Tablice funkcji trygonometrycznych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Tablice funkcji trygonometrycznych

Źródło: Kelly Lacy, dostępny w internecie: www.pexels.com.

W ramach eksperymentu wybierz jedno z twierdzeń matematycznych i spóbuj przepisać je

bez użycia symboli. Wyobraź sobie, że w ten sposób wyglądałyby tablice matematyczne,
z których będziesz korzystał na maturze. Tablice stałyby się wtedy grubą książką!
W matematyce staramy się opisywać rzeczywistość w bardzo zwięzłej formie. Dlatego
korzystamy z wzorów i tablic danych. W tej lekcji nauczymy się jak korzystać z tablic
wartości funkcji trygonometrycznych.

Twoje cele

Odczytasz z tablic wartości funkcji trygonometrycznych zadanego kąta ostrego.

Ustalisz miarę kąta ostrego znając wartość jednej z jego funkcji trygonometrycznych.
Przeczytaj

Trygonometria pojawiła się już w starożytnej Grecji, choć wartości funkcji

trygonometrycznych danego kąta badano wówczas jako zależności między cięciwą
a długością łuku opartego na tej cięciwie, a nie jako stosunki długości boków w trójkącie
prostokątnym.

Aryabhata
Źródło: dostępny w internecie: h ps:\\wiki.commons.org, domena publiczna.

Za twórcę pierwszych tablic trygonometrycznych uważa się hinduskiego uczonego

Aryabhatę (476 − 550 n. e. ). Podał on wartości funkcji sinus i cosinus co 3, 75° stopnia od
0° do 90° z dokładnością do czterech miejsc znaczących. W X wieku islamski matematyk
Abu al‐Wafa stworzył tablice sinusa z krokiem 0, 25° i dokładnością 8 cyfr dziesiętnych,
a także dokładne tablice tangensa.

W dobie komputerów umiemy znajdować wartości funkcji trygonometrycznych z dużą

dokładnością. Często są to liczby niewymierne, więc w praktyce posługujemy się
przybliżonymi wartościami. W tablicach funkcji trygonometrycznych, z których będziesz
mógł korzystać na maturze, podane są wartości funkcji trygonometrycznych (sinus, cosinus
oraz tangens) kątów od 0° do 90° z dokładnością do czterech miejsc po przecinku.

W tej lekcji nauczysz się jak korzystać z tablic trygonometrycznych.

Na początek zobaczmy jak znaleźć w tablicach przybliżoną wartość wskazanej funkcji

trygonometrycznej danego kąta.
 Przykład 1

Znajdziemy w tablicach trygonometrycznych przybliżone wartości funkcji

trygonometrycznych dla wskazanych kątów:

sin 9°, sin 77°, sin 31°, cos 19°, cos 49°, cos 85°, tg 22°, tg 41°, tg 75°. W zamieszczonej
poniżej tablicy znajdziemy odpowiednią komórkę, a następnie odczytamy przybliżoną
wartość wskazanej funkcji trygonometrycznej.

Oczywiście z pomocą tablic możemy również znaleźć miarę kąta, znając przybliżoną
wartość jednej z funkcji trygonometrycznych tego kąta.

Przykład 2

Korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych, wskażemy kąt α, znając

przybliżoną wartość jednej z funkcji trygonometrycznych tego kąta:

sinα = 0, 5446, sin α = 0, 6691, sin α = 0, 9272, cos α = 0, 9205, cos α = 0, 7193,
cos α = 0, 0872, tg α = 0, 6745, tg α = 1, 7321, tg α = 14, 3007.

W zamieszczonej poniżej tablicy wskażemy odpowiednią komórkę, a następnie

odczytamy miarę kąta, który spełnia wskazany w poleceniu warunek.

Co zrobić, jeśli będziemy szukać kąta α, dla którego sin α =

1
3
? Wartość 1
3
nie występuje
w tablicach, którymi się posługujemy.

Przykład 3

Korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych wskażemy kąt α, dla którego:

a) sin α =
4
9

b) cos α =
4
5

c) tgα = 3

Rozwiązanie

a) 4
9
= 0, 4444.... Sprawdzamy w tablicach, że sin 26∘ ≈ 0, 4384 oraz sin 27∘ ≈ 0, 4540,

więc kąt α ma miarę pomiędzy 26∘ a 27∘ . Możemy przyjąć α ≈ 26

∘
.

b) 4
5
= 0, 8. Sprawdzamy w tablicach, że cos 36° ≈ 0, 8090 oraz cos 37∘ ≈ 0, 7968, więc
kąt α ma miarę pomiędzy 36°a 37°. Możemy przyjąć α ≈ 37°.

c) Sprawdzamy w tablicach, że tg71∘ ≈ 2, 9042 oraz tg72∘ ≈ 3, 0777, więc kąt α ma

miarę pomiędzy 71∘ a 72∘ . Możemy przyjąć α ≈ 72∘ .
Skoro tablice funkcji trygonometrycznych podają przybliżone wartości, to musimy nauczyć
się porównywać uzyskane wyniki.

Przykład 4

Porównajmy następujące wielkości:

a) 54° i miarę kąta α, dla którego sin α = 0, 8

b) liczbę √5 i wartość funkcji tg 66°

c) sumę sin 22° + tg 43° oraz sumę tg 68° − sin 77°

Rozwiązanie

a) Z tablic odczytujemy, że sin 53∘ ≈ 0, 7986 oraz sin 54∘ ≈ 0, 8090, więc 53° < α < 54°.
b) √5 ≈ 2, 2361, natomiast tg 66° ≈ 2, 2460, więc √5 < tg 66°.

c) sin 22° + tg 43° ≈ 0, 3746 + 0, 9325 = 1, 3071 natomiast

tg68∘ − sin 77∘ ≈ 2, 4751 − 0, 9744 = 1, 5007, więc sin 22° + tg 43° < tg 68° − sin 77°.
Korzystając z własności trójkątów o kątach 30°, 60°, 90° oraz 45°, 45°, 90°, umiemy łatwo
wskazać dokładne wartości funkcji trygonometrycznych. Dlatego, aby znaleźć wartości
funkcji trygonometrycznych kątów 30° 45° 60°
, , , korzystamy z tablicy:
α 0° 30° 45° 60° 90°
0 0 π
6
π
4
π
3
π
2
sin α 0 1 √2 √3 1
2 2 2
cos α 1 √3 √2 1 0
2 2 2
tg α 0 √3
3 1 √3 nie istnieje

Słownik
trygonometria

dział matematyki zajmujący się związkami między bokami i kątami trójkątów oraz
funkcjami trygonometrycznymi

tablice wartości funkcji trygonometrycznych

tablice, w których można odczytać przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych

poszczególnych kątów ostrych

sinus kąta ostrego

we współczesnym ujęciu - stosunek długości przyprostokątnej leżącej naprzeciwko tego
kąta ostrego do długości przeciwprostokątnej

cosinus kąta ostrego

we współczesnym ujęciu - stosunek długości przyprostokątnej leżącej przy tym kącie

ostrym do długości przeciwprostokątnej
Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją a następnie rozwiąż zaproponowane w tej lekcji polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DidmEDXxv

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącej tablic funkcji trygonometrycznych.

Polecenie 2

Korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych, oblicz:

a) sin 41° + cos 29° − tg 79°

b) sin 45° − tg 30° + cos 60°
c) cos2 55°
Polecenie 3

Korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych, oblicz:

a) α + β, gdzie α i β są takimi kątami ostrymi, dla których sin α = 0, 342 a cos β = 0, 9774
b) α − β, gdzie α i β są takimi kątami ostrymi, dla których tg α = 2, 246 a tg β = 0, 5317
c) 2α − 3β, gdzie α i β są takimi kątami ostrymi, dla których cos α = 0, 891 a cos β = 0, 0175
Polecenie 4

Korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych, wskaż przybliżoną miarę kąta α, dla
którego:

a) sin α = 1
3

b) cos α = 3
7

c) tg α = 10
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych wykorzystywanych przez CKE,

uzupełnij tekst.

Niech an , gdzie n jest dodatnią liczbą naturalną, oznacza n-ty wyraz ciągu Fibonacciego:
1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, . . .

Wypisz ciąg wartości funkcji sin(an °) dla n ≤ 11:

0, 0175, , , , ,
, , , , ,
.

Ćwiczenie 2 輸

Uzupełnij tekst, przeciągając odpowiedź we właściwe miejsce.

Liczba π z dokładnością do dwudziestu miejsc po przecinku to

π ≈ 3, 14159265358979323846. Dla liczb naturalnych n od 1 do 11 rozważmy ciąg bn :
14, 15, 9,2, 65, 35, 89, 79, 32, 38, 46.

Podaj ciąg wartości funkcji cos(bn °): , , , , ,

, , , , , .

0, 1908 0, 9877 0, 8192 0, 9816 0, 9703 0, 8480 0, 2588 0, 6947

0, 9994 0, 4226 0, 9659 0, 7880 0, 7193 0, 0175

Ćwiczenie 3 醙
Rozwiąż krzyżówkę, korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych CKE. Hasło to
przybliżenie z dokładnością do siedmiu miejsc po przecinku wartości funkcji cos 45°.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

1. tg 89°
2. cos 61°
3. sin 81°
4. cos 0°
5. sin 51°
6. tg 38°
7. sin 27°
8. tg 69°
9. cos 66°
Ćwiczenie 4 醙

Pogrupuj elementy tak, by w jednej grupie znalazła się miara kąta i odpowiadające jej wartości
funkcji trygonometrycznych.

α = 68°
α = 43° tg α ≈ 0, 5095
sin α ≈ 0, 4540
cos α ≈ 0, 1908 α = 79°
sin α ≈ 0, 6820
cos α ≈ 0, 7314
cos α ≈ 0, 3746
sin α ≈ 0, 9816
tg α ≈ 5, 1446
tg α ≈ 2, 4751
sin α ≈ 0, 9272 α = 27°
tg α ≈ 0, 9325
cos α ≈ 0, 8910

Ćwiczenie 5

醙
Ćwiczenie 6 醙

Dla jakiego kąta α zachodzi równość tg α + cos 77° ≈ 0, 4559? Wskaż poprawną
odpowiedź.

 α = 77°

 α = 66°

 α = 16°

 α = 13°

Ćwiczenie 7 難

Dla jakiego kąta α zachodzi równość tg α − tg 45° ≈ 7, 1443? Wskaż poprawną odpowiedź.

 α = 76°

 α = 49°

 α = 83°

 α = 38°
Ćwiczenie 8 難
Korzystając z Tablic wartości funkcji trygonometrycznych, uzupełnij tabelkę.

tg α α°
0, 0175

0, 0349

0, 0699

0, 1405

0, 2867

0, 6249

2, 0503
Dla nauczyciela

Autor: Julia Wódka

Przedmiot: Matematyka

Temat: Tablice funkcji trygonometrycznych

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Cele kształcenia – wymagania ogólne:
II. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
1. Interpretowanie i operowanie informacjami przedstawionymi w tekście, zarówno
matematycznym, jak i popularnonaukowym, a także w formie wykresów, diagramów, tabel.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
VII. Trygonometria. Zakres podstawowy. Uczeń:
2) znajduje przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych, korzystając z tablic lub kalkulatora;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych zadanego kąta ostrego,

odnajduje kąt ostry znając wartość jednej z jego funkcji trygonometrycznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
dyskusja.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z zagadnieniami, które będą poruszane

podczas lekcji.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel określa temat lekcji: „Tablice funkcji trygonometrycznych” oraz cele,

wybrana osoba formułuje kryteria sukcesu.
2. Prowadzący prosi uczniów, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do tematu. Jedna
osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały
jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na 4‐osobowe grupy. Uczniowie w grupach zapoznają się

z informacjami w sekcji „Przeczytaj”. Analizują przedstawione przykłady i notują
pytania. Następnie przedstawiają pytania na forum klasy. Odpowiadają na nie
uczniowie z innych grup. Nauczyciel wyjaśnia ewentualne wątpliwości. Nauczyciel
czyta polecenie numer 1 - „Zapoznaj się z animacją a następnie rozwiąż
zaproponowane w tej lekcji polecenia” z sekcji „Animacja”. Uczniowie zapoznają się
z treścią materiału, następnie na forum klasy wspólnie wyjaśniają ewentualne
wątpliwości.
2. Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia
numer 1 i 2. Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie wybrani
uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie ustosunkowuje się do
nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje,
udziela uczniom informacji zwrotnej.
3. W kolejnym kroku uczniowie realizują w parach ćwiczenia 3‐5, po ich wykonaniu
porównują otrzymane wyniki z inną parą.
Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Nauczyciel przypomina temat zajęć: „Tablice funkcji trygonometrycznych”
i podsumowuje przebieg zajęć. Wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne, które nie zostały dokończone na

zajęciach.

Materiały pomocnicze:

Sinus, cosinus i tangens kąta ostrego

Wskazówki metodyczne:

Medium w sekcji „Animacja” można potraktować jako zadania domowe dotyczące

analizy problemu w temacie „Tablice funkcji trygonometrycznych”.