kreet de opgehoopte woede

van zijn nu losbrekenden hartstocht gelegd. Wat kwam het erop aan, of hij
een nieuwe dwaasheid beging. Eindelijk was het woord eruit! Toch wierp
hij een laatsten blik vol wanhopig wantrouwen door de kamer. Dan gaf hij
zijn hart lucht in een langen woordenstroom, die des te onweerstaanbaarder
was, omdat hij dien zoo lang in den grond van zijn hart teruggedrongen had.

“O, die Jezuïeten, die Jezuïeten!… U denkt ze te kennen, maar u hebt niet
het flauwste besef van hun afschuwlijke daden of van hun onberekenbare
macht. Overal zitten zij achter, zij en zij alleen. Zeg dat maar altijd tot u
zelf, zoodra u niet meer begrijpen kunt en toch begrijpen wilt. Wanneer u
een ramp overkomt, wanneer u lijdt, wanneer u weent, denk dan dadelijk:
“Dat zijn zij, dat is hun werk!” Ik ben er niet zeker van, dat er niet een
onder dit bed ligt, in die kast staat … O, die Jezuïeten, die Jezuïeten. Zij
hebben mij opgegeten, eten me nog op; zij zullen niets meer van mijn
vleesch of van mijn beenderen overlaten.”

Met zijn afgebroken stem vertelde hij zijn geschiedenis, zijn jeugd vol
idealen. Hij behoorde tot den kleinen provincie-adel, bezat een vrij aardig
inkomen en had een levendigen, soepelen, de toekomst toelachenden geest.
Thans zou hij zeker prelaat en op den weg naar hooge waardigheden
geweest zijn, indien hij niet de fout begaan had zijn afkeuring uit te spreken
over de Jezuïeten en hen bij twee of drie gelegenheden tegen te werken.
Vanaf dat oogenblik hadden zij, als men hem gelooven mocht, alle denkbare
ongelukken op hem laten regenen: zijn vader en zijn moeder waren
gestorven, zijn bankier was met de noorderzon vertrokken, de goede
betrekkingen ontsnapten hem, zoodra hij zich gereed maakte ze te
bekleeden, de ergste tegenspoeden troffen hem en zijn heilig ambt, zoodat
het niet veel gescheeld had, of men had hem geschorst. Hij had eerst wat
rust gevonden, toen kardinaal Boccanera, door zijn ongeluk getroffen, hem
in zijn persoonlijken dienst genomen had.

“Hier is mijn toevlucht, mijn asyl. Zij verwenschen Zijne Eminentie, die
nooit op hun hand geweest is; maar zij hebben hem of zijn personeel nog
niet durven aanvallen … O, ik maak mij volstrekt geen illusies, zij zullen
mij toch wel te pakken krijgen. Misschien zullen ze ons gesprek van
vanavond te weten komen en het mij leelijk betaald zetten, want het is
verkeerd van me te spreken, maar ik spreek ondanks mezelf … Ze hebben
me al mijn geluk ontstolen, zij hebben me alle mogelijke ongelukken
bezorgd, alles, alles, hoort u!”

Pierre begon zich hoe langer hoe minder op zijn gemak te voelen. Hij
trachtte te schertsen:

“Kom, kom, de Jezuïeten hebben u toch die koorts niet gegeven!”

“Waarachtig wel,” verzekerde don Vigilio heftig. “Ik heb die gekregen aan
den Tiber, op een avond, dat ik in mijn groot verdriet, omdat ik uit de kleine
kerk, waar ik dienst deed, gejaagd werd, ben gaan huilen.”

Tot dusverre had Pierre niet geloofd aan de vreeselijke legende der
Jezuïeten. Hij behoorde tot een generatie, die glimlachte over weerwolven,
en die de kleinburgerlijke vrees voor deze beruchte zwarte mannen, welke
zich in muren verborgen en families terroriseerden, een beetje dwaas vond.
Voor hem waren dat door religieuse en politieke hartstochten overdreven
bakerpraatjes. Hij keek dan ook don Vigilio verbaasd aan, terwijl hij bang
begon te worden met een maniak te doen te hebben.

Toch riep hij zich de zoo belangwekkende geschiedenis der Jezuïeten voor
den geest. Terwijl de Heilige Franciscus van Assisi en de Heilige
Dominicus de ziel en de geest zelf, de meesters en de opvoeders der
Middeleeuwen zijn, de eerste als de vertegenwoordiger van het vurige
geloof der nederigen, de tweede als de verdediger van het dogma en
vaststeller der leer voor intelligenten en machtigen, verschijnt Ignatius van
Loyola op den drempel der moderne tijden, om de gevaar loopende erfenis
te redden. Hij accomodeert den godsdienst aan de nieuwe maatschappijen
en geeft hem opnieuw de heerschappij over de wereld, die bezig is zich te
vormen. Van af dat oogenblik scheen het experiment genomen te zijn: God
zou in zijn intransigenten strijd met de zonde overwonnen worden, want het
was thans vrijwel zeker, dat de vroegere bedoeling om de natuur te
onderdrukken, om in den mensch den mensch zelf met zijn begeerten, zijn
hartstochten, zijn hart en zijn bloed te dooden, slechts op een fatale
nederlaag kon uitloopen, waarbij de Kerk geheel dreigde te niet te gaan; op
dat kritieke oogenblik redden de Jezuïeten haar uit dat gevaar, gaven haar
terug aan het veroveraarsleven, door te beslissen, dat zij de wereld tegemoet
moet gaan, nu de wereld niet meer tot haar schijnt te komen. Daarin ligt het
geheele geheim.

Zij beweren, dat er schikkingen te treffen zijn met den hemel; zij plooien
zich naar de zeden, naar de vooroordeelen, naar de ondeugden zelfs; zij
glimlachen, zijn vriendelijk, denken er niet aan streng te wezen, zijn
diplomatiek, bereid om de ergste gruwelen zoo te draaien, dat zij tot de
grootste eer van God gedaan schijnen te zijn. Dat is hun verzamelkreet,
daaruit vloeit voort hun moraal—de moraal, die men hun zoo dikwijls voor
de voeten geworpen heeft—dat alle middelen goed zijn om het doel te
bereiken, wanneer dat doel is het koninkrijk Gods, vertegenwoordigd door
dat der Kerk. Welk een reusachtig succes dan ook! Zij rijzen overal op, zij
bedekken al heel spoedig de aarde, zijn al heel spoedig overal de onbetwiste
heerschers. Zij nemen koningen de biecht af, zij vergaren ontzaglijke
rijkdommen, zij vormen een zoo zegerijke macht, dat zij in geen land hun
voet kunnen zetten, zonder het weldra geheel met zijn zielen, zijn lichamen,
zijn invloed en zijn rijkdom, te bezitten. In de eerste plaats richten zij
scholen op, zij zijn onvergelijkelijke hersenkneders, want zij hebben steeds
begrepen, dat de macht altijd toebehoort aan het morgen, aan de opkomende
geslachten, waarover men de baas blijven moet, indien men eeuwig wil
heerschen.

Hun op de noodzakelijkheid van een transactie met de op zonde gebaseerde

macht is zóó groot, dat zij onmiddellijk na het Concilie van Trente den
geest van het Katholicisme wijzigen, het doordringen en met zichzelf
identificeeren, de onontbeerlijke soldaten worden van het pausdom, dat van
hen en voor hen leeft. Van af dat oogenblik behoort Rome hun—Rome,
waar hun generaal zoo lang bevolen heeft, Rome, vanwaar zoo lang het
wachtwoord is uitgegaan van die geheime en geniale taktiek, die blindelings
gevolgd werd door hun ontelbaar leger, welks handige organisatie de wereld
bedekt met een ijzeren net onder de fluweelzachte handen, die zoo ervaren
zijn in het leiden van de arme, lijdende menschheid.

Maar het allerwonderbaarlijkste van alles was nog de verrassende

levenskracht van die onophoudelijk vervolgde, veroordeelde en verdreven
Jezuïeten, die ondanks alles nog het hoofd omhoog houden. Zoodra hun
macht gevestigd is, begint hun impopulariteit, die langzamerhand algemeen
wordt. Een gejouw vol verwenschingen, afschuwlijke aanklachten,
schandelijke processen verheffen zich tegen hen, waarin zij als misdadigers
en verdervers ontmaskerd worden. Pascal geeft ze aan de openbare
verachting prijs, parlementen doemen hun boeken ten vure, universiteiten
verwerpen hun leer en hun moraal als gif. In ieder rijk verwekten zij zulke
onlusten en troebelen, dat een vervolging tegen hen georganiseerd wordt en
zij weldra overal verjaagd worden. Meer dan een eeuw lang zijn zij
zwervende, worden verdreven, dan weer teruggeroepen, gaan over de
grenzen en komen weer terug, verlaten een land onder hoongelach en
haatgeschreeuw om het weer te betreden, zoodra de rust zich hersteld heeft.
Eindelijk zijn zij, nadat een paus hun orde opgeheven had—hun grootste
ramp—weer door een ander hersteld en worden sedert dien tijd zoo goed en
zoo kwaad als het gaat, geduld. Maar ondanks hun diplomatiek op den
achtergrond blijven, ondanks het vrijwillige donker, waarin zij zoo
voorzichtig zijn te leven, blijven zij, rustig en zeker van de overwinning,
triompheeren als soldaten, die de wereld voor goed veroverd hebben.

Pierre wist, dat zij thans, indien men alleen naar den uiterlijken schijn
oordeelt, uit het bezit van Rome verdreven waren. Zij besturen de
Jezuïetenkerk niet meer, hebben niet meer de leiding van het Collegium
Romanum, waar zij zooveel zielen gemodelleerd hebben; zonder eigen huis
en op gastvrijheid van vreemden aangewezen, hebben zij zich bescheiden in
het Collegium Germanicum teruggetrokken, waarin zich een kleine kapel
bevond. Daar predikten zij, namen zij nog de biecht af, maar zonder ophef,
zonder de vrome pracht van de Il Gesù, zonder de roemrijke successen van
het Collegium Romanum. Moet men dus gelooven, dat zij uit list, met opzet
verdwijnen, om de geheime en almachtige meesters te blijven, de verborgen
wil, die alles leidt. Men zeide immers, dat het dogma der Onfeilbaarheid
van den paus hun werk was, het wapen, waarmede zij zichzelf gewapend
hadden, terwijl zij het lieten voorkomen, alsof zij het pausschap ermede
wapenden voor de toekomstige, zware taak, die hun genie aan den
vooravond van groote sociale omwentelingen voorzag. Bestond dus
werkelijk die geheime oppermacht, waarvan don Vigilio zoo geheimzinnig
vertelde, die beslaglegging op het bestuur der Kerk, die onbekende, maar
volkomen macht op het Vaticaan?

Als gevolg van een plotselinge gedachtenassociatie vroeg Pierre plotseling:

“Is monsignor Nani dan een Jezuïet?”

Die naam scheen don Vigilio weer geheel van streek te brengen; zijn hand
beefde van opwinding.
“Hij? O, hij is veel te slim en veel te handig, om in de orde te gaan. Maar
hij is een leerling van dat Collegium Romanum, waarop zijn generatie zijn
opleiding gekregen heeft, en heeft daar het genie der Jezuïeten, dat zoo
goed bij zijn eigen genie paste, ingedronken. Maar ook al heeft hij
begrepen, hoe gevaarlijk het is zich in een impopulair en hinderlijk kostuum
te steken, wanneer men vrij wil zijn, daarom is hij niet minder Jezuïet, o,
Jezuïet in merg en been! Hij is blijkbaar de meening toegedaan, dat de Kerk
niet kan triompheeren dan door de menschelijke hartstochten te
exploiteeren; daarbij heeft hij haar oprecht lief; hij is in den grond der zaak
heel vroom, een zeer goed priester en dient God zonder zwakheid om de
onbeperkte macht, die Hij aan Zijn dienaren geeft. Bovendien is hij zeer
charmant, niet in staat tot een ruwheid of een misstap, wordt hij begunstigd
door de reeks adellijke Venetianen, die hij achter zich heeft, bezit hij door
zijn wereldkennis, die hij in de nuntiaturen te Weenen en Parijs verkregen
heeft, een breeden blik, weet hij alles, kent hij alles, dank zij de delicate
functies, die hij hier, als assessor van het Heilig College, sedert tien jaar
bekleedt … O, hij is almachtig en niet als een heimelijke Jezuïet, wiens
zwart kleed te midden van het algemeene wantrouwen voortglijdt, maar als
aanvoerder zonder een bepaalde uniform, als het hoofd, als het brein!”

Deze woorden brachten Pierre tot ernstige overdenkingen, want het ging nu
niet meer om mannen, die zich in muren verborgen, niet meer over donkere
complotten van een romantische secte. Ook al kwam zijn scepticisme tegen
dergelijke verhaaltjes in verzet, daarom kon hij toch zeer goed aannemen,
dat een opportunistische, uit de behoeften van den strijd om het bestaan
geboren moraal, zooals die van de Jezuïeten, zich geoculeerd had op de
geheele Kerk en daarin nu onbeperkt heerschte. De Jezuïeten zelf konden
verdwijnen, hun geest zou hen overleven, omdat hij het strijdwapen, de
hoop op de overwinning, de eenige taktiek was, die de volkeren onder de
heerschappij van Rome zou kunnen terugbrengen. In werkelijkheid lag die
strijd in deze poging tot aanpassing, die zich tusschen den godsdienst en de
eeuw voltrok. Van nu af begreep hij, hoe mannen als monsignor Nani zoo’n
belangrijke, beslissende rol konden spelen.

“O, als u het eens wist, als u het eens wist!” ging don Vigilio voort. “Hij is
overal, heeft de hand in alles. Hier bij de Boccanera’s bijvoorbeeld is niets
gebeurd, of ik heb hem achter de schermen gevonden, of hij verwarde of
ontwarde, al naar het noodig was—wat hij alleen weet—de draden.”

En in de onuitputtelijke koorts van mededeelzaamheid, die hem geheel en al

verteerde, vertelde hij, hoe monsignor Nani ongetwijfeld ook in de
echtscheiding van Benedetta betrokken was. De Jezuïeten hebben ondanks
hun verzoenlijken geest steeds een onverzoenlijke houding aangenomen ten
opzichte van Italië, hetzij omdat zij niet aan de herovering van Rome
twijfelen, hetzij omdat zij het oogenblik afwachten om met den werkelijken
overwinnaar te onderhandelen. Nani, die sedert lang een vertrouwde van
donna Serafina was, had haar dan ook geholpen om haar nicht weer bij zich
te nemen en de breuk met Prada te bespoedigen, zoodra Benedetta haar
moeder verloren had. Hij was het geweest, die, om abbé Pisoni, den
patriotischen geestelijke en den biechtvader van het jonge meisje, wien men
verweet, dat hij het huwlijk in de hand gewerkt had, te verdringen,
Benedetta aangespoord denzelfden biechtvader te nemen als haar tante, den
Jezuïetenpater Lorenza, een knappen man met heldere en vriendelijke
oogen, wiens biechtstoel in de kapel van het Collegium Germanicum
bestormd werd.

Het scheen vast te staan, dat deze manoeuvre over de heele quaestie beslist
had: wat een pastoor voor Italië gedaan had, zou een pater tegen Italië weer
ongedaan maken. Maar waarom scheen nu Nani, na eerst de breuk tot stand
gebracht te hebben, een oogenblik zóó alle belangstelling in de zaak
verloren te hebben, dat hij het verzoek om nietigverklaring van het huwlijk
gevaar liet loopen? En waarom bemoeide hij er zich thans weer mede, door
monsignor Palma te laten koopen, door donna Serafina aan het werk te
zetten, door zelf zijn invloed op de kardinalen van de Conciliecongregatie
te laten gelden? Er waren duistere punten in deze zaak, zooals in alle zaken,
waarin hij betrokken was, want hij was vóór alles een man van verreikende
combinaties. Maar men kon aannemen, dat hij het huwlijk van Benedetta en
Dario wilde bespoedigen, om een einde te maken aan de schandelijke
lasterpraatjes der witte kringen, die den neef en de nicht beschuldigden, dat
zij in het paleis slechts één bed hadden, waarvoor hun oom, de kardinaal,
welwillend zijn oogen sloot. Misschien was echter ook deze ten koste van
veel geld en onder den druk van zeer bekende invloeden verkregen
echtscheiding een met opzet uitgelokt, eerst op de lange baan geschoven en
thans verhaast schandaal, om den kardinaal zelf te benadeelen, van wien de
Jezuïeten voor een in de naaste toekomst liggende omstandigheid gaarne
bevrijd wilden zijn.

“Ik voor mij voel het meest voor deze laatste veronderstelling,” ging don
Vigilio voort; “te meer daar ik vanavond gehoord heb, dat de paus lijdende
is. Bij een man van vier-en-tachtig jaar is ieder oogenblik het ergste te
vreezen; de paus kan niet meer verkouden zijn, of het heele Heilige College
en alle prelaten geraken in beweging … Nu hebben de Jezuïeten altijd de
candidatuur van kardinaal Boccanera bestreden. Eigenlijk moesten zij om
zijn rang, om zijn intransigente houding ten opzichte van Italië voor hem
zijn, maar het denkbeeld zichzelf een dergelijken meester te geven, maakt
hen bang; zij vinden, dat hij een te onstuimig karakter, een te heftig geloof
heeft, te weinig soepel is in deze tijden, waarin de Kerk een diplomaat zoo
hoog noodig heeft … En het zou me geen oogenblik verwonderen, wanneer
men trachten zou hem in discrediet te brengen, zijn candidatuur door de
gemeenste en schandelijkste middelen onmogelijk te maken.”

Een lichte rilling van vrees doorhuiverde Pierre. De besmetting van het
onbekende, van de in het donker opgezette intriges werkte te midden van de
nachtelijke stilte in het paleis aan den Tiber, in dat van legendarische
tragedies zoo volle Rome nog sterker. En plotseling tot zichzelf, tot zijn
persoonlijk geval terugkeerend, vroeg hij:

“Maar ik, wat heb ik met dat alles uitstaande? Waarom schijnt monsignor
Nani zich voor mij te interesseeren? Wat heeft hij te maken met het proces,
dat mijn boek aangedaan is?”

Don Vigilio maakte een groot gebaar.

“O, dat weet je nooit, dat weet je nooit precies!… Wat ik u met zekerheid
zeggen kan, is, dat hij eerst van de zaak kennis gekregen heeft, toen de
aanklachten der bisschoppen van Tarbes, Poitiers en Evreux zich al in
handen bevonden van pater Dangelis, den secretaris der Indexcongregatie;
eveneens heb ik gehoord, dat hij alle mogelijke moeite gedaan heeft om het
proces tegen te houden, daar hij het blijkbaar onnoodig en onpolitiek vindt.
Maar wanneer een zaak eenmaal bij de congregatie aanhangig gemaakt is,
is het bijna onmogelijk den verderen loop tegen te houden, te meer daar hij
in dit geval pater Dangelis tegenover zich had, die, als trouw Dominicaan,
een hartstochtelijk tegenstander der Jezuïeten is. In dien stand van zaken
heeft hij de contessina aan mijnheer de la Choue laten schrijven, die u
zeggen moest, dat gij zelf in Rome uw boek verdedigen en gedurende uw
verblijf alhier de gastvrijheid van dit paleis aannemen moest.”

Deze onthulling bracht Pierre in groote opwinding.

“Bent u daar zeker van?”

“O, beslist zeker, ik heb hem op een Maandagavond over u hooren spreken,
en reeds heb ik u gezegd, dat hij zeer goed van u op de hoogte schijnt te
zijn, alsof hij een nauwkeurig onderzoek naar u had ingesteld. Naar mijn
meening had hij uw boek gelezen en was hij daardoor zeer
gepreoccupeerd.”

“Gelooft u dus, dat hij het met mijn denkbeelden eens is? Dat hij oprecht is
en dat hij zichzelf verdedigt, terwijl hij mij tracht te verdedigen?”

“O, neen, geen quaestie van … Hij vervloekt uw denkbeelden, uw boek en u

zelf! U moest zijn minachting voor den zwakke, zijn haat tegen den arme,
zijn liefde voor het gezag en de heerschappij eens kennen, die verborgen
liggen onder zijn zoo beminnelijke vriendelijkheid. Lourdes zou hij u nog
kunnen vergeven, hoewel dat een machtig wapen is. Maar nooit zal hij u
vergeven, dat gij u aan de zijde der kleinen van deze wereld schaart en dat
gij u tegen de wereldlijke macht verklaard hebt. Als u eens hoorde, met
welk een aanminnig lijkende wreedheid hij zich vroolijk maakt over
mijnheer de la Choue, dien hij de weemoedige treurwilg van het Neo-
Katholicisme noemt.”

Pierre greep met beide handen naar zijn slapen en drukte zijn hoofd in
wanhoop.
“Maar waarom dan, waarom dan? Zeg het me, ik bezweer het u … Waarom
liet hij mij hier komen, waarom wil hij mij in dit huis tot zijn beschikking
hebben? Waarom laat hij mij nu maanden in Rome rondloopen, waarom laat
hij mij allerlei hinderpalen ontmoeten, waarom wil hij mij moe maken,
terwijl het hem in het geheel geen moeite kost mijn boek, als het hem
hindert, op den Index te laten plaatsen? Zeker, het zou dan niet zoo kalm in
zijn werk gegaan zijn, want ik was voornemens mij niet te onderwerpen,
mijn nieuw geloof luid uit te bazuinen, zelfs tegen de beslissingen van
Rome in.”

De zwarte oogen in het gele gelaat van don Vigilio fonkelden.

“Misschien heeft hij dat juist niet gewild. Hij weet, dat u heel intelligent en
vol geestdrift bent, en ik heb hem dikwijls hooren zeggen, dat men
intelligentie en geestdrift niet van voren moet aanvallen.”

Maar Pierre was opgestaan en luisterde zelfs niet meer; als door zijn
verwarde gedachten opgejaagd, liep hij in de kamer heen en weer.

“Luister, ik moet alles weten en alles begrijpen, als ik den strijd wil
voortzetten. U zult mij den dienst bewijzen mij tot in de kleinste
bijzonderheden in te lichten, omtrent ieder van de personen, die met mijn
proces te maken hebben … Jezuïeten, Jezuïeten overal! Lieve God, ik zie
het in, u hebt misschien gelijk. Maar u moet mij de verschillende nuances
geven … Die Fornaro bijvoorbeeld?”

“Monsignor Fornaro? O, die is alles wat men wil. Maar hij heeft eveneens
zijn opleiding in het Collegium Romanum gehad. U kunt ervan overtuigd
zijn, dat hij een Jezuïet is, een Jezuïet door opvoeding, door zijn positie,
door zijn eerzucht. Hij brandt van verlangen om kardinaal te worden, en
wanneer hij eenmaal kardinaal is, zal hij van verlangen branden om paus te
zijn. Allemaal candidaten naar het pausschap, van het seminarie af.”

“En kardinaal Sanguinetti?”

“Jezuïet, Jezuïet!… Laten we elkaar goed begrijpen: hij is het geweest, toen
is hij het niet meer geweest, en nu is hij het ongetwijfeld opnieuw.
Sanguinetti heeft met alle machten gecoquetteerd. Langen tijd heeft men
gedacht, dat hij voor een verzoening tusschen den Heiligen Stoel en Italië
was; daarna is de toestand in een ander stadium gekomen en heeft hij heftig
partij gekozen tegen de overweldigers. Eveneens is hij dikwijls in onmin
geweest met Leo XIII en heeft zich dan weer met hem verzoend, terwijl hij
thans met het Vaticaan op diplomatiek gereserveerden voet staat. In één
woord, hij heeft slechts één doel, de tiara, maar hij laat dat te veel blijken,
wat voor een candidaat niet gewenscht is … Maar voor het oogenblik
schijnt de strijd te gaan tusschen hem en kardinaal Boccanera. Daarom
heeft hij zich met de Jezuïeten verzoend, exploiteert hij nu hun haat tegen
zijn concurrent en rekent erop, dat zij in hun verlangen om dezen van den
Heiligen Stoel verwijderd te houden, genoodzaakt zullen zijn hem te
steunen. Maar ik voor mij twijfel daaraan, want ik weet, dat ze daarvoor
veel te slim zijn, zij zullen zich wel tweemaal bedenken voor zij een
candidaat, die zich al zoo gecompromitteerd heeft, hun steun zullen
verleenen. Hij, een hartstochtelijk, hoogmoedig warhoofd, is er echter geen
oogenblik bang voor, en daar hij, zooals u zegt, in Frascati is, ben ik ervan
overtuigd, dat hij onmiddellijk na het bericht van het ziek worden van den
paus om de een of andere reden van taktiek daarheen gegaan is, om zich op
te sluiten.”

“En de paus, Leo XIII zelf?”

Don Vigilio aarzelde even en knipte met zijn oogleden.

“Leo XIII? Jezuïet, Jezuïet!… O, ik weet heel goed, dat men beweert, dat
hij het met de Dominicanen houdt, en dat is in zeker opzicht waar, want hij
gelooft door hun geest bezield te zijn, heeft den Heiligen Thomas van
Aquino weer tot eer gebracht en de opleiding der geestelijkheid weer
ingericht naar zijn leerstellingen … Maar men kan ook zonder het te willen
of te weten Jezuïet zijn, en de tegenwoordige paus zal er het beroemde
voorbeeld van zijn. Bestudeer zijn handelingen, geef u rekenschap van zijn
politiek en u zult daarin de uitstrooming, de werkzaamheid zelf van de
Jezuïetenziel zien. Dat komt, omdat hij daar onbewust van doordrenkt is,
omdat alle invloeden, die, direct of indirect, op hem werken, uitgaan van
dien haard … Waarom gelooft u mij niet? Ik zeg u nogmaals, dat zij alles
hebben veroverd, alles hebben opgezogen, dat Rome hun toebehoort van af
den nederigsten kapelaan tot aan Zijne Heiligheid zelf toe!”

Hij bleef iederen nieuwen naam, dien Pierre noemde, beantwoorden met
denzelfden hardnekkigen en bijna waanzinnigen uitroep: Jezuïet, Jezuïet!
Het scheen, alsof men in de Kerk niets anders meer zijn kon, alsof de
waarheid van die bewering bewezen werd door een geestelijkheid, die
gedwongen was zich te richten naar de nieuwe wereld, als zij God wilde
redden. Het heldentijdvak van het Katholicisme was afgesloten, het kon
voortaan slechts leven door diplomatie en listen, door concessies en
schikkingen.

“En die Paparelli—Jezuïet, Jezuïet!” ging don Vigilio, terwijl hij

onwillekeurig begon te fluisteren, voort. “O, dat is de verschrikkelijke,
kruiperige Jezuïet, de Jezuïet in zijn afschuwlijksten vorm als spion en
verklikker! Ik zou er een eed op willen doen, dat men hem hier in het paleis
gebracht heeft om Zijne Eminentie na te gaan, en u moet zien met welk een
geniale handigheid en slimheid hij erin geslaagd is zijn taak te vervullen:
zijn wil is almachtig, hij laat binnen wie hem lust, gebruikt zijn meester als
iets, dat hem toebehoort, oefent vaak druk uit op ieder van zijn besluiten,
heeft hem langzamerhand ieder uur meer in zijn macht gekregen … Ja, die
zoo eenvoudige, geringe abbé, de sleepdrager, wiens werk het is als een
trouwe hond aan de voeten van zijn meester te zitten, maar die in
werkelijkheid over hem heerscht en hem drijft waarheen hij wil—dat is de
overweldiging van den leeuw door het insect, dat is het oneindig kleine, dat
beschikt over het oneindig groote … O, die Jezuïet, die Jezuïet! Neem u
voor hem in acht, wanneer hij met zijn slap en gerimpeld gezicht als een
oude vrouw in een zwarte rok geruischloos in zijn armzalige soutane langs
u sluipt. Pas op, dat hij niet achter een deur of in een kast staat of onder een
bed ligt. Ik zeg u, dat zij u zullen opeten, zooals zij mij opgegeten hebben,
en dat zij u ook de koorts, de pest zullen geven, wanneer u u niet in acht
neemt!”

Plotseling bleef Pierre voor den priester staan. Hij verloor terrein. Vrees en
toorn hadden zich van hem meester gemaakt. Waarom zouden ten slotte al
die vreemde verhalen niet waar zijn?
“Maar geef mij dan toch een raad!” riep hij uit. “Ik heb u juist gevraagd
even bij mij te komen, omdat ik niet meer wist, wat ik doen moest en ik
behoefte gevoelde weer op den goeden weg gebracht te worden.”

Hij hield op en begon, als door zijn hartstocht voortgedreven, weer gejaagd
de kamer op en neer te loopen.

“Of neen, zeg me toch maar niets. Het is uit, ik vertrek liever. Die gedachte
is reeds eerder bij mij opgekomen, maar in een uur van lafheid, ik wilde
toen verdwijnen, naar Parijs teruggaan, en in vrede in mijn eigen kring
leven, terwijl ik, wanneer ik thans Rome verlaat, wegga als wreker, als
rechter, om van Parijs uit te verkondigen, wat ik te Rome gezien, wat men
er van het Christendom van Jezus gemaakt heeft—dat het Vaticaan op het
punt staat ineen te storten, dat er reeds een lijkenlucht van uitgaat, dat het
een belachelijke illusie is te hopen, eens uit dat graf, waarin de ontbinding
van eeuwen slaapt, de moderne ziel herboren te zien opstaan … O, ik zal
niet toegeven, ik zal mij niet onderwerpen, ik zal mijn boek door een nieuw
boek verdedigen. En dat zal, daar sta ik u borg voor, in de wereld opzien
baren, want het zal de doodsklok luiden over een stervenden godsdienst,
dien men zoo spoedig mogelijk begraven moet, als men niet wil, dat zijn
omhulsel de volkeren zal vergiftigen.”

Dit ging don Vigilio’s begrip te boven. De Italiaansche priester met zijn
bekrompen geloof, zijn laffen angst voor nieuwe denkbeelden, werd weer in
hem wakker. Hij vouwde zijn handen.

“Zwijg, zwijg, dat zijn godslasteringen … En bovendien u kunt niet zoo

weggaan, zonder nog eenmaal getracht te hebben Zijne Heiligheid te
spreken. Zij alleen is souverein. En ik weet wel, dat het u verbazen zal,
maar pater Dangelis heeft, al schertsend, u nog den eenigen goeden raad
gegeven: ga nogmaals naar monsignor Nani, hij alleen zal de deur van het
Vaticaan voor u kunnen openen.”

Weer maakte een woede zich van Pierre meester.

“Wat, ik zou bij monsignor Nani begonnen zijn, om weer bij monsignor
Nani te eindigen? Wat is dat voor een spel? Dacht u, dat ik me laat