Group 7revised
Group 7revised
Group 7revised
ﺁﻧﻬﺎ
۲ﺍﺭﺩﯾﺒﻬﺸﺖ ۱۳۹۵
ﻣﻘﺪﻣﻪ ۱
ﺩﺭﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ .ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭ ﺟﺒﺮ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺑﺎﻫﻢ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ.
ﻧﺨﺴﺖ ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺟﺪﺍﮔﺎﻧﻪ ﺷﺮﺡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺭﺍ ﺑﺎﻫﻢ ﺭ ﻭﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ .ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ
ﻫﺎﯼ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩﯼ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ
ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﺿﺮﺏ ﻫﺮﻋﻀﻮ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻋﻀﻮﺩﯾﮕﺮ ﻋﻀﻮﯼ ﺑﺎﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﮐﺮﺩ .ﺩﺭ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ
ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮﺿﺮﺏ ﺷﻮﻧﺪﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ
ﺍﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻀﻮﺍﻭﻟﯽ ﺍﺳﺖ .ﺍﯾﻦ ﻗﯿﻮﺩ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﺑﺸﺪﺕ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮ ﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ
ﻟﯽ ﺭﺍ ﺑﺎﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻭﺍﺣﺪ ﺁﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﻭﺭ ﯾﻢ ،ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ .ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ
ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭﻣﻬﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻣﺴﻠﻤﺎً ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﻮﺍﺑﻊ
ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺯﯾﺮﺍ ﻫﺮﻋﻨﺼﺮﺁﻥ ﺑﺎﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩﯼ
۱
ﺷﮑﻞ :۱ﺷﮑﻞ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﻭﺷﮑﻞ ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ .ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺩﺍﺭﻧﺪ.
ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﺩ .ﺩﺭﺍﺩﺍﻣﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮﺡ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭﻟﯽ ﺍﯾﻦ
ﺗﻮﺻﯿﻒ ﯾﮏ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻭﻟﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻨﻈﻮﺭﻣﺎﺩﺭﺍﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ.
ﺍﮔﺮ ﺭ ﻭﺯﯼ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻗﺮﺍﺭﺑﮕﯿﺮ ﯾﻢ ﺷﺎﯾﺪ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ
ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺳﻄﺤﯽ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻥ ﻗﺮﺍﺭﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﯾﻢ ﭼﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺍﺳﺖ؟ ﺁﯾﺎ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺍﺳﺖ ﻭﯾﺎﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﭼﯿﺰﯼ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ
ﺗﺮﺍﺯﺁﻥ .ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺎﻭﺳﺎﯾﻞ ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ .ﻣﺜﻼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮ ﻭﻉ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻗﻄﻌﻪ ﻃﻨﺎﺑﯽ ﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺳﻄﺢ
ﺳﯿﺎﺭﻩ ﺑﮑﺸﯿﻢ ﻭ ﺑﻌﺪﺍﺯﻃﯽ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺩﻭﺳﺮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺒﻨﺪﯾﻢ ﺗﺎﯾﮏ ﻃﻨﺎﺏ ﺑﺴﺘﻪ ﺩﺭﺳﺖ ﮐﻨﯿﻢ.
ﺍﮔﺮ ﺑﻌﺪﺍﺯﺁﺯﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﻨﺎﺏ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﭘﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺭ ﻭﯼ
ﺳﻄﺤﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﮐﺮﻩ ﯾﺎ ﺑﯿﻀﯽ ﮔﻮﻥ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺗﺨﺖ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭ ﯾﻢ .ﺍﻣﺎ ﺍﮔﺮ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻭﻗﺖ ﻫﺎ ﻃﻨﺎﺏ ﺭﺍ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺪﻭﻥ
ﭘﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﻣﺎﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﮐﺮﻩ ﻓﺮ ﻕ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻭ ﺍﺣﺘﻤﺎﻻً ﭼﯿﺰﯼ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﯾﺎ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ ﺗﺮﺍﺯﺁﻥ ﺍﺳﺖ .ﺑﺮﺍﯼ
ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎﺑﻪ ﺁﻥ ﻧﯿﺎﺯﺩﺍﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺭﺍ ﺑﻠﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻭﻧﯿﺎﺯﯼ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻧﺪﺍﺭ ﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺴّﺎﺣﯽ ﮐﺮﺩﻩ
۲
ﻭ ﺑﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪﺁﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﯿﻢ .ﺑﺎﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺭﺍﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﻫﯿﻢ ﻭﺁﻥ ﺷﺎﺧﻪ
ﺍﺯ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﮐﻪ ﻣﺎﺭﺍﻗﺎﺩﺭﺑﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﺍﻣﺎ ﺍﮔﺮ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﺎﺭﻫﺎﯼ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ ﻣﺜﻼً
ﺧﻄﻮﻁ ﺭﺍﺳﺖ ﻭﺯﺍﻭﯾﻪ ﻭ ﺍﺷﮑﺎﻝ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺭﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﭘﺴﺘﯽ ﻭ ﺑﻠﻨﺪﯼ ﻫﺎﯼ ﺳﻄﺢ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ
ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ .ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺧﻮﺏ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﭼﻨﺎﻥ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﻧﺰﺩﯾﮏ
ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺩﻫﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭﺩﺭﺟﻪ ﺍﻭﻝ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺳﻄﺢ ﺳﯿﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﺗﺎﯾﯽ ﺍﻋﺪﺍﺩﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﻌﻨﯽ
Rnﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻭ ﻧﻘﺎﻁ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ
ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺍﺯﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺁﻥ ﭘﯽ ﺑﺮﺩ ﻭ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺍﺯﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﻧﻘﻄﻪ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ
ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﺎ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ .ﺍﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎﺭﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻓﻀﺎﺭﺍﺑﺎﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺍﯾﻢ .ﺍﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ
ﮐﻪ ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺷﻔﺎﻑ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎ ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺍﺯ ﻓﻀﺎ ﯾﮏ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻌﯿﻦ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﻓﻀﺎﯾﯽ
ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﺠﻬﺰﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﯾﺎ M anif oldﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ
ﺍﻟﺒﺘﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮﺍﻧﯿﻢ ﺗﻤﺎﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﻢ ﻭ ﺷﺮﻁ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻﺭﺍ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﻨﯿﻢ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ
ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ θ, ϕﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺍﯾﻦ ﻋﯿﺐ ﺭﺍﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻝ ﻭﺟﻨﻮﺏ ﻣﺨﺘﺼﻪ ϕﻣﻌﯿﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﯽ ﺩﻫﺪ .ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﯾﻦ
ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﺭﻫﻤﻪ ﮐﺮﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﺮﺍﯼ ﺭﻓﻊ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﯿﺼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﻣﺴﺎﺣﯽ ﺳﻄﺢ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ
ﺍﺯ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎﻥ ﻭﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﺍﻥ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﺯ ﺳﻄﺢ ﺭﺍ ﻣﺨﺘﺼﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﻨﻨﺪ .ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ
ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﯼ ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻥ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺍﺯ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺭﺍ ﺩﺭﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ .ﺍﯾﻦ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻫﺎ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻭ
ﺑﺎﺩﻗﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ .ﻣﺎﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺍﺯﺍﯾﻦ ﻇﺮﺍﻓﺖ ﻫﺎ ﺻﺮﻑ ﻧﻈﺮﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ
ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻤﺎﻡ ﻧﻘﺎﻁ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺑﺠﺰ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻧﺪﮐﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﯼ ﺑﺎ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺻﻔﺮ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﻧﮕﺎﺭﯼ ﺧﻠﻠﯽ ﺩﺭﺑﺤﺚ ﻫﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻣﺎ ﺍﯾﺠﺎﺩﻧﺨﻮﺍﻫﺪﮐﺮﺩ.ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﺯﯾﺮ ﺑﻪ ﺩﺭﮎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
nﻣﺜﺎﻝ :ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ .ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺍﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺩﺭ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻝ ﻭ ﺟﻨﻮﺏ ﺍﯾﺮﺍﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ.
ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﺼﻒ ﺍﻟﻨﻬﺎﺭ ﻫﺎ ﻣﺨﺘﺼﻪ ϕﺩﻭ ﻣﻘﺪﺍﺭ 0ﻭ 2πﺭﺍﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .ﺍﯾﻦ ﺍﯾﺮﺍﺩ ﺗﺎﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺍﺑﻊ
ﭘﺮ ﯾﻮﺩﯾﮏ ﺩﺭ ϕﮐﺎﺭﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺟﺪﯼ ﻧﯿﺴﺖ .ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﻣﺨﺘﺼﺎﺕ x, y, zﺩﺭ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ θ, ϕﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷﺖ.
۳
θ
φ
θ1
θ2
ﺷﮑﻞ :۲ﺳﻄﻮﺡ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﻭ ﭼﻨﺒﺮﻩ ﺑﺎ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻥ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ.
nﻣﺜﺎﻝ :ﮐﺮﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮﻩ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻧﻘﻄﻪ ﺳﻪ ﻣﺨﺘﺼﻪ )(θ, ϕ, ψ
۴
nﺗﻤﺮ ﯾﻦ :ﺳﻄﻮﺡ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻻﺕ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ:
ﺍﻟﻒ:
x2 + y 2 − z 2 = 0.
ﺏ:
x2 − y 2 − z 2 = 0.
nﺗﻤﺮ ﯾﻦ :ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ x − yﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ y = f (x). .ﺗﺎﺑﻊ yﯾﮏ
ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮﺍﺭ ﻭ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺍﺳﺖ .ﺍﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺭﺍ ﺣﻮﻝ ﻣﺤﻮﺭ yﻣﯽ ﭼﺮﺧﺎﻧﯿﻢ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺩﻭﺍﺭ ﺩﻭﺑﻌﺪﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﯾﺪ.
ﺳﻄﻮﺡ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺩﻻﺕ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮ ﯾﺪ:
ﺑﻪ ﻃﻮﺭﺣﺴﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻥ ﺑﺎﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ .ﻫﺮﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ gﺑﺎﺗﻌﺪﺍﺩﯼ
ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺁﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ،ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﺑﺮﺍﯼ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ nﺑﻌﺪﯼ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ θ1 , θ2 , · · · θn
ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮﻋﻀﻮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ
۵
ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﺭﺍﭼﻨﺎﻥ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺻﻔﺮﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ،ﯾﻌﻨﯽ :
ﺣﺎﻝ ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﻭ ﻋﻀﻮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ ) a = g(α1 , · · · αnﻭ ) b = g(β 1 , · · · β nﺭﺍ ﺩﺭ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻋﻨﺼﺮ = c
ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ aﻭ bﺑﺎﺷﻨﺪ
ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺍﺑﻊ
ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺍﮔﺮ ﻣﻌﮑﻮﺱ ﻋﻨﺼﺮ ) a = g(θ1 , θ2 , · · · θn
ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ ﺩﯾﮕﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻨﺼﺮ a−1ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍ ﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻋﻨﺼﺮ aﺑﺎﺷﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ
ﺩﯾﮕﺮ ﺗﻮﺍﺑﻊ
ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﺸﺮﺩﻩ ﺩﺭﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺯﯾﺮ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩ.
۶
ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ :ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ Gﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺿﺮﺏ m : G × G −→ Gﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ i : G −→ G
ﺩﺭ ﺯﯾﺮ ﭼﻨﺪﻣﺜﺎﻝ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ .ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺧﻮﺩ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ
ﺷﺮﺍﯾﻂ ﺩﯾﮕﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺿﺮﺏ ﻭﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ.
nﻣﺜﺎﻝ :ﮔﺮ ﻭﻩ ) U (1ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺍﺳﺖ .ﻫﺮ ﻋﻀﻮِ ) g = eiθ ∈ U (1ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮِ θﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﺧﻤﯿﻨﻪﯼ ﺁﻥ ﺩﺍﯾﺮﻩﯼ
nﻣﺜﺎﻝ :ﮔﺮ ﻭﻩ ) GL(2, Rﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺍ ﺳﺖ .ﻋﻨﺎﺻﺮﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺑﻨﺪﯼ ﮐﻨﯿﻢ .ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ
ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻤﺎﻡ ﻓﻀﺎﯼ R4ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯﺁﻥ ﺻﻔﺤﻪ (1 + θ1 )(1 + θ4 ) − θ2 θ3 = 0ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ .ﺍﯾﻦ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺍﮔﺮ
ﭼﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﻧﯿﺴﺖ ﻭﻟﯽ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﻭﻗﺴﻤﺖ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭﺩﺭ ﻭﻥ ﺩﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺍﺷﺘﺮﺍﮎ
ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺤﺎﻁ ﮐﺮﺩ .ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎﯼ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ.
۷
nﻣﺜﺎﻝ :ﮔﺮ ﻭﻩ ) SL(2, Rﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺍﺳﺖ .ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺑﻨﺪﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ:
x0 + x3 x1 + x2
g ∈ SL(2, R) −→ g = , )(۱۲
x1 − x2 x0 − x3
ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻥ ﺍﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻓﻮﻕ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .ﺍﺯ ﺷﺮﻁ det(g) = 1
ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺷﺮﻁ det(g) = 1ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺍﺳﺖ:
۸
ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﺑﻮﺿﻮﺡ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ) SU (2ﮐﺮﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﮐﺮ ﻭﯼ ﺭ ﻭﯼ ﮐﺮﻩ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺭﺍ
ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻥ ﺑﮑﺎﺭﺑﺮﺩ .ﺑﻌﺪﺍﺯﺍﯾﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻬﻢ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﺁﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﯼ
ﺳﺎﺩﻩ ﻭﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺷﮑﻞ ﻭ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ .ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ
ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺿﺮﺏ ﻭ ﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺗﻌﺮﺑﻒ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ .ﺍﯾﻦ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ
nﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ Aﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺩﻭﺗﺎﯾﯽ ﺩﻭﺧﻄﯽ [ , ] : A × A −→ Aﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ
۹
ﯾﺎﺩﺁﻭﺭﯼ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺩﻭﺧﻄﯽ ) (bilinearﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﺩﻭﻣﺘﻐﯿﺮﺧﻮﺩ ﺧﻄﯽ ﺍﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ[αx+y, z] = α[x, z]+[y, z]:
ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ Aﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻣﺨﺘﻠﻂ( ﺑﺎﺷﺪ ،ﺟﺒﺮﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻣﺨﺘﻠﻂ( ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮ ﻫﻤﺎﻥ
ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ Aﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ } {e1 , e2 , · · · enﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﻭ ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ
ﺑﺮﺍﮐﺖ ﻫﺮﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺍﺯ ﻓﻀﺎﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ .ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺩﻭ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯﻓﻀﺎﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ] [ei , ejﺭﺍ
k
[ei , ej ] = fij ek . )(۱۸
fijﺿﺮﺍﯾﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﺟﺒﺮﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺭﺍﺑﻄﻪ ] ، [ei , ej ] = −[ej , eiﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﯼ
k
ﺿﺮﺍﯾﺐ
ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﻭﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﺁﻥ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﺗﺤﺎﺩ ﺟﺎﮐﻮﺑﯽ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺯﯾﺮﺻﺪﻕ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ:
nﻣﺜﺎﻝ :ﻓﻀﺎﯼ R3ﺑﺎ ﺿﺮﺏ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮﺩﺍﺭ ﯾﻢ
nﻣﺜﺎﻝ :ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮﺑﻌﯽ nﺑﻌﺪﯼ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ) Mn (Rﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ
۱۰
nﻣﺜﺎﻝ :ﺩﺭﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻼﺳﯿﮏ ،ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺭ ﻭﯼ ﻓﻀﺎﯼ ﻓﺎﺯ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎ
∑n
∂f ∂g ∂f ∂g
=[f, g](p, q) ≡ {f, g} : − . )(۲۲
i=1
∂qi ∂pi ∂pi ∂qi
nﺗﻤﺮ ﯾﻦ :ﺁﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻭ ﺑﺎﻻﻣﺜﻠﺜﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ؟ ﺁ ﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ ﯾﮏ
nﺗﻤﺮ ﯾﻦ :ﺁﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ؟ ﺁ ﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ
nﺗﻤﺮ ﯾﻦ :ﺁﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ؟ ﺁ ﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺳﺖ
ﺩﻭ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻣﺜﻞ ) a = g(α1 , · · · αnﻭ ) b = g(β 1 , · · · β nﺭﺍ ﺩﺭ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﺿﺮﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻋﻨﺼﺮ ) c = g(γ1 , γ2 , · · · γnﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ
ﺁﻭﺭ ﯾﻢ.
ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ γ iﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ αiﻭ β iﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﯾﻌﻨﯽ
۱۱
ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﻭﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ) (5ﺗﻮﺍﺑﻊ f iﺩﺍﺭﺍﯼ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺯﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ:
ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ aﻭ bﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ،ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ αiﻭ β iﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ،ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ
ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ γ iﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ .ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ γ iﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﻭ ﺑﺮﺣﺴﺐ αiﻭ β iﻫﺎ ﺑﺴﻂ ﺩﻫﯿﻢ:
γ i = αi + β i + Cjk
i
αj β k + · · · . )(۲۶
ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﺍﺯ ﻗﯿﻮﺩِ 25ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩﺍﯾﻢ .ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﻓﺰ ﻭﺩﻥ ﺟﻤﻼﺕ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻧﻈﯿﺮ αi αjﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﻧﺎﻗﺾ ﺷﺮﻁ
ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺳﺎﺩﮔﯽ ﺍﺯﺍﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﯾﻦ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻣﯽ
ﮐﻨﯿﻢ .ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺍﺯﺑﺴﯿﺎﯼ ﺟﻬﺎﺕ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻭﺭ ﯾﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ
ﻟﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺍﺯﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﻫﺮﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺣﻮﻝ ﺻﻔﺮ ﺑﺴﻂ ﺩﻫﯿﻢ .ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ
1
= a I + αi Ti + αi αj Tij + · · · ,
2
1
= b I + β i Ti + β i β j Tij + · · · ,
2
1
= c I + γ i Ti + γ i γ j Tij + · · · , )(۲۷
2
ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺍﺯﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﺟﻤﻊ ﺭ ﻭﯼ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﯼ ﺗﮑﺮﺍﺭﯼ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﻭ Tiﻫﺎ ﻭ Tijﻫﺎﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺿﻤﻨﺎً ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ
.Tij = Tji
۱۲
ﺣﺎﻝ ﺑﺴﻂ ) (26ﺭﺍ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ) (28ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺗﺎﺭﺗﺒﻪ ﺩﻭﻡ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ .ﯾﮏ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ
Tjk = Tj Tk − Cjk
i
Ti . )(۲۹
ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺩﻭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻬﻢ ﺩﺭﺑﺮﺩﺍﺭﺩ .ﺍﻭﻝ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﺩﺭﺟﻪ ﺩﻭﻡ ﯾﻌﻨﯽ Tjkﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﺩﺭﺟﻪ ﺍﻭﻝ ﯾﻌﻨﯽ Tjﻫﺎ
ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺩﺭﻣﻮﺭﺩ ﺑﺴﻂ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﮐﺎﻣﻼً ﻏﯿﺮﻋﺎﺩﯼ ﻭﺍﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ .ﺩﻭﻡ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ
ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﻮﺽ ﮐﺮﺩﻥ ﺟﺎﯼ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎﯼ j, kﺑﺴﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻋﻮﺽ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺍﺯﺧﺎﺻﯿﺖ Tjk = Tkjﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ
ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ
Tj Tk − Tk Tj = (Cjk
i
− Ckj
i
)Ti , )(۳۰
i
[Tj , Tk ] = fjk Ti . )(۳۱
i
fjkﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ] [a, bﺑﺮﺍﮐﺖ ﯾﺎ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ab − baﺍﺳﺖ ﻭ ﺿﺮﺍﯾﺐ
ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺧﻮﺩ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ) (29ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺩﺭﺟﻪ
ﺩﻭﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭﻫﺮﮔﺎﻩ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﺎﻻﺭﺍﺗﺎﺭﺗﺒﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﻫﻤﻪ
ﺭﺗﺒﻪ ﻫﺎﺑﺮﺣﺴﺐ Tiﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ Tiﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .ﺩﻭﻣﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺍﯼ
ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭ ﮐﻪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ) (31ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ،ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ ﯾﺎ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﺴﺘﻪ
ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ Tiﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﻣﯽ ﺁﻭﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ
ﺩﺭ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﯾﻦ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ .ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺑﻪ Tiﻫﺎ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ
ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺴﻂ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺣﻮﻝ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﺿﺮﺍﯾﺐ
ﺑﺴﻂ ﺭﺍ ﺑﺎﺩﺭﺩﺳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ .ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ θ1 , · · · θnﺣﻮﻝ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺴﻄﯽ ﺑﻪ
ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺩﺍﺭﺩ:
۱۳
ﻭﻫﻤﻪ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺴﻂ ﺍﺯ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺭﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﯾﻌﻨﯽ Tiﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ .ﺿﻤﻨﺎً ﺩﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ
)∂g(θ
= Ti |θ=0 . )(۳۳
∂θi
ﺍﯾﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ Tiﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﺧﻢ ﻫﺎﯼ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻩ ) g(0, · · · θi · · · 0ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻋﺒﻮﺭﻣﯽ
ﮐﻨﻨﺪ .ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ Tiﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﺧﻤﯿﻨﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﻭﺩﺭﺟﻬﺖ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮ θiﺍﺳﺖ .ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ
ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ.
ﺷﮑﻞ ) (3ﺭﺍﺑﻄﻪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻭ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺭﺍ ﺍﺯﻧﻈﺮﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ .ﻗﺒﻼً ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﺗﺤﺖ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﯾﮏ
ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺭ ﯾﺎﺿﯿﺎﺕ ﯾﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﻄﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﯾﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﺍﮐﺖ ﺑﺎﺍﯾﻦ ﺧﻮﺍﺹ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮﻟﯽ
ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ِ θiﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻣﺜﻞ θi′ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ
ﺟﺪﯾﺪ ﺭﺍ ﺑﺎ Ti′ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﭼﯿﺰﯼ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺟﺰ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺍﺯ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪ .ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺵ ﻫﻢ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ
ﮐﻪ
= .Sij :ﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺍﺯ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﻮﺩﻥ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩﺍﯾﻢ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ∂j
∂ ′i ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ |=0
ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺩﺭ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺭ ﻭﯼ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﯾﻌﻨﯽ ﺭ ﻭﯼ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺍﻟﻘﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
i
g = eΦﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ Tiﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ Ti
ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ
ﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ Φiﻫﺎ ﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﺍﺯ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ Φiﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻧﻘﺎﻁ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺑﮑﺎﺭﺑﺮﺩ .ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﺎ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺩﻗﺖ ﺭ ﯾﺎﺿﯽ ﺑﻬﺮﻩ
۱۴
T1
e
θ1
T2
θ2
) Te ( G
T1
e
T2
G
Tn
G
ﺷﮑﻞ T1 :۳ﻭ T2ﺩﻭﺑﺮﺩﺍﺭﻣﻤﺎﺱ ﺑﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ( .ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺑﺮﺩﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻤﺎﺱ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ
ﻣﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻭﻟﯽ ﺍﯾﺪﻩﻫﺎﯼ ﺍﺻﻠﯽ ﻭ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺟﺒﺮ ﻭ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﺩﺍﺭﺩ .ﻧﺨﺴﺖ ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻫﯽ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﺰﺩﯾﮑﯽ
ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ϵiﻫﺎ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻭ Tiﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺍﺯ ϵi
ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺣﺎﻝ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ gﻋﻀﻮﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ Gﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﺗﻮﺍﻧﯽ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﻋﻀﻮﮔﺮ ﻭﻩ Gﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺖ
θi
ﻫﺮﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮐﻪ N ﺣﺎﻝ ﺍﮔﺮ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ،θiﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﻋﺪﺩ Nﺭﺍﺁﻧﻘﺪﺭﺑﺰ ﺭﮒ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﺮﺩﮐﻪ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ
θi
= ϵiﺑﺎﻫﺮﺩﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﺑﺎﺷﺪ .ﺩﺭﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ N ﺑﺨﻮﺍﻫﯿﻢ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻄﻮﺭﯼ ﮐﻪ ﺑﺴﻂ ) (35ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎﯼ
θi
lim (I + T i )N ∈ G )(۳۷
∞→N − N
۱۵
ﺷﮑﻞ :۴ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ gﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ.
i
eθ Ti
∈ G. )(۳۸
i
g ≡ eθﻋﻀﻮﮔﺮ ﻭﻩ Gﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﯾﮏ ﺑﺎﺭﺩﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ Ti
ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺯﺍﯼ ﻫﺮﻣﻘﺪﺍﺭﺍﺯﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﻫﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ
ﺑﻮﺩﻥ ﻧﺎﻡ ﻣﻮﻟﺪ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ Tiﻫﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ .ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻮﺷﺖ .ﺑﺮﺍﯼ ﻓﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ
ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻭ ﻫﻢ ﺑﻨﺪ ﻣﺴﯿﺮﯼ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻥ ،ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻣﺜﻞ gﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ.
ﺣﺎﻝ ﻋﻨﺎﺻﺮ g2 ،g1ﺗﺎ gNﺭﺍ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮ ﯾﻢ .ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ
ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺩﺍﺧﻞ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺍﺯ ﺧﺎﺻﯿﺖ
ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺑﻮﺩﻥ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪﻩﺍﺳﺖ ) .ﭼﻮﻥ g1ﻧﺰﺩﯾﮏ g2ﺍﺳﺖ ،ﭘﺲ g1−1ﻧﺰﺩﯾﮏ g2 −1ﺍﺳﺖ .ﭼﻮﻥ g2 g2−1ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ ﻭﺍﺣﺪ
ﺍﺳﺖ ،ﭘﺲ g2 g1−1ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ .ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﻫﺎ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ(.
ﺣﺎﻝ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺩﺍﺧﻞ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮ ﺑﺴﻂ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﻭﻝ ϵiﺻﺤﯿﺢ ﺍﺳﺖ.
−1 i
gi gi−1 ≈ I + ϵi Ti = eϵ Ti
)(۴۱
۱۶
ﻭﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ﺩﻭ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺜﻞ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻮﻕ ﻣﯽ ﺭﺳﯿﻢ ﺩﺍﺭ ﯾﻢ
1 1
eA eB = eA+B+ 2 [A,B]+ 12 [A,[A,B]]+··· . )(۴۳
ﺍﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ ِ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺗﻌﻮﯾﻀﮕﺮ ﻫﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺏ ﻫﺮ ﺩﻭ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ
” eϵﻫﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ϵ”iﺗﻮﺍﺑﻌﯽ ﺍﺯ ϵiﻫﺎ ﻭ ϵ′iﻫﺎ ﻧﻮﺷﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺩﺭ ﺣﺪِ ∞ → N −ﺣﺎﺻﻞ
i
Ti
ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﺯﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ
ﺿﺮﺏ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺍﻧﺘﺰ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻧﻮﺷﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯾﻨﮑﻪ
i
g = eΦ Ti
. )(۴۴
ﺩﺭﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺎﻩ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺜﻞ ) g(1, 2, · · · nﺭﺍﺣﻮﻝ ﻧﻘﻄﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺴﻂ ﺩﻫﯿﻢ،
1
g(1, 2, · · · , n) = I + iTi + · · · ijTij + )(۴۵
2
ﺁﻧﮕﺎﻩ Tiﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻟﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺯﯾﺮﺍ ﺗﻤﺎﻡ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺴﻂ ﺍﺯ ﺭ ﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺿﺮﺍﯾﺐ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ
ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﺎﺭﺍﻣﺘﺮﺑﻨﺪﯼ ﺻﺤﯿﺢ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻋﻤﻮﻣﯽ
۱۷
∂g
=Ti : |=0 , )(۴۷
∂i
ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺟﺒﺮﻟﯽ ﯾﮏ ﮔﺮ ﻭﻩ ﺭﺍ ﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﻧﺎﻡ ﻭ ﻟﯽ ﺑﺎﺣﺮ ﻭﻑ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ .ﻣﺜﻼً ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ) U (nﺭﺍﺑﺎ u(nﻭﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ
) SO(nﺭﺍ ﺑﺎ ) so(nﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ .ﺩﺭ ﺯﯾﺮﺑﺨﺶ ﺯﯾﺮ ﭼﻨﺪﻣﺜﺎﻝ ﺍﺯ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ ﻭ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺒﺮﻟﯽ
ﻫﺮﮔﺎﻩ ) g ∈ SO(nﻋﻀﻮﯼ ﺍﺯﮔﺮ ﻭﻩ ﺩﺭﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ g ≈ I + Lﻧﻮﺷﺖ .ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭﮐﻪ ﺩﺭﺩﺭﺱ ﭘﻨﺠﻢ
ﺩﯾﺪﯾﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻮﺩﻥ gﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ Lﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﭘﺎﺩﻣﺘﻘﺎﺭﻥ ﺍﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍﺑﺮﺣﺴﺐ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ
Mijﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺟﺒﺮﻟﯽ ) so(nﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺁﻧﻬﺎﺑﺮﺍﺣﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﻭﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ:
[Mij , Mkl ] = δjk Mil + δli Mkj − δik Mjl − δlj Mki . )(۵۰
۱۸
ﺟﺒﺮﻟﯽ ) so(nﯾﮏ ﺟﺒﺮ n(n + 1)/2ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ.
ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺹ ﺟﺒﺮﻟﯽ ) so(3ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺯﯾﺮ ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ
J1 := M23 , J2 := M31 , J3 := M12 . )(۵۱
[J1 , J2 ] = −J3 , [J2 , J3 ] = −J1 , [J3 , J1 ] = −J2 . )(۵۲
ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩّ ﺩﻭ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ:
[T1 , T2 ] = −T3 , [T2 , T3 ] = −T1 , [T3 , T1 ] = −T2 . )(۵۴
ﻣﻮﻟﺪﻫﺎﯼ ﺍﯾﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺲ ﻫﺎﯼ ﺟﻘﯿﻘﯽ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺭﺩّ ﺩﻭ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺁﻧﻬﺎﺭﺍﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﯾﺮﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ:
1 0 1 1 0 1 1 1 0
=S1 : =S2 : =S3 : . )(۵۵
2 2 2
1 0 −1 0 0 −1
۱۹
ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺯﯾﺮﺍﺳﺖ:
ﺩﺭﺗﻤﺮ ﯾﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﺒﺮﻟﯽ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﻣﺎﺗﺮ ﯾﺴﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰﺁﺷﻨﺎﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﺷﺪ .ﻓﻌﻼً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺩﺭﻣﺴﯿﺮﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮﺩ ﮐﻤﯽ ﺍﺳﺘﺮﺍﺣﺖ ﮐﻨﯿﻢ
ﻭ ﺑﺠﺎﯼ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎﯼ ﻟﯽ ﻭﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ،ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎﯼ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎ ﺑﺨﺼﻮﺹ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ
ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻭﻧﻤﺎﯾﺶ ﺭ ﻭﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻣﻌﻄﻮﻑ ﮐﻨﯿﻢ .ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭﺑﻪ ﺧﺼﻮﺹ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺩﺭﻓﯿﺰﯾﮏ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺩﺍﺭﺩ .ﺩﺭﺁﯾﻨﺪﻩ
nﺗﻤﺮ ﯾﻦ :ﺑﺮﺍﯼ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﮔﺮ ﻭﻩ ﻫﺎﯼ ﺯﯾﺮ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﺒﺮ ﻟﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭ ﯾﺪ .ﺭ ﻭﺍﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺨﺺ
ﮐﻨﯿﺪ:
۸ﺿﻤﯿﻤﻪ
ﺑﺮﺍﯼ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺩﻗﯿﻖ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺍﺳﺖ ﺍﯾﻦ ﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺭﺍﺩﺭﺍﯾﻨﺠﺎ ﺍﺭﺍﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ.
ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ Mﻓﻀﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮑﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﯾﮏ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯ } {U1 , U2 , · · · , UNﺗﻌﺮ ﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ
۲۰
ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻉ ﺁﻧﻬﺎﻫﻤﻪ Mﺭﺍﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ .ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺯﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺯﻣﺜﻞ Uαﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻭﻭﺍﺭ ﻭﻥ ﭘﺬﯾﺮ fαﺑﺎﯾﮏ
ﺗﺼﻮﯾﺮ Uαﺗﺤﺖ fαﺭﺍ ﺑﺎ ) fα (Uαﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ n .ﺑﻌﺪ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﺍﯾﻦ ﺷﺮﻁ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ
ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﺑﺎ Rnﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺜﻼً ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﻣﻮﺿﻌﯽ ﻫﻤﺎﻧﺮ ﯾﺨﺖ ﺑﺎ R2ﻭ ﺩﺍﺧﻞ ﯾﮏ ﮐﺮﻩ ﺑﻪ
ﺯ ﻭﺝ ) (Uα , fαﺭﺍ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎﻡ ) (Uα , fαﻫﺎ ﺭﺍ ﯾﮏ ﺍﻃﻠﺲ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ .ﺗﺎﺑﻊ fαﺩﺭﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ Uαﻣﺨﺘﺼﺎﺕ
ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ .ﺍﮔﺮ p ∈ Uαﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ pﺭﺍ ﺩﺭﺍﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ
) 1 , x2 , · · · xn
fα (p) = (xα α α
)(۵۸
ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﯿﻢ .ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮﻁ ﻣﻬﻤﯽ ﺭﺍ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻭﺁﻥ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺭﺍﺷﺘﺮﺍﮎ ﺑﯿﻦ ﻫﺮﺩﻭﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺯ
ﻣﺜﻞ Uαﻭ Uβﺗﺎﺑﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻬﺘﺮﺗﺎﺑﻊ
ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ .ﺍﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ p ∈ Ua ∩ Uβﺁﻧﮕﺎﻩ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻮﻕ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮﮐﺎﺭ ﺯﯾﺮ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ:
∂xα
ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻭﺟﻮﺩ i
∂xβ
ﺩﺭ ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺍﺯﻧﻮﻉ ﻓﻮﻕ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺸﺘﻘﺎﺕ ﺟﺰﯾﯽ
j
ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﺑﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮﮊﯾﮏ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﯿﻢ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﻭﻟﯽ ﺑﺎﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﻣﯽ
ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﻧﯿﺰ ﺣﺮﻑ ﺑﺰﻧﯿﻢ .ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ H : M −→ Nﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ .ﺍﻃﻠﺲ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪ mﺑﻌﺪﯼ ِ
۲۱
M
Uβ
Uα
f
β
f α
) fβ (Uβ
) f (Uα
α
Mﺭﺍ ﺑﺎ } {Uα , fαﻭ ﺍﻃﻠﺲ ﺭ ﻭﯼ ﺧﻤﯿﻨﻪ nﺑﻌﺪﯼ ِ Nﺭﺍ ﺑﺎ } {Vα , gαﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﯿﻢ .ﻓﺮﺽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻘﻄﻪ p ∈ Uα ⊂ M
ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ H(p) ∈ Vβ ⊂ Nﻣﯽ ﻧﮕﺎﺭﺩ .ﺩﺭﺍﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺎﺑﻊ gβ ◦ H ◦ fα−1ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ Rmﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ Rn
ﺍﺳﺖ .ﺣﺎﻝ ﺗﺎﺑﻊ Hﺭﺍﺩﺭﻧﻘﻄﻪ pﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺍﮔﺮ ﺗﺎﺑﻊ gβ ◦ H ◦ fα−1ﺩﺭ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﻧﻘﻄﻪ pﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ
∂yiβ
)(۶۱
∂xαj
ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﺭﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯﺧﻤﯿﻨﻪ ﻫﺎﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺗﺎﺑﻊ Hﺭﺍ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮﯼ
۲۲