Download the full version of the textbook now at textbookfull.

com

Programming Principles and Practice Using C

3rd Edition Stroustrup

https://textbookfull.com/product/programming-
principles-and-practice-using-c-3rd-edition-
stroustrup/

Explore and download more textbook at https://textbookfull.com

 Recommended digital products (PDF, EPUB, MOBI) that
you can download immediately if you are interested.

Programming: Principles and Practice Using C++ , Second

Edition Stroustrup

https://textbookfull.com/product/programming-principles-and-practice-
using-c-second-edition-stroustrup/

textbookfull.com

Programming Principles and Practice Using C Third Edition

Bjarne Stroustrup

https://textbookfull.com/product/programming-principles-and-practice-
using-c-third-edition-bjarne-stroustrup/

textbookfull.com

A Tour of C 3rd Edition Stroustrup B.

https://textbookfull.com/product/a-tour-of-c-3rd-edition-stroustrup-b/

textbookfull.com

A Bad Habit 1st Edition M K Moore

https://textbookfull.com/product/a-bad-habit-1st-edition-m-k-moore/

textbookfull.com
Musical Improvisation and Open Forms in the Age of
Beethoven 1st Edition Gianmario Borio

https://textbookfull.com/product/musical-improvisation-and-open-forms-
in-the-age-of-beethoven-1st-edition-gianmario-borio/

textbookfull.com

Vaccines for Veterinarians 1st Edition Ian R. Tizard

https://textbookfull.com/product/vaccines-for-veterinarians-1st-
edition-ian-r-tizard/

textbookfull.com

Confessions of an Illuminati Vol I 2nd ed Whole Truth

About the Illuminati New World Order Leo Lyon Zagami

https://textbookfull.com/product/confessions-of-an-illuminati-
vol-i-2nd-ed-whole-truth-about-the-illuminati-new-world-order-leo-
lyon-zagami/
textbookfull.com

Panzer general Heinz Guderian and the Blitzkrieg victories

of WWII First Skyhorse Edition Germany. Heer

https://textbookfull.com/product/panzer-general-heinz-guderian-and-
the-blitzkrieg-victories-of-wwii-first-skyhorse-edition-germany-heer/

textbookfull.com

Space Architecture Education for Engineers and Architects

Designing and Planning Beyond Earth 1st Edition Sandra
Häuplik-Meusburger
https://textbookfull.com/product/space-architecture-education-for-
engineers-and-architects-designing-and-planning-beyond-earth-1st-
edition-sandra-hauplik-meusburger/
textbookfull.com
THE COMPLETE GUIDE TO ESP32 AND ARDUINO FOR IOT Unleash
the Power of the Internet of Things Build Connected
Devices and Automate Your Worl 1st Edition Hatake
https://textbookfull.com/product/the-complete-guide-to-esp32-and-
arduino-for-iot-unleash-the-power-of-the-internet-of-things-build-
connected-devices-and-automate-your-worl-1st-edition-hatake/
textbookfull.com
About This eBook
ePUB is an open, industry-standard format for eBooks.
However, support of ePUB and its many features varies
across reading devices and applications. Use your device or
app settings to customize the presentation to your liking.
Settings that you can customize often include font, font size,
single or double column, landscape or portrait mode, and
figures that you can click or tap to enlarge. For additional
information about the settings and features on your reading
device or app, visit the device manufacturer’s Web site.
Many titles include programming code or configuration
examples. To optimize the presentation of these elements,
view the eBook in single-column, landscape mode and
adjust the font size to the smallest setting. In addition to
presenting code and configurations in the reflowable text
format, we have included images of the code that mimic the
presentation found in the print book; therefore, where the
reflowable format may compromise the presentation of the
code listing, you will see a “Click here to view code image”
link. Click the link to view the print-fidelity code image. To
return to the previous page viewed, click the Back button on
your device or app.
Programming: Principles
and Practice Using C++

Third Edition

Bjarne Stroustrup

Hoboken, New Jersey

Cover photo by Photowood Inc./Corbis.
Author photo courtesy of Bjarne Stroustrup.
Page 294: “Promenade a Skagen” by Peder Severin Kroyer.
Page 308: Photo of NASA’s Ingenuity Mars Helicopter, The
National Aeronautics and Space Administration (NASA).
Page 354: Photo of Hurricane Rita as seen from space, The
National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA).

Many of the designations used by manufacturers and sellers

to distinguish their products are claimed as trademarks.
Where those designations appear in this book, and the
publisher was aware of a trademark claim, the designations
have been printed with initial capital letters or in all capitals.

The author and publisher have taken care in the preparation

of this book, but make no expressed or implied warranty of
any kind and assume no responsibility for errors or
omissions. No liability is assumed for incidental or
consequential damages in connection with or arising out of
the use of the information or programs contained herein.

For information about buying this title in bulk quantities, or

for special sales opportunities (which may include electronic
versions; custom cover designs; and content particular to
your business, training goals, marketing focus, or branding
interests), please contact our corporate sales department at
[email protected] or (800) 382-3419.

For government sales inquiries, please contact

[email protected].
For questions about sales outside the U.S., please contact
[email protected].

Visit us on the Web: informit.com/aw

Library of Congress Control Number: 2024932369

Copyright 2024 by Pearson Education, Inc.

All rights reserved. This publication is protected by

copyright, and permission must be obtained from the
publisher prior to any prohibited reproduction, storage in a
retrieval system, or transmission in any form or by any
means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or
likewise. For information regarding permissions, request
forms and the appropriate contacts within the Pearson
Education Global Rights & Permissions Department, please
visit www.pearson.com/permissions.

This book was typeset in Times and Helvetica by the author.

ISBN-13: 978-0-13-830868-1
ISBN-10: 0-13-83086-3
First printing, May 2024
$PrintCode
Contents

Preface

0 Notes to the Reader

0.1 The structure of this book
0.2 A philosophy of teaching and learning
0.3 ISO standard C++
0.4 PPP support
0.5 Author biography
0.6 Bibliography

Part I: The Basics

1 Hello, World!
1.1 Programs
1.2 The classic first program
1.3 Compilation
1.4 Linking
1.5 Programming environments

2 Objects, Types, and Values

2.1 Input
2.2 Variables
2.3 Input and type
2.4 Operations and operators
2.5 Assignment and initialization
2.6 Names
 2.7 Types and objects
2.8 Type safety
2.9 Conversions
2.10 Type deduction: auto

3 Computation
3.1 Computation
3.2 Objectives and tools
3.3 Expressions
3.4 Statements
3.5 Functions
3.6 vector
3.7 Language features

4 Errors!
4.1 Introduction
4.2 Sources of errors
4.3 Compile-time errors
4.4 Link-time errors
4.5 Run-time errors
4.6 Exceptions
4.7 Avoiding and finding errors

5 Writing a Program
5.1 A problem
5.2 Thinking about the problem
5.3 Back to the calculator!
5.4 Back to the drawing board
5.5 Turning a grammar into code
5.6 Trying the first version
5.7 Trying the second version
 5.8 Token streams
5.9 Program structure

6 Completing a Program
6.1 Introduction
6.2 Input and output
6.3 Error handling
6.4 Negative numbers
6.5 Remainder: %
6.6 Cleaning up the code
6.7 Recovering from errors
6.8 Variables

7 Technicalities: Functions, etc.

7.1 Technicalities
7.2 Declarations and definitions
7.3 Scope
7.4 Function call and return
7.5 Order of evaluation
7.6 Namespaces
7.7 Modules and headers

8 Technicalities: Classes, etc.

8.1 User-defined types
8.2 Classes and members
8.3 Interface and implementation
8.4 Evolving a class: Date
8.5 Enumerations
8.6 Operator overloading
8.7 Class interfaces
Visit https://textbookfull.com
now to explore a rich
collection of eBooks, textbook
and enjoy exciting offers!
Part II: Input and Output

9 Input and Output Streams

9.1 Input and output
9.2 The I/O stream model
9.3 Files
9.4 I/O error handling
9.5 Reading a single value
9.6 User-defined output operators
9.7 User-defined input operators
9.8 A standard input loop
9.9 Reading a structured file
9.10 Formatting
9.11 String streams

10 A Display Model
10.1 Why graphics?
10.2 A display model
10.3 A first example
10.4 Using a GUI library
10.5 Coordinates
10.6 Shapes
10.7 Using Shape primitives
10.8 Getting the first example to run

11 Graphics Classes
11.1 Overview of graphics classes
11.2 Point and Line
11.3 Lines
11.4 Color
11.5 Line_style
 11.6 Polylines
11.7 Closed shapes
11.8 Text
11.9 Mark
11.10 Image

12 Class Design
12.1 Design principles
12.2 Shape
12.3 Base and derived classes
12.4 Other Shape functions
12.5 Benefits of object-oriented programming

13 Graphing Functions and Data

13.1 Introduction
13.2 Graphing simple functions
13.3 Function
13.4 Axis
13.5 Approximation
13.6 Graphing data

14 Graphical User Interfaces

14.1 User-interface alternatives
14.2 The “Next” button
14.3 A simple window
14.4 Button and other Widgets
14.5 An example: drawing lines
14.6 Simple animation
14.7 Debugging GUI code

Part III: Data and Algorithms

15 Vector and Free Store
15.1 Introduction
15.2 vector basics
15.3 Memory, addresses, and pointers
15.4 Free store and pointers
15.5 Destructors
15.6 Access to elements
15.7 An example: lists
15.8 The this pointer

16 Arrays, Pointers, and References

16.1 Arrays
16.2 Pointers and references
16.3 C-style strings
16.4 Alternatives to pointer use
16.5 An example: palindromes

17 Essential Operations
17.1 Introduction
17.2 Access to elements
17.3 List initialization
17.4 Copying and moving
17.5 Essential operations
17.6 Other useful operations
17.7 Remaining Vector problems
17.8 Changing size
17.9 Our Vector so far

18 Templates and Exceptions

18.1 Templates
 18.2 Generalizing Vector
18.3 Range checking and exceptions
18.4 Resources and exceptions
18.5 Resource-management pointers

19 Containers and Iterators

19.1 Storing and processing data
19.2 Sequences and iterators
19.3 Linked lists
19.4 Generalizing Vector yet again
19.5 An example: a simple text editor
19.6 vector, list, and string

20 Maps and Sets

20.1 Associative containers
20.2 map
20.3 unordered_map
20.4 Timing
20.5 set
20.6 Container overview
20.7 Ranges and iterators

21 Algorithms
21.1 Standard-library algorithms
21.2 Function objects
21.3 Numerical algorithms
21.4 Copying
21.5 Sorting and searching

Index
Preface

Damn the
torpedoes!
Full speed ahead.
– Admiral
Farragut

Programming is the art of expressing solutions to problems

so that a computer can execute those solutions. Much of the
effort in programming is spent finding and refining solutions.
Often, a problem is only fully understood through the
process of programming a solution for it.
This book is for someone who has never programmed
before but is willing to work hard to learn. It helps you
understand the principles and acquire the practical skills of
programming using the C++ programming language. It can
also be used by someone with some programming
knowledge who wants a more thorough grounding in
programming principles and contemporary C++.
Why would you want to program? Our civilization runs on
software. Without understanding software, you are reduced
to believing in “magic” and will be locked out of many of the
most interesting, profitable, and socially useful technical
fields of work. When I talk about programming, I think of the
whole spectrum of computer programs from personal
computer applications with GUIs (graphical user interfaces),
through engineering calculations and embedded systems
control applications (such as digital cameras, cars, and cell
phones), to text manipulation applications as found in many
humanities and business applications. Like mathematics,
programming – when done well – is a valuable intellectual
exercise that sharpens our ability to think. However, thanks
to feedback from the computer, programming is more
concrete than most forms of math and therefore accessible
to more people. It is a way to reach out and change the
world – ideally for the better. Finally, programming can be
great fun.
There are many kinds of programming. This book aims to
serve those who want to write nontrivial programs for the
use of others and to do so responsibly, providing a decent
level of system quality. That is, I assume that you want to
achieve a level of professionalism. Consequently, I chose
the topics for this book to cover what is needed to get
started with real-world programming, not just what is easy
to teach and learn. If you need a technique to get basic
work done right, I describe it, demonstrate concepts and
language facilities needed to support the technique, and
provide exercises for it. If you just want to understand toy
programs or write programs that just call code provided by
others, you can get along with far less than I present. In
such cases, you will probably also be better served by a
language that’s simpler than C++. On the other hand, I
won’t waste your time with material of marginal practical
importance. If an idea is explained here, it’s because you’ll
almost certainly need it.
Programming is learned by writing programs. In this,
programming is similar to other endeavors with a practical
component. You cannot learn to swim, to play a musical
instrument, or to drive a car just from reading a book – you
must practice. Nor can you become a good programmer
without reading and writing lots of code. This book focuses
on code examples closely tied to explanatory text and
diagrams. You need those to understand the ideals,
concepts, and principles of programming and to master the
language constructs used to express them. That’s essential,
but by itself, it will not give you the practical skills of
programming. For that, you need to do the exercises and
get used to the tools for writing, compiling, and running
programs. You need to make your own mistakes and learn to
correct them. There is no substitute for writing code.
Besides, that’s where the fun is!
There is more to programming – much more – than
following a few rules and reading the manual. This book is
not focused on “the syntax of C++.” C++ is used to
illustrate fundamental concepts. Understanding the
fundamental ideals, principles, and techniques is the
essence of a good programmer. Also, “the fundamentals”
are what last: they will still be essential long after today’s
programming languages and tools have evolved or been
replaced.
Code can be beautiful as well as useful. This book is
written to help you to understand what it means for code to
be beautiful, to help you to master the principles of creating
such code, and to build up the practical skills to create it.
Good luck with programming!

Previous Editions
The third edition of Programming: Principles and Practice
Using C++ is about half the size of the second edition.
Students having to carry the book will appreciate the lighter
weight. The reason for the reduced size is simply that more
information about C++ and its standard library is available
on the Web. The essence of the book that is generally used
in a course in programming is in this third edition (“PPP3”),
updated to C++20 plus a bit of C++23. The fourth part of
the previous edition (“PPP2”) was designed to provide extra
information for students to look up when needed and is
available on the Web:

Chapter 1: Computers, People, and Programming

Chapter 11: Customizing Input and Output
Chapter 22: Ideas and History
Chapter 23 Text Manipulation
Chapter 24: Numerics
Chapter 25: Embedded Systems Programming
Chapter 26: Testing
Chapter 27: The C Programming Language
Glossary

Where I felt it useful to reference these chapters, the

references look like this: PPP2.Ch22 or PPP2.§27.1.

Acknowledgments
Special thanks to the people who reviewed drafts of this
book and suggested many improvements: Clovis L. Tondo,
Jose Daniel Garcia Sanchez, J.C. van Winkel, and Ville
Voutilainen. Also, Ville Voutilainen did the non-trivial
mapping of the GUI/Graphics interface library to Qt, making
it portable to an amazing range of systems.
Also, thanks to the many people who contributed to the
first and second editions of this book. Many of their
comments are reflected in this third edition.
0

Notes to the Reader

eiπ + 1
– Leonhard Euler

This chapter is a grab bag of information; it aims to give you an idea of

what to expect from the rest of the book. Please skim through it and
read what you find interesting. Before writing any code, read “PPP
support” (§0.4). A teacher will find most parts immediately useful. If
you are reading this book as a novice, please don’t try to understand
everything. You may want to return and reread this chapter once you
feel comfortable writing and executing small programs.

§0.1 The structure of this book

General approach; Drills, exercises, etc.; What comes after this
book?
§0.2 A philosophy of teaching and learning
A note to students; A note to teachers
§0.3 ISO standard C++
Portability; Guarantees; A brief history of C++
§0.4 PPP support
Web resources
§0.5 Author biography
§0.6 Bibliography
0.1 The structure of this book
This book consists of three parts:

Part I (Chapter 1 to Chapter 8) presents the fundamental concepts and

techniques of programming together with the C++ language and library
facilities needed to get started writing code. This includes the type system,
arithmetic operations, control structures, error handling, and the design,
implementation, and use of functions and user-defined types.
Part II (Chapter 9 to Chapter 14) first describes how to get numeric and
text data from the keyboard and from files, and how to produce
corresponding output to the screen and to files. Then, we show how to
present numeric data, text, and geometric shapes as graphical output, and
how to get input into a program from a graphical user interface (GUI). As
part of that, we introduce the fundamental principles and techniques of
object-oriented programming.
Part III (Chapter 15 to Chapter 21) focuses on the C++ standard library’s
containers and algorithms framework (often referred to as the STL). We
show how containers (such as vector, list, and map) are implemented and
used. In doing so, we introduce low-level facilities such as pointers, arrays,
and dynamic memory. We also show how to handle errors using exceptions
and how to parameterize our classes and functions using templates. As
part of that, we introduce the fundamental principles and techniques of
generic programming. We also demonstrate the design and use of
standard-library algorithms (such as sort, find, and inner_product).

The order of topics is determined by programming techniques, rather than

programming language features.
CC
To ease review and to help you if you miss a key point during a first reading
where you have yet to discover which kind of information is crucial, we place
three kinds of “alert markers” in the margin:

CC: concepts and techniques (this paragraph is an example of that)

AA: advice
XX: warning

The use of CC, AA, and XX, rather than a single token in different colors, is to
help where colors are not easy to distinguish.

0.1.1 General approach

Visit https://textbookfull.com
now to explore a rich
collection of eBooks, textbook
and enjoy exciting offers!
In this book, we address you directly. That is simpler and clearer than the
conventional “professional” indirect form of address, as found in most
scientific papers. By “you” we mean “you, the reader,” and by “we” we mean
“you, the author, and teachers,” working together through a problem, as we
might have done had we been in the same room. I use "I" when I refer to my
own work or personal opinions.
AA
This book is designed to be read chapter by chapter from the beginning to
the end. Often, you’ll want to go back to look at something a second or a third
time. In fact, that’s the only sensible approach, as you’ll always dash past
some details that you don’t yet see the point in. In such cases, you’ll
eventually go back again. Despite the index and the cross-references, this is
not a book that you can open to any page and start reading with any
expectation of success. Each section and each chapter assume understanding
of what came before.
Each chapter is a reasonably self-contained unit, meant to be read in “one
sitting” (logically, if not always feasible on a student’s tight schedule). That’s
one major criterion for separating the text into chapters. Other criteria include
that a chapter is a suitable unit for drills and exercises and that each chapter
presents some specific concept, idea, or technique. This plurality of criteria
has left a few chapters uncomfortably long, so please don’t take “in one
sitting” too literally. In particular, once you have thought about the review
questions, done the drill, and worked on a few exercises, you’ll often find that
you have to go back to reread a few sections.
A common praise for a textbook is “It answered all my questions just as I
thought of them!” That’s an ideal for minor technical questions, and early
readers have observed the phenomenon with this book. However, that cannot
be the whole ideal. We raise questions that a novice would probably not think
of. We aim to ask and answer questions that you need to consider when
writing quality software for the use of others. Learning to ask the right (often
hard) questions is an essential part of learning to think as a programmer.
Asking only the easy and obvious questions would make you feel good, but it
wouldn’t help make you a programmer.
We try to respect your intelligence and to be considerate about your time. In
our presentation, we aim for professionalism rather than cuteness, and we’d
rather understate a point than hype it. We try not to exaggerate the
importance of a programming technique or a language feature, but please
don’t underestimate a simple statement like “This is often useful.” If we quietly
emphasize that something is important, we mean that you’ll sooner or later
waste days if you don’t master it.
Our use of humor is more limited than we would have preferred, but
experience shows that people’s ideas of what is funny differ dramatically and
that a failed attempt at humor can be confusing.
CC
 We do not pretend that our ideas or the tools offered are perfect. No tool,
library, language, or technique is “the solution” to all of the many challenges
facing a programmer. At best, a language can help you to develop and express
your solution. We try hard to avoid “white lies”; that is, we refrain from
oversimplified explanations that are clear and easy to understand, but not true
in the context of real languages and real problems.

0.1.2 Drills, exercises, etc

AA
Programming is not just an intellectual activity, so writing programs is
necessary to master programming skills. We provide three levels of
programming practice:

Drills: A drill is a very simple exercise devised to develop practical, almost

mechanical skills. A drill usually consists of a sequence of modifications of
a single program. You should do every drill. A drill is not asking for deep
understanding, cleverness, or initiative. We consider the drills part of the
basic fabric of the book. If you haven’t done the drills, you have not
“done” the book.
Exercises: Some exercises are trivial, and others are very hard, but most
are intended to leave some scope for initiative and imagination. If you are
serious, you’ll do quite a few exercises. At least do enough to know which
are difficult for you. Then do a few more of those. That’s how you’ll learn
the most. The exercises are meant to be manageable without exceptional
cleverness, rather than to be tricky puzzles. However, we hope that we
have provided exercises that are hard enough to challenge anybody and
enough exercises to exhaust even the best student’s available time. We do
not expect you to do them all, but feel free to try.
Try this: Some people like to put the book aside and try some examples
before reading to the end of a chapter; others prefer to read ahead to the
end before trying to get code to run. To support readers with the former
preference, we provide simple suggestions for practical work labeled Try
this at natural breaks in the text. A Try this is generally in the nature of a
drill but focused narrowly on the topic that precedes it. If you pass a Try
this without trying it out – maybe because you are not near a computer or
you find the text riveting – do return to it when you do the chapter drill; a
Try this either complements the chapter drill or is a part of it.

In addition, at the end of each chapter we offer some help to solidify what’s
learned:

Review: At the end of each chapter, you’ll find a set of review questions.
They are intended to point you to the key ideas explained in the chapter.
One way to look at the review questions is as a complement to the
 exercises: the exercises focus on the practical aspects of programming,
whereas the review questions try to help you articulate the ideas and
concepts. In that, they resemble good interview questions.
Terms: A section at the end of each chapter presents the basic vocabulary
of programming and of C++. If you want to understand what people say
about programming topics and to articulate your own ideas, you should
know what each term means.
Postscript: A paragraph intended to provide some perspective for the
material presented.

In addition, we recommend that you take part in a small project (and more if
time allows for it). A project is intended to produce a complete useful program.
Ideally, a project is done by a small group of people (e.g., three people)
working together (e.g., while progressing through the later chapters of the
book). Most people find such projects the most fun and that they tie
everything together.
CC
Learning involves repetition. Our ideal is to make every important point at
least twice and to reinforce it with exercises.

0.1.3 What comes after this book?

AA
At the end of this book, will you be an expert at programming and at C++? Of
course not! When done well, programming is a subtle, deep, and highly skilled
art building on a variety of technical skills. You should no more expect to
become an expert at programming in four months than you should expect to
become an expert in biology, in math, in a natural language (such as Chinese,
English, or Danish), or at playing the violin in four months – or in half a year, or
a year. What you should hope for, and what you can expect if you approach
this book seriously, is to have a really good start that allows you to write
relatively simple useful programs, to be able to read more complex programs,
and to have a good conceptual and practical background for further work.
The best follow-up to this initial course is to work on a project developing
code to be used by someone else; preferably guided by an experienced
developer. After that, or (even better) in parallel with a project, read either a
professional-level general textbook, a more specialized book relating to the
needs of your project, or a textbook focusing on a particular aspect of C++
(such as algorithms, graphics, scientific computation, finance, or games); see
§0.6.
AA
 Eventually, you should learn another programming language. We don’t
consider it possible to be a professional in the realm of software – even if you
are not primarily a programmer – without knowing more than one language.
Why? No large program is written in a single language. Also, different
languages typically differ in the way code is thought about and programs are
constructed. Design techniques, availability of libraries, and the way programs
are built differ, sometimes dramatically. Even when the syntaxes of two
languages are similar, the similarity is typically only skin deep. Performance,
detection of errors, and constraints on what can be expressed typically differ.
This is similar to the ways natural languages and cultures differ. Knowing only
a single language and a single culture implies the danger of thinking that “the
way we do things” is the only way or the only good way. That way
opportunities are missed, and sub-optimal programs are produced. One of the
best ways to avoid such problems is to know several languages (programming
languages and natural languages).

0.2 A philosophy of teaching and learning

What are we trying to help you learn? And how are we approaching the
process of teaching? We try to present the minimal concepts, techniques, and
tools for you to do effective practical programs, including

Program organization
Debugging and testing
Class design
Computation
Function and algorithm design
Graphics (two-dimensional only)
Graphical user interfaces (GUIs)
Files and stream input and output (I/O)
Memory management
Design and programming ideals
The C++ standard library
Software development strategies

To keep the book lighter than the small laptop on which it is written, some
supplementary topics from the second edition are placed on the Web (§0.4.1):

Computers, People, and Programming (PPP2.Ch1)

Ideals and History (PPP2.Ch22)
Text manipulation (incl. Regular expression matching) (PPP2.Ch23)
 Numerics (PPP2.Ch24)
Embedded systems programming (PPP2.Ch25)
C-language programming techniques (PPP2.Ch27)

Working our way through the chapters, we cover the programming techniques
called procedural programming (as with the C programming language), data
abstraction, object-oriented programming, and generic programming. The
main topic of this book is programming, that is, the ideals, techniques, and
tools of expressing ideas in code. The C++ programming language is our main
tool, so we describe many of C++’s facilities in some detail. But please
remember that C++ is just a tool, rather than the main topic of this book. This
is “programming using C++,” not “C++ with a bit of programming theory.”
Each topic we address serves at least two purposes: it presents a technique,
concept, or principle and also a practical language or library feature. For
example, we use the interface to a two-dimensional graphics system to
illustrate the use of classes and inheritance. This allows us to be economical
with space (and your time) and also to emphasize that programming is more
than simply slinging code together to get a result as quickly as possible. The
C++ standard library is a major source of such “double duty” examples –
many even do triple duty. For example, we introduce the standard-library
vector, use it to illustrate widely useful design techniques, and show many of
the programming techniques used to implement it. One of our aims is to show
you how major library facilities are implemented and how they map to
hardware. We insist that craftsmen must understand their tools, not just
consider them “magical.”
Some topics will be of greater interest to some programmers than to others.
However, we encourage you not to prejudge your needs (how would you know
what you’ll need in the future?) and at least look at every chapter. If you read
this book as part of a course, your teacher will guide your selection.
CC
We characterize our approach as “depth-first.” It is also “concrete-first” and
“concept-based.” First, we quickly (well, relatively quickly, Chapter 1 to
Chapter 9) assemble a set of skills needed for writing small practical programs.
In doing so, we present a lot of tools and techniques in minimal detail. We
focus on simple concrete code examples because people grasp the concrete
faster than the abstract. That’s simply the way most humans learn. At this
initial stage, you should not expect to understand every little detail. In
particular, you’ll find that trying something slightly different from what just
worked can have “mysterious” effects. Do try, though! Please do the drills and
exercises we provide. Just remember that early on you just don’t have the
concepts and skills to accurately estimate what’s simple and what’s
complicated; expect surprises and learn from them.
AA
Random documents with unrelated
content Scribd suggests to you:
zeggen van het geheele lichaam, daar dit, wanneer het deelgenoot
is, de ziel verwart en niet toestaat dat zij waarheid en inzicht
verwerft,—is niet déze, o Simmias, indien eenig andere, de man die
het werkelijk bestaande treffen zal?—Bovenmate, zeide Simmias,
B zegt gij de waarheid, o Sokrates.—Derhalve, zeide hij, komt
tengevolge van al deze dingen zulk eene meening bij de oprechte
wijsgeeren op, dat zij volgenderwijze tot elkander spreken: De dood
schijnt als een afsnijdend voetpad dat ons uitleidt, omdat, zoolang
als wij het lichaam verbonden met de rede bij ons onderzoek
hebben, en onze ziel met zulk een kwaad vermengd is, er geen kans
bestaat, dat wij ooit voldoende verwerven datgene waarnaar wij
verlangen en waarvan wij beweren dat het het ware is. Want
ontelbare beslommeringen schaft ons het lichaam wegens zijn
C noodzakelijk onderhoud. En verder wanneer ziekten ons
toevallen, verhinderen die ons in de jacht naar het bestaande. En
met liefden en begeerten en vreezen en allerhande schijnbeelden en
beuzelarij veel vervult het ons, zoodat, naar men pleegt te zeggen,
het ons inderdaad door toedoen van het lichaam onmogelijk is ooit in
eenig ding ook maar inzicht te krijgen. Want oorlogen en
burgertwisten en strijden schaft niets anders dan het lichaam en
zijne begeerten. Want om het verwerven van have ontstaan al de
D oorlogen, en tot het verwerven van have worden wij gedwongen
wegens ons lichaam, daar wij slaven zijn van zijn verpleging.
Dientengevolge hebben wij om al deze dingen geen vrijen tijd voor
de wijsbegeerte. En wat het ergste van alles is, wanneer wij een
oogenblik vrij van ons lichaam hebben, en wij ons richten tot het
onderzoek van eenig ding, komt het weêr telkens storend daarin
vallen en brengt gedruisch en verwarring en verschrikt ons, zoodat
wij door ons lichaam het ware niet kunnen in ’t oog krijgen, doch
met-de-daad is het voor ons bewezen, dat wanneer wij ooit iets
E zuiverlijk zullen weten, wij van ons lichaam moeten bevrijd worden
en met de ziel zelve de dingen zelve moeten aanschouwen. En dán,
naar het schijnt, zullen wij hebben wat wij begeeren en waarvan wij
minnaars beweren te zijn: inzicht, wanneer wij namelijk zullen
gestorven zijn, zooals de redeneering aantoont, maar bij ons leven
niet. Want indien het niet mogelijk is in vereeniging met het lichaam
eenig ding zuiverlijk te leeren kennen, dan is éen van tweeë waar: òf
67 men kan het weten nergens verwerven, òf na den dood. Want
dan zal de ziel op-zich-zelf zijn, afgescheiden van het lichaam, maar
eerder niet. En zoolang wij leven, zullen wij, naar het schijnt, zóo
dichtst bij het weten zijn: wanneer wij zooveel mogelijk in niets
omgang met het lichaam hebben, behalve de volstrekte
noodzakelijkheid, en als wij ons niet laten verontreinigen met zijn
natuur, maar ons rein van het lichaam houden, totdat de god ons zal
verlossen. En zoo zullen wij, bevrijd wordende van de dwaasheid
des lichaams, als waarschijnlijk is, rein zijn onder diergelijke dingen,
B en zullen wij door eigen aanraking heel de zonnezuivere waarheid
leeren kennen. Want ik vrees, dat het voor een niet-reine niet
oorbaar is het reine te beroeren. Zoodanige dingen, meen ik, o
Simmias, spreken noodwendig tot elkander en denken al de ordelijk
leerlustigen. Of meent gij van-niet?—Meer dan alles meen ik dat, o
Sokrates.—Derhalve, zeide Sokrates, indien deze dingen waar zijn,
o mijn vriend, bestaat er groote verwachting, dat men, aangekomen
waarheen ik nu op reis ga, dáar indien ergens anders, in voldoende
mate dat verwerft ter wille waarvan in ons voorbije leven de vele
C inspanning geweest is. Zoodat de mij nu opgelegde reis onder
goede hoop wordt aanvaard, en ook door elk ander man die meent,
dat zijn geest als een gereinigde daartoe is toegerust.—Voorzeker,
zeide Simmias.—En reiniging, is dat niet juist datgene waar wij al-
lang over spreken, het scheiden zooveel mogelijk van de ziel van het
lichaam, en haar te gewennen van alle kanten uit het lichaam zich
op-zich-zelf saam te trekken en te vergaderen, en zoover mogelijk is,
D zoowel in het tegenwoordige als in het toekomstige op-zich-zelf
alleen te wonen, zich uit het lichaam als uit banden losmakende?—
Zeer zeker, zeide hij.—En wordt dat niet dood genaamd, losmaking
en afscheiding van de ziel van het lichaam?—Volkomen zoo, zeide
hij.—En om haar los te maken, naar wij beweren, zijn altijd meest en
alleen bereid de waarachtig wijsgeerigen, en dat is juist de
leefoefening der wijsgeeren, de losmaking en scheiding der ziel van
het lichaam. Of niet?—Het schijnt zoo.—Zoû het derhalve (wat ik in
den aanvang al zeide) niet belachelijk zijn, dat een man die zichzelf
E in zijn leven toerust om zóo te leven, dat hij zoo dicht mogelijk bij
het dood-zijn is, wanneer dit vervolgens voor hem aanbreekt,
verstoord is? Is dat niet belachelijk?—Hoe zoû het niet?—Inderdaad
dus, zeide hij, o Simmias, oefenen de waarachtig wijsgeerigen zich
in sterven, en het dood-zijn is onder de menschen voor hèn minst
vreeswekkend... Doch beschouw het nog eens volgenderwijs. Indien
zij toch allerzijden met het lichaam overhoop liggen, en begeeren de
ziel afzonderlijk te hebben, zoude dan, indien zij bij het geschieden
daarvan bevreesd en verstoord waren, dat geen groote
onredelijkheid zijn, als zij niet met vreugde dáarheen zouden gaan,
68 waar aangekomen zij de verwachting hebben, deelachtig te
worden datgene waar zij hun leven lang op verliefd waren (en
verliefd waren zij op inzicht), en verlost te worden van het samenzijn
met datgene waarmeê zij overhoop lagen? Bij den dood van
menschelijke beminden en vrouwen en zonen hebben velen wel
reede naar den Hades willen gaan, geleid door deze verwachting,
dat zij daar zouden zien en zouden samenzijn met hen naar wie zij
verlangden. En zal dan iemand die inderdaad verliefd is op inzicht,
en die krachtig dezelfde verwachting heeft opgevat, dit nergens
anders noemenswaard te zullen aantreffen dan in den Hades,
B verstoord zijn bij zijn sterven en niet gaarne daarheen gaan? Men
moet het ervoor houden, indien hij tenminste in-waarheid, o mijn
vriend, een wijsgeer is. Want hij zal krachtig de meening hebben,
nergens anders zuiverlijk inzicht te zullen aantreffen behalve daar.
En als dat zoo is, zoude dan, wat ik zoo-even zeide, het geen groote
onredelijkheid zijn, als de zoodanige vreesde voor den dood?—
Voorwaar bij Zeus, eene groote, zeide hij.—Is derhalve, wanneer gij
van een man, zeide hij, gezien hebt dat hij op het punt van te sterven
verstoord is, dit voor u niet een voldoend bewijs, dat hij dus geen
C wijsgeerige was, maar een lijfgierige? En allicht is diezelfde man
ook nog geldgierig en eergierig, hetzij éen van deze beide, hetzij
beide?—Het is geheel zooals gij zegt.—Past derhalve, zeide hij, de
zoogenaamde manmoedigheid niet meest bij de
wijsgeeriggezinden?—Ja, natuurlijk.—En ook de deugdzaamheid, ik
bedoel wat de groote menigte deugdzaamheid noemt: zich niet door
zijn begeerten laten vervoeren, maar, daaromtrent weinig-
bekommerd en bezadigd zijn,—past ook die niet bij dezen alleen, bij
hen die zich minst bekommeren om hun lichaam en leven in
D wijsbegeerte?—Noodzakelijk, zeide hij.—Immers, indien gij, zeide
hij, de manmoedigheid en deugdzaamheid der overigen bedenken
wilt, zal zij u onzinnig voorkomen.—Hoe zoo, o Sokrates?—Weet gij
dat al de overigen den dood tot de groote rampen rekenen?—Maar
al te zeer, zeide hij.—Bestaan dan de manmoedigen onder hen den
dood, als zij hem bestaan, niet uit vrees voor grooter rampen?—Dat
is zoo.—Doordat zij bang zijn derhalve en uit vrees zijn allen
E manmoedig behalve de wijsgeeren. En toch, het is zinloos, dat
men uit vrees en lafheid manmoedig is.—Ja, voorwaar.—En hoe is
het met de bezadigden onder hen? Gaat het met hen niet net
eender? Zijn zij niet deugdzaam wegens een soort van
bandeloosheid? Of wij al zeggen dat dit onmogelijk is, toch komt bij
hen met deze hun dwaze deugdzaamheid een hiermeê gelijkstaand
geval voor. Immers uit vrees van beroofd te zullen worden van
andere lusten en uit begeerte daarnaar, onthouden zij zich van de
69 éene, terwijl zij door de andere worden beheerscht. Of men nu al
bandeloosheid noemt, door zijn lusten beheerscht te worden, toch
komt het bij hen voor, dat zij zich door lusten laten beheerschen en
daardoor tegelijk heerschen over andere lusten. En dat is gelijk aan
wat zoo-even beweerd werd, dat zij kans-zien wegens
bandeloosheid deugdzaam te zijn.—Ja, dat schijnt zoo.—O
gelukzalige Simmias, ik vrees dat dit niet de juiste wijze van ruilen is
om tot deugd te geraken, lusten tegen lusten en smarten tegen
smarten en vrees tegen vrees in te wisselen en grooter tegen kleiner
evenals munten, doch ik denk dat dit alleen de echte munt is
B waartegen men dat alles behoort in te wisselen: inzicht, en dat
alles wat men daarvoor en daarmeê koopt en verkoopt, in-der-
waarheid manmoedigheid is en deugdzaamheid en
rechtvaardigheid, en dat alles-te-zaam-genomen alle ware deugd
samengaat met inzicht, of lusten en vreezen en alle dergelijke
dingen daarbij komen of niet. Maar wanneer zij van inzicht
afgescheiden worden en tegen elkander ingewisseld, dan is, vrees
ik, de zoodanige deugd een soort schaduwbeeld van deugd en in-
waarheid slaven waardig, en heeft niets gezonds of waars. Maar het
C ware, vrees ik, is inderdaad rein-zijn van alle dergelijke dingen, en
deugdzaamheid en rechtvaardigheid en manmoedigheid en inzicht
zelf een soort reinigende wijding daartoe. En het schijnt dat de
ouden die voor ons de wijdingen der mysteriën hebben ingesteld,
niet onnoozel zijn geweest, maar inderdaad van oudsher symbolisch
hebben bedoeld dat wie ongeheiligd en ongewijd in den Hades komt,
in slijk en vuil zal neder-liggen, maar dat de gereinigde en gewijde
na zijn aankomst daar onder de goden wonen zal. Want „er zijn”,
D zooals de met de mysteriën vertrouwden zeggen:

„Thyrsos-drageren veel, maar weinige Bakchos-bezielden.”

Deze laatsten zijn, volgens mijne meening, geene anderen dan die
op ordelijke wijze wijsgeeren zijn geweest. Tot welke te behooren
dan ook ik naar mijn vermogen niets ongedaan gelaten heb in mijn
leven, maar op alle wijze mij moeite gegeven heb. En of ik mij in de
juiste richting moeite gegeven heb, en of wij iets behaald hebben,
zullen wij na onze komst daar zeker weten, als god het wil binnen
korten tijd, denk ik. Deze dingen dan, zeide hij, o Simmias en Kebes,
voer ik aan tot mijne verdediging, dat ik, nu ik u en mijne meesters
hier verlaat, op goede gronden niet toornig of verstoord ben, daar ik
E meen ook daarginds niet minder goede meesters en vrienden te
zullen aantreffen dan hier. Indien ik nu in de verdediging ulieden
meer overtuigend ben dan den rechters der Atheners, dan is het wel.
Nadat Sokrates dit gezegd had, nam Kebes het woord op en
70 zeide: o Sokrates, uwe overige beweringen komen mij schoon
voor, maar die omtrent de ziel schaffen den menschen grooten
twijfel. Zij vreezen, dat zij, wanneer zij van het lichaam gescheiden
is, nergens meer is, maar op dien dag waarop de mensch sterft,
zoodra zij zich van het lichaam scheidt en uitgaat, als adem of rook
zich verspreidt en uitéen-vervliegt en niets en nergens meer is. Want
indien zij ergens ware, op-zich-zelf verzameld en bevrijd van die
B kwaden welke gij zoo-even hebt opgenoemd, dan zoude er groote
en schoone hoop bestaan, o Sokrates, dat waar is wat gij zegt. Doch
dit heeft allicht geen geringe kracht van verzekering en gelooven
noodig, dat na den dood van den mensch de ziel bestaat en
vermogen heeft en bezinning.—Gij zegt de waarheid, zeî Sokrates, o
Kebes. Doch wat moeten wij doen? Of wilt gij dat wij juist daarover
woord-wisselen, of het waarschijnlijk zóo is of niet?—Ik, zeide
Kebes, zoû gaarne hooren, welke meening gij erover hebt.—Dan zal
C tenminste geen toehoorder nu, meen ik, zeî Sokrates, zelfs al was
hij blijspeldichter, kunnen zeggen, dat ik zinlooze praatjes houd en
over niet-pasgevende dingen spreek. Als men het derhalve goed-
vindt, moeten wij het samen onderzoeken.
Laat ons—hetzij dat de zielen der menschen na hun dood
werkelijk in den Hades zijn, hetzij ook niet—de zaak een oogenblik in
die richting beschouwen. Er bestaat dan een oude overlevering,
waarvan wij de gedachtenis bewaren, dat zij vanhier gekomen daar
zijn, en wederom hierheen komen en ontstaan uit de dooden. En als
dìt zoo is, dat de levenden wederom ontstaan uit de dooden, moeten
D onze zielen dan daarginds niet bestáan? Want zij zouden toch
niet wederom kunnen geboren worden, indien zij niet bestonden, en
dit is een voldoende bewijs van de waarheid hiervan, indien
inderdaad blijken zoude, dat de levenden nergens anders vandaan
ontstaan dan uit de dooden. Maar als dat niet waar is, dan zouden
wij een andere bewijsvoering noodig hebben.—Zeer waar, zeide
Kebes.—Beschouw dat dan, zeide hij, als gij het gemakkelijker wilt
inzien, niet alleen bij menschen, maar ook bij alle levende wezens
en planten, en in-éen-woord bij alle dingen waar wording bij plaats
E heeft; laat ons betreffende alle zien of alle zóo ontstaan, nergens
anders vandaan dan de tegendeelen uit hunne tegendeelen voor-
zoo-ver elk ding zoo-iets heeft, zooals het schoone allicht tegenover
het leelijke staat en rechtvaardig tegenover onrechtvaardig en
oneindig veel andere zaken zich zoo verhouden. Laten wij dit
derhalve onderzoeken, of het noodzakelijk is, dat al wat een
tegenovergestelde heeft, nergens anders uit ontstaat dan uit zijn
tegenovergestelde. Bij-voorbeeld, wanneer iets grooter wordt, is het
dan misschien noodzakelijk dat het uit een ding dat vroeger kleiner
was, vervolgens grooter wordt?—Ja.—En ook wanneer het kleiner
71 wordt, zal het dan niet uit een ding dat vroeger grooter was, later
kleiner worden?—Zoo is het, zeide hij.—En uit het sterkere het
zwakkere en uit het tragere het snellere?—Zeer zeker, zeide hij.—
Verder, als iets slechter wordt, wordt het dat niet uit het betere, en
rechtvaardiger uit het onrechtvaardigere?—Hoe zoû het niet?—Zijn
wij derhalve, zeide hij, genoegzaam zeker hiervan, dat alle zaken
zóo ontstaan: de tegendeelen uit hunne tegendeelen?—Volkomen.
—Hoe verder? Komt bij hen ook iets van den volgenden aard voor,
tusschen elke twee tegengestelden paarsgewijze twee wordings-
B overgangen, van het eerste naar het tweede en weêr terug van
het tweede naar het eerste, zooals bij-voorbeeld tusschen een
grooter en een kleiner ding toeneming en afneming voorkomt, en wij
daarbij het toenemen en het afnemen dien naam van wordings-
overgangen geven?—Ja, zeide hij.—Derhalve gaan ook zich-
scheiden en zich-vereenigen, en koud-worden en warm-worden, en
alle dingen zoo? En al bezigen wij een enkelen keer niet den naam,
toch is het noodzakelijk, niet, dat het in werkelijkheid overal zoo
C gaat, dat zij uit elkander worden en er een wordings-overgang
bestaat tot elkander uit elk van beide?—Zeer zeker, zeide hij.—Hoe
dan? zeî Sokrates. Bestaat er iets aan leven tegenovergesteld,
evenals tegenover wakker-zijn slapen staat?—Voorzeker, zeî hij.—
Wat?—Dood-zijn, zeide hij.—Ontstaan derhalve niet deze dingen uit
elkander, als zij tegenovergesteld zijn, en zijn ook de wordings-
overgangen tusschen hen als paar niet twee?—Hoe zoû het niet?—
Het éene stel van de dingen die ik u zoo-even opnoemde, zeî
Sokrates, zal ik u zeggen, zoowel het-zelf als zijn wordings-
overgangen, en gij mij het tweede. Ik noem dan: slapen en
D daartegenover wakker-zijn, en dat uit het slapen het wakker-zijn
ontstaat en uit het wakker-zijn het slapen, en dat hunne wordings-
overgangen zijn de éene inslapen, de andere ontwaken. Is u dat zoo
voldoende of niet?—Volkomen.—Zeg dan ook gij het mij zoo, zeî hij,
omtrent leven en dood. Is uw zeggen niet, dat tegenover leven dood-
zijn staat?—Ja.—En dat zij uit elkander ontstaan?—Ja.—Wat is
derhalve datgene wat ontstaat uit het levende?—Het doode, zeide
hij.—En wat, zeî hij, uit het doode?—Noodzakelijk is het, toe te
geven, het levende.—Uit het doode derhalve, o Kebes, ontstaat het
E levende en de levenden?—Het schijnt zoo.—Derhalve bestáan
onze zielen, zeî hij, in den Hades.—Zoo lijkt het.—Is nu niet van de
beide wordings-overgangen die hiermeê te maken hebben, de éene
klaarblijkelijk? Immers het sterven is klaarblijkelijk, of niet?—Zeker,
zeide hij.—Hoe moeten wij, zeî Sokrates, derhalve doen? Zullen wij
den tegenovergestelden wordings-overgang daaraan niet
toekennen, doch zal de natuur in dit opzicht mank zijn? Of is het
noodzakelijk, aan het sterven eenigen tegenovergestelden wordings-
overgang toe te kennen?—Zeker wel, zeide hij.—En welke is die?—
Herleven.—Als derhalve, zeide hij, het herleven een feit is, zal dan
72 herleven niet de wordings-overgang zijn van de dooden naar de
levenden?—Bepaald.—Derhalve komen wij ook langs dien kant
overeen, dat de levenden worden uit de dooden niets minder dan de
dooden uit de levenden. En wij bepaalden immers dat, als dit zoo
was, het een voldoend bewijs zoû zijn, dat noodzakelijk de zielen der
gestorvenen ergens bestaan waarvandaan zij dan weder geboren
worden?—Het komt mij voor, zeide hij, o Sokrates, dat het op grond
van het overeengekomene noodzakelijk zoo is.
—Zie dan nu nog volgenderwijze, zeide hij, o Kebes, dat wij zelfs
op zeer billijke gronden, naar mij voorkomt, dit zijn overeengekomen.
Want indien niet voortdurend het éene door wording, als in een kring
B rondgaande, in het andere overging, maar de wording een soort
rechtlijnige zoû zijn van het éene alleen naar het overgestelde, en
indien het niet om zoû buigen en geen enkele bocht maken, weet gij
dat dan alles ten-slotte denzelfden stand zoû aannemen en in
denzelfden toestand komen zoû en op zoû houden te ontstaan?—
Hoe bedoelt gij dat? zeide hij.—Het is niets moeielijks, zeî hij, te
begrijpen wat ik meen. Bij-voorbeeld, als het inslapen wel bestond,
maar het wakker-worden als wordings-overgang uit het slapende
daar niet tegenover stond, begrijpt gij dat ten-slotte al het bestaande
C de fabel van Endymioon beuzelpraat zoû bewijzen en hij nergens
meer opvallend zoû zijn om het feit dat al het overige in denzelfden
toestand zoû zijn als hij. En indien alles wel voortdurend
saamgevoegd werd, maar niet weêr gesplitst werd, dan zoû spoedig
de door Anaxagoras beschreven toestand ingetreden zijn: „alle
dingen bij-éen”. Op dezelfde wijze, o waarde Kebes, indien alles wel
stierf zooveel als deel krijgt aan het leven, maar nadat het gestorven
is, het doode in dien stand zoû blijven en niet weder levend zoû
D worden, is het dan niet volstrekt noodzakelijk dat alles ten-slotte
dood zoû zijn en niets meer levend? Want indien uit het overige het
levende werd, en het levende stierf, welk middel is er dan, dat niet
alles verbruikt worde aan het dood-zijn?—Geen enkel, komt mij voor,
zeide Kebes, o Sokrates; doch gij spreekt, dunkt me, geheel-en-al
waarheid.—Omdat het, o Kebes, zeide hij, naar het mij toeschijnt,
boven-alles zoo is, en wij komen niet juist tot dit resultaat omdat wij
ons laten misleiden, maar inderdaad is zoowel het herléven een feit,
als ook dat uit de dooden de levenden worden, en dat de zielen der
gestorvenen bestaan.
E —En dan, nam Kebes het woord op, ook volgens die bekende
redeneering, o Sokrates, (als zij waar is), welke gij veelmalen pleegt
te houden, dat ons leeren niets anders is dan herinnering, ook
volgens die redeneering is het allicht noodzakelijk dat wij in eenigen
vroegeren tijd geleerd hebben wat zij ons nu te-binnen-brengen. En
73 dit is onmogelijk als niet onze ziel ergens bestond vóordat zij in
deze menschelijke gedaante geboren werd. Zoodat ook van dien
kant de ziel iets onsterfelijks lijkt te zijn.—Maar, Kebes, zeide
Simmias, wat-voor bewijzen zijn daarvoor? Help mij bedenken; want
op het oogenblik herinner ik het mij niet erg.—Om éenen en een
zeer schoonen grond te noemen, zeide Kebes: dat de menschen,
wanneer men hen juist ondervraagt, van alles zelven op de vragen
zeggen, hoe het in elkaêr zit. En toch, indien de wetenschap en het
juiste begrip niet reeds in hen was, zouden zij niet in-staat zijn dat te
B doen. Immers toch, als men hen brengt voor mathematische
figuren of iets anders dergelijks, bewijst men daar zeer duidelijk dat
dit zoo is.—En indien gij, sprak Sokrates, het op die gronden niet
gelooft, o Kebes, ga dan eens na of gij het met ons eens wordt,
wanneer gij het volgenderwijze beschouwt. Gij kunt immers niet
gelooven, hoe het zoogenaamde leeren herinnering is?—Ik denk er
niet aan u niet te gelooven, zeide Simmias, maar juist datgene
waarover het gesprek gaat, wil ik persoonlijk ervaren, herinnerd te
worden. En tengevolge van wat Kebes aanving te zeggen, herinner
ik mij bijna reeds en geloof. Toch zoû ik niet minder gaarne hooren,
C hoe gij het wildet verklaren.—Ik volgenderwijze. Wij geven immers
natuurlijk toe, dat als iemand zich iets zal herinneren, hij dat vroeger
eenmaal moest weten?—Zeker, zeide hij.—Geven wij dan ook dit
toe, dat wanneer op zulk een wijze een tweede soort wetenschap bij
ons opkomt, het herinnering is? Ik bedoel het op de volgende
manier. Wanneer iemand vroeger iets heeft gezien of gehoord of
eenige andere waarneming opgedaan heeft, en hij niet alleen daarop
zich bezint, maar ook een tweede ding zich bewust wordt, waarvan
D de wetenschap niet dezelfde, maar een andere is, zeggen wij
daarvan niet terecht, dat hij zich datgene waarvan hij de bewustheid
kreeg, herinnerde?—Hoe bedoelt gij?—Zoo iets bij-voorbeeld.
Verschillend wel is de wetenschap betreffende een mensch en
betreffende een lier.—Hoe zoû het niet?—Weet gij nu niet, dat de
minnaars, wanneer zij een lier, of een overkleed, of iets anders zien,
dat hun geliefde placht te gebruiken, dit ondervinden: tegelijk dat zij
de lier herkennen, krijgen zij voor den geest de gedaante van den
knaap aan wien de lier behoorde? Is dit herinnering? Zooals ook
iemand bij het zien van Simmias dikwijls aan Kebes herinnerd
wordt? En oneindig veel andere dergelijke gevallen zijn mogelijk.—
E Voorwaar, oneindig veel, bij Zeus, zeide Simmias.—Is nu zoo-iets,
zeide hij, niet een soort herinnering? Vooral echter wanneer iemand
dat ondervindt met betrekking tot die dingen welke hij door den tijd
en door ze niet weêr te zien, reeds vergeten was?—Voorzeker, zeide
hij.—Welnu, zeide de ander, is het mogelijk om een paard of een lier
geschilderd te zien en zich een mensch te herinneren, en Simmias
geschilderd te zien en zich Kebes te herinneren?—Bepaald.—En
ook, Simmias geschilderd te zien en zich Simmias zelf te
74 herinneren?—Dat is zeker mogelijk, sprak hij.—Komt nu in al
deze gevallen niet de herinnering te ontstaan deels uit het
gelijksoortige, deels uit het ongelijksoortige?—Ja.—Doch wanneer
iemand zich iets herinnert naar het gelijksoortige, krijgt hij dan niet
noodzakelijk deze gewaarwording erbij, dat hij zich bewust wordt of
dit ding in gelijksoortigheid iets te-kort-schiet of niet bij datgene
waaraan hij herinnerd wordt?—Noodzakelijk.—Ga dan verder na, of
deze dingen zoo zijn.... Licht stemmen wij toe, dat gelijk iets is, ik
bedoel niet een stuk hout gelijk aan een stuk hout, of een steen
gelijk aan een steen, of iets van dergelijke zaken, maar behalve al
B deze dingen iets anders: het begrip gelijk zelf. Moeten wij
toestemmen, dat dat iets is of niets?—Voorwaar bij Zeus, zeide
Simmias, ongetwijfeld.—En weten wij ook wàt het is?—Zeker.—
Waarvandaan hebben wij de wetenschap ervan gekregen? Niet: uit
de dingen, die wij zoo-even noemden, door het zien van stukken
hout of steenen, of andere gelijke dingen? Hebben wij niet daaruit
dat andere opgemaakt, hoewel het er verscheiden van is? Of komt
het u niet iets verscheidens voor?... Beschouw het dan nog eens op
de volgende wijze. Schijnen gelijke steenen en gelijke stukken hout,
hoewel zij eender zijn, niet somtijds het éene oogenblik gelijk, het
andere niet?—Voorzeker.—Maar kwam u het begrip gelijk, bij die
verschillende gelegenheden gevonden, wel ooit aan zichzelf ongelijk
C voor, of scheen u gelijkheid ooit ongelijkheid?—Nimmer, o
Sokrates.—Derhalve zijn, zeide hij, de gelijke dingen van daar-straks
en het begrip gelijk niet hetzelfde.—Volstrekt niet, schijnt mij, o
Sokrates.—Maar voorwaar, toch hebt gij uit die gelijke dingen, zeide
hij, die verscheiden zijn van dat begrip gelijk, de wetenschap van dat
begrip bevroed en begrepen?—Zeer waar, wat gij zegt.—En dat,
niet-waar, onafhankelijk of het ermeê gelijksoortig zij of niet?—Zeker.
—Maar dat komt er ook niet op-aan, zeî hij. Zoolang als men iets ziet
en tengevolge van dat gezicht iets anders bevroedt, hetzij daarmeê
D gelijksoortig of niet, toch is dat noodzakelijk herinnering geweest.
—Zeer zeker.—Maar verder, zeî hij. Worden wij inzake die stukken
hout en de andere gelijke dingen die wij zoo-even noemden, iets van
den volgenden aard gewaar: schijnen ons wel die dingen op
dezelfde wijze gelijk als het begrip zelf, of scheelt het nog al wat, dat
zij zoodanig zouden zijn als het begrip gelijk? Of niets?—Ja, dat
scheelt heel veel.—Wanneer nu iemand iets ziet, en opmerkt dat het
ding dat hij op het oogenblik ziet, wel wezen wil als iets anders van
het bestaande, maar daarin te-kort-schiet en niet kan wezen als dat
E andere ding, maar minderwaardig is,—geven wij dan niet toe, dat
de man die dat opmerkt, noodzakelijk van-te-voren dat ding geweten
heeft, waarop hij zegt dat dit gelijkt, maar onvolkomen gelijkt?—
Noodzakelijk.—Hoe dan? Is het ook ons zoo gegaan, of niet, ten
opzichte van de gelijke dingen en het begrip gelijk?—Volkomen.—
75 Noodzakelijk dus hebben wij het begrip gelijk van-te-voren
geweten vóor dien tijd toen wij het eerst de gelijke dingen gezien
hebben, en opmerkten dat al deze wel streven te zijn zooals het
begrip gelijk, maar te-kort-schieten.—Dat is de waarheid.—Maar,
niet-waar? ook hierover zijn wij het eens, dat wij het begrip nergens
anders uit hebben opgemaakt, en dat het niet mogelijk is het ergens
anders uit op te maken, dan uit zien of tasten of uit eenige andere
zinlijke waarneming; deze alle toch stel ik hier gelijk.—Zij zijn ook
gelijk, o Sokrates, tenminste voor wat ons betoog wil duidelijk
maken.—Toch, ook weêr uit onze zinlijke waarnemingen, kunnen wij
B niet anders dan opmaken dat al de dingen die in onze
waarnemingen gelijk zijn, streven naar datgene wat werkelijk gelijk
is, maar tegelijk erbij te-kort-schieten. Of welke andere opvatting
hebben wij daarover?—Geen andere dan die.—Vóordat wij dus
begonnen zijn te zien en te hooren en de overige zinlijke
waarnemingen te doen, moeten wij wel ergens de wetenschap
gekregen hebben, wat het begrip gelijk is, als wij de waargenomen
gelijke dingen daarheen zullen kunnen terugbrengen?—Dat volgt
noodzakelijk uit het vroeger gezegde, o Sokrates.—Zijn wij nu niet
terstond na onze geboorte begonnen te zien en te hooren en de
C overige zinlijke waarnemingen uit te oefenen?—Voorzeker.—Maar
dan moeten wij vóor het bestaan van deze de wetenschap van het
begrip gelijk gekregen hebben, niet-waar?—Ja.—Dus moeten wij,
naar het schijnt, haar gekregen hebben vóor wij geboren waren.—
Dat schijnt zoo.—Indien wij derhalve haar gekregen hebben vóor wij
geboren zijn, en in haar bezit geboren zijn, wisten wij dan niet,
zoowel vóor onze geboorte als terstond na onze geboorte, niet
alleen het begrip gelijk en het begrip grooter en kleiner, maar ook
alle dergelijke samen? Want ons betoog loopt op het oogenblik niet
alleen over het begrip gelijk, maar evenzeer over het begrip schoon
D en het begrip goed en rechtvaardig en vroom, en, zooals ik zeg,
over alles wat wij bezegelen met den naam „wat is” in onze vragen
als wij vragen en in onze antwoorden als wij antwoorden. Zoodat wij
noodzakelijk de wetenschap van al deze gekregen hebben vóor
onze geboorte.—Dat is zoo.—En als wij die verschillende
wetenschappen, na ze verkregen te hebben, niet vergeten zijn, is het
noodzakelijk dat wij ze nog steeds weten bij onze geboorte en ons
leven lang. Want dit is weten, om wetenschap die wij gekregen
hebben, te hebben en niet verloren te hebben. Of noemen wij niet dit
vergeten, o Simmias, het verlies eener wetenschap?—Voorzeker, o
E Sokrates.—Als wij daarentegen, meen ik, haar wel verkregen
hebben vóor onze geboorte, maar haar bij onze geboorte verloren
hebben, en pas later met behulp onzer zinlijke waarnemingen
omtrent de dingen dezer wereld, die wetenschappen die wij ook al
vroeger eenmaal hadden, herwinnen, zal dan niet wat wij leeren
noemen, het herwinnen van eene ons eigene wetenschap zijn? En
als wij dit ons-herinneren noemen, zouden wij het dan misschien zijn
juisten naam geven?—Ja zeker.—Mogelijk nu gebleken, niet-waar, is
dit: dat men iets waarneemt òf door ’t gezicht òf door ’t gehoor òf
76 door eenige andere zinlijke waarneming, en dat men daaruit
bewust wordt een tweede ding, dat men vergeten was, waarmeê dat
eerste in verband stond, hetzij het daaraan gelijksoortig, hetzij
ongelijksoortig was? Zoodat, als ik zeg, éen van twee waar is: òf wij
zijn met de wetenschap daarvan geboren en weten het allen ons
leven lang, òf pas later doen die menschen van wie wij zeggen dat
zij leeren, niets anders dan zich herinneren, en dan zoû leeren
herinnering zijn.—Het is volmaakt zoo, o Sokrates.—Wat van twee
derhalve kiest gij, o Simmias? Dat wij met die wetenschap geboren
B zijn, of dat wij ons later pas de dingen herinneren, waarvan wij
vroeger al de wetenschap verkregen hadden?—Ik kan, o Sokrates,
op het oogenblik geen keus doen.—Maar omtrent het volgende kunt
gij wel een keus doen, en zeggen wat gij ervan denkt. Zal een man
die iets weet, van wat hij weet rekenschap Kunnen geven of niet?—
Dat is zeker noodzakelijk, o Sokrates.—Denkt gij dat allen in-staat
zijn rekenschap te geven van de dingen die wij zoo-even noemden?
—Ik zoû het wel willen, sprak Simmias, maar ik vrees veel-eer, dat
morgen op dezen tijd niemand der menschen in-staat zal zijn dit op
C waardige wijze te doen.—Gij meent dus, o Simmias, dat niet allen
ze weten?—Neen, volstrekt niet.—Dus herinneren zij zich, wat zij
vroeger eens geleerd hebben?—Noodzakelijk.——En wanneer ook
hebben onze zielen de wetenschap dier dingen gekregen? Immers
niet sinds wij mensch geworden zijn?—Bepaald niet.—Vroeger dus.
—Ja.—Dus bestonden, o Simmias, onze zielen ook vroeger al vóor
zij in eens menschen gedaante waren, afgescheiden van lichamen,
en hadden denkvermogen.—Als wij tenminste, o Sokrates, die
wetenschappen niet op het oogenblik van onze geboorte gekregen
D hebben; want dat tijdstip schiet nog over.—Stel dat een oogenblik,
mijn vriend. En in welken anderen tijd verliezen wij ze dan? Want wij
worden geboren zonder ze te bezitten, zijn wij zoo-even
overeengekomen. Of verliezen wij ze op hetzelfde oogenblik dat wij
ze krijgen? Of kunt gij eenigen anderen tijd aangeven?—Volstrekt
niet, o Sokrates, maar ik sprak onzin zonder het zelf te weten.
—Komen wij derhalve tot deze gevolgtrekking, o Simmias? Indien
die dingen werkelijk bestaan, waar wij altijd den mond vol van
hebben, het schoone en het goede en al dergelijke werkelijkheid, en
wanneer wij alle resultaten van onze zinlijke waarnemingen
E terugbrengen tot haar die wij van vroeger in ons bezit terugvinden,
en die dingen met haar vergelijken, is het dan noodzakelijk, dat
evenzeer als die begrippen bestaan, zoo ook onze ziel bestaat, ook
vóor wij geboren zijn; doch wanneer die begrippen niet bestaan, zal
dan dit ons betoog vergeefs gehouden zijn? Is het inderdaad zoo, en
is het een even groote noodzakelijkheid dat die begrippen bestaan
als dat onze zielen bestaan vóor wij nog geboren zijn, en als het
77 eerste niet waar is, is dan ook het tweede niet waar?—Volstrekt
dezelfde, o Sokrates, sprak Simmias, komt mij die noodzakelijkheid
voor, en een schoone toevlucht heeft ons betoog genomen in de
stelling dat onze ziel bestaat even zeker als de werkelijkheid die gij
nu noemt. Want ik-voor-mij heb niets wat mij zoo klaarblijkelijk is, als
dat al dergelijke begrippen, het schoone en het goede en al de
andere die gij zoo-even noemdet, in den hoogsten zin bestáan. En
voldoende, dunkt mij, is het bewijs geleverd.—Maar wat vindt
Kebes? zeî Sokrates. Want ook Kebes behooren wij te overtuigen.—
Dat het voldoende geleverd is, sprak Simmias, naar ik meen. Al ken
ik geen koppiger mensch in het wantrouwen van redeneeringen.
B Maar ik denk, dat er niets ontbreekt tot deze zijn overtuiging, dat
vóor onze geboorte onze ziel bestond... Of zij evenwel ook nádat wij
gestorven zullen zijn, nog bestaan zal, dat komt ook mij zelven, o
Sokrates, voor, niet bewezen te zijn, maar nog staat in den weg wat
Kebes zoo-even aanvoerde, de vrees der groote menigte, dat bij den
dood van den mensch de ziel zich verspreidt en dat dit haar einde is.
Want al wordt zij en komt-zij tot-stand uit iets anders, en al bestaat
zij vóor zij nog in het menschelijk lichaam gekomen is, wat verhindert
dat zij tevens, wanneer zij eenmaal daarin gekomen is, en weêr
C daaruit heengaat, dan ook zelve eindigt en te-gronde-gaat?—Wel
gezegd, o Simmias, zeî Kebes. Want het schijnt dat zooveel als de
helft bewezen is van wat noodig is, dat namelijk onze ziel vóor onze
geboorte bestond. Maar bovendien moeten wij bewijzen, dat zij ook
nádat wij gestorven zullen zijn, evenzeer bestaan zal als vóor onze
geboorte, indien ons bewijs af zal zijn.—Het is ook nu al bewezen, o
Simmias en Kebes, sprak Sokrates, als gij dit betoog wilt in verband
brengen met wat wij daar-straks overeengekomen zijn: dat al het
levende wordt uit het doode. Want indien onze ziel al vroeger
D bestaat, en zij inkomende in het leven en geboren wordende,
noodzakelijk uit niets anders geboren wordt dan uit den dood en het
dood-zijn, hoe zoû het dan niet noodzakelijk zijn dat zij ook ná haar
dood besta, aangezien zij weêr opnieuw moet geboren worden? Wat
gij zegt, is dus ook nu al bewezen. Toch geloof ik, dat gij en Simmias
deze bewijsvoering gaarne nog dieper zoudt willen onderzoeken, en
dat gij u bang maakt als kinderen, dat in waarheid de wind de ziel als
zij uit het lichaam uitgaat, uitéen-blaast en verspreidt, vooral
E wanneer iemand bij-geval niet in stil weêr, maar in een
geweldigen storm sterft.—En Kebes antwoordde lachend: Tracht gij
ons maar van het tegendeel te overtuigen, alsof wij dit vreesden. Of
liever, niet alsof wij het vreesden, maar misschien is er een kind
binnen-in ons dat zich voor dergelijke dingen bang maakt. Laten wij
hem dan pogen te overreden, niet te vreezen voor den dood als voor
spoken.—Ja, maar elken dag behoort gij hem te belezen tot gij hem
78 uit u weg bezworen hebt.—Waarvandaan dan, o Sokrates, zullen
wij een kundig belezer van dergelijke kinderen halen, aangezien gij
ons verlaat?—Groot is Hellas, zeide hij, o Kebes, waarin allicht
kundige mannen zijn, en vele zijn de geslachten der barbaren, die gij
alle behoort te doorspeuren op zoek naar zulk een bezweerder,
zonder geld of moeite te sparen, want gij zoudt uw geld niet noodiger
kunnen besteden. En te zoeken behoort gij ook zelf onder elkander;
want misschien zoudt gij niet eens gemakkelijk anderen vinden, die
B beter in-staat zijn die bezweringen te doen dan gijlieden.—Wel,
daar zal voor gezorgd worden, zeî Kebes. Doch laat ons terugkeeren
naar het punt waar wij zijn afgebroken, als het u aangenaam is.—
Zeker is het mij aangenaam; immers, hoe zoû het niet?—
Uitmuntend!—Moeten wij dus niet, hernam Sokrates, onszelven de
volgende vraag stellen: aan wat-voor soort van dingen wel dit
verschijnsel van zich-te-verspreiden eigen is, en bij wat-voor dingen
men zich bezorgd moet maken, dat zij dit zullen ondergaan, en aan
den anderen kant, aan wat-voor dingen het vreemd is? En moeten
wij daarna weêr niet nagaan, wat van beide de ziel is, en op grond
daarvan goedsmoeds of beducht zijn voor onze eigen ziel?—Gij
C spreekt de waarheid.—Is het nu niet aan alles wat men
samenstelt en wat samengesteld is, van-nature eigen om dat te
ondergaan, om namelijk ontbonden te worden op dezelfde wijze als
het werd samengesteld? Maar als iets onsamengesteld is, is het niet
daaraan alleen, indien aan eenig ander ding, eigen dit niet te
ondergaan?—Het komt mij voor, dat het zoo is, zeide Kebes.—Is het
nu niet meest waarschijnlijk, dat wat altijd in dezelfde verhouding en
in denzelfden toestand is, het onsamengestelde is, en dat wat nu-
eens in dezen, dan-weêr in dien toestand is en nooit in dezelfde
verhouding, het samengestelde?—Mij dunkt zoo.—Laten wij dan, zeî
D hij, tot dezelfde dingen gaan als in onze vorige rede. De
wezenheid zelve van welke wij als grond het bestaan geven in onze
vragen en in onze antwoorden, is die steeds eender in dezelfde
verhouding, of nu-eens zus, dan-weêr zoo? Neemt wel ooit het
begrip gelijk, het begrip schoon, elk begrip afzonderlijk, welken
omslag dan ook aan? Of is elk der begrippen afzonderlijk op-zich-
zelf enkelvormig, en dus altijd eender in dezelfde verhouding, en
neemt het op geenen tijd, in geenen deele, op geene wijze eenige
verandering aan?—Noodzakelijk zijn zij, zeî Kebes, eender in
dezelfde verhouding, o Sokrates.—Maar hoe staat het met de groote
E menigte der dingen, als menschen of paarden of mantels of
andere dingen wat-dan-ook van dien aard, of zij gelijk zijn of schoon,
of andere met de begrippen gelijknamige eigenschappen hebben?
Blijven zij wel in dezelfde verhouding, of zijn zij, geheel in
tegenstelling met de begrippen, noch met zichzelf, noch met
elkander ooit om-zoo-te-zeggen eenigszins in dezelfde verhouding?
79 —Zoo is het, zeî Kebes. Nooit zijn zij eender.—Kunt gij nu de
laatste niet aanraken en zien en in de overige zinlijke waarnemingen
waarnemen, terwijl gij de dingen die in dezelfde verhouding blijven,
nimmer met eenig ander ding zoudt kunnen beroeren dan met de
verstandelijke redeneering, en dergelijke dingen onzienlijk zijn en
niet zichtbaar?—Gij zegt volkomen de waarheid.
—Stellen wij dus, zoo gij wilt, zeî hij, twee soorten der dingen, de
éene zichtbaar, de andere onzienlijk.—Ja, stellen wij dat!—En het
onzienlijke steeds in dezelfde verhouding, het zichtbare nooit?—Laat
ons ook dit stellen.—Welaan dan, zeî hij, is éen deel van ons niet
B lichaam en éen deel ziel, of bestaan wij uit nog iets anders?—Uit
niets anders.—Aan welke van de twee soorten zullen wij derhalve
zeggen dat het lichaam meest gelijk en verwant is?—Dat is een
ieder duidelijk, aan het zichtbare.—En de ziel? Is zij iets zichtbaars
of onzienlijks?—Niet zichtbaar, voor menschen tenminste, o
Sokrates.—Maar wij spreken immers over wat zichtbaar en niet
zichtbaar is voor de menschelijke natuur? Of voor eenige andere
natuur, meent gij?—Neen, voor de menschelijke.—Wat zeggen wij
dus van de ziel? Dat zij iets zichtbaars of onzichtbaars is?—Niet iets
zichtbaars.—Iets onzienlijks dus?—Ja.—Dus is de ziel meest gelijk
C aan het onzienlijke, en het lichaam aan het zichtbare?—Volstrekt
noodzakelijk, o Sokrates.—Beweerden wij nu niet een-poos-terug
onder-andere dit, dat de ziel, wanneer zij het lichaam mede-
aanwendt tot het beschouwen van eenig ding, hetzij door middel van
’t gezicht of ’t gehoor of eenige andere zinlijke waarneming—dit
immers is beschouwen door middel van het lichaam, het
beschouwen namelijk van eenig ding door middel van de zinlijke
waarnemingen—, beweerden wij niet, dat dan de ziel door het
lichaam wordt meêgesleept naar de dingen die nooit in dezelfde
verhouding zijn, en dat zij zelf bijster wordt en verward en duizelig
als een dronkene, aangezien zij met dergelijke dingen in beroering
is?—Voorzeker.—Doch wanneer zij op-zich-zelve aan ’t beschouwen
D gaat, dan gaat zij den anderen kant uit, naar het reine en naar wat
altijd is en onsterfelijk en eender, en daar zij daarmeê verwant is,
vereenigt zij, zoo vaak zij op-zich-zelve komt te zijn en dit haar
mogelijk is, zich altijd daarmede, en heeft rust van hare verbijstering
en in de buurt dier dingen is zij steeds eender in dezelfde
verhouding, daar zij met dingen van dien aard in beroering is, niet-
waar? En deze ziele-staat heet die van inzicht?—Volmaakt schoon
en waar is wat gij zegt, o Sokrates.—Aan welke der twee soorten
dus weêr dunkt u, op grond van wat te-voren en wat nu gesproken
E werd, de ziel meest gelijk en verwant te zijn?—Ieder, denk ik, zelfs
de meest hardleersche, zal, volgens deze wijze van redeneeren, wel
toegeven, dat de ziel geheel-en-al meest gelijk is aan wat steeds
eender is, meer dan aan wat niet zoo is.—En het lichaam?—Aan het
andere.—Zie dan ook nog eens dezen-kant-uit, dat, zoolang ziel en
80 lichaam bij elkander zijn, de natuur aan het laatste voorschrijft
slaaf en onderdaan te zijn, maar aan de eerste te heerschen en te
gebieden; welk van beide, ook weêr in dit opzicht, dunkt u gelijk te
zijn aan het goddelijke, en welk aan het sterfelijke? Of vindt gij niet,
dat het goddelijke van-nature geaard is om te heerschen en te
leiden, en het sterfelijke om onderdaan en slaaf te zijn?—Ja zeker.—
Op wat van twee gelijkt dus de ziel?—Ontwijfelbaar, o Sokrates, de
ziel op het goddelijke, het lichaam op het sterfelijke.—Beschouw
dan, o Kebes, of uit al het gesprokene voor ons dit volgt, dat met het
B goddelijke en onsterfelijke en zuiver-denkbare en enkel-vormige
en onoplosbare en steeds-zichzelf-gelijke de ziel de meeste
overeenkomst heeft, maar dat met het menschelijke en sterfelijke en
veelvormige en ondenkbare en oplosbare en nooit-zichzelf-gelijke
het lichaam de meeste overeenkomst heeft. Kunnen wij iets
daarnaast aanvoeren, mijn waarde Kebes, met de kans dat dat niet
zoo is?—Neen.
—Welnu, als deze dingen zoo zijn, is het dan niet aan het lichaam
eigen zich snel te ontbinden, maar aan de ziel van-haren-kant
C geheel-en-al onontbindbaar te zijn of iets wat daaraan nabij-komt?
—Hoe zoû het niet?—Voor uw oogen nu ziet gij, dat wanneer de
mensch gestorven is, zijn zichtbaar deel en wat tot het gebied van
het zichtbare behoort, wat wij lijk noemen, waaraan het eigen is zich
te ontbinden en uitéen te vallen, niets van deze dingen
oogenblikkelijk ondergaat, maar vrij langen tijd in-stand-blijft, en wel
wanneer iemand sterft met een jong-krachtig lichaam en op jong-
krachtigen leeftijd, zelfs zeer lang. Ja, als het lichaam leêggehaald
wordt en gebalsemd, als de lijken die men in Aigyptos balsemt, blijft
het een oneindig langen tijd zoo goed als in zijn geheel. En ook
wanneer het lichaam verrot, dan zijn er toch enkele deelen, zooals
D de beenderen en de zenuwen en alle dergelijke, die om-zoo-te
zeggen onsterfelijk zijn. Of niet?—Ja zeker.—En de ziel dan, ons
onzienlijk deel, die heengaat naar een dergelijke woonplaats die
eveneens edel en rein en onzienlijk is, naar het huis van den in-
waarheid Onzienlijke, van Hades, tot den goeden en wijzen god,
(waarheen, als god wil, zoo-dadelijk ook mijn ziel moet gaan)—is
dan deze ziel die zoodanig is en van zulk een natuurlijken aard,
zoodra zij het lichaam verlaat, terstond uitéen-geblazen en vergaan,
E zooals de groote menigte der menschen beweren? Ver is het
daarvandaan, o beminde Kebes en Simmias, maar veel-eer gaat het
zóo. Wanneer zij rein zich afscheidt, zonder iets van het lichaam met
zich mede te sleepen, daar zij in het leven zelf met-vrijen-wil
daarmede geen enkele gemeenschap had, maar het lichaam
ontvluchtte en zich op-zich-zelve samengetrokken hield, aangezien
zij daarvan steeds haar leefoefening maakte—en dit is niets anders
dan de ordelijke wijze van wijsgeerig-zijn en inderdaad de oefening
81 in het reede sterven. Of zoû dit niet oefening tot den dood zijn?—
Ja, volkomen.—Als zij nu in dien reinen staat is, gaat zij dan niet
heen tot het haar verwante, het onzienlijke, dat is het goddelijke en
onsterfelijke en wijze, waarheen gekomen zij in de gelegenheid is
gelukzalig te zijn, van verbijstering en onverstand en vreezen en
wilde liefden en van de overige menschelijke kwaden verlost, en
terwijl zij, zooals van de ingewijden gezegd wordt, naar-waarheid
haren overigen tijd met de goden doorbrengt? Moeten wij zóo
betuigen, o Kebes, of anders?—Neen, zóo, bij Zeus, zeî Kebes.—
B Doch wanneer zij, denk ik, bezoedeld en ongereinigd van het
lichaam zich afscheidt, daar zij steeds met het lichaam samen-was
en dat diende en liefhad en onder de bekoring was van het lichaam
zelf en zijn begeerten en lusten, zoodat niets anders haar waarachtig
scheen dan het lichaam-gelijke, dat men kan aanraken en zien en
drinken en eten en aanwenden tot liefdegenot, terwijl zij wat voor de
oogen duister is en onzienlijk, maar zuiver-denkbaar en door de
wijsbegeerte te vatten, gewoon was te haten en te duchten en te
C ontvluchten,—meent gij, dat eene ziel in dien toestand louter op-
zich-zelf zich afscheidt?—Neen, volstrekt niet.—Maar zelfs
doortrokken, denk ik, van het lichaam-gelijke dat de dagelijksche
omgang en gemeenschap met het lichaam wegens het voortdurend
samenzijn en de lange praktijk haar als een tweede natuur heeft
ingeschapen?—Voorzeker.—Doch voor nederdrukkend, o mijn
vriend, moet men dat houden en voor zwaar en aard-gelijk en
zichtbaar. Door welken last dan ook de zoodanige ziel wordt
bezwaard en teruggetrokken naar haar zichtbaar verblijf, terwijl zij uit
D vrees voor het onzienlijke en Hades, naar verhaald wordt, om de
gedenkteekenen en graven blijft ronddolen, in wier buurt dan ook
verscheidene schaduw-gelijke spookselen van zielen gezien zijn,
schijngestalten zooals dergelijke zielen vertoonen, die zich van het
lichaam hebben losgemaakt niet rein, maar deelhebbende aan het
zichtbare; waardoor zij dan ook gezien worden.—Dat klinkt
waarschijnlijk, o Sokrates.—Ja, wel waarschijnlijk, o Kebes. En ook
dat dit volstrekt niet de zielen der goeden zijn, maar die der slechten,
welke gedwongen worden in zulke buurten rond te dwalen, boete
doende voor hare vroegere leefwijze, die eene verkeerde was. En
zoolang dwalen zij, tot zij door het verlangen van het lichaam-gelijke
E dat haar nakleeft, weêr opnieuw binnen een lichaam worden
ingekluisterd. En dat worden zij, als waarschijnlijk is, in lichamen van
dergelijke zeden als zij in haar leven mogen beoefend hebben.—
Wat-voor lichamen en zeden bedoelt gij daarmeê, o Sokrates?—Dat
bij-voorbeeld zij die vraatzucht en ontucht en drankzucht in praktijk
hebben gebracht, en wel zonder schaamte of ontzag, zich
waarschijnlijk belichamen in het ras van ezels en dergelijke beesten.
82 Of denkt gij van-niet?—Ja, zeer waarschijnlijk is wat gij zegt.—En
dat zij die onrecht en heerschzucht en roof hebben bovenaan-
gesteld, zich belichamen in het ras van wolven en haviken en
wouwen. Of waarheen anders zeggen wij dat dergelijke zielen
zouden gaan?—Buiten-kijf, zeî Kebes, tot iets dergelijks.—Ligt dus
niet voor-de-hand ook in welke andere lichamen elk der zielen
komen moge volgens haar eigen verwantschap van leefwijze?—Ja,
hoe zoû het niet?—Zijn dus niet ook van hen de gelukkigsten en
gaan niet naar de aangenaamste woonplaats diegenen welke de
B staats- en burger-deugd betracht hebben, die men bezonnenheid
en rechtvaardigheid noemt, al was deze verkregen tengevolge van
gewoonte en oefening en buiten wijsbegeerte en gedachte?—In
welk opzicht dan zijn dezen de gelukkigsten?—Omdat dezen
waarschijnlijk terugkeeren in een dergelijk maatschappelijk en
ordelievend ras, als bijen of wespen of mieren, of misschien ook in
hetzelfde, menschelijke geslacht, en dan bezadigde mannen
worden.
Doch tot het geslacht der goden is het niet oorbaar, dat iemand
C komt die niet wijsgeer geweest is en niet vol-eindig rein van hier
weggaat, dus uitsluitend aan den leergierige. En wel daarom, o
vriend Simmias en Kebes, onthouden de ordelijk wijsgeerigen zich
van al de lichamelijke begeerlijkheden en zijn standvastig en geven
zich er niet aan over, volstrekt niet uit vrees voor vermogensverlies
en armoede zooals de groote menigte en de geldgierigen, en ook
weêr niet beducht voor eerverlies en den kwaden naam van
slechtheid als de heerschzuchtigen en eergierigen, onthouden zij
zich ervan.—Ja, want dat zoû hun ook niet passen, o Sokrates, zeî
D Kebes.—Neen, voorwaar bij Zeus, zeî de ander. Daarom dan
zeggen diegenen, o Kebes, die zich iets aan hun ziel gelegen laten
en die dus voor iets heel anders leven dan de ontwikkeling van eenig
lichaam, al dien anderen vaarwel en trekken niet denzelfden weg