3.

2 POLITYKI PUBLICZNE - BEZPIECZEŃSTWO I KWESTIE SPOŁECZNE

I. BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA
1. BEZPIECZEŃSTWO - stan spokoju i pewności spowodowany brakiem zagrożeń i ryzyka utraty czegoś cennego
2. BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA - stan suwerenności, integralności terytorialnej i wew. stabilności państwa.
 Bezpieczeństwo zewnętrzne - obejmuje ochronę i obronę terytorium państwa i zamieszkującej je ludności przed
zagrożeniem z otoczenia (inne kraje/ organizacje zagraniczne). Zapewnione dzięki działaniom organizacji
prowadzących politykę zagraniczną.
 Bezpieczeństwo wewnętrzne - oznacza, że w danym państwie nie występują zagrożenia dla stabilności i sprawności
jego funkcjonowania. Zapewnia zachowanie równowagi i porządek na jego terytorium. Gwarantowane jest przez
prawo i powołane do jego ochrony instytucje, np. Policja.
3. ELEMENTY BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO:
 Porządek konstytucyjny - zabezpieczenie ustroju państwa i zapewnienie przestrzegania jego konstytucji
 Porządek publiczny - polega na tworzeniu odpowiednich warunków do zgodnego funkcjonowania jednostek w
społeczeństwie według przyjętych norm prawnych. Utrzymany jest też ład publiczny, za co odpowiadają organy
powołane do ochrony bezpieczeństwa m.in. w przestrzeni publicznej, w ruchu drogowym, podczas zgromadzeń.
 Bezpieczeństwo publiczne - oznacza ład społeczny i prawny; w celu jego utrzymania instytucje państwowe chronią
życie, zdrowie i mienie obywateli oraz ustrój, suwerenność i majątek państwa, a także zwalczają przestępczość i
przemoc
 Bezpieczeństwo powszechne - dot. ochrony życia i zdrowia ludzi oraz majątku narodowego w sytuacjach zagrożenia
wynikających z przyczyn naturalnych, niezależnych od woli człowieka
4. BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE - obejmuje eliminowanie zagrożeń dla funkcjonowania państwa jako instytucji oraz
dbanie o interesy społeczeństwa i jednostek. Jego cele:
-> ochrona powszechnie ważnych wartości -> utrzymanie jakości życia ludzi i poziomu rozwoju społ.-gospod. Kraju
-> ochrona interesów obywateli za granicą -> wzmacnianie prestiżu państwa na arenie międzynarodowej
5. STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA - najważniejszy dokument regulujący sprawy bezpieczeństwa w danym kraju. Określa
wszystkie kwestie związane z funkcjonowaniem systemu bezpieczeństwa zarządzanego przez organy władzy i
instytucje publiczne, a także wyznacza cele państwa w tym zakresie i sposoby na ich osiągnięcie. Ma stosunek
nadrzędny wobec polityki bezpieczeństwa.
6. POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA - bieżące działania organów państwowych podejmowane dla ochrony porządku wew.
oraz niepodległości i suwerenności.
7. DZIAŁANIA STRATEGICZNE
Działania Ich celem jest utrzymanie i promowanie bezpieczeństwa. Polegają na zapobieganiu
stabilizacyjne zagrożeniom m.in dzięki eliminacji ich źródeł
Reagowanie Obejmuje przeciwdziałanie nagłym i niespodziewanym niebezpieczeństwom - rozwiązywanie
(zarządzanie) kryzysowe problemów i opanowywanie sytuacji kryzysowych, wynikających m.in. z klęsk żywiołowych
Działania obronne Pojmowane wobec bezpośredniej agresji zewnętrznej na państwo, w sytuacji gdy zawiodły
(wojenne) działania dyplomatyczne, prewencyjno-stabilizacyjne i antykryzysowe. Ich celem jest odparcie
ataku i obrona terytorium

8. POTENCJAŁ STRATEGICZNY - składają się na niego wszystkie zasoby ludzkie i materialne (którymi dysponuje państwo)
oraz sposób ich zorganizowania. Wpływają na niego czynniki ekonomiczne i społeczne oraz uwarunkowania
geograficzne. Jego ważnym elementem jest potencjał militarny - zdolność państwa do prowadzenia działań
wojennych.
 Potencjał strategiczny decyduje o sile państwa - jego zdolności do osiągania własnych celów i do wpływania na
państwa, organizacje międzynarodowe i korporacje transnarodowe oraz do zdobycia i utrzymania nad nimi kontroli.
9. BEZPIECZEŃSTWO POLSKI - Kluczową funkcja państwa polskiego jest stanie na straży własnej niepodległości i
nienaruszalności terytorialnej. Dzięki zapewnieniu bezpieczeństwa, mogą być realizowane pozostałe funkcje
państwowe.
10. STANY NADZWYCZAJNE
 Stan wojenny - w razie wystąpienia zew. Zagrożenia państwa lub w wyniku międzynarodowego zobowiązania do
wspólnej obrony przeciwko agresji
 Stan wyjątkowy - w sytuacji zagrożenia dla konstytucyjnego ustroju państwa, dla bezpieczeństwa obywateli lub
porządku publ.
 Stan klęski żywiołowej - w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych
11. SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA RP - całość sił, środków i zasobów, jakimi dysponuje państwo do realizacji zadań w
zakresie własnych interesów m.in. własnej niepodległości i integralności terytorialnej.
SKŁADA SIE Z:
A) SYSTEMU KIEROWANIA - na straży suwerenności i bezpieczeństwa Polski oraz nienaruszalności i niepodzielności jej
terytorium stoi Prezydent RP. To reprezentant państwa w stosunkach zewn. (w tym zakresie współpracuje z premierem i
odpowiednim ministrem), sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP (przywództwo bierne - nie może
samodzielnie kierować działaniami wojska, wydawać rozkazów ani pełnić funkcji głównodowodzącego). Dysponuje
szerokimi uprawnieniami kreacyjnymi związanymi z polityką bezpieczeństwa (np. może zarządzić, na wniosek premiera,
powszechną lub częściową mobilizację oraz użycie ził zbrojnych do obrony państwa; może wprowadzić, na wniosek
premiera, stan wojenny lub wyjątkowy).
B) PODSYSTEMÓW OPERACYJNYCH tworzących: PODSYSTEM OBRONY PAŃSTWA (służy do reagowania na zew. zagrożenia
o charakterze polityczno-militarnym, np. siły zbrojne)oraz PODSYSTEM OCHRONY PAŃSTWA I LUDNOŚCI (jego celem jest
zapobieganie i przeciwdziałanie zagrożeniom zew. i wew. o charakterze niemilitarnym (policja - porządek publ.)
 Siły Zbrojne RP: Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna, Wojska Lądowe, Wojska Specjalne, Wojska Obrony
Terytorialnej
C) PODSYSTEMÓW WSPARCIA - obejmują podmioty społ. i gospod., których celem jest przeciwdziałanie negatywnym
zjawiskom o charakterze społ. i ekonom. (wew. i zew. kraju) oraz wspieranie innych podsystemów np. finansowo.
12. SŁUŻBY SPECJALNE - instytucje prowadzące na terytorium kraju i poza nim różne działania operacyjno-rozpoznawcze
o charakterze niejawnym. Ich zadaniem jest pozyskiwanie i ochrona informacji o ważnym znaczeniu dla
bezpieczeństwa państwa.
 Centralne Biuro Antykorupcyjne - zwalcza korupcję w życiu publicznym i gospodarczym oraz inne działalności na
szkodę interesów gospodarczych państwa.
 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego - chroni porządek konstytucyjny w Polsce. Główne zadanie to zapobieganie i
przeciwdziałanie zorganizowanym działaniom, które zagrażają niepodległości RP, zakłócają funkcjonowanie struktur
państwowych lub uderzają w interesy kraju.
 Agencja Wywiadu - odpowiada m.in. za rozpoznawanie zagrożeń wew. dla bezpieczeństwa, obronności i
nienaruszalności terytorium RP oraz za przeciwdziałanie tym zagrożeniom.
 Służba Wywiadu Wojskowego - chroni kraj przed zew. zagrożeniami dla jej obronności i wchodzi w skład
międzynarodowej wspólnoty wywiadowczej.
 Służba Kontrwywiadu Wojskowego - wykrywa przestępstwa popełniane przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej,
funkcjonariuszy SKW i SWW, pracowników sił zbrojnych i MON. Sprawuje też pieczę bad produkcją technologii i
towarów o przeznaczeniu wojskowym.
13. POLICJA - instytucja o charakterze niemilitarnym, której rząd nadał prawo do stosowania przymusu w celu
wykonywania prawa. Powołana do ochrony ludzi i ich mienia oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku
publicznego.
II. POLITYKA SPOŁECZNA
1. POLITYKA SPOŁECZNA - działania organów państwa i samorządu teryt. Oraz organizacji pozarządowych i instytucji
społecznych na rzecz poprawy warunków życia ludności. Jej celem jest optymalna realizacja potrzeb zbiorowych i
indywidualnych oraz eliminacja nierówności społecznych.
2. SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH - tworzą go instytucje mające obowiązek finansowego wspierania obywateli,
którzy utracili zdolność do zarobkowania. Ubezpieczenia zapewniają ubezpieczonemu i jego rodzinie środki utrzymania w
sytuacji, gdy nie może on pracować, np. z powodu stanu zdrowia. Cechą charakterystyczną ubezpieczeń jest obowiązek
opłacania przez osoby składek, co uprawnia je później do otrzymania świadczeń pieniężnych.
3. RODZAJE UBEZPIECZEŃ:
 EMERYTALNE - zapewniają ubezpieczonemu stały dochód, gdy przestanie on pracować po osiągnięciu wieku
emerytalnego (kobiety - 60 lat, mężczyźni - 65 lat)
 RENTOWE - zapewniają świadczenie pieniężne w przypadku niezdolności do pracy lub śmierci ubezpieczonego
żywiciela(w tym przypadku wypłacane są renty rodzinne). Świadczenia z ubezpieczenia rentowego obejmują też
zasiłki pogrzebowe (przeznaczone na pokrycie kosztów pogrzebu ubezpieczonego).
 CHOROBOWE - zapewniają uzupełnienie utraconych dochodów z powodu czasowej niezdolności do pracy. W jego
ramach przysługuje zasiłek: chorobowy (wypłacany, gdy ubezpieczony jest niezdolny do pracy z powodu choroby
potwierdzonej zwolnieniem lekarskim), macierzyński (przyznawany po urodzeniu dziecka lub przyjęciu go na
wychowanie), opiekuńczy (przysługuje w czasie opieki nad dzieckiem lub chorymi dorosłymi członkami rodziny)
 WYPADKOWE - chronią pracujących od skutków nieszczęśliwych wypadków, czyli nagłych zdarzeń, które miały
miejsce bez woli człowieka, a powodują uszczerbek na zdrowiu lub śmierć.
4. POMOC SPOŁECZNA - wsparcie udzielone przez państwo osobom i rodzinom, które znajdują się w trudnej sytuacji
życiowej i nie są w stanie samodzielnie rozwiązać pewnych problemów. By osoba mogła korzystać ze świadczeń
udzielanych w ramach pomocy społecznej musi być dotknięte jednym z poniższych problemów:
Ubóstwo, bezrobocie, bezdomność, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc ze strony
najbliższych, sieroctwo, uzależnienia
5. RODZAJE ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH
 Zasiłek stały - pomoc finansowa udzielana osobie pełnoletniej, która jest niezdolna do pracy, np. Z powodu
niepełnosprawności
 Zasiłek okresowy - pomoc finansowa przyznawana na określony czas osobom lub rodzinom w trudnej sytuacji
życiowej
 Zasiłek celowy - forma wsparcia mająca na celu zaspokojenie niezbędnych potrzeb osoby lub rodziny w trudnej
sytuacji
 Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie się - wsparcie udzielane obywatelom na konkretny cel, np. zakup żywności
 Pomoc pieniężna na usamodzielnienie się lub kontynuowanie nauki - pomoc skierowana do młodych ludzi, którzy co
najmniej rok przebywali w domu opieki społecznej, schronisku dla nieletnich, specjalnym lub młodzieżowym ośrodku
wychowawczym, zakładzie poprawczym lub ośrodku socjoterapii zapewniającym całodobową opiekę.
6. POLITYKA RYNKU PRACY -
7. ZJAWISKO STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA
8. POLITYKA SENIORALNA
9. POLITYKA PRORODZINNA
10. PODMIOTY REALIZUJĄCE ZADANIA Z ZAKRESU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO W POLSCE
 FUS (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych) - są z niego finansowane świadczenia wypłacane ubezpieczonym. FUS jest
głównie zasilany dochodami ze składek na ubezpieczenia społeczne oraz dotacjami z budżetu państwa.
 ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych) - jego działalność dot. ubezpieczeń, przysługujących wszystkim obywatelom
niepracującym w rolnictwie
 KRUS Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) - obsługuje ubezpieczenia, którymi objęci są rolnicy i ich rodziny
 Ministerstwo właściwe ds. Rodziny i polityki społecznej - realizuje świadczenia na rzecz osób bezrobotnych i
potrzebujących rodzin oraz z zakresu pomocy społecznej
 NFZ (Narodowy Fundusz Zdrowia) - finansuje świadczenia rzeczowe przysługujące z tytułu ubezpieczenia
zdrowotnego

III. OCHRONA ZDROWIA

1. SYSTEM OPIEKI ZDROWOTNEJ
2. UCZESTNICY SYSTEMU OCHRONY ZDROWIA
3. UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE
4. OBOWIĄZKOWE I DOBROWOLNE UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE

IV. POLITYKA KULTURALNA

1. DEFINICJE KULTURY
2. POLITYKA PAŃSTWA W OBSZARZE KULTURY
3. NARODOWE INSTYTUCJE KULTURY
V. RELACJE PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ
1. RELIGIA
2. MODELE RELACJI PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ
3. ZWIĄZEK WYZNANIOWY
4. KOŚCIOŁY
5. KONKORDAT
3.3 PODSTAWY PORZĄDKU PRAWNEGO
I. PRAWO I JEGO RODZAJE
1. PRAWO - w sensie:
 Przedmiotowym - część lub całość norm, regulujących relacje między ludźmi zamieszkującymi dany obszar. Ma
charakter nakazów i zakazów sankcjonowanych przez państwo.
 Podmiotowym - uprawnienia, swobody danego podmiotu stosunków prawnych
2. PRAWO POZYTYWNE - reguły ustanowione lub uznane przez odpowiednie organy państwowe, zawarte w aktach
prawnych. Jest zmienne, gdyż może być aktualizowane przez władzę oraz nie ma bezpośredniego związku z moralnością
(normy prawne obowiązują bez względu na to, czy są dobre, czy złe.
3. PRAWO NATURALNE - odwołuje się do prawa boskiego, prawa naturalnego i uniwersalnych wartości. Jest niezależne od
człowieka i trwałe, gdyż opiera się na uniwersalnych wartościach. Prawo ma ścisły związek z moralnością.
4. NORMY SPOŁECZNE - reguły określające wzorce zachowań przyjętych w danej zbiorowości.
 NORMY PRAWNE - mają charakter nakazów i zakazów ustanowionych przez odpowiednie organy państwowe i
sankcjonowane przez państwo.
 NORMY MORALNE - określają, jakie postępowanie jest uznawane przez społeczeństwo za dobre i słuszne, a jakie - za
złe i niesłuszne. Odwołują się do wewnętrznego poczucia obowiązku,a ich nieprzestrzeganie rodzi w jednostce
poczucie winy.
 NORMY RELIGIJNE - obowiązują członków danej wspólnoty wyznaniowej, określają jakie postępowanie jest zgodne z
wolą Boga, bogów, itd. Sankcje: ograniczenie udziału danej osoby w praktykach religijnych, wykluczenie ze wspólnoty,
nałożenie pokuty.
 NORMY OBYCZAJOWE - wywodzą się z tradycji i obyczajów zachowywanych w danym społeczeństwie. Określają
postępowanie w różnych sytuacjach z życia osobistego, wpływają np. na ubiór, sposób obchodzenia świąt. Określają,
jakie zachowania są w danej sytuacji właściwe, a jakie nie oraz co wypada robić, a czego nie. Sankcje polegają głównie
na ograniczeniu kontaktu członków grupy z daną osobą, krytyce, marginalizacji.
 NORMY ZWYCZAJOWE - nawyki utrwalone i rozpowszechnione w grupie społecznej lub społeczeństwie. Człowiek nie
jest zmuszany do postępowania zgodnie z normą, więc może zachować się w określonych sytuacjach inaczej, co może
się wiązać z łagodną reakcją społeczeństwa.
5. Przepisy prawne - najmniejsze jednostki redakcyjne aktu prawnego
6. ROZRÓŻNIENIE NORM PRAWNYCH ZE WZGLĘDU NA:
Siła gwarancji Norma doskonała - za jej naruszenie przewidziana jest sankcja uznająca daną czynność za nieważną
stosowania Norma niedoskonałą - za jej naruszenie nie przewidziana jest żadna sankcja
(rodzaj sankcji) Norma więcej niż doskonała - za jej naruszenie przewidziana jest sankcja nieważności i sankcja
innego typu (np. karna)
Norma mniej niż doskonała - za jej naruszenie przewidziana jest sankcja karna
Moc Norma bezwzględnie wiążąca (imperatywna) - określa w formie zakazu lub nakazu jedyny legalny
obowiązywania wzorzec postępowania (adresat nie może zachować się inaczej)
(charakter normy) Norma względnie wiążąca (dyspozytywna) - określa wzorzec zachowania, który strony danego
stosunku prawnego stosują wtedy, gdy nie ustalą innego sposobu postępowania.
Norma semiimperatywna (semidyspozytywna) - pozwala na zachowanie odmienne od wskazanego
wzorca, jeśli jest korzystniejsze dla słabszej strony stosunku prawnego
Określenie Norma generalna - określa rodzaj adresata, przez co norma może być wspólna dla różnych
adresata podmiotów (obywatel, poseł)
Norma indywidualna - określa adresata przez wskazanie jego indywidualnej cechy (imię)
Określenie Norma abstrakcyjna - określa sposób zachowania się w danej sytuacji, który jest możliwy do
powinności powtórzenia przez wiele podmiotów
Norma konkretna - określa jednorazowe zachowanie, do którego zobowiązany jest podmiot w
konkretnej sytuacji

7. Gałęzie prawa - względnie usystematyzowane zbiory norm regulujących wyodrębnione dziedziny funkcjonowania społ. :
 Karne - określa, jakie czyny są przestępstwami, sankcje za ich popełnienie i zasady wymierzania kar
 Cywilne - reguluje stosunki niemajątkowe i majątkowe między równorzędnymi podmiotami, zwłaszcza osobami
prywatnymi
 Administracyjne - wskazuje uprawnienia i obowiązki obywateli i organów władzy publ. we wzajemnych relacjach oraz
tych organów w kontaktach między sobą
8. OBSZARY/RODZAJE PRAWA PRZEDMIOTOWEGO - ze wzglęgu na:
Polityczno - terytorialny zasięg obowiązywania
Prawo międzynarodowe (zew.) Prawo krajowe (wew., np. polskie) Prawo miejscowe (lokalne)
Reguluje stosunki np. między Obowiązuje na teryt. państwa i Obowiązuje na obszarze danej
państwami i organizacjami. Jego reguluje życie polit., gospod. i społ. jednostki samorząd. teryt. Reguluje
szczególną formą jest prawo wewnątrz państwa. Jego pewne relacje między podmiotami
ponadnarodowe, które staje się przestrzeganie jest gwarantowane działającymi w określonej części
częścią prawa krajowego w danych dzięki aparatowi przymusu terytorium państwa
państwach państwowego
Sposób utrwalenia norm
Prawo pisane Prawo niepisane
Normy utrwalone w postaci aktów prawnych. Wywodzą Normy nie spisane w aktach prawnych. Wywodzi się z
się z decyzji organów państwa lub ze skodyfikowanych przekazywanego ustnie prawa zwyczajowego lub
norm prawa zwyczajowego interpretacji wzorców prawa naturalnego
Charakter regulowanych stosunków
Prawo prywatne Prawo publiczne
Określa relacje między równouprawnionymi podmiotami Określa relacje między państwem a obywatelem oraz między
życia społ. Służy do zabezpieczenia interesów osób organami władzy. Służy do zabezpieczenia interesów
prywatnych państwa
Treść norm
Prawo materialne Prawo formalne (procesowe)
Wskazują bezpośrednio uprawnienia lub obowiązki Regulują przebieg procedur, w ramach których wypełniane i
podmiotów prawa, a także sankcje za złamanie prawa egzekwowane są normy materialne

9. SYSTEM PRAWA - ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie w określonym czasie.
Zasady systemu prawa:
 Hierarchiczność - każda norma zajmuje nadrzędną lub podrzędną pozycję wobec innych norm
 Spójność - nakazuje, by normy w systemie prawnym nie były sprzeczne z innymi normami i nie wykluczały ich
stosowania
 Zupełność - normy tworzące system prawny powinny dawać podstawę do rozstrzygnięcia wszelkich spornych spraw,
podlegających regulacji prawnej
10. TYPY SYSTEMÓW PRAWA
 SYSTEM PRAWA POZYTYWNEGO (STANOWIONEGO) - normy prawne wywodzą się z aktów prawnych, zwłaszcza
ustaw. W tym systemie dominuje prawo stanowione (reguła wyrażona w zakazie tworzenia norm przez sądy, których
zadaniem jest stosowanie ustanowionego prawa).
 SYSTEM PRAWA PRECEDENSOWEGO - nazywany systemem prawa sędziowskiego ze względu na ważną rolę
organów wymiaru sprawiedliwości. Kluczowe znaczenie ma precedens - wyrok sądowy mający bezpośredni wpływ na
treść kolejnych rozstrzygnięć sądów w takich samych lub podobnych sprawach. Normy mogą pochodzić z prawa
precedensowego, zwyczajowego i prawa stanowionego przez organy władzy prawodawczej. Podczas stosowania
prawa można bezpośrednio powoływać się na zdroworozsądkowe zasady słuszności: sumienia, uczciwości,
sprawiedliwości.
 SYSTEM PRAWA ZWYCZAJOWEGO - nie jest tworzone przez organy władzy państwowej. Jego normy nie zostają
spisane, ale maja trwały charakter i w społeczeństwie rozpowszechnione jest przekonanie o ich obowiązywaniu.
System ukształtował się w większości państw azjatyckich i afrykańskich z czasów, gdy były one koloniami mocarstw
europejskich. Władze kolonialne kodyfikowały normy zwyczajowe, a po odzyskaniu niepodległości podtrzymano
tradycyjne regulacje. Specyficzne rozwiązania prawne w systemach prawa zwyczajowego są przeważnie
uwarunkowane kulturowo.
 SYSTEM PRAWA RELIGIJNEGO - głównie w państwach muzułmańskich podstawę systemów prawnych stanowią
normy prawa religijnego, a bezpośrednim źródłem regulacji są święte księgi i pisma. Sfera życia religijnego nie jest
oddzielona od sfery publicznej, a normy religijne są prawem powszechnie obowiązującym.
II. ŹRÓDŁA PRAWA
1. AKT PRAWNY - szczególny rodzaj pisma, w którym upoważniony organ państwowy podejmuje konkretne działanie w
imieniu państwa. Rodzaje aktów prawnych:
 AKT NORMATYWNY - akt prawny, w którym upoważniony organ wprowadza normy prawne lub uchyla regulacje
 AKT NIENORMATYWNY - akt prawny wydany przez organ władzy w celu zastosowania prawa (np. realizacja ustawy)
2. Hierarchia aktów prawnych w Polsce
 KONSTYTUCJA RP - najwyższy akt prawny w Polsce. Zawiera podstawowe regulacje dot. ustroju polit., gospod., i społ.
Polski oraz gwarantuje ochronę najważniejszych wolności i praw człowieka i obywatela. Cechy Konstytucji:
-> Szczególna moc - akt prawny o najwyższej randze, wszystkie inne akty prawne muszą być z nią zgodne
-> Szczególna treść - zawiera podstawowe zasady funkcjonowania państwa oraz wyznacza cele działalności
publicznej , gwarantuje przestrzeganie praw człowieka i obywatela oraz nakłada główne obowiązki na organy
władzy i jednostki
-> Szczególna forma - nosi nazwę „konstytucja”, co świadcz yo jej najważniejszym znaczeniu w systemie prawa.
Uchwalona w ramach specjalnej procedury; wprowadzenie zmian w konstytucji jest trudniejsze niż w przypadku
zwykłych ustaw
 USTAWY - akty uchwalane wyłącznie przez parlament i podpisywane przez Prezydenta RP, rozwijają przepisy
konstytucyjne lub całościowo regulują określone dziedziny życia w państwie
 RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE - porozumienia ratyfikowane przez Prezydenta RP (po
wcześniejszym powiadomieniu Sejmu RP przez premiera o zamiarze zawarcia danej umowy), muszą być zgodne
z aktami wyższej rangi. Wyróżnia się umowy o randze ponadustawowej i podustawowej.
 ROZPORZĄDZENIA - akty wykonawcze wydane w celu wykonania ustaw. Mają podustawową rangę, ponieważ nie
ustanowił ich żaden organ przedstawicielski (parlament).
 AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO - akty obowiązujące tylko na obszarze administracyjnie podporządkowanym
organowi wydającemu, regulują sprawy lokalne. Formalnie mają moc prawną równą rozporządzeniom, ale ich
legalność może kontrolować wojewoda (akty prawa miejscowego wydane przez podmioty samorządowe) lub
Prezes Rady Ministrów (wydane przez organy terenowej administracji samorządowej).
3. Prawo UE - koncepcja multicentryczności systemu prawa - obok głównego ośrodka legislacyjnego, który tworzą
wszystkie organy władzy stanowiące prawo w państwie, istnieją podobne ośrodki poza granicami kraju, które wydają
akty normatywne. Akty te należą do systemu prawa krajowego każdego państwa członkowskiego. Zasada
pierwszeństwa stosowania prawa unijnego przed prawem krajowym - w przypadku sprzeczności z prawem
krajowym akty prawa unijnego są traktowane jak akty normatywne o randze ponadustawowej.
 Prawo pierwotne - wynika z wielostronnych traktatów zawartych przez państwa członkowskie. To podstawa
funkcjonowania UE, zostały w nim określone główne zasady jej działania.
 Prawo wtórne - obejmuje akty prawne wydawane przez organy UE w celu realizacji zasad i celów określonych w
traktatach unijnych.

III. PAŃSTWO PRAWNE

1. PAŃSTWO PRAWA - koncepcja organizacji państwa ukształtowana na przełomie XVIII i XIX w. w Europie i Ameryce Płn.
Zakłada, że organy władzy powinny być związane z normami prawnymi oraz że nie mogą one swobodnie kształtować
sytuacji obywateli, bez poszanowania ich praw i wolności.
2. KOCEPCJE PAŃSTWA PRAWNEGO
 KONCEPCJA FORMALNA - Posiadanie specjalnych wymogów proceduralnych w procesie stanowienia i stosowania
prawa; normy prawne ograniczają samowolę państwa i chronią wolność jednostek; organy państwa działają w
granicach prawa i na podstawie prawa; ograniczona ingerencja państwa w sferę praw obywatelskich; dzięki
podziałowi władzy jej poszczególne organy wzajemnie się kontrolują.
 KONCEPCJA MATERIALNA - należy nie tylko wprowadzić właściwe procedury, ale także powiązać prawo z
moralnością i wartościami społecznymi; w procesie stanowienia i sprawowania prawa należy uwzględnić społeczne
poczucie sprawiedliwości; państwo prawa ma zagwarantować demokratyczność procesu podejmowania decyzji
państwowych
IV. POMOC PRAWNA
1. Pomoc prawna - świadczone podmiotom stosunków prawnych usługi polegające na udzielaniu porad w kwestiach
prawnych oraz działaniu w interesie prawnym innych osób.
2. Profesjonalnej pomocy prawnej udzielają adwokaci, radcy prawni i notariusze. Rozwiązują problemy prawne na zlecenie
klientów. Musieli ukończyć studia wyższe, odbyć kilkuletnią aplikację, zdać egzamin zawodowy i uzyskać wpis do
właściwego rejestru danego samorządu zawodowego.
 NOTARIUSZE - m.in. sporządzają dokumenty urzędowe w formie aktów notarialnych; poświadczają zgodności kopii
dokumentu z oryginałem; stwierdzają własnoręczność podpisów na dokumentach
 RADCY PRAWNI - na sali sądowej noszą togi z granatowymi żabotami i wypustkami, mogą pracować na etacie
 ADWOKACI - na sali sądowej noszą togi z zielonymi żabotami i wypustkami, nie mogą pracować na etacie
-> Zadania radców prawnych i adwokatów: reprezentowanie klientów w sądach i urzędach; opracowywanie projektów
aktów prawnych; udzielanie porad prawnych i przygotowywanie opinii
-> Obowiązuje ich tajemnica zawodowa - zachowanie tajemnicy wszystkiego, czego dowiedzieli się na temat klienta w
związku z udzieleniem mu pomocy prawnej
2. Darmowa pomoc prawna, np: Nieodpłatna Pomoc Prawna, Nieodpłatne Poradnictwo Obywatelskie
V. INFORMACJA PUBLICZNA
1. INFORMACJA PUBLICZNA - wszystkie dane, które posiadają instytucje publiczne i dane dotyczące ich działalności.
Obejmuje też informacje od podmiotów prywatnych o realizacji ich zadań finansowanych ze środków publicznych.
2. Dostęp do informacji publicznej ma każdy obywatel oraz cudzoziemiec, a także niepełnoletni . Można zapytać o każdą
sprawę; nie trzeba się tłumaczyć, czemu pytamy o daną sprawę, albo kim jesteśmy; można żądać informacji od instytucji,
które nie działają w pobliżu miejsca zamieszkania danej osoby; każdy ma prawo obserwować posiedzenia kolegialnych
organów władzy publicznej, których członkowie są wyłaniani w wyborach powszechnych.
3. Biuletyn Informacji Publicznej - system internetowych informatorów prowadzonych przez urzędy i organy administracji
publicznej. Na jego głównej stronie są podstawowe wiadomości o podmiotach, których obowiązkiem jest udostępnianie
informacji publicznej.
4. E-administracja - usługi cyfrowe w różnych sektorach działalności państwa, wykorzystujące nowoczesne technologie
informacyjno-komunikacyjne i umożliwiające obywatelom załatwianie różnych spraw urzędowych zdalnie.
 NA SPRAWDZIAN
1. ZASADY PRAWA CYWILNEGO
 równorzędna i autonomiczna pozycja podmiotów - każda ze stron ma te same prawa w stosunku do siebie i
zgodnie z własną wolą kształtuje swoją sytuację prawną
 Umowny charakter relacji - stosunki cywilnoprawne powstają, zmieniają się lub ustają wskutek dobrowolnego i
swobodnego zawieszenia umów
 Gwarancja ochrony interesów stron - za naruszenie swoich praw każda ze stron stosunku może domagać się od
drugiej strony finansowej rekompensaty
2. ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO: Kodeks cywilny, a także akty normatywne, które zawierają normy prawa
cywilnego np, Kodeks rodzinny i opiekuńczy
3. OSOBA:
A) FIZYCZNA - podstawowy podmiot stosunków cywilnoprawnych - każdy człowiek (od urodzenia aż do śmierci).
B) PRAWNA - osoba posiadająca prawo do samodzielnego występowania w obrocie prawnym - posiadają zdolność
prawną i zdolność do czynności prawnych. . Mogą być to też jednostki organizacyjne.
4. ZDOLNOŚĆ PRAWNA - możliwość nabywania określonych praw lub obowiązków, którą człowiek uzyskuje w
momencie narodzin i która przysługuje mu do śmierci.
5. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - możliwość samodzielnego podejmowania czynności prawnych, czyli
działań prowadzących do nawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego.
6. RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH
 Czynności jednostronne - jedno oświadczenie woli powoduje zmianę w sferze stosunków prawnych
 Czynności dwustronne - oświadczenia dwóch podmiotów kreują nową sytuację prawną
 Czynności wielostronne - oświadczenia więcej niż 2 podmiotów skutkują powstaniem, zmianą lub wygaśnięciem
określonych stosunków prawnych
 Uchwały - do ich podjęcia wymagane jest osiągnięcie w głosowaniu określonej przepisami większości.
7. UBEZWŁASNOWOLNIENIE - ograniczenie lub odebranie zdolności do czynności prawnych przez sąd
8. STOSUNEK ZOBOWIĄZANIA I JEGO ŹRÓDŁA
 Zobowiązanie - stosunek prawny, w którym wierzyciel uprawniony jest do żądania, by udzielono mu
świadczenia, a dłużnik ma obowiązek to świadczenie wypełnić.
 Źródła zobowiązań - umowy, jednostronne czynności prawne, orzeczenia sądowe, akty administracyjne,
bezpodstawne wzbogacenie, wyrządzenie szkody zawinionym działąniem, prowadzenie cudzych spraw bez
zlecenia
9. UMOWA ZLECENIE - umowa cywilnoprawna zawierana między zleceniobiorcą a zleceniodawcą. Jej przedmiotem
jest staranne wykonanie zleconego zadania.
10. UMOWA O DZIEŁO - umowa cywilnoprawna zawarta między zamawiającym i przyjmującym zamówienie
(wykonawcą). Jej przedmiotem jest nie określone działanie, lecz jego efekt (dzieło).
11. SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
 Odpowiedzialność odszkodowawcza - obowiązek naprawienia szkody majątkowej (odszkodowanie) lub
wyrównania krzywdy (zadośćuczynienie) przez dłużnika za naruszenie dobra wierzyciela.
 Odpowiedzialność kontraktowa - wynika ze szkód majątkowych powstałych z powodu niewykonania lub
nienależytej realizacji zobowiązania.
 Odpowiedzialność deliktowa - wynika z popełnienia przez dany podmiot niedozwolonego czynu, który narusza
dobra innego podmiotu.
 Odpowiedzialność sprawcza - ciąży na podmiocie, którego czyn spowodował szkody i który ma obowiązek
zaspokojenia roszczenia.
 Odpowiedzialność gwarancyjna - dany podmiot ponosi konsekwencje za czyny innego podmiotu
 Odpowiedzialność osobista - dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem. Wierzyciel Może wybrać sposób
przymusowej realizacji roszczenia.
 Odpowiedzialność rzeczowa - jest ograniczona do pewnej części majątku dłużnika, która została wskazana jako
gwarancja zaspokojenia określonego roszczenia.
 Odpowiedzialność na zasadzie winy - ciąży na osobie, która swoim czynem wyrządziła szkodę innej osobie i
która musi ponieść konsekwencje prawne
 Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - ponosi osoba prowadząca wskazaną w przepisach działalność, w wyniku
której powstałą szkoda.
 Odpowiedzialność na zasadzie słuszności - dotyczy sytuacji, gdy sprawca czynu jest znany, lecz nie może
ponieść winy za powstałą szkodę z różnych powodów. Konsekwencje ponosi wtedy osoba wskazana w
przepisach.
12. RUCHOMOŚĆ - wszystko, co nie jest nieruchomością
13. NIERUCHOMOŚĆ - rzecz nieruchoma, część powierzchni ziemi, która stanowi przedmiot odrębnej własności (np.
grunt i budynki). Wszystkie nieruchomości są zarejestrowane w księdze wieczystej.
14. WŁASNOŚĆ - prawo rzeczowe przysługujące właścicielowi, dające możliwość korzystania z rzeczy, uprawniające
do pobierania dochodów z rzeczy oraz do rozporządzania rzeczą.
15. WSPÓŁWŁASNOŚĆ - występuje, gdy prawo własności do tej samej rzeczy przysługuje więcej niż jednej osobie.
Dzieli się ją na:
 Ułamkową - polega na tym, że każdy ze współwłaścicieli posiada określony udział w rzeczy wspólnej. Ułamek
oznacza, jaki procent całości rzeczy należy do danego współwłaściciela. Dotyczy to, np. Prawa zarządzania,
użytkowania rzeczą.
 Łączną - jest związana z określonym ustawowo stosunkiem osobistym, który łączy współwłaścicieli i powstaje w
momencie nawiązania takiego stosunku, np wspólność majątkowa małżonków.
16. HIPOTEKA - ograniczone prawo rzeczowe ustanowione na nieruchomości. To prawne zabezpieczenie
wierzytelności pieniężnej, które umożliwia wierzycielowi odzyskanie pieniędzy, gdy właściciel nieruchomości nie
spłaca swojego długu. Zawierana jest na długi okres i w razie niespłacenia długu wierzyciel przejmuje nieruchomość.
17. SPOSOBY ZAKOŃCZENIA MAŁŻEŃSTWA
 Rozwód - rozwiązanie małżeństwa przez sąd w sytuacji, gdy między małżonkami nastąpił trwały i zupełny
rozkład pożycia.
 Śmierć małżonka
 Unieważnienie małżeństwa w wyniku stwierdzenia przeszkód małżeńskich
18. Separacja - czasowe rozdzielenie małżonków na mocy decyzji sądu po stwierdzeniu rozkładu pożycia o
nieutrwalonym charakterze. Celem jest danie małżonkom czasu na odbudowanie związku.
19. TESTAMENT I JEGO RODZAJE
 Testament - oświadczenie woli, w którym dokonano przynajmniej jednego rozrządzenia majątkowego.
-> Zwykły - może być sporządzony w każdym czasie, własnoręcznie, w formie aktu notarialnego lub w obecności
dwóch świadków wobec wójta/burmistrza/ prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza
gminy/powiatu lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
-> Szczególny - testament ustny składany w obecności co najmniej 3 świadków, testament podróżny - odbierany
przez dowódcę statku morskiego lub powietrznego, testament wojskowy - sporządzany przez sędziego wojskowego
albo podany w obecności świadków w razie mobilizacji, wojny lub podczas przebywania w niewoli.
20. SPADKODAWCA - zmarła osoba fizyczna, która pozostawiła po sobie spadek.
21. SPADKOBIERCA - żyjąca osoba fizyczna lub osoba prawna, na którą w wyniku dziedziczenia przechodzi część lub
całość spadku należącego do spadkodawcy.
22. UCZESTNICY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
 Sąd - organ procesowy, prowadzi postępowanie i rozstrzyga w danej sprawie
 Powód/powódka - składa pozew do sądu, poszkodowany
 Pozwany/pozwana - podmiot, przeciwko któremu skierowano powództwo
 Przedstawiciele stron i pełnomocnicy ustawowi
 Świadkowie i biegli
 Rzecznicy interesu społecznego np. Rzecznik Praw Obywatelskich
 Pomocnicy procesowi
23. POZEW - pismo procesowe, skierowane przeciw podmiotowi, z którym powód jest w sporze.
24. ETAPY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
 Wytoczenie powództwa -> sądowa kontrola pozwu -> doręczenie pozwu pozwanemu -> podjęcie sporu przez
pozwanego
 Postępowanie sądowe - merytoryczne orzeczenie sądu I instancji -> złożenie środka odwoławczego przez stronę
(apelacji lub zażalenia) -> kontrola ośrodka odwoławczego przez sąd I instancji
 Postępowanie odwoławcze - prawomocne orzeczenie sądu II instancji -> nadanie orzeczeniu klauzuli
wykonalności
 Postępowanie egzekucyjne - wyegzekwowanie zasądzonego świadczenia lub umorzenie egzekucji
25. APELACJA - środek prawny umożliwiający zaskarżenie orzeczenia sądu I instancji. Sąd rozpatrujący ten środek (II
instancja) może uchylić orzeczenie z I instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, zmienić to orzeczenie
z urzędu lub odrzucić apelację.
26. KASACJA - nadzwyczajny środek odwoławczy od prawomocnego orzeczenia sądu II instancji, kierowany do Sądu
Najwyższego, by zbadał, czy w trakcie rozpatrywania sprawy sądy nie naruszyły przepisów prawa.
27. MEDIACJA - proces poszukiwania rozwiązania konfliktu, w którym mediator (osoba bezstronna) pośredniczy w
rozmowach pomiędzy skłóconymi stronami. Może zaproponować pewne rozwiązania.
28. ARBITRAŻ - polega na rozstrzygnięciu sporu przez arbitra. Strony sporu wybierają osoby lub osobę na arbitra, po
czym zobowiązują się, że podporządkują się wydanej przez niego decyzji.