Przypomnienie podstawowych pojęć

trygonometrycznych i rozwiązywanie zadań

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film samouczek
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Przypomnienie podstawowych pojęć
trygonometrycznych i rozwiązywanie zadań

Źródło: sraone, dostępny w internecie: www.unsplash.com.

Trygonometria (czyli dosłownie „mierzenie trójkąta”) to dział matematyki, który zajmuje się
zależnościami między bokami i kątami w trójkątach. Znajomość trygonometrii pozwala na
przykład na wyznaczenie trzeciego boku trójkąta, gdy znamy dwa jego boki i kąt między
tymi bokami.

Rozwój trygonometrii miał znaczący wpływ na odkrycia w astronomii i usprawnił pomiary

geodezyjne.

W tym materiale poznasz podstawowe funkcje trygonometryczne: sinus, cosinus, tangens

i cotangens. Przy czym wiadomości dotyczące funkcji cotangens wykraczają poza treści
wskazane w podstawie programowej.

Twoje cele

Poznasz podstawowe pojęcia trygonometryczne.

Obliczysz brakujące kąty i boki w trójkątach prostokątnych.
Przeczytaj

Podstawowe pojęcia
Niech dany będzie trójkąt prostokątny taki, jak na rysunku.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W trójkącie prostokątnym określone są pewne związki między bokami, a kątami, zwane

funkcjami trygonometrycznymi. Podajmy ich definicje.

Sinus kąta ostrego α w trójkącie prostokątnym jest to stosunek długości przyprostokątnej

leżącej naprzeciw tego kąta do długości przeciwprostokątnej.

sin α = a
c

Cosinus kąta ostrego α w trójkącie prostokątnym jest to stosunek długości przyprostokątnej

leżącej przy tym kącie do długości przeciwprostokątnej.

tg α = a
b

Zauważmy, że zarówno sinus, jak i cosinus wyrażają stosunek jednej z przyprostokątnych do

przeciwprostokątnej.

Tangens kąta ostrego α w trójkącie przyprostokątnym jest stosunkiem długości

przyprostokątnej leżącej naprzeciw tego kąta do długości drugiej z przyprostokątnych.
Tangens, podobnie podobnie jak sinus, jest wyrażony za pomocą ułamka, którego licznikiem
jest długość przyprostokątnej leżącej naprzeciw danego kąta ostrego.

tg α = a
b

Cotangens kąta ostrego αw trójkącie przyprostokątnym jest stosunkiem długości

przyprostokątnej leżącej przy tym kącie do długości przyprostokątnej leżącej naprzeciw
kąta.

ctg α = b
a

Przedrostek ko– (co–), jaki pojawia się w nazwach cosinus i cotangens jest stosowany
w języku polskim w opisie czynności oraz zjawisk wykonywanych wspólnie.

Cosinus i cotangens są wyrażone za pomocą ułamka, którego licznikiem jest długość

przyprostokątnej leżącej przy danym kącie ostrym.

Z przedstawionych wyżej zależności można wywnioskować kilka podstawowych

tożsamości. Po pierwsze, dzieląc sinus przez cosinus otrzymamy tangens.

tg α = sin α
cos α
Z kolei cotangens to cosinus przez sinus.

ctg α = cos α
sin α
Widzimy, że tangens i cotangens to liczby wzajemnie odwrotne.

tg α = 1
ctgα
ctg α = 1
tgα
Zwróćmy teraz uwagę na podstawową tożsamość trygonometryczną, z którą często
będziemy spotkać się w różnych działach matematyki. Ta tożsamość zwana jest „jedynką
trygonometryczną”.

sin2 α + cos2 α = 1
Wyprowadzenie podanego wzoru jest proste, jeśli na rysunku poniżej zauważymy pewne
prawidłowości, które już znamy.
Na początek przyjmiemy założenie, że a, b > 0, a co za tym idzie r > 0. Zauważmy teraz, że
trójkąt na rysunku jest trójkątem prostokątnym o przyprostokątnych równych a i b oraz
przeciwprostokątnej równej r. Na mocy twierdzenia Pitagorasa możemy zapisać:
a2 + b2 = r2 .

Jednocześnie możemy skorzystać z definicji funkcji sinus: sin α = ar ⇒ a = r sin α.

b
Analogicznie cos α = r ⇒ b = r cos α.
Tak wyznaczone zależności podstawimy teraz do wzoru wynikającego z twierdzenia
Pitagorasa:

(r sin α) + (r cos α) = r2
2 2

r2 sin2 α + r2 cos2 α = r2

Dzieląc obie strony przez r2 (pamiętamy o początkowym założeniu, że r > 0).

Mamy: sin2 α + cos2 α = 1, co należało wykazać.

Słownik
sinus

sinus kąta ostrego w trójkącie prostokątnym to stosunek długości przyprostokątnej

leżącej naprzeciw tego kąta do długości przeciwprostokątnej

cosinus
cosinus kąta ostrego w trójkącie prostokątnym to stosunek długości przyprostokątnej
leżącej przy tym kącie do długości przeciwprostokątnej

tangens

tangens kąta ostrego w trójkącie przyprostokątnym jest stosunkiem długości

przyprostokątnej leżącej naprzeciw tego kąta do długości drugiej z przyprostokątnych

cotangens

cotangens kąta ostrego w trójkącie przyprostokątnym jest stosunkiem długości

przyprostokątnej leżącej przy tym kącie do długości przyprostokątnej leżącej naprzeciw
kąta
Film samouczek

Polecenie 1

Statek A płynie z prędkością 8 węzłów pod kątem 33°45' na południe od kierunku

A B
zachodniego. O godzinie 9 : 35 załoga statku zauważyła statek , znajdujący się
A A B
w odległości mil na zachód od statku . Statek płynie dalej na zachód z prędkością 5
węzłów.
O której godzinie statek B znajdzie się na północ od statku A?
Uwaga! 1 węzeł to 1 mila morska na godzinę.

Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/D1GfIHpdW

Film przedstawiający rozwiązywanie zadań tekstowych z geometrii i trygonometrii.

Polecenie 2

Jak zmieni się czas, w ciągu którego statek B znajdzie się dokładnie na północ od statku A,
A
jeżeli statek przedstawiony w filmie będzie płynął pod kątem 20° na południe od kierunku
zachodniego?
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij tabelę wartościami funkcji trygonometrycznych.

sin α, cos α, tg α

α 30° 45°

60°

sin α

cos α

tg α
Ćwiczenie 2 輸

W trójkącie prostokątnym dane są długości boków jak na rysunku poniżej.

Zaznacz prawdziwą równość.

cos α =
√5
 2

sin α =
√5
 3

 cos α = 2
3

 sin α = 2
3

Ćwiczenie 3 輸

Kąt α jest ostry i sin α= 4

5 , wtedy cos α jest równy:

2
 5

3
 5

4
 5

1
 5
Ćwiczenie 4 醙

Jeżeli α = 60° i β = 30°, to:

tg β =2
 cos α


sin β =1
cos α

 sin β + cos α = 1

sin α ⋅ tg β = 1
 2

Ćwiczenie 5 醙

Kąt α jest ostry i sin α = 0, 6. Wówczas:

 cos α = 0, 8 i tg α = 0, 4

 cos α = 0, 4 i tg α = 0, 75

 cos α = 0, 8 i tg α = 0, 75

 cos α = 0, 4 i tg α = 1, 5
Ćwiczenie 6 醙

Kąt α jest ostry i tg α = 12 . Wówczas cos α jest równy:

5

10
 13

12
 13

5
 12

5
 13
Ćwiczenie 7 醙

Przyprostokątne trójkąta prostokątnego mają długości 3 i 9. Sinus najmniejszego kąta tego

trójkąta jest równy:

1
 3

 √10
10

 3√10
10


√10
30

Ćwiczenie 8 醙

Połącz w pary równe sobie wyrażenia.

tg 30° ⋅ tg 60° √3+1

2

sin 45° + cos 45° √2

cos 30° ⋅ tg 60° 3
2

sin 60° + cos 60° √3

4

sin 60° ⋅ cos 60° 1

Ćwiczenie 9 難

Dla kąta ostrego α, cos α = √3 . Ile wyniesie sin2 α?

2
Ćwiczenie 10 難

Dla kąta ostrego α, sin α = . Ile wyniesie cos α?

√3
4

1
 4

√3
 4

1
 2

√13
 4
Dla nauczyciela

Autor: Adam Jackowski

Przedmiot: Matematyka

Temat: Przypomnienie podstawowych pojęć i rozwiązywanie zadań trygonometrycznych

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

VII. Trygonometria.

Zakres podstawowy. Uczeń:

1. wykorzystuje definicje funkcji: sinus, cosinus i tangens dla kątów od 0° do 180° ,

w szczególności wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych dla kątów 30°, 45°, 60°;

2. znajduje przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych, korzystając z tablic lub

kalkulatora;

3. znajduje za pomocą tablic lub kalkulatora przybliżoną wartość kąta, jeśli dana jest wartość
funkcji trygonometrycznej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia podstawowe pojęcia trygonometrii

opisuje, w jakich sytuacjach można wykorzystać funkcje trygonometryczne
wykorzystuje posiadaną wiedzę do wyznaczania brakujących kątów i boków
w trójkątach prostokątnych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm
Metody i techniki nauczania:

quiz,
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem filmu i ćwiczeń interaktywnych.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Ochotnicy zapoznają się z treścią lekcji i przygotowują quiz wiedzy z podstawowych pojęć
trygonometrii dla kolegów i koleżanek.

Faza wstępna

1. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Wybrani wcześniej uczniowie prezentują podstawowe pojęcia trygonometryczne.
3. Uczniowie na tablicy rysują mapę myśli związaną z podstawowymi pojęciami
trygonometrycznymi oraz odpowiednimi przykładami.

Faza realizacyjna

1. Ustalenie zasad zabawy (quiz). Nauczyciel dzieli klasę na drużyny i wykorzystuje

przygotowane przed lekcją pytania quizowe do przeprowadzenia rozgrywek
trygonometrycznych. Drużyny rywalizują między sobą, zbierając punkty za każdą
poprawną odpowiedź. Nauczyciel ocenia aktywność i zaangażowanie uczniów.
2. Praca z filmem. Uczniowie oglądają i omawiają go wraz z nauczycielem. Wspólnie
analizują podobne zadanie do zaprezentowanego.
3. Uczniowie rozwiązują ćwiczenia interaktywne wskazane przez nauczyciela. Wspólnie
omawiają odpowiedzi.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.
 2. Na zakończenie zajęć uczniowie rozmawiają o tym, w jakiego typu zadaniach
matematycznych można będzie wykorzystać funkcje trygonometryczne.

Materiały pomocnicze:

Wprowadzenie do trygonometrii

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą przeanalizować treść filmu jako pracę własną przed lekcją lub po niej, jako
podsumowanie.