Liczby w biologii

dr inż. Krys3an Mokrzyński

 1. Wprowadzenie teoretyczne

1.1 Przedrostki i przeliczanie jednostek

Przedrostek symbol Wartość

femto f 10-15
piko p 10-12
nano n 10-9
mikro µ 10-6
mili m 10-3
centy c 10-2
decy d 10-1
deka da 101
hekto ha 102
kilo k 103
mega M 106
giga G 109
tera T 1012
peta P 1015

Często w problemach naukowych musimy dokonać operacji matematycznych pomiędzy wartościami w

różnych jednostkach lub przeliczenia jednostek, np. na podstawie danych literaturowych, tak aby
uzyskać pewną informację o naszym układzie lub móc zaplanować eksperyment.

Poniżej znajdziecie przykłady, które ułatwią Wam poruszanie się pomiędzy różnymi jednostkami:

50 𝑝𝑚 ∗ 5 𝑛𝑚 = 50 ∗ 10!"# 𝑚 ∗ 5 ∗ 10!$ 𝑚 = 250 ∗ 10!#" 𝑚# = 25 ∗ 10!#% 𝑚#

25 ∗ 10!#% 𝑚# = 25 ∗ 10!#% [𝑚 ∗ 𝑚] = [10& 𝑚𝑚 ∗ 10& 𝑚𝑚] = [10' µm# ∗ 10' µm# ]

25 ∗ 10!#% 𝑚# = 25 ∗ 10!#% ∗ 10' 𝑚𝑚# = 25 ∗ 10!#% ∗ 10"# µm#

25 ∗ 10!#% 𝑚# = 25 ∗ 10!"( 𝑚𝑚# = 25 ∗ 10!) µm#

10 𝜇𝑚# 10 ∗ 10!& 𝑚𝑚 ∗ 10!& 𝑚𝑚 10 ∗ 10!' 𝑚𝑚# 10!* 10!* 10!)
= = = = =
1 𝑚𝑚& 1 ∗ 𝑚𝑚 ∗ 𝑚𝑚 ∗ 𝑚𝑚 1 𝑚𝑚# ∗ 𝑚𝑚 𝑚𝑚 10!& 𝑚 𝑚𝑚

1.2 Stężenia i ich przeliczanie

Stężenie procentowe (masowe) wyraża stosunek masy składnika do masy mieszaniny wyrażony
w procentach:
𝑚,
𝐶+ = ∗ 100%
𝑚
Stężenie procentowe (objętościowe) wyraża stosunek objętości składnika do sumy objętości
składników mieszaniny przed ich zmieszaniem wyrażony w procentach:
𝑉,
𝐶- = ∗ 100%
𝑉
Stężenie molowe wyraża stosunek liczby moli składnika do objętości mieszaniny wyrażony w molach
na dm3:
𝑛/
𝐶. =
𝑉
Przeliczanie stężeń:

- procentowe na molowe:
𝐶+ ∗ 𝑑
𝐶. =
𝑀 ∗ 100
- molowe na procentowe:
𝐶0 ∗ 𝑀 ∗ 100
𝐶+ =
𝑑

Gdzie: Cp – stężenie procentowe, Cm – stężenie molowe, d-gęstość roztworu, M – masa molowa

substancji

Dla substancji występujących śladowo wykorzystujemy jednostkę ppm (cząstki na milion), gdzie
stężenie 1 ppm oznacza, że na milion cząsteczek rozpuszczalnika przypada 1 cząsteczka substancji.

1.3 Gazy

Równanie stanu gazu doskonałego dobrze sprawdza się przy niewielkich gęstościach gazu:

𝑝∗𝑉 =𝑛∗𝑅∗𝑇
1 .! ∗67 89∗."
Gdzie: p – ciśnienie, V – objętość, n – liczba moli, R – stała gazowa 8,31 [ = ]
.23∗5 .23∗5 , " ∗8∗.23

Zgodnie z nim 1 mol (6,02*1023 cząsteczek) gazu doskonałego zajmuje objętość równą 22,4 dm3.

W przypadku dużych gęstości gazu nie można pominąć faktu, że cząsteczki zajmują część objętości
dostępnej dla gazu oraz tego, że cząsteczki w gazie oddziałują na siebie siłami przyciągania i odpychania
w zależności od tego, w jakiej odległości od siebie te cząstki się znajdują. W takich sytuacjach
zastosowanie ma równanie van der Waalsa.

Wiedząc, że cząstki gazu zajmują pewną objętość wiemy, że rzeczywista objętość dostępna dla cząstek
jest mniejsza od objętości naczynia, więc objętość swobodna jest mniejsza o objętość własną
-
cząsteczek b. Oznaczając przez v objętość przypadającą na 1 mol cząsteczek (𝑣 = :) otrzymujemy
nieznacznie zmodyfikowane równanie stanu gazu:

𝑝(𝑣 − 𝑏) = 𝑅 ∗ 𝑇
Wiedząc, że w dowolnym miejscu w naczyniu siła przyciągania pomiędzy n cząsteczkami (na jednostkę
objętości) z sąsiednimi n cząsteczkami (na jednostkę objętości) jest proporcjonalna do n2, a więc
𝟏
również do 𝒗𝟐
, co prowadzi do powstania dodatkowego ciśnienia, możemy uwzględnić efekt tych
oddziaływań w naszym układzie:

𝑎
?𝑝 + B ∗ (𝑣 − 𝑏) = 𝑅 ∗ 𝑇
𝑣#
Powstałe równanie nosi nazwę równania van der Waalsa, natomiast stałe a i b są charakterystyczne
dla konkretnych gazów i zostały wyznaczone doświadczalnie.

1.4 Logarytmy i ich znaczenie w biologii

Logarytm o podstawie a z liczby b oznaczamy jako logab,

gdzie: 𝑎 > 0 𝑖 𝑎 ≠ 1 oraz b > 0

Z definicji logab = x, jeśli ax=b.

Przykłady:

log # 8 = 3 bo 2& = 8

log1000 = 3 bo 10& = 1000 (logarytm dziesiętny)

ln 𝑒 = 1 bo e" = e (𝑙𝑜𝑔𝑎𝑟𝑦𝑡𝑚 𝑛𝑎𝑡𝑢𝑟𝑎𝑙𝑛𝑦)
1.4.1 Arytmetyka logarytmów:

log(𝑎 ∗ 𝑏) = log 𝑎 + log 𝑏

𝑎
log = log 𝑎 − log 𝑏
𝑏
𝑎=>?$ @ = 𝑏
log A 𝑏
log 7 𝑏 =
log A 𝑎
@
log]𝑎 ^ = 𝑏 ∗ log 𝑎

1.4.2 Wykorzystanie logarytmów – obliczanie pH

pH jest wskaźnikiem kwasowości lub zasadowości roztworu wodnego, a jego nazwa pochodzi od
łacińskich słów pondus hydrogenii lub poten/a hydrogenii, co można tłumaczyć jako "moc wodoru". pH
jest miarą stężenia jonów wodorowych (H⁺) w roztworze, wyrażoną w skali logarytmicznej. Skala pH
rozciąga się od 0 do 14, gdzie pH 7 oznacza roztwór obojętny, wartości poniżej 7 wskazują na
kwasowość, a wartości powyżej 7 oznaczają zasadowość.

Matematycznie pH jest definiowane jako ujemny logarytm dziesiętny ze stężenia jonów wodorowych:

𝑝𝐻 = − log[𝐻B ]
gdzie [H⁺] to stężenie jonów wodorowych wyrażone w molach na litr (mol/L).

Skala pH jest logarytmiczna, co oznacza, że każda jednostka na skali odpowiada dziesięciokrotnej

zmianie stężenia jonów wodorowych. Na przykład roztwór o pH 4 ma stężenie jonów H⁺
dziesięciokrotnie wyższe niż roztwór o pH 5.

Wartość pH ma kluczowe znaczenie w wielu dziedzinach, takich jak chemia, biologia, medycyna,
rolnictwo, a także przemysł spożywczy i kosmetyczny. W organizmach żywych, pH krwi, żołądka czy
komórek jest ściśle regulowane, ponieważ odchylenia od normy mogą prowadzić do poważnych
zaburzeń funkcji biologicznych. W przemyśle, kontrola pH jest niezbędna do zapewnienia odpowiedniej
jakości produktów, np. w produkcji leków, kosmetyków, czy w procesach fermentacyjnych.

1.4.3 Wykorzystanie logarytmów – zależności allometryczne i BMR (basal metabolic rate)

Zależności allometryczne pozwalają na określenie masy organów w zależności od całego organizmu

i dane są równaniem ogólnym:
 𝑌 = 𝑎𝑀@

Przykładowo zależności te wynoszą:

- Y = 0,0006*M1 [kg] – dla serca

- Y = 0.061 * M1.09 [kg] – dla szkieletu

Podstawowe tempo przemiany materii (BMR) możemy wyznaczyć z zależności:

𝐵𝑀𝑅 = 𝑎 ∗ 𝑀@
log 𝐵𝑀𝑅 = log 𝑎 + 𝑏 ∗ log 𝑀
gdzie: a = 70 kcal/dzień, a b=3/4

2. Zadania do samodzielnego rozwiązania

1. Oblicz:
a. 10 µm * 5 µm =
b. 10 µm * 5 nm =
c. 10 pm * 5 cm =
d. 10 km * 5 pm =
e. 10 cm * 5 µm =
2. Wykonaj przeliczenia:
a. 1 µm2 na m2
b. 1 m2 na µm2
c. 1 cm2 na µm2
d. 1 km2 na mm2
e. 1 mm2 na µm2
3. Oblicz:
#% D."
a. "% :."
=
'( +.
b. ( D.
=
&% :.!
c. & :.
=
(* :."
d. * D.
=
* +."
e. &* :.
=
4. Oblicz:
'( E.!
a. ) .3
=
&' D3
b. $ A."
=
() F3
c. ' D.!
=
) +3
d. #( :."
=
* :3
e. #* A.!
=

5. Stężenie glukozy wynosi 10 nM. Oblicz, ile cząsteczek glukozy znajduje się w jednej komórce
a. E. coli o wymiarach 1 x 1 x 2 µm
b. Drożdży o V=30 µm3
c. Fibroblastu o V=2000 µm3
 d. Erytrocytu o V=100 µm3
e. Wirusa grypy o V=270000 nm3
f. Neutrofilu o V = 300 µm3
g. Spermy o V=30 µm3

6. Pewien gatunek ćmy wykrywa feromony wydzielane przez samice swojego gatunku
z dokładnością 10-19 ppm. W pewnym pokoju o wymiarach 5 x 2 x 3 m znajduje się 5 cząsteczek
feromonu. Wyznacz stężenie feromonu w pokoju (w ppm) i odpowiedz na pytanie czy ćma
będzie w stanie wykryć obecność feromonu (Odp: 6,25 * 10-21 ppm)

7. Pies w piwnicy o wymiarach 15 x 10 x 2 m wyczuwa zapach środka wybuchowego. Wiedząc, że

pies jest w stanie wykryć stężenie na poziomie 10-4 ppm, oblicz ile cząsteczek środka
wybuchowego musiało znajdować się w pomieszczeniu. (Odp: 8*1017 cz)

8. Kot wyczuwa zapach moczu z dokładnością 1 cząsteczki na 60 mln cząsteczek wody – oblicz
jakie to stężenie (w ppm). (Odp: 1,67 * 10-2 ppm).

9. W probówce o objętości 1 ml znajduje się 105 komórek o średniej objętości komórki równej
500 µm3. Jeżeli średnie stężenie askorbinianu w komórce wynosi 1,5 mM to ile cząsteczek
askorbinianu znajduje się w tym naczyniu? (Odp: 4,5 * 1013 cz)

10. Oblicz masę serca i szkieletu oraz BMR dla:

a. Myszy (M=30 g) (Odp: 0,18 g; 1,33 g; 5,05 kcal*kg*dzień-1)

b. Człowieka (M=70 kg) (Odp: 0,42 kg; 6,26 kg; 5, 1694 kcal*kg*dzień-1)
c. Płetwala błękitnego (M=100000 kg) (Odp: 600 kg; 17192 kg; 393638,93 kcal*kg*dzień-
1
)
11. Oszacuj liczbę komórek w ciele człowieka, wiedząc, że jego masa wynosi 100 kg, objętość
wynosi 10-1 m3, a średni rozmiar komórki ssaków wynosi 103-104 µm3. (Odp: 1020-1021)

12. Oszacuj liczbę atomów w ciele człowieka, zakładając, że średnia masa cząsteczki zbudowanej
z wodoru, węgla i tlenu wynosi 10 g/mol i przyjmując masę równą 100 kg. (Odp: N=6*1027).