WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES

Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

Asignatura: FILI-05

PAGKILALA SA MAY AKDA

Ang nobelistang si Benjamin P. Pascual ay ipinanganak sa lungsod ng laong, Ilocos norte.

Nagsimula ang kanyang pagsulat noong 1950’s, marami na siyang naisulat na maikling kwento sa

wikang Ilocano at nakapagsulat narin ng dalawang nobela sa wikang Ilocano. Sa kanyang

pagsusulat mas binibigyan niya ng mas malalim na damdamin at isyu ng lipunan na nagiging

repleksyon ng mga karanasan sa isang lipunan. Ilan sa mga naisulat ni Benjamin P. Pascual ay ang

Babaeng Misteryoso, Lalaki sa Dilim, Landas sa Bahaghari at isa sa mga tanyag na maikling

kwento na kanyang inilathala ay Ang Kalupi. Sa pamamagitan ng kanyang mga akda napatunayan

ni Pascual na may lakas at kapangyarihan ang panitikan na magmulat ng kaisipan at magtulak ng

pagbabago sa lipunan.

URI NG PANITIKAN

Ang Kalupi ni Benjamin P. Pascual ay isang uri ng maikling kuwento, inilalarawan nito ang

realidad sa isang lipunan na hindi nakakamtan ang hustisya. Sa anyo ito ng panitikan na

kinabibilangan ng mga makatotohanang pangyayari at sitwasyon sa lipunan. Isa itong masining na

anyo ng panitikan.

Realismo- Ang kuwento ay naglalarawan ng mga totoong sitwasyon at karanasan na maaring

maranasan ng sinuman na nagpapakita ng realidad sa buhay. Partikular ang mga hamon ng buhay

at ang pakikibaka ng mga tao sa kanilang araw-araw na pamumuhay.

 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

Maikling kuwento- Ang Kalupi ay isang halimbawa ng maikling kuwento na naglalaman ng isang

tiyak na tema o mensahe.

Dramatikong elemento- May mga bahagi sa kuwento ng naglalaman ng tension at emosyon na

nagpapakita ng mga saloobin at damdamin ng mga tauhan.

Sosyal na kritika- Ang kuwento ay naglalaman ng mga pahayag tungkol sa kalagayan ng lipunan

lalo na ang mga isyu sa kahirapan at halaga ng materyal na bagay.

Simbolismo- Ang Kalupi mismo ay maaaring ituring na simbolo ng mga pangarap, pag-asa at

halaga ng mga bagay na hindi nasusukat sa materyal na yaman.

LAYUNIN NG MAY AKDA

Ang layunin ni Benjamin P. Pascual sa pagsulat ng “Ang Kalupi” ay magbigay ng isang masusing

pagsusuri sa mga isyung panlipunan tulad ng panghuhusga batay sa panlabas na anyo,

diskriminasyon at mga epekto ng maling akusasyon. Sa pamamagitan ng kuwento ipinapakita niya

kung paano ang mga desisyon ng tao na kadalasan ay nababatay lamang sa mga panlabas na

impresyon o emosyon ay maaring magdala ng malalim na kahihinatna. Bukod dito, layunin din ni

Pascual na bigyan ang mga mambabasa ng pagninilay sa moralidad, partikular sa konsepto ng

hustisya at pagkakamali. Ipinakita sa kuwento kung paano ang isang simpleng akusasyon na

walang matibay na batayan ay maaaring makapinsalan sa isang inosenteng tao. Sa panghuli,

tinutulak ni Pascual ang mga mambabasa na maging mas mapanuri, maingat at hindi lamang basta-

basta humusga sa kapwa batay lamang sa kanilang mga limitadong obserbasyon o prehuwisyon.
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

TEMA O PAKSA NG AKDA

Ang tema o paksa ng "Ang Kalupi" ni Benjamin Pascual ay umiikot sa paghuhusga at mga epekto

ng maling akusasyon pati na rin ang mga kawalan ng katarungan na dulot ng pagtingin sa panlabas

na anyo o kalagayan ng tao. Ipinakita sa kuwento ang masakit na bunga ng mabilisang paghusga

at ang kawalan ng pag-unawa sa tunay na kalagayan ng iba lalo na ng mga mahihirap. Bukod sa

paghuhusga tinalakay din sa kwento ang mga konsepto ng pagsisisi at pagkakamali sa mga

komplikadong damdamin na dulot ng biglaang pangyayari. Ipinapakita ni Pascual na ang mga

simpleng aksyon tulad ng pagkawala ng isang kalupi ay maaaring magbunga ng mga seryosong

kaganapan na may pangmatagalang epekto sa buhay ng mga taong sangkot. Ang tema ng kawalan

ng katarungan at diskriminasyon batay sa estado ng buhay ay malalim na nailarawan na nagbibigay

diin sa mga aral na dapat maging mas maingat at mapanuri sa paghusga sa kapwa.

MGA TAUHAN

Ang mga tauhan sa “Ang Kalupi” ni Benjamin P. Pascual ay mga pangunahing karakter na

nagpapakita ng mga temang pangmoral at panlipunan.

Aling Marta- Siya ang pangunahing tauhan sa kwento, isang ina na nag-akusa sa isang batang

lalaking pagnanakaw ng kanyang kalupi. Ipinakita sa kwento ang kanyang pagiging mapanghusga

at ang kanyang mabilisang pagbibintang batay lamang sa palabas na anyong bata. Siya rin ang

kumakatawan sa mga taong madaling humusga nang hindi inaalam ang buong katotohanan.
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

Andres Reyes- Isang batang mahirap na napagbintangan ni Aling Marta na nagnakaw ng kanyang

kalupi, siya ay inosente ngunit naging biktima ng mabilis na paghusga ni Aling Marta dahil sa

kanyang kalagayan sa buhay. Ang kanyang karakter ay sumasalamin sa mga inosenteng tao na

nagiging biktima ng maling akusasyon at diskriminasyon.

Mister- Ang asawa ni Aling Marta, hindi gaanong aktibo ang kanyang papel sa kwento ngunit

siya ang taong kasama ni Aling Marta nang malaman nila ang tunay na nangyari sa kanilang

nawawalang kalupi. Siya rin ang sumuporta sa pagpapakonsensya ni Aling Marta sa huling bahagi

ng kuwento. Ang kuwento ay umiikot sa kanilang mga kilos at desisyon na nagdudulot ng

seryosong epekto sa kanilang mga buhay at nagbibigay ng mga aral tungkol sa moralidad,

paghuhusga at katarungan.

TAGPUAN/PANAHON

Ang mga tagpuan sa “Ang Kalupi” ni Benjamin P. Pascual ay nagpapakita ng mga

pangkaraniwang lugar sa isang urban na kapaligiran na sumasalamin sa mga karaniwang

kaganapan sa buhay ng mga tauhan.

Palengke- Dito nagsimula ang kuwento kung saan namimili si Aling Marta. Ito ang lugar kung

saan nawala ang kanyang kalupi na siyang naging sanhi ng kanyang pag-aakusa sa batang si

Andres. Ang palengke ay sumisimbolo sa isang abalang lugar na puno ng iba't ibang uri ng tao at

dito nagsimula ang pangyayari ng pagkakamali at paghuhusga.

 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

Eskwelahan- Dito papunta si Andres Reyes nang siya'y mapagbintangan, ang eskwelahan ay isang

mahalagang tagpuan sapagkat ito ang nagbibigay diin sa kanyang inosenteng intensyon at kabataan

na taliwas sa akusasyon ni Aling Marta.

Istasyon ng Pulis- Matapos pagbintangan ni Aling Marta si Andres, dinala ang bata sa istasyon

ng pulis para imbestigahan. Ang tagpuang ito ay mahalaga dahil dito nasentro ang ideya ng

hustisya at ang maling akusasyon laban sa isang inosenteng tao.

Tahanan ni Aling Marta- Dito sa huli natagpuan ni Aling Marta ang kanyang nawawalang kalupi

na nagbunga ng matinding pagsisisi at konsensya. Ang tahanan ay simbolo ng personal na espasyo

kung saan nahayag ang katotohanan at damdamin ng mga tauhan. Ang mga tagpuang ito ay

nagiging backdrop sa mga kaganapang nagdudulot ng pagninilay tungkol sa hustisya, paghuhusga,

at moralidad.

TEORYANG PAMPANITIKAN

Ang teoryang pampanitikan na nakapaloob sa “Ang Kalupi” ni Benjamin P. Pascual ay maaaring

iugnay sa mga sumusunod na teorya.

Realismo- Ipinapakita sa kuwento ang makatotohanang paglalarawan ng mga karakter, pangyayari

at sitwasyong panlipunan. Sa pamamagitan ng mga karakter tulad ni Aling Marta at Andres Reyes,

inilalarawan ni Pascual ang mga tunay na pangyayari sa buhay partikular ang mga isyu ng

paghuhusga batay sa panlabas na anyo kahirapan at kawalan ng hustisya. Pinapakita ng kuwento

 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

kung paano ang mga tao sa totoong buhay ay maaaring magkamali sa paghuhusga nang mabilis na

nagdudulot ng malalim na epekto sa kanilang kapwa.

Moralismo- Ang kuwento ay naglalaman din ng mga aral tungkol sa tamang asal at moralidad.

Ipinapakita nito ang mga konsekwensya ng paghuhusga nang walang sapat na ebidensya at ang

maling akusasyon laban sa inosenteng tao. Ang kuwento ay nagbibigay ng mensahe na dapat

tayong maging maingat sa ating mga desisyon lalo na kapag ito ay makakaapekto sa ibang tao.

Humanismo- Makikita rin sa kuwento ang pagpapahalaga sa indibidwal na dignidad at karapatan,

sa kaso ni Andres Reyes, ipinapakita na ang bawat tao anuman ang kanilang estado sa buhay ay

may karapatang tratuhin nang may paggalang at katarungan. Ang kuwento ay nagsisilbing paalala

sa pagpapahalaga sa pagiging makatao at ang pangangailangang magpakita ng malasakit sa kapwa.

Ang kombinasyon ng mga teoryang ito ay tumutulong sa paghubog ng kuwento na nagbibigay diin

sa mga isyu ng katarungan moralidad at ang tunay na kalagayan ng lipunan.

MGA KAISIPAN/ IDEYANG TAGLAY NG AKDA

Ang maikling kuwentong “Ang Kalupi” ni Benjamin P. Pascual ay naglalaman ng iba't ibang

kaisipan at ideya na nagpapahayag ng mga mahalagang aral at tema tungkol sa moralidad,

katarungan at buhay panlipunan.

Paghuhusga batay sa banlabas na anyo- Isang mahalagang kaisipan sa kuwento ay kung paano

ang mga tao ay madaling humusga sa iba batay lamang sa kanilang hitsura o kalagayan sa buhay.
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

Si Aling Marta, ang pangunahing tauhan ay mabilis na humusga kay Andres dahil sa kanyang

pagiging mahirap at marungis na anyo na nagdulot ng maling akusasyon. Ipinapakita dito ang

panganib ng ganitong uri ng paghuhusga na madalas ay mali at nagdudulot ng pinsala sa

inosenteng tao.

Diskriminasyon at kawalan ng katarungan- Ang ideya ng diskriminasyon ay malina na

nakapaloob sa kwento kung saan ang estado sa buhay ng isang tao ay nagiging batayan ng kanyang

pagpapahalaga o pagturing ng iba. Nagmula sa mahirap na pamilya si Andres at naging biktima

ng isang sistemang madaling maghusga nang hindi nagbibigay ng patas na proseso. Ipinapakita ng

kuwento ang kawalan ng hustisya sa ganitong sitwasyon.

Mga bunga ng maling akusasyon- Ang kuwento ay nagpapakita rin ng mga seryosong epekto ng

pagbibintang nang walang sapat na ebidensya. Napatunayan na inosente si Andres sa huli ngunit

huli na ang lahat dahil nagdulot na ng malaking pinsala ang maling akusasyon. Ang ideya dito ay

dapat mag-ingat ang mga tao sa kanilang mga paratang dahil ang mga aksyon na batay sa maling

impormasyon ay maaaring magdulot ng hindi na mababawi pang resulta.

Pagsisisi at Pagtanggap ng Pagkakamali- Isa pang mahalagang kaisipan ay ang pagsisisi at

pagtanggap ng pagkakamali. Si Aling Marta ay labis na nagsisi sa kanyang mabilis na paghuhusga

at maling akusasyon laban kay Andres lalo na nang matuklasan niya ang tunay na nangyari.

Ipinapakita dito na mahalaga ang pagkilala sa sariling pagkakamali ngunit minsan ay huli na ang

lahat upang maitama ang mga nagawang kasalanan.

 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

Pagtitiwala sa Sistema ng Hustisya- Bagama't dinala si Andres sa istasyon ng pulis ipinakita sa

kuwento na minsan ang sistema ng hustisya ay hindi perpekto at maaaring mapuno ng prehuwisyo.

Ang ideya na nakapaloob dito ay ang pangangailangan ng isang patas at makatarungang proseso

bago magparatang o magbigay ng hatol sa kapwa. Ang mga kaisipang ito ay nagbibigay ng

malalim na pagninilay tungkol sa moralidad, makataong pagtrato at ang kahalagahan ng pagiging

patas sa paghusga sa iba.

ISTILO NG PAGKAKASULAT NG AKDA

Ang istilo ng pagkakasulat ni Benjamin P. Pascual sa ”Ang Kalupi” ay nagpapakita ng mga

sumusunod na katangian.

Payak at Diretsong Paglalahad- Ang wika at paraan ng pagsasalaysay sa kuwento ay simple at

direkta, ginagamit ni Pascual ang payak na salita at mga pangungusap na madaling maunawaan ng

karaniwang mambabasa. Hindi ito puno ng matatalinhagang salita na nagbibigay diin sa

realismong ipinapakita ng kuwento. Ang ganitong istilo ay tumutulong upang madaliang maihatid

ang mga mensahe at damdamin ng mga tauhan.

Makatotohanang Pagsasalaysay- Gumamit si Pascual ng istilong realistiko sa kanyang pagsulat,

ang mga pangyayari ay maaaring mangyari sa totoong buhay at ang mga tauhan ay kumakatawan

sa mga ordinaryong tao sa lipunan. Ang istilong ito ay nagpapakita ng tunay na kondisyon ng mga

tauhan at kung paano sila nakikipag-ugnayan sa lipunan partikular sa mga isyung panlipunan tulad

ng kahirapan at diskriminasyon.
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

Paggamit ng Dramatic Irony- Mayroon ding paggamit ng dramatic irony sa kwento kung saan

ang mambabasa ay may mas malawak na kaalaman sa mga pangyayari kaysa sa mga tauhan. Sa

buong kuwento ipinapalagay ni Aling Marta na si Andres ang nagnakaw ng kanyang kalupi ngunit

sa huli ay natuklasan ng mambabasa (at ni Aling Marta) na nawawala lamang ito sa kanyang bulsa.

Ang ganitong estilo ay nagbibigay ng mas matinding emosyon at aral sa kuwento lalo na sa

pagsisisi ni Aling Marta.

Pokus sa moral na aral- Sa pamamagitan ng maikli ngunit malalim na pagsasalaysay malinaw

ang intensyon ni Pascual na magturo ng moral na aral. Ang istilo ng kanyang pagkakasulat ay hindi

lamang nagpapakita ng pangyayari kundi nagsisilbing instrumento upang ituro ang mga konsepto

ng hustisya, pagkakamali at pagsisisi.

Paggamit ng Di-Aktibong Pagsasalaysay- Bagaman may mga dialogo mas nangingibabaw ang

pagsasalaysay kaysa sa atwal na pag-uusap ng mga tauhan. Ipinapakita ni Pascual ang mga

kaganapan sa pamamagitan ng paglalarawan ng mga kilos at damdamin ng mga tauhan na

nagbibigay ng mas malalim na pananaw sa kanilang mga emosyon at pag-lisip. Ang istilong ito

ng pagsulat ay tumutulong upang maging madamdamin at mabigat ang epekto ng kuwento sa

mambabasa habang naipapahayag ang mga mahahalagang tema ng katarungan, moralidad at

paghuhusga.
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

BUOD

Ang Kalupi ni Benjamin P. Pascual, ang kuwento ay umikot sa isang insidente na nagdulot ng

malalim na aral tungkol sa paghuhusga at katarungan. Ang kuwento ay nagsimula sa isang

palengke kung saan namimili si Aling Marta, isang matandang babae at doon niya natuklasan na

nawawala ang kanyang kalupi. Nang makita ang isang batang lalaki si Andres Reyes, na mukhang

mahirap at marungis agad niyang inakusa itong nagnakaw ng kanyang kalupi. Dinala ni Aling

Marta si Andres sa istasyon ng pulis at tinangkang maghain ng reklamo laban sa kanya. Sa gitnang

bahagi ng kuwento nakita ng mga pulis at ni Aling Marta na hindi si Andres ang nagtago ng kalupi

sa halip siya ay napagbintangan nang walang sapat na ebidensya. Nang matuklasan ni Aling Marta

ang kanyang kalupi sa kanyang sariling bulsa at sa huli siya ay labis na nagsisi sa kanyang

panghuhusga at maling akusasyon. Ang kuwento ay nagtuturo ng aral tungkol sa kahalagahan ng

pagiging maingat sa paghusga sa iba lalo na kung walang sapat na ebidensya at ang epekto ng

maling akusasyon sa mga inosenteng tao. Ang “Ang Kalupi” ay isang makapangyarihang kuwento

na nagpapakita ng mga tunay na problema sa lipunan tulad ng diskriminasyon at kawalan ng

katarungan na may layuning magbigay ng mensahe tungkol sa moral na pag-uugali at pagkilala sa

pagkakamali.
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

SANGGUNIAN

Ang Kalupi ni Benjamin P. Pascual ay karaniwang matatagpuan sa mga koleksyon ng mga

kwentong pampanitikan at maaaring ma-access sa iba’t ibang antolohiya ng mga maikling

kuwento sa Filipino.

https://akingmaiklingkwento.com/mga-maikling-kwento/ang-kalupi/

ANG KALUPI
BENJAMIN P. PASCUAL

Mataas na ang araw nang lumabas si Aling Marta sa bakuran ng kanilang maliit na barungbarong.

Aliwalas ang kanyang mukha sa kanyang lubog na mga mata na bahagyang pinapagdilim ng

kanyang malalagong kilay ay nakikintal ang kagandahan ng kaaya-ayang umaga. At sa kanyang

manipis at maputlang labi, bahagyang pasok sa pagkakalat, ay naglalaro ang isang ngiti ng

kasiyahan. Araw ng pagtatapos ng kanyang anak na dalaga; sa gabing iyon ay tatanggapin nito ang

diploma bilang katunayang natapos niya ang apat na taong inilagi sa mataas na paaralan.

Ang sandaling pinakahihintay niya sa mahaba-haba rin namang panahon ng pagpapaaral ay

dumating na. Ang pagkakaroon ng isang anak na nagtapos ng high school ay hindi na isang maliit

na bagay sa isang mahirap na gaya niya, naiisip niya. Sa mapangarapin niyang diwa ay para niyang

nakikita ang kanyang anak na dalaga sa isang kasuotang putting-puti, kipkip ang ilang libro at

nakangiti, patungo sa lalo pang mataas na hangarin sa buhay, ang makatapos sa kolehiyo,

magpaunlad ng kabuhayan at sumagana. Maaaring balang araw ay magkaroon din siya ng

mamanuganging may sinabi rin naman. Nasa daan na siya ay para pa niyang naririnig ang matinis
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

na halakhak ng kanyang anak na dalaga habang paikut-ikot nitong sinusukat sa harap ng salamin

ang nagbubur-dahang puting damit na isusuot sa kinagabihan. Napangiti siyang muli. Mamimili

si Aling Marta. Bitbit ng isang kamay ng isang pangnang sisidlan ng kanyang pamimiling uulamin.

Habang daan, samantalang patungo sa pamilihang bayan sa Tundo, ay mataman niyang iniisip ang

mga bagay na kanyang pamimilhin. Hindi pangkaraniwang araw ito at kailangang magkaroon

silang mag-anak ng hindi pangkaraniwang pananghalian. Bibili siya ng isang matabang manok,

isang kilong baboy, gulay na panahog at dalawang piling na saging. Bibili na rin siya ng garbansos.

Gustong-gusto ng kanyang magtatapos na anak ang minatamis na garbansos.

Mag-ikakasiyam na nang dumating siya sa pamilihan. Sa labas pa lamang ay naririnig na niya ang

di magkamayaw na ingay na nagbubuhat sa loob, ang ingay ng mga magbabangus na pagkanta

pangisinisigaw ang halaga ng kanilang paninda, ang salit-salitang tawaran ng mga mamimili.

Linggo ng umaga at ang palengke ay siksikan. Sa harapan niya painiling magdaan. Ang lugar ng

magmamanok ay nasa dulo ng pamilihan at sa panggitnang lagusan siya daraan upang magdaan

tuloy sa tindahan ng mga tuyong paninda at bumili ng mantika. Nang dumating siya sa gitnang

pasilyo at umakmang hahakbang na papasok, ay siyang paglabas na humahangos ng isang batang

lalaki, at ang kanilang pagbabangga ay muntik na niyang ikabuwal. Ang siko ng bata ay tumama

sa kanyang dibdib. “Ano ka ba?” ang bulyaw ni Aling Marta. “Kaysikip na ng daraanan ay patakbo

ka pa kung lumabas!” Ang bata ay nakapantalon ng maruming maong na sa kahabaan ay pinag-

ilang-lilis ang laylayan. Nakasuot ito ng libaging kamiseta, punit mula sa balikat hanggang pusod,
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

na ikinalitaw ng kanyang butuhan at maruming dibdib. Natiyak ni Aling Marta na ang bata ay

anak-mahirap. “Pasensya na kayo, Ale” ang sabi ng bata. Hawak nito ang isang maliit na bangos.

Tigbebente, sa loob-loob ni Aling Marta. Ang bata ay takot na nakatingin sa kanya, “Hindi ko ho

kayo sinasadya. Nagmamadali ho ako e.” “Pasensya!” – sabi ni Aling Marta. “Kung lahat ng

kawalang-ingat mo’y pagpapasensiyahan nang pagpapasensiyahan ay makakapatay ka ng tao.”

Agad siyang tumalikod at tuloy-tuloy na pumasok. Paano’t pano man, naisip niya, ay ako ang

huling nakapangusap. Higit kong daramdamin kung ako na itong nagawan ng hindi mabuti ay sa

kanyang pa manggagaling ang huling salita. Mataman niyang inisip kung me iba pang nakikita sa

nangyari. Marahas ang kanyang pagkakapagsalita sa bata at maaaring may kakilala siyang

nagdaraan na nakarinig ng kanyang mga sinabi. Dumating siya sa tindahan ng mga tuyong paninda

at bumili ng ilang kartong mantika. “Tumaba yata kayo, Aling Gondang,” ang bati niya sa may

kagulangan nang tindera na siya niyang nakaugaliang bilhan. Nakangiti siya at ang babae ay

ngumiti rin. “Tila nga ho,” ani Aling Gondang. “Tila ho nahihiyang ako sa pagtitinda.”

Natawa si Aling Marta at pagkaraan ay dumukot sa bulsa ng kanyang bestido upang magbayad.

Saglit na nangulimlim ang kanyang mukha at ang ngiti sa maninipis niyang labi ay nawala. Wala

ang kanyang kalupi! Napansin ng kaharap ang kanyang anyo. “Bakit ho?” anito. “E…e, nawawala

ho ang aking pitaka,” wala sa loob na sagot ni Aling Marta. “Ku, e magkano ho naman ang laman?”

ang tanong ng babae. Ang tanda niyang laman ng kanyang kalupi ay pitumpong piso na siyang

bigay na sahod ng kanyang asawa nang sinundang gabi. Sabado. Ngunit aywan ba niya kung bakit
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

ang di pa ma’y nakikiramay ang tonong nagtatanong ay nakapagpalaki ng kanyang loob upang

sabihing, “E, sandaan at sampung piso ho.” Nanatili siya sa pagkakatayo nang ilang saglit, wari’y

tinakasan ng lakas, nag-iisip ng mga nakaraang pangyayari. Mayamaya ay parang kidlat na

gumuhit sa kanyang alaala ang gusgusing batang kanyang nakabangga. Tumama ang siko nito sa

kanyang dibdib, sa kanyang katawan! Dali-dali siyang tumalikod at patakbong lumabas. Hindi pa

marahil iyon nakakalayo; may ilang sandali pa lamang ang nakaraan, ang tabas ng mukha, ang

mukha, ang gupit, ang tindig. Sa labas, sa harap ng palengke na kinaroroonan ng ilang tindahang

maliliit at ng mangailan-ngilang namimili at ang batang panakaw na nagtitinda ng gulay, ay

nagpalingan-linga siya. Patakbo uli siyang lumakad, sa harap ng mga bilao ng gulay na halos

mayapakan na niya sa pagmamadali, at sa gawing dulo ng prusisyon na di kalayuan sa natatanaw

niyang karatig na outpost ng mga pulis, ay nakita niya ang kanyang hinahanap. Nakatayo ito sa

harap ng isang bilao ng kangkong at sa malas niya ay tumatawad. Hindi siya maaari magkamali:

ang wakwak na kamiseta nito at ang mahabang panahon na ari’y salawal ding ginagamit ng

kanyang ama, ay sapat nang palatandaan upang ito ay madaling makilala. At ang hawak nitong

bangos na tigbebente. Maliksi siyang lumapit at binatak ang bata sa liig. “Nakita rin kita!” ang

sabi niyang humihingal. “Ikaw ang dumukot sa pitaka ko, ano? Huwag kang magkakaila!”

Tiyakan ang kanyang pagsasalita; ibig niyang sa pagkalito ng bata sa pag-aapuhap ng isasagot ay

masukol niyang buong-buo. Ngunit ang bata ay mahinang sumagot: “Ano hong pitaka?” ang sabi.

“Wala ho akong kinukuha sa inyong pitaka.” “Ano wala!” pasinghal na sabi ni Aling Marta. “Ikaw

nga ang dumudukot ng pitaka ko at wala ng iba. Kunwa pa’y binangga mo ‘ko, ano ha? Magaling,
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

magaling ang sistema ninyong iyan! Kikita nga kayo rito sa palengke!” Marami nang nakapaligid

sa kanila, mga batang nagtitinda, lalaki at babaeng namimili. Hinigpitan ni Aling Marta ang

pagkakahawak sa leeg ng bata at ito’y pilit na iniharap sa karamihan. “Aba, kangina ba namang

pumasok ako sa palengke e banggain ako,” ang sabi niya. “Nang magbabayad ako ng pinamimili

ko’t kapain ang bulsa ko e wala nang laman!” “Ang mabuti ho’y ipapulis ninyo,” sabing nakalabi

ng isang babaeng nakikinig. “Talagang dito ho sa palengke’y maraming naglilipanang batang gaya

niyan.” “Tena,” ang sabi ni Aling Marta sa bata. “Sumama ka sa akin.” “Bakit ho, saan ninyo ako

dadalin?” “Saan sa akala mo?” sabi ni Aling Marta at pinisil ang liig ng bata. “Ibibigay kita sa

pulis. Ipabibilanggo kita kapag di mo inilabas ang dinukot mo sa akin.” Pilit na nagwawala ang

bata; ipinamulsa niya ang hawak na bangos upang dalawahing-kamay ang pag-alis ng mabutong

daliri ni Aling Marta na tila kawad sa pagkakasakal ng kanyang liig. May luha nang nakapaminta

sa kanyang mga mata at ang uhog at laway ay sabay na umaagos sa kanyang liig. Buhat sa likuran

ng mga manonood ay lumapit ang isang pulis na tanod sa mga pagkakataong tulad niyon, at nang

ito ay malapit na ay sinimulan ni Aling Marta ang pagsusumbong. “Nasiguro ko hong siya dahil

nang ako’y kanyang banggain, e, naramdaman ko ang kanyang kamay sa aking bulsa,” patapos

niyang pagsusumbong. “Hindi ko lang ho naino kaagad pagkat ako’y nagmamadali.” Tiningnang

matagal ng pulis ang bata, ang maruming saplot nito at ang nagmamapa sa duming katawan,

pagkatapos ay patiyad na naupo sa harap ng nito at sinimulang mangapkap. Sa bulsa ng bata, na

sa pagdating ng pulis ay tuluyan nang umiyak, ay lumabas ang isang maruming panyolito, basa ng

uhog at tadtad ng sulsi, diyes sentimos na papel at tigbebenteng bangos.

 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

“Natitiyak ho ba ninyong siya ang dumukot ng inyong pitaka?” ang tanong ng pulis kay Aling

Marta. “Siya ho at wala ng iba,” ang sagot ni Aling Marta. “Saan mo dinala ang dinukot mo sa

aleng ito?” mabalisik na tanong ng pulis sa bata. “Magsabi ka ng totoo, kung di ay dadalhin kita.”

“Wala ho akong dinukot na maski ano sa kanya,” sisiguk-sigok na sagot ng bata. “Maski kapkapan

ninyo ‘ko nang kapkapan e wala kayong makukuha sa akin. Hindi ho ako mandurukot.”

“Maski kapkapan!” sabad ni Aling Marta. “Ano pa ang kakapkapin naming sa iyo kung ang pitaka

ko e naipasa mo na sa kapwa mo mandurukot! O, ano, hindi ba ganon kayong mga tekas kung

lumakad…dala-dalawa, tatlu-talto! Ku, ang mabuti ho yata, mamang pulis, e ituloy na natin iyan

sa kuwartel. Baka roon matulong matakot iyan at magsabi ng totoo.”

Tumindig ang pulis, “Hindi ho natin karakarakang madadala ito ng walang evidencia.

Kinakailangang kahit paano’y magkakaroon tayo ng maihaharap na katibayang siya nga ang

dumukot ng inyong kuwarta. Papaano ho kung hindi siya?” “E, ano pang ebidensya ang hinahanap

mo?” ang sabi ni Aling Marta na nakalimutan ang pamumupo. “Sinabi nang binangga akong sadya,

at naramdaman ko ang kanyang kamay sa aking bulsa. Ano pa?” Sa bata nakatingin ang pulis na

wari’y nag-iisip ng dapat niyang Gawain, maya’y maling naupo at dumukot ng isang lapis at isang

maliit na kuwaderno sa kanyang bulsa. “Ano ang pangalan mo?” ang tanong niya sa bata.

“Andres Reyes po.” “Saan ka nakatira?” ang muling tanong ng pulis. Lumingon ang bata sa

kanyang paligid, inisa-isa ang mga mukhang nakatunghay sa kanya. “Wala ho kaming bahay,” ang

sagot. “Ang tatay ko ho e may sakit at kami ho, kung minsan, ay sa bahay ng Tiyang Ines ko

nakatira, sa Blumentritt, kung minsan naman ho e sa mga tiyo ko sa Kiyapo at kung minsan e sa
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

bahay ng kapatid ng nanay ko rito sa Tundo. Inutusan nga lang ho niya ‘kong bumili ng ulam para

Mamayang tanghali.” “Samakatuwid ay dito kayong mag-ama nakatira ngayon sa Tundo?” ang

tanong ng pulis. “Oho,” ang sagot ng bata. “Pero hindi ko nga lang ho alam ang kalye at numero

ng bahay dahil sa noong makalawa lang kami lumipat at saka hindi ho ako marunong bumasa e.”

Ang walang kawawaang tanong at sagot na naririnig ni Aling Marta ay makabagot sa kanyang

pandinig; sa palagay ba niya ay para silang walang mararating. Lumalaon ay dumarami ang tao sa

kanyang paligid at ang pulis na umuusig ay tila siyang-siya sa kanyang pagtatanong at pagsusulat

sa kuwaderno. Nakaramdam siya ng pagkainis. “Ang mabuti ho yata e dalhin na natin iyan kung

dadalhin,” ang sabi niya. “Pinagkakaguluhan lamang tayo ng mga tao rito at wala namang

nangyayari. Kung hindi naman ninyo kaya ay sabihin ninyo at tatawag ako ng ibang pulis.”

“Hirap sa inyo ay sabad kayo ng sabad, e” sabi ng pulis. “Buweno, kung gusto n’yong dalhin

ngayon din ang batang ito, pati kayo ay sumama sa akin sa kuwartel. Doon sabihin ang gusto

ninyong sabihin at doon ninyo gawin ang gusto ninyong gawin.” Inakbayan niya ang bata at

inilakad na patungo sa outpost, kasunod ang hindi umiyak na si Aling Marta at ang isang hugos na

tao na ang ilan ay pangiti-ngiti habang silang tatlo ay pinagmamasdan. Sa harap ng outpost ay

huminto ang pulis. “Maghintay kayo rito sa sandali at tatawag ako sa kuwartel para pahalili,” ang

sabi sa kanya at pumasok. Naiwan siya sa harap ng bata, at ngayon ay tila maamong kordero sa

pagkakatungo, sisiguk-sigok, nilalaro ng payat na mga daliri ang ulo ng tangang bangos. Luminga-

linga siya. Tanghali na; ilan-ilan na lamang ang nakikita niyang pumasok sa palengke. Iniisip niya

kung ilang oras pa ang kinakailangan niyang ipaghintay bago siya makauwi; dalawa, tatlo, o
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

maaaring sa hapon na. naalala niya ang kanyang anak na dalagang magtatapos, ang kanyang asawa

na kaipala ay naiinip na sa paghihintay; at para niyang narinig ang sasabihin nito kung siya’y

darating na walang dalang ano man, walang dala at walang pera. Nagsiklab ang poot sa kanya na

kanina pa nagpupuyos sa kanyang dibdib; may kung anong sumalak sa kanyang ulo; mandi’y

gagahanip ang tingin niya sa batang kaharap. Hinawakan niya ito sa isang bisig, at sa pagdidilim

ng kanyang paningin ay pabalingat niyang pinilit sa likod nito.“Tinamaan ka ng lintek na bata ka!”

ang sabi niyang pinanginginigan ng laman. “Kung walang binabaing pulis na makapagpapaamin

sa iyo, ako ang gagawa ng ikaaamin mo! Saan mo dinala ang dinukot mo sa ‘kin? Saan? Saan?”

Napahiyaw ang bata sa sakit; ang bisig nito ay halos napaabot ni Aling Marta sa kanyang balikat

sa likod. Ang mga nanonood ay parang nangangapatdan ng dila upang makapagsalita ng pagtutol.

Ang kaliwang kamay ni Aling Marta ay pakabig na nakapaikot sa baba ng bata; sinapo ito ng bata

ng kanyang kamay at nang mailapit sa kanyang bibig ay buong panggigil na kinagat.

Hindi niya gustong tumakbo; halos mabali ang kanyang siko at ang nais lamang niya ay makaalpas

sa matitigas na bisig ni Aling Marta; ngunit ngayon, nang siya ay bitiwan ng nasaktang si Aling

Marta at makalayong papaurong, ay naalaala niya ang kalayuan, kay Aling Marta at sa dumakip

na pulis, at siya ay humahanap ng malulusutan at nang makakita ay walang lingun-lingon na

tumakbo, patungo sa ibayo nang maluwag na daan. Bahagya na niyang narinig ang mahahayap na

salitang nagbubuhat sa humahabol na si Aling Marta, at ang sigaw ng pulis at ang sumunod na

tilian ng mga babae; bahagya ng umabot sa kanyang pandinig ang malakas na busina ng ilang
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

humahagibis na sasakyan. Sa isang sandali ay nagdilim sa kanya ang buong paligid at sa

pagmumulat na muli ng kanyang paningin, sa pagbabalik ng kanyang ulirat, ay wala siyang nakita

kundi ang madaliin ang anino ng kanyang mukhang nakatunghay sa kanyang lupaypay at duguang

katawan. Hindi umimik si Aling Marta habang minamasdan ang bata. Maputla ang kulay ng

kanyang mukha at aywan ba niya at pati siya ay tila pinanawan ng lakas. Malamig na pawis ang

gumigiit sa kanyang noo at ang tuhod niya ay parang nangangatog. Hindi siya makapag-angat ng

paningin; sa palagay ba niya ay sa kanya nakatuon ang paningin ng lahat at siyang binuntunan ng

sisi. Bakit ba ako nanganganino sa kanila? Pinipilit niyang usalin sa sarili. Ginawa ko lamang ang

dapat gawin nino man at nalalaman ng lahat na ang nangyayaring ito’y pagbabayad lamang ng

bata sa kanyang nagawang kasalanan. Ang pulis ay nakabalik na sa outpost at sa isang ospital na

tumatawag. Ang bata ay napagtulungan ng ilan na buhatan sa bangketa upang doon pagyamanin

at ipaghintay ng ambulansiya kung aabot pa. Ang kalahati ng kanyang katawan, ang dakong ibaba,

ay natatakpan ng diyaryo at ang gulanit niyang kasuotang ay tuluyan nang nawalat sa kanyang

katawan. Makailang sandali pa, pagdating ng pulis ay pamuling nagmulat ito ng paningin at ang

mga mata ay ipinako sa maputlang mukha ni Aling Marta. “Maski kapkapan ninyo ako, e, wala

kayong makukuha sa akin,” ang sabing paputol-putol na nilalabasan ng dugo sa ilong. “Hindi ko

kinuha ang inyong pitaka.” May kung anong malamig na naramdaman si Aling Marta na

gumapang sa kanyang katawan; ang nata ay pilit na nagsasabi ng kanyang pahimakas. Ilang sandali

pa ay lumungayngay ang ulo nito at nang pulsuhan ng isang naroroon ay marahan itong napailing.

Patay na, naisaloob ni Aling Marta sa kanyang sarili. “Patay na ang dumukot ng kuwarta ninyo,”
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

matabang na sabi ng pulis sa kanya. Nakatayo ito sa kanyang tabi at hawak naman ang kuwaderno

at lapis. “Siguro’y matutuwa na kayo niyan.” “Sa palagay kaya ninyo e may sasagutin ako sa

nangyari?” ang tanong ni Aling Marta. “Wala naman, sa palagay ko,” ang sagot ng pulis. “Kung

me mananagot niyan ay walang iba kundi ang pobreng tsuper. Wala rin kayong sasagutin sa

pagpapalibing. Tsuper na rin ang mananagot niyan,” may himig pangungutya ang tinig ng pulis.

“Makakaalis na po ako?” tanong ni Aling Marta. “Maaari na,” sabi ng pulis. “Lamang ay

kinakailangang iwan ninyo sa akin ang inyong pangalan at direksyon ng inyong bahay upang kung

mangangailangan ng kaunting pag-aayos ay mahingan naming kayo ng ulat.”

Ibinigay ni Aling Marta ang tinitirhan at pagkatapos ay tuwid ang tinging lumalayo sa karamihan.

Para pa siyang nanghihina at magulong-magulo ang kanyang isip. Sali-salimuot na alalahanin ang

nagsasalimbayan sa kanyang diwa. Lumakad siya ng walang tiyak na patutunguhan. Naalala niya

ang kanyang anak na ga-graduate, ang ulam na dapat niyang iuuwi na, at ang nananalim,

nangungutyang mga mata ng kanyang asawa sa, sandaling malaman nito ang pagkawala ng pera.

Magtatanong iyon, magagalit, hanggang sa siya ay mapilitang sumagot. Magpapalitan sila ng

mahahayap na pangungusap, sisihan, tungayawan, at ang mga anak niyang ga-graduate ay

magpapalahaw ng panangis hanggang sila ay puntahan at payapain ng mga kapitbahay.

Katakut-takot na gulo at kahihiyan, sa loob-loob ni Aling Marta, at hindi sinasadya ay muling

nadako ang pinag-uugatang diwa sa bangkay na bata na natatakpan ng diyaryo, na siyang

pinagmulan ng lahat. Kung hindi sa Tinamaan ng lintek na iyon ay hindi ako masusuot sa
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

suliraning ito, usal niya sa sarili. Kasi imbis, walang pinag-aralan, maruming palaboy ng

kapalarang umaasa sa taba ng iba. Mabuti nga sa kanya! Kinakailangan niyang kumilos, umisip

ng paraan. Kinakailangang kahit papaano’y makapag-uwi siya ng ulam sa pananghalian.

Pagkakain ng kanyang asawa ay malamig na ang kokote nito at saka niya sasabihin ang pagkawala

ng pera. Maaaring magalit ito at ipamukha sa kanya, tulad ng madalas na sabihin nito, na ang lahat

ay dahil sa malabis niyang paghahangan na makagpadal ng labis na salaping ipamimili, upang

maka-pamburot t maipamata sa kapwa na hindi na sila naghihirap. Ngunit ang lahat ay titiisin niya,

hindi siya kikibo. Ililihim din niya ang nangyaring sakuna sa bata; ayaw ng kanyang asawa ng

iskandalo; at kung sakali’t darating ang pulis na kukuha ng ulat ay lilihimin niya ito. At tungkol

sa ulam mangungutang siya ng pera sa tindahan ni Aling Gondang at iyon ang kanyang ipamimili

– nasabi niya rito na ang nawala niyang pera ay isang daan at sampung piso at halagang iyon ay

napakalaki na upang ang lima o sampung ay ipagkait nito sa kanya bilang panakip. Hindi iyon

makapahihindi. May ngiti ng kasiyahang naglalaro sa manipis na labi ni Aling Marta nang ipihit

niya ang kanyang mga paa patungong pamilihan. Tanghali na nang siya ay umuwi. Sa daan pa

lamang bago siya pumasok sa tarangkahan, ay natanaw na niya nag kanyang na dalaga na

nakapamintana sa kanilang barung-barong. Nakangiti ito at siya ay minamasdan, ngunit nang

malapit na siya at nakita ang dala ay napangunot-noo, lumingon sa loob ng kabuhayan at may

tinawag. Sumungaw ang payat na mukha ng kanyang asawa. “Saan ka kumuhang ipinamili mo

niyan, Nanay?” ang sabi ng kanyang anak na ga-graduate, “E…e,” hindi magkandatutong sagot ni

Aling Marta. “Saan pa kundi sa aking pitaka.” Nagkatinginan ang mag-ama. “Ngunit, Marta,” ang
 WESLEYAN UNIVERSITY – PHILIPPINES
Cushman Campus
Mabini Extension, Cabanatuan City
Philippines, 3100

sabi ng kanyang asawa. “Ang pitaka mo e Naiwan mo! Kaninang bago ka umalis ay kinuha ko

iyon sa bulsa ng iyong bestidong nakasabit at kumuha ako ng pambili ng tabako, pero nakalimutan

kong isauli. Saan ka ba kumuha ng ipinamili mo niyan?” biglang-bigla, anaki’y kidlat na gumuhit

sa karimlan, nagbalik sa gunita ni Aling Marta ang larawan ng isang batang payat, duguan ang

katawan at natatakpan ng diyaryo, at para niyang narinig ang mahina at gumagaralgal na tinig nito;

Maski kapkapan ninyo ako, e, wala kayong makukuha sa ‘kin. Saglit siyang natigilan sa pagpanhik

sa hagdanan; para siyang pinanganga-pusan ng hininga at sa palagay na niya ay umiikot ang buong

paligid; at bago siya tuluyang mawalan ng ulirat ay wala siyang narinig kundi ang papanaog na

yabag ng kanyang asawa’t anak, at ang papaliit na lumalabong salitang: Bakit kaya? Bakit kaya?