TEMAT NUMERU ciężka pogoda

Fenomen meteorologiczny?
Maciej Ostrowski

21 sierpnia 2007 r. przed godziną 1500 nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi

wystąpił nadzwyczaj silny, trwający ponad pół godziny szkwał spod chmur
burzowych nadciągających od południowego wschodu. Stacja synoptyczna
w Mikołajkach położona na wysokim północnym brzegu Jeziora Mikołajskiego
zanotowała prędkość wiatru w porywach do 35 m/s, czyli 126 km/h.
Na jeziorach wiatr wiać mógł z tą samą lub nawet nieco większą prędkością.

W czasie szkwału większość jachtów o zjawisku – zarówno przez służby, jak

znajdujących się na otwartej przestrzeni i samodzielnie przez żeglarzy.
jezior, nawet przy zrzuconych żaglach, Przez kilka dni poprzedzających oma-
wywracała się lub była zalewana przez wiany przypadek napływało nad Polskę
gwałtownie narastające fale osiągające ciepłe i wygrzane powietrze znad Morza
do metra wysokości. Zginęło 9 osób. Czarnego i Bałkanów. Ciepłe powietrze
Przez kilka dni szkwał i jego skutki był w końcu lata to także nasycone znaczną
w obszarze zainteresowania mediów, ilością pary wodnej, jej zasoby oceniam
między innymi podniesiono kwestię, że na podstawie sondażu z Legionowa na
nikt nie ostrzegał żeglarzy o zagrożeniu. 12–13 g/kg (http://weather.uwyo.edu/uppera-
W artykule postaram się przedstawić ir/sounding.html). We wtorek od Bawarii
meteorologiczne przyczyny szkwału i Czech zaczął pojawiać się nieznacz-
i jego genezę oraz pokusić się o ocenę ny ośrodek niżowy, a spadki ciśnie-
możliwości prognozowania i ostrzegania nia z nim związane objęły wschodnią
Spokój na mapie… rankiem

98 JACHTING
Polskę. Sytuację synoptyczną dobrze kich stron. Na zdjęciach satelitarnych
ukazuje mapa uzyskana z serwera OWS superkomórka ma charakterystyczną
USAF (http://ows.public.sembach.af.mil), nie owalną strukturę i wyraźne kowadło
ma żadnego frontu ani silnego gradien- z chmur Cirrostratus, jeszcze o 20–40
tu ciśnienia, kierunek izobar świadczy km zwiększające jej obszar, co dosko-
o napływie z SE. Uwaga! Wszystkie nale widoczne jest na kolejnym zdjęciu
czasy podane na mapach są w czasie satelitarnym z godziny 1149 UTC.
UTC, różniącym się o 2 godziny od czasu To samo zdjęcie uzyskane z serwera
letniego w Polsce. Uniwersytetu w Bernie (http://saturn.unibe.
Na zdjęciu satelitarnym z godzin ch/rsbern/noaa/dw/realtime/current/) pokazuje
porannych widoczne już były drobne wyraźny cień przed systemem chmur
obszary konwekcji nad ziemią zamojską, świadczący o pionowo wybudowanej
Chmury ciągną z SE
włodawską i zachodnim Wołyniem, rano ścianie Cb. Nad Słowacją pojawia się na-
również występowały tam burze. stępna superkomórka, która w godzinach
W ciągu przedpołudnia obszar wieczornych doszła w rejon Warszawy,
Wielkich Jezior Mazurskich jak i całe dając nadzwyczaj silną burzę (do 1000
Mazury był pod odkrytym niebem, co wyładowań na minutę).
sprzyjało szybkiemu wzrostowi tempe- Po utworzeniu się superkomórki za-
ratury, która osiągnęła o godzinie 1400 kończenie nagrzewania terenu przez
w Białymstoku i Suwałkach 27–28°C. słońce, a nawet zapadnięcie nocy nie
Tymczasem komórki burzowe tworzą- odgrywa już roli hamującej, bowiem
ce się przy wschodniej granicy kraju w obszar superkomórki wciągane jest
w rejonie Terespola zaczęły łączyć się powietrze z otoczenia, wygrzane w ciągu
w superkomórkę chmur cumulonim- dnia, dostarczając dodatkowych ilości
bus. pary wodnej napędzającej dalej działal-
Nazwą tą określa się zespół chmur cu- ność konwekcyjną. Powstaje komórka Cb
mulonimbus, który tworzy się w ciepłej W poszczególnych chmurach Cb na-
masie powietrza o równowadze wil- gromadzona wcześniej w ich środko-
gotnochwiejnej, na ogół przed wolno wej części woda i gradziny zaczyna
przemieszczającym się zasadniczym w pewnym momencie spadać, a jej ciężar
frontem chłodnym. Wiele sąsiadujących generuje prąd zstępujący. Opadające
chmur cumulonimbus zajmuje obszar powietrze ochładza się na skutek paro-
o średnicy od 80 do 200 i więcej kilome- wania wody, co powoduje także wzrost
trów, często przykryte są jednym kowad- gęstości i dalsze przyspieszenie ruchów
łem chmur cirrostratus. Bardzo istotną opadających. Strumień chłodniejszego
cechą superkomórek jest wytworzenie powietrza z masą opadu schodzący aż
się własnej, lokalnej cyrkulacji. do powierzchni ziemi ma następujące
Warunkiem specyficznego wyłado- właściwości:
wania energii kondensacji pary wodnej  jest chłodniejszy od otoczenia (ma Superkomórka z kowadłem
w superkomórkach są takie stany atmo- temperaturę ekwiwalentno-potencjal-
sfery, gdy masa w warstwie granicznej ną z wysokości około 4–5 km;
jest wilgotna, a jednocześnie występuje  często zawiera krople wody lub gra-
słaba inwersja osiadania. Po południu, dziny (jeśli te nie wyparowały, opa-
po upalnym i parnym dniu wreszcie dając);
przebita zostaje inwersja, która dotych-  ma dużą prędkość pionową wynika-
czas jak pod przykrywką w gotującym jącą wskutek ciężaru gradzin i ciekłej
garnku trzymała w warstwie granicznej wody, ocenia się że 2 g/m3 wody i lodu
wygrzewające się powietrze i gwałtownie dają na drodze 1000 m przyrost pręd-
rusza konwekcja. Wówczas poszczególne kości o 6 m/s.
chmury Cb gwałtownie rosną, zamykając Uderzając o podłoże, prąd zstępujący
wolne przestrzenie między nimi, w ciągu pozostawia deszcz i grad, natomiast
godziny, dwóch tworzy się superkomór- chłodne i ciężkie powietrze rozpływa się
ka. Obserwatorowi z ziemi wydaje się, że przy samej ziemi (w warstwie 300–500
chmury burzowe nadciągają ze wszyst- m) na boki, wyraźnie płynąc od chmury.
Jak wyżej, ale z innego źródła

JACHTING 99
TEMAT NUMERU ciężka pogoda

skali. Modele numeryczne – nawet pre-

cyzyjne, jak UMPL liczony w ICM UW
– nie bardzo radzą sobie z obliczeniem
powstania i rozwoju superkomórek.
W wynikach obliczeń wielokrotnie wi-
dać (na mapie 6-godzinnych sum opa-
dów) „pawie oczka” nadzwyczaj silnego
deszczu do 16 lub 32 mm/6 godzin, są
to właśnie prognozowane przez model
superkomórki, ale też zdarza się, że
opady są znacznie słabsze jak prognozo-
wane. Nie można powiedzieć, że modele
numeryczne są bezradne, ale konieczne
jest połączenie wyników prognozowania
z wiedzą i doświadczeniem synoptyków,
co powinno zwiększyć uwagę i wzmóc
czujność odpowiednich służb. Wyniki
Cumulonimbus w przekroju – schemat oddziaływania
prognozowania ICM Uniwersytetu
Warszawskiego są dostępne przez ser-
wis WAP i MMSy, mimo że nie pełni on
Zasięg szkwału wynosi w warunkach a także z gwałtownym „podbijaniem”
roli służby państwowej. Pochwalę się, że
Polski 10–20 km od ściany chmury, ciepłego powietrza i tworzeniem się wału
w komentarzu do prognozy numerycznej
tak więc gdy zobaczymy na horyzon- chmur kłębiastych na czole szkwału.
ICM opublikowanym o 0855 dość do-
cie wybudowane wyżej jak Himalaje Zazwyczaj tworzy się charakterystycz-
kładnie pisałem o możliwości tworzenia
chmury burzowe, możemy spodziewać ny łuk z ułożonych obok siebie chmur
się superkomórek (www.meteo.pl).
się uderzenia szkwału. Jego począt- cumulus arcus wyraźnie wirujących
kowe uderzenia są bardzo gwałtowne wzdłuż osi poziomej. Czas trwania
i nierównomierne, często z wirowaniem szkwału spod pojedynczej, dobrze roz-
Rozpoznanie satelitarne
Obserwacja procesów zachodzących
powietrza i podrywaniem przedmiotów, winiętej chmury Cb wynosi w Polsce
w obszarze superkomórki możliwa jest
10–15 minut.
przy korzystaniu ze zdjęć z satelitów
Dodatkowe wzmocnienie i przed-
NOAA. Gdy zaobserwujemy górną
łużenie czasu trwania szkwału daje zja-
powierzchnię chmur o temperaturze
wisko kolapsu – zapadnięcia się dużego
-60°C i obraz „kipiącego kisielu”, któ-
systemu chmur konwekcyjnych – które
ry mówi o wbijaniu się szczytów Cb
jest często obserwowane w tropikach,
w stratosferę, to te objawy wyraź-
a najlepiej poznano je i opisano na
nie wskazują na bardzo intensywne
Florydzie. Polega ono na raptownym
zjawiska konwekcyjne w obszarze
zaniku konwekcji w obszarze zespołów
i w otoczeniu superkomórki.
komórek konwekcyjnych i wypadnięciu
Na przetworzonych zdjęciach sa-
intensywnych opadów oraz „rozpły-
telitarnych z NOAA podających
wie” chłodnego powietrza spod chmury.
temperaturę górnej powierzch-
Na granicy rozpływających się strumieni
Ściana Cb rzuca cień ni chmur, uzyskanych poprzez
– niekiedy spod kilku chmur jednocześ-
www.chmi.cz/meteo/sat/avhrr/index.php proszę
nie – tworzą się nowe chmury Cu cong,
zwrócić uwagę na temperaturę -63°C,
układające się w charakterystyczne łuki
świadczącą o dojściu wierzchołków
chmur, dobrze widoczne na zdjęciach
do poziomu tropopauzy (około 12 km).
satelitarnych i radarowych. Czas trwania
Wschodnia część superkomórki ma
szkwału (czy już tylko silnego wiatru)
wyraźne „zapadnięcie” na swojej po-
w przypadku wystąpienia kolapsu prze-
wierzchni, tam temperatura jest o 10°
dłuża się nawet do 1–2 godzin.
wyższa jak w części zachodniej, czyli
chmury mają tam granicę o 1500 niższą.
Prognozowanie Świadczy to o występowaniu kolapsu
Systemy prognozowania numerycznego
systemu chmur Cb w tej części super-
stosowane w naszym kraju nie w pełni
komórki.
Radar ma określony zasięg prognozują tego typu układy średniej

100 JACHTING
 W poszczególnych chmurach Cb poja-
wia się mechanizm rozdzielania ładun-
ków elektrycznych i tworzy się burza.
Wyładowania są rejestrowane przez spe-
cjalne systemy namierników, a wyniki
zobrazowane na mapach (Polska i okolice
www.imgw.pl/wl/internet/zz/pogoda/_burze/bu-
rze_zbiorcze.html lub dla całej Europy na
www.wetterzentrale.de/topkarten/fsbeobl.html).
Nawet korzystanie ze zwykłego odbior-
nika z anteną ferrytową pozwala na
ustalenie kierunku na źródło wyłado-
wań – najsilniejsze trzaski słychać przy
ustawieniu prostopadłym odbiornika,
a najsłabsze przy równoległym wobec
kierunku na burzę.

Rozpoznanie radarowe
Jedyną radą na rozpoznawanie Wał chmur przesuwa się znad morza nad ląd wirując dookoła swej osi. Sarbonowo, czerwiec 2001, godz. 2130 / fot. K. Łobuz
i precyzyjne prowadzenie takich two-
rów średniej skali jest radarowy przegląd 250 km. Zresztą gdyby nawet radar legio- już burze na zachód od Białegostoku,
przestrzeni. System radarów meteoro- nowski pracował, to informacja z niego gdzie mieści się lokalne biuro prognoz
logicznych „prześwietla” wewnętrzną dostępna jest dla wszystkich poprzez IMGW). Kolejne ostrzeżenie o drugim
strukturę chmur, dzięki temu można stronę internetową IMGW co godzinę (a (wyższym) stopniu zagrożenia podane
stwierdzić, które z komórek budujących pomiary są co 10 minut), zaś opóźnienie zostało o godzinie 1543, mniej więcej po
zespół chmur są w stanie zbliżającym tej informacji sięga 30–40 minut. Tak godzinie od wystąpienia szkwału na sta-
się do wypadnięcia opadu, często po- więc użytkownik może oglądać ostatnią cji w Mikołajkach. Także w prognozach
łączonego ze szkwałem spod chmur. mapę radarową jeszcze po 90 minutach lotniczych opracowanych dla rejonu
Przy przewidywanym podchodzeniu lub od wykonania obserwacji, taki czas jest 10 były sygnalizowane porywy wiatru
rozwoju superkomórek polegać należy porównywalny z czasem trwania zjawisk do 17 m/s – czyli o połowę słabsze,
na częstej, prowadzonej co kilka minut w otoczeniu superkomórki. jak wystąpiły. Podobno w audycjach
obserwacji radarowej, aby wykrywać Niektóre służby meteo sąsiednich Radia Olsztyn podawano przed połu-
zbliżanie się granicy układu. Gdy su- krajów prezentują dane radarowe co dniem w prognozie o możliwości burzy
perkomórka jest już nad nami, rozpo- 15 minut, parę minut po wykonaniu z silnym wiatrem i opadem. Należy
znawać należy cumulonimbusy, które przeglądu przestrzeni. U Braci Czechów jednak tu wspomnieć, że w naszym
znajdują się w stanie maksymalnego za parę koron zamówić można MMSy kraju chętnie słuchane radiostacje ko-
rozwoju, z nich bowiem za kilkanaście z animowanym obrazem radarowym mercyjne nie mają zgody KRRiT na
minut wypadnie ulewny deszcz, często Czech na swoją komórkę www.chmi.cz/me- rozdzielanie częstotliwości na poszcze-
z gradem a na granicy rozpływającego teo/rad/index.html. Wydaje się, że kupione
gólne nadajniki i to samo nadawane jest
się powietrza pojawi się uskok wiatru za publiczny kredyt z Banku Światowego z Kopca Kościuszki, jak i w Szczecinie
a przy ziemi szkwał. polskie radary meteo powinny także czy Białymstoku. Na lokalną prognozę
Niestety, w dniu 21 sierpnia radar służyć całemu społeczeństwu. i precyzyjne ostrzeżenie, nawet gdyby
zlokalizowany w Legionowie, który sięga było na czas opracowane, nie ma więc
nad północno-wschodnią Polskę nie pra- Ostrzeganie szans w radiach, natomiast często jeste-
cował, zaś radary z Gdańska i Rzeszowa Pierwsze ostrzeżenie z IMGW podane by- śmy po fakcie epatowani w telewizjach
widziały jedynie skraj tej superkomórki, ło o godzinie 1400, z prognozą wiatru do i gazetach obrazami klęsk żywiołowych:
bowiem skuteczny zasięg wynosi 200– 60–80 km/h (o tej godzinie występowały a to dwa dachy odfrunęły i wyrwały

JACHTING 101
TEMAT NUMERU ciężka pogoda

kawał muru, a to złamało się kilka Zastanawiając się nad skutecznym Zdjęcia satelitarne:
starych drzew, strumyk nagle wezbrał dotarciem do wielotysięcznych rzesz CHMI Praga, Uniwersytet w Bernie
i zniósł mostek. Poza oczywistą przesadą żeglarzy, pilotów, turystów, rolników, Dane z sondowania:
dziennikarską w takich relacjach nie kierowców i innych osób, należałoby Uniwersytet Wyoming USA
Mapy radarowe: IMGW
ma żadnego wytłumaczenia przyczyny rozważyć systemy oparte na telefonii
Mapy wyładowań:
„klęski”. komórkowej, które dla określonych lo- Wetterzentrale Niemcy
Tymczasem zdecydowanie silniejsze kalizacji masztów (i tym samym osób Mapy synoptyczne:
tornada w USA są dokładnie obserwowa- będących w ich pobliżu) podawałyby OWS US AF
ne przez sieci radarów i skuteczne pro- ostrzeżenia o przekroczeniu ustalonych Informacje o ostrzeżeniach i prognozach:
gnozowane, stacje radiowe i telewizyjne parametrów poprzez SMS dla wszystkich IMGW
przerywają program, aby informować (usługa publiczna) lub dla abonentów.
wszystkich, zaś Gwardia Narodowa
rzającego szkwału widać przede wszyst-
potrafi ewakuować całe miasteczka Samodzielna ocena pogody w czasie kim po tworzących się na jego krawędzi
leżące na trasie silnego tornada czy żeglowania chmurach rotorowych Cu arc.
nadciągającego cyklonu tropikalnego. Nic nie zwalnia prowadzącego jacht
Często tworzą potężny łuk przebie-
Żeby wytworzyć takie mechanizmy (samolot, samochód) od obserwacji
gający kilometrami wzdłuż horyzontu,
społeczne, należy być na wyższym i wnioskowania o możliwych zmia-
dokładnie widać też wir powietrza
poziomie samoorganizacji, zaś niebez- nach pogody. W opisanej wyżej sytuacji
o osi poziomej w obszarze tych chmur.
pieczne zjawiska muszą być częstsze zbliżania się superkomórki z burzą nie
Niekiedy pojawiają się małe tuby lub
i bardziej dotkliwe. można powiedzieć, że spadł „szkwał
trąby powietrzne. Wir chmur cumulus
Mało kto wie, że w Polsce jest już z białego nieba”. Pierwszym objawem
jest trzecim, ostatnim dzwonkiem na
około 500 automatycznych stacji meteo- było ciemniejące niebo, zaciągające od
szybkie przygotowanie się do szkwa-
rologicznych prowadzonych przez duże południa coraz gęstszym cirrusem, za-
łu, w tym założenia przez całą załogę
organizacje (np. Generalną Dyrekcję raz za nim pojawiał się altostratus, do-
kamizelek ratunkowych i wyjścia
Dróg Państwowych i Autostrad, Lasy słownie przez nieboskłon z SW na NE
z kabiny. Bezpośrednim objawem
Państwowe, Zarządy Oczyszczania przebiegała wyraźna granica potężnego
niedalekiego uderzenia szkwału są
Miast), specjalistyczne firmy, uczel- kowadła od zespołu chmur Cb. Granica
porywane z ziemi liście, kurz, drobne
nie i szkoły czy wreszcie entuzjastów zachmurzenia dość szybko (30–35 km/
przedmioty, zaś na wodzie podno-
meteorologii. Częściowy spis stacji h) postępowała na północny zachód.
sząca się biała piana z rozbryzgów
automatycznych zawarty jest na stro- Po zaciągnięciu nieba chmurami Cs, As
fal i uderzeń kropel i gradu o wodę.
nie http://fafnoscie.terramail.pl/stacje.html. kolejno zbliżała się ciemna ściana chmur
Niewątpliwie też widać walczące ze
Zasadniczym problemem nie jest burzowych i to był już drugi dzwonek
szkwałem wcześniej uderzone jachty.
obecnie brak danych, ale wytworzenie alarmowy.
W tym momencie pozostaje tylko ciąć
sprawnego systemu przekazywania in- Wiejący w kierunku chmur słaby
fały, jeśli do tej pory nie zrzuciliśmy
formacji na pokład (jachtu, samolotu czy wiaterek nie daje żadnych informacji
żagli. 
samochodu). o kierunku szkwału. Zbliżanie się ude-

REKLAMA
1/3 poziom

102 JACHTING