Przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych

kątów ostrych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Schemat interaktywny
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych
kątów ostrych

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Funkcje trygonometryczne służą do wyznaczania różnych wielkości występujących w życiu

codziennym. W materiale omówimy, w jaki sposób wykorzystać przybliżone wartości funkcji
trygonometrycznych, które można odczytać w tablicach wartości funkcji
trygonometrycznych lub za pomocą kalkulatora. Bazując na części teoretycznej materiału
i podanych przykładach, rozwiążemy ćwiczenia interaktywne.

Twoje cele

Odczytasz przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych z tablic

matematycznych lub przy użyciu kalkulatora.
Obliczysz różne wielkości z wykorzystaniem przybliżonych wartości funkcji
trygonometrycznych.
Wyznaczysz miary kątów w trójkącie prostokątnym.
Wykorzystasz poznaną wiedzę do rozwiązywania problemów matematycznych.
Przeczytaj

Przypomnijmy definicje funkcji trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie

prostokątnym.

Narysujmy trójkąt prostokątny o przyprostokątnych długości a i b, przeciwprostokątnej c

oraz kątach ostrych α i β.

Wówczas:

Sinusem kąta ostrego nazywamy stosunek długości przyprostokątnej leżącej naprzeciwko

tego kąta do długości przeciwprostokątnej, czyli

sin α = ac oraz sin β = cb .

Cosinusem kąta ostrego nazywamy stosunek długości przyprostokątnej leżącej przy tym
kącie do długości przeciwprostokątnej, czyli
b a
cos α = c oraz cos β = c .

Tangensem kąta ostrego nazywamy stosunek długości przyprostokątnej leżącej

naprzeciwko tego kąta do długości przyprostokątnej leżącej przy tym kącie, czyli

tg α = ab oraz tg β = ab .

Dla kąta α ∈ (0, 90°) zachodzą następujące zależności:

sin(90° − α) = cos α,

cos(90° − α) = sin α,
tg(90° − α) = 1
tg α.
Powyższe zależności nazywamy wzorami redukcyjnymi. Do odczytywania przybliżonych
wartości funkcji trygonometrycznych posłużymy się tablicami wartości funkcji
trygonometrycznych.

Przykład 1

Sprawdzimy, czy wartość wyrażenia sin 32°−cos 44°

tg 12°−sin 83°
jest ujemna.

Rozwiązanie:

Jeżeli wykorzystamy tablice wartości funkcji trygonometrycznych, to wartość wyrażenia

jest równa:
0,5299−0,7193 −0,1894
= 0, 243 > 0.
sin 32°−cos 44°
tg 12°−sin 83°
= 0,2126−0,9925
= −0,7799

Zatem wartość podanego wyrażenia nie jest ujemna.

Przykład 2

Wiedząc o tym, że sin α = 0, 682, obliczymy wartość wyrażenia 2⋅sin α−3⋅cos(90°−α) α

3⋅sin α+2⋅cos(90°−α) + sin
.

Rozwiązanie:

Zauważmy, że

2⋅sin α−3⋅cos(90°−α) α= 2⋅sin α−3⋅sin α α=

3⋅sin α+2⋅cos(90°−α) + sin 3⋅sin α+2⋅sin α + sin

= − sin
5⋅sin
α
α + sin α=− 1
5
+ sin α = −0, 2 + 0, 682 = 0, 482.
W kolejnym przykładzie skorzystamy z faktu, że tangens kąta nachylenia prostej do osi
odciętych w układzie współrzędnych jest równy współczynnikowi kierunkowemu a ze
wzoru = y ax b
+ .

Przykład 3

Podamy przybliżone miary kątów ostrych nachylenia prostych do osi X, gdy proste są
określone równaniami:

a) y = x − 2, 3
10

b) y = 3x + 1,

c) y = x − 9. 5
7
 Rozwiązanie:

a) Ponieważ a = 103 , zatem tg α = 103 , czyli α ≈ 17°

b) Ponieważ a = 3, zatem tg α = 3, czyli α ≈ 72°.

c) Ponieważ a = 75 , zatem tg α = 75 , czyli α ≈ 36°.

Przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych służą również do rozwiązywania

trójkątów prostokątnych, czyli znajdowania długości wszystkich boków i kątów w trójkącie
prostokątnym.

Przykład 4

Obliczymy długości pozostałych boków oraz miary kątów trójkąta, którego

przyprostokątne mają długości i .3 5
Rozwiązanie:

Narysujmy trójkąt prostokątny i wprowadźmy oznaczenia, jak na poniższym rysunku.

Długość przeciwprostokątnej obliczamy z twierdzenia Pitagorasa.

Zatem

32 + 52 = x2 .
Wobec tego x = √34.
Do wyznaczenia miar kątów wykorzystamy funkcję trygonometryczną tangens.

Mamy:

tg β = 53 = 1, 666. . ., czyli β = 59°,

tg α = 35 = 0, 6, czyli α = 31°.
Zauważmy, że mogliśmy wykorzystać definicję funkcji sinus lub cosinus, ponieważ
wyznaczyliśmy długość przeciwprostokątnej w tym trójkącie.

Przykład 5

Wyznaczymy przybliżoną wartość kąta zawartego pomiędzy przekątną sześcianu

a przekątną jego ściany bocznej.

Rozwiązanie:

Narysujmy sześcian i wprowadźmy oznaczenia, jak na poniższym rysunku.

Długość przekątnej ściany bocznej obliczamy, korzystając z twierdzenia Pitagorasa:

a2 + a2 = x2 .
Wobec tego x = a√2.
Zauważmy, że przekątna sześcianu, przekątna ściany bocznej oraz krawędź podstawy
tworzą trójkąt prostokątny, jak na poniższym rysunku.
 Zatem, korzystając z definicji funkcji trygonometrycznej tangens dla kąta α, mamy
zależność:

a a
tg α= x =
a√2
=
√2

2
.

Ponieważ ≈ 0, 707, zatem α = 35°.

√2
2

Słownik
funkcje trygonometryczne kąta ostrego w trójkącie prostokątnym

funkcje wyrażające stosunki pomiędzy długościami boków trójkąta prostokątnego

względem miar jego kątów wewnętrznych
Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym, a następnie wykonaj poniższe polecenie. Co

zauważasz?

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DGxEJYRnn

Polecenie 2
Korzystając ze wzorów redukcyjnych oraz tablic wartości funkcji trygonometrycznych, wstaw
w puste miejsca przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych dla podanych kątów:

sin 33° ≈

cos 27° ≈

tg 29° ≈

cos 70° ≈

tg 16° ≈

sin 13° ≈

cos 29° ≈

tg 56° ≈

0, 225 0, 5543 0, 3420 1, 4826 0, 5446 0, 8746 0, 891 0, 2867

Polecenie 3

W poniższym schemacie przygotuj algorytm obliczający przybliżone wartości funkcji

trygonometrycznych zadanego kąta ostrego.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Jeżeli tg α = 2, to:

 α ∈ ⟨30°, 60°⟩.

 α ∈ ⟨60°, 90°⟩

 α ∈ ⟨0°, 30°⟩
Ćwiczenie 2 輸

Zapoznaj się z rysunkiem, a następnie na jego podstawie wykonaj ćwiczenie.

Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

 Przybliżona miara kąta α wynosi 37°.

 Suma tangensów kątów ostrych w przybliżeniu do części dziesiątych wynosi 0, 5.

 Wartość wyrażenia sin α + sin β wynosi 1, 4.

 Przybliżona miara kąta β wynosi 54°.

Ćwiczenie 3 醙
Połącz w pary wartość funkcji trygonometrycznej z przybliżoną wartością kąta α.

cos α= √2
3
α ≈ 19°

sin α= √3
3
α ≈ 62°

cos(90° − α) = 1
3
α ≈ 35°

tg α=3 α ≈ 72°
Ćwiczenie 4 醙
Uporządkuj wartości wyrażeń w kolejności malejącej:

sin 20°+cos 48°

tg 20° 

sin 79° − cos 11° 

cos 18°+tg 40°

sin 20° 

3 sin 28° 

Ćwiczenie 5 醙
Korzystając z tablic wartości funkcji trygonometrycznych, wstaw w odpowiednie miejsca
przybliżone wartości:

sin 14° =
cos 79° =
tg 62° =
sin 15° =
cos 78° =
1, 8807 0, 2588 0, 2079 0, 2419 0, 1908
Ćwiczenie 6 醙
X
Wiedząc o tym, że tangens kąta nachylenia prostej do osi układu współrzędnych jest
równy współczynnikowi kierunkowemu prostej, wpisz przybliżone wartości kątów nachylenia
podanych prostych do osi odciętych.

Jeżeli prosta jest określona równaniem y = 0, 6x + 1, to kąt nachylenia tej prostej do osi
odciętych wynosi stopni.
Jeżeli prosta jest określona równaniem y = 72 x − 3, to kąt nachylenia tej prostej do osi
odciętych wynosi stopni.
Jeżeli prosta jest określona równaniem y = 2x + 3, to kąt nachylenia tej prostej do osi
odciętych wynosi stopnie.
Ćwiczenie 7 難

W trójkącie prostokątnym ABC długość boku AC wynosi 8, a miara kąta ABC wynosi 58°.
Wyznacz długości boków i miary pozostałych kątów tego trójkąta.

Ćwiczenie 8 難

Wyznacz przybliżoną wartość kąta pomiędzy przekątną sześcianu a płaszczyzną jego

podstawy.
Dla nauczyciela

Autor: Tomasz Wójtowicz

Przedmiot: Matematyka

Temat: Przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych kątów ostrych

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
VII. Trygonometria. Zakres podstawowy. Uczeń:
2) znajduje przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych, korzystając z tablic lub kalkulatora;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne:

Uczeń:

odczytuje przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych z tablic matematycznych

lub przy użyciu kalkulatora;
oblicza różne wielkości z wykorzystaniem przybliżonych wartości funkcji
trygonometrycznych;
wyznacza miary kątów w trójkącie prostokątnym;
wykorzystuje poznaną wiedzę do rozwiązywania problemów matematycznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja;
metoda krokodyla;
liga zadaniowa.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
komputery z dostępem do Internetu dla uczniów.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel określa temat lekcji: „Przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych

kątów ostrych” oraz cele, wybrana osoba formułuje kryteria sukcesu.
2. Uczniowie metodą burzy mózgów przypominają poznane pojęcia związane z tematem
lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na 4‐osobowe grupy. Uczniowie w grupach zapoznają się

z informacjami w sekcji „Przeczytaj”. Analizują przedstawione przykłady i notują
pytania. Następnie prezentują pytania na forum klasy. Odpowiadają na nie uczniowie
z innych grup. Nauczyciel wyjaśnia ewentualne wątpliwości.
2. Uczniowie zapoznają się indywidualnie z treścią sekcji „Schemat interaktywny”.
Zapisują ewentualne pytania dotyczące napotkanych trudności, po czym następuje
dyskusja, w trakcie której nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe elementy z materiału.
3. Uczniowie wykonują pierwsze dwa ćwiczenia interaktywne z sekcji „Sprawdź się”.
Wyniki pracy omawiane są na forum klasy i komentowane przez nauczyciela.
4. Kolejny etap to liga zadaniowa - uczniowie wykonują w grupach na czas ćwiczenia 3‐5
z sekcji „Sprawdź się”, a następnie omawiają zadania na forum klasy.
5. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 6, 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się” metodą
krokodyla. Krokodylem jest nauczyciel, który „czeka nieruchomo na brzegu rzeki”
i „ożywia się” tylko w przypadku, gdy uczeń nie może sobie poradzić z zadaniem.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności,
odnosząc się do wyświetlonych na tablicy interaktywnej celów z sekcji
„Wprowadzenie”.
Praca domowa:

1. Uczniowie opracowują FAQ (minimum 3 pytania i odpowiedzi prezentujące przykład

i rozwiązanie) do tematu lekcji („Przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych
kątów ostrych”).

Materiały pomocnicze:

Sinus, cosinus i tangens kąta ostrego

Wskazówki metodyczne:

Materiał w sekcji „Schemat interaktywny” można potraktować jako zadanie domowe

dotyczące analizy problemu w zakresie wykorzystania przybliżonych wartości funkcji
trygonometrycznych kątów ostrych.