TAMBOURIS Electronic Government

ΕΥΘΥΜΙΟΣ Γ.
ΤΑΜΠΟΥΡΗΣ
Καθηγητής Παν. Μακεδονίας
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΤΑΡΑΜΠΑΝΗΣ
Καθηγητής Παν. Μακεδονίας
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Συγγραφή
Ευθύμιος Γ. Ταμπούρης
Κωνσταντίνος Α. Ταραμπάνης
Συντελεστές έκδοσης
Γλωσσική Επιμέλεια: Μάγδα Τικοπούλου
Γραφιστική Επιμέλεια: Δημήτριος Μαργουνάκης
Κεντρική Ομάδα Υποστήριξης

Γλωσσικός Έλεγχος: Γεωργία Τριανταφυλλίδου
Γραφιστικός Έλεγχος: Έλενα-Νατάσα Καΐτσα
Βιβλιοθηκονομική Επεξεργασία: Αλέξανδρος Ηλιάκης
Copyright © 2024, ΚΑΛΛΙΠΟΣ, ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ
(ΣΕΑΒ + ΕΛΚΕ-ΕΜΠ)
Το παρόν έργο αδειοδοτείται υπό τους όρους της άδειας Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική
Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0. Για να δείτε ένα αντίγραφο της άδειας αυτής επισκεφτείτε τον ιστότοπο
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.el
ΚΑΛΛΙΠΟΣ
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 15780 Ζωγράφου
www.kallipos.gr
ISBN: 978-618-228-186-4
Βιβλιογραφική Αναφορά: Ταμπούρης, Ε., & Ταραμπάνης, Κ. (2024). Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση

[Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις.
http://dx.doi.org/10.57713/kallipos-420
Αφιερώσεις
Στην οικογένειά μου, καταφύγιο και πυξίδα της ζωής μου.

Ε. Ταμπούρης
Στην οικογένειά μου... του σήμερα και του χθες.

Κ. Ταραμπάνης
Πίνακας Περιεχομένων
Πίνακας Περιεχομένων ....................................................................................................................................... 9

Πίνακας Συντομεύσεων – Ακρωνυμίων............................................................................................................ 19
Πρόλογος .......................................................................................................................................................... 21
Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ................................................................................ 25
1.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................... 25
1.2 Βασικές Έννοιες .......................................................................................................................................... 26
1.2.1 Πολίτευμα, Κράτος και Διάκριση Εξουσιών ........................................................................................ 26
1.2.2 Δημόσια Διοίκηση................................................................................................................................ 27
1.2.3 Κυβέρνηση και Διακυβέρνηση ............................................................................................................ 28
1.2.4 Ορισμοί Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ............................................................................................... 29
1.2.5 Ορισμοί Ηλεκτρονικής Συμμετοχής και Δημοκρατίας ......................................................................... 31
1.3 Προκλήσεις – Νέα Δεδομένα ...................................................................................................................... 32
1.4 Προσεγγίσεις για τις Σχέσεις των Βασικών Εννοιών................................................................................... 33
1.4.1 Προσέγγιση Ζωνών Ελέγχου και Επιρροών ......................................................................................... 34
1.4.2 Προσέγγιση Κυρίαρχης eGovernance.................................................................................................. 35
1.4.3 Προσέγγιση Κυρίαρχης ηΚοινωνίας .................................................................................................... 36
1.4.4 Προσέγγιση Ανοικτής Διακυβέρνησης ................................................................................................ 36
1.4.4.1 Διαφάνεια ................................................................................................................................. 37
1.4.4.2 Συμμετοχή ................................................................................................................................. 37
1.4.4.3 Λογοδοσία ................................................................................................................................ 37
1.4.4.4 Συμμαχία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση ................................................................................ 37
1.5 Οφέλη Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ........................................................................................................ 37
1.5.1 Μείωση Χρόνου, Κόστους και Αύξηση Αποδοτικότητας ..................................................................... 38
1.5.2 Βελτίωση Παροχής Υπηρεσιών και Αύξηση Ικανοποίησης Πελατών .................................................. 38
1.5.3 Διαφάνεια και Αποτροπή Διαφθοράς ................................................................................................. 38
1.5.4 Ενεργή Συμμετοχή και Βελτιωμένη Λήψη Αποφάσεων ...................................................................... 38
1.6 Προβληματισμοί Σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ................................................................... 39
1.6.1 Υποδομή Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνιών ..................................................................... 39
1.6.2 Προστασία Ιδιωτικής Ζωής και Ασφάλεια ........................................................................................... 39
1.6.3 Θέματα Πολιτικής και Νομοθεσίας ..................................................................................................... 39
1.6.4 Ψηφιακές Δεξιότητες ........................................................................................................................... 39
1.6.5 Παραπληροφόρηση και Αλγόριθμοι Κοινωνικών Δικτύων ................................................................. 40
1.7 Περίληψη .................................................................................................................................................... 40
Βιβλιογραφία/Αναφορές .................................................................................................................................. 42
Κριτήρια Αξιολόγησης ...................................................................................................................................... 45
Κριτήριο Αξιολόγησης 1.................................................................................................................................... 45
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 45
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 45
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 46
Κεφάλαιο 2 Θεσμικό Πλαίσιο και Στρατηγικές................................................................................................. 47
2.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................... 47
2.2 Ευρωπαϊκές Στρατηγικές ............................................................................................................................ 47
2.2.1 Ψηφιακή Δεκαετία 2030 ...................................................................................................................... 48
2.2.2 Ευρωπαϊκές Στρατηγικές: Ιστορική Αναδρομή .................................................................................... 50
2.3 Ευρωπαϊκό Θεσμικό Πλαίσιο ..................................................................................................................... 52
2.4 Ευρωπαϊκά Σχέδια Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ........................................................................ 53
2.4.1 Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2011-2015 ............................................... 53
2.4.2 Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020 ............................................... 53
2.4.3 Σχετικές Πρωτοβουλίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση ................................................................................ 55
2.5 Θεσμικό Πλαίσιο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ελλάδα .................................................................. 56
2.6 Ελληνικές Στρατηγικές Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ............................................................................... 58
2.6.1 Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025 ............................................................................... 59
2.6.2 Προηγούμενες Εθνικές Στρατηγικές .................................................................................................... 63
2.7 Περίληψη .................................................................................................................................................... 65
Απάντηση ...................................................................................................................................................... 69
Απάντηση ...................................................................................................................................................... 69
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 69
Κεφάλαιο 3 Μοντέλα Ωριμότητας, Έργα και Δείκτες ....................................................................................... 71
3.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................... 71
3.2 Μοντέλα Ωριμότητας ΗΔ ............................................................................................................................ 72
3.3 Ελληνικά Προγράμματα και Εμβληματικά Έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης........................................ 75
3.3.1 Ελληνικά Προγράμματα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ...................................................................... 75
3.3.2 Ελληνικά Εμβληματικά Έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης............................................................... 77
3.4 Δείκτες ........................................................................................................................................................ 80
3.4.1 Δείκτης EGDI από τα Ηνωμένα Έθνη ................................................................................................... 80
3.4.2 Δείκτες Ψηφιακού Θεματολογίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ............................................................... 82
3.4.3 Eurostat................................................................................................................................................ 85
3.5 Περίληψη .................................................................................................................................................... 87
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 89
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 89
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 91
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 91
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................... 92
Κεφάλαιο 4 Δημόσιες Υπηρεσίες ..................................................................................................................... 95
4.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................... 95
4.2 Η Έννοια της Υπηρεσίας .............................................................................................................................. 96
4.2.1 Τεχνολογική Υποστήριξη Υπηρεσιών ................................................................................................... 96
4.2.2 Ο Κύκλος Ζωής των Υπηρεσιών ........................................................................................................... 97
4.3 Η Έννοια της Δημόσιας Υπηρεσίας ............................................................................................................. 98
4.3.1 Ορισμός Δημόσιας Υπηρεσίας ............................................................................................................. 98
4.3.2 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Διοικητική Διαδικασία ................................................................................. 99
4.3.3 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Σύστημα ..................................................................................................... 100
4.3.4 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Front-office και Back-office ....................................................................... 100
4.3.5 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Σύνολο Σταδίων ......................................................................................... 101
4.3.6 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Σύνολο Υποπεριπτώσεων .......................................................................... 102
4.3.7 Κόστος Συμμόρφωσης ....................................................................................................................... 103
4.3.8 Κύκλος Ζωής Δημόσιων Υπηρεσιών .................................................................................................. 104
4.3.9 Συν-δημιουργία Δημόσιων Υπηρεσιών ............................................................................................. 106
4.3.10 Βασικές Δημόσιες Υπηρεσίες........................................................................................................... 107
4.4 Κατηγορίες Δημόσιων Υπηρεσιών ............................................................................................................ 108
4.5 Περίληψη .................................................................................................................................................. 113
Βιβλιογραφία/Αναφορές ................................................................................................................................ 114
Κριτήρια Αξιολόγησης .................................................................................................................................... 115
Κριτήριο αξιολόγησης 1 .................................................................................................................................. 115
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 115
Κριτήριο Αξιολόγησης 2.................................................................................................................................. 115
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 116
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 116
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 116
Κεφάλαιο 5 Μοντελοποίηση Δημόσιων Υπηρεσιών ...................................................................................... 117
5.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................. 117
5.2 Εισαγωγή στην Business Process Model and Notation (BPMN) ............................................................... 118
5.3 Εισαγωγή στην Decision Model and Notation (DMN) .............................................................................. 120
5.4 Παράδειγμα: Μοντελοποίηση Υπηρεσίας «Έκδοση Ελληνικού Διαβατηρίου» ....................................... 121
5.4.1 Περιγραφή υπηρεσίας ....................................................................................................................... 121
5.4.2 Διάγραμμα BPMN .............................................................................................................................. 124
5.4.3 Διαγράμματα DRD και Πίνακες DMN ................................................................................................ 129
5.5 Περίληψη .................................................................................................................................................. 129
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 132
Κεφάλαιο 6 Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών .................................................................................................... 137
6.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................. 137
6.2 Ενοποίηση Δημόσιων Υπηρεσιών ............................................................................................................. 138
6.2.1 Το Χάσμα μεταξύ Δημόσιας Διοίκησης και Πολιτών ......................................................................... 138
6.2.2 Τρόποι Οργάνωσης Δημόσιων Υπηρεσιών ........................................................................................ 139
6.2.3 Τα Γεγονότα Ζωής .............................................................................................................................. 140
6.2.4 Ενοποιημένες Δημόσιες Υπηρεσίες ................................................................................................... 142
6.2.5 Τα Γεγονότα Ζωής ως Ενοποιημένες Δημόσιες Υπηρεσίες ............................................................... 143
6.3 Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών: Φάση Πληροφόρησης ............................................................................ 144
6.4 Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών: Φάση Εκτέλεσης ..................................................................................... 148
6.5 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης ................................................................................................. 150
6.5.1 Παραδοσιακή Διακυβέρνηση μιας Στάσης ........................................................................................ 150
6.5.2 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης (ΗΔ1Σ) .............................................................................. 151
6.5.3 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση χωρίς Στάση (ΗΔ0Σ) .............................................................................. 152
6.5.4 Χαρακτηριστικά Ηλεκτρονικής Διακυβέρνηση μιας Στάσης.............................................................. 153
6.5.5 Πύλες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ................................................................................................ 154
6.6 Περίληψη .................................................................................................................................................. 155
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 158
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 158
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 158
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 159
Κεφάλαιο 7 Διαλειτουργικότητα .................................................................................................................... 161
7.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................. 161
7.2 Επίπεδα Διαλειτουργικότητας .................................................................................................................. 162
7.3 Διαλειτουργικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ........................................................................................... 163
7.3.1 Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Αναφοράς Διαλειτουργικότητας ............................................................. 164
7.3.2 Εργαλείο Χαρτογράφησης ................................................................................................................. 164
7.3.3 Παρατηρητήριο Εθνικών Πλαισίων Διαλειτουργικότητας ................................................................ 165
7.3.4 Εργαλειοθήκη Γρήγορης Αξιολόγησης Διαλειτουργικότητας............................................................ 165
7.3.5 Αξιολόγηση Ωριμότητας Διαλειτουργικότητας μιας Δημόσιας Υπηρεσίας .................................... 165
7.3.6 Ακαδημία Διαλειτουργικής Ευρώπης ................................................................................................ 166
7.4 Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (EIF) ....................................................................................... 166
7.4.1 Αρχές (Principles) ............................................................................................................................... 167
7.4.2 Το Μοντέλο Διαλειτουργικότητας .................................................................................................... 170
7.4.3 Εννοιολογικό Μοντέλο Παροχής Ενοποιημένων Δημόσιων Υπηρεσιών ........................................... 170
7.5 Διαλειτουργικότητα στην Ελλάδα ............................................................................................................ 171
7.5.1 Εθνικές Πύλες Πληροφόρησης και Συναλλαγών ............................................................................... 171
7.5.2 Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ) ..................................................................................... 171
7.5.3 Κέντρο Διαλειτουργικότητας ............................................................................................................. 173
7.6 Μοντέλα Δημόσιων Υπηρεσιών................................................................................................................ 174
7.6.1 Ο Ρόλος και η Σημασία των Μοντέλων Δημόσιων Υπηρεσιών ......................................................... 174
7.6.2 Τα Βασικά Λεξιλόγια .......................................................................................................................... 175
7.6.3 Το Μοντέλο Core Public Service Vocabulary Application Profile (CPSV-AP) ...................................... 176
7.7 Περίληψη .................................................................................................................................................. 180
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 184
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 184
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 184
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 185
Κεφάλαιο 8 Ηλεκτρονική Συμμετοχή.............................................................................................................. 187
8.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................. 187
8.2 Ο Κύκλος Ζωής της Διαμόρφωσης Πολιτικής ........................................................................................... 188
8.3 Συμμετοχή στα Κοινά ................................................................................................................................ 189
8.3.1 Βασικές Έννοιες ................................................................................................................................. 189
8.3.2 Οφέλη Συμμετοχής ............................................................................................................................ 190
8.3.3 Τεχνικές Συμμετοχής.......................................................................................................................... 191
8.3.4 Σκάλα Συμμετοχής κατά Arnstein ..................................................................................................... 192
8.3.5 Επίπεδα Συμμετοχής κατά ΟΟΣΑ....................................................................................................... 193
8.3.6 Φάσμα Συμμετοχής κατά ΙΑΡ2 .......................................................................................................... 193
8.3.7 Σχεδιασμός Πρωτοβουλιών Ανοικτής Διακυβέρνησης και Συμμετοχής ........................................... 194
8.3.8 Συμμετοχή και Δημοκρατία .............................................................................................................. 195
8.4 Εισαγωγή στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή .................................................................................................. 196
8.5 Ηλεκτρονικές Διαβουλεύσεις ................................................................................................................... 200
8.5.1 Διαβούλευση και Διαβουλευτική Δημοκρατία .................................................................................. 200
8.5.2 Σχετικές Τεχνολογίες και Συστήματα ................................................................................................. 201
8.5.3 Ηλεκτρονικές Διαβουλεύσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα.......................................... 201
8.5.4 Forum Συζητήσεων ............................................................................................................................ 202
8.5.5 Συστήματα Χαρτογράφησης Επιχειρημάτων .................................................................................... 203
8.6 Χρήση Κοινωνικών Μέσων στην Πολιτική ................................................................................................ 205
8.6.1 Τα Κοινωνικά Δίκτυα ......................................................................................................................... 205
8.6.2 Τα Κοινωνικά Μέσα στην Πολιτική ................................................................................................... 208
8.6.3 Φιλτραρισμένη Φούσκα (filter bubble) και Θάλαμος Αντήχησης (Echo Chamber) .......................... 210
8.6.4 Πολιτική Πόλωση ............................................................................................................................... 211
8.6.5 Παραπληροφόρηση, Ψευδείς Ειδήσεις και Τοξικότητα .................................................................... 212
8.7 Σχεδίαση και Υιοθέτηση Πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής ....................................................... 213
8.7.1 Κρίσιμοι Παράγοντες Επιτυχίας Πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής .................................... 213
8.7.2 Μοντέλο Αποδοχής Ηλεκτρονικής Συμμετοχής ................................................................................. 214
8.8 Πρόσφατες Θεσμικές Πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ............................................................... 216
8.9 Περίληψη .................................................................................................................................................. 218
Πηγές για περισσότερες πληροφορίες ....................................................................................................... 220
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 221
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 221
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 221
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 222
Κεφάλαιο 9 Ανοικτά Κυβερνητικά Δεδομένα: Κουλτούρα και Διαχείριση .................................................... 223
9.1 Εισαγωγή .................................................................................................................................................. 223
9.2 Θέματα Κουλτούρας ................................................................................................................................. 224
9.2.1 Ορισμός και Κατηγορίες Ανοικτών Δεδομένων ................................................................................. 224
9.2.2 Οφέλη Ανοικτών Δεδομένων ............................................................................................................. 225
9.2.3 Εμπόδια για τη Δημιουργία Ανοικτών Δεδομένων............................................................................ 226
9.2.4 Ανοικτά Δεδομένα: Φορέας Αλλαγής ................................................................................................ 227
9.2.5 Προσφορά και Ζήτηση ....................................................................................................................... 227
9.2.6 Νομικό Πλαίσιο.................................................................................................................................. 228
9.2.7 Κύκλος Ζωής Ανοικτών Δεδομένων ................................................................................................... 228
9.3 Θέματα Διαχείρισης ................................................................................................................................. 229
9.3.1 Σχεδιασμός και Διαχείριση Προγραμμάτων Ανοικτών Δεδομένων .................................................. 229
9.3.2 Αξιολόγηση Προγραμμάτων Ανοικτών Δεδομένων........................................................................... 231
9.3.3 Πότε Ανοίγουν τα Δεδομένα; ............................................................................................................ 232
9.3.4 Το Φάσμα Δεδομένων ...................................................................................................................... 232
9.3.5 Άδεια Χρήσης ..................................................................................................................................... 233
9.3.6 Χρησιμότητα Ανοικτών Δεδομένων .................................................................................................. 235
9.3.7 Οργάνωση και Διάθεση Δεδομένων .................................................................................................. 236
9.4 Συλλογικότητες Δεδομένων ...................................................................................................................... 240
9.5 Περίληψη .................................................................................................................................................. 242
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 246
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 246
Κεφάλαιο 10 Ανοικτά Κυβερνητικά Δεδομένα: Απόκτηση, Καθαρισμός, Παρουσίαση και Εκμετάλλευση .. 247
10.1 Εισαγωγή ................................................................................................................................................ 247
10.2 Απόκτηση Δεδομένων ............................................................................................................................ 248
10.2.1 Έλεγχοι πριν την Απόκτηση των Δεδομένων ................................................................................... 248
10.2.2 Εύρεση Κρυφών Δεδομένων στον Ιστό ........................................................................................... 249
10.3 Καθαρισμός Δεδομένων ......................................................................................................................... 249
10.4 Παρουσίαση Δεδομένων ........................................................................................................................ 252
10.4.1 Σχετικοί Κλάδοι και Παραδείγματα ................................................................................................. 252
10.4.2 Αφήγηση Ιστορίας ........................................................................................................................... 254
10.5 Εμπορική Εκμετάλλευση Ανοικτών Δεδομένων ..................................................................................... 256
10.6 Πύλες Ανοικτών Δεδομένων ................................................................................................................... 260
10.7 Περίληψη ................................................................................................................................................ 261
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 264
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 264
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 264
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 265
Κεφάλαιο 11 Η Χρήση των Διεπαφών Προγραμματισμού Εφαρμογών (APIs) στην Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση ................................................................................................................................................ 269
11.1 Εισαγωγή ................................................................................................................................................ 269
11.2 Η Χρήση των APIs στον Δημόσιο Τομέα ................................................................................................. 270
11.2.1 Οφέλη και Προκλήσεις από τη Χρήση APIs ..................................................................................... 270
11.2.2 Περιπτώσεις Χρήσης APIs στον Δημόσιο Τομέα.............................................................................. 271
11.3 Τεχνολογίες που Χρησιμοποιούνται στα APIs ........................................................................................ 272
11.3.1 XML .................................................................................................................................................. 272
11.3.2 JSON ................................................................................................................................................ 273
11.3.3 Ενιαία Αναγνωριστικά Πόρων – URIs .............................................................................................. 274
11.4 REST APIs................................................................................................................................................. 276
11.4.1 Κανόνες και Αρχιτεκτονική .............................................................................................................. 276
11.4.2 Κλήση REST APIs ............................................................................................................................. 278
11.4.3 Παράδειγμα REST API: «Διαύγεια» ................................................................................................. 280
11.5 Περίληψη ................................................................................................................................................ 283
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 285
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 285
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 287
Κεφάλαιο 12 Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα: το Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (RDF) ................................ 289
12.1 Εισαγωγή ................................................................................................................................................ 289
12.2 Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα ............................................................................................................ 290
12.2.1 Το Μοντέλο 5 Αστεριών................................................................................................................... 290
12.2.2 Σχεδιαστικές Αρχές ΣΑΔ .................................................................................................................. 293
12.2.3 Κύκλος Ζωής ΣΑΔ ............................................................................................................................. 293
12.2.4 Ταξινόμηση Πυλών Ανοικτών Δεδομένων ....................................................................................... 294
12.3 To Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (RDF) .................................................................................................... 295
12.3.1 Θεμελιώδεις Έννοιες ....................................................................................................................... 295
12.3.2 Γράφοι RDF ..................................................................................................................................... 296
12.3.3 Χρήση URIs στο RDF ......................................................................................................................... 297
12.3.4 Δημιουργία RDF .............................................................................................................................. 298
12.4 Λεξιλόγια ................................................................................................................................................ 298
12.4.1 Κλάσεις και Στιγμιότυπα .................................................................................................................. 298
12.4.2 FOAF Core και Social Web............................................................................................................... 299
12.4.3 Το Λεξιλόγιο Dublin Core ................................................................................................................. 300
12.4.4 To Λεξιλόγιο CPSV-AP ...................................................................................................................... 301
12.4.5 DCAT ............................................................................................................................................... 302
12.4.6 Data Cube Vocabulary..................................................................................................................... 303
12.4.7 Linked Open Vocabularies (LOV)...................................................................................................... 304
12.4.8 Συνήθεις Πρακτικές Χρήσης Λεξιλογίων ......................................................................................... 304
12.5 Παράδειγμα χρήσης του CPSV-AP: Έκδοση διαβατηρίου ...................................................................... 305
12.6 Αναπαράσταση RDF – Η Γλώσσα Turtle ................................................................................................. 308
12.6.1 Κανόνες Σύνταξης Turtle.................................................................................................................. 308
12.6.2 Παραδείγματα Turtle ...................................................................................................................... 309
12.7 Καλές Πρακτικές Χρήσης ΣΑΔ στο Δημόσιο ............................................................................................ 312
12.8 Σενάρια Μετατροπής σε RDF.................................................................................................................. 313
12.8.1 Σενάριο 1: Από Πίνακα σε RDF ........................................................................................................ 313
12.8.2 Σενάριο 2: Από Σχεσιακή Βάση σε RDF (1 οντότητα)....................................................................... 313
12.8.3 Σενάριο 3: Από Σχεσιακή Βάση σε RDF (2 οντότητες) ..................................................................... 314
12.8.4 Σενάριο 4: Μοντελοποίηση ............................................................................................................ 316
12.9 Περίληψη ................................................................................................................................................ 317
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 319
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 319
Κεφάλαιο 13 Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα: Η Γλώσσα SPARQL .............................................................. 321
13.1 Εισαγωγή ................................................................................................................................................ 321
13.2 Βασικές Έννοιες SPARQL ......................................................................................................................... 322
13.3 Συντακτικό Ερωτήματος SPARQL ............................................................................................................ 324
13.4 Ο Τρόπος Λειτουργίας της SPARQL ........................................................................................................ 325
13.5 Γράφοι και SPARQL Endpoints ................................................................................................................ 326
13.6 Τρόποι Δημιουργίας Ερωτημάτων SPARQL ............................................................................................ 326
13.7 Περισσότερες Εντολές SPARQL και Παραδείγματα ................................................................................ 331
13.8 Περίληψη ................................................................................................................................................ 336
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 338
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 340
Κεφάλαιο 14 Αναδυόμενες Τεχνολογίες και Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση .................................................... 341
14.1 Εισαγωγή ................................................................................................................................................ 341
14.2 Υπολογιστική Νέφους ............................................................................................................................. 341
14.2.1 Γενικά Χαρακτηριστικά .................................................................................................................... 341
14.2.2 Κυβερνητικό Νέφος στην Ελλάδα.................................................................................................... 342
14.2.3 Κυβερνητικό Νέφος στο Ηνωμένο Βασίλειο ................................................................................... 343
14.3 Διαδίκτυο των Αντικειμένων .................................................................................................................. 344
14.4 Τεχνητή Νοημοσύνη ............................................................................................................................... 345
14.5 Ψηφιακοί Βοηθοί (Chatbots) .................................................................................................................. 348
14.5.1 Εισαγωγή στα Chatbots ................................................................................................................... 349
14.5.2 Μηχανισμοί Αλληλεπίδρασης Χρήστη-Chatbot σε Φυσική Γλώσσα ............................................. 350
14.5.3 Εργαλεία Δημιουργίας Chatbots ..................................................................................................... 351
14.5.4 Παραδείγματα Χρήσης Chatbots στον Δημόσιο Τομέα .................................................................. 352
14.5.5 Παράδειγμα Ανάπτυξης Chatbot: PassBot ..................................................................................... 353
14.6 Ευφυείς Πόλεις ....................................................................................................................................... 357
14.7 Περίληψη ................................................................................................................................................ 360
Κριτήρια Aξιολόγησης .................................................................................................................................... 364
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 364
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 364
Απάντηση/Λύση ......................................................................................................................................... 364
Πίνακας Συντομεύσεων – Ακρωνυμίων
A2Β Administration to Business

A2C Administration to Citizen
A2E Administration to Employee
A2G Administration to Government
API Application Programming Interface
CPSV Core Public Service Vocabulary
CPSV-AP Core Public Service Vocabulary Application Profile
DESI Digital Economy & Society Index
EGDI E-government Development Index
GDPR General Data Protection Regulation
G2Β Government to Business
G2C Government to Citizen
G2E Government to Employee
G2G Government to Government
ITIL Information Technology Infrastructure Library
LOD Linked Open Data
NLP Natural Language Processing
NLU Natural Language Understanding
NIFO National Interoperability Framework Observatory
OECD Organisation for Economic Co-operation and Development
RDF Resource Description Framework
SLA Service Level Agreement
SOA Service Oriented Architecture
UN United Nations
US United States
ΑΑΔΕ Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων
ΑΚΔ Ανοικτά Κυβερνητικά Δεδομένα
Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας
ΓΓΠΣΔΔ
Διοίκησης
ΕΚΔΔΑ Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης
ΕΜΔ Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών
ΕΣΗΔΗΣ Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων
ΕΨΠ Ενιαία Ψηφιακή Πύλη της Δημόσιας Διοίκησης
ΗΒ Ηνωμένο Βασίλειο
ΗΔ Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
ΗΔ1Σ Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης
Πρόλογος
Ο κλάδος της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι πρόσφατος, με παρουσία λίγων δεκαετιών. Ωστόσο, η
ανάγκη συνεχούς βελτίωσης του δημόσιου τομέα είναι πολύ παλαιότερη. Η τεχνολογία ήταν πάντα αρωγός
αυτής της προσπάθειας. Συνεπώς, η χρήση τεχνολογιών και ιδιαίτερα πληροφορικής και επικοινωνιών στον
δημόσιο τομέα έχει ιστορία αρκετών δεκαετιών. Έως πρόσφατα, ωστόσο, η χρήση αυτή ήταν εσωστρεφής,
δηλαδή περιοριζόταν κατά βάση στη μηχανοργάνωση των δημόσιων φορέων για τη βελτίωση της εσωτερικής
τους λειτουργίας. Όμως, η έλευση και η ραγδαία ανάπτυξη και εξάπλωση του διαδικτύου, καθώς και οι
μεγάλες δυνατότητες που προσφέρει αλλάζουν την εστίαση της χρήσης των τεχνολογιών πληροφορικής και
επικοινωνιών στο δημόσιο. Πλέον, η εστίαση μεταφέρεται από τους δημόσιους φορείς στους πολίτες και στις
επιχειρήσεις, και ο στόχος γίνεται περισσότερο εξωστρεφής και αφορά την καλύτερη εξυπηρέτησή τους,
αλλά παράλληλα και την καλύτερη απόδοση και την αποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα.
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ως κλάδος είναι εκ φύσεως διαθεματικός. Μια ολιστική προσέγγιση στην
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση θα πρέπει να συμπεριλάβει θέματα θεσμικά, νομικά, οργανωσιακά, τεχνολογικά
κ.ά. Πράγματι, μια συνομιλία σε θέματα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μπορεί να έχει πολύ διαφορετικό
περιεχόμενο και έμφαση ανάλογα με την ακαδημαϊκή εστίαση των συνομιλητών. Για παράδειγμα, όταν
συνομιλούν απόφοιτοι πληροφορικής, είναι πιθανόν να ακούσετε ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι
πρωτίστως τεχνολογικό ζήτημα, αφού θα πρέπει να βρεθούν εκείνα τα πρότυπα και οι τεχνολογίες που θα
επιτρέψουν στα διαφορετικά πληροφοριακά συστήματα του δημοσίου να ανταλλάξουν πληροφορίες. Όταν
συνομιλούν απόφοιτοι σχολών δημόσιας διοίκησης ή διοίκησης επιχειρήσεων, είναι πιθανόν να ακούσετε
ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης, κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού και
κατάλληλων οργανωσιακών διαδικασιών, ώστε οι φορείς να ορίσουν στο επίκεντρό τους τον πολίτη. Όταν
συνομιλούν νομικοί, είναι πιθανόν να ακούσετε ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι πρωτίστως ζήτημα
νομικό και θεσμικό, αφού χωρίς το κατάλληλο νομικό πλαίσιο καμία τεχνολογική ενέργεια δεν μπορεί να
υλοποιηθεί στην πράξη. Όταν συνομιλούν πολιτικοί επιστήμονες, είναι πιθανόν να ακούσετε ότι η
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτεύματος, πολιτικών επιλογών και αρχών.
Επιπρόσθετα, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση έχει ενδιαφέρον για ακαδημαϊκούς και ερευνητές, αλλά
κυρίως έχει πρακτικό προσανατολισμό. Τελικός στόχος είναι τα αποτελέσματα της έρευνας να αξιοποιηθούν
στην πράξη από τους αρμόδιους φορείς, ώστε να βελτιωθούν οι υπηρεσίες που παρέχονται στους πολίτες
και η διακυβέρνηση συνολικά. Ως έναν βαθμό, αυτό εξαρτάται από τη χώρα στην οποία θα εφαρμοστεί η
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση λόγω νομοθεσίας, στρατηγικών επιλογών, διοικητικής διάρθρωσης, ανθρώπινου
δυναμικού, κουλτούρας κ.λπ. Συνεπώς, ένα βιβλίο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης για τις ΗΠΑ αναμένεται να
περιέχει διαφορετική στόχευση από ένα βιβλίο για τη Ρωσία ή την Κίνα ή την Ελλάδα.
Όλες αυτές οι προσεγγίσεις είναι εύλογες και μια πλήρης προσέγγιση για την Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση θα έπρεπε ίσως να τις καλύπτει όλες στον ίδιο βαθμό λεπτομέρειας. Για να γίνει όμως αυτό,
απαιτούνται πολλοί τόμοι και όχι απλώς ένα βιβλίο. Ίσως είναι μια καλή ιδέα για το μέλλον.
Το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας γράφτηκε για συγκεκριμένο κοινό και συνεπώς έχει συγκεκριμένη
στόχευση και εστίαση. Δεν επιχειρεί να καλύψει όλες τις πτυχές της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, καθώς
κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εφικτό στα πλαίσια ενός μόνο τόμου. Αντίθετα, επιλέγει να εστιάσει πρωτίστως στην
τεχνολογική και οργανωσιακή διάσταση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στα
κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δίνοντας έμφαση στην Ελλάδα. Απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές και
αποφοίτους προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών που σχετίζονται με την τεχνολογία
και την πληροφορική. Αναμένεται συνεπώς να αξιοποιηθεί από φοιτητές τμημάτων πληροφορικής,
πληροφοριακών συστημάτων, οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και λοιπών συναφών τμημάτων.
Κάποια μέρη του βιβλίου εισάγουν τεχνολογίες, π.χ. ΒΡΜΝ, APIs, συνδεδεμένα ανοικτά δεδομένα, τεχνητή
νοημοσύνη. Τα μέρη αυτά θα μπορούσαν να παραλειφθούν στις περιπτώσεις στις οποίες τα αντικείμενα
αυτά έχουν ήδη διδαχθεί στα πλαίσια άλλων μαθημάτων. Στις περιπτώσεις αυτές η έμφαση πρέπει να δοθεί
στην αξιοποίηση των τεχνολογιών στον δημόσιο τομέα. Το βιβλίο περιέχει αρκετές πληροφορίες για
στρατηγικές, πρωτοβουλίες και δράσεις που γίνονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτό έγινε σκοπίμως,
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση 21
καθώς αυτές είναι απολύτως σχετικές για την κατανόηση αυτών που γίνονται στην Ελλάδα. Δίνουν, λοιπόν,
ένα πλαίσιο αναφοράς, το οποίο βοηθά στην κατανόηση της τωρινής κατάστασης και των μελλοντικών
στόχων της Ελλάδας ως κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κάποιοι αναγνώστες που πιθανώς έχουν διδαχθεί μαθήματα Πληροφοριακών Συστημάτων ή
Ηλεκτρονικού Επιχειρείν ίσως αναρωτηθούν κατά πόσο είναι πραγματικά χρήσιμο να υπάρχει η Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση ως ξεχωριστός κλάδος. Εάν γνωρίζουμε ίσως για τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας στις
επιχειρήσεις και εάν η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αφορά τη χρήση της πληροφορικής τεχνολογίας στον
δημόσιο τομέα, μήπως τελικά είναι πλεονασμός να ασχολούμαστε ειδικά με τον δημόσιο τομέα; Η απάντηση
είναι ότι ο δημόσιος τομέας έχει πολλές και σημαντικές διαφορές από τον ιδιωτικό τομέα και ως εκ τούτου
απαιτεί ξεχωριστή έρευνα και πρακτικές. Οι διαφορές μπορούν να συνοψιστούν στη φράση «στον ιδιωτικό
τομέα μπορεί να γίνει οτιδήποτε, εκτός εάν ρητά απαγορεύεται, ενώ στον δημόσιο τομέα δεν μπορεί να γίνει
τίποτε, εκτός εάν ρητά προβλέπεται». Οι στόχοι, η διάρθρωση, ο τρόπος λειτουργίας αλλά και το ανθρώπινο
δυναμικό είναι σε πολλά σημεία διαφορετικά μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Είναι, συνεπώς,
σημαντικό να μελετηθεί η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ως διακριτός τομέας, και αυτό γίνεται τα τελευταία
χρόνια.
Τα περιεχόμενα του βιβλίου αυτού καλύπτουν μια ευρεία θεματολογία του κλάδου της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης και οργανώνονται σε 14 κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο παρέχει μια εισαγωγή στον κλάδο
της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται βασικές έννοιες και προσεγγίσεις
σύνδεσης των βασικών εννοιών του πεδίου. Τέλος, παρουσιάζονται τα οφέλη, καθώς και προβληματισμοί
σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
Το δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζει το θεσμικό πλαίσιο και στρατηγικές Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί τα τελευταία χρόνια πολιτική προτεραιότητα για πολλές χώρες
παγκοσμίως. Εμείς, στο κεφάλαιο αυτό, εστιάζουμε αρχικά στο θεσμικό πλαίσιο και στις στρατηγικές της
Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), αφού η Ελλάδα, ως μέλος της, επηρεάζει και επηρεάζεται άμεσα από αυτές. Είναι,
συνεπώς, ιδιαίτερα σημαντικό για καθέναν που ασχολείται με θέματα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης να
γνωρίζει τις σχετικές πολιτικές αποφάσεις της ΕΕ, αφού με βάση αυτές ορίζονται οι αρχές, οι προτεραιότητες
και οι στόχοι, χαράζονται οι στρατηγικές και αποφασίζονται τα απαιτούμενα χρηματοδοτικά εργαλεία. Στο
ίδιο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τις τρέχουσες εξελίξεις σε αντίστοιχα θέματα στην Ελλάδα.
Το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει μοντέλα μέτρησης της ωριμότητας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης
από τη βιβλιογραφία. Στη συνέχεια δίνονται πληροφορίες για την εξέλιξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης
στην Ελλάδα μέσα από την παρουσίαση βασικών χρηματοδοτικών εργαλείων και κάποιων εμβληματικών
έργων. Τέλος, παρουσιάζονται δείκτες που χρησιμοποιούνται διεθνώς για τη μέτρηση της προόδου της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σε επίπεδο χώρας.
Το τέταρτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην έννοια της δημόσιας υπηρεσίας, καθώς η βελτίωση των
δημόσιων υπηρεσιών με την αξιοποίηση της τεχνολογίας αποτελεί τον σημαντικότερο ίσως στόχο της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης παγκοσμίως. Εξετάζουμε την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας από πολλά
διαφορετικά πρίσματα, ώστε να έχουμε ένα καλό υπόβαθρο για τη μελέτη της. Για τον σκοπό αυτό, θα
αξιοποιήσουμε διάφορες σχετικές τεκμηριώσεις από τη βιβλιογραφία αλλά και από στρατηγικά κείμενα. Σε
αυτό το πλαίσιο θα χωρίσουμε την παροχή δημόσιων υπηρεσιών στη φάση πληροφόρησης (όπου ο πολίτης
αναζητά πληροφορίες για την υπηρεσία) και στη φάση εκτέλεσης (όπου ο πολίτης εκκινεί την υπηρεσία και
λαμβάνει το αποτέλεσμά της), ενώ θα εξετάσουμε και τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για τη διευκόλυνση
κάθε φάσης.
Το πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη χρήση των προτύπων Business Process Model and Notation
(BPMN) και Decision Model and Notation (DMN) για τη μοντελοποίηση δημόσιων υπηρεσιών. Η χρήση της
DMN είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας των δημόσιων υπηρεσιών με
έναν δόκιμο και διαχειρίσιμο τρόπο, ο οποίος ταυτόχρονα απλοποιεί τα σχετικά διαγράμματα.
Το έκτο κεφάλαιο πραγματεύεται την παροχή των δημόσιων υπηρεσιών. Παρουσιάζεται η έννοια της
ενοποιημένης δημόσιας υπηρεσίας, του γεγονότος ζωής, καθώς και διάφορα μοντέλα παροχής δημόσιων
υπηρεσιών, με σημαντικότερα αυτά της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μιας Στάσης (ΗΔ1Σ) και της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης χωρίς Στάση (ΗΔ0Σ).
22 Ε. Ταμπούρης, Κ. Ταραμπάνης
Το έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζει τη διαλειτουργικότητα ως απαραίτητη προϋπόθεση επίτευξης της
ΗΔ1Σ και της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης γενικότερα. Η ΗΔ1Σ αποτελεί έναν ισχυρό στόχο συνολικά για την
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, αφού πρεσβεύει την εξυπηρέτηση του πολίτη με τον ελάχιστο δυνατό αριθμό
επαφών του με τη δημόσια διοίκηση. Η ΗΔ1Σ, ωστόσο, προϋποθέτει μια πλήρως διασυνδεδεμένη δημόσια
διοίκηση, όπου όλοι οι δημόσιοι φορείς και τα πληροφοριακά τους συστήματα θα επικοινωνούν μεταξύ τους.
Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει είτε να αντικατασταθούν όλα τα συστήματα από ένα ενιαίο είτε να
διαλειτουργήσουν. Ωστόσο, τα πληροφοριακά συστήματα του δημόσιου τομέα είναι πάρα πολλά, ενώ έχουν
αναπτυχθεί τις τελευταίες δεκαετίες από διαφορετικές εταιρείες και με διαφορετικές τεχνολογίες. Είναι,
συνεπώς, ανέφικτο να αντικατασταθούν όλα αυτά με ένα σύστημα από έναν πάροχο. Η μόνη λύση που
απομένει είναι η επίτευξη διαλειτουργικότητας μεταξύ των υπαρχόντων αλλά και των μελλοντικών
συστημάτων. Σε αυτό το κεφάλαιο εξετάζουμε την έννοια της ΗΔ1Σ και της διαλειτουργικότητας και
παρουσιάζουμε συνοπτικά το Ευρωπαϊκό και το Ελληνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας. Στο ίδιο κεφάλαιο
θα παρουσιάσουμε το ευρωπαϊκό μοντέλο Core Public Service Vocabulary (CPSV) ως μια σχετική προσπάθεια
προτυποποίησης.
Το όγδοο κεφάλαιο αναφέρεται στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή, που αποτελεί τον δεύτερο σημαντικό
πυλώνα της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μετά την παροχή των δημόσιων υπηρεσιών. Η Ηλεκτρονική
Συμμετοχή σχετίζεται άμεσα με το πολίτευμα και την Ηλεκτρονική Δημοκρατία. Στο κεφάλαιο αυτό
παρουσιάζουμε βασικές έννοιες που πρέπει να γνωρίζει κανείς σχετικά με τη συμμετοχή, όπως τα στάδια της
συμμετοχής, καθώς και τον κύκλο ζωής της διαμόρφωσης πολιτικών. Αυτά αποτελούν μια απαραίτητη βάση,
ώστε να γίνει κατανοητός ο ρόλος που δυνητικά μπορεί να έχει η τεχνολογία στη δημόσια συμμετοχή. Στο
κεφάλαιο αυτό ασχολούμαστε επίσης με ζητήματα όπως είναι η ανάπτυξη και η αξιολόγηση πρωτοβουλιών
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής, οι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις, καθώς και η χρήση των κοινωνικών μέσων στην
πολιτική. Παρουσιάζουμε τη χρήση κοινωνικών μέσων στην πολιτική ως ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο
έρευνας και πρακτικής, αλλά και ως ένα πεδίο όπου μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα πώς η τεχνολογία μπορεί
από τη μια να παίξει υποστηρικτικό ρόλο στην αύξηση της ποιότητας της δημοκρατίας και από την άλλη να
υποσκάψει την ποιότητα της δημοκρατίας.
Το ένατο και το δέκατο κεφάλαιο πραγματεύονται μια πιο σύγχρονη πτυχή της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης, τα Ανοικτά Κυβερνητικά Δεδομένα (ΑΚΔ). Τα ΑΚΔ σχετίζονται με τη διαφάνεια, τη λογοδοσία
και την ανοικτότητα, ωστόσο στοχεύουν επίσης στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της αξιοποίησης του
τεράστιου όγκου των πληροφοριών που κατέχουν οι δημόσιοι φορείς. Στο ένατο κεφάλαιο εξετάζουμε
ζητήματα κουλτούρας αλλά και διαχείρισης των δεδομένων, συμπεριλαμβανομένου του μοντέλου των πέντε
αστεριών για την ποιότητα των ΑΚΔ. Στο δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζουμε μεθόδους και τεχνικές για την
απόκτηση, τον καθαρισμό και την παρουσίαση των δεδομένων.
Το ενδέκατο κεφάλαιο είναι το πρώτο από τρία κεφάλαια που εστιάζεται σε τεχνολογικά ζητήματα.
Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι Διεπαφές Προγραμματισμού Εφαρμογών (Application
Programming Interfaces, APIs), που είναι μία από τις σημαντικές και ευρέως διαδεδομένες τεχνολογίες που
χρησιμοποιούνται στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση κυρίως για τη δημοσίευση ανοικτών κυβερνητικών
δεδομένων. Πολλά από τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα δεν είναι κατάλληλα για διάθεση ως αρχεία για
κατέβασμα π.χ., γιατί επικαιροποιούνται συχνά, οπότε τα APIs αποτελούν τον πιο κατάλληλο τρόπο διάθεσης
των δεδομένων αυτών. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε περιπτώσεις χρήσης των APIs στον δημόσιο τομέα,
καθώς και διάφορες τεχνικές πτυχές που αφορούν τον ορισμό και τη χρήση των APIs, όπως κανόνες,
αρχιτεκτονική και άλλες τεχνολογίες, όπως XML, JSON και URIs που σχετίζονται με τα APIs.
Το δωδέκατο κεφάλαιο παρουσιάζει το Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (Resource Description Framework,
RDF), το οποίο είναι ένα πρότυπο μοντελοποίησης δεδομένων που προσδίδει σημασιολογία στα δεδομένα.
Με τον τρόπο αυτό, τα δεδομένα γίνονται εύκολα αναγνώσιμα και κατανοητά από Η/Υ. Το RDF γίνεται όλο
και πιο δημοφιλές στον χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, καθώς προσφέρει πολλά οφέλη, π.χ.
διαλειτουργικότητα των δεδομένων, αλλά και επειδή προωθείται από φορείς όπως είναι η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή μέσω της δημιουργίας πρότυπων λεξιλογίων. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστούν τα βασικά
χαρακτηριστικά του RDF, υπάρχοντα λεξιλόγια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία RDF
δεδομένων σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, η γλώσσα Turtle για την αναπαράσταση RDF, καθώς
και διάφορα σενάρια μετατροπής υπαρχόντων δεδομένων σε RDF.
Το δέκατο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη SPARQL, η οποία είναι μια γλώσσα ανάκτησης και
διαχείρισης δεδομένων που είναι αποθηκευμένα με βάση το πρότυπο RDF. Η χρήση της SPARQL επιτρέπει
την αναζήτηση των δεδομένων αυτών μέσω της εκτέλεσης ανάλογων ερωτημάτων σε βάσεις δεδομένων σε
RDF. Καθώς το RDF γίνεται όλο και πιο δημοφιλές στον χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, η γλώσσα
SPARQL αποκτά και αυτή ιδιαίτερη σημασία, γιατί επιτρέπει τη διαχείριση και την αναζήτηση των RDF
δεδομένων που δημιουργούνται. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστούν τα βασικά χαρακτηριστικά της
SPARQL, όπως το συντακτικό, ο τρόπος εκτέλεσης, οι βασικές εντολές με παραδείγματα, καθώς και
υπάρχουσες βάσεις δεδομένων RDF που σχετίζονται με τον χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Το δέκατο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζει μια σειρά από σχετικά νεότερες τεχνολογίες, καθώς και τον
ρόλο που αυτές έχουν στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Ο δημόσιος τομέας, όπως και ο ιδιωτικός, βρίσκεται
σε μια ατέρμονη προσπάθεια συνεχούς βελτίωσης και η τεχνολογία αποτελεί έναν βασικό παράγοντα
βελτίωσης. Συνεπώς, ο δημόσιος τομέας συνεχώς παρακολουθεί την εξέλιξη των τεχνολογιών και προσπαθεί
να τις ρυθμίσει θεσμικά όπου αυτό απαιτείται, αλλά και να τις αξιοποιήσει για να επιτύχει τους στόχους του.
Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζουμε το υπολογιστικό νέφος, το διαδίκτυο των πραγμάτων, την τεχνητή
νοημοσύνη και ιδιαίτερα τους ψηφιακούς βοηθούς (chatbots) και τους γράφους γνώσης. Τέλος,
παρουσιάζουμε τη χρήση κάποιων από αυτές στις ευφυείς πόλεις.
Ένα βιβλίο αποτελεί πάντα ένα ταξίδι, το οποίο δύσκολα μπορεί κάποιος να κάνει μόνος του. Σε αυτό
το ταξίδι μας είχαμε πολλούς συνοδοιπόρους που το έκαναν πιο ευχάριστο και αποτελεσματικό. Καθένας
από αυτούς βοήθησε ώστε τελικά να γίνει το τελικό βιβλίο καλύτερο. Θα θέλαμε να τους ευχαριστήσουμε
μέσα από την καρδιά μας για αυτή τη βοήθεια. Πιο συγκεκριμένα, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους
φοιτητές μας όλα αυτά τα χρόνια για τις παρατηρήσεις, τις ερωτήσεις και την αγάπη τους για το αντικείμενο
του βιβλίου. Θα θέλαμε ιδιαίτερα να ευχαριστήσουμε τον Κωνσταντίνο Βεργίδη, αναπληρωτή καθηγητή του
Πανεπιστημίου Μακεδονίας για τα σχόλιά του στο κεφάλαιο 5, καθώς και τους Συντελεστές Έκδοσης και την
Κεντρική Ομάδα Υποστήριξης. Επίσης, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την Ελίνα Νανοπούλου (γενικό έλεγχο
κειμένου), τον Αλέξανδρο Γέροντα (σχολιασμό στο κεφ. 1), την Ελένη Πανοπούλου (σχολιασμό στο κεφ. 8),
τη Μαρία Ζώτου (σχολιασμό στα κεφ. 9 και 10), τον Δημήτρη Ζεγκίνη (σχολιασμό στα κεφ. 11-13) και τον
Ραφαήλ Προμικυρίδη (σχολιασμό στο κεφ. 14). Τα όποια λάθη και οι παραλείψεις του βιβλίου παραμένουν
αποκλειστικά ευθύνη των δύο συγγραφέων. Ευχόμαστε καλή ανάγνωση!
Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Σύνοψη
Η ενασχόληση με το πεδίο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προϋποθέτει την ύπαρξη ενός βασικού
υποβάθρου κατανόησης των δύο συνθετικών της, δηλαδή των όρων «Ηλεκτρονική» και «Διακυβέρνηση». Σε
αυτό το κεφάλαιο εστιάζουμε στην κατανόηση του όρου «Διακυβέρνηση» με την παρουσίαση σχετικής
βιβλιογραφίας και με την παράθεση σχετικών όρων, όπως είναι η κυβέρνηση, η συμμετοχή και η δημοκρατία.
Επιπρόσθετα, στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται μια εισαγωγή της έννοιας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης
και άλλων σχετικών εννοιών, των σχέσεών τους, καθώς και των σχετικών ωφελειών και προβληματισμών από
την υιοθέτησή της.
Προαπαιτούμενη γνώση
Το κεφάλαιο αυτό δεν προϋποθέτει εξειδικευμένες γνώσεις. Όσοι αναγνώστες, ωστόσο, έχουν υπόβαθρο σε
πολιτικές επιστήμες ή στη δημόσια διοίκηση μπορούν να δουν εν συντομία τις ενότητες με σχετική
θεματολογία.
Προσδοκώμενα αποτελέσματα
Με την ολοκλήρωση του κεφαλαίου, θα είστε σε θέση να:
• ανακαλείτε τους ορισμούς βασικών εννοιών, όπως είναι η κυβέρνηση, η διακυβέρνηση και η
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση,
• απαριθμείτε τις βασικές προσεγγίσεις αναφορικά με τις σχέσεις των βασικών εννοιών (π.χ.
ηλεκτρονική διακυβέρνηση, ηλεκτρονική συμμετοχή κ.λπ.),
• αξιολογείτε κριτικά τα οφέλη και τις προκλήσεις της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης,
• συγκρίνετε τα βασικά μοντέλα ωριμότητας ΗΔ.
1.1 Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια η εκμετάλλευση από τον δημόσιο τομέα των δυνατοτήτων της πληροφορικής
τεχνολογίας γενικά και του διαδικτύου ιδιαίτερα, γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη, σε αρκετές περιπτώσεις
ανάλογη με αυτή που παρατηρείται στον ιδιωτικό τομέα. Οι πολίτες εδώ και πολλά χρόνια υποβάλλουν τη
φορολογική τους δήλωση μέσω διαδικτύου, ενώ έχουν επίσης τη δυνατότητα να σχολιάσουν τα νέα
νομοσχέδια και να ενημερωθούν για τα έξοδα του δημοσίου αλλά και για συλλογικές αποφάσεις. Όλα τα
παραπάνω και πολλά περισσότερα περιλαμβάνονται σε αυτό που αναφέρεται ως Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση (Electronic Government ή eGovernment ή eGov). Ένας άλλος, ουσιαστικά συνώνυμος, όρος
είναι αυτός της Ψηφιακής Διακυβέρνησης (Digital Government).
Η ενασχόληση με το πεδίο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προϋποθέτει την ύπαρξη ενός βασικού
υπόβαθρου κατανόησης των δύο συνθετικών της, δηλαδή των όρων Ηλεκτρονική και Διακυβέρνηση. Ο όρος
Ηλεκτρονική (όπως και ο όρος Ψηφιακή) είναι γνωστός και αναφέρεται πρωτίστως στη χρήση του διαδικτύου
και άλλων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας. Συνεπώς, σε αυτό το κεφάλαιο εστιάζουμε στην
κατανόηση του όρου Διακυβέρνηση με την παρουσίαση σχετικής βιβλιογραφίας. Αυτό κρίνεται απαραίτητο,
καθώς το βιβλίο αυτό απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές που δεν έχουν σχετικό ακαδημαϊκό υπόβαθρο και
συνεπώς χρειάζονται ορισμένες βασικές θεμελιώσεις. Το κεφάλαιο, προφανώς, δεν φιλοδοξεί να καλύψει
πλήρως το σχετικό αντικείμενο. Αντίθετα, στόχευσή μας αποτελεί η παρουσίαση μιας σύντομης εισαγωγής
στο αντικείμενο, που θα δώσει τα απαραίτητα εφόδια στον αναγνώστη, ώστε να κατανοήσει καλύτερα το
πλαίσιο μέσα στο οποίο καλούνται να μελετηθούν και να υλοποιηθούν δράσεις Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης. Επιπρόσθετα, στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται ορισμοί της έννοιας της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης, καθώς και των ωφελειών και προβληματισμών από την υιοθέτησή της.
Σε αυτό το κεφάλαιο αρχικά οριοθετούμε την περιοχή ορίζοντας βασικές έννοιες. Αυτό παρέχει ένα
βασικό πλαίσιο αναφοράς για την κατανόηση τόσο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης όσο και της
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής και Δημοκρατίας, οι οποίες αποτελούν βασικές συνιστώσες του πεδίου μελέτης.
Στη συνέχεια αναφέρουμε τις προκλήσεις που οδήγησαν στην ανάγκη ανάπτυξης της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης. Συνεχίζοντας παρουσιάζουμε διαφορετικές προσεγγίσεις που έχουν προταθεί στη
βιβλιογραφία για τη συσχέτιση των βασικών αυτών εννοιών. Αυτό καταλήγει στην επιλογή του βασικού
ορισμού για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί σε αυτό το βιβλίο. Επιπλέον,
απαριθμούμε τα οφέλη και τους περιορισμούς της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
1.2 Βασικές Έννοιες
1.2.1 Πολίτευμα, Κράτος και Διάκριση Εξουσιών

Ξεκινώντας από το παρελθόν και φτάνοντας μέχρι σήμερα, τα πολιτεύματα και τα είδη τους, τα οποία
διαδέχθηκαν το ένα το άλλο, είναι πολλά. Κάποια εξ αυτών αποτελούν η βασιλεία, η τυραννία, η
αριστοκρατία, η ολιγαρχία και η δημοκρατία. Οι κυβερνήσεις σήμερα μπορούν να χωριστούν σε τρεις
μεγάλες κατηγορίες (Hague & Harrop, 2011, σελ. 44-45).
Φιλελεύθερη δημοκρατία. Βασίζεται σε νόμους με αποδεκτό τον πολιτικό ανταγωνισμό.
Χαρακτηριστικά της αποτελούν η διεξαγωγή δίκαιων εκλογών σε τακτά χρονικά διαστήματα με σχεδόν
καθολικό δικαίωμα ψήφου και ο σεβασμός στα ατομικά δικαιώματα (π.χ. ελευθερία της έκφρασης και του
συναθροίζεσθαι). Παράδειγμα τέτοιου πολιτεύματος αποτελούν η Αυστραλία, η Γαλλία και η Γερμανία.
Ανελεύθερη δημοκρατία. Οι ηγέτες εκλέγονται εκμεταλλευόμενοι το αξίωμά τους, δίχως νοθεία.
Χαρακτηριστικό της αποτελεί η παρέμβαση των ηγετών στην άσκηση του νόμου, καθώς και στη λειτουργία
των μέσων ενημέρωσης και της αγοράς. Η δικαστική εξουσία είναι αδύναμη και τα ατομικά δικαιώματα είναι
ασθενώς κατοχυρωμένα. Παράδειγμα τέτοιου πολιτεύματος αποτελούν η Βενεζουέλα, η Μαλαισία και η
Ρωσία.
Απολυταρχικά καθεστώτα. Οι ηγέτες είναι υπεράνω πάντων. Χαρακτηριστικά τους αποτελούν τα
ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης και η περιορισμένη πολιτική συμμετοχή. Παρατηρείται συχνά συμμαχία των
ηγετών με άλλα κέντρα εξουσίας (π.χ. μεγαλοκτηματίες, στρατός, θρησκευτικοί ηγέτες). Παράδειγμα τέτοιου
πολιτεύματος αποτελούν οι στρατιωτικές δικτατορίες, τα μοναρχικά καθεστώτα και οι δικτάτορες.
Η Ελλάδα ανήκει στην οικογένεια των φιλελεύθερων δημοκρατιών και το πολίτευμά της είναι
Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία σύμφωνα με το Σύνταγμά της. Αυτό σημαίνει ότι αρχηγός του
κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος ωστόσο έχει περιορισμένες εξουσίες, ενώ ο λαός ασκεί
την εξουσία ψηφίζοντας τακτικά τους βουλευτές, που αποτελούν τους εκπροσώπους τους. Ο πρωθυπουργός
και το υπουργικό συμβούλιο αποτελούν την κυβέρνηση, η οποία καθορίζει και κατευθύνει τη γενική πολιτική
της χώρας σύμφωνα με το Σύνταγμα.
Σε κάθε περίπτωση, σήμερα ο ρόλος του κράτους είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την αντιμετώπιση των
προκλήσεων. Ο ρόλος του κράτους σχετίζεται με τη δημιουργία νόμων και κανόνων, καθώς και την εφαρμογή
τους, την παροχή σημαντικών υπηρεσιών (όπως η δημόσια τάξη και ασφάλεια, η εθνική άμυνα, η δικαιοσύνη,
η παιδεία, η υγεία κ.λπ.), την κατασκευή και λειτουργία κρίσιμων υποδομών, την αναδιανομή εισοδήματος,
την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και την αντιμετώπιση μεγάλου μεγέθους προβλημάτων. Ανάλογα
με την πολιτική ιδεολογία, το κράτος μπορεί να έχει λιγότερους πόρους και μικρότερο ρόλο (φιλελεύθερη
αντίληψη) ή περισσότερους πόρους και μεγαλύτερο ρόλο (σοσιαλδημοκρατική αντίληψη).
Η διάκριση των εξουσιών είναι θεμελιώδης αρχή του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Το κράτος
δικαίου στοχεύει να θέσει νομικούς περιορισμούς στους απόλυτους άρχοντες και συνδέεται με έννοιες όπως
εφαρμογή του νόμου, ισονομία και τήρηση της νομιμότητας (δηλαδή σεβασμός στα δικαιώματα του
ατόμου). Στα σύγχρονα κράτη έχουμε τρεις εξουσίες:
• Νομοθετική εξουσία: Έχει την αρμοδιότητα ψήφισης των νόμων του κράτους, π.χ. κοινοβούλιο.
• Εκτελεστική εξουσία: Έχει την ευθύνη να ασκεί τη διακυβέρνηση του κράτους και να εκτελεί τους
νόμους, π.χ. κυβέρνηση (πρόεδρος, πρωθυπουργός, υπουργικό συμβούλιο, δημόσια διοίκηση).
• Δικαστική εξουσία: Έχει την ευθύνη να ερμηνεύει τους νόμους και να θέτει όρια στην αυθαίρετη
άσκηση της εκτελεστικής λειτουργίας, π.χ. δικαστήρια.
Επίσης θεωρούμε ότι άτυπα υπάρχει μια τέταρτη εξουσία (τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, ΜΜΕ), αλλά
και μια πέμπτη εξουσία (οικονομία, χρήματα, διαφήμιση, επηρεαστές γνώμης κ.ά.).
1.2.2 Δημόσια Διοίκηση

Για να επιτευχθούν οι στόχοι του κράτους, θεσμοθετείται ένα σύνολο από δημόσιους οργανισμούς, οι οποίοι
αποτελούν τη δημόσια διοίκηση. Η δημόσια διοίκηση διαιρείται σε κεντρική δημόσια διοίκηση (π.χ.
υπουργεία) και τοπική αυτοδιοίκηση (π.χ. περιφέρειες και δήμοι), με βασικές λειτουργίες τον σχεδιασμό και
την υλοποίηση πολιτικών και προγραμμάτων εντός της περιοχής ευθύνης τους, είτε αυτή είναι γεωγραφική
είτε θεματική (π.χ. παιδεία, υγεία). Αυτά μπορεί να αναφέρονται στη δημιουργία νόμων ή κανόνων, στην
παροχή υπηρεσιών σε πολίτες και επιχειρήσεις, ή στη δημιουργία και λειτουργία υποδομών (Αποστολάκης
et al., 2022).
Σήμερα, οι έννοιες του κράτους και της δημόσιας διοίκησης μας φαίνονται προφανείς και οικείες.
Επιπλέον ο όρος γραφειοκρατία (bureaucracy) μας είναι οικείος, ωστόσο συνήθως συνοδεύεται από
αρνητικούς συνειρμούς. Έχει εδώ ενδιαφέρον να κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή για να
κατανοήσουμε πώς βρεθήκαμε στην τρέχουσα κατάσταση.
Στην Ευρώπη, η διοίκηση υπηρετούσε τον βασιλιά και ήταν κομμάτι της βασιλικής αυλής. Μια σειρά
από χαρακτηριστικά της σύγχρονης γραφειοκρατίας (όπως η τακτική μισθοδοσία) έχουν τις ρίζες τους στην
προσπάθεια να ξεπεραστεί η αντίληψη ότι ο δημόσιος υπάλληλος προσφέρει προσωπικές υπηρεσίες στον
βασιλιά. Η ανάδειξη του σύγχρονου κράτους έφερε την ανάγκη μιας καλύτερης οργάνωσης του δημόσιου
τομέα, η οποία θα είναι ορθολογική, δίκαιη και δεν θα βασίζεται στις σχέσεις με το εκάστοτε κόμμα εξουσίας.
Ωστόσο, αρχικά το δημόσιο στελεχωνόταν από προσωπικού χαμηλού επιπέδου, χωρίς σαφείς αρμοδιότητες
και με βάση πολιτικά κριτήρια. Υπήρξε πράγματι το φαινόμενο οι δημόσιοι υπάλληλοι να αλλάζουν με την
έλευση στην εξουσία ενός νέου κόμματος. Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, προτάθηκε από
τον κοινωνιολόγο Max Weber (1864-1920) η γραφειοκρατία ως δομημένη ιεραρχία της δημόσιας διοίκησης,
η οποία προσφέρει έναν εναλλακτικό, πιο δίκαιο τρόπο οργάνωσης. Η γραφειοκρατία προτείνει μια
πειθαρχημένη ιεραρχική δομή με απρόσωπη εξουσία, καταμερισμό εργασιών, προσλήψεις βάσει
προσόντων, εξασφαλισμένη εργασία και ανέλιξη βάσει αρχαιότητας και αξίας. Ήταν συνεπώς ένα σημαντικό
βήμα προόδου σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση, το οποίο εκείνη την εποχή προκαλούσε θαυμασμό
αλλά και φόβο. Για πολλές δεκαετίες, η δημόσια διοίκηση βασιζόταν στο βεμπεριανό γραφειοκρατικό
μοντέλο, που όριζε ένα ιεραρχικό σύστημα διοίκησης με στόχο την εφαρμογή διαδικασιών που καθόριζε το
εκάστοτε κανονιστικό σύστημα (Hague & Harrop, 2011, σελ. 612-613).
Ωστόσο, η υπέρμετρη διόγκωση του δημόσιου τομέα οδήγησε σε έλλειψη ευελιξίας, ανικανότητα
παρακολούθησης των εξελίξεων, προσωπικό χωρίς ενδιαφέρον και δαιδαλώδεις διαδικασίες (Ρωσσίδης,
2014). Ως αποτέλεσμα, από τη δεκαετία του 1970 έχουμε μια μετάβαση από τη δημόσια διοίκηση προς το
δημόσιο μάνατζμεντ (public management) ως ένα νέο σύστημα διοίκησης που βασίζεται στην
αποτελεσματική διαχείριση υλικών και άυλων πόρων με στόχο την επίτευξη προκαθορισμένων στόχων. Στην
επόμενη δεκαετία, αυτό μετεξελίχθηκε στο νέο δημόσιο μάνατζμεντ (new public management), το οποίο
εμπνέεται από τον ιδιωτικό τομέα εστιάζοντας στην αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα, τη διαχείριση
ολικής ποιότητας και τη διοίκηση μέσω στόχων. Η δημόσια διακυβέρνηση ακολουθεί ως εξέλιξη του νέου
δημόσιου μάνατζμεντ κατά βάση στην Ευρώπη, όπου (αντίθετα με τις ΗΠΑ) η έμφαση στις πρακτικές του
ιδιωτικού τομέα συμπληρώνεται με έννοιες όπως η κοινωνία των πολιτών και η κοινωνική δικαιοσύνη
(Ρωσσίδης, 2014). Πηγή έμπνευσης του νέου δημόσιου μάνατζμεντ αποτελεί η ρήση του προέδρου των ΗΠΑ
Ronald Reagan «Η κυβέρνηση δεν είναι η λύση. Η κυβέρνηση είναι το πρόβλημα». Ο όρος διακυβέρνηση
(governance) χρησιμοποιήθηκε αρκετά τις δεκαετίες 1980 και 1990, καθώς τότε λάμβαναν χώρα σημαντικές
αλλαγές στον δημόσιο τομέα. Από τη δεκαετία του 1980 υπάρχει μια μετατόπιση από το ιεραρχικό μοντέλο
προς το μοντέλο δικτύου και το μοντέλο αγοράς, καθώς ο δημόσιος τομέας πιεζόταν να παρέχει καλύτερες
υπηρεσίες με λιγότερους πόρους. Στα πλαίσια αυτής της συγκυρίας αναπτύχθηκε και η Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση. Σχετικές μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες αποτελούν η διασυνδεδεμένη δημόσια διοίκηση
(joined-up government), η οποία ξεκίνησε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1997, καθώς και η συναφής ολιστική
προσέγγιση του συνόλου του δημοσίου (whole-of-government), οι οποίες προσπαθούν να επιλύσουν το
παλαιό πρόβλημα του συντονισμού και της ολοκλήρωσης στον δημόσιο τομέα (Christensen & Lægreid, 2007).
Βασικό στόχο όλων των παραπάνω πρωτοβουλιών αποτελεί η διοικητική μεταρρύθμιση, δηλαδή η
διαρκής αναζήτηση οργανωτικών και διοικητικών αλλαγών για τη βελτίωση και την αναβάθμιση της
διοικητικής συμπεριφοράς και της οργανωτικής λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης, ώστε να καταστεί ικανή
να ανταποκριθεί στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος που
δραστηριοποιείται. Όλα αυτά οδήγησαν στην ανάγκη συνεχούς διοικητικής μεταρρύθμισης, μέρος της
οποίας αποτελεί η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
1.2.3 Κυβέρνηση και Διακυβέρνηση

Ένα κράτος πρέπει να διοικείται με κάποιο σύστημα, δηλαδή να κυβερνάται. Σύμφωνα με την Britannica:1
Ο όρος κυβέρνηση (government) αναφέρεται στο πολιτικό σύστημα με το οποίο ένα κράτος ή μια
κοινότητα διοικείται και νομοθετείται.
Η κυβέρνηση αποτελείται από θεσμούς που είναι επιφορτισμένοι με τη λήψη συλλογικών αποφάσεων
για λογαριασμό της κοινωνίας (Hague & Harrop, 2011, σελ. 37). Με τη στενή έννοια, ο όρος κυβέρνηση
αναφέρεται στο υψηλότερο επίπεδο των πολιτικών αξιωμάτων: στους προέδρους, τους πρωθυπουργούς και
τους άλλους αξιωματούχους του κράτους (π.χ. υπουργοί). Με μια ευρύτερη έννοια, η κυβέρνηση
περιλαμβάνει όλους τους θεσμούς που λαμβάνουν και εφαρμόζουν αποφάσεις για λογαριασμό της
κοινότητας (π.χ. αστυνομία, δικαστές, δημόσιοι υπάλληλοι). Στην κυβέρνηση η κοινότητα έχει εκχωρήσει το
μονοπώλιο της βίας, μεταμορφώνοντας μια άναρχη κοινωνία όπου καθένας θα ήταν αντίπαλος όλων των
άλλων σε μια προσπάθεια ατομικής ευημερίας σε μια ειρηνική και συνεργατική κοινωνία.
Ο όρος διακυβέρνηση (governance) δεν έχει έναν καθολικά αποδεκτό ορισμό. Επιπρόσθετα, η σημασία
του διαφοροποιείται ανάλογα με το πλαίσιο αναφοράς (context). Σε γενικές γραμμές, η έννοια κινείται
ανάμεσα στην πολιτική και την κυβέρνηση (Hague & Harrop, 2011, σελ. 39).
Όταν ο όρος διακυβέρνηση (governance) χρησιμοποιείται στους οργανισμούς, τότε συνήθως
αναφέρεται σε ένα σύστημα που δίνει ένα πλαίσιο για τη διοίκησή τους. Η διακυβέρνηση αναγνωρίζει ποιος
μπορεί να πάρει αποφάσεις, ποιος έχει την εξουσία να ενεργεί εκ μέρους του οργανισμού και ποιος είναι
υπόλογος για τις ενέργειες και την απόδοση του οργανισμού και των ανθρώπων του. Η διακυβέρνηση
(governance) επιτρέπει στη διοίκηση και το συμβούλιο του οργανισμού να κατευθύνουν τους οργανισμούς
νόμιμα, ηθικά, βιώσιμα και επιτυχημένα προς όφελος των μετόχων, του προσωπικού, των πελατών και της
ευρύτερης κοινωνίας (Chartered Governance Institute UK and Ireland, 2022). Στο πλαίσιο των επιχειρήσεων
ο όρος που χρησιμοποιείται συχνά είναι εταιρική διακυβέρνηση (corporate governance).
Όταν χρησιμοποιείται στις δημόσιες πολιτικές (Lynn, as cited in Kubicek, 2011, σελ. 25):
O όρος διακυβέρνηση (governance) αναφέρεται σε νόμους, διοικητικούς κανόνες και πρακτικές που
καθορίζουν αλλά και περιορίζουν την κυβερνητική δραστηριότητα, όπου αυτή η δραστηριότητα
ορίζεται ως η παραγωγή και η παράδοση δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών.
Σύμφωνα με τους Torres et al. (2005, as cited in Wong et al., 2017):
H διακυβέρνηση (governance) ορίζεται ως οι κανόνες, οι διαδικασίες και οι συμπεριφορές που
επηρεάζουν τον τρόπο που η δημόσια διοίκηση λειτουργεί, δηλαδή η οργάνωση και η κουλτούρα της
δημόσιας διοίκησης.
Σύμφωνα με τους Hague & Harrop (2011, σελ. 39):
H διακυβέρνηση (governance) υποδηλώνει τη δραστηριότητα λήψης συλλογικών αποφάσεων. Αυτή
μπορεί να περιλαμβάνει την κυβέρνηση, ωστόσο περιλαμβάνει και άλλους συμμετέχοντες, π.χ.
κοινωνία πολιτών, ΜΚΟ κ.λπ.
1
https://www.britannica.com/topic/government
Στη διεθνή διακυβέρνηση, πολλά ζητήματα διευθετούνται μέσω διαπραγματεύσεων, χωρίς να υπάρχει
μια κυβέρνηση. Για παράδειγμα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει διακυβέρνηση, χωρίς όμως να υπάρχει μια
κεντρική κυβέρνηση.
Η διακυβέρνηση μιας χώρας είναι πάνω από τους φορείς, τους οργανισμούς και τις διαδικασίες,
καθώς, εάν υπάρξει κάποια αποτυχία, η κυβέρνηση θα βρεθεί υπόλογη (Moon, 2004, as cited in Wong et al.,
2007). Ως παράδειγμα, σκεφτείτε τις καταστροφικές φωτιές στην Αττική το 2018 και στην Εύβοια το 2021,
αλλά και τα προβλήματα με τα χιόνια στην Αθήνα το 2022. Σκεφτείτε κατά πόσο υπήρχε πρόβλημα
διακυβέρνησης και σε ποιους τομείς και πόσο τελικά οι αντίστοιχες κυβερνήσεις θεωρήθηκαν υπεύθυνες και
τους ζητήθηκε να λογοδοτήσουν.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει προτείνει 12 αρχές καλής διακυβέρνησης (Council of Europe, 2022).
Αυτές είναι:
1. Δίκαιη διεξαγωγή εκλογών, αντιπροσωπευτικότητα και συμμετοχή.
2. Ταχύτητα ανταπόκρισης.
3. Αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα.
4. Ανοικτότητα και διαφάνεια.
5. Κράτος δικαίου.
6. Ηθική.
7. Αξιοσύνη και ικανότητα.
8. Καινοτομία και ανοικτότητα για αλλαγή.
9. Βιωσιμότητα και μακροπρόθεσμος προσανατολισμός.
10. Στιβαρή οικονομική διαχείριση.
11. Ανθρώπινα δικαιώματα, διαφορετικότητα και κοινωνική συνοχή.
12. Λογοδοσία.
Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν τρία διακριτά μοντέλα διακυβέρνησης (governance
models) (Kubicek et al., 2011):
• Το ιεραρχικό μοντέλο (hierarchical model), σύμφωνα με το οποίο υπάρχει μια συγκέντρωση του
σχεδιασμού και των λειτουργιών.
• Το μοντέλο αγοράς (market model), που αναφέρεται σε περιπτώσεις στις οποίες, για παράδειγμα, η
λειτουργία συγκεκριμένων υπηρεσιών ανατίθεται σε αναδόχους ή σε παρόχους υπηρεσιών με βάση
σχετικές δημόσιες προμήθειες.
• Το μοντέλο δικτύου (network model) ή αλλιώς συνομοσπονδίας (federation), που εμπεριέχει
περιπτώσεις στις οποίες οι φορείς διαπραγματεύονται κανόνες, οι οποίοι στη συνέχεια αποτελούν
κοινές συμφωνίες.
1.2.4 Ορισμοί Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Έχουν προταθεί πολλοί ορισμοί για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση από διεθνείς οργανισμούς, κυβερνήσεις
και ακαδημαϊκούς. Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζουμε μία από τις πρώτες σχετικές επισκοπήσεις, στην
οποία παρουσιάζονται οι πιο σημαντικοί από αυτούς και επιχειρείται μια κριτική αξιολόγησή τους, όπως
αρχικά παρουσιάστηκε στην εργασία των Grönlund & Horan (2005).
Στις ΗΠΑ σε έναν νόμο του 2002, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ορίζεται ως:
Η χρήση από την κυβέρνηση διαδικτυακών εφαρμογών και άλλων τεχνολογιών πληροφοριών, σε
συνδυασμό με διαδικασίες που υλοποιούν αυτές τις τεχνολογίες, ώστε (α) να βελτιώσουν την
πρόσβαση και την παράδοση κυβερνητικών πληροφοριών και υπηρεσιών στο κοινό και σε άλλους
δημόσιους φορείς ή (β) να φέρουν βελτιώσεις στις κυβερνητικές λειτουργίες, οι οποίες μπορούν να
περιλαμβάνουν αύξηση της αποδοτικότητας, αποτελεσματικότητας, ποιότητας υπηρεσιών ή
μετασχηματισμού.
Η Παγκόσμια Τράπεζα το 2004 προσδιόριζε περιγραφικά τον όρο Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ως εξής:
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αναφέρεται στη χρήση, από τους δημόσιους φορείς, τεχνολογιών
πληροφοριών που έχουν την ικανότητα να μετασχηματίζουν τις σχέσεις με τους πολίτες, τις
επιχειρήσεις και τους άλλους αρμούς της κυβέρνησης. Αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να
εξυπηρετήσουν μια σειρά από διαφορετικούς στόχους: καλύτερη παράδοση κυβερνητικών
υπηρεσιών στους πολίτες, βελτιωμένη αλληλεπίδραση με τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία,
ενδυνάμωση των πολιτών μέσω της πρόσβασης σε πληροφορίες, και πιο αποδοτική κυβερνητική
διαχείριση. Τα αποτελέσματα μπορεί να είναι λιγότερη διαφθορά, αυξημένη διαφάνεια, μεγαλύτερη
ευκολία, αύξηση εισοδήματος, και/ή μείωση κόστους.
Ο ΟΟΣΑ ανέφερε ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι (OECD, 2003, σελ. 23):
Η χρήση ΤΠΕ, και κυρίως του διαδικτύου, ως εργαλείου για την επίτευξη καλύτερης διακυβέρνησης.
Πολλοί άλλοι ορισμοί έχουν επίσης προταθεί. Κάποιοι από αυτούς είναι γενικοί, ενώ κάποιοι άλλοι,
συνήθως από ακαδημαϊκούς, είναι πολύ πιο συγκεκριμένοι σε κάποιον συγκεκριμένο τεχνολογικό ή
οργανωσιακό χώρο, ώστε να συνάδουν με τους ερευνητικούς τους στόχους. Για παράδειγμα, κάποιοι ορισμοί
εστιάζουν στις τεχνολογικές δυνατότητες που δίνει το διαδίκτυο για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών
αγνοώντας τα οργανωσιακά ή και θεσμικά και νομικά ζητήματα που εγείρει η εισαγωγή των τεχνολογιών
αυτών. Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η έρευνα στην περιοχή των ηλεκτρονικών ψηφοφοριών, η οποία δεν
ερευνά το πλαίσιο των δημοκρατικών διαδικασιών στο οποίο εφαρμόζονται οι σχετικές ψηφοφορίες. Άλλοι
ορισμοί μιλούν γενικά για «καλύτερη κυβέρνηση».
Από τα πρώτα χρόνια της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είχε διαπιστωθεί ότι οι σχετικοί ορισμοί έχουν
σημαντικές ομοιότητες και κατά βάση περιέχουν τρεις στόχους (Grönlund & Horan, 2005):
1. περισσότερο αποδοτική κυβέρνηση,
2. καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες,
3. βελτιωμένες δημοκρατικές διαδικασίες.
Επιπλέον, φαίνεται ότι οι ορισμοί που δίνονται από τους διεθνείς οργανισμούς είναι πληρέστεροι από
αυτούς που δίνονται από κυβερνήσεις κρατών ή ακαδημαϊκούς. Τα κοινά τους σημεία είναι ότι: (α)
αναγνωρίζουν την ανάγκη για οργανωσιακές αλλαγές μαζί με την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών, (β)
εστιάζουν στον ευρύτερο ρόλο του δημοσίου στην κοινωνία, αυτό που γενικά ονομάζεται διακυβέρνηση
(governance).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ως εξής (European Commission, 2003):
Η χρήση νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας στον δημόσιο τομέα σε συνδυασμό με τις
οργανωτικές αλλαγές και τις νέες δεξιότητες, έτσι ώστε να βελτιωθούν οι δημόσιες υπηρεσίες και οι
δημοκρατικές διαδικασίες και να ενδυναμωθεί η στήριξη των δημόσιων πολιτικών.
Σχήμα 1.1. Ο ορισμός της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση (από το προσωπικό αρχείο
των συγγραφέων).
Το Σχήμα 1.1 επιχειρεί να αποδώσει διαγραμματικά τον ορισμό αυτό. Στα αριστερά βλέπουμε τις
προϋποθέσεις επίτευξης της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (νέες ΤΠΕ, οργανωτικές αλλαγές, νέες δεξιότητες),
ενώ στα δεξιά βλέπουμε τους στόχους της ΗΔ. Μάλιστα, ο πρώτος στόχος (βελτίωση υπηρεσιών) είναι εκείνο
το κομμάτι της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης που αναφέρεται ως παροχή δημόσιων υπηρεσιών ή
ηλεκτρονική δημόσια διοίκηση, ενώ οι άλλοι δύο στόχοι (βελτίωση δημοκρατικών διαδικασιών και
ενδυνάμωση στήριξης δημοσίων πολιτικών) αποτελούν το αντικείμενο της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Σε αυτό το βιβλίο θα υιοθετήσουμε τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφενός διότι η Ελλάδα ως
κράτος μέλος έχει συνεισφέρει σε αυτόν και συνεπώς τον αποδέχεται, αφετέρου διότι όλες οι στρατηγικές,
τα προγράμματα, οι χρηματοδοτήσεις και οι δείκτες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ευρώπη και την
Ελλάδα ουσιαστικά βασίζονται σε αυτόν.
Το μόνο σημείο που έχει αλλάξει από τότε που έχει προταθεί αυτός ο ορισμός είναι η έμφαση στο
άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων ως επιπλέον σημαντική πολιτική προτεραιότητα εντός της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Ακολουθώντας τις σύγχρονες τάσεις θεωρούμε τα ανοικτά δεδομένα ως
σημαντικό κομμάτι της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και τα μελετούμε στο παρόν βιβλίο.
1.2.5 Ορισμοί Ηλεκτρονικής Συμμετοχής και Δημοκρατίας

Από τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση προκύπτει η ανάγκη μελέτης και
του πεδίου της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής (electronic Participation), το οποίο σχετίζεται άμεσα με το πεδίο
της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας (electronic ή tele ή digital Democracy).
Ο όρος Ηλεκτρονική Συμμετοχή (eParticipation) έχει οριστεί ως εξής (Demo-net, 2007):

Ο όρος Ηλεκτρονική Συμμετοχή περιγράφει τις προσπάθειες για επέκταση και εμβάθυνση της
συμμετοχής στα κοινά με τη διευκόλυνση των πολιτών να συνδεθούν μεταξύ τους, με τους
εκλεγμένους εκπροσώπους τους και τις κυβερνήσεις με τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και
Επικοινωνιών (ΤΠΕ).
Επίσης πολλές φορές, η Ηλεκτρονική Συμμετοχή σχετίζεται με (Macintosh, 2004):
Τη χρήση ΤΠΕ για την εμπλοκή των πολιτών με τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και την παροχή
δημόσιων υπηρεσιών.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η Ηλεκτρονική Συμμετοχή ορίζεται ως (United Nations, 2014):
Η διαδικασία της εμπλοκής των πολιτών μέσω ΤΠΕ στην πολιτική, τη λήψη αποφάσεων και τη
σχεδίαση και παροχή υπηρεσιών, ώστε να γίνει η δημόσια διοίκηση περισσότερο συμμετοχική,
συμπεριληπτική (ή πολυδετική, inclusive), συλλογική (collaborative) και διαβουλευτική (deliberative).
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι χρησιμοποιούμε τον όρο συμμετοχή κατ’ οικονομία, για να
δηλώσουμε ουσιαστικά την πολιτική συμμετοχή ή αλλιώς τη συμμετοχή στα κοινά. Η πολιτική συμμετοχή
αναφέρεται σε όλους τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι επιχειρούν να επηρεάσουν
τις πολιτικές της κυβέρνησής τους (Hague & Harrop, 2011, σελ. 39).
Ο όρος Ηλεκτρονική Δημοκρατία (eDemocracy) έχει οριστεί ως εξής (Macintosh, 2004):

Ο όρος Ηλεκτρονική (ή ψηφιακή ή τηλε) Δημοκρατία αναφέρεται στη χρήση ΤΠΕ για την υποστήριξη
των δημοκρατικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων.
Η έρευνα στην περιοχή της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας περιλαμβάνει επίσης έρευνα στην έννοια της
δημοκρατίας, του ηλεκτρονικού εκδημοκρατισμού, του ρόλου των ΤΠΕ στο πολιτικό σύστημα, του δομικού
μετασχηματισμού της δημόσιας σφαίρας κ.ά. Με αυτή την έννοια, η έρευνα στην Ηλεκτρονική Δημοκρατία
επικεντρώνεται στην αναζήτηση του πώς οι διαδικασίες που υποστηρίζονται από ΤΠΕ μπορούν να
διευκολύνουν τους δημοκρατικούς στόχους (Susha & Grönlund, 2012).
Κάποιοι ερευνητές θεωρούν τους όρους Ηλεκτρονική Δημοκρατία και Ηλεκτρονική Συμμετοχή
ταυτόσημους και τους χρησιμοποιούν εναλλάξιμα. Κάποιοι άλλοι θεωρούν την Ηλεκτρονική Συμμετοχή ως
μέρος της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας, ενώ για άλλους οι δύο περιοχές συνδέονται μεν, ωστόσο είναι
ουσιαστικά ανεξάρτητες. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι μεγάλο κομμάτι της έρευνας σε ζητήματα
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής εστιάζεται στη χρήση της τεχνολογίας, χωρίς ωστόσο να αναφέρει ρητά ποιος είναι
ο τελικός στόχος της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Η έρευνα στην Ηλεκτρονική Δημοκρατία πολλές φορές
υπονοεί ότι ο απώτερος στόχος είναι η συμμετοχική δημοκρατία (participatory democracy) μέσω των
μετασχηματισμών που θα επιτευχθούν με τη χρήση της τεχνολογίας και του αντίκτυπου της Ηλεκτρονικής
Συμμετοχής. Άλλοι ωστόσο τονίζουν ότι τη συμμετοχή και την Ηλεκτρονική Συμμετοχή τις συναντούμε επίσης
σε μη δημοκρατικά καθεστώτα. Σίγουρα μπορείτε να ανακαλέσετε περιπτώσεις όπου πολίτες ουσιαστικά
υποχρεώνονται να συμμετάσχουν «αυθόρμητα» σε κρατικές εκδηλώσεις ή να επικροτήσουν ζωηρά τις θέσεις
κάποιου ηγέτη σε μια δημόσια ομιλία του. Συνεπώς, είναι μάλλον πιο ακριβές να θεωρήσουμε ότι οι δύο
περιοχές έχουν κοινά σημεία, ωστόσο έχουν και σημεία τα οποία δεν είναι κοινά. Σε αυτό το βιβλίο θα
εστιάσουμε στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή με έμφαση στη χρήση της τεχνολογίας, χωρίς ωστόσο να
παραγνωρίζουμε τα ζητήματα που τέθηκαν πιο πάνω. Θα επανέλθουμε στο ζήτημα στο κεφάλαιο 8.
1.3 Προκλήσεις – Νέα Δεδομένα

Διαχρονικά, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί πολιτική επιλογή για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων
προκλήσεων, αλλά και την αξιοποίηση της ραγδαίας ανάπτυξης της πληροφορικής τεχνολογίας. Ιστορικά, η
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, ως όρος, καθιερώθηκε τη δεκαετία του 1990 και σχετίζεται με την ανακάλυψη
του διαδικτύου και την αλματώδη ανάπτυξη της χρήσης του. Συνεπώς, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αρχικά
ταυτίστηκε με την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του διαδικτύου από τον δημόσιο τομέα. Σύντομα ωστόσο
διαπιστώθηκε ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των
ευρύτερων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες παγκοσμίως.
Σε αυτό το πλαίσιο, σε πολιτικό επίπεδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2000 μια σειρά από υπουργικές
δηλώσεις (ministerial declaration) έχουν κατά καιρούς απαριθμήσει τις προκλήσεις αλλά και τον ρόλο που
θα μπορούσε να έχει η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην αντιμετώπισή τους. Για παράδειγμα, τα τελευταία
χρόνια, η υπουργική δήλωση του Tallinn το 2017 αναγνώρισε ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει σοβαρές
κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές προκλήσεις (EU ministerial declaration, 2017). Η υπουργική
δήλωση του Βερολίνου το 2019 αναφέρει επίσης την παγκόσμια κρίση λόγω της πανδημίας COVID-19 ως μια
ακόμη πρόκληση (EU ministerial declaration, 2019). Η συνεχής ψηφιοποίηση όλων των δραστηριοτήτων
μετασχηματίζει τις κοινωνίες και τις οικονομίες μας και θέτει σε αμφισβήτηση τις παλαιότερες πολιτικές σε
μια σειρά θεμάτων, καθώς και τον ρόλο αλλά και τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης. Μεγάλοι
οργανισμοί, όπως ο ΟΟΣΑ, τα Ηνωμένα Έθνη και η G20, μελετούν εντατικά την παγκοσμιοποίηση και τον
ψηφιακό μετασχηματισμό και αναδεικνύουν ευκαιρίες για αναθεώρηση του τρέχοντος θεσμικού πλαισίου
που σχετίζεται με την ψηφιοποίηση. Η ανάπτυξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης παίζει κεντρικό ρόλο για
την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων με την αξιοποίηση των αναδυόμενων ψηφιακών ευκαιριών.
Μεταξύ των άλλων, ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να ενδυναμώσει την εμπιστοσύνη στις
κυβερνήσεις που είναι απαραίτητη ώστε οι πολιτικές να είναι αποτελεσματικές με την ανάπτυξη της
διαφάνειας, της ανταπόκρισης, της αξιοπιστίας και της ακεραιότητας της διακυβέρνησης. Η Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση είναι σημαντική για την ανάπτυξη της οικονομίας των δεδομένων (data economy) και της
Ψηφιακής Ενιαίας Αγοράς (Digital Single Market) ειδικά για τη διασφάλιση της ασφαλούς και ελεύθερης
διακίνησης των δεδομένων ως κινητήριου μοχλού (enabler) για την ψηφιακή καινοτομία στην Ευρώπη και
για τη μείωση του κόστους και των εμποδίων για τη λειτουργία της κοινής αγοράς. Η υπουργική δήλωση της
Λισαβόνας το 2021 αναφέρει ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός φέρνει οφέλη στους πολίτες, στις
επιχειρήσεις και συνολικά στην κοινωνία, ωστόσο έχει οδηγήσει σε προκλήσεις αναφορικά με τα ανθρώπινα
δικαιώματα και τις ελευθερίες, καθώς και τις ανισότητες στο ψηφιακό περιβάλλον, ενώ έχει και σημαντικό
περιβαλλοντικό αποτύπωμα (EU ministerial declaration, 2021).
Συνεπώς, σε μια εποχή διαδικτυακής επικοινωνίας οι δημόσιες διοικήσεις παγκοσμίως αντιμετωπίζουν
παρόμοια προβλήματα και προκλήσεις. Αυτές συμπεριλαμβάνουν:
• την «επανεφεύρεση» της κυβέρνησης με μια πολιτοκεντρική προσέγγιση,
• τη βελτίωση της απόδοσης και της ποιότητας υπηρεσιών μέσω μετρήσεων,
• την αλλαγή των οργανωτικών ορίων και της δομής της δημόσιας διοίκησης,
• τις συνεργασίες με τον ιδιωτικό τομέα σε νέα βάση,
• την εξουσιοδότηση και εκχώρηση αποφάσεων και αρμοδιοτήτων σε τοπικές και ανεξάρτητες αρχές,
• την παγκοσμιοποίηση και τον αυξημένο ανταγωνισμό,
• την αντιμετώπιση παγκόσμιων κρίσεων, όπως πανδημίες (π.χ. COVID-19) και πολέμων.
Η χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) για τη διευκόλυνση προσπαθειών

αναδιοργάνωσης, εκσυγχρονισμού και επανίδρυσης του κράτους έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι μια απλή
διαδικασία. Γενικότερα παρατηρείται μια αυξανόμενη πίεση στις οργανώσεις του δημόσιου τομέα να
χειριστούν τα πληροφοριακά συστήματα ως βασικό επιχειρηματικό πόρο.
Σε αυτά τα πλαίσια, οι βασισμένες σε ΤΠΕ λύσεις πρέπει να υπερνικήσουν μια σειρά εγγενών
αρνητικών χαρακτηριστικών της δημόσιας διοίκησης προκειμένου να προσθέσουν αξία στο τελικό διοικητικό
προϊόν. Αυτές περιλαμβάνουν:
• πολυπλοκότητα των διοικητικών διαδικασιών, καθώς πρέπει να συνδυαστούν πολλοί δράστες,
αλληλοσυγκρουόμενα ενδιαφέροντα και στόχοι,
• ιεραρχική (κάθετη) και χαμηλής ποιότητας επικοινωνία μεταξύ των δημόσιων υπηρεσιών, που οδηγεί
σε συστήματα καθετοποιημένα («stovepipe», «legacy») από διοικητική και από πληροφορική
άποψη,
• αποκλίνουσες απόψεις και ορισμούς για την ίδια πληροφορία,
• ασαφείς επιχειρησιακές διαδικασίες που εκτελούνται από το ίδιο ασαφείς ανθρώπινους ρόλους.
Λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική εξέλιξη της δημόσιας διοίκησης κατά τη διάρκεια του τελευταίου
αιώνα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα σύγχρονα διοικητικά συστήματα έχουν αναπτύξει έντονη
εσωτερική διαφοροποίηση προκειμένου να αντιμετωπίσουν ένα σύνθετο και ασταθές εξωτερικό
περιβάλλον. Εντούτοις, αυτή η πρόοδος δεν υποστηρίχθηκε με το απαραίτητο επίπεδο ολοκλήρωσης στο
εσωτερικό της διοίκησης, μέσω της ανάπτυξης επαρκών διοργανωσιακών διεπαφών οριζοντίως μεταξύ των
φορέων. Το αποτέλεσμα είναι ένα ιδιαίτερα κατακερματισμένο διοικητικό σύστημα. Επιπλέον και παρά τις
σημαντικές αλλαγές στην κουλτούρα, το διοικητικό προϊόν και το συνολικό μέγεθος της δημόσιας διοίκησης
κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα, η εξωτερική διεπαφή και ο τρόπος επικοινωνίας της δημόσιας
διοίκησης με την κοινωνία παραμένουν βασικά τα ίδια. Συνεπώς, έχει εντοπιστεί ένα διπλό έλλειμμα
επικοινωνίας/ολοκλήρωσης. Πρώτον, μεταξύ των φορέων της δημόσιας διοίκησης και δεύτερον μεταξύ της
δημόσιας διοίκησης και του εξωτερικού περιβάλλοντος (Περιστέρας, 2007).
1.4 Προσεγγίσεις για τις Σχέσεις των Βασικών Εννοιών

Όπως είδαμε στον ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, αλλά και στην
παρουσίαση των υπόλοιπων ορισμών στην επιστημονική βιβλιογραφία και τη διεθνή πρακτική υπάρχει μια
σύνδεση των εννοιών που μας αφορούν.
Πριν προχωρήσουμε στην παρουσίαση των διαφορετικών προσεγγίσεων σχετικά με τη σύνδεση των
εννοιών αυτών, θα πρέπει να σημειώσουμε ένα επιπλέον πρόβλημα που προκύπτει από την ελληνική
απόδοση των σχετικών όρων. Πιο συγκεκριμένα, με την εισαγωγή του αγγλικού όρου electronic government
αυτός αποδόθηκε στα ελληνικά ως «ηλεκτρονική διακυβέρνηση» και όχι ως «ηλεκτρονική κυβέρνηση». Ο
όρος «Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση» έκτοτε καθιερώθηκε και χρησιμοποιείται ευρέως ως μετάφραση του
αγγλικού όρου electronic government. Το πρόβλημα ξεκινά από τη στιγμή που στην αγγλική βιβλιογραφία
υπάρχει μια συζήτηση για τη διαφορά μεταξύ government και governance, καθώς και για το ακριβές
περιεχόμενο των αντίστοιχων όρων electronic government και electronic governance. Ο όρος governance
αποδίδεται στα ελληνικά συνήθως ως «διακυβέρνηση». Καθώς όμως ο όρος electronic government είχε ήδη
αποδοθεί ως «Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση», δεν υπάρχει πλέον ελληνικός όρος, ώστε να αποδοθεί ο όρος
electronic governance.
Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζουμε ορισμένες εναλλακτικές προσεγγίσεις που έχουν προταθεί για
την κατανόηση των συσχετίσεων των όρων eGovernance, eGovernment, Ηλεκτρονική Δημοκρατία και
Ηλεκτρονική Συμμετοχή. Λόγω του προβλήματος στη διάκριση της μετάφρασης μεταξύ eGovernance και
eGovernment, θα κρατήσουμε στο μεγαλύτερο μέρος της ενότητας την αγγλική ορολογία.
Σύμφωνα με μια προσέγγιση, ο όρος eGovernment αναφέρεται αποκλειστικά στη χρήση τεχνολογιών
πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) για τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών. Μια προσέγγιση θεωρεί
ότι η eGovernance θα πρέπει να βρίσκεται στην καρδιά των εθνικών στρατηγικών ΤΠΕ, έτσι ώστε η ανάπτυξη
της eGovernment να είναι βιώσιμη (Tan et al., 2005, cited in Wong et al., 2007). Θεωρείται επομένως ότι η
έννοια της eGovernance είναι ευρύτερη της eGovernment, καθώς περιέχει όλες τις διοικητικές προκλήσεις
που φέρνουν τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα. Εδώ, η έννοια της eGovernance θεωρείται ότι περιέχει
τέσσερα επίπεδα, τα οποία είναι τα ακόλουθα:
1. Μετασχηματισμός των εργασιών της κυβέρνησης.
2. Αύξηση της συμμετοχής, της ανοικτότητας, της διαφάνειας και της επικοινωνίας.
3. Μετασχηματισμός της διάδρασης μεταξύ κυβέρνησης και των εσωτερικών και εξωτερικών
πελατών.
4. Μετασχηματισμός της κοινωνίας μέσω της ανάδυσης της η-κοινωνίας, η οποία εμπεριέχει δίκτυα
σχέσεων, όπως μεταξύ πολιτών (citizen-to-citizen), αλλά και μεταξύ των Μη Κυβερνητικών
Οργανισμών (ΜΚΟ).
Στο υπόλοιπο της ενότητας παρουσιάζουμε κάποιες σχετικές προσεγγίσεις.
1.4.1 Προσέγγιση Ζωνών Ελέγχου και Επιρροών

Αυτή η προσέγγιση ξεκινά από την απεικόνιση των βασικών περιοχών ελέγχου και των σχέσεών τους. Όπως
φαίνεται στο Σχήμα 1.2, υπάρχουν τρεις βασικές περιοχές ελέγχου, οι οποίες είναι η επίσημη πολιτική, η
δημόσια διοίκηση και η κοινωνία των πολιτών. Οι τομές των περιοχών δείχνουν ζώνες συναλλαγών όπου
γίνεται διαπραγμάτευση για τον έλεγχο, για παράδειγμα τα λόμπι και τα μέσα στο αριστερό μέρος, οι
ενδιάμεσοι στην παροχή υπηρεσιών στο δεξιό μέρος, καθώς και η αλληλεπίδραση στα κυβερνητικά
συμβούλια και τις επιτροπές στο πάνω μέρος (Grönlund & Horan, 2005).
Σχήμα 1.2 Βασικές περιοχές ελέγχου και σχέσεις σε ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης (από το προσωπικό
αρχείο των συγγραφέων).
Αντίστοιχα με αυτό το μοντέλο, έχει προταθεί επίσης ο διαχωρισμός των βασικών εννοιών της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης, όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.3 (Περιστέρας, 2007).
Εδώ, στο πάνω μέρος του σχήματος έχουμε το σύστημα διακυβέρνησης (governance system). Αυτό
μπορεί να χωριστεί στο πολιτικό σύστημα, που εμπεριέχει τους αιρετούς σε όλα τα επίπεδα, καθώς και το
διοικητικό σύστημα, που περιέχει κατά βάση τους δημοσίους υπαλλήλους. Στο κάτω μέρος του σχήματος
βλέπουμε την κοινωνία. Η αλληλεπίδραση του συστήματος διοίκησης με την κοινωνία σχετίζεται με την
παροχή δημόσιων υπηρεσιών και με την έννοια του eGovernment. Η αλληλεπίδραση του πολιτικού
συστήματος σχετίζεται με τη διαμόρφωση δημόσιας πολιτικής και με την έννοια της Ηλεκτρονικής
Δημοκρατίας και της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Σχήμα 1.3 Το σύστημα διακυβέρνησης και η σχέση του με την κοινωνία (αναπαραγωγή με την άδεια του συγγραφέα).
1.4.2 Προσέγγιση Κυρίαρχης eGovernance

Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, θα πρέπει οι όροι eGovernment και eGovernance να διαχωριστούν.
Επιπρόσθετα θεωρείται ότι το eGovernance εμπεριέχει τόσο ζητήματα eGovernment όσο και Ηλεκτρονικής
Δημοκρατίας. Το eGovernment σχετίζεται κατά βάση με την ηλεκτρονική παροχή δημόσιων υπηρεσιών.
Μπορεί ωστόσο να επεκταθεί και να περιέχει και άλλες περιοχές αυτού που ευρύτερα αναφέρεται και ως
eAdministration (ηλεκτρονική διοίκηση).
Από την άλλη μεριά, θεωρείται ότι η Ηλεκτρονική Δημοκρατία εμπεριέχει τόσο την Ηλεκτρονική
Συμμετοχή όσο και την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία. Η περιοχή της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας (eVoting)
παρουσιάζει επίσης έντονο ενδιαφέρον και μελετάται ως μια διακριτή περιοχή ενδιαφέροντος λόγω της
μεγάλης σημασίας της στην πολιτική και της τεχνικής πολυπλοκότητάς της.
Σχήμα 1.4 Οριοθέτηση περιοχών ΗΔ σύμφωνα με την προσέγγιση της «κυρίαρχης» eGovernance (από το προσωπικό
Το βασικό θετικό στοιχείο αυτής της προσέγγισης είναι ότι εμπεριέχει όλες τις έννοιες σε ένα ενιαίο πλαίσιο.
Το βασικό αρνητικό της στοιχείο είναι ότι δεν είναι συμβατή με τον ορισμό της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης,
όπως αυτός προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο εντοπισμός των στοιχείων που στοιχειοθετούν την
έλλειψη συμβατότητας αφήνεται στον αναγνώστη.
1.4.3 Προσέγγιση Κυρίαρχης ηΚοινωνίας
Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, τόσο η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση όσο και η Ηλεκτρονική Δημοκρατία
εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που αποκαλείται Ηλεκτρονική Κοινωνία (Roztocki et al., 2022). Στη
συνέχεια, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελείται από την πληροφόρηση και τις δημόσιες υπηρεσίες. Από
την άλλη, η Ηλεκτρονική Δημοκρατία αποτελείται από την Ηλεκτρονική Συμμετοχή και το Ηλεκτρονικό
Κοινοβούλιο, που έχει ως αρμοδιότητα τη νομοθέτηση (κάτι που στη βιβλιογραφία στις ΗΠΑ αναφέρεται ως
e-rulemaking). Στο πιο χαμηλό επίπεδο ανάλυσης έχουμε διαφορετικές εκφάνσεις της Ηλεκτρονικής
Συμμετοχής και του Ηλεκτρονικού Κοινοβουλίου, τις περισσότερες από τις οποίες θα μελετήσουμε στο
κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή.
Σχήμα 1.5 Οριοθέτηση περιοχών ΗΔ σύμφωνα με την προσέγγιση της «κυρίαρχης» ηΚοινωνίας (από το προσωπικό
1.4.4 Προσέγγιση Ανοικτής Διακυβέρνησης

Η Ανοικτή Διακυβέρνηση είναι μια πιο σύγχρονη έννοια με ενδιαφέρον. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ως Ανοικτή
Διακυβέρνηση (Open Governance) ορίζεται (OECD, 2016):
Η κουλτούρα διακυβέρνησης η οποία βασίζεται σε καινοτόμες και βιώσιμες δημόσιες πολιτικές και
σε πρακτικές εμπνευσμένες από τις αρχές της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της συμμετοχής με
στόχο την προώθηση της δημοκρατίας και της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η Ανοικτή Διακυβέρνηση δεν πρέπει να υπάρχει ως ξεχωριστή πρωτοβουλία
αλλά ως ένα στοιχείο μιας προσέγγισης του «συνόλου του δημοσίου» (whole-of-government) για την
επίτευξη διαφορετικών πολιτικών στόχων σε τομείς όπως η ακεραιότητα του δημόσιου τομέα, η μάχη κατά
της διαφθοράς, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, η παροχή δημόσιων υπηρεσιών, οι δημόσιες προμήθειες κ.λπ.
Μια εθνική στρατηγική ανοικτής διακυβέρνησης πρέπει να βασίζεται σε αρχές, να προσβλέπει σε
μακροπρόθεσμους στόχους, να ορίζει αποτελέσματα μεσαίου χρονικού ορίζοντα και να περιέχει
συγκεκριμένες βραχυπρόθεσμες πρωτοβουλίες για να τα επιτύχει (OECD, 2016).
Η Ανοικτή Διακυβέρνηση ως δημόσια πολιτική εδράζεται στην ενσωμάτωση των αρχών της
διαφάνειας, της πρόσβασης στην πληροφορία και της ουσιαστικής συμμετοχής του πολίτη στις διαδικασίες
της κρατικής λειτουργίας. Οι πληροφορίες αυτής της ενότητας βασίζονται σε ανοικτό περιεχόμενο που έχει
δημιουργηθεί στα πλαίσια του έργου SlidiWiki, το οποίο έχει χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση στα
πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος Ορίζοντας 2020. Για περισσότερες πληροφορίες, καθώς και
παραδείγματα μπορείτε να συμβουλευτείτε τη σχετική βιβλιογραφία, π.χ. Lathrop & Ruma (2010).
1.4.4.1 Διαφάνεια
Η διαφάνεια αποτελεί στόχο που ιστορικά βρίσκεται σε αντιστοιχία με τον όρο ανοικτή διακυβέρνηση, καθώς
οι πρώτες πρωτοβουλίες ανοικτής διακυβέρνησης, είχαν ως στόχο τη διαφάνεια στη δράση της δημόσιας
διοίκησης. Οι κυρίαρχες τάσεις της διαφάνειας σήμερα είναι οι εξής:
• Εξ ορισμού διαφάνεια: δηλαδή παροχή της δημόσιας πληροφορίας απευθείας σε μορφή που να
μπορεί να την επεξεργαστεί και να την κατανοήσει ο πολίτης και όχι ύστερα από αίτηση για την
παροχή αυτής.
• Ανοικτά δεδομένα ως μέσο ενίσχυσης της διαφάνειας: δηλαδή παροχή της πληροφορίας σε
επεξεργάσιμη, μηχαναγνώσιμη μορφή και χωρίς τεχνικούς ή νομικούς περιορισμούς.
1.4.4.2 Συμμετοχή
Στα πλαίσια της ανοικτής διακυβέρνησης, η συμμετοχή αναφέρεται στην αύξηση της δυνατότητας του πολίτη
να συμμετέχει με διαφορετικούς τρόπους στην άσκηση δημόσιας διοίκησης και στην παροχή δημόσιων
υπηρεσιών. Εκφράζεται κυρίως:
• με τη συμμετοχή του πολίτη στον σχεδιασμό και στην κατάρτιση κανονιστικών κειμένων (π.χ.
δημόσια διαβούλευση για νομοθετικά και κανονιστικά κείμενα),
• με τη συμμετοχή του πολίτη στη λήψη αποφάσεων (π.χ. συμμετοχική κατάρτιση προϋπολογισμών),
• με τη συμμετοχή του πολίτη στη βελτίωση της δημόσιας πληροφορίας (π.χ. εντοπισμός λαθών σε
χάρτη ή σε κείμενα) και την επεξεργασία αυτής (π.χ. σε editathons),
• με τη συμμετοχή του πολίτη στη δημιουργία υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (service co-
creation, π.χ. hackathons).
1.4.4.3 Λογοδοσία
Αφορά τη λογοδοσία της δημόσιας διοίκησης και της πολιτικής εξουσίας. Η λέξη «λογοδοσία» συνοδεύεται
συνήθως από το επίθετο «κοινωνική», δηλαδή ο λογοδοτών λογοδοτεί στην κοινωνία, όχι στο κράτος.
Με τη διασφάλιση της διαφάνειας και της συμμετοχής του πολίτη στη λήψη αποφάσεων σταδιακά
δημιουργείται η κοινωνική νόρμα του διαρκούς ελέγχου της διοίκησης από τον πολίτη. Κάτι τέτοιο είναι
δυνατόν γιατί τόσο μέσα από τη διαφάνεια όσο και μέσα από τη συμμετοχή ο διαρκής έλεγχος από τον πολίτη
είναι πολύ πιο εύκολος από ό,τι ήταν στο παρελθόν.
1.4.4.4 Συμμαχία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση

Η Συμμαχία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση (Open Government Partnership, OGP) είναι μια εθελοντική
διεθνής πρωτοβουλία που αποσκοπεί στη διασφάλιση κυβερνητικών δεσμεύσεων προς τους πολίτες2. Οι
δεσμεύσεις αυτές προάγουν τη διαφάνεια, τη λογοδοσία, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την
αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για την ενίσχυση της διακυβέρνησης. Τα μέλη της συμμαχίας το 2011 ήταν
μόλις 8 κυβερνήσεις, ενώ το 2022 αριθμούσαν 77 κυβερνήσεις και 106 τοπικούς φορείς, που εργάζονται μαζί
με εκατοντάδες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Κάθε δύο χρόνια, κάθε μέλος υποβάλλει ένα σχέδιο
δράσης το οποίο έχει συνδημιουργηθεί με την κοινωνία των πολιτών που περιέχει συγκεκριμένες δεσμεύσεις
για την ανάπτυξη της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της συμμετοχής στην κυβέρνηση.
1.5 Οφέλη Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Με το πέρασμα του χρόνου η τάση για την αυτοματοποίηση των κυβερνητικών υπηρεσιών σταδιακά
μεγεθύνεται. Ολοένα και περισσότερα κράτη (ενδεικτικά Ireland Government, 2017· US Government, 2002)
στοχεύουν στην ανάπτυξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης έχοντας ως θεμελιώδεις αρχές: 1. στο επίκεντρο
να βρίσκεται ο πολίτης, 2. να είναι προσανατολισμένη στα αποτελέσματα με μετρήσιμες βελτιώσεις για τον
2
https://www.opengovpartnership.org/
πολίτη, 3. να προωθεί την καινοτομία. Στη συνέχεια θα δούμε κάποια από τα βασικότερα πλεονεκτήματα της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία.
1.5.1 Μείωση Χρόνου, Κόστους και Αύξηση Αποδοτικότητας

Η ανάπτυξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης θα επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στις υπηρεσίες (Evans &
Yen, 2005· Joseph, 2015· Ndou, 2004). Με τη χρήση των υπηρεσιών μέσω του διαδικτύου μειώνεται η μέχρι
πρότινος υπάρχουσα γραφειοκρατία, βελτιώνοντας παράλληλα την οργάνωση των υπηρεσιών (Guo, 2010).
Προς όφελος τόσο των πολιτών όσο και των υπηρεσιών, μειώνονται ο χρόνος και το κόστος (Alshehri & Drew,
2010b· Gilbert et al., 2004), αφού ο αριθμός των εργαζομένων που απαιτούνται για την επιτυχή περάτωση
μιας διαδικασίας είναι πλέον μικρός.
1.5.2 Βελτίωση Παροχής Υπηρεσιών και Αύξηση Ικανοποίησης Πελατών

Σε αντίθεση με το παραδοσιακό μοντέλο, ένας πολίτης θα μπορεί να ολοκληρώσει τη διαδικασία που
επιθυμεί από οπουδήποτε και οποτεδήποτε (Guo, 2010), χωρίς να είναι απαραίτητη η μετάβασή του σε
πολλαπλές υπηρεσίες και γραφεία (Ndou, 2004). Αυτό οφείλεται στην ανάπτυξη διαδικτυακών πυλών, όπως
επίσης και στην καλύτερη διαλειτουργικότητα και συνεργασία που αποκτούν οι διάφορες υπηρεσίες μεταξύ
τους (Joseph, 2015· OECD, 2003). Η ανάπτυξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης επηρεάζει επίσης σημαντικά
και την επιχειρηματικότητα, καθώς δημιουργούνται νέες επιχειρήσεις πολύ ευκολότερα, αφού έχουν άμεση
πρόσβαση τόσο σε πληροφορίες όσο και σε υπηρεσίες απαραίτητες για την εκκίνησή τους. Οι ήδη
υπάρχουσες, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις από την άλλη, παρατηρούν την παραγωγικότητά τους να
αυξάνεται λόγω της άμεσης και εύκολης πρόσβασής τους σε πληροφορίες για θέματα όπως είναι οι τάσεις
της αγοράς, προγράμματα βοήθειας κ.ά. (OECD, 2003).
1.5.3 Διαφάνεια και Αποτροπή Διαφθοράς

Με ή χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών, η λήψη αποφάσεων αποτελεί μια διαδικασία που θα πρέπει να
χαρακτηρίζεται από διαφάνεια. Με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση οι πληροφορίες μπορούν να γίνουν
διαθέσιμες ελεύθερα στο διαδίκτυο για όλους (π.χ. Εφημερίδα της Κυβέρνησης). Με αυτόν τον τρόπο ο κάθε
πολίτης μπορεί να γνωρίζει άμεσα τις αποφάσεις που παίρνει η εκάστοτε κυβέρνηση για διάφορα θέματα
χωρίς να χρειάζεται να απευθυνθεί σε κάποιο κυβερνητικό γραφείο (Ndou, 2004). Χάρη σε αυτή τη
διαφάνεια, η πιθανότητα διαφθοράς μειώνεται, αφού δημοσιεύοντας κάθε λεπτομέρεια μπορούν πλέον και
αναγνωρίζονται τα αμφιλεγόμενα σημεία των αποφάσεων και των ενεργειών του κράτους.
1.5.4 Ενεργή Συμμετοχή και Βελτιωμένη Λήψη Αποφάσεων

Χάρη στις δυνατότητες που προσδίδει η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, οι πολίτες μέσα από φόρουμ και
διαδικτυακές εφαρμογές μπορούν να εκφέρουν τη γνώμη τους, να συμμετάσχουν σε κυβερνητικές
συζητήσεις και να συμμετάσχουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων (Ndou, 2004). Αυτή η δυνατότητα έχει
πολλαπλασιαστεί με την ανάπτυξη των κοινωνικων δικτύων και τη μεγάλη διείσδυση των κινητών συσκευών.
Η άμεση αλληλεπίδραση της κυβέρνησης με τους πολίτες οδηγεί στη βαθύτερη κατανόηση των προβλημάτων
και κατ’ επέκταση στην καλύτερη και ταχύτερη λήψη αποφάσεων. Αποτελέσματα αυτών είναι η ανάπτυξη
εμπιστοσύνης των πολιτών προς την κυβέρνηση και η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ τους (OECD, 2001).
Επιπλέον επίσης πλεονεκτήματα αποτελούν:
• το περιβαλλοντικό κέρδος, από την κατακόρυφη μείωση της χρήσης του χαρτιού σε όλες τις
υπηρεσίες (Guo, 2010),
• η βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών (Guo, 2010),
• η βελτίωση της ικανότητας στη χρήση της τεχνολογίας (Alshehri & Drew, 2010b).
1.6 Προβληματισμοί Σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Πέραν των πλεονεκτημάτων που προσφέρει η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, υπάρχουν πολλές προκλήσεις και
εμπόδια που μπορούν να καθυστερήσουν ή ακόμη και να εμποδίσουν την εφαρμογή της (Jaeger &
Thompson, 2003). Σε αυτές περιλαμβάνονται η αυτονομία των δημόσιων οργανισμών, ο ανταγωνισμός, η
έλλειψη διαλειτουργικότητας, η οργανωσιακή υποδομή που απαιτείται για τη συνεργασία (διαδικασίες,
κουλτούρα, κίνητρα) και τελικά ο ανασχεδιασμός του δημόσιου τομέα (Fountain, 2001). Οι προκλήσεις αυτές
ανήκουν σε κατηγορίες όπως: τεχνικές, οργανωτικές, κοινωνικές, οικονομικές (Alshehri & Drew, 2010b).
Συνολικά, υπάρχει μεγάλη επιφύλαξη ως προς μια άκριτη υποστήριξη του τεχνολογικού ντετερμινισμού,
δηλαδή της αντίληψης ότι απλώς και μόνο η υιοθέτηση τεχνολογίας θα βελτιώσει μια κατάσταση, π.χ. θα
αυξήσει την ποιότητα των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών ή θα μειώσει το κόστος για τον δημόσιο τομέα.
Θα πρέπει συνεπώς να πληρούνται και άλλες προϋποθέσεις, πέραν της χρήσης της τεχνολογίας, ώστε να
επιτύχουν οι δράσεις Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
1.6.1 Υποδομή Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνιών

Για την παροχή υπηρεσιών μέσω του διαδικτύου, η εκάστοτε κυβέρνηση απαιτείται να έχει στη διάθεσή της
τις κατάλληλες τεχνολογικές υποδομές. Οι υποδομές αυτές είναι αναγκαίο να βασίζονται σε ένα ενιαίο
μοντέλο, που θα επιτρέπει τη συνεχή και αξιόπιστη ανταλλαγή πληροφοριών στα κανάλια επικοινωνίας
μεταξύ των νέων υπηρεσιών (Alshehri & Drew, 2010a· Jaeger & Thompson, 2003). Αυτό όμως αποτελεί μια
δύσκολη και δαπανηρή διαδικασία τόσο για τους πολίτες όσο και για το κράτος. Οι πολίτες για τη χρήση των
υπηρεσιών θα χρειάζονται εξοπλισμό για πρόσβαση στο διαδίκτυο, ενώ το κράτος από την πλευρά του θα
χρειάζεται υλικό και εξοπλισμό ώστε να διαχειρίζεται και να διασφαλίζει όλη την πληροφορία που προκύπτει
(Solinthone & Rumyantseva, 2016).
1.6.2 Προστασία Ιδιωτικής Ζωής και Ασφάλεια

Η καχυποψία των πολιτών σχετικά με την ασφάλειά τους κατά τη χρήση των διαδικτυακών υπηρεσιών
αποτελεί ακόμη έναν παράγοντα που πρέπει να αντιμετωπιστεί (US General Accounting Office, 2001). Τα
δικαιώματα των πολιτών πρέπει να διασφαλίζονται (OECD, 2003). Τα προσωπικά στοιχεία που εισάγει ο κάθε
χρήστης πρέπει να διατηρούνται ιδιωτικά και όχι να χρησιμοποιούνται για άλλους λόγους (Gilbert et al.,
2004). Επίσης, κρίσιμης σημασίας είναι η ικανότητα των υπηρεσιών και του συστήματος να αμύνονται
απέναντι σε κάθε είδους κακόβουλη επίθεση, διασφαλίζοντας την ασφάλεια των δεδομένων των πολιτών
(Alshehri & Drew, 2010a, 2010b).
1.6.3 Θέματα Πολιτικής και Νομοθεσίας

Νομικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στην πολιτική των κρατών πρέπει να συμβούν ώστε να επιτευχθεί η
ομαλή υλοποίηση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο θα πρέπει να προβλέπει και
να προστατεύει τους εμπλεκόμενους αποτελεσματικά απέναντι σε κάθε είδους απειλή, στις νέες
ηλεκτρονικές δραστηριότητες που προκύπτουν (π.χ. πνευματικά δικαιώματα, πνευματική ιδιοκτησία κ.ά.)
(Alshehri & Drew, 2010a).
1.6.4 Ψηφιακές Δεξιότητες

Πολύ σημαντική παράμετρος είναι η δυνατότητα και η γνώση χρήσης των απαραίτητων τεχνολογιών. Τόσο
οι εργαζόμενοι όσο και οι υπόλοιποι πολίτες απαιτείται να είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση Η/Υ και του
διαδικτύου. Πέραν των γνώσεων, η πρόσβαση σε κάποιο μέσο κρίνεται επίσης απαραίτητη, καθώς υπάρχει
μεγάλη μερίδα πολιτών που στερείται αυτής, γεγονός που δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την ανάπτυξη της
η-διακυβέρνησης (OECD, 2003).
1.6.5 Παραπληροφόρηση και Αλγόριθμοι Κοινωνικών Δικτύων
Η αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού περιστατικών παραπληροφόρησης μέσω ψευδών ειδήσεων (fake
news) αποτελεί μια σημαντική πρόκληση. Η δημιουργία και διακίνηση ψευδών ειδήσεων αποτελεί σήμερα
κοινή πρακτική στον πολιτικό διάλογο, με αποκορύφωμα την προεκλογική περίοδο. Οι καταγγελίες για
ανάμειξη ξένων χωρών σε εθνικές εκλογές μέσω της διακίνησης ψευδών ειδήσεων και της προσπάθειας
χειραγώγησης των ψηφοφόρων είναι σίγουρα ανησυχητικές και οι προσπάθειες αυτές θα πρέπει να
αντιμετωπιστούν. Η σχεδίαση των αλγορίθμων των κοινωνικών δικτύων ευνοεί τη διάδοση αυτών των
πληροφοριών, καθώς επίσης και την πόλωση των πολιτικών συζητήσεων. Θα επανέλθουμε σε αυτό το ζήτημα
στο σχετικό κεφάλαιο.
Επιπλέον προκλήσεις που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν ώστε να αναπτυχθεί περαιτέρω η
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι (Jaeger & Thompson, 2003) οι ακόλουθες:
• διασφάλιση πρόσβασης σε χρήσιμες πληροφορίες και υπηρεσίες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης,
• προβολή της χρησιμότητας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στους πολίτες με ποικίλους τρόπους,
• επίλυση προβλημάτων γλώσσας σε κράτη που χρησιμοποιούν περισσότερες από μία επίσημες
γλώσσες,
• προσαρμογή διαδικτυακών υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης για πλήρη πρόσβαση σε άτομα
με αναπηρία.
1.7 Περίληψη
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη από την εισαγωγή του όρου στο τέλος του
προηγούμενου αιώνα. Η ενασχόληση με τον χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προϋποθέτει την
κατανόηση ορισμένων βασικών όρων, καθώς και των σχέσεών τους. Οι όροι αυτοί είναι οι εξής:
eGovernment, eGovernance, eDemocracy, eParticipation και Open Government.
Σε αυτό το κεφάλαιο δίνονται ορισμένες βασικές θεμελιώσεις για την καλύτερη κατανόηση του
υπόλοιπου βιβλίου. Συγκεκριμένα, αρχικά παρουσιάζονται ορισμένες βασικές έννοιες (όπως πολίτευμα,
κράτος, δημόσια διοίκηση κ.λπ.) κυρίως για τους αναγνώστες χωρίς σχετικό υπόβαθρο. Η έννοια της
δημόσιας διοίκησης είναι κομβική και αφορά τα δίκτυα των κεντρικών υπουργείων, της τοπικής
αυτοδιοίκησης και δημόσιων φορέων που βοηθούν στο έργο της την εκτελεστική εξουσία, δηλαδή την
εκτέλεση των νόμων. Η εξέλιξη της δημόσιας διοίκησης μπορεί να συνοψιστεί στα παρακάτω:
• Ρουσφετολογικό/Πελατειακό σύστημα: Όλοι μπορούν να κάνουν τα πάντα, προσλήψεις από τους
πολιτικούς με βάση την κρίση τους.
• Αξιοκρατικό σύστημα: Προσλήψεις βάσει αξίας μέσω διαγωνισμών.
• Γραφειοκρατία (Max Weber): Καταμερισμός εργασιών, ιεραρχική δομή, απρόσωπη εξουσία,
αποφάσεις βάσει κανόνων, προσλήψεις βάσει προσόντων.
• Δεκαετία 1970. Δημόσιο Μάνατζμεντ: Με βάση τις αρχές του ιδιωτικού τομέα.
• Δεκαετία 1980. Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ: Οργάνωση βάσει στόχων, ευελιξία, αξιολόγηση βάσει
αποτελεσματικότητας.
• Δεκαετία 1990. Δημόσια Διακυβέρνηση: Σημαντικές η αλληλεπίδραση και η κοινωνία πολιτών, με
εστίαση στην αποτελεσματικότητα, στην υπευθυνότητα και στην κοινωνική δικαιοσύνη.
• Από το 2000. Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση: Η τεχνολογία παίζει βασικό ρόλο, με τον πολίτη να
βρίσκεται στο επίκεντρο.
Στη συνέχεια του κεφαλαίου παρουσιάζονται ορισμοί για τους όρους eGovernment, eGovernance,
eDemocracy και eParticipation. Καθώς δεν υπάρχει μια γενικώς αποδεκτή προσέγγιση σχετικά με τους
ορισμούς των εννοιών και των σχέσεών τους, παρουσιάσαμε αρκετούς ορισμούς και μια γενική εισαγωγή
σημειώνοντας κάποιους σχετικούς προβληματισμούς.
Καταλήξαμε να υιοθετήσουμε τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τον οποίο
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι η χρήση νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας στον δημόσιο
τομέα σε συνδυασμό με τις οργανωτικές αλλαγές και τις νέες δεξιότητες, έτσι ώστε να βελτιωθούν οι
δημόσιες υπηρεσίες και οι δημοκρατικές διαδικασίες και να ενδυναμωθεί η στήριξη των δημόσιων πολιτικών.
Παρότι υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις (όπως αυτή της κυρίαρχης eGovernance και της κυρίαρχης
Ηλεκτρονικής Κοινωνίας), ο ορισμός αυτός είναι γενικά αποδεκτός εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης
τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις σχετικές στρατηγικές, πολιτικές, χρηματοδοτήσεις και δείκτες μέτρησης
απόδοσης.
Στη συνέχεια παρουσιάσαμε τα οφέλη και τις προκλήσεις της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Τα οφέλη
είναι πολλά και σημαντικά, όπως η καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών, η αύξηση της ποιότητας των
δημόσιων υπηρεσιών, η μείωση του κόστους για τον δημόσιο τομέα, η αύξηση της διαφάνειας και της
λογοδοσίας, η δυνατότητα αυξημένης συμμετοχής των πολιτών στις δημόσιες αποφάσεις, ο καλύτερος
έλεγχος κ.λπ. Οι προκλήσεις ωστόσο είναι αρκετές και σχετίζονται με τεχνολογικά, νομικά και οργανωσιακά
ζητήματα, όπως η ιδιωτικότητα, η τεχνολογική πολυπλοκότητα, η παραπληροφόρηση και η προσπάθεια
χειραγώγησης των ψηφοφόρων κ.λπ. Είναι λοιπόν σαφές ότι στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση δεν υπάρχει
τεχνολογικός ντετερμινισμός και οι αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται με μεγάλη προσοχή.
Βιβλιογραφία/Αναφορές
Ελληνόγλωσση
Αποστολάκης, Ι., Λουκής, Ε., & Χάλαρης, Ι. (2022). Ψηφιακή Διακυβέρνηση. Εκδόσεις Παπαζήση.
Hague, R., & Harrop, M. (2011). Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση – Νέα Αναθεωρημένη Έκδοση,
Εκδόσεις Κριτική.
Περιστέρας, Β. (2007). Επιχειρησιακή αρχιτεκτονική διακυβέρνησης –ΕΑΔ– για τον ανασχεδιασμό της
δημόσιας διοίκησης [Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας]. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από https://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/2761
Rod, H., & Martin, H. (2011). Συγκριτική πολιτική και διακυβέρνηση. Αναθεωρημένη έκδοση. Εκδόσεις Κριτική.
Ρωσσίδης, Ι.Φ. (2014). Εφαρμογές του Επιχειρησιακού Μάνατζμεντ στην Ελληνική Δημόσια Διοίκηση, Εκδ.
Σταμούλης.
Ξενόγλωσση
Alshehri, M., & Drew, S. (2010a). E-Government Fundamentals. Proceedings of the IADIS International
Conference ICT, Society and Human Beings 2010. Ανακτήθηκε 6 Σεπτεμβρίου 2021, από
https://research-repository.griffith.edu.au/bitstream/handle/10072/37709/67525_1.pdf
Alshehri, M.A., & Drew, S. (2010b). Implementation of e-Government: Advantages and Challenges.
International Conference E-Activity and Leading Technologies 2010, 79-86. Ανακτήθηκε 26
Σεπτεμβρίου 2022, από https://core.ac.uk/download/pdf/143886366.pdf
Chartered Governance Institute UK and Ireland. (2022). Understanding governance. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από https://www.cgi.org.uk/professional-development/discover-
governance/looking-to-start-a-career-in-governance/what-is-governance
Christensen, T., & Lægreid, P. (2007). The Whole-of-Government Approach to Public Sector Reform, Public
Administration Review 67(6). 1059-1066. https://doi.org/10.1111/j.1540-6210.2007.00797.x
Council of Europe. (2022). 12 Principles of Good Governance. Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από
https://www.coe.int/en/web/good-governance/12-principles
Demo-net. (2007). Introducing eParticipation, DEMO-net project booklet series, no. 1.
European Commission. (2003). The Role of eGovernment for Europe's Future, COM(2003) 567 final.
EU ministerial declaration. (2017). Ministerial Declaration on eGovernment – the Tallinn Declaration.
Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/ministerial-
declaration-egovernment-tallinn-declaration
EU ministerial declaration. (2019). Berlin Declaration on Digital Society and Value-Based Digital Government.
Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από
https://ec.europa.eu/isa2/sites/default/files/cdr_20201207_eu2020_berlin_declaration_on_digital_
society_and_value-based_digital_government_.pdf
EU ministerial declaration. (2021). Digital Democracy with a Purpose: Lisbon Declaration. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από https://www.lisbondeclaration.eu/
Evans, D., & Yen, D.C. (2005). E-government: An analysis for implementation: Framework for understanding
cultural and social impact. Government Information Quarterly 22(3), 354-373.
https://doi.org/10.1016/j.giq.2005.05.007
Fountain, J.E. (2001). Building the Virtual State. Brookings Institution Press.
Gilbert, D., Balestrini, P., & Littleboy, D. (2004). Barriers and benefits in the adoption of e-government.
International Journal of Public Sector Management 17(4), 286-301. Ανακτήθηκε 6 Σεπτεμβρίου 2021,
από https://doi.org/10.1108/09513550410539794
Grönlund, Å., & Horan, T. A. (2005). Introducing e-Gov: History, Definitions, and Issues. Communications of the
Association for Information Systems 15, 39. https://aisel.aisnet.org/cais/vol15/iss1/39
Guo, Y. (2010). E-Government: Definition, Goals, Benefits and Risks. 9-12. Ανακτήθηκε 6 Σεπτεμβρίου 2021,
από https://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?arnumber=5576557
Ireland Government (2017). eGovernment Strategy 2017-2020. Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από
https://egovstrategy.gov.ie/wp-content/uploads/2017/07/eGovernment-Strategy-2017-2020.pdf
Jaeger, P.T., & Thompson, K.M. (2003). E-government around the world: Lessons, challenges, and future
directions. Government Information Quarterly 20(4), 389-394. Ανακτήθηκε 6 Σεπτεμβρίου 2021, από
https://doi.org/10.1016/j.giq.2003.08.001
Joseph, S.R. (2015). Advantages and disadvantages of e-government implementation: literature review.
International Journal of Marketing and Technology 5(9), 18-34. Ανακτήθηκε 6 Σεπτεμβρίου 2021, από
https://www.researchgate.net/publication/281409802_Advantages_and_disadvantages_of_E-
_government_implementation_literature_review.
Kubicek, H., Cimander, R., & Scholl, H.J. (2011). Organizational Interoperability in E-Government, Springer-
Verlag Berlin Heidelberg.
Lathrop, D., & Ruma, L. (2010) Open Government. O'Reilly Media.
Macintosh, P.A. (2004). Characterizing e-participation in policy-making. 37th Annual Hawaii International
Conference on System Sciences. IEEE, pp. 5-8.
Moon, J. (2004). Government as a Driver of Corporate Social Responsibility. ICCSR Research Paper Series,
University of Nottingham, Nottingham, pp. 1-34, ISSN 1479-5124.
Ndou, V.D. (2004). E-Government for Developing Countries: Opportunities and Challenges. Electronic Journal
on Information Systems in Developing Countries 18(1), pp 1-24. Ανακτήθηκε 6 Σεπτεμβρίου 2021, από
https://doi.org/10.1002/j.1681-4835.2004.tb00117.x
OECD (2001). Engaging Citizens in Policy-making: Information, Consultation and Public Participation, PUMA
Policy Brief 10. Ανακτήθηκε 11 Σεπτεμβρίου 2021, από
http://www.sigmaweb.org/publicationsdocuments/35063274.pdf
OECD (2003). The e-Government Imperative. Paris: OECD e-Government Studies. ISBN 92-64-10117-9.
OECD.(2016). Open Government The global context and the way forward. Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022,
από https://www.oecd.org/gov/open-gov-way-forward-highlights.pdf
Roztocki, N., Strzelczyk, W., & Weistroffer, H.R. (2022). «Concepts of E-Democracy in an E-Society». SAIS 2022
Proceedings. 13. Ανακτήθηκε 14 Σεπτεμβρίου 2023, από https://aisel.aisnet.org/sais2022/13
Solinthone, P., & Rumyantseva, T. (2016). E-Government Implementation. MATEC Web of Conferences, 79, 1-
11. Ανακτήθηκε 6 Σεπτεμβρίου 2021, από https://doi.org/10.1051/matecconf/20167901066
Susha, I., & Grönlund, Å. (2012). eParticipation research: Systematizing the field, Government Information
Quarterly 29(3), 373-382.
Tan, C.W., Pan, S.P. & Lim, E.T.K. (2005). Managing stakeholder interests in e-government implementation:
lessons learned from a Singapore e-Government project. Journal of Global Information Management
13(1), 31-54.
United Nations (2014). E-Government for the Future We Want. E-Government Survey 2014. Department of
Economic and Social Affairs.
US General Accounting Office (2001). Electronic Government: Challenges Must Be Addressed with Effective
Leadership and Management. Ανακτήθηκε 27 Νοεμβρίου 2022, από
http://www.gao.gov/new.items/d01959t.pdf
US Government (2002). E-government strategy: Implementing the President’s management agenda for e-
government: Simplified delivery of services to citizens. Διαθέσιμο μέσω του OIRA Information Policy,
IT & E-Gov (archives.gov) (ανακτήθηκε 11 Σεπτεμβρίου 2021)
Wong, K., Fearon, C., & Philip, G. (2017). Understanding egovernment and egovernance: stakeholders,
partnerships and CSR. International Journal of Quality & Reliability Management 24(9), 927-943.
Επιπλέον των παραπάνω αναφέρονται στη συνέχεια ορισμένα επιστημονικά περιοδικά (scientific
journals) με βασική θεματολογία την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
• Government Information Quarterly, Elsevier

• Transforming Government: People, Process and Policy, Emerald
• Digital Government: Research and Practice, ACM
• Information Polity, IOS Press
• Electronic Government, an International Journal, Interscience
Επιστημονικά άρθρα για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μπορούν να βρεθούν και σε άλλα περιοδικά,
είτε ως μέρος κάποιου ειδικού τεύχους (special issue) ή ως μεμονωμένα άρθρα. Επίσης, πολλά επιστημονικά
συνέδρια (scientific conferences) έχουν ως βασική θεματολογία την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Τα πιο
σημαντικά είναι:
• International Conference in Electronic Government, EGOV-CeDeM-ePart: Διοργανώνεται από το IFIP
WG8.5, π.χ. EGOV 2022.
• Digital Government (dg.o): Διοργανώνεται από το Digital Government Society, π.χ. DGO 2023.
• International Conference on Theory and Practice of Electronic Governance (ICEGOV): Διοργανώνεται
ετήσια από το 2007 από το United Nations University Operating Unit on Policy-Driven Electronic
Governance (UNU-EGOV).
Υπάρχουν επίσης διεθνή επιστημονικά συνέδρια που διοργανώνουν κάθε χρόνο ή τακτικά θεματικές
(tracks) στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, όπως για παράδειγμα:
• Στα πλαίσια του συνεδρίου Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS), υπάρχει το
ετήσιο Digital Government Track από το 2001, π.χ. HICSS – 56 Digital Government Track
• Στα πλαίσια του συνεδρίου European Conference on Information Systems (ECIS) διοργανώνονται
συχνά track στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, π.χ. ECIS 2023 Digital Transformation of the Public
Sector
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Πανεπιστήμιο της Washington (ΗΠΑ) συντηρεί μια
βιβλιογραφική βάση με άρθρα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης με όνομα The Digital Government Reference
Library Η βάση αυτή δεν είναι πλήρης, ωστόσο χρησιμοποιείται συχνά για βιβλιογραφικές επισκοπήσεις του
πεδίου με στόχο την κατανόηση των περιοχών της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, των μεθόδων έρευνας, των
πιο παραγωγικών ερευνητών κ.ά. Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι όλες οι μελέτες των ερευνητών
παγκοσμίως περιέχουν σταθερά Έλληνες ερευνητές στις πρώτες θέσεις, δείχνοντας έτσι την ποσότητα και την
ποιότητα του παραγόμενου έργου στην Ελλάδα στο πεδίο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Κριτήρια Αξιολόγησης
Κριτήριο Αξιολόγησης 1
Σε τι διαφέρει ο ορισμός της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την προσέγγιση
της κυρίαρχης eGovernance;
Απάντηση/Λύση
Μια πρώτη, προφανής, διαφορά είναι ότι ο ορισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν περιλαμβάνει καθόλου την
έννοια eGovernance. Περιορίζεται στον ορισμό του όρου eGovernment. Μελετώντας τα περιεχόμενα των
δύο, προκύπτει επίσης ότι ο ορισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης θεωρεί ότι η eGovernment εμπεριέχει τόσο την
παροχή ηλεκτρονικών δημόσιων υπηρεσιών όσο και την ηλεκτρονική συμμετοχή. Αντίθετα, η προσέγγιση της
κυρίαρχης eGovernance θεωρεί ότι η eGovernment εμπεριέχεται στην eGovernance και περιορίζεται στη
βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, η Ηλεκτρονική Συμμετοχή
εμπεριέχεται στην Ηλεκτρονική Δημοκρατία και όχι στην eGovernment, η οποία Ηλεκτρονική Δημοκρατία
εμπεριέχεται στην eGovernance.
Ποια είναι τα βασικά συστατικά των ορισμών της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης που παρουσιάστηκαν; Σε
ποια σημεία συγκλίνουν και σε ποια διαφέρουν οι ορισμοί αυτοί;
Στη βιβλιογραφία υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Στο κεφάλαιο αυτό
παρουσιάστηκαν οι παρακάτω:
Στις ΗΠΑ σε έναν νόμο του 2002, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ορίζεται ως:
Η χρήση από την κυβέρνηση διαδικτυακών εφαρμογών και άλλων τεχνολογιών πληροφοριών, σε
συνδυασμό με διαδικασίες που υλοποιούν αυτές τις τεχνολογίες, ώστε (α) να βελτιώσουν την
πρόσβαση και την παράδοση κυβερνητικών πληροφοριών και υπηρεσιών στο κοινό και σε άλλους
δημόσιους φορείς ή (β) να φέρουν βελτιώσεις στις κυβερνητικές λειτουργίες, οι οποίες μπορούν να
περιλαμβάνουν αύξηση της αποδοτικότητας, αποτελεσματικότητας, ποιότητας υπηρεσιών ή
μετασχηματισμού.
Η Παγκόσμια Τράπεζα το 2004 προσδιόριζε περιγραφικά τον όρο Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ως εξής:
Η Hλεκτρονική Διακυβέρνηση αναφέρεται στη χρήση, από τους δημόσιους φορείς, τεχνολογιών
πληροφοριών που έχουν την ικανότητα να μετασχηματίζουν τις σχέσεις με τους πολίτες, τις
επιχειρήσεις και τους άλλους αρμούς της κυβέρνησης. Αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να
εξυπηρετήσουν μια σειρά από διαφορετικούς στόχους: καλύτερη παράδοση κυβερνητικών
υπηρεσιών στους πολίτες, βελτιωμένη αλληλεπίδραση με τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία,
ενδυνάμωση των πολιτών μέσω της πρόσβασης σε πληροφορίες και πιο αποδοτική κυβερνητική
διαχείριση. Τα αποτελέσματα μπορεί να είναι λιγότερη διαφθορά, αυξημένη διαφάνεια, μεγαλύτερη
ευκολία, αύξηση εισοδήματος και/ή μείωση κόστους.
Ο ΟΟΣΑ ανέφερε ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι (OECD, 2003, p. 23):
Η χρήση ΤΠΕ, και κυρίως του διαδικτύου, ως εργαλείου για την επίτευξη καλύτερης διακυβέρνησης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ως εξής (European Commission, 2003):
Η χρήση νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας στον δημόσιο τομέα σε συνδυασμό με τις
οργανωτικές αλλαγές και τις νέες δεξιότητες έτσι ώστε να βελτιωθούν οι δημόσιες υπηρεσίες και οι
δημοκρατικές διαδικασίες και να ενδυναμωθεί η στήριξη των δημόσιων πολιτικών.
Από αυτούς, ο ορισμός του ΟΟΣΑ ταυτίζει την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση με την επίτευξη καλύτερης
διακυβέρνησης, χωρίς να συγκεκριμενοποιεί περισσότερο αυτή την αναφορά. Από τους υπόλοιπους, ο
ορισμός των ΗΠΑ αναφέρεται τόσο στη βελτίωση παράδοσης πληροφοριών και υπηρεσιών όσο και στις
κυβερνητικές λειτουργίες. Ο ορισμός της Παγκόσμιας Τράπεζας αναφέρει τους ίδιους στόχους, ωστόσο
περιλαμβάνει επίσης και τα οφέλη από την επίτευξή τους. Ο ορισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρει
επίσης τη βελτίωση των υπηρεσιών με τη χρήση τεχνολογίας, ωστόσο προσθέτει και άλλες προϋποθέσεις
(οργανωτικές αλλαγές και νέες δεξιότητες) και συμπληρώνει και αποτελέσματα της αυξημένης συμμετοχής
(βελτίωση δημοκρατικών διαδικασιών, ενδυνάμωση στήριξης δημόσιων πολιτικών).
Ποια είναι τα βασικά οφέλη και ποιες οι προκλήσεις της εφαρμογής πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης; Με βάση αυτά, πότε μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι μια πρωτοβουλία
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης θα έχει επιτυχία;
Τα οφέλη και οι προκλήσεις αναφέρονται στις ενότητες 1.5 και 1.6 αντίστοιχα. Με βάση αυτά, οι
πρωτοβουλίες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης θα πρέπει να σχεδιάζονται με προσοχή και ως τεχνοκοινωνικά
(socio-technical) συστήματα και όχι ως αμιγώς τεχνολογικά έργα. Θέματα νομικά, οργανωσιακά, κουλτούρας
και δεξιοτήτων είναι εξίσου σημαντικά με την τεχνολογία, παρότι η τελευταία μπορεί επίσης να είναι
ιδιαίτερα πολύπλοκη.
Κεφάλαιο 2 Θεσμικό Πλαίσιο και Στρατηγικές
Σύνοψη
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί πολιτική προτεραιότητα για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε ότι θα πρέπει να υποστηρίξει τον
εκσυγχρονισμό του δημόσιου τομέα αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες και κυρίως το διαδίκτυο. Αυτό
οδήγησε στην ανάπτυξη σχετικού θεσμικού πλαισίου και στρατηγικών. Φυσικά, η Ευρώπη δεν είναι μόνη της
σε αυτές τις πρωτοβουλίες. Παρόμοιες πολιτικές και στρατηγικές αναπτύχθηκαν στις περισσότερες χώρες του
κόσμου. Εμείς, ωστόσο, σε αυτό το κεφάλαιο εστιάζουμε στις ευρωπαϊκές και στις εθνικές πολιτικές και
πρωτοβουλίες, καθώς και στους αντίστοιχους δείκτες.
Το κεφάλαιο αυτό δεν προϋποθέτει εξειδικευμένες γνώσεις.
• παρουσιάζετε τα βασικά σημεία του ευρωπαϊκού και ελληνικού θεσμικού πλαισίου για την
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση,
• απαριθμείτε τις ευρωπαϊκές και ελληνικές στρατηγικές και προτεραιότητες Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης.
Η βελτίωση του δημόσιου τομέα αποτελεί έναν διαχρονικό στόχο για όλα τα κράτη. Οι σχετικές προσπάθειες
χρησιμοποιούσαν πάντα την τεχνολογία ως έναν βασικό πυλώνα. Η ανάπτυξη και η αλματώδης υιοθέτηση
του διαδικτύου ωστόσο έφεραν μια νέα εποχή στον εκσυγχρονισμό του δημόσιου τομέα. Στα τέλη του
προηγούμενου αιώνα εισήχθη ο όρος Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση για να ξεχωρίσει τις προσπάθειες
εκσυγχρονισμού του δημόσιου τομέα από παλαιότερες προσπάθειες. Έκτοτε, το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο
και μια σειρά από στρατηγικές έχουν αναπτυχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε αυτό το κεφάλαιο εστιάζουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα. Χρονολογικά μας
ενδιαφέρει η περίοδος από το τέλος του προηγούμενου αιώνα, οπότε και άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως
ο όρος Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Η έμφαση βρίσκεται στις τρέχουσες εξελίξεις, ωστόσο κάνουμε επίσης
μια σύντομη ιστορική αναδρομή. Για την Ευρώπη, αναφερόμαστε κυρίως στην Ψηφιακή Δεκαετία 2030
(2021-2030), ενώ ιστορικά ξεκινάμε από το 2000 με τη στρατηγική της Λισαβόνας (2000-2010), με εστίαση
στις πρωτοβουλίες eEurope (eEurope 2002 και eEurope 2005), i2010 και Ευρώπη 2020 (2011-2020), και ειδικά
το Ψηφιακό Θεματολόγιο και τα σχέδια δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, και θα απαριθμήσουμε τις
σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες και κανονισμούς. Για την Ελλάδα, αναφερόμαστε στην πρόσφατη σχετική
νομοθεσία και στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού, με έμφαση πάντα σε ό,τι σχετίζεται με την
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
2.2 Ευρωπαϊκές Στρατηγικές

Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζουμε αρχικά την τρέχουσα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον
ψηφιακό μετασχηματισμό της Ευρώπης έως το 2030. Στη συνέχεια κάνουμε μια ιστορική αναδρομή των
σχετικών με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην Ευρώπη μετά το 2000.
2.2.1 Ψηφιακή Δεκαετία 2030
Η Ψηφιακή Δεκαετία 2030 αποτελεί τη βασική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον ψηφιακό
μετασχηματισμό της Ευρώπης έως το 2030.3 Τα βασικά στοιχεία της στρατηγικής αυτής φαίνονται στην
Εικόνα 2.1.
Εικόνα 2.1 Η ψηφιακή δεκαετία (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η ψηφιακή πυξίδα για την Ψηφιακή Δεκαετία της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαμορφώνεται γύρω από τα τέσσερα
κομβικά σημεία που φαίνονται στην Εικόνα 2.2.
Εικόνα 2.2 Η ψηφιακή πυξίδα για το 2030 (Πηγή: Ευρωπαϊκή Ένωση)4.
Οι βασικοί στόχοι ανά σημείο της ψηφιακής δεκαετίας είναι:

Δεξιότητες
Ειδικοί στις ΤΠΕ: 20 εκατομμύρια + σύγκλιση των φύλων
Στοιχειώδεις ψηφιακές δεξιότητες για τουλάχιστον 80% του πληθυσμού
3
https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/europes-digital-decade
4
https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/europes-digital-decade-digital-targets-
2030_el (άδεια χρήσης: CC BY 4.0, βλ. https://commission.europa.eu/legal-notice_el#ref-
%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%AF%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7-
%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF-
%CF%80%CE%BD%CE%B5%CF%85%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-
%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82)
Ασφαλείς και βιώσιμες ψηφιακές υποδομές
Συνδεσιμότητα: Gigabit για όλους, 5G παντού
Ημιαγωγοί αιχμής: Διπλασιασμός του μεριδίου της ΕΕ στην παγκόσμια παραγωγή
Δεδομένα – Υπολογιστικό νέφος και παρυφές (edge computing): 10.000 κλιματικά ουδέτεροι ακραίοι κόμβοι
υψηλής ασφάλειας
Υπολογιστική: Πρώτος υπολογιστής με κβαντική επιτάχυνση
Ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων
Υιοθέτηση τεχνολογιών: 75% των εταιρειών της ΕΕ να χρησιμοποιούν υπολογιστικό νέφος/τεχνητή
νοημοσύνη/μαζικά δεδομένα
Φορείς καινοτομίας: Να αυξηθούν οι επεκτεινόμενες επιχειρήσεις και η χρηματοδότηση με σκοπό τον
διπλασιασμό των «μονόκερων» στην ΕΕ
Χρήστες με καθυστέρηση: Πάνω από 90% των ΜΜΕ να επιτύχουν τουλάχιστον ένα στοιχειώδες επίπεδο
ψηφιακής έντασης
Ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών
Κύριες δημόσιες υπηρεσίες: 100% μέσω διαδικτύου
Ηλεκτρονική υγεία 100% των πολιτών να έχουν πρόσβαση σε ιατρικούς φακέλους
Ψηφιακή ταυτότητα: Το 80% των πολιτών να χρησιμοποιούν ψηφιακή ταυτότητα
Πίνακας 2.1 Στόχοι του βασικού σημείου 4: Ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών
(Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021).
Στόχος της ΕΕ για το 2030: «Εκσυγχρονισμένες δημόσιες υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της
κοινωνίας»
Διάσταση Στόχος της ΕΕ για το 2030 έναντι γραμμής βάσης Πηγή
Η κυβέρνηση ως – 100% διαδικτυακή παροχή βασικών δημόσιων υπηρεσιών5 Δείκτης
πλατφόρμα διαθέσιμων για τους Ευρωπαίους πολίτες και τις ολοκλήρωσης
ευρωπαϊκές επιχειρήσεις διαδικτυακής
– το 100% των Ευρωπαίων πολιτών να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίας,
ιατρικά μητρώα (ηλεκτρονικά αρχεία) συγκριτική
– το 80% των πολιτών να χρησιμοποιούν μια ψηφιακή λύση αξιολόγηση της
ηλεκτρονικής ταυτότητας ηλεκτρονικής
διακυβέρνησης8
Γραμμές βάσης 2020:
– βασικές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες: 75/100 (πολίτες),
84/100 (επιχειρήσεις)
– πολίτες με πρόσβαση σε ιατρικά μητρώα: -Α/Α6
– ψηφιακή ηλεκτρονική ταυτότητα: προς το παρόν δεν
υπάρχει γραμμή βάσης για την υιοθέτηση ψηφιακής
ηλεκτρονικής ταυτότητας7
Πιο αναλυτικά, οι στόχοι που έχουν τεθεί για το βασικό σημείο 4, δηλαδή την ψηφιοποίηση των δημόσιων
υπηρεσιών, φαίνονται στον Πίνακα 2.1 μαζί με τις γραμμές βάσης (baselines) του 2020 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
2021). Στον Πίνακα αυτό εμφανίζεται η έννοια της «κυβέρνησης ως πλατφόρμα», που είναι κεντρική στη νέα
στρατηγική. H κυβέρνηση ως πλατφόρμα (government as a platform) αναφέρεται στην αναδιάρθρωση των
5
Ως «βασικές δημόσιες υπηρεσίες» νοούνται οι υπηρεσίες που σχετίζονται με τα ακόλουθα «γεγονότα της ανθρώπινης
ζωής» (life events): τακτικές επιχειρηματικές δραστηριότητες, μετακόμιση, κατοχή και οδήγηση αυτοκινήτου, έναρξη
διαδικασίας μικροδιαφορών, έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας, οικογενειακή ζωή, απώλεια και εύρεση
εργασίας, και σπουδές (Πηγή: συγκριτική αξιολόγηση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης).
6
Μπορεί να αναπτυχθεί μέσω συγκριτικής αξιολόγησης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης ή διοικητικών πηγών.
7
Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα, η τρέχουσα γραμμή βάσης για το ποσοστό βασικών υπηρεσιών που παρέχονται μέσω
ηλεκτρονικής ταυτότητας είναι 58% (υπηρεσίες προσβάσιμες στο εσωτερικό) και 9% (υπηρεσίες προσβάσιμες
διασυνοριακά).
8
Αναθεωρημένος δείκτης ολοκλήρωσης διαδικτυακής υπηρεσίας.
εργασιών της κυβέρνησης γύρω από ένα δίκτυο από κοινόχρηστες διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών
(Application Programming Interfaces, API) και συστατικά, ανοικτά πρότυπα, και απλά μοντέλα δεδομένων,
έτσι ώστε οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι επιχειρήσεις και άλλοι να μπορούν να παραδίδουν πολύ καλύτερες
υπηρεσίες στο κοινό, με μεγαλύτερη ασφάλεια, αποδοτικότητα και λογοδοσία (Pope, 2019).
Ενδιαφέροντα κείμενα πολιτικής που σχετίζονται με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελούν επίσης
τα παρακάτω:
• Το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία στην Ευρώπη (European Democracy Action Plan)
με στόχο την ενδυνάμωση των πολιτών και την οικοδόμηση ανθεκτικότερων δημοκρατιών σε
ολόκληρη την ΕΕ.9
• Το σχέδιο δράσης κατά της παραπληροφόρησης,10 το οποίο μας ενδιαφέρει, καθώς αυτή διεισδύει
όλο και περισσότερο στην πολιτική ζωή για τον επηρεασμό των ψηφοφόρων κυρίως κατά τις
προεκλογικές περιόδους.
• Η πράξη για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Act)11 και η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες
(Digital Services Act)12 για την επιβολή σημαντικών κανόνων, όπως, για παράδειγμα, την επιβολή
υποχρεώσεων στις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων με πολλούς χρήστες.
• Ο υπό διαμόρφωση κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη, ο οποίος επίσης επιχειρεί να ρυθμίσει
το αντίστοιχο τοπίο.13
2.2.2 Ευρωπαϊκές Στρατηγικές: Ιστορική Αναδρομή

Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζουμε συνοπτικά τις βασικές στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά το
2000, εστιάζοντας στη σχέση τους με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
Η στρατηγική της Λισαβόνας14 εγκρίθηκε το 2000 και έθεσε ως στόχο έως το 2010 να αναδείξει την
Ευρωπαϊκή Ένωση «στην πιο ανταγωνιστική και δυναμική, βασισμένη στη γνώση οικονομία στον κόσμο, ικανή
για αειφόρο οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερη κοινωνική
συνοχή».
Πολλές σημαντικές πολιτικές αποφάσεις για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση πάρθηκαν σε επίπεδο
υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως για παράδειγμα:
• Ministerial Declaration: eGovernment – a priority for Europe (EU ministerial declaration, 2001).
• Ministerial Declaration on eGovernment – the Como Declaration (EU ministerial declaration, 2003).
• Manchester Ministerial Declaration 2005 (EU ministerial declaration, 2005).
• Lisbon Ministerial Declaration 2007 (EU ministerial declaration, 2007).
• Ministerial Declaration on eGovernment – the Malmö Declaration (EU ministerial declaration, 2009).
• Ministerial Declaration on eGovernment – the Tallinn Declaration (EU ministerial declaration, 2017).
• Berlin Declaration on Digital Society and Value-Based Digital Government (EU ministerial declaration,
2019).
• Digital Democracy with a Purpose: Lisbon Declaration (EU ministerial declaration, 2021).
eEurope – An Information Society for all

Η στρατηγική eEurope δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 8 Δεκεμβρίου 1999. Είναι τμήμα της
Στρατηγικής της Λισαβόνας για τον μετασχηματισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέχρι το 2010, στην πιο
δυναμική οικονομία, η οποία θα βασίζεται στη γνώση, για τη δημιουργία καλύτερων θέσεων εργασίας και
την προώθηση της κοινωνικής συνοχής.
9
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_2250
10
Action Plan against Disinformation, December 2018, https://commission.europa.eu/documents_en?prefLang=el
11
https://digital-markets-act.ec.europa.eu/index_en
12
https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/digital-services-act-package
13
https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/excellence-and-trust-
artificial-intelligence_el
14
https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/00100-r1.en0.htm
Στα πλαίσια της στρατηγικής eEurope, αναπτύχθηκε το Σχέδιο Δράσης eEurope 2002 (Ευρωπαϊκή
Επιτροπή, 2002), το οποίο δημοσιοποιήθηκε κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε από τις
19 έως τις 20 Ιουνίου 2000 στη Feira. Οι κύριοι στόχοι του περιλάμβαναν:
α) Φθηνότερο, γρηγορότερο και ασφαλέστερο διαδίκτυο.
β) Επένδυση σε ανθρώπους και δεξιότητες.
γ) Προώθηση της χρήσης του διαδικτύου. Ένα από τα συστατικά αυτού του στόχου ήταν η παροχή
ηλεκτρονικών δημόσιων υπηρεσιών.
Στη συνέχεια αναπτύχθηκε το Σχέδιο Δράσης eEurope 2005 (European Commission, 2002), το οποίο
δημοσιοποιήθηκε κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε από τις 21 έως τις 22 Ιουνίου 2002
στη Σεβίλλη. Οι κύριοι στόχοι του περιλάμβαναν:
α) Σύνδεση δημόσιων οργανισμών, σχολείων και υπηρεσιών υγείας σε ευρυζωνικά δίκτυα.
β) Διαδραστικές ηλεκτρονικές δημόσιες υπηρεσίες, προσβάσιμες από όλους, οι οποίες θα
προσφέρονται από πολλαπλά κανάλια. Ο στόχος αυτός αναφέρεται ουσιαστικά σε δράσεις
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
γ) Παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών υγείας.
δ) Άρση των εμποδίων για τη δημιουργία ευρυζωνικών δικτύων.
ε) Aναθεώρηση της νομοθεσίας σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο.
i2010 – European Information Society for growth and employment

Η στρατηγική αυτή βασίστηκε στην αναθεώρηση της Στρατηγικής της Λισαβόνας. Ως βασικό στόχο είχε τη
μετάβαση της υλοποίησης της Κοινωνίας της Πληροφορίας από την πιλοτική φάση στη φάση ευρείας
διάδοσης. Ειδικά για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, έθετε πέντε συγκεκριμένους στόχους, οι οποίοι θα
έπρεπε να επιτευχθούν έως το 2010:
α) Όλοι οι πολίτες, χωρίς αποκλεισμούς, να έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς, καινοτόμες και εύκολα
προσβάσιμες υπηρεσίες.
β) Αύξηση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας, δίνοντας έμφαση στην ικανοποίηση
των χρηστών και τη διαφάνεια.
γ) Υλοποίηση βασικών δημόσιων υπηρεσιών, π.χ. την πλήρη ηλεκτρονικοποίηση των δημόσιων
προμηθειών.
δ) Δημιουργία των βασικών προϋποθέσεων για την πραγματοποίηση βολικής, ασφαλούς και
διαλειτουργικής ταυτοποίησης των χρηστών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
ε) Προώθηση της συμμετοχής και της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων.
Europe 2020: Europe’s growth strategy

Αποτελεί τη δεκαετή αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανάπτυξη και την
απασχόληση.15 Είχε ως στόχο όχι απλώς την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, αλλά και τη δημιουργία
των συνθηκών για μια διαφορετικού τύπου ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στη γνώση και την καινοτομία, είναι
βιώσιμη και φιλική προς το περιβάλλον, ενώ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην κοινωνική και γεωγραφική
συνοχή.
Συμπεριελάμβανε επτά πρωτοβουλίες από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη:
1. Ένωση Καινοτομίας (υποστήριξη της παραγωγής καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών,
ιδιαίτερα σχετικά με την κλιματική αλλαγή, την εξοικονόμηση ενέργειας, την υγεία και
τη γήρανση του πληθυσμού).
2. Νεολαία σε κίνηση (ενίσχυση των εκπαιδευτικών συστημάτων, της κινητικότητας των
φοιτητών και των ερευνητών, καθώς επίσης και την είσοδο των νέων στην αγορά
εργασίας).
3. Ψηφιακό Θεματολόγιο για την Ευρώπη (προώθηση της υλοποίησης της ενιαίας
ψηφιακής αγοράς, βασισμένης στο υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης και στο ξεκάθαρο
15
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=uriserv:em0028
νομικό πλαίσιο – επίσης όλοι, χωρίς αποκλεισμούς, θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε
γρήγορο και στη συνέχεια πολύ γρήγορο διαδίκτυο).
4. Μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους.
5. Μια βιομηχανική πολιτική για την εποχή της παγκοσμιοποίησης.
6. Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας.
7. Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας.
Σχετικό με ζητήματα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι το Ψηφιακό Θεματολόγιο, το οποίο

περιγράφεται στη συνέχεια.
Ψηφιακό Θεματολόγιο 2020 (digital agenda 2020)

Δημοσιοποιήθηκε τον Μάιο του 2010.16 Συμπεριλάμβανε 101 δράσεις, οι οποίες ομαδοποιούνται σε 7
περιοχές προτεραιότητας:
• Υλοποίηση της ενιαίας ψηφιακής αγοράς.
• Αύξηση της διαλειτουργικότητας και των προτύπων.
• Εδραίωση της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας στο διαδίκτυο.
• Προώθηση της ταχείας και υπερταχείας πρόσβασης στο διαδίκτυο για όλους.
• Επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία.
• Βελτίωση του ψηφιακού γραμματισμού, των δεξιοτήτων και της κοινωνικής ένταξης.
Προέβλεπε ότι η πλήρης υλοποίηση του ψηφιακού θεματολογίου θα επέφερε αύξηση στο Ακαθάριστο
Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά 5%, ενώ μακροπρόθεσμα θα συνέβαλε
στη δημιουργία 3,8 εκατομμυρίων νέων θέσεων εργασίας.
2.3 Ευρωπαϊκό Θεσμικό Πλαίσιο

Οι βασικοί κανονισμοί/οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνουν τα εξής:17
• Οδηγία 2019/1024 για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου
τομέα.
• Οδηγία 2019/770 σχετικά με ορισμένες πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις για την προμήθεια
ψηφιακού περιεχομένου και ψηφιακών υπηρεσιών.
• Κανονισμός 2018/1724 για τη δημιουργία ενιαίας ψηφιακής θύρας με σκοπό την παροχή πρόσβασης
σε πληροφορίες, σε διαδικασίες και σε υπηρεσίες υποστήριξης και επίλυσης προβλημάτων και για
την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1024/2012.
• Κανονισμός 2016/679 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των
δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την
κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων).
• Οδηγία 2016/2102 για την προσβασιμότητα των ιστοτόπων και των εφαρμογών για φορητές
συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα.
• Κανονισμός 910/2014 σχετικά με την ηλεκτρονική ταυτοποίηση και τις υπηρεσίες εμπιστοσύνης για
τις ηλεκτρονικές συναλλαγές στην εσωτερική αγορά και την κατάργηση της οδηγίας 1999/93/ΕΚ.
Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοίμασε έναν νέο κανονισμό για μια διαλειτουργική Ευρώπη για
την ενίσχυση της διασυνοριακής διαλειτουργικότητας και τη συνεργασία του δημόσιου τομέα σε όλη την
Ευρώπη (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2022). Ο κανονισμός προβλέπει τους παρακάτω πυλώνες:
• Μια Ευρωπαϊκή Επιτροπή Διαλειτουργικότητας (Interoperable Europe Board) στην οποία θα
συμμετέχουν τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Ένωση και θα συνεπικουρείται από δημόσιους και
16
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=URISERV:si0016
17
Πηγή: https://www.secdigital.gov.gr/vivliothiki/thesmiko-plaisio/
ιδιωτικούς φορείς με στόχο τη δημιουργία μιας κοινής στρατηγικής ατζέντας για τη διασυνοριακή
διαλειτουργικότητα, την υποστήριξη της υλοποίησης σχετικών λύσεων και τον έλεγχο της προόδου.
• Υποχρεωτικές αξιολογήσεις της διαλειτουργικότητας για την αξιολόγηση του αντίκτυπου των
αλλαγών στα συστήματα σχετικά με τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Μια Ευρωπαϊκή Πύλη Διαλειτουργικότητας ως μια κοινή πλατφόρμα για τον διαμοιρασμό και την
επαναχρησιμοποίηση λύσεων διαλειτουργικότητας
• Μέτρα καινοτομίας και υποστήριξης συμπεριλαμβανομένων χώρων θεσμικού πειραματισμού,
μεταξύ των δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών (GovTech) με στόχο τη διευκόλυνση της
πειραματικής εφαρμογής σχετικών πολιτικών, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την ωρίμανση λύσεων
διαλειτουργικότητας, ώστε να καταστεί εφικτή η επαναχρησιμοποίησή τους.
Το μελλοντικό πλαίσιο συνεργασίας για τη διαλειτουργικότητα θα διευθύνεται από την Ευρωπαϊκή

Επιτροπή Διαλειτουργικότητας.
2.4 Ευρωπαϊκά Σχέδια Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Η Στρατηγική Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι τμήμα της ευρύτερης στρατηγικής
για την «Ενιαία Ψηφιακή Αγορά», η οποία, όπως είδαμε, αποτελούσε τμήμα του ψηφιακού θεματολογίου.
Η στρατηγική αυτή εξειδικεύεται στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2011-2015
(European eGovernment Action Plan 2011-2015) και στη συνέχεια στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020 (European eGovernment Action Plan 2016-2020). Σε αυτή την
ενότητα, παρουσιάζονται συνοπτικά τα σχέδια αυτά, καθώς περιέχουν αρχές και πρωτοβουλίες που
επηρεάζουν ακόμη την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα.
2.4.1 Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2011-2015

Γενικότερος στόχος του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2011-2015 (European
eGovernment Action Plan 2011-2015) ήταν η αξιοποίηση των ΤΠΕ για την προώθηση της έξυπνης, βιώσιμης
και καινοτόμου διακυβέρνησης, όπως διακηρύχθηκε στο υπουργικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε στο
Malmö από τους υπουργούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU ministerial declaration, 2009). Πιο συγκεκριμένα,
σύμφωνα με το σχέδιο δράσης οι κυβερνήσεις θα έπρεπε να παρέχουν καλύτερες υπηρεσίες με λιγότερους
πόρους, προσφέροντας παράλληλα νέους και καλύτερους τρόπους αλληλεπίδρασης με τους πολίτες.
Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2011-2015 συνεισέφερε στην
πραγματοποίηση των 2 παρακάτω βασικών στόχων του Ψηφιακού Θεματολογίου:
• Μέχρι το 2015, ένας αριθμός βασικών διασυνοριακών υπηρεσιών θα πρέπει να είναι διαθέσιμος
μέσω του διαδικτύου, διευκολύνοντας την κινητικότητα επιχειρήσεων και πολιτών.
• Μέχρι το 2015, το 50% των πολιτών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να έχει
χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικές δημόσιες υπηρεσίες.
Μπορείτε ως άσκηση να προσπαθήσετε να βρείτε πραγματικές μετρήσεις για αυτόν τον δείκτη, ώστε
να διαπιστώσετε κατά πόσο τελικά ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Θα επανέλθουμε στο ζήτημα των δεικτών και των μετρήσεων στο επόμενο κεφάλαιο.
2.4.2 Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020

Σύμφωνα με το όραμα του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020 (European
eGovernment Action Plan 2016-2020) έως το 2020, οι δημόσιες διοικήσεις και οι δημόσιοι οργανισμοί στην
Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να είναι ανοικτοί, αποδοτικοί και χωρίς αποκλεισμούς (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
2016), παρέχοντας σε όλους τους πολίτες και σε όλες τις επιχειρήσεις στην ΕΕ εξατομικευμένες, φιλικές προς
τον χρήστη, διατερματικές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, χωρίς σύνορα. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να
εφαρμόζονται καινοτόμες προσεγγίσεις για τον σχεδιασμό και την παροχή καλύτερων υπηρεσιών ανάλογα
με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των πολιτών και των επιχειρήσεων. Οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να
αξιοποιούν τις ευκαιρίες που προσφέρει το νέο ψηφιακό περιβάλλον για τη διευκόλυνση των συναλλαγών
τους τόσο με τους ενδιαφερόμενους φορείς όσο και μεταξύ τους.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του δημόσιου τομέα είναι βασικό συστατικό για την επίτευξη της
Ενιαίας Αγοράς (Single Market), αφού θα συμβάλει στην άρση των υφιστάμενων ψηφιακών φραγμών και θα
εμποδίσει τον περαιτέρω κατακερματισμό στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού της δημόσιας διοίκησης. Οι
βασικοί πυλώνες είναι τρεις, όπως φαίνεται και στην Εικόνα 2.3:
• Ψηφιοποίηση και διευκόλυνση (digitise and enable). Εδώ οι στόχοι είναι η ψηφιοποίηση της
δημόσιας διοίκησης και η παροχή αποτελεσματικών και αποδοτικών δημόσιων υπηρεσιών για
όλους.
• Σύνδεση (connect). Εδώ ο στόχος είναι η διευκόλυνση της κινητικότητας εντός της Ευρωπαϊκής
Ένωσης με την παροχή διασυνοριακών δημόσιων υπηρεσιών.
• Εμπλοκή/Συμπερίληψη (engage). Εδώ ο στόχος είναι η συνδημιουργία νέων δημόσιων υπηρεσιών με
την αξιοποίηση των ψηφιακών αλληλεπιδράσεων.
Εικόνα 2.3 Οι πυλώνες του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020 (από το προσωπικό
Οι βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020 είναι:
Εξ ορισμού ψηφιακός χαρακτήρας (digital by default):18 Οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να
καθιερώσουν την παροχή υπηρεσιών με ψηφιακά μέσα (καθώς και των μηχαναγνώσιμων πληροφοριών) ως
κατεξοχήν προτιμώμενη επιλογή (διατηρώντας, ωστόσο, ανοικτούς άλλους διαύλους επικοινωνίας για τους
πολίτες και τις επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν σύνδεση, είτε από επιλογή είτε λόγω ανάγκης).
Επιπροσθέτως, οι δημόσιες υπηρεσίες θα πρέπει να παρέχονται μέσω ενιαίου σημείου επαφής ή υπηρεσίας
μίας στάσης και μέσω διαφόρων διαύλων επικοινωνίας.
Αρχή «μόνον άπαξ» (once-only principle): Οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι
πολίτες και οι επιχειρήσεις υποβάλλουν τις ίδιες πληροφορίες μόνο μία φορά σε μια δημόσια διοίκηση.
Εφόσον επιτρέπεται, οι υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης λαμβάνουν μέτρα για την εσωτερική περαιτέρω
χρήση των εν λόγω δεδομένων, τηρουμένων δεόντως των κανόνων για την προστασία των δεδομένων, ούτως
ώστε οι πολίτες και οι επιχειρήσεις να μην επωμίζονται επιπρόσθετο φόρτο. Έχει εκτιμηθεί ότι η υιοθέτηση
της αρχής «μόνον άπαξ» (once only principle) μπορεί να επιφέρει εξοικονόμηση 5 δις ευρώ το έτος.
Κατάργηση των αποκλεισμών και προσβασιμότητα: Οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να σχεδιάζουν
ψηφιακές υπηρεσίες οι οποίες καταργούν εξ ορισμού τους αποκλεισμούς και καλύπτουν διάφορες ανάγκες,
όπως τις ανάγκες των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρία.
Ανοικτός χαρακτήρας και διαφάνεια: Οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να ανταλλάσσουν
πληροφορίες και δεδομένα μεταξύ τους και να παρέχουν στους πολίτες και στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα
να ελέγχουν την πρόσβαση και να διορθώνουν τα δεδομένα τους· να επιτρέπουν στους χρήστες να
18
Αναφέρεται επίσης και ως «εκ προεπιλογής ψηφιακός χαρακτήρας», ωστόσο εμείς θα χρησιμοποιήσουμε τον πιο
ευρέως χρησιμοποιούμενο όρο «εξ ορισμού» ως μετάφραση του by default σε όλες τις αρχές, παρόλο που εννοιολογικά
είναι λιγότερο ακριβής.
παρακολουθούν τις διοικητικές διαδικασίες που τους αφορούν· να εξασφαλίζουν το άνοιγμα στους
ενδιαφερόμενους φορείς και τη συμμετοχή τους (όπως των επιχειρήσεων, των ερευνητών και των μη
κερδοσκοπικών οργανισμών) στον σχεδιασμό και στην παροχή των υπηρεσιών.
Εξ ορισμού διασυνοριακός χαρακτήρας: Οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να καθιστούν διαθέσιμες
σε διασυνοριακό επίπεδο συναφείς ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες και να αποτρέπουν τυχόν περαιτέρω
κατακερματισμό, διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό την κινητικότητα εντός της ενιαίας αγοράς.
Εξ ορισμού διαλειτουργικός χαρακτήρας (interoperable by default): Οι δημόσιες υπηρεσίες θα πρέπει
να είναι σχεδιασμένες κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη εκτέλεση των εργασιών τους σε
ολόκληρη την ενιαία αγορά και μεταξύ των οργανωτικά περιχαρακωμένων δομών, με βάση την ελεύθερη
κυκλοφορία των δεδομένων και των ψηφιακών υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αξιοπιστία και ασφάλεια: Όλες οι πρωτοβουλίες θα πρέπει να προχωρούν πέραν της απλής
συμμόρφωσης προς το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και
της ιδιωτικής ζωής, και για την ασφάλεια των ΤΠ, στόχος που επιτυγχάνεται με τη ενσωμάτωση των στοιχείων
αυτών στο στάδιο του σχεδιασμού. Πρόκειται για σημαντικές προϋποθέσεις για την ενίσχυση της
εμπιστοσύνης και την υιοθέτηση των ψηφιακών υπηρεσιών.
Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020 ήταν σχεδιασμένο ως ένα πιο
δυναμικό και ευέλικτο σχέδιο από το 2011-2015 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010), καθώς επέτρεπε την προσθήκη
δράσεων κατά την πορεία εκτέλεσής του. Προέβλεπε επίσης την ύπαρξη πλατφόρμας που θα επιτρέπει στους
πολίτες και τις επιχειρήσεις να συνεισφέρουν με ιδέες και να προτείνουν δράσεις.
2.4.3 Σχετικές Πρωτοβουλίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Στα πλαίσια της υλοποίησης των στρατηγικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αναπτυχθεί πολλές σχετικές
πρωτοβουλίες. Σχετικές επίκαιρες πληροφορίες για την πορεία της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην
Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν να βρεθούν στη σχετική ιστοσελίδα.19 Ακολουθούν ορισμένες ενδιαφέρουσες
σχετικές πρωτοβουλίες για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη:
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη διαλειτουργικότητα των διασυνοριακών
υπηρεσιών (cross-border public services). Το σχετικό πρόγραμμα είναι το Interoperable Europe.20 Το
πρόγραμμα αυτό συνεχίζει τα παρακάτω πέντε προηγούμενα προγράμματα στον τομέα της
διαλειτουργικότητας του δημόσιου τομέα:
1. Community contribution for telematics interchange of data between administrations (IDA), 1995-
1997.
2. Second phase of the IDA programme (IDA II), 1999-2004.
3. Interoperable delivery of pan-European eGovernment services to public administrations, business
and citizens (IDABC), 2005-2009.
4. Interoperability solutions for European public administrations (ISA), 2010-2015.
5. https://ec.europa.eu/isa2/sites/default/files/eif_brochure_final.pdf 2016-2020.
Τα Digital Public Administration Factsheets (πρώην eGovernment factsheets) περιέχουν ετήσιες

αναφορές για την πορεία της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σε κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αποτελούν σημαντικές πηγές πληροφόρησης των τρεχουσών κάθε φορά πρωτοβουλιών σε κάθε κράτος
μέλος σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
Το Connecting Europe Facility (CEF) είναι μια πρωτοβουλία με στόχο τη δημιουργία κοινών building
blocks ΗΔ για χρήση από όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παραδείγματα αποτελούν τα eDelivery,
eInvoicing, eID, eArchiving, eTranslation, eSignature. Το αντίστοιχο λογισμικό παρέχεται δωρεάν και μάλιστα
κατά καιρούς υπάρχει επιδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όσους δημόσιους φορείς αποφασίσουν να
τα δοκιμάσουν ώστε να καλυφθούν τα σχετικά κόστη.
Μια σειρά από λύσεις είχε αναπτυχθεί στα πλαίσια του ISA2 και οι λύσεις συνεχίζονται, όπως:
• το European Interoperability Framework (https://ec.europa.eu/isa2/eif_en),
19
https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/egovernment_en
20
https://joinup.ec.europa.eu/collection/interoperable-europe/interoperable-europe
• η European Interoperability Reference Architecture (https://ec.europa.eu/isa2/solutions/eira_en) και
CarTool,
• τo National IOP Framework Observatory (NIFO) κ.ά.
Θα επανέλθουμε σε κάποια από αυτά σε επόμενο κεφάλαιο, όταν αναφερόμαστε στη
διαλειτουργικότητα.
2.5 Θεσμικό Πλαίσιο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ελλάδα

Ένα μέρος της πρόσφατης νομοθεσίας που αφορά την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην Ελλάδα είναι (χωρίς
πλέον να είναι όλη σε ισχύ):
• Νόμος υπ’ αριθ. 4961/2022 (ΦΕΚ Τεύχος 146/Α΄/27.07.2022) «Αναδυόμενες τεχνολογίες
πληροφορικής και επικοινωνιών, ενίσχυση της ψηφιακής διακυβέρνησης και άλλες διατάξεις».
• Νόμος υπ’ αριθ. 4727/2020 «Κώδικας Ψηφιακής Διακυβέρνησης» (ΦΕΚ 184/Α΄/23.9.2020).
• Νόμος 4704/2020 (133/Α΄) «Επιτάχυνση και απλούστευση της ενίσχυσης οπτικοακουστικών έργων,
ενίσχυση της Ψηφιακής Διακυβέρνησης».
• Νόμος 4635/2019 (167/Α΄) «Εθνικό Πρόγραμμα Απλούστευσης Διαδικασιών» και εφαρμοστική
απόφαση, βάσει του άρθρου 45, όπως αυτή τροποποιήθηκε.
• Νόμος 4623/2019 (134/Α΄). «Διατάξεις για την ψηφιακή πολιτική, την ηλεκτρονική διακυβέρνηση,
την απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών και το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης».
• Νόμος υπ’ αριθμ. 4483/2017 (ΦΕΚ 107/Α΄). «Ρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού
πλαισίου οργάνωσης και λειτουργίας των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) –
Ρυθμίσεις σχετικές με την οργάνωση, τη λειτουργία, τα οικονομικά και το προσωπικό των ΟΤΑ –
Ευρωπαϊκοί Όμιλοι Εδαφικής Συνεργασίας – Μητρώο Πολιτών και άλλες διατάξεις». (Άρθρα 115-
124).
• Άρθρο 24 «Ηλεκτρονική διαδικασία έκδοσης και διακίνησης διοικητικών πράξεων και εγγράφων στον
δημόσιο τομέα» του νόμου υπ’ αριθμ. 4440/2016 (ΦΕΚ 224/Α΄).
• Νόμος υπ’ αριθ. 4305/2014 (ΦΕΚ 237/Α΄) «Ανοικτή διάθεση και περαιτέρω χρήση εγγράφων,
πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα, τροποποίηση του ν. 3448/2006 (Α΄ 57),
προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2013/37/ΕΕ του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, περαιτέρω ενίσχυση της διαφάνειας, ρυθμίσεις θεμάτων
Εισαγωγικού Διαγωνισμού ΕΣΔΔΑ και άλλες διατάξεις»
(http://www.et.gr/).
• Νόμος υπ’ αριθ. 3979/2011 «Για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ 138/Α΄),
(http://www.et.gr/).
• Νόμος υπ’ αριθ. 3882/2010 (ΦΕΚ 166/Α΄) Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών − Εναρμόνιση
με την Οδηγία 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14ης Μαρτίου 2007
και άλλες διατάξεις. Τροποποίηση του ν. 1647/1986 «Οργανισμός Κτηματολογίου και
Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (ΟΚΧΕ) και άλλες σχετικές διατάξεις» (ΦΕΚ 141/ Α΄),
(http://geodata.gov.gr/).
• Νόμος υπ’ αριθμ. 3861/2010 (ΦΕΚ 112/Α΄). Ενίσχυση της διαφάνειας με την υποχρεωτική ανάρτηση
νόμων και πράξεων των κυβερνητικών, διοικητικών και αυτοδιοικητικών οργάνων στο διαδίκτυο
«Πρόγραμμα Διαύγεια» και άλλες διατάξεις (https://diavgeia.gov.gr/legislation), (στη σελίδα του
προγράμματος διαύγεια είναι αναρτημένα 28 συναφή νομικά και κανονιστικά κείμενα).
• Προεδρικό Διάταγμα 150/2001 «Προσαρμογή στην Οδηγία 1999/93/ΕK του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το κοινοτικό πλαίσιο για Ηλεκτρονικές Υπογραφές».
Επιπλέον για τα Ανοικτά δεδομένα, υπάρχουν τα Άρθρα 59-74 του ν. 4727/2020 (Α΄ 184), ενώ για τη
Δι@ύγεια υπάρχουν τα Άρθρα 75-83 του ν. 4727/2020 (Α΄ 184).
Το 2019, θεσμοθετήθηκε στην Ελλάδα το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης με στόχο τη
συγκέντρωση για πρώτη φορά όλων των δομών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών που σχετίζονται με την
παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών προς τους πολίτες και τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας. Σκοπός
του υπουργείου είναι πριν από τη μετατροπή οποιασδήποτε διαδικασίας σε ψηφιακή, αυτή να απλοποιείται
προκειμένου να αποφεύγεται η ψηφιοποίηση της γραφειοκρατίας. Πριν, η ψηφιακή πολιτική, η Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση και η εξυπηρέτηση του πολίτη βρίσκονταν σε διαφορετικές οργανικές μονάδες. Επίσης,
διάσπαρτα ήταν και τα κρίσιμα πληροφοριακά συστήματα του δημόσιου τομέα, με αποτέλεσμα τον
παράλληλο ή και αντικρουόμενο σχεδιασμό, τα αλληλεπικαλυπτόμενα έργα και εν γένει τη σπατάλη
δημόσιου χρήματος. Το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, ως ενιαία δομή σε επιχειρησιακό επίπεδο,
έρχεται να διορθώσει τον κατακερματισμό μονάδων και συστημάτων που επηρεάζει την ποιότητα και το
κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών. Σκοπός αυτού του υπουργείου είναι ακριβώς η διαλειτουργικότητα σε
όλα τα επίπεδα.
Ακολουθούν ορισμένα στοιχεία για τον ν. 4961/2022. Ο σκοπός του νόμου είναι η δημιουργία του
κατάλληλου θεσμικού υποβάθρου για τη θεμιτή και ασφαλή αξιοποίηση των δυνατοτήτων της τεχνολογίας
τεχνητής νοημοσύνης από φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας
της δημόσιας διοίκησης απέναντι σε απειλές στον κυβερνοχώρο. Το αντικείμενο του νόμου είναι η θέσπιση
ρυθμίσεων για τη διαμόρφωση των κατάλληλων εγγυήσεων για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των
φυσικών και των νομικών προσώπων και την ενίσχυση της λογοδοσίας και της διαφάνειας κατά τη χρήση
συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και τη συμπλήρωση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου για την
κυβερνοασφάλεια. Είναι συνεπώς σαφές ότι ο νόμος αυτός δέχεται τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και
στον δημόσιο τομέα και επιχειρεί να ρυθμίσει τα δικαιώματα των πολιτών ως αποτέλεσμα της χρήσης αυτής.
Συγκεκριμένα, ο νόμος ορίζει ότι οι δημόσιοι φορείς μπορούν να χρησιμοποιούν συστήματα τεχνητής
νοημοσύνης για τη διαδικασία λήψης ή την υποστήριξη της διαδικασίας λήψης μιας απόφασης ή την έκδοση
πράξης, οι οποίες επηρεάζουν τα δικαιώματα ενός φυσικού ή νομικού προσώπου, μόνο εφόσον η χρήση
αυτή προβλέπεται ρητά σε ειδική διάταξη νόμου που περιλαμβάνει κατάλληλες εγγυήσεις για την προστασία
των δικαιωμάτων αυτών. Από αυτό εξαιρούνται τα Υπουργεία Εθνικής Άμυνας και Προστασίας του Πολίτη,
οι εποπτευόμενοι φορείς αυτών, καθώς και η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ). Ωστόσο, πριν από την
έναρξη λειτουργίας του συστήματος, θα πρέπει να εκπονείται αλγοριθμική εκτίμηση αντικτύπου. Ο νόμος
επίσης ρυθμίζει ζητήματα κυβερνοασφάλειας και αλυσίδας συστοιχιών (blockchain).
Ενδιαφέρον επίσης έχει η αναφορά στον νόμο αυτό στο Εθνικό Μητρώο Διοικητικών Διαδικασιών
«Μίτος»21 το οποίο αποτελεί το κεντρικό, εθνικό αποθετήριο των διοικητικών διαδικασιών του δημοσίου.
Στο μητρώο αυτό γίνεται μια συστηματική προσπάθεια καταγραφής και παρουσίασης με ενιαίο τρόπο ενός
μεγάλου αριθμού διοικητικών διαδικασιών, οι περισσότερες από τις οποίες ουσιαστικά αποτελούν δημόσιες
υπηρεσίες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο νόμος προβλέπει ότι κάθε διοικητική διαδικασία θα
πρέπει να τεκμηριώνεται με χρήση των παρακάτω:
• του επίσημου τίτλου της διαδικασίας,
• του νομοθετικού και κανονιστικού πλαισίου που διέπει τη διαδικασία, καθώς και των επιμέρους
σταδίων αυτής,
• των αρμόδιων και συναρμόδιων υπηρεσιών (φορέων) διεκπεραίωσης της διαδικασίας και των
επιμέρους σταδίων αυτής,
• των απαιτούμενων δικαιολογητικών για τη διεκπεραίωση της διαδικασίας και των επιμέρους
σταδίων αυτής,
• των σταδίων/βημάτων της διαδικασίας,
• του τελικού διοικητικού προϊόντος,
• των εκτιμώμενων χρόνων διεκπεραίωσης,
• του κόστους παραβόλων ή άλλων τελών.
Στη συνέχεια αναφέρονται άρθρα ή αποσπάσματα άρθρων του ν. 4727/2020 που παρουσιάζουν
ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Άρθρο 3: Γενικές αρχές ψηφιακής διακυβέρνησης
Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών ψηφιακής διακυβέρνησης διέπονται από τις ακόλουθες αρχές:
21
www.mitos.gov.gr
• την αρχή της νομιμότητας και ιδίως την τήρηση των διατάξεων για την προστασία δεδομένων
προσωπικού χαρακτήρα,
• την αρχή της διαφάνειας,
• την αρχή της ισότητας και ιδίως της προσβασιμότητας,
• την αρχή της χρηστής διοίκησης και ιδίως της αποδοτικότητας και την αρχή «μόνον άπαξ» μέσω της
διαλειτουργικότητας, της ακρίβειας και της πληρότητας των ψηφιακών υπηρεσιών, των διαδικασιών
και των δεδομένων και
• την αρχή της ακεραιότητας, ασφάλειας και εμπιστευτικότητας.
Άρθρο 11: Προσωπικός αριθμός
Καθιερώνεται προσωπικός αριθμός (ΠΑ) ως αριθμός υποχρεωτικής επαλήθευσης της ταυτότητας των
φυσικών προσώπων στις συναλλαγές τους με τους φορείς του δημόσιου τομέα.
Ο ΠΑ αποτελείται από δώδεκα (12) αλφαριθμητικά στοιχεία, εκ των οποίων τουλάχιστον τα εννέα (9) είναι
αριθμητικά, και χορηγείται άπαξ στο φυσικό πρόσωπο.
Ο ΠΑ δεν μεταβάλλεται και απενεργοποιείται με τον θάνατο ή την κήρυξη σε αφάνεια του φυσικού
προσώπου.
Άρθρο 84: Διαλειτουργικότητα των φορέων του δημόσιου τομέα
Οι φορείς υποχρεούνται έως τη 1.7.2022 να διαθέτουν μέσω διαδικτυακής υπηρεσίας στο Κέντρο
Διαλειτουργικότητας (ΚΕΔ) το σύνολο των δεδομένων που περιλαμβάνονται στα ανωτέρω δικαιολογητικά,
πιστοποιητικά και έγγραφα.
Καθιερώνεται η συνδυαστική ανάλυση των διατομεακών δεδομένων, στο πλαίσιο της διαλειτουργικότητας,
αξιοποιώντας τεχνικές ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων (data analytics).
Άρθρο 87: Κυβερνητικά νέφη
Ως Κυβερνητικό Νέφος Δημόσιου Τομέα (G-Cloud) νοείται το σύνολο των ψηφιακών υποδομών που
διαχειρίζεται η Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης (ΓΓΠΣΔΔ) είτε αφορούν
ψηφιακές υποδομές εντός της ΓΓΠΣΔΔ, είτε αφορούν το ιδιωτικό νέφος της ΓΓΠΣΔΔ είτε αφορούν δημόσιο
υπολογιστικό νέφος που διαχειρίζεται η ΓΓΠΣΔΔ.
Άρθρο 89: Μητρώο Διαλειτουργικότητας
Δημιουργείται και τηρείται Μητρώο Διαλειτουργικότητας με σκοπό τη διαρκή καταγραφή και αποτύπωση
των διαδικτυακών υπηρεσιών (web services) φορέων του δημόσιου τομέα. Το Μητρώο Διαλειτουργικότητας
αξιοποιείται κατ’ ελάχιστον για τα εξής: (α) την εφαρμογή ενιαίου τεχνολογικού πλαισίου και προτύπων
διαλειτουργικότητας, (β) τον σχεδιασμό και την παραγωγική λειτουργία νέων διαδικτυακών υπηρεσιών (web
services) των φορέων του δημόσιου τομέα, (γ) τη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας για την ανταλλαγή
δεδομένων μεταξύ πληροφοριακών συστημάτων των φορέων του δημόσιου τομέα, (δ) τον τεχνικό
σχεδιασμό σύνθετων διαδικτυακών υπηρεσιών μέσω του Κέντρου Διαλειτουργικότητας (ΚΕΔ).
2.6 Ελληνικές Στρατηγικές Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Τα κυριότερα κείμενα στρατηγικής με ενδιαφέρον για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην Ελλάδα
φαίνονται παρακάτω:
• Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025 (https://digitalstrategy.gov.gr/),
• Εθνική Ψηφιακή Στρατηγική 2016-2021,22 Δεκέμβριος 2016,
• Σχέδιο Δράσης (ΣΔ) για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (eGov Action Plan) 2014-2020,23 Δεκέμβριος
2014,
• Στρατηγική για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση 2014-2020,24 Δεκέμβριος 2014.
Στις επόμενες ενότητες παρουσιάζουμε την τρέχουσα στρατηγική και πιο συνοπτικά κάποιες προηγούμενες.
22
http://www.opengov.gr/digitalandbrief/wp-content/uploads/downloads/2016/11/digital_strategy.pdf
23
http://www.opengov.gr/minreform/wp-content/uploads/downloads/2014/07/Action-Plan-eGov-V-1-0-Consultation-
GR.pdf
24
http://www.opengov.gr/minreform/wp-content/uploads/downloads/2014/02/stratigiki-ilektron.-diakyv.-teliko-
pdf1.pdf
2.6.1 Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025
Σύμφωνα με τον σχετικό ιστότοπο,25 η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού «αποτυπώνει τις κατευθυντήριες
αρχές, τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των συστημάτων, τους στρατηγικούς άξονες παρέμβασης, το μοντέλο
διακυβέρνησης και υλοποίησης και το σύνολο των οριζόντιων και κάθετων παρεμβάσεων που θα
υλοποιήσουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας». Περιλαμβάνει τις
βασικές αρχές, το πλαίσιο και τις κατευθύνσεις για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της δημόσιας διοίκησης,
αλλά και του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, καθορίζει τις ειδικότερες αρχές που διέπουν κάθε οριζόντια ή
τομεακή πρωτοβουλία προς τον σκοπό αυτό και ενσωματώνει την καταγραφή όλων των σχετικών
διαδικασιών και δράσεων με μετρήσιμους στόχους και μετρήσιμα αποτελέσματα ανά τρίμηνο. Είναι
δεσμευτική για όλους τους φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα, τους οποίους αφορά.
Στόχοι
Οι στόχοι της Βίβλου Ψηφιακού Μετασχηματισμού είναι επτά:
1. Η ασφαλής, γρήγορη και αξιόπιστη πρόσβαση στο διαδίκτυο για όλους.
2. Ένα ψηφιακό κράτος, που προσφέρει καλύτερες, ψηφιακές υπηρεσίες στους πολίτες, σε όλα τα
γεγονότα της ζωής τους.
3. Η ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων όλων των πολιτών.
4. Η διευκόλυνση μετατροπής κάθε ελληνικής επιχείρησης σε ψηφιακή επιχείρηση.
5. Η στήριξη και ενίσχυση της ψηφιακής καινοτομίας.
6. Η παραγωγική αξιοποίηση των δεδομένων του δημοσίου.
7. Η ένταξη των σύγχρονων τεχνολογιών σε όλους τους τομείς της οικονομίας.
Παρατηρούμε ότι οι στόχοι 2 και 6, αλλά και ο στόχος 3 σχετίζονται με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
Αυτό επιβεβαιώνει ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί σημαντική πολιτική προτεραιότητα για την
Ελλάδα σήμερα.
Σταχυολογούμε στη συνέχεια ενδεικτικές παρεμβάσεις με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ανά στόχο.
Σχετικά με την εξυπηρέτηση των αναγκών των πολιτών άμεσα και αποτελεσματικά μέσα από ένα
ψηφιακό κράτος ενδεικτικές παρεμβάσεις είναι:
1. Ανάπτυξη κεντρικών ψηφιακών λύσεων και παροχή νέων απλουστευμένων ψηφιακών
υπηρεσιών που υλοποιούν την εξ αποστάσεως εξυπηρέτηση του πολίτη.
2. Ενιαία Εθνική Πύλη Παροχής Ψηφιακών Υπηρεσιών (gov.gr) – Υλοποίηση κεντρικού σημείου
εισόδου και αναφοράς για πληροφορίες και ψηφιακές υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης.
Ένταξη των πιο συχνών ή σημαντικών συναλλαγών του πολίτη με το κράτος.
3. Κέντρο Ταυτοποίησης – Υλοποίηση μοναδικού σημείου ταυτοποίησης (Single SignOn) σε όλες τις
ψηφιακές υπηρεσίες που παρέχονται από τους φορείς του δημοσίου.
4. Κέντρο Ειδοποιήσεων – Υλοποίηση κεντρικού συστήματος ειδοποιήσεων για ενημέρωση των
πολιτών σχετικά με θέματα που τους αφορούν, π.χ. ενημερώσεις για την πορεία αιτημάτων τους,
προσωποποιημένες ενημερώσεις προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής, υπενθυμίσεις για
υποχρεώσεις τους προς το κράτος κ.ά.
5. Κεντρικό σύστημα συμμετοχής των πολιτών στην αξιολόγηση των προσφερόμενων υπηρεσιών
του δημοσίου και στον σχεδιασμό νέων υπηρεσιών.
6. Διασύνδεση και διαλειτουργικότητα μεταξύ των Βασικών Μητρώων μέσω του Κέντρου
Διαλειτουργικότητας.
7. Υιοθέτηση πολιτικών προστασίας προσωπικών δεδομένων που ακολουθούν την αρχή της εξ
ορισμού και με τη σχεδίαση συμμόρφωσης προς τις ισχύουσες προστατευτικές διατάξεις για τα
προσωπικά δεδομένα.
25
https://digitalstrategy.gov.gr/
Σχετικά με την προαγωγή της ανάπτυξης ψηφιακών δεξιοτήτων για όλους τους πολίτες, ενδεικτικές
σχετικές παρεμβάσεις είναι:
1. Δημιουργία Ψηφιακής Ακαδημίας Πολιτών, που θα προτείνει, θα συντονίζει και θα υλοποιεί
σύγχρονα και ασύγχρονα διαδικτυακά μαθησιακά προγράμματα ψηφιακών δεξιοτήτων για κάθε
πολίτη της χώρας μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας εκπαίδευσης.
2. Υλοποίηση διαδικτυακών οδηγών χρήσης των ψηφιακών υπηρεσιών που προσφέρονται μέσω
της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης gov.gr.
Σχετικά με την απελευθέρωση και την αξιοποίηση της παραγωγικής αξίας των δεδομένων του
δημοσίου, ενδεικτικές σχετικές παρεμβάσεις είναι:
1. Ενιαίο μοντέλο διακυβέρνησης των δεδομένων σε εθνικό επίπεδο.
2. Καθορισμός των προδιαγραφών και διαδικασιών για την ελεύθερη και ανοικτή διάθεση των
δεδομένων κάθε φορέα του δημοσίου, με συγκροτημένο και τεχνικά άρτιο τρόπο και με σεβασμό
στην προστασία των προσωπικών δεδομένων.
3. Κεντρική πλατφόρμα διάθεσης και αξιοποίησης δεδομένων δημόσιου σκοπού και δεδομένων
υψηλής αξίας μέσω συγκρότησης Θεματικών Αποθετηρίων Δεδομένων σε επιλεγμένους
κάθετους θεματικούς άξονες.
4. Λειτουργία κέντρων διαχείρισης και ανοικτής διάθεσης δεδομένων για επιλεγμένους φορείς του
δημόσιου τομέα.
5. Προγράμματα κινήτρων για την επαναχρησιμοποίηση των ανοικτών δεδομένων του δημοσίου με
σκοπό την ανάπτυξη εφαρμογών προστιθέμενης αξίας.
6. Αξιοποίηση κρίσιμων συνόλων δεδομένων και ανάπτυξη εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης,
μηχανικής μάθησης, ανάλυσης μεγάλων δεδομένων και επιχειρηματικής ευφυΐας για την πάταξη
λ.χ. της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής, για τον έλεγχο των δημόσιων συμβάσεων, την
παρακολούθηση του συστήματος εισροών και εκροών στο εμπόριο καυσίμων και κατ’ επέκταση
του μηχανισμού είσπραξης δημόσιων εσόδων κ.ά.
Στρατηγικοί άξονες παρέμβασης

Οι στρατηγικοί άξονες παρέμβασης είναι:
• Συνδεσιμότητα.
• Ψηφιακές δεξιότητες.
• Ψηφιακό κράτος.
• Ψηφιακή επιχείρηση.
• Αναβάθμιση υποδομών έρευνας και εκπαίδευσης.
• Εφαρμογές κβαντο-ανθεκτικής κρυπτογραφίας – EuroQCI.
• Τεχνολογίες Blockchain.
• Ψηφιακή καινοτομία.
• Ενσωμάτωση της τεχνολογίας σε κάθε τομέα της οικονομίας.
Και εδώ παρατηρούμε ότι το ψηφιακό κράτος αποτελεί διακριτό άξονα παρέμβασης με σημαντικά
έργα, όπως η ψηφιακή εξυπηρέτηση πολιτών και επιχειρήσεων μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης gov.gr και
ο ψηφιακός και επιχειρησιακός μετασχηματισμός των ΚΕΠ σε ΚΕΠ-Plus. Επίσης πολλές υποδομές
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης περιέχονται σε άλλους άξονες. Για παράδειγμα, στον άξονα των υποδομών
περιλαμβάνεται η ανάπτυξη της νέας γενιάς του κυβερνητικού νέφους G-Cloud.
Κατευθυντήριες αρχές
Κύριες κατευθυντήριες αρχές ψηφιακού μετασχηματισμού είναι οι παρακάτω:
• Υπηρεσίες ψηφιακές εξ ορισμού.
• Αρχή «μόνον άπαξ».
• Εξ ορισμού διαλειτουργικός χαρακτήρας.
• Διακαναλικές ψηφιακές υπηρεσίες με προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση μέσω νέων κινητών
συσκευών.
• Πολιτοκεντρική προσέγγιση σχεδιασμού ψηφιακών υπηρεσιών για υπηρεσίες φιλικές προς τον
χρήστη.
• Επαναχρησιμοποίηση δομικών στοιχείων και λύσεων.
• Υιοθέτηση ανοικτών και συμμετοχικών διαδικασιών για την αξιολόγηση και τον σχεδιασμό
ψηφιακών υπηρεσιών.
• Κατάργηση των αποκλεισμών και καθολική προσβασιμότητα.
• Διευκόλυνση της διασυνοριακής εξυπηρέτησης των πολιτών.
• Αξιοπιστία και εμπιστοσύνη.
• Ανοικτότητα και ενίσχυση της διαφάνειας.
• Ανάπτυξη ασφαλούς λογισμικού και συστημάτων από τον σχεδιασμό τους.
• Υιοθέτηση ευέλικτων μοντέλων για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την προμήθεια έργων και
υπηρεσιών
• Απλούστευση διαδικασιών.
Παρατηρούμε εδώ την επιρροή των ευρωπαϊκών δράσεων στην ελληνική στρατηγική. Βλέποντας
κάποιος τις κατευθυντήριες της ελληνικής στρατηγικής, εύκολα διαπιστώνει ότι πολλές από αυτές
περιέχονται στο σχέδιο δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για
παράδειγμα εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι οι τρεις πρώτες αρχές (Υπηρεσίες ψηφιακές εξ
ορισμού, Αρχή «μόνον άπαξ», Εξ ορισμού διαλειτουργικός χαρακτήρας) αποτελούν και αρχές του
ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης. Αυτό είναι αναμενόμενο και θετικό, αφού η στρατηγική της Ελλάδας πρέπει
να συμφωνεί με αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού καθορίζει επίσης τα βασικά συνθετικά στοιχεία του ψηφιακού
μετασχηματισμού, όπως φαίνεται στην Εικόνα 2.4. Τα στοιχεία αυτά είναι:
Ενιαία ψηφιακή πύλη gov.gr

Η λειτουργία της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης gov.gr θεσπίστηκε με τον ν. 4635/2019 το φθινόπωρο του 2019.26
Ο στόχος είναι να λειτουργήσει ως μοναδικό σημείο εισόδου για τις υπηρεσίες του δημοσίου που
προσφέρονται από τα πληροφοριακά συστήματα του δημόσιου τομέα. Οι υπηρεσίες αυτές θα προσφέρονται
με βάση τα γεγονότα ζωής (life events), από τα οποία θα προκύπτουν οι συγκεκριμένες υπηρεσίες που τα
παρέχουν και οι οποίες θα είναι διαθέσιμες σε πολλαπλά κανάλια επικοινωνίας (υπολογιστής, κινητό
τηλέφωνο). Η πύλη ενσωματώνει λειτουργικότητα από άλλα συστατικά της αρχιτεκτονικής, όπως το Κέντρο
Ταυτοποίησης και το Κέντρο Ειδοποιήσεων. Η πύλη θα χειρίζεται την ασφαλή είσοδο του πολίτη στις
υπηρεσίες και την ηλεκτρονική ταυτοποίησή του, αξιοποιώντας τις μεθόδους που θα παρέχει το Κέντρο
Ταυτοποίησης, την παροχή λειτουργίας μοναδικού σημείου πρόσβασης και ταυτοποίησης (Single Sign On)
για όλες τις υπηρεσίες που παρέχονται από τα πληροφοριακά συστήματα του δημοσίου (μέσω του Κέντρου
Ταυτοποίησης) και τη δρομολόγηση ειδοποιήσεων, απαντήσεων και αποτελεσμάτων σε αιτήματα που
υπέβαλε ο πολίτης (μέσω του Κέντρου Ειδοποιήσεων).
Κέντρο Ταυτοποίησης
Η ταυτοποίηση των χρηστών γίνεται με την αξιοποίηση των υποδομών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα
για τη παροχή υπηρεσιών ηλεκτρονικής ταυτοποίησης με ενιαίες προδιαγραφές ασφάλειας. Το κέντρο θα
υποστηρίζει επίσης τη διασυνοριακή ταυτοποίηση των χρηστών με χρήση προτύπων που έχουν καθοριστεί
στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό για την ηλεκτρονική ταυτοποίηση και τις υπηρεσίες εμπιστοσύνης
(ΕΕ/2014/910). Στόχο αποτελεί επίσης η αξιοποίηση των υπηρεσιών ταυτοποίησης και από συστήματα του
ιδιωτικού τομέα.
26
https://howto.gov.gr/mod/book/view.php?id=104&chapterid=494
Κέντρο Ειδοποιήσεων
Το κέντρο στοχεύει στην παροχή λειτουργιών ώστε οι δημόσιοι φορείς να μπορούν να ενημερώνουν τους
πολίτες για θέματα που τους αφορούν, κατόπιν εγγραφής στην υπηρεσία. Παράδειγμα τέτοιων θεμάτων
είναι υπενθυμίσεις υποχρεώσεων πολιτών, προσωποποιημένες ενημερώσεις (π.χ. για ιατρικά ζητήματα)
κ.λπ. Εν ολίγοις, το κέντρο ειδοποιήσεων αποτελεί τον βασικό δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ του κράτους και
του πολίτη. Ειδική πρόνοια θα υπάρχει για ζητήματα κυβερνοασφάλειας και προστασίας προσωπικών
δεδομένων, αλλά και νομικής κατοχύρωσης της απόδειξης παράδοσης.
Εικόνα 2.4 Βασικά συνθετικά στοιχεία του ψηφιακού μετασχηματισμού (Πηγή: Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού
2020-2025).
Μητρώα και Μητρώα Βάσης

Ένα μητρώο (registry) είναι ένας αυθεντικός κατάλογος ενός συγκεκριμένου είδους δεδομένων, π.χ.
οχήματα, κατοικίδια κ.λπ. Στον δημόσιο τομέα, η διαχείριση των σχετικών μητρώων είναι θεσμοθετημένη.
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ηλεκτρονικών μητρώων (e-registries), ο οποίος ξεπερνά τα 250. Επιπλέον,
αρκετές φορές τα ίδια στοιχεία επαναλαμβάνονται σε διαφορετικά μητρώα, διαφορετικών πληροφοριακών
συστημάτων ή δημόσιων φορέων. Η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού αναφέρει ότι περίπου 10 από αυτά
είναι ιδιαίτερα σημαντικά, καθώς περιέχουν δεδομένα (π.χ. του πολίτη) που χρησιμοποιούνται πολλαπλώς
ή επαναλαμβάνονται σε άλλα μητρώα. Αυτά αποτελούν τα μητρώα βάσης (base registries), τα οποία,
σύμφωνα με τον τον ευρωπαϊκό ορισμό του νέου πλαισίου διαλειτουργικότητας (New European
Interoperability Framework), είναι «ο ακρογωνιαίος λίθος των ψηφιακών υπηρεσιών, καθώς αποτελούν
αξιόπιστες πηγές βασικών πληροφοριών για στοιχεία όπως πρόσωπα, εταιρείες, οχήματα, άδειες, κτίρια,
τοποθεσίες και οδοί, που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ψηφιακά». Η πληροφορία τους είτε αφορά
συχνά γεγονότα της καθημερινής ζωής των φυσικών ή νομικών προσώπων ή είναι απαραίτητη για την παροχή
υπηρεσιών που είναι μεγάλης σημασίας για τον πολίτη. Τα μητρώα βάσης, σύμφωνα με το ίδιο κείμενο,
περιλαμβάνουν το Φορολογικό Μητρώο, το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ), το Μητρώο Πολιτών, τις
αστυνομικές ταυτότητες ή το Μητρώο Αδειών Διαμονής και τα Ειδικά Δελτία Ταυτότητας Ομογενούς για
πολίτες τρίτων χωρών, το Μητρώο Κοινωνικής Ασφάλισης, το Εθνικό Κτηματολόγιο, το Μητρώο Οδών και
Αριθμών, το Μητρώο Φορέων και Υπηρεσιών της Γενικής Κυβέρνησης, το Μητρώο Αδειών Οδήγησης και το
Μητρώο Αδειών Κυκλοφορίας Αυτοκινήτων. Η Εικόνα 2.5 δείχνει την αρχιτεκτονική των μητρώων της
δημόσιας διοίκησης στηριζόμενη στην αρχή «μόνον άπαξ» ή «άπαξ μόνον» (once only).
Εικόνα 2.5 Αρχιτεκτονική των Μητρώων της Δημόσιας Διοίκησης στηριζόμενη στην αρχή «μόνον άπαξ» (once only)
(Πηγή: Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025).
Κέντρο Διαλειτουργικότητας
Το Κέντρο Διαλειτουργικότητας εξασφαλίζει την τεχνική υλοποίηση των κατευθυντήριων γραμμών του
εθνικού πλαισίου διαλειτουργικότητας,27 τη λειτουργική διασύνδεση, ταυτοποίηση και συγχρονισμό της
πληροφορίας μεταξύ των βασικών μητρώων, καθώς και τη διευκόλυνση της διαλειτουργικότητας ανά άξονα
πολιτικής. Η υφιστάμενη πλατφόρμα στο Κέντρο Διαλειτουργικότητας (ΚΕΔ) της Γενικής Γραμματείας
Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης (ΓΓΠΣΔΔ) φιλοξενεί διαδικτυακές υπηρεσίες, τηρεί τα
μηνύματα που ανταλλάσσονται (logs) μεταξύ των φορέων και διασφαλίζει την εγγυημένη παράδοσή τους.
Εξασφαλίζεται επίσης η επαναχρησιμοποίηση των διαδικτυακών υπηρεσιών (Web services) από άλλους
φορείς του δημοσίου.
Στον σχεδιασμό νέων υπηρεσιών χρησιμοποιείται η αρχή της διαλειτουργικότητας από τον σχεδιασμό
(interoperability-by-design), η οποία αφορά τόσο το τεχνικό όσο και το σημασιολογικό και οργανωσιακό
επίπεδο. Συμπληρωματικά ως προς τις υπάρχουσες διαλειτουργικότητες και κυρίως για την ευέλικτη
ανταλλαγή και επικαιροποίηση δεδομένων μεταξύ συστημάτων και υπηρεσιών του δημοσίου, θα υλοποιηθεί
η υποδομή National Data Corridor, που αφορά μια κεντρική (σε εθνικό επίπεδο) εγκατάσταση πλατφόρμας
εξυπηρέτησης ροών δεδομένων (Data Streams).
2.6.2 Προηγούμενες Εθνικές Στρατηγικές

Εθνική Ψηφιακή Στρατηγική 2016-2021
Σύμφωνα με τη στρατηγική 2016-2021, το όραμα της κυβέρνησης για τις ΤΠΕ είναι να αποτελέσουν τον μοχλό
για την επανεκκίνηση και ανάπτυξη της οικονομίας και την ενίσχυση της απασχόλησης, ιδιαίτερα σε τομείς
υψηλής εξειδίκευσης, τον καταλύτη για αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη δημόσια διοίκηση, καθώς
27
Θα εξετάσουμε το εθνικό πλαίσιο διαλειτουργικότητας σε επόμενο κεφάλαιο.
και εργαλείο και μέσο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και την ενίσχυση της κοινωνικής
συνοχής (Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, 2016).
Για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής κρίθηκε αναγκαία η αλλαγή του πλαισίου σχεδιασμού
και υλοποίησης έργων πληροφορικής του δημοσίου, με στροφή προς τον σχεδιασμό μικρότερων έργων, την
υιοθέτηση ευέλικτων μεθόδων υλοποίησης, την ολιστική αντιμετώπιση των αναγκών (από τη φάση της
αρχικής σύλληψης της ιδέας έως και τη φάση της οριστικής απόσυρσης των συστημάτων μετά την
ολοκλήρωση του κύκλου ζωής τους) και την υιοθέτηση προτύπων και σύγχρονων μεθόδων και διαδικασιών
σε όλες τις επιμέρους φάσεις του κύκλου ζωής τους με στόχο την επίτευξη απτών αποτελεσμάτων. Οι τομείς
παρέμβασης της στρατηγικής ήταν επτά:
1. Ανάπτυξη υποδομών συνδεσιμότητας νέας γενιάς.
2. Επιτάχυνση της ψηφιοποίησης της οικονομίας.
3. Ώθηση του κλάδου ΤΠΕ για την ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας και της απασχόλησης.
4. Ενδυνάμωση του ανθρώπινου δυναμικού με ψηφιακές δεξιότητες.
5. Ριζική αναθεώρηση του τρόπου παροχής ψηφιακών υπηρεσιών του δημοσίου. Εδώ προτείνονται:
5.1. Ενιαίος σχεδιασμός για τα νέα έργα.
5.2. Αποτελεσματικό μοντέλο υλοποίησης έργων.
5.3. Αξιοποίηση υποδομών νέφους (Cloud).
5.4. Αλλαγή του προσώπου της δημόσιας διοίκησης: gov.gr.
5.5. Ανάπτυξη των δομικών στοιχείων των ψηφιακών υπηρεσιών του δημοσίου.
5.6. Επιβολή της διαλειτουργικότητας.
5.7. Βελτίωση των δημόσιων μητρώων και των ανοικτών δεδομένων.
5.8. Ολοκληρωμένες υπηρεσίες προς πολίτες και επιχειρήσεις.
5.9. Οριζόντιες λύσεις για οριζόντια προβλήματα.
6. Άρση των αποκλεισμών και διάχυση των οφελών της ψηφιακής οικονομίας. Εδώ περιλαμβάνεται ως
προτεραιότητα και η υλοποίηση της Ανοικτής Διακυβέρνησης.
7. Ενίσχυση ασφάλειας και εμπιστοσύνης.
Ειδικά στην προτεραιότητα 5.1, η στρατηγική αναφέρει τα παρακάτω ως κυριότερες αρχές σχεδιασμού
των νέων έργων:
• Σχεδιασμός «digital by default» (εξ ορισμού ψηφιακός χαρακτήρας) για όλα τα νέα έργα.
• Διαμοιρασμός & επαναχρησιμοποίηση λύσεων – περιορισμός της σπατάλης.
• Διαλειτουργικότητα μέσω ανοικτών προτύπων, σύνδεση των ΤΠΕ με δράσεις απλούστευσης
διαδικασιών, εκ των προτέρων μέριμνα για τη βιωσιμότητα των έργων.
• Αξιοποίηση υποδομών νέφους (Cloud).
• Ανάπτυξη δομικών στοιχείων των ψηφιακών υπηρεσιών του δημοσίου.
• Επιβολή της διαλειτουργικότητας.
• Βελτίωση των δημόσιων μητρώων και των ανοικτών δεδομένων.
• Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ολοκληρωμένων ψηφιακών υπηρεσιών προς πολίτες και
επιχειρήσεις, επικεντρωμένων στις ανάγκες των τελικών χρηστών και συμβατών με τα πρότυπα
προσβασιμότητας, που να συνδυάζουν απλούστευση διαδικασιών και δράσεις μεταρρύθμισης,
δίνοντας προτεραιότητα στις υπηρεσίες με τον μεγαλύτερο αριθμό συναλλαγών ετησίως.
• Οριζόντιες λύσεις για οριζόντια προβλήματα.
• Ανοικτή διακυβέρνηση (Open Government).
• Θεσμοθέτηση και εφαρμογή πολιτικών ασφάλειας και προστασίας της ιδιωτικότητας.
Βλέπουμε λοιπόν και εδώ μια σύμπνοια με τις αρχές της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, όπως αυτές
διατυπώνονται στα αντίστοιχα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την ίδια χρονική περίοδο.
Στρατηγική για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση 2014-2020

Η στρατηγική αυτή εκπονήθηκε το 2014, όπως και η σχετική δημόσια διαβούλευση (Opengov, 2014). Η
στρατηγική ξεκινά με το άρθρο 5Α του Συντάγματος της Ελλάδας στο εξώφυλλό της, δηλαδή «Καθένας έχει
δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που
διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση
του κράτους». Ο οραματικός στόχος της στρατηγικής ήταν: Στα επόμενα επτά χρόνια, αξιοποιώντας το
δυναμικό των ΤΠΕ ως καταλύτη ανάπτυξης και εργαλείο σύγχρονης διακυβέρνησης, η ελληνική δημόσια
διοίκηση θα ανακτήσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και θα καταστεί πιο αποδοτική και παραγωγική,
παρέχοντας στους πολίτες και τις επιχειρήσεις πολιτοκεντρικές και συνεχώς αναβαθμιζόμενες ηλεκτρονικές
υπηρεσίες
Η στρατηγική έθεσε τις παρακάτω Γενικές αρχές – Στρατηγικές τοποθετήσεις:
• Διαλειτουργικότητα
• Συμμόρφωση ή αιτιολόγηση
• Ενοποίηση
• Εξοικονόμιση – Μη επανάληψη
• Μοναδική καταχώριση δεδομένων
• Εφικτότητα – Βιωσιμότητα
• Διαφάνεια – Ανάκτηση εμπιστοσύνης
• Προσβασιμότητα
• Ασφάλεια – Ιδιωτικότητα
• Συμμετοχή πολιτών
Οι Στρατηγικές κατευθύνσεις ήταν τρεις:

1. Εκσυγχρονισμός κράτους και διοίκησης, με στόχους:
1.1. Απλούστευση διαδικασιών με χρήση ΤΠΕ
1.2. Ηλεκτρονική διαχείριση εγγράφων – Ψηφιοποίηση διαδικασιών
1.3. Ενιαία διαχείριση πόρων δημόσιας διοίκησης
2. Επανασύνδεση πολίτη με κράτος και δημόσια διοίκηση, με στόχους:
2.1. Ενιαία διαχείριση σχέσεων κράτους και επιχειρήσεων
2.2. Δημιουργία ενιαίου σημείου πρόσβασης στις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα
2.3. Αυθεντικοποίηση πολιτών
2.4. Συμμετοχική δημοκρατία
2.5. Ψηφιακή ένταξη και ψηφιακός αλφαβητισμός
3. Συντονισμός οριζόντιων πολιτικών ΤΠΕ στη δημόσια διοίκηση, με στόχους:
3.1. Διασύνδεση βασικών μητρώων δημόσιας διοίκησης
3.2. Ανοικτή διάθεση δημόσιας πληροφορίας
Τέλος, προβλέπονταν και παρεμβάσεις στους παρακάτω κάθετους τομείς Ηλεκτρονικής

Διακυβέρνησης:
• Υγεία
• Κοινωνική ασφάλιση
• Δημοσιονομική μεταρρύθμιση
o Φορολογία
o Ενιαία οικονομική διαχείριση
• Δικαιοσύνη
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί κεντρική πολιτική προτεραιότητα για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής
Ένωσης. Όλες οι στρατηγικές για την Κοινωνία της Πληροφορίας και την Ψηφιακή Ευρώπη μετά το 2000
κάνουν ρητή αναφορά στον βασικό ρόλο που έχει ο εκσυγχρονισμός του δημόσιου τομέα ώστε να
επιτευχθούν οι στόχοι της ενιαίας αγοράς και της βιώσιμης ανάπτυξης για όλους χωρίς αποκλεισμούς. Η
τρέχουσα στρατηγική Ψηφιακή Δεκαετία θέτει ως στόχο την 100% διαδικτυακή παροχή βασικών δημόσιων
υπηρεσιών για τους Ευρωπαίους πολίτες και τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.
Ομοίως στην Ελλάδα, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί βασικό στόχο της εκάστοτε κυβέρνησης.
Μια σειρά από νόμους ορίζουν το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, ενώ η πρόσφατη Βίβλος Ψηφιακού
Μετασχηματισμού στοχεύει στην υλοποίηση ενός ψηφιακού κράτους το οποίο προσφέρει καλύτερες
ψηφιακές υπηρεσίες στους πολίτες σε όλα τα γεγονότα της ζωής τους.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2002). Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την
οικονομική και κοινωνική επιτροπή και την επιτροπή των περιφερειών – Έκθεση συγκριτικής
αξιολόγησης του σχεδίου δράσης eEurope – eEurope2002 COM/2002/0062 τελικό. Ανακτήθηκε 27
Νοεμβρίου 2022, από https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52002DC0062&from=EL
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2010). Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή
Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης
για την ηλε-διακυβέρνηση, 2011-2015. Αξιοποίηση των ΤΠΕ για την προώθηση έξυπνης, αειφορικής
και καινοτομικής διακυβέρνησης COM(2010) 743. Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022, από https://eur-
lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52010DC0743&from=EN
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2016). Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή
Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Σχέδιο δράσης της ΕΕ για την
ηλεκτρονική διακυβέρνηση 2016-2020. Επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού της
διακυβέρνησης COM(2016) 179. Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022, από https://eur-
lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52016DC0179&from=EN
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021). Παράρτημα της ανακοίνωσης της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,
την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Ψηφιακή
Πυξίδα 2030: η ευρωπαϊκή οδός για την ψηφιακή δεκαετία, COM(2021) 118 τελικό. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:12e835e2-81af-11eb-
9ac9-01aa75ed71a1.0010.01/DOC_2&format=DOC
Opengov (2014). Δημόσια Διαβούλευση επί της Στρατηγικής Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2014-2020.
Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από http://www.opengov.gr/minreform/?p=1390
Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης (2016). Εθνική Ψηφιακή Στρατηγική 2016-
2021. Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από https://2014-
2020.espa.gr/el/Documents/2127/National_Digital_Strategy_2016-2021.pdf
E-GOV United Nations (2020) E-Government Survey 2020 Digital Government in the Decade of Action for
Sustainable Development. Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από
https://desapublications.un.org/file/781/download
EU ministerial declaration (2001). Ministerial Declaration: eGovernment - a priority for Europe. Ανακτήθηκε 23
Οκτωβρίου 2022, από
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/api/files/document/print/en/ip_01_1704/IP_01_170
4_EN.pdf
EU ministerial declaration (2003). Ministerial Declaration on eGovernment - the Como Declaration.
Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022, από
https://administracionelectronica.gob.es/pae_Home/dam/jcr:971d3dd7-f6a1-4fc4-8b86-
cad3f9ebcd07/declaracion_ministerial_como.pdf
EU ministerial declaration (2005). Manchester Ministerial Declaration 2005. Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022,
από https://joinup.ec.europa.eu/collection/egovernment/document/eu-manchester-ministerial-
declaration-2005
EU ministerial declaration (2007). Lisbon Ministerial Declaration 2007. Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022, από
https://joinup.ec.europa.eu/collection/egovernment/document/eu-lisbon-ministerial-declaration-
2007
EU ministerial declaration (2009). Ministerial Declaration on eGovernment - the Malmö Declaration.
Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022, από https://www.aoc.cat/wp-
content/uploads/2014/09/declaracio-malmo-1.pdf
EU ministerial declaration (2017). Ministerial Declaration on eGovernment - the Tallinn Declaration.
Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022, από https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/ministerial-
declaration-egovernment-tallinn-declaration
EU ministerial declaration (2019). Berlin Declaration on Digital Society and Value-Based Digital Government.
Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2022, από
https://ec.europa.eu/newsroom/dae/document.cfm?doc_id=75984
EU ministerial declaration (2021). Digital Democracy with a Purpose: Lisbon Declaration. Ανακτήθηκε 23
Οκτωβρίου 2022, από https://www.lisbondeclaration.eu/
European Commission (2002). eEurope2005: An information society for all. Ανακτήθηκε 27 Νοεμβρίου 2022,
από https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2002:0263:FIN:EN:PDF
Eurostat (2022). Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από http://ec.europa.eu/eurostat
Pope, R. (2019). A working definition of Government as a Platform. Ανακτήθηκε 24 Δεκεμβρίου 2022, από
https://medium.com/digitalhks/a-working-definition-of-government-as-a-platform-1fa6ff2f8e8d
United Nations (2022). E-Government Survey 2022 The Future of Digital Government. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από https://desapublications.un.org/sites/default/files/publications/2022-
09/Web%20version%20E-Government%202022.pdf
Σημείωση: Οι ιστοσελίδες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και της ελληνικής κυβέρνησης ανανεώνονται και
αλλάζουν συχνά. Επίσης οι στρατηγικές και οι πολιτικές αλλάζουν θέση, αρχειοθετούνται κ.λπ. Ως εκ τούτου,
είναι πιθανόν κάποιοι σύνδεσμοι να μην είναι ενεργοί στο μέλλον. Συνεπώς, εάν δεν είναι ενεργός κάποιος
σύνδεσμος, θα πρέπει να ψάξετε χρησιμοποιώντας τον πλήρη τίτλο του αρχείου είτε στον επίσημο ιστότοπο
του φορέα ή γενικά στο διαδίκτυο.
Στις βασικές αρχές του European eGovernment Action Plan 2016-2020 περιλαμβάνεται η Αρχή «μόνον
άπαξ», η οποία σημαίνει:
a. ότι οι πολίτες θα πρέπει να πηγαίνουν μόνο σε έναν δημόσιο οργανισμό για να εξυπηρετηθούν.
b. ότι οι πολίτες θα πρέπει να αιτούνται μόνο μία φορά την παροχή καθεμίας δημόσιας υπηρεσίας.
c. ότι οι πολίτες θα πρέπει να παρέχουν στη δημόσια διοίκηση κάποια προσωπική τους
πληροφορία μόνο μία φορά και στη συνέχεια η πληροφορία αυτή θα πρέπει να διαμοιράζεται
όπου χρειάζεται.
d. ότι οι πολίτες θα πρέπει να επισκέπτονται μόνο μία φορά τη δημόσια διοίκηση για την
ολοκλήρωση καθεμίας δημόσιας υπηρεσίας.
Απάντηση
Η σωστή απάντηση είναι η c. Μπορείτε να συμβουλευτείτε και την αντίστοιχη ενότητα του κεφαλαίου.
Η στρατηγική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην Ελλάδα για την περίοδο 2020-2025 ονομάζεται:
a. Πλαίσιο Ψηφιακού Μετασχηματισμού.
b. Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού.
c. Ψηφιακό Θεματολόγιο.
d. Ελλάδα 2.0.
Απάντηση
Η σωστή απάντηση είναι η b. Μπορείτε να συμβουλευτείτε και την αντίστοιχη ενότητα του κεφαλαίου.
Σε τι αναφέρεται η αρχή «μόνον άπαξ», γιατί είναι σημαντική και ποια η σχέση της με τα μητρώα βάσης;
Σύμφωνα με την αρχή «μόνον άπαξ» οι πολίτες δεν θα χρειάζεται να υποβάλλουν τις ίδιες πληροφορίες στη
δημόσια διοίκηση πάνω από μία φορά. Η αρχή αυτή είναι σημαντική, καθώς απαλλάσσει τον πολίτη από τον
διοικητικό φόρτο να ενημερώνει κάθε δημόσιο οργανισμό ξεχωριστά αναφορικά με στοιχεία που έχει ήδη
γνωστοποιήσει. Για παράδειγμα, σύμφωνα με αυτή την αρχή, η αλλαγή τηλεφώνου αρκεί να γνωστοποιείται
σε έναν δημόσιο οργανισμό και θα μπορεί να είναι διαθέσιμη σε όποιον άλλο δημόσιο οργανισμό το
χρειάζεται (με συναίνεση). Αυτό απαλλάσει και τις δημόσιες διοικήσεις από σχετικά διοικητικά βάρη για την
εύρεση των σωστών στοιχείων, τη διαχείριση των σχετικών πληροφοριών κ.λπ. Η αρχή «μόνον άπαξ» μπορεί
να υλοποιηθεί εάν οριστούν σαφώς τα σχετικά μητρώα βάσης τόσο σε τεχνικό όσο και σε οργανωσιακό και
νομικό επίπεδο. Τα μητρώα βάσης περιέχουν τις σημαντικές πληροφορίες οι οποίες θα καταχωρίζονται μία
μόνο φορά και θα είναι διαθέσιμες στο σύνολο της δημόσιας διοίκησης.
Κεφάλαιο 3 Μοντέλα Ωριμότητας, Έργα και Δείκτες
Σύνοψη
Από τα πρώτα χρόνια της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης έγινε σαφές ότι η υλοποίησή της απαιτούσε
σχεδιασμό, υλοποίηση και μετρήσεις των αποτελεσμάτων της. Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται
ορισμένα μοντέλα που έχουν προταθεί για την κατανόηση της ωριμότητας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Παρατηρούμε ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση παρουσιάζεται συνήθως ως μια πορεία με μικρό αριθμό
σταδίων (συνήθως περίπου τέσσερα) αύξουσας ωριμότητας και πολυπλοκότητας. Στη συνέχεια εστιάζουμε
στην Ελλάδα και παρουσιάζουμε χρηματοδοτικά εργαλεία και εμβληματικά έργα Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης. Παρατηρούμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική πρόοδος στη χώρα μας. Τέλος,
παρουσιάζουμε ορισμένους από τους βασικούς δείκτες που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της προόδου
της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Εδώ συμπεραίνουμε ότι, παρ’ όλη την πρόοδο που έχει συντελεστεί, η
Ελλάδα εξακολουθεί να υστερεί σημαντικά στον κλάδο αυτό έναντι των Ευρωπαίων εταίρων της.
• συγκρίνετε τα μοντέλα ωριμότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης που έχουν προταθεί στη

βιβλιογραφία,
• παρουσιάζετε τα εμβληματικά έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ελλάδα,
• βρίσκετε και να χρησιμοποιείτε δείκτες για την αξιολόγηση της πορείας υλοποίησης της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί πολιτική προτεραιότητα για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης
και πολλές άλλες χώρες παγκοσμίως. Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε
ότι θα πρέπει να υποστηρίξει τον εκσυγχρονισμό του δημόσιου τομέα αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες και
κυρίως το διαδίκτυο. Αυτό οδήγησε, μεταξύ άλλων, στην ανάγκη καλύτερης κατανόησης των σταδίων
ωριμότητας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, στην ανάγκη χρηματοδοτήσεων και έργων υλοποίησης, και
την ανάγκη μετρήσεων της προόδου με βάση συγκεκριμένους δείκτες.
Για την ανάγκη καλύτερης κατανόησης των σταδίων ωριμότητας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης
προτάθηκαν διάφορα μοντέλα ωριμότητας τόσο από επιχειρήσεις όσο και από ακαδημαϊκούς. Ξεκινάμε το
κεφάλαιο αυτό παρουσιάζοντας κάποια από αυτά.
Συνεχίζουμε το κεφάλαιο εστιάζοντας ειδικά στην Ελλάδα. Η υλοποίηση της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης στηρίζεται στη διάθεση χρηματοδοτικών εργαλείων μέσα από την ένταξη δράσεων
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σε υπάρχοντα προγράμματα χρηματοδότησης με χρήση τόσο εθνικών όσο και
ευρωπαϊκών πόρων. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζουμε ορισμένα τέτοια χρηματοδοτικά προγράμματα,
καθώς και εμβληματικά έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ελλάδα.
Τέλος, η ανάγκη μετρήσεων της προόδου οδήγησε στη δημιουργία ενός αριθμού σχετικών δεικτών
τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζουμε κάποιους από τους
πιο σημαντικούς δείκτες με μεγάλη απήχηση στην κοινότητα της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης αλλά και
ευρύτερα, καθώς οι δείκτες αυτοί συνήθως εντάσσονται σε ευρύτερες προσπάθειες μετρήσεων.
3.2 Μοντέλα Ωριμότητας ΗΔ
Από την εμφάνιση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, πολλοί ερευνητές, διεθνείς οργανισμοί, εταιρείες και
κράτη πρότειναν σχετικά μοντέλα ωριμότητας. Τα μοντέλα αυτά συνήθως αποτελούνται από έναν μικρό
αριθμό σταδίων που συνεπάγονται και έναν οδικό χάρτη από χαμηλότερη ωριμότητα σε υψηλότερη
ωριμότητα. Τα μοντέλα αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση και τη βαθμολόγηση πρωτοβουλιών
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Αρχικά, εστίαζαν στην αξιολόγηση της ωριμότητας πυλών οι οποίες
προσφέρουν δημόσιες υπηρεσίες. Ωστόσο, τελευταία με το αυξανόμενο άνοιγμα των κυβερνητικών
δεδομένων, έχουν προταθεί μοντέλα ωριμότητας για την αξιολόγηση πρωτοβουλιών και πυλών που
δημοσιεύουν ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα ή μεταδεδομένα για αυτά.
Ένα από τα πιο γνωστά μοντέλα ωριμότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προέρχεται από την
εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων Gartner (Baum & Maio, 2000). Το μοντέλο έχει τέσσερις φάσεις, όπως
φαίνεται στο Σχήμα 3.1. Αυτές είναι:
• Φάση 1: Παρουσία. Σε αυτή τη φάση απλώς παρουσιάζονται πληροφορίες σαν μια εκτυπωμένη
μπροσούρα.
• Φάση 2: Αλληλεπίδραση. Σε αυτή τη φάση υπάρχει στοιχειώδης αλληλεπίδραση μεταξύ των
πολιτών/επιχειρήσεων και του δημοσίου με τη μορφή επικοινωνίας μέσω e-mail ή συμπλήρωσης
επιγραμμικών φορμών.
• Φάση 3: Συναλλαγή. Σε αυτή τη φάση έχουμε ολοκληρωμένες συναλλαγές, όπως πληρωμή φόρων,
ανανέωση αδειών ή συμμετοχή σε διαγωνισμούς δημόσιων προμηθειών.
• Φάση 4: Μετασχηματισμός. Σε αυτή τη φάση έχουμε επαρκή ωριμότητα ώστε να
επαναπροσδιοριστούν οι λειτουργίες και οι διαδικασίες του δημοσίου για να έχουμε ολοκληρωτικό
μετασχηματισμό του δημόσιου τομέα.
Σχήμα 3.1 Το μοντέλο ωριμότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης της Gartner (2000) (από το προσωπικό αρχείο των
συγγραφέων).
Ένα από τα πιο γνωστά μοντέλα ωριμότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι των Layne & Lee (2001).
Σύμφωνα με αυτό (Σχήμα 3.2), τα στάδια υλοποίησης της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι τέσσερα:
• Στάδιο Ι: Κατάλογος. Σε αυτό το στάδιο οι δημόσιοι φορείς αποκτούν παρουσία στο διαδίκτυο και
δίνουν τη δυνατότητα στους πολίτες να κατεβάζουν φόρμες που απαιτούνται για τη διεκπεραίωση
δημόσιων υπηρεσιών (π.χ. αιτήσεις).
• Στάδιο ΙΙ: Συναλλαγή. Σε αυτό το στάδιο οι συναλλαγές γίνονται επιγραμμικά (online).
• Στάδιο ΙΙΙ: Κάθετη ολοκλήρωση. Σε αυτό το στάδιο τοπικά συστήματα συνδέονται με συστήματα
ανώτερου επιπέδου εντός μιας περιοχής πολιτικής (π.χ. παιδεία, υγεία).
• Στάδιο IV: Οριζόντια ολοκλήρωση. Σε αυτό το στάδιο έχουμε ολοκληρωμένη διασύνδεση μεταξύ
όλων των συστημάτων όλων των φορέων και οι πολίτες απολαμβάνουν καθολική Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση μιας στάσης (μπορούν δηλαδή να πραγματοποιήσουν όλες τις συναλλαγές τους με το
δημόσιο επιγραμμικά από ένα σημείο επαφής).
Οι Layne & Lee (2001) θεωρούν ότι, καθώς προχωρούμε από το ένα στάδιο στο επόμενο, αυξάνεται
τόσο η τεχνολογική και οργανωσιακή πολυπλοκότητα, όσο και το απαιτούμενο επίπεδο ολοκλήρωσης.
Σχήμα 3.2 Tο μοντέλο ωριμότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης των Layne and Lee (2001) (από το προσωπικό αρχείο
Μια διαφορετική οπτική πρότειναν οι Andersen & Henriksen (2006) στο δικό τους μοντέλο (Σχήμα 3.3).
Συγκεκριμένα, επιχειρηματολόγησαν ότι το μοντέλο των Layne & Lee (2001) είχε μεγάλη εστίαση στην
τεχνολογική ολοκλήρωση και για τον λόγο αυτό αντιπρότειναν η εστίαση να είναι στην πολιτοκεντρικότητα
(το αποκαλούμενο front-office της ΗΔ). Συγκεκριμένα, πρότειναν τις παρακάτω φάσεις:
• Φάση Ι: Καλλιέργεια. Σε αυτή τη φάση έχουμε οριζόντια και κάθετη ολοκλήρωση εντός του δημόσιου
τομέα, ανάπτυξη των συστημάτων επικοινωνίας με τον πολίτη (front-end) και υιοθέτηση και χρήση
ενός κυβερνητικού ενδοδικτύου.
• Φάση ΙΙ: Επέκταση. Σε αυτή τη φάση έχουμε εκτεταμένη χρήση του ενδοδικτύου, καθώς και
προσωποποιημένες διαδικτυακές διεπαφές για τους πολίτες.
• Φάση ΙΙΙ: Ωριμότητα. Σε αυτή τη φάση έχουμε ενσωμάτωση του ενδοδικτύου με το διαδίκτυο και
υιοθέτηση διαφανών διαδικασιών και λογοδοσίας, ώστε οι πύλες των δημόσιων φορέων να
παρέχουν τις υπηρεσίες που ζητούν οι πολίτες, αντί να τους ανακατευθύνουν σε πύλες άλλων
φορέων.
• Φάση IV: Επανάσταση. Σε αυτή τη φάση έχουμε κινητικότητα δεδομένων μεταξύ δημόσιων φορέων,
κινητικότητα εφαρμογών μεταξύ παρόχων και μεταφορά της κυριότητας των δεδομένων στους
πολίτες.
Σχήμα 3.3 Το μοντέλο των Andersen & Henriksen (2006) (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικά για τη μέτρηση της ωριμότητας του βαθμού ψηφιοποίησης των δημόσιων
υπηρεσιών εφάρμοζε επί σειρά ετών ένα μοντέλο ωριμότητας τεσσάρων επιπέδων (European Commission,
2007). Στο μοντέλο αυτό προστέθηκε αργότερα ένα πέμπτο επίπεδο για να προκύψει το τελικό μοντέλο που
εμφανίζεται στο Σχήμα 3.4. Τα προτεινόμενα επίπεδα είναι:
• Σε αυτό το επίπεδο περιλαμβάνονται δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες παρέχονται χωρίς να ζητηθούν
από τον πολίτη (π.χ. η πίστωση ενός τραπεζικού λογαριασμού για ένα κοινωνικό επίδομα χωρίς να
έχει ζητηθεί με αίτηση). Επίσης, στο επίπεδο αυτό περιλαμβάνονται ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες
με ηλεκτρονικές φόρμες στις οποίες έχει γίνει αυτόματη προσυμπλήρωση στοιχείων για την
καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη (π.χ. φόρμες όπου έχουν προσυμπληρωθεί αυτόματα η
διεύθυνση και τα υπόλοιπα στοιχεία επικοινωνίας του πολίτη).
Σχήμα 3.4 Το μοντέλο ωριμότητας ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Commission,
2007) (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Την ανάγκη για προσωποποιημένες υπηρεσίες ανέδειξε μια μελέτη, η οποία έγινε το 2006 για την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή και έδειξε ότι υπάρχει ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ της προσφοράς υπηρεσιών Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης και της ζήτησής τους από τους πολίτες (CapGemini, 2006). Το χάσμα αυτό βρίσκεται κοντά
στις 50 ποσοστιαίες μονάδες σε αρκετές χώρες. Για παράδειγμα, σε μια χώρα με 75% παροχή ψηφιακών
δημόσιων υπηρεσιών αυτές τελικά χρησιμοποιούνται μόνο κατά 25%.
Στη βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές μελέτες οι οποίες επιχειρούν να συγκεντρώσουν και να
μελετήσουν τα μοντέλα ωριμότητας (π.χ. Fath-Allah A., 2014· Renteria et al., 2019). Προχωρώντας ένα βήμα,
κάποιες από αυτές τις μελέτες ασκούν κριτική στα μοντέλα ωριμότητας για μια σειρά από περιορισμούς.
Έτσι, τα μοντέλα ωριμότητας έχουν δεχθεί κριτική ως προς την έλλειψη θεωρητικού υποβάθρου τόσο για τον
ορισμό κάθε σταδίου όσο και για τη μετάβαση από το ένα στάδιο στο επόμενο. Επιπλέον, έχουν δεχθεί
κριτική για την έλλειψη εμπειρικών δεδομένων που να υποστηρίζουν την ορθότητα των σταδίων και τη
χρησιμότητά τους.
Με βάση τα παραπάνω έχουν προταθεί, σε αρχικό στάδιο, κάποια νέα μοντέλα σε μια προσπάθεια να
αρθούν οι περιορισμοί που αναφέρθηκαν. Μια τέτοια προσπάθεια αποτελεί το Enabler-Based Digital
Government Maturity Framework, το οποίο αποτελείται από επτά διαστάσεις (Renteria et al., 2019):
Ηγεσία (leadership). Απαιτείται δέσμευση από τον υπεύθυνο για να ηγηθεί του ψηφιακού
μετασχηματισμού. Οι ηγέτες πρέπει να κατέχουν δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να χειριστούν
κατάλληλα τις τριβές που θα προκληθούν λόγω των τεχνολογικών και των οργανωσιακών αλλαγών.
Ρυθμιστικό καθεστώς (regulatory regime). Απαιτούνται αλλαγές στο ρυθμιστικό καθεστώς, ώστε οι
κανόνες να ευθυγραμμιστούν με τους επιθυμητούς ψηφιακούς μετασχηματισμούς.
Στρατηγική (strategy). Ο σωστός σχεδιασμός επιτρέπει να αντιμετωπιστούν οι κυβερνητικές
προτεραιότητες με χρήση των αναδυόμενων τεχνολογιών.
Οργανισμός (organization). Τα οργανωσιακά μοντέλα που διευκολύνουν τη συνεργασία μεταξύ
φορέων θα βελτιώσουν την παροχή δημόσιων υπηρεσιών και την ικανοποίηση των πολιτών.
Διακυβέρνηση (governance). Με τον διαμοιρασμό των αρμοδιοτήτων μεταξύ κυβερνητικών και μη
κυβερνητικών φορέων διευκολύνονται η παροχή δημόσιων υπηρεσιών, η δημοκρατική διακυβέρνηση και η
λήψη αποφάσεων.
Τεχνολογία (technology). Οι τεχνολογικές αλλαγές πρέπει να γίνονται με ομαλή μετάβαση, η οποία θα
συνοδεύεται με ενέργειες για την καλλιέργεια των απαραίτητων δεξιοτήτων.
Δεδομένα (data). Η απόκτηση δεδομένων από πολλαπλές πηγές βοηθά στον περιορισμό της ελλιπούς
πληροφόρησης και της επίλυσης πολύπλοκων προβλημάτων. Οι λύσεις που εμπλέκουν χειρισμό μεγάλων
δεδομένων (big data) απαιτούν νέες δεξιότητες διαχείρισης και χρήσης δεδομένων.
3.3 Ελληνικά Προγράμματα και Εμβληματικά Έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε ορισμένα σημαντικά προγράμματα χρηματοδότησης δράσεων
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μετά το 2000, καθώς και ορισμένα εμβληματικά έργα, με έμφαση στα πιο
σύγχρονα.
3.3.1 Ελληνικά Προγράμματα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Ελλάδα 2.0 Εθνικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας28
Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0 εγκρίθηκε στις 13 Ιουλίου 2021 από το
Συμβούλιο Οικονομικών Δημοσιονομικών Θεμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ecofin). Το «Ελλάδα 2.0»
περιλαμβάνει 106 επενδύσεις και 68 μεταρρυθμίσεις, κατανεμημένες σε 4 πυλώνες και συγκεντρώνει 31,16
δισ. ευρώ, εκ των οποίων ευρωπαϊκοί πόροι 30,5 δισ. ευρώ για να κινητοποιήσει 60 δισ. ευρώ συνολικές
επενδύσεις στη χώρα στα επόμενα πέντε χρόνια.29.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένου και του δημοσίου, αποτελεί έναν
από τους τομείς εμβληματικών επενδύσεων. Ειδικά για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους θα
διατεθούν 1,28 δισ. ευρώ. Οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις στοχεύουν (α) στον ψηφιακό
μετασχηματισμό των οργανισμών του δημόσιου τομέα και στην ενίσχυση των ψηφιακών τους υπηρεσιών,
(β) σε βελτιώσεις επιχειρησιακών διαδικασιών συνοδευόμενες από την ενσωμάτωση σύγχρονων
πληροφοριακών συστημάτων, (γ) σε σημαντική ενίσχυση της διαλειτουργικότητας πληροφοριακών
28
https://greece20.gov.gr/
29
https://greece20.gov.gr/to-plires-sxedio/
συστημάτων και δεδομένων, (δ) σε ευρείας κλίμακας στρατηγικές και πολιτικές κυβερνοασφάλειας, καθώς
και (ε) σε εκτεταμένη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών, όπως για παράδειγμα οι τεχνολογίες υπολογιστικού
νέφους (cloud computing) ή οι τεχνολογίες αποτελεσματικής διαχείρισης πολυδιάστατων δεδομένων
μεγάλου όγκου (big data).30
Εθνικό Πρόγραμμα Απλούστευσης Διαδικασιών (ΕΠΑΔ)31

Tο Εθνικό Πρόγραμμα Απλούστευσης Διαδικασιών (ΕΠΑΔ) αποτελεί κεντρική δημόσια πολιτική οριζόντιας
εμβέλειας, η οποία στοχεύει: (α) στην ολιστική βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών του δημοσίου προς
πολίτες, επιχειρήσεις, δημόσιους υπαλλήλους και λειτουργούς, μέσω της καταπολέμησης της περιττής
γραφειοκρατίας κατά τις συναλλαγές ή την εν γένει σχέση τους με το κράτος και τις δημόσιες υπηρεσίες και
(β) την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τις αλλαγές που επέρχονται στις διοικητικές
διαδικασίες ως απόρροια των προσπαθειών απλούστευσης και ψηφιοποίησής τους, προκειμένου να
επιτυγχάνονται τα μέγιστα δυνατά οφέλη. Εν ολίγοις, το ΕΠΑΔ αποτελεί τη συνεκτική δημόσια πολιτική
απογραφειοκρατικοποίησης, η οποία επιδιώκει να θεραπεύσει τα υφιστάμενα προβλήματα.
Το ΕΠΑΔ αποτελεί συγχρόνως μια οριζόντια δημόσια πολιτική, στην οποία εντάσσονται οι προσπάθειες
αναβάθμισης της ποιότητας του ρυθμιστικού περιβάλλοντος, η ψηφιοποίηση και ο ανασχεδιασμός των
διοικητικών διαδικασιών και η βελτίωση της πληροφόρησης των πολιτών, και ένα εργαλείο για την
υλοποίηση των παραπάνω στόχων. Tο ΕΠΑΔ θεσμοθετήθηκε με το άρθρο 45 του ν. 4635/2019.
Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης 2021-2027 («ΕΣΠΑ 2021-2027»)32

Το Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) 2021-2027 εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2021 και το
σύνολο των πόρων του ανέρχεται σε 26,2 δις ευρώ. Οι προτεραιότητες και δράσεις που θα υλοποιηθούν
έχουν ως σκοπό τη γόνιμη μετάβαση σε μια:
• «πιο έξυπνη» Ελλάδα – 20% των πόρων,
• «πιο πράσινη» Ελλάδα – 27% των πόρων,
• «πιο διασυνδεδεμένη» Ελλάδα – 8% των πόρων,
• «πιο κοινωνική» Ελλάδα – 30% των πόρων,
• Ελλάδα πιο κοντά στους πολίτες της – 6% των πόρων,
• για τη δίκαιη μετάβαση των περιοχών μετά την απολιγνιτοποίηση – 7% των πόρων.
Το ΕΣΠΑ 2021-2027 περιλαμβάνει 22 προγράμματα: 9 τομεακά και 13 περιφερειακά. Για κάθε περιφέρεια
της χώρας προβλέπεται και ένα πρόγραμμα, ενώ τα Τομεακά Προγράμματα είναι τα εξής:
• Ανταγωνιστικότητα
• Ανθρώπινο Δυναμικό & Κοινωνική Συνοχή
• Ψηφιακός Μετασχηματισμός
• Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή
• Μεταφορές
• Πολιτική Προστασία
• Τεχνική Βοήθεια και Υποστήριξη Δικαιούχων
• Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση
• Αλιεία, Υδατοκαλλιέργεια και Θάλασσα
Παλαιότερα προγράμματα χρηματοδότησης ήταν (κατά αντίστροφη χρονολογική σειρά) τα εξής:
• Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης – ΕΣΠΑ (2014-2020)
• Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς – ΕΣΠΑ (2007-2013)
• Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης – Γ΄ ΚΠΣ (2000-2006)
• Β΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης – Β΄ ΚΠΣ (1994-1999)
• Α΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης – Α΄ ΚΠΣ (1989-1993)
30
https://greece20.gov.gr/wp-content/uploads/2021/07/NRRP_Greece_2_0_Greek_280721.pdf
31
https://www.secdigital.gov.gr/projects/aploysteysi-diadikasion/
32
https://www.espa.gr/el/Pages/espa2021-2027.aspx
Ειδικά για τη διοικητική μεταρρύθμιση, το 2001 με τον ν. 2880/2001 θεσμοθετήθηκε το πρόγραμμα
ΠΟΛΙΤΕΙΑ με βάση τον οποίο συγκροτήθηκαν σχετικά επιχειρησιακά προγράμματα σε κάθε υπουργείο και
περιφέρεια.
3.3.2 Ελληνικά Εμβληματικά Έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Gov.gr: Ενιαία Ψηφιακή Πύλη της Δημόσιας Διοίκησης (ΕΨΠ)
Το gov.gr33 είναι η νέα διαδικτυακή πύλη του ελληνικού κράτους. Θεσμοθετήθηκε με τον ν. 4635/2019 με
στόχο την παροχή ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και ιδίως τη διακίνηση ηλεκτρονικών εγγράφων,
δημόσιων ή ιδιωτικών, μεταξύ του δημόσιου τομέα και φυσικών ή νομικών προσώπων ή νομικών οντοτήτων.
Όλοι οι δημόσιοι οργανισμοί θα πρέπει να παρέχουν τις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες τους μέσω της ΕΨΠ.
Η αυθεντικοποίηση των χρηστών μπορεί να γίνει είτε με τη χρήση κωδικών του Taxisnet (βλ. πιο κάτω) είτε
με κωδικούς ηλεκτρονικής τραπεζικής (e-banking) των πιστωτικών ιδρυμάτων είτε με τη χρήση εγκεκριμένου
πιστοποιητικού ηλεκτρονικής υπογραφής. Στην ΕΨΠ τηρούνται θυρίδες χρηστών και θυρίδες φορέων. Στις
θυρίδες των χρηστών αποθηκεύονται τα έγγραφα που αποκτούν οι χρήστες μέσα από την ΕΨΠ. Η ΕΨΠ
φιλοξενεί όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες των υπουργείων, φορέων, οργανισμών και ανεξάρτητων αρχών του
δημοσίου, που παρέχονται ήδη μέσω διαδικτύου. Η πύλη επιτρέπει την αναζήτηση δημόσιων υπηρεσιών με
πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Έτσι, οι πολίτες μπορούν να αναζητούν απευθείας την υπηρεσία που τους
ενδιαφέρει ή να τη βρουν μέσα από τις κατηγορίες. Ακόμη, μπορούν να δουν όλες τις υπηρεσίες
ανά υπουργείο, φορέα, οργανισμό ή ανεξάρτητη αρχή. Ο στόχος είναι η πύλη να εμπλουτίζεται με νέες
υπηρεσίες και να εξελίσσεται συνεχώς. Με τον τρόπο αυτό, θα αποτελέσει το κέντρο ψηφιακής
εξυπηρέτησης, που θα συγκεντρώνει ό,τι χρειάζονται οι πολίτες για τις συναλλαγές τους με το δημόσιο. Η
ψηφιακή πύλη της δημόσιας διοίκησης του ελληνικού κράτους πριν από τη δημιουργία του gov.gr ήταν η
πύλη ermis.gov.gr. Μία από τις κατηγοριοποιήσεις των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών του ermis.gov.gr
ήταν και τα γεγονότα ζωής, π.χ. αγοράζω σπίτι, ανοίγω επιχείρηση, αποκτώ παιδί κ.λπ. Η κατηγοριοποίηση
των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών σύμφωνα με γεγονότα ζωής αξιοποιήθηκε και από το gov.gr.
Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών (ΕΜΔ) – Μίτος

Το Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών (ΕΜΔ) – Μίτος34 αποτελεί μια φιλόδοξη προσπάθεια συστηματικής
καταγραφής περιγραφών των δημόσιων υπηρεσιών που παρέχονται στην Ελλάδα. Η τήρηση εθνικού
μητρώου διαδικασιών με σκοπό «την καταγραφή, την αποτύπωση και μοντελοποίηση των ψηφιακών ή
φυσικών διοικητικών διαδικασιών του δημόσιου τομέα, καθώς και την καταγραφή και αποτύπωση των
απαιτούμενων στοιχείων και πληροφοριών αυτών» θεσμοθετήθηκε με τον ν. 4727/2020, άρθρο 90. Ο
νεότερος νόμος 4961/2022 αντικατέστησε το συγκεκριμένο άρθρο με περισσότερες λεπτομέρειες και
στοιχεία για τη λειτουργία του ΕΜΔ, το οποίο ονομάστηκε Μίτος. Στο παρελθόν, παρόμοιες προσπάθειες
είχαν γίνει στα πλαίσια του ιστοτόπου των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ)35 αλλά και στην πύλη των
δημόσιων διαδικασιών Ερμής η οποία πλέον δεν είναι σε λειτουργία. Παρόμοιες προσπάθειες είχαν επίσης
γίνει από τον ιδιωτικό τομέα36 και την κοινωνία των πολιτών.37 Το ΕΜΔ υλοποιείται από την ΕΔΥΤΕ38 με χρήση
ανοικτού λογισμικού και άδεια χρήσης περιεχομένου CC-BY-SA.39
Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών – ΚΕΠ

Τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ)40 συστάθηκαν με το άρθρο 31 του ν. 3013/2002 (ΦΕΚ 102/Α΄) με
στόχο την παροχή υπηρεσιών μιας στάσης. Αρχικά λειτούργησαν ως οργανικές μονάδες των πρώην
33
https://www.gov.gr
34
https://mitos.gov.gr/
35
https://www.kep.gov.gr/
36
π.χ. https://www.dikaiologitika.gr/
37
π.χ. https://el.diadikasies.gr/ από το ΕΛΛΑΚ
38
https://grnet.gr/
39
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.el
40
https://www.kep.gov.gr
νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στους δήμους. Ο σκοπός των ΚΕΠ από την
αρχή της σύστασής τους είναι η μείωση της γραφειοκρατίας και η ταχύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών από
τη δημόσια διοίκηση. Τα ΚΕΠ παρέχουν διοικητικές πληροφορίες και διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις των
πολιτών, από την υποβολή της αίτησης μέχρι την έκδοση της τελικής πράξης, σε συνεργασία με τους καθ’
ύλην αρμόδιους φορείς. Τα ΚΕΠ διεκπεραιώνουν περισσότερες από 1.000 διαδικασίες της δημόσιας
διοίκησης, ενώ παρέχουν τη δυνατότητα εξυπηρέτησης με φυσική παρουσία, βιντεοκλήση και ψηφιακές
αιτήσεις μέσω του gov.gr.
Taxisnet / myAADE
To Taxisnet είναι ένα πληροφοριακό σύστημα με το οποίο οι φορολογούμενοι και οι επιχειρήσεις
συναλλάσσονται με τις δημόσιες οικονομικές υπηρεσίες για τη διευθέτηση των φορολογικών τους
υποχρεώσεων. Το Taxisnet πλέον έχει από το 2021 αντικατασταθεί από το myAADE,41 που είναι η νέα
ψηφιακή πύλη της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) για όλες τις υπηρεσίες που παρέχονται προς
τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.
Εθνικό κτηματολόγιο
Το Εθνικό Κτηματολόγιο42 είναι ένα πληροφοριακό σύστημα το οποίο συγκεντρώνει γεωχωρικές
πληροφορίες (νομικού, τεχνικού και άλλου περιεχομένου) για τα ακίνητα και τα δικαιώματα πάνω σε αυτά,
με την ευθύνη και την εγγύηση του δημοσίου. Η σύνταξή του αποσκοπεί στη δημιουργία ενός σύγχρονου,
διαρκώς ενημερωμένου και αυτοματοποιημένου μητρώου ακίνητης ιδιοκτησίας, όλα τα στοιχεία του οποίου
έχουν αποδεικτικό χαρακτήρα, εξασφαλίζοντας τη μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα και ασφάλεια των
συναλλαγών. Το Εθνικό Κτηματολόγιο καταγράφει τη γεωγραφική περιγραφή (μορφή, θέση και μέγεθος) του
ακινήτου, καθώς και όλες τις πράξεις που δημιουργούν ή αλλάζουν δικαιώματα σε κάθε ακίνητο. Επίσης,
εγγυάται τις νομικές πληροφορίες που καταγράφει, καθώς η καταχώριση κάθε πράξης γίνεται μόνο μετά από
ουσιαστικό έλεγχο νομιμότητας. Θεωρείται θεμελιώδες έργο για την Ελλάδα, με σημαντικά οφέλη για τον
πολίτη, την εθνική οικονομία και την προστασία του περιβάλλοντος.
Εθνικό Τυπογραφείο
Το Εθνικό Τυπογραφείο είναι δημόσια υπηρεσία που υπάγεται απευθείας στον πρωθυπουργό της Ελληνικής
Δημοκρατίας. Μέσα από την ιστοσελίδα του παρέχει πρόσβαση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Σύζευξις
Το «ΣΥΖΕΥΞΙΣ»43 ξεκίνησε ως ένα έργο με το οποίο επιδιώχθηκαν η ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός της
τηλεπικοινωνιακής υποδομής του δημόσιου τομέα. Πρόκειται για ένα δίκτυο πρόσβασης και κορμού για τους
φορείς του δημοσίου, με σκοπό να καλύψει όλες τις ανάγκες για τη μεταξύ τους επικοινωνία με τηλεφωνία
(τηλεφωνική επικοινωνία ανάμεσα στους φορείς), δεδομένα (επικοινωνία υπολογιστών – ίντερνετ) και
βίντεο (τηλεδιάσκεψη – τηλεκπαίδευση). Σκοπός του έργου είναι η βελτίωση της λειτουργίας των δημόσιων
υπηρεσιών, με την αναβάθμιση της μεταξύ τους επικοινωνίας μέσω της παροχής προηγμένων τηλεματικών
υπηρεσιών με χαμηλό κόστος, και η ενοποιημένη εξυπηρέτηση των πολιτών, με αυτοματοποιημένα και
φιλικά προς τον χρήστη συστήματα πληροφόρησης και διεκπεραίωσης συναλλαγών με το δημόσιο. Το
«ΣΥΖΕΥΞΙΣ» σχεδιάστηκε αρχικά το 2006 για την κάλυψη 4.500 περίπου δημόσιων φορέων (σημεία
παρουσίας / κτίρια). Πλέον λειτουργεί στα κτίρια αυτά ως δίκτυο «ΣΥΖΕΥΞΙΣ Ι». Από το 2019 υλοποιείται η
μετεξέλιξη του παραπάνω δικτύου, το οποίο είναι γνωστό ως δίκτυο «ΣΥΖΕΥΞΙΣ ΙΙ». Το δίκτυο αυτό θα παρέχει
ομοιόμορφες τηλεπικοινωνιακές και συναφείς υπηρεσίες σε κάθε φορέα της γενικής κυβέρνησης, σε κόστος
χαμηλότερο του σημερινού, αξιοποιώντας την άθροιση της ζήτησης και τις οικονομίες κλίμακας που
επιτυγχάνονται μέσω αυτής.
41
https://www1.aade.gr/gsisapps5/myaade/#!/arxiki
42
https://www.ktimatologio.gr
43
https://syzefxis.ddt.gov.gr/
Δι@ύγεια
To Πρόγραμμα Δι@ύγεια44 (ν. 3861/2010) στοχεύει στην επίτευξη της μέγιστης δυνατής δημοσιότητας της
κυβερνητικής πολιτικής και της διοικητικής δραστηριότητας, τη διασφάλιση της διαφάνειας και την
εμπέδωση της υπευθυνότητας και της λογοδοσίας από την πλευρά των φορέων άσκησης της δημόσιας
εξουσίας. Από τον Οκτώβριο 2010 αναρτώνται σε ένα σημείο στο διαδίκτυο όλες οι αποφάσεις πράξεων των
κυβερνητικών και διοικητικών οργάνων, λαμβάνοντας ειδική μέριμνα για τις πράξεις που αφορούν την
εθνική άμυνα και τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Στη Διαύγεια είναι ενταγμένοι 4.683 φορείς, έχουν
αναρτηθεί περισσότερες από 28,5 εκ. πράξεις, κάθε μέρα αναρτώνται πάνω από 20.000 πράξεις, και είναι
εγγεγραμμένοι 85.705 χρήστες.
OpenGov
Το OpenGov45 είναι ένας δικτυακός τόπος όπου αναρτώνται τα σχέδια νομοθετικών και κανονιστικών
διατάξεων που τίθενται σε δημόσια διαβούλευση, ώστε οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα να τα σχολιάσουν.
Επίσης, στο OpenGov αναρτώνται προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος για θέσεις μετακλητών του
δημόσιου τομέα κ.α. Το OpenGov αξιοποιεί εφαρμογές και εργαλεία ανοικτού κώδικα, ενώ το Εθνικό Κέντρο
Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης (ΕΚΔΔΑ) έχει τη θεσμική ευθύνη για τη διαχείριση και ανάρτηση του
υλικού σε αυτό.
Εθνικό Μητρώο Πολιτών

Το Μητρώο Πολιτών είναι ένα πρόσφατο πληροφοριακό σύστημα το οποίο ενοποιεί σε ένα μητρώο βάσης
(base registry) όλη την πληροφορία για την αστική και δημοτική κατάσταση των πολιτών, η οποία πριν υπήρχε
στα ληξιαρχεία, στα δημοτολόγια και στα μητρώα αρρένων. Για τη δημιουργία της πλατφόρμας
χρησιμοποιείται αρχιτεκτονική πολλών επιπέδων (web n-tier architecture). Το σύστημα είναι εθνικής
εμβέλειας και συνδέει επιγραμμικά 1.036 υπηρεσίες ληξιαρχείου και 325 υπηρεσίες δημοτολογίου, καθώς
και το Ειδικό Ληξιαρχείο Αθηνών. Στόχος του Μητρώου Πολιτών είναι όλες οι σχετικές πληροφορίες να
καταχωρίζονται μια φορά για τον κάθε πολίτη (σύμφωνα με την αρχή «μόνον άπαξ») και στη συνέχεια να
υπάρχει η δυνατότητα αυτοματοποιημένης επαναχρησιμοποίησής τους από τα υπόλοιπα πληροφοριακά
συστήματα της δημόσιας διοίκησης. Για παράδειγμα, αν ένας δημότης Αθηναίων παντρευτεί στο Ηράκλειο
Κρήτης, αρκεί να δηλώσει τον γάμο στο ληξιαρχείο Ηρακλείου. Συνεπώς, δεν θα χρειαστεί να υποβάλει τη
ληξιαρχική πράξη στην Αθήνα για να ενημερωθεί η οικογενειακή του μερίδα, καθώς η μεταβολή θα
αποσταλεί αυτόματα μέσω του συστήματος.
Ελληνική Πύλη Ενιαίας Εξυπηρέτησης (Point of Single Contact – PSC)46

Με βάση τη σχετική ιστοσελίδα: «H Ελληνική Πύλη Ενιαίας Εξυπηρέτησης (Point of Single Contact – PSC) είναι
το κεντρικό σημείο επαφής για τον Ευρωπαίο πολίτη και για την επιχείρηση που επιθυμεί να παρέχει τις
υπηρεσίες της στην Ελλάδα, είτε μέσω φυσικής εγκατάστασης είτε διασυνοριακά. Παρέχει πλήρη
πληροφόρηση για τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσει, τις αιτήσεις που πρέπει να κάνει στους
αρμόδιους φορείς, το τυχόν κόστος αυτών των διαδικασιών (υπό τη μορφή παραβόλων ή άλλων τελών),
καθώς και τη σχετική νομοθεσία». Οι Πύλες Ενιαίας Εξυπηρέτησης είναι πύλες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης
στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους πολίτες και επιχειρήσεις
ενός κράτους μέλους να λάβουν πληροφόρηση για δημόσιες υπηρεσίες σε άλλα κράτη μέλη. Η υλοποίηση
των Πυλών Ενιαίας Εξυπηρέτησης προβλέπεται στην Οδηγία Υπηρεσιών (Services Directive, 2006/123/EC).
Πλατφόρμα Κέντρου Διαλειτουργικότητας

Το Κέντρο Διαλειτουργικότητας (ΚΕΔ)47 είναι οργανωτική μονάδα της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών
Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης (ΓΓΠΣΔΔ) του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, η οποία ωστόσο
συντηρεί επίσης μια τεχνολογική υποδομή με στόχο τη διάθεση διαδικτυακών υπηρεσιών και την ανταλλαγή
44
https://diavgeia.gov.gr/
45
http://www.opengov.gr/
46
https://eugo.gov.gr/el
47
https://www.gsis.gr/dimosia-dioikisi/ked
δεδομένων μεταξύ των πληροφοριακών συστημάτων των δημόσιων οργανισμών, του ευρύτερου δημοσίου
και του ιδιωτικού τομέα (ΦΕΚ 3990/Β΄/1-11-2019). Το ΚΕΔ εξασφαλίζει ένα ενιαίο περιβάλλον (υποδομή)
εγκατάστασης και χρήσης υπηρεσιών ιστού (web services), μέσω του οποίου ανταλλάσσονται επιχειρησιακά
δεδομένα. Επομένως, το ΚΕΔ αποτελεί κομβικό σημείο για την προώθηση της τεχνικής διαλειτουργικότητας
στο πεδίο παροχής δημόσιων υπηρεσιών με ομοιόμορφο, συστηματικό και ασφαλή τρόπο, επιτυγχάνοντας
παράλληλα οικονομίες κλίμακας. Τα πληροφοριακά συστήματα, τα οποία αξιοποιούνται για την παροχή
δημόσιων υπηρεσιών, δεν χρειάζεται να δημιουργήσουν την απαραίτητη υποδομή για να ανταλλάξουν
δεδομένα, καθώς μπορούν να αξιοποιήσουν την υποδομή του ΚΕΔ για τον σκοπό αυτό.
Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΗΔΗΣ) / Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων
Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ)
Το Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΗΔΗΣ)48 αποτελεί ένα ολοκληρωμένο
πληροφοριακό σύστημα που αναπτύσσεται στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου του Υπουργείου Οικονομίας
Ανάπτυξης & Τουρισμού και μέσω αυτού πραγματοποιούνται ηλεκτρονικά όλη η διαγωνιστική διαδικασία
και η παρακολούθηση μιας δημόσιας σύμβασης με προϋπολογισμό άνω των 60.000 ευρώ άνευ ΦΠΑ.
Ειδικότερα το σύστημα διαθέτει λειτουργίες που αφορούν την κατάρτιση και δημοσίευση της διακήρυξης
ενός διαγωνισμού, την υποβολή των προσφορών από τους υποψήφιους αναδόχους, την αξιολόγηση και την
κατακύρωση της σύμβασης.49 Το Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ) αποτελεί
μέρος του ΕΣΗΔΗΣ και έχει ως σκοπό τη συλλογή, την επεξεργασία και τη δημοσιοποίηση στοιχείων που
αφορούν τις δημόσιες συμβάσεις.
3.4 Δείκτες
Για την παρακολούθηση της προόδου της πορείας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης έχουν προταθεί και
χρησιμοποιηθεί μια σειρά από δείκτες από διάφορους φορείς. Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζουμε
ορισμένους σημαντικούς γενικούς δείκτες. Σε επόμενα κεφάλαια θα μελετήσουμε δείκτες που αναφέρονται
σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως η μέτρηση της διαλειτουργικότητας από το National Interoperability
Framework Observatory (NIFO).
3.4.1 Δείκτης EGDI από τα Ηνωμένα Έθνη

Το τμήμα οικονομικών και κοινωνικών υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιεί σχεδόν κάθε δύο
χρόνια μια έρευνα για τη μέτρηση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σε όλα τα μέλη του από το 2001.50 51 Τα
αποτελέσματα δημοσιεύονται σε μια αναφορά. Οι αναφορές αυτές είναι οι μόνες διαθέσιμες για τη
συγκριτική αξιολόγηση όλων των χωρών των Ηνωμένων Εθνών. Ο στόχος τους είναι να χρησιμεύσουν ως
εργαλείο για την κατανόηση τόσο των ισχυρών όσο και των αδύνατων πλευρών της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης κάθε χώρας, ώστε να διαμορφωθούν στο μέλλον κατάλληλες πολιτικές και στρατηγικές. Οι
αναφορές επίσης περιέχουν νέες τάσεις, καινοτόμες πρακτικές, καθώς και προκλήσεις για την περαιτέρω
ανάπτυξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιείται ο Δείκτης Ανάπτυξης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (E-
government Development Index, EGDI), ο οποίος παρουσιάζει την κατάσταση της ανάπτυξης της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης των μελών των Ηνωμένων Εθνών. Ο EDGI είναι ένας σύνθετος δείκτης τριών
σταθμισμένων δεικτών της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης: του δείκτη παροχής διαδικτυακών υπηρεσιών, του
δείκτη τηλεπικοινωνιακής συνδεσιμότητας και του δείκτη ανθρώπινου κεφαλαίου. Καθένας από αυτούς τους
δείκτες αναλύεται περαιτέρω σε άλλους δείκτες, οι οποίοι μετριούνται με ερωτήσεις τις οποίες απαντούν
ειδικοί σε κάθε χώρα. Για παράδειγμα, ο δείκτης παροχής διαδικτυακών υπηρεσιών αποτελείται από τους
επιμέρους δείκτες:
48
https://portal.eprocurement.gov.gr/
49
https://www.eaadhsy.gr/index.php/31-c-frontpage/frontpage-eshdhs/65-frontpage-newsflash-eshdhs
50
https://www.un-ilibrary.org/content/periodicals/2411829x
51
https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/
• θεσμικό πλαίσιο (institutional framework – IF), με βαρύτητα 10% στον συνολικό δείκτη,
• παροχή υπηρεσιών (services provision, SP), με βαρύτητα 45% στον συνολικό δείκτη,
• παροχή περιεχομένου (content provision, CP), με βαρύτητα 5% στον συνολικό δείκτη,
• τεχνολογία (technology, TEC), με βαρύτητα 5% στον συνολικό δείκτη, και
• Ηλεκτρονική Συμμετοχή (e-participation, EPI), με βαρύτητα 35% στον συνολικό δείκτη.
Αντίστοιχους επιμέρους δείκτες έχουν και οι άλλοι δύο γενικοί δείκτες. Αναλυτικές πληροφορίες για
τη μεθοδολογία που χρησιμοποιείται κάθε φορά για τις μετρήσεις περιέχουν οι σχετικές αναφορές. Μια
πρώτη παρατήρηση είναι ότι η Ηλεκτρονική Συμμετοχή θεωρείται μέρος της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης,
αφού συμμετέχει στη μέτρησή της, συνεπώς οι μετρήσεις των Ηνωμένων Εθνών συνάδουν με τον ορισμό της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στον Πίνακα 3.1, μπορούμε να δούμε τη σχετική κατάταξη των χωρών με βάση τον δείκτη ανάπτυξης
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (EGDI) για το έτος 2022 (E-GOV United Nations, 2022).
Πίνακας 3.1 Πίνακας κατάταξης με βάση τον δείκτη EGDI του έτους 2022 (Πηγή: United Nations, 2022).
Κατάταξη Χώρα EGDI
1 Δανία 0.9717
2 Φινλανδία 0.9533
3 Δημοκρατία της Κορέας 0.9529
4 Νέα Ζηλανδία 0.9432
5 Σουηδία 0.9410
33 Ελλάδα 0.8021
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 33η θέση, ωστόσο έχει βελτιώσει τη σχετική της σειρά κατά 9 θέσεις, αφού στη
μέτρηση του 2020 βρισκόταν στην 42η θέση.
Ειδικά για τον τομέα της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής, στον Πίνακα 3.2 παρουσιάζονται οι πρώτες σε
κατάταξη χώρες με βάση τον δείκτη e-Participation, καθώς και η θέση της Ελλάδας για το έτος 2022 (E-GOV
United Nations, 2022).
Πίνακας 3.2 Πίνακας κατάταξης με βάση τον δείκτη e-Participation του έτους 2022 (Πηγή: United Nations, 2022).
Κατάταξη Χώρα EGDI
1 Ιαπωνία 1.000
2 Αυστραλία 0.9886
3 Εσθονία 0.9773
3 Σιγκαπούρη 0.9773
5 Ολλανδία 0.9659
55 Ελλάδα 0.6136
Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί και πάλι ότι οι κατατάξεις αυτές, καθώς και οι σχετικές βαθμολογίες θα πρέπει
να χρησιμοποιούνται με ιδιαίτερη προσοχή. Οι βαθμολογίες κάθε φορά αντανακλούν έναν συγκεκριμένο
τρόπο μέτρησης συγκεκριμένων ποσοτικών μεταβλητών. Για παράδειγμα, είναι σύνηθες οι μεταβλητές να
μετρούν την ύπαρξη σχετικών δυνατοτήτων Ηλεκτρονικής Συμμετοχής (π.χ. ύπαρξη ενός forum συζητήσεων
για μια πολιτική), χωρίς αυτό απαραίτητα να αντανακλά τον βαθμό που αυτές οι υποδομές χρησιμοποιούνται
από τους πολίτες, αλλά και τι ακριβώς συμβαίνει με τα αποτελέσματα των συζητήσεων αυτών. Έχουμε ήδη
επισημάνει επίσης ότι περισσότερη συμμετοχή δεν σημαίνει αναγκαστικά περισσότερη δημοκρατία, καθώς
ο στόχος της συμμετοχής δεν είναι ένας και τα μοντέλα δημοκρατίας επίσης ποικίλλουν.
3.4.2 Δείκτες Ψηφιακού Θεματολογίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η Ευρωπαϊκή Ένωση συγκεντρώνει πάνω από 100 δείκτες για την κατανόηση της προόδου των στρατηγικών
της Ενιαίας Ψηφιακής Αγοράς (digital single market), καθώς και της προόδου της ευρωπαϊκής οικονομίας και
κοινωνίας.52 Σύμφωνα με την οργάνωση του σχετικού ιστοτόπου παρουσιάζουμε στη συνέχεια το Digital
Economy & Society Index (DESI) και το eGovernment benchmark.
Από το 2020 έχουν γίνει κάποιες αλλαγές στη μεθοδολογία των μετρήσεων και για τον λόγο αυτό σε
αρκετές περιπτώσεις οι μετρήσεις μετά το 2020 χωρίζονται από αυτές πριν το 2020. Στις αλλαγές αυτές
συμπεριλαμβάνεται η μέτρηση λιγότερων εθνικών υπηρεσιών και περισσότερων διασυνοριακών υπηρεσιών.
Με χρήση αυτών των μετρήσεων μπορεί κάποιος να δει συγκριτικά την πορεία στον χρόνο πολλών χωρών με
βάση έναν δείκτη. Επίσης, μπορεί να δει τους σχετικούς δείκτες αλλά και να κάνει σχετικά ερωτήματα στη
σημασιολογική βάση των πληροφοριών με χρήση της γλώσσας SPARQL.
Digital Economy & Society Index – DESI

Αποτελεί έναν σύνθετο δείκτη που καθιέρωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση με τη συμπερίληψη πολλών άλλων
δεικτών με στόχο τη μέτρηση των επιδόσεων των χωρών-μελών. Έχει πέντε διαστάσεις:
1. Συνδεσιμότητα (Connectivity).
2. Ανθρώπινο κεφάλαιο/Ψηφιακές δεξιότητες (Human Capital/Digital skills).
3. Χρήση διαδικτυακών υπηρεσιών από πολίτες (Use of Internet Services by citizens).
4. Ενσωμάτωση ψηφιακής τεχνολογίας από επιχειρήσεις (Integration of Digital Technology
by businesses).
5. Ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες (Digital Public Services).
Εάν επιλέξουμε τον συνολικό δείκτη για το 2022, με ίση βαρύτητα για κάθε διάσταση, θα δούμε την
Εικόνα 3.1. Στην εικόνα αυτή παρατηρούμε τη θέση της Ελλάδας (3η από το τέλος) σε σχέση με τις υπόλοιπες
χώρες και τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Εικόνα 3.1 Συγκεντρωτικός δείκτης DESI για το 2022 (Πηγή: https://digital-agenda-data.eu/, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Κάθε διάσταση περιέχει μία ή περισσότερες υποδιαστάσεις και κάθε υποδιάσταση περιέχει ανεξάρτητους
δείκτες. Η διάσταση «Ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες» περιέχει μία μόνο υποδιάσταση, την Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση (eGovernment). Αυτή με τη σειρά της περιέχει τους δείκτες που φαίνονται στον Πίνακα 3.3.
52
https://digital-agenda-data.eu/
Πίνακας 3.3 Δείκτες της υποδιάστασης eGovernment στο DESI.
Δείκτης eGovernment DESI
e-Government Users
Pre-filled Forms
Digital public services for citizens
Digital public services for businesses
Open Data
Εάν επιλέξουμε να δούμε τον συγκεντρωτικό δείκτη για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση για το έτος 2022, θα
δούμε την Εικόνα 3.2. Και πάλι, η Ελλάδα εμφανίζεται ιδιαίτερα χαμηλή σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες.
Εικόνα 3.2 Συγκεντρωτικός δείκτης eGovernment για το 2022 (Πηγή: https://digital-agenda-data.eu/, άδεια χρήσης CC
BY 4.0).
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς πώς προκύπτει ο κάθε δείκτης, καθώς και τη μεθοδολογία
συγκέντρωσης των στοιχείων που εμφανίζονται, ώστε να κατανοήσει πού οφείλεται η θέση και πώς αυτή
μπορεί να βελτιωθεί. Για παράδειγμα, στην Εικόνα 3.2 βλέπουμε επίσης τους πέντε δείκτες που αποτελούν
την υποδιάσταση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Σχετικά ερωτήματα μπορούμε να κάνουμε και στη
σημασιολογική βάση των πληροφοριών με χρήση της γλώσσας SPARQL (την οποία θα παρουσιάσουμε σε
επόμενο κεφάλαιο).
eGovernment benchmark
Για την αξιολόγηση της ωριμότητας των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών υπάρχουν επίσης 14 δείκτες που
αξιολογούνται μέσω 48 ερωτήσεων. Η αξιολόγηση γίνεται περιοδικά και δημοσιεύεται στα eGovernment
Benchmark reports.53 Συγκεκριμένα, το συνολικό σκορ προκύπτει από τέσσερις διαστάσεις, καθεμία από τις
οποίες αξιολογείται μέσα από έναν αριθμό δεικτών. Οι διαστάσεις και οι δείκτες που χρησιμοποιούνται στα
eGovernment benchmark reports φαίνονται στον Πίνακα 3.4.
Ακολουθούν οι ορισμοί των διαστάσεων:
User centricity (πολιτοκεντρικότητα): Ο βαθμός κατά τον οποίο πληροφορίες και υπηρεσίες διατίθενται
επιγραμμικά, υποστηρίζονται επιγραμμικά και είναι συμβατές με κινητές συσκευές.
53
Π.χ. για το 2022 δείτε εδώ: https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/egovernment-benchmark-2022
Transparency (διαφάνεια): Ο βαθμός κατά τον οποίο οι διαδικασίες των υπηρεσιών είναι διαφανείς,
οι υπηρεσίες σχεδιάζονται με τη συμμετοχή των χρηστών και οι χρήστες μπορούν να διαχειριστούν τα
προσωπικά τους δεδομένα.
Key Enablers (βασικοί συντελεστές): Ο βαθμός κατά τον οποίο βασικοί συντελεστές τεχνολογίας
πληροφοριών (ηλεκτρονικές ταυτότητες, ηλεκτρονικά κείμενα, αυθεντικές πηγές δεδομένων, ηλεκτρονική
επικοινωνία κράτους-πολίτη και ασφάλεια) είναι διαθέσιμοι κατά τη διάρκεια των διαδικασιών των
υπηρεσιών, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση της παρουσίας των τεχνικών
προϋποθέσεων της αποδοτικής και αποτελεσματικής χρήσης των επιγραμμικών υπηρεσιών.
Cross-border services (διασυνοριακές υπηρεσίες): Ο βαθμός κατά τον οποίο οι πληροφορίες και οι
υπηρεσίες παρέχονται επιγραμμικά, είναι εύχρηστες και ολοκληρωμένες με ηλεκτρονικές ταυτότητες και
ηλεκτρονικά κείμενα για χρήστες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Πίνακας 3.4 Διαστάσεις και δείκτες eGovernment σύμφωνα με τα eGovernment benchmark reports.
Διάσταση Δείκτης
User centricity User centricity – Online availability
User centricity – Mobile friendliness
User centricity – User support
Transparency Transparency – Transparency of service delivery
Transparency – Transparency of personal data
Transparency – Transparency of service design
Key Enablers Key enablers – eID
Key enabler – eDocuments
Key enabler – Authentic sources
Key enabler – Digital Post
Cross-border services Cross-border services – Cross-border online availability
Cross-border services – Cross-border user support
Cross-border services – Cross-border eID
Cross-border services – Cross-border eDocuments

Ως παράδειγμα χρήσης των δεικτών και των μετρήσεων σκεφτείτε το παρακάτω σενάριο. Έστω ότι θέλετε να
αξιολογήσετε κατά πόσο το European eGovernment Action Plan 2011-2015 πέτυχε τους στόχους του. Ένας
από αυτούς ήταν:
- Μέχρι το 2015, ένας αριθμός βασικών διασυνοριακών υπηρεσιών θα πρέπει να είναι διαθέσιμες
μέσω του διαδικτύου, διευκολύνοντας την κινητικότητα επιχειρήσεων και πολιτών
Θα χρησιμοποιήσουμε τους δείκτες ώστε να αξιολογήσουμε τον συγκριτικό βαθμό επίτευξης του
στόχου με χρήση της πιο πρόσφατης μέτρησης. Από τον ιστότοπο του digital agenda, επισκεπτόμαστε το e-
Government Benchmark (from 2020 onwards) και στη συνέχεια Analyse one indicator and compare countries.
Κατόπιν, επιλέγουμε τον δείκτη Cross-border services – Cross-border online availability.
Από την Εικόνα 3.3 βλέπουμε ότι σε μια κλίμακα από 0 έως 100, η Μάλτα είναι πρώτη με 98,8%, η
Ελλάδα τελευταία με 20,7%, ενώ ο μέσος όρος των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 63,1%.
Εικόνα 3.3 Cross-border services – Cross-border online availability (Πηγή: https://digital-agenda-data.eu/, άδεια χρήσης
CC BY 4.0).
3.4.3 Eurostat
Μετρήσεις με βάση δείκτες στην Ευρώπη πραγματοποιεί επίσης η Eurostat, η οποία αποτελεί την επίσημη
στατιστική αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Eurostat, 2022). Η Eurostat συγκεντρώνει στοιχεία από εθνικές
ανεξάρτητες αρχές. Στην Ελλάδα η αρχή αυτή είναι η Ελληνική Στατιστική Αρχή.54 Η Eurostat συγκεντρώνει
στατιστικές πληροφορίες, τις οποίες ομαδοποιεί στις παρακάτω θεματικές περιοχές:
• General and regional statistics
• Economy and finance
• Population and social conditions
• Industry, trade and services
• Agriculture and fisheries
• International trade
• Transport
• Environment and energy
• Science, technology and digital society
54
https://www.statistics.gr/
Η θεματική περιοχή Science, technology and digital society περιέχει δύο υποπεριοχές:
• Science, technology and innovation
• Digital economy and society
Η υποπεριοχή Digital economy and society περιέχει τις παρακάτω κατηγορίες:

• ICT usage in households and by individuals
• ICT usage in enterprises
• Digital skills
• ICT sector
Η πρώτη κατηγορία περιέχει την υποκατηγορία egovernment, η οποία περιέχει δύο δείκτες:
• Individuals using the internet for interaction with public authorities. Εδώ μπορούμε να δούμε το
αποτέλεσμα ως ποσοστό του γενικού πληθυσμού ή όσων χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο τον
τελευταίο χρόνο.
• Individuals using the internet for interaction with public authorities, by type of interaction. Εδώ οι
τύποι αλληλεπίδρασης που μετρώνται είναι:
o Internet use: obtaining information from public authorities websites
o Internet use: downloading official forms
o Internet use: submitting completed forms
Η Εικόνα 3.4 δείχνει τον δείκτη Individuals using the internet for interaction with public authorities ως
ποσοστό του γενικού πληθυσμού ή όσων χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο τον τελευταίο χρόνο. Παρατηρούμε
ότι η θέση της Ελλάδας είναι λίγο πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Εικόνα 3.4 Individuals using the internet for interaction with public authorities (Πηγή: Eurostat, άδεια χρήσης CC BY
4.0).
Για την αξιολόγηση της ωριμότητας της υλοποίησης της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης έχουν προταθεί πολλά
μοντέλα ωριμότητας τόσο από εταιρείες όσο και από ακαδημαϊκούς. Τα μοντέλα αυτά αποτελούνται
συνήθως από μια σειρά από στάδια ή φάσεις. Τα μοντέλα ωριμότητας βοηθούν στην κατανόηση της
υπάρχουσας κατάστασης της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, καθώς και στον σχεδιασμό στρατηγικών για τη
βελτίωσή της. Ωστόσο, έχουμε και μια σειρά από αδυναμίες, όπως η ασάφεια στις συνθήκες για το πέρασμα
από τη μια φάση στην επόμενη και η έλλειψη στιβαρού θεωρητικού υποβάθρου.
Οι εκάστοτε στρατηγικές Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης χρηματοδοτούνται μέσα από προγράμματα
αξιοποιώντας είτε εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους και χρηματοδοτικά εργαλεία. Στην Ελλάδα, τα
προγράμματα έχουν επιτρέψει την υλοποίηση αρκετών εμβληματικών έργων, όπως το gov.gr, Taxisnet, το
OpenGov, το Δι@ύγεια και άλλα.
Για την αξιολόγηση της πορείας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης γίνονται τα τελευταία χρόνια
μετρήσεις και χρησιμοποιούνται σχετικοί δείκτες. Τέτοιους δείκτες έχουν προτείνει μεταξύ άλλων τα
Ηνωμένα Έθνη, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Eurostat. Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια φαίνεται να κάνει
σημαντικά βήματα προόδου, ωστόσο στις διεθνείς κατατάξεις παραμένει αρκετά χαμηλά σε σχέση με τις
άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Opengov (2014). Δημόσια Διαβούλευση επί της Στρατηγικής Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2014-2020.
Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από http://www.opengov.gr/minreform/?p=1390
Andersen, K.V., & Henriksen, H.Z. (2006). E-government maturity models: Extension of the Layne and Lee
model. Government Information Quarterly 23(2), 236-248.
Baum, C., & Maio, A.D. (2000). Gartner’s Four Phases of E-Government Model, Gartner. Inc. Research Note,
Tutorial TU-12-6113.
CapGemini (2006). Online Availability of Public Services: How Is Europe Progressing? Web Based Survey on
Electronic Public Services Report of the 6th Measurement | June 2006.
E-GOV United Nations (2020). E-Government Survey 2020 Digital Government in the Decade of Action for
Sustainable Development. Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από
https://desapublications.un.org/file/781/download
European Commission (2007). The User Challenge Benchmarking. The Supply Of Online Public Services 7th
Measurement | September 2007.
Eurostat (2022). Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από http://ec.europa.eu/eurostat
Fath-Allah, A., Cheikhi, L., Al-Qutaish, R.E., & Idri, A. (2014). E-Government Maturity Models: A Comparative
Study, International Journal of Software Engineering & Applications (IJSEA) 5(3). DOI:
10.5121/ijsea.2014.5306 71
Layne, K., & Lee, J.W. (2001). Developing fully functional e-government: A four stage model. Government
Information Quarterly 18(2), 122-136.
Renteria, C., Gil-Garcia, J.R., & Pardo, T.A. (2019). Toward an Enabler-Based Digital Government Maturity
Framework: A Preliminary Proposal Based on Theories of Change. ICEGOV2019: Proceedings of the
12th International Conference on Theory and Practice of Electronic Governance, pp. 408-417.
https://doi.org/10.1145/3326365.3326419
United Nations (2022). E-Government Survey 2022 The Future of Digital Government. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από https://desapublications.un.org/sites/default/files/publications/2022-
09/Web%20version%20E-Government%202022.pdf
Ποια είναι τα βασικά μειονεκτήματα των μοντέλων ωριμότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης;
Τα βασικά μειονεκτήματα των μοντέλων ωριμότητας αποτελούν η έλλειψη θεωρητικού υποβάθρου για τον
ορισμό κάθε σταδίου και για τη μετάβαση από το ένα στάδιο στο επόμενο, καθώς και η έλλειψη εμπειρικών
δεδομένων που να υποστηρίζουν την ορθότητα των σταδίων και τη χρησιμότητά τους.
Επισκεφτείτε το digital agenda. Επιλέξτε Key Indicators (πλέον έχουν αρχειοθετηθεί) και στη συνέχεια
Analyse one indicator and compare countries.
a. Επιλέξτε την ανάλυση ενός δείκτη σε όλες τις χώρες. Τι παρατηρείτε;
b. Ποιοι δείκτες υπάρχουν οι οποίοι είναι σχετικοί με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση;
c. Να επιλέξετε έναν δείκτη. Ποια είναι η θέση της Ελλάδας σε σχέση με τις άλλες χώρες και τον ευρωπαϊκό
μέσο όρο;
a. Επιλέγουμε ως παράδειγμα την κατηγορία Internet usage και τον δείκτη «Individuals who have never used
the internet». Παρατηρούμε ότι δυστυχώς η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση για το έτος 2021 με 19,9% του
πληθυσμού, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 7,7% (Εικόνα 3.5).
Εικόνα 3.5 Δείκτης Individuals who have never used the internet για το 2021 (Πηγή: https://digital-agenda-data.eu/,
άδεια χρήσης CC BY 4.0).
b. Επιλέγουμε την κατηγορία eGovernment και βλέπουμε ότι υπάρχουν δέκα δείκτες ως εξής:
• Individuals submitting completed forms to public authorities, over the internet, last 12 months
• Pre-filled forms (from 2021)
• Digital Public Services for Citizens (from 2021)
• Digital Public Services for Businesses (from 2021)
• Open Data
• Pre-filled forms (up to 2020)
• Individuals interacting online with public authorities, last 12 months
• Online Service Completion
• Digital Public Services for Citizens (up to 2020)
• Digital Public Services for Businesses (up to 2020)
Παρατηρούμε ότι οι δείκτες είναι ουσιαστικά επτά, καθώς οι υπόλοιποι τρεις αναφέρονται στους
ίδιους δείκτες, όπου απλά εμφανίζονται με διπλές εγγραφές ανάλογα με τον χρόνο μέτρησης.
c. Εάν επιλέξουμε τον δείκτη «Digital Public Services for Citizens (from 2021)», παρατηρούμε ότι η Ελλάδα
βρίσκεται στην προτελευταία θέση με 52,4% έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου, που είναι 74,6% (Εικόνα
3.6).
Εικόνα 3.6 Δείκτης Digital Public Services for Citizens (from 2021) για το 2021 (Πηγή: https://digital-agenda-data.eu/,
Επισκεφτείτε τη σελίδα των charts του digital agenda. Επιλέξτε την εξέλιξη ενός δείκτη στον χρόνο. Επιλέξτε
τον δείκτη Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης online service completion. Ποια η θέση της Ελλάδας σε σχέση με
τον μέσο όρο της ΕΕ;
Το σχετικό διάγραμμα φαίνεται στην Εικόνα 3.7. Παρατηρούμε ότι η Ελλάδα υπολείπεται του ευρωπαϊκού
μέσου όρου, ωστόσο φαίνεται να συγκλίνει.
Εικόνα 3.7 Δείκτης Online Service Completion για την Ελλάδα και τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (Πηγή: https://digital-
agenda-data.eu/, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Με βάση τους δείκτες του digital agenda να διερευνήσετε τη σχετική επίδοση της Ελλάδας για το έτος 2021
χρησιμοποιώντας τον συνολικό δείκτη eGovernment.
Από τα διαφορετικά είδη των διαθέσιμων διαγραμμάτων επιλέγουμε το «Country profiles, the relative
position against all other European countries». Με επιλογή eGovernment, Greece και 2021 παίρνουμε το
διάγραμμα που φαίνεται στην επόμενη εικόνα.
Εικόνα 3.8 Διάγραμμα Country profiles, the relative position against all other European countries για eGovernment,
Greece και 2021 (Πηγή: https://digital-agenda-data.eu/, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Από το διάγραμμα φαίνεται ότι η Ελλάδα είναι πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο μόνο στον δείκτη των
πολιτών που χρησιμοποίησαν υπηρεσίες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης τους τελευταίους 12 μήνες ως
ποσοστό του συνολικού αριθμού χρηστών του διαδικτύου. Αντίστοιχα, η Ελλάδα είναι κάτω από τον
ευρωπαϊκό μέσο όρο όταν ο ίδιος δείκτης μετράται ως ποσοστό του συνόλου του πληθυσμού. Αυτό σημαίνει
ότι στην Ελλάδα συγκριτικά λιγότεροι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες,
ωστόσο μεταξύ αυτών περίπου 7 στους 10 έχουν χρησιμοποιήσει μία τουλάχιστον υπηρεσία Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης τους τελευταίους 12 μήνες.
Ένας από τους στόχους του European eGovernment Action Plan 2011-2015 ήταν:
- μέχρι το 2015, 50% των πολιτών των κρατών μελών της ΕΕ να έχουν χρησιμοποιήσει
ηλεκτρονικές δημόσιες υπηρεσίες.
Με βάση τους δείκτες του digital agenda να διερευνήσετε εάν η επίτευξη του στόχου καλύπτεται από τους
υπάρχοντες δείκτες. Εάν ναι, να διερευνήσετε εάν οι στόχοι επιτεύχθηκαν από το σύνολο των κρατών
μελών ή από κάποια μεμονωμένα κράτη (και ποια). Ποια ήταν η επίδοση της Ελλάδας;
Από τα διαφορετικά είδη των διαθέσιμων διαγραμμάτων επιλέγουμε το «Analyse one indicator and compare
countries». Κατόπιν επιλέγουμε:
• eGovernment στο Indicator group.
• Citizens’ use of eGovernment services, last 12 months στο Indicator.
• 2015 στο Play animation of select a time period.
Επιλέγοντας % of individuals στο Unit of measure παίρνουμε το διάγραμμα που φαίνεται στην επόμενη
εικόνα.
Εικόνα 3.9 Δείκτης Citizens’ use of eGovernment services, last 12 months για το 2015 (% of individuals) (Πηγή:
https://digital-agenda-data.eu/, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Παρατηρούμε ότι τα περισσότερα κράτη μέλη πέτυχαν τον στόχο που είχε τεθεί. Ωστόσο, έξι κράτη μέλη δεν
κατάφεραν να πετύχουν τον στόχο.
Επιλέγοντας % of internet users (last 12 months) στο Unit of measure παίρνουμε το διάγραμμα που
φαίνεται στην επόμενη εικόνα.
Εικόνα 3.10 Δείκτης Citizens’ use of eGovernment services, last 12 months για το 2015 (% of internet users last 12
months) (Πηγή: https://digital-agenda-data.eu/, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Παρατηρούμε και πάλι ότι τα περισσότερα κράτη μέλη πέτυχαν τον στόχο που είχε τεθεί. Εδώ μόνο τρία
κράτη μέλη δεν τα κατάφεραν. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η Ιταλία είναι ένα από αυτά.
Συνεπώς, με ανάλυση και των δύο περιπτώσεων, η Ελλάδα πέτυχε τον στόχο που είχε τεθεί.
Κεφάλαιο 4 Δημόσιες Υπηρεσίες
Σύνοψη
Ο πιο σημαντικός στόχος της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι η βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών με τη
χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας και κυρίως των δυνατοτήτων του διαδικτύου. Σε αυτό το
κεφάλαιο εμβαθύνουμε στην έννοια της δημόσιας υπηρεσίας (public service), τη διαχωρίζουμε από αυτή του
δημόσιου οργανισμού (ή φορέα) και παρουσιάζουμε μια σειρά από προσεγγίσεις για την κατανόησή της, π.χ.
ως διοικητική διαδικασία, ως σύστημα, ως front-office και back-office, ως σύνολο σταδίων κ.ά. Η ανάλυση
των δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί μια πρόκληση, καθώς πολλές δημόσιες υπηρεσίες περιέχουν
διαφορετικές υποπεριπτώσεις ή εκδοχές (public service version) οι οποίες εξαρτώνται από το προφίλ του
πολίτη, π.χ. έκδοση διαβατηρίου από ανήλικο, αντικατάσταση διαβατηρίου από ενήλικο λόγω κλοπής κ.ά. Οι
δημόσιες υπηρεσίες μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες, στις υπηρεσίες πληροφόρησης και στις
υπηρεσίες συναλλαγών, καθώς και στις φάσεις πληροφόρησης και εκτέλεσης υπηρεσιών.
• ανακαλείτε τον ρόλο και τη σημασία των δημόσιων υπηρεσιών στην Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση,
• αποδομείτε την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας με βάση μια σειρά από μοντέλα, π.χ. ως
διοικητική διαδικασία, ως σύστημα, ως front-office και back-office, ως σύνολο σταδίων κ.ά.,
• αναλύετε μια δημόσια υπηρεσία σε υποπεριπτώσεις ή εκδοχές,
• απαριθμείτε τις 20 βασικές δημόσιες υπηρεσίες σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση,
• απαριθμείτε τις δύο φάσεις των δημόσιων υπηρεσιών.
Η βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί τον πιο σημαντικό στόχο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Ως αποτέλεσμα, πολλά πληροφοριακά συστήματα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης αφορούν την ανάπτυξη
διαδικτυακών εφαρμογών ή εφαρμογών για κινητές συσκευές που, κατ’ ελάχιστον, ψηφιοποιούν την παροχή
μίας ή περισσότερων δημόσιων υπηρεσιών. Καθώς η έννοια της δημόσιας υπηρεσίας είναι στην καρδιά της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, σε αυτό το κεφάλαιο προχωρούμε στη μελέτη της.
Συγκεκριμένα, ξεκινάμε το κεφάλαιο με μια εισαγωγή στην έννοια της υπηρεσίας (service) και την
αποσαφήνιση της έννοιας της δημόσιας υπηρεσίας (public service). Στο βιβλίο αυτό υιοθετούμε τη
λειτουργική έννοια του όρου και συνεπώς με τον όρο αναφερόμαστε στην παροχή αγαθών ή υπηρεσιών για
την ικανοποίηση ζωτικών αναγκών, π.χ. σχετικά με υγεία, ύδρευση, ενέργεια κ.λπ. Αντίστοιχα, θα
χρησιμοποιήσουμε τον όρο δημόσιος οργανισμός ή φορέας (public organisation) για να αναφερθούμε στη
δημόσια υπηρεσία κατά την οργανική έννοια του όρου. Επιπλέον, εξετάζουμε τη δημόσια υπηρεσία από μια
σειρά από διαφορετικές οπτικές, π.χ. ως διοικητική διαδικασία, ως σύστημα, ως front-office και back-office,
ως σύνολο σταδίων, ως σύνολο υποπεριπτώσεων κ.λπ. Κατόπιν, παρουσιάζουμε τις είκοσι πιο σημαντικές
κατηγορίες από δημόσιες υπηρεσίες (δώδεκα προς πολίτες και οκτώ προς επιχειρήσεις) σύμφωνα με την
Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μια σημαντική κατηγοριοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών είναι μεταξύ υπηρεσιών πληροφόρησης
που λαμβάνονται στη φάση πληροφόρησης, και υπηρεσιών συναλλαγών που λαμβάνονται στη φάση
εκτέλεσης της υπηρεσίας. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζουμε τις προκλήσεις ειδικά της φάσης πληροφόρησης.
Τέλος, κλείνουμε το κεφάλαιο αυτό παρουσιάζοντας τα πρότυπα BPMN και DMN, καθώς και πώς αυτά
μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πλήρη μοντελοποίηση όλων των υποπεριπτώσεων των δημόσιων
υπηρεσιών. Παρουσιάζουμε τη χρήση των προτύπων μοντελοποιώντας πλήρως τη δημόσια υπηρεσία
«Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου».
4.2 Η Έννοια της Υπηρεσίας

Αν εξετάσουμε γενικά τον όρο υπηρεσία (service), θα διαπιστώσουμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν
προταθεί πολλοί ορισμοί. Κάποιοι εστιάζουν στη διαφορά της υπηρεσίας από το προϊόν, κάποιοι
προσπαθούν να δώσουν έναν ολιστικό, τεχνολογικά ουδέτερο ορισμό, ενώ άλλοι όρισαν την υπηρεσία στα
πλαίσια ενός τομέα, π.χ. μάρκετινγκ, δημόσιος τομέας, υγεία κ.λπ. Οι περισσότεροι ορισμοί συγκλίνουν στο
ότι η υπηρεσία είναι μια άυλη δραστηριότητα που δημιουργεί αξία και παρέχεται από μια οντότητα (που
συνήθως αναφέρεται ως πάροχος) σε μια άλλη οντότητα (που συνήθως αναφέρεται ως πελάτης). Μια
υπηρεσία απαιτεί πόρους και ειδικές ικανότητες και δημιουργεί αξία τόσο για τον πελάτη, όσο και για τον
πάροχο.55
4.2.1 Τεχνολογική Υποστήριξη Υπηρεσιών

Από τη σκοπιά της τεχνολογίας, οι υπηρεσίες παρέχονται από επιχειρησιακά ή διεπιχειρησιακά
πληροφοριακά συστήματα. H Αρχιτεκτονική Προσανατολισμένη σε Υπηρεσίες (Service Oriented
Architecture, SOA) αποτελεί τη δεσπόζουσα τεχνολογία για το σχεδιασμό και την υλοποίηση αυτών των
συστημάτων. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας Υπηρεσιών Ιστού (Web Services) βοήθησε στην καθιέρωση της
SOA. Οι υπηρεσίες ιστού είναι «αυτόνομες, αρθρωτές (modular) εφαρμογές, που μπορούν να δημοσιευθούν,
να εντοπισθούν και να κληθούν μέσω του διαδικτύου, με τη χρήση κοινώς αποδεκτών προτύπων, όπως XML,
HTTP, WSDL, UDDI και SOAP».56 Η βασική αρχιτεκτονική της SOA περιέχει τρεις οντότητες, τον Πάροχο της
υπηρεσίας, τον Πελάτη της υπηρεσίας και το Μητρώο των υπηρεσιών ή Ενδιάμεσο (Σχήμα 4.1).
Σχήμα 4.1 Το μοντέλο SOA (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Ο πάροχος της υπηρεσίας είναι ο οργανισμός που δημιουργεί και παρέχει την υπηρεσία, την περιγραφή της
υπηρεσίας, καθώς και υποστήριξη σε επιχειρηματικό ή τεχνολογικό επίπεδο. Ο πελάτης της υπηρεσίας είναι
55
Τα περιεχόμενα αυτής της ενότητας είναι από τον Loutas (2015). Ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται για τις σχετικές
αναφορές μπορεί να ανατρέξει εκεί.
56
https://eclass.uoa.gr/modules/document/index.php?course=D226&download=/56140da1PgUf/569e3376Cb4T/5637
869dfrlb.pdf
ένα πρόγραμμα ή εφαρμογή ή άνθρωπος εντός ή εκτός του παρόχου ο οποίος χρησιμοποιεί (καταναλώνει)
την υπηρεσία. Το μητρώο υπηρεσιών (ή ενδιάμεσος) είναι ένα κεντρικό αποθετήριο στο οποίο οι πάροχοι
δημοσιεύουν πληροφορίες για τις υπηρεσίες τους ώστε αυτές να είναι εύκολα αναζητήσιμες. Επιπλέον, οι
πελάτες αναζητούν στο μητρώο τις υπηρεσίες που χρειάζονται και θα πρέπει να λάβουν όλες τις
απαιτούμενες πληροφορίες ώστε να προχωρήσουν είτε στην επικοινωνία με τον πάροχο ή κατευθείαν στη
σύνδεση (binding) με αυτόν.
Συνολικά το μοντέλο SOA έχει σημαντικά πλεονεκτήματα, καθώς επιτρέπει την επαναχρησιμοποίηση
υπηρεσιών και τη δημιουργία ευέλικτων και προσαρμόσιμων πληροφοριακών συστημάτων. Ωστόσο έχει και
περιορισμούς σχετικά με τη διακυβέρνηση, την αδυναμία έκφρασης σημασιολογικών πληροφοριών για τις
υπηρεσίες, την αδυναμία των μητρώων υπηρεσιών στην πράξη, τη δυσκολία κατανόησης και συμπερίληψης
των αναγκών των πελατών κ.λπ.
Ο Σημασιολογικός Ιστός (Semantic Web) έχει προταθεί για την επίλυση των προβλημάτων αυτών. Οι
Σημασιολογικές Υπηρεσίες Ιστού (Semantic Web Services) επιτρέπουν τον εμπλουτισμό των περιγραφών
των υπηρεσιών και τη δυναμική εύρεση, σύνδεση και εκτέλεσή τους. Ωστόσο και αυτή η τεχνολογία έχει τους
περιορισμούς της, όπως είναι η πολυπλοκότητα, η έλλειψη ώριμων και προσιτών τεχνολογικών εργαλείων,
αλλά και το γεγονός ότι και πάλι ο εμπλουτισμός των υπηρεσιών γίνεται από τους παρόχους χωρίς τη
συμμετοχή των πελατών.
Σε επόμενα κεφάλαια θα εξετάσουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τεχνολογίες διαδικτύου (REST, API),
καθώς και σημασιολογικού ιστού (RDF, SPARQL).
4.2.2 Ο Κύκλος Ζωής των Υπηρεσιών

Έχουν προταθεί αρκετοί κύκλοι ζωής για τις υπηρεσίες στη βιβλιογραφία αλλά και από επιχειρήσεις. Τα
προτεινόμενα βήματα σε αυτούς τους κύκλους ζωής μπορούν να χωριστούν σε όσα γίνονται κατά τη
σχεδίαση της υπηρεσίας και σε όσα γίνονται κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον κύκλο ζωής των υπηρεσιών, έχουμε κατά τη σχεδίαση της υπηρεσίας
τα βήματα «εύρεση επιχειρηματικής διαδικασίας», «μοντελοποίηση υπηρεσίας», και «κατασκευή και
σύνθεση», ενώ κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας έχουμε τα βήματα «δημοσίευση και παροχή»,
«παρακολούθηση (monitoring)», «ολοκλήρωση και ανάπτυξη», «ασφάλεια και διαχείριση» και
«αξιολόγηση».
Ακολουθώντας μια περισσότερο τεχνολογική οπτική, έχουν προταθεί τα βήματα «ανάλυση
υπηρεσίας» και «σχεδίαση υπηρεσίας» ως μέρος της ανάλυσης, και «κατασκευή υπηρεσίας», «έλεγχος
υπηρεσίας», «παροχή υπηρεσίας», «ανάπτυξη υπηρεσίας», «εκτέλεση υπηρεσίας» και «έλεγχος υπηρεσίας»
ως μέρος της εκτέλεσης.
Σύμφωνα με το Information Technology Infrastructure Library (ITIL) v3 της Axelos, ο κύκλος ζωής των
υπηρεσιών τεχνολογίας πληροφοριών (IT services) σε μια επιχείρηση αποτελείται από πέντε φάσεις:57
Στρατηγική Υπηρεσίας. Ο στόχος είναι να αποφασιστεί να δημιουργηθεί μια στρατηγική για την εξυπηρέτηση
των πελατών. Αυτή ξεκινά με μια αποτίμηση των αναγκών των πελατών και της αγοράς. Το αποτέλεσμα είναι
οι υπηρεσίες που πρέπει να προσφερθούν μαζί με τις σχετικές ικανότητες (capabilities) που πρέπει να
αναπτυχθούν.
Σχεδίαση Υπηρεσίας. Οι στόχοι είναι να σχεδιαστούν νέες υπηρεσίες τεχνολογίας πληροφοριών (ΤΠ) και να
βρεθούν ευκαιρίες για βελτιώσεις στις υπάρχουσες υπηρεσίες. Αυτές πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τη
στρατηγική της επιχείρησης.
Μετάβαση Υπηρεσίας. Οι στόχοι είναι η ανάπτυξη και η παροχή νέων υπηρεσιών ΤΠ. Σε αυτή τη φάση
γίνονται επίσης αλλαγές και βελτιώσεις στις υπηρεσίες.
Λειτουργία Υπηρεσίας. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι οι υπηρεσίες παρέχονται αποτελεσματικά και
αποδοτικά. Πολλές φορές αυτό υλοποιείται με τη χρήση Συμφωνιών Επιπέδου Υπηρεσίας (Service Level
Agreements, SLA). Εδώ αντιμετωπίζονται οι αποτυχίες της υπηρεσίας, η εξυπηρέτηση των αναγκών των
χρηστών και η επιδιόρθωση προβλημάτων.
57
https://blog.masterofproject.com/itil-lifecycle-services/
Συνεχής Βελτίωση Υπηρεσίας. Ο στόχος είναι η αξιοποίηση των μαθημάτων από τις επιτυχίες και τις
αποτυχίες του παρελθόντος για τη συνεχή βελτίωση της υπηρεσίας. Τελικός στόχος είναι να παρέχονται
υπηρεσίες οι οποίες είναι συνεχώς αυξανόμενα αποδοτικές και αποτελεσματικές.
Στην επόμενη έκδοση (ITIL v4) η έμφαση μεταφέρεται στην παροχή αξίας μέσω της υπηρεσίας, η οποία
μάλιστα συνδημιουργείται με τους πελάτες.58 Τα βασικά συστατικά της προτεινόμενης αλυσίδας αξίας των
υπηρεσιών είναι:
Ανάγκη: Αποτελεί τον βασικό λόγο για τη δημιουργία μιας υπηρεσίας.
Σχεδιασμός: Η δημιουργία πολιτικών, πλάνων, προτύπων και ο ορισμός της γενικής κατεύθυνσης της
αλυσίδας αξίας.
Συμπερίληψη (Engage): Η δημιουργία καλών σχέσεων με όλους τους μετόχους και τους τελικούς χρήστες,
ώστε να υπάρχει διαφάνεια και ξεκάθαρη εικόνα για τις υπηρεσίες.
Σχεδίαση και μετάβαση: Διασφαλίζουν ότι οι υπηρεσίες και τα προϊόντα συνεχώς καλύπτουν τις ανάγκες
των πελατών.
Απόκτηση/Κατασκευή: Διασφαλίζει ότι τα συστατικά της υπηρεσίας, όπως το υλικό, το λογισμικό κ.λπ., θα
είναι διαθέσιμα όταν και όπου απαιτείται.
Παροχή και υποστήριξη: Διασφαλίζει ότι οι υπηρεσίες παρέχονται και υποστηρίζονται με έναν τρόπο ώστε
να καλύπτονται οι προσδοκίες των πελατών.
Αξία: Αποτελεί το τελικό αποτέλεσμα της αλυσίδας αξίας της υπηρεσίας.
Οι περισσότεροι κύκλοι ζωής αναφέρονται ουσιαστικά στην οπτική του παρόχου. Είναι ωστόσο
σημαντικό να σημειώσουμε ότι η οπτική του παρόχου δεν ταυτίζεται με την οπτική του πελάτη, ο οποίος έχει
διαφορετικό ενδιαφέρον για την υπηρεσία. Έχει προταθεί ένας κύκλος ζωής πέντε φάσεων για την οπτική
του πελάτη:
1. Η φάση συνειδητοποίησης της ανάγκης.
2. Η φάση αναζήτησης της υπηρεσίας.
3. Η φάση προσωποποίησης της υπηρεσίας.
4. Η φάση παροχής της υπηρεσίας.
5. Η φάση αξιολόγησης της υπηρεσίας.
Οι κύκλοι ζωής των υπηρεσιών αλλά και η οπτική του πελάτη είναι χρήσιμα και θα αξιοποιηθούν στις
επόμενες ενότητες ως πλαίσιο κατανόησης των αναγκών των δημόσιων φορέων αλλά και των πολιτών από
μια δημόσια υπηρεσία.
4.3 Η Έννοια της Δημόσιας Υπηρεσίας

Στην ενότητα αυτή μελετούμε την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας ξεκινώντας από τον ορισμό και στη
συνέχεια χρησιμοποιώντας διαφορετικές οπτικές (π.χ. η δημόσια υπηρεσία ως σύστημα, ως διοικητική
διαδικασία κ.λπ.). Δίνουμε τις βασικές δημόσιες υπηρεσίες και εξετάζουμε την έννοια των υποπεριπτώσεων
των δημόσιων διαδικασιών.
4.3.1 Ορισμός Δημόσιας Υπηρεσίας

Εάν μελετήσουμε τον όρο δημόσια υπηρεσία από μια νομική οπτική, θα διακρίνουμε ανάμεσα στη δημόσια
υπηρεσία κατά την οργανική έννοια του όρου, και στη δημόσια υπηρεσία κατά τη λειτουργική έννοια του
όρου59.
58
https://freshservice.com/itil/itil-4
59
Η οριοθέτηση αυτή έχει βασιστεί σε σημειώσεις της Ε. Β. Πρεβεδούρου (https://www.prevedourou.gr/) για την
έννοια της δημόσιας υπηρεσίας, οι οποίες περιέχουν μια σειρά από σχετικές αναφορές.
Κατά την οργανική έννοια του όρου, δηλαδή ως οργανωτική δομή, δημόσια υπηρεσία είναι ένα
δομημένο σύνολο οργάνων και μέσων που τίθενται στην εξυπηρέτηση ενός δημόσιου σκοπού. Έτσι, δημόσιες
υπηρεσίες αποτελούν οι οργανωτικοί σχηματισμοί του δημοσίου ή άλλων δημόσιων νομικών προσώπων
(δορυφορικών του νομικών προσώπων, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης και νομικά πρόσωπα δημοσίου
δικαίου ειδικών σκοπών), με τους οποίους επιδιώκουν την πραγματοποίηση των σκοπών τους (σκοποί
δημόσιου συμφέροντος) και διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις τους. Στη συνέχεια του βιβλίου θα
χρησιμοποιήσουμε τον όρο δημόσιος οργανισμός ή δημόσιος φορέας για αυτή την έννοια της δημόσιας
υπηρεσίας.
Κατά τη λειτουργική έννοια του όρου, δημόσια υπηρεσία είναι «η δραστηριότητα των δημόσιων
νομικών προσώπων, η οποία έχει ως αντικείμενο την παροχή αγαθών ή υπηρεσιών προς τους διοικούμενους
για την ικανοποίηση ζωτικών αναγκών τους, που καθορίζονται κάθε φορά από την έννομη τάξη: εξασφάλιση
συγκοινωνιών, παροχή εκπαίδευσης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ηλεκτρικής ενέργειας,
ταχυδρομικών υπηρεσιών, ύδρευσης». Συνεπώς, δημόσιες υπηρεσίες μπορούν να παρέχουν και
επιχειρήσεις, εάν φυσικά οι υπηρεσίες αυτές καλύπτουν ζωτικές ανάγκες του πληθυσμού. Με αυτό το
σκεπτικό, δημόσιες υπηρεσίες παρέχουν οι εταιρείες ύδρευσης, ενέργειας, επικοινωνιών, ακόμη και οι
αλλοδαπές αεροπορικές επιχειρήσεις, εφόσον η δραστηριότητά τους εξυπηρετεί στοιχειώδεις/βασικές
ανάγκες του κοινωνικού συνόλου. Στο βιβλίο αυτό χρησιμοποιούμε τον όρο δημόσια υπηρεσία με τη
λειτουργική έννοια του όρου.
Σύμφωνα με μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «μια δημόσια υπηρεσία είναι μια οικονομική
δραστηριότητα γενικού ενδιαφέροντος η οποία ορίζεται, δημιουργείται και ελέγχεται από τις δημόσιες αρχές
και υπόκειται σε κάποιο νομικό καθεστώς ανεξάρτητα από το εάν τη φέρει εις πέρας ένας δημόσιος ή ένας
ιδιωτικός φορέας».60
4.3.2 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Διοικητική Διαδικασία

Σύμφωνα με την προσέγγισή μας, η δημόσια υπηρεσία αποτελεί μια διοικητική διαδικασία ή αλλιώς
διαδικασία του δημοσίου. Αν εξετάσουμε τις διοικητικές διαδικασίες σε σχέση με παρόχους και πελάτες,
μπορούμε να αναγνωρίσουμε τρεις επιμέρους κατηγορίες (Σχήμα 4.2):
• Government to Citizen (G2C) ή Administration to Citizen (A2C). Είναι οι διοικητικές διαδικασίες που
αφορούν κατά βάση την εξυπηρέτηση του πολίτη.
• Government to Business (G2B) ή Administration to Business (A2B). Είναι οι διοικητικές διαδικασίες
που αφορούν κατά βάση την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων.
• Government to Government (G2G) ή Administration to Administration (A2A). Είναι οι διοικητικές
διαδικασίες που αφορούν την εσωτερική συνεργασία μεταξύ δημόσιων φορέων.
Σχήμα 4.2 G2G, G2C και G2B διοικητικές διαδικασίες (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
60
https://www.europarl.europa.eu/workingpapers/econ/w21/sum-2_en.htm
Στη βιβλιογραφία, αναφέρεται επίσης και μια τέταρτη κατηγορία:
• Government to Employee (G2E) ή Administration to Employee (A2E). Είναι οι διοικητικές
διαδικασίες που αφορούν τους δημόσιους υπαλλήλους.
Στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μας ενδιαφέρουν πρωτίστως οι εξωστρεφείς διοικητικές διαδικασίες,

αυτές δηλαδή που υπάρχουν προς όφελος των πολιτών και των επιχειρήσεων. Ωστόσο, αυτές μπορεί να
συμπεριλαμβάνουν και εσωτερικές διαδικασίες που πρέπει να διεκπεραιωθούν ώστε να επιτευχθεί αυτό το
όφελος.
Εάν επιστρέψουμε στη συζήτηση της προηγούμενης ενότητας περί δημόσιας υπηρεσίας, ουσιαστικά
προκύπτει ότι η δημόσια υπηρεσία είναι μια ειδική περίπτωση διοικητικής διαδικασίας. Πράγματι, υπάρχουν
πολλές διαδικασίες του δημοσίου που στοχεύουν στην εύρυθμη λειτουργία του (π.χ. πληρωμή υπαλλήλων),
οι οποίες ωστόσο δεν θα μας απασχολήσουν, καθώς δεν έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση. Συνεπώς, χρησιμοποιούμε τον όρο δημόσια υπηρεσία για να αναφερθούμε σε διοικητικές
διαδικασίες που παράγουν συγκεκριμένες εξόδους με χρησιμότητα στους πολίτες ή τις επιχειρήσεις. Έτσι,
θεωρούμε ως δημόσιες υπηρεσίες την «Έκδοση διαβατηρίου», την «Έκδοση αστυνομικής ταυτότητας», την
«Ίδρυση μιας επιχείρησης», την «Απόδοση ΦΠΑ» κ.λπ.
4.3.3 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Σύστημα

Μπορούμε να μελετήσουμε τη δημόσια υπηρεσία με βάση το συστημικό μοντέλο (system model). Σύμφωνα
με το μοντέλο αυτό, στην απλούστερη έκδοσή του, μια δημόσια υπηρεσία δέχεται εισόδους, εκτελεί κάποια
επεξεργασία σε αυτές και παράγει ένα αποτέλεσμα στην έξοδο (Σχήμα 4.3). Ως παράδειγμα, ας θεωρήσουμε
τη δημόσια υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου». Με βάση το συστημικό μοντέλο, η υπηρεσία αυτή
δέχεται από τον πολίτη κάποιες εισόδους, όπως για παράδειγμα μια αίτηση του πολίτη, την επίδειξη της
αστυνομικής του ταυτότητας, ένα παράβολο, δύο φωτογραφίες ειδικού τύπου, καθώς και κάποιες επιπλέον
πληροφορίες σε ειδικές περιπτώσεις. Κατόπιν, εσωτερικά στην υπηρεσία γίνεται ένα σύνολο συντονισμένων
ενεργειών, π.χ. κάποιοι έλεγχοι των στοιχείων, και ετοιμάζεται το διαβατήριο. Τέλος, ως έξοδο της υπηρεσίας
αυτής θεωρούμε το ίδιο το διαβατήριο, το οποίο παραλαμβάνει ο πολίτης ή του αποστέλλεται ταχυδρομικώς
και με το οποίο μπορεί πλέον ο κάτοχος να ταξιδέψει εκτός Ελλάδας.
Σχήμα 4.3 Η δημόσια υπηρεσία ως σύστημα (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
4.3.4 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Front-office και Back-office

Μια εναλλακτική προσέγγιση είναι να θεωρήσουμε ότι μια δημόσια υπηρεσία αποτελείται από δύο τμήματα
που συνεργάζονται, όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.4. Το πρώτο τμήμα ονομάζεται front-office και είναι
υπεύθυνο για την επικοινωνία με τον πολίτη. Στο front-office ο πολίτης μπορεί να λάβει πληροφορίες για τη
δημόσια υπηρεσία, αλλά και να εκκινήσει την εκτέλεση μιας δημόσιας υπηρεσίας για παράδειγμα
υποβάλλοντας μια αίτηση και τα σχετικά δικαιολογητικά. To front-office συνήθως κάνει κάποιους πρώτους
ελέγχους σε ό,τι έχει υποβληθεί για να αποφευχθούν η επιβάρυνση της διοίκησης και η ταλαιπωρία του
πολίτη από την υποβολή λανθασμένων στοιχείων ή δικαιολογητικών. Τέλος, από το front-office, ο πολίτης
μπορεί να ενημερωθεί για την πορεία της αίτησής του και να λάβει το τελικό αποτέλεσμα. Ουσιαστικά, το
front-office αποτελεί το σημείο επικοινωνίας του πολίτη με τη δημόσια διοίκηση για τη συγκεκριμένη
δημόσια υπηρεσία.

Το back-office της δημόσιας υπηρεσίας είναι το τμήμα της δημόσιας διοίκησης που αναλαμβάνει όλα
τα υπόλοιπα βήματα της διοικητικής διαδικασίας, τα οποία γίνονται εντός της διοίκησης και τα οποία ορίζει
ο νόμος ώστε να παρασχεθεί η δημόσια υπηρεσία. Τα βήματα αυτά, αλλά και τους αντίστοιχους
εργαζόμενους πολλές φορές δεν τους βλέπει ο πολίτης. Αυτοί είναι υπεύθυνοι για όλους τους ελέγχους και
τελικά την παραγωγή των σχετικών διοικητικών εγγράφων, τα οποία αρχειοθετούν και προωθούν στο front-
office για προώθηση στον πολίτη.
Σχήμα 4.4 Front-office και back-office (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Το front-office θεωρείται ότι χρησιμοποιεί ένα ή περισσότερα κανάλια επικοινωνίας με τον πολίτη. Ένα
κανάλι επικοινωνίας (communication channel) ή κανάλι (channel) είναι ένα μέσο επικοινωνίας του πολίτη με
τον δημόσιο οργανισμό που παρέχει τη δημόσια υπηρεσία. Τυπικά παραδείγματα καναλιών είναι το
διαδίκτυο, το τηλέφωνο, το γκισέ των δημόσιων οργανισμών κ.λπ. (SEMIC, 2022).
Για παράδειγμα, το front-office της υπηρεσίας «Έκδοση διαβατηρίου» είναι το αρμόδιο γραφείο της
ελληνικής αστυνομίας της περιοχής του πολίτη. Εκεί ο πολίτης μπορεί να ενημερωθεί μέσω τηλεφώνου ή
αυτοπροσώπως για την υπηρεσία, π.χ. για τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για έκδοση νέου διαβατηρίου
ενηλίκου. Ομοίως, μπορεί να προσέλθει στο γραφείο αυτό και να υποβάλει όλα τα δικαιολογητικά τα οποία
ελέγχονται σε πρώτο βαθμό ως προς της ορθότητα και την πληρότητά τους. Τέλος, ο πολίτης μπορεί να
προσέλθει στο front-office για να παραλάβει το νέο διαβατήριο.
Αντίστοιχα, η αίτηση και τα δικαιολογητικά του πολίτη προωθούνται στο back-office της υπηρεσίας.
Εκεί γίνονται ενδελεχείς έλεγχοι για την ακρίβεια των στοιχείων τόσο εντός της επικράτειας όσο και στο
εξωτερικό, εάν αυτό απαιτείται. Με την ολοκλήρωση των ελέγχων, αρχειοθετούνται όλα τα σχετικά στοιχεία
και παράγεται το νέο διαβατήριο. Τέλος, το διαβατήριο αποστέλλεται υπηρεσιακά στο front-office, ώστε να
το παραλάβει ο πολίτης.
4.3.5 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Σύνολο Σταδίων

Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση, οι δημόσιες υπηρεσίες μπορούν να αποδομηθούν σε στάδια (stages),
όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.5.
Στην πιο απλή περίπτωση, κάποιες δημόσιες υπηρεσίες αποτελούνται από ένα μόνο στάδιο, δηλαδή
μπορούν να ολοκληρωθούν από έναν δημόσιο οργανισμό σε ένα μόνο βήμα. Παράδειγμα αποτελεί η
παραδοσιακή έκδοση ενός πιστοποιητικού οικογενειακής κατάστασης από έναν δήμο. Ο πολίτης
επισκέπτεται τον δήμο που έχει τα δικαιώματά του, ζητά το πιστοποιητικό, ο υπάλληλος του δήμου επιτόπου
εκτυπώνει το πιστοποιητικό γέννησης και το παραδίδει στον πολίτη.
Ωστόσο, οι περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες είναι πιο πολύπλοκες και εμπεριέχουν περισσότερα
στάδια, τα οποία, κάποιες φορές, μπορεί να εκτελούνται από διαφορετικούς δημόσιους φορείς. Για
παράδειγμα, στην υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου», στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας, ο πολίτης
επισκέπτεται το τμήμα διαβατηρίων του αστυνομικού τμήματος της περιοχής που διαμένει και υποβάλλει
την αίτηση και τα σχετικά δικαιολογητικά, τα οποία ελέγχει ο αρμόδιος υπάλληλος. Στη συνέχεια, ο φάκελος
με τα στοιχεία του πολίτη μεταφέρεται στα κεντρικά γραφεία της αστυνομίας. Στο δεύτερο στάδιο της
διαδικασίας, ο υπάλληλος στα κεντρικά γραφεία κάνει επιπλέον ελέγχους και στο τρίτο στάδιο ετοιμάζει το
διαβατήριο, το οποίο αποστέλλεται στο τμήμα της περιοχής του πολίτη. Στο τέταρτο στάδιο της διαδικασίας,
ο υπάλληλος του τμήματος διαβατηρίου παραδίδει το διαβατήριο στον πολίτη.

Σε κάποιες περιπτώσεις, τα στάδια είναι αυτοτελή και συνιστούν ξεχωριστές υπηρεσίες, οι οποίες
χρησιμοποιούνται σε πολλές δημόσιες υπηρεσίες. Οι υπηρεσίες αυτές ονομάζονται κοινές υπηρεσίες
(common services), όπως ηλεκτρονική ταυτοποίηση και ηλεκτρονική υπογραφή. Οι κοινές υπηρεσίες
μπορούν να παρέχονται από τον δημόσιο τομέα, τον ιδιωτικό τομέα ή σύμφωνα με μοντέλα σύμπραξης
δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Επιπλέον, κάποιες δημόσιες υπηρεσίες χαρακτηρίζονται ως βασικές δημόσιες
υπηρεσίες (basic public services), π.χ. έκδοση πιστοποιητικού γέννησης.61
Σχήμα 4.5 Μια δημόσια υπηρεσία με ένα στάδιο (αριστερά) και με τέσσερα στάδια (δεξιά) (από το προσωπικό αρχείο
4.3.6 Η Δημόσια Υπηρεσία ως Σύνολο Υποπεριπτώσεων

Μια βασική διαφορά μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να επιλέξει
τους πελάτες του στοχεύοντας σε συγκεκριμένες ομάδες-στόχους (target groups). Αντίθετα, ο δημόσιος
τομέας δεν μπορεί να επιλέξει ομάδες-στόχους για τις υπηρεσίες του αγνοώντας τους υπόλοιπους πολίτες.
Ως αποτέλεσμα, οι δημόσιες υπηρεσίες βασίζονται σε νόμους οι οποίοι πρέπει να προνοούν για όλες τις
πιθανές διαφορετικές συνθήκες καταστάσεων. Για παράδειγμα, εάν μια δημόσια υπηρεσία απαιτεί την
επίδειξη αστυνομικής ταυτότητας, θα πρέπει να υπάρχει πρόνοια εάν ένας πολίτης δεν έχει αστυνομική
ταυτότητα είτε επειδή είναι κάτω των 12 ετών είτε επειδή την έχει χάσει είτε επειδή υπηρετεί τη στρατιωτική
του θητεία (οπότε έχει στρατιωτική ταυτότητα) είτε επειδή είναι κάτοικος χώρας όπου δεν προβλέπεται η
χρήση αστυνομικών ταυτοτήτων (όπως για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο) κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση θα
πρέπει να προσφέρεται μία ή περισσότερες πρόσφορες εναλλακτικές. Με βάση αυτά, είναι σύνηθες μια
δημόσια υπηρεσία να είναι σχετικά απλή στην κατανόησή της για την πιο συνηθισμένη περίπτωση, ωστόσο
γίνεται ιδιαίτερα πολύπλοκη εάν θέλουμε να εξετάσουμε εξαντλητικά όλες τις πιθανές περιπτώσεις
σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία. Ωστόσο, η κατανόηση όλων των δυνατών περιπτώσεων είναι ιδιαίτερα
σημαντική εάν θέλουμε να παρέχουμε προσωποποιημένες (personalised) δημόσιες υπηρεσίες, κάτι που
αποτελεί προτεραιότητα για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (βλ. Σχήμα 3.4 στην ενότητα 3.2).
Για να αντιμετωπιστεί η πολυπλοκότητα των δημόσιων υπηρεσιών, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι
πολλές δημόσιες υπηρεσίες έχουν υποπεριπτώσεις ή εκδοχές ή εκδόσεις (public service versions). Για
παράδειγμα, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» έχει ως
υποπεριπτώσεις τις «έκδοση διαβατηρίου για πρώτη φορά», «έκδοση διαβατηρίου λόγω κλοπής ή
απώλειας», «ανανέωση διαβατηρίου», και «αντικατάσταση διαβατηρίου». Ωστόσο, έχουμε και άλλες
υποπεριπτώσεις όπως για παράδειγμα εάν ο πολίτης είναι ενήλικος ή ανήλικος, εάν χρειάζεται επείγουσα
έκδοση, και πολλές άλλες. Συνεπώς, η χρήση υποπεριπτώσεων βοηθά στην κατανόηση της πολυπλοκότητας,
ωστόσο πρακτικά μεταθέτει το πρόβλημα κατανόησης της δημόσιας υπηρεσίας και ορισμού της εμβέλειάς
της στο πρόβλημα κατανόησης και ορισμού της εμβέλειας όλων των υποπεριπτώσεων που την αποτελούν.
Επιπλέον, εάν θεωρήσουμε ότι οποιαδήποτε αλλαγή (για παράδειγμα στα δικαιολογητικά) αυτόματα
61
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52017DC0134&from=EN

συνιστά μια διαφορετική υποπερίπτωση, τότε ο αριθμός των υποπεριπτώσεων είναι πάρα πολύ μεγάλος και
πρακτικά μη διαχειρίσιμος. Απαιτείται συνεπώς μια ομαδοποίηση των υποπεριπτώσεων σε βασικές ομάδες,
το οποίο αποτελεί μια πρόκληση για όσους ασχολούνται με την οργάνωση και την παροχή ψηφιακών
δημόσιων υπηρεσιών. Στην Εικόνα 4.1 βλέπουμε ένα παράδειγμα ομαδοποίησης υποπεριπτώσεων για την
έκδοση διαβατηρίου σύμφωνα με τον επίσημο ιστότοπο passport.gov.gr.
Εικόνα 4.1 Υποπεριπτώσεις έκδοσης διαβατηρίου σύμφωνα με το passport.gov.gr (Πηγή: passport.gov.gr, άδεια
χρήσης CC BY 4.0).
Για τον εντοπισμό των διαφορετικών υποπεριπτώσεων μπορούμε να αναλύσουμε το κείμενο που περιγράφει
τη δημόσια υπηρεσία (π.χ. τη σχετική νομοθεσία), ώστε να εντοπίσουμε πιθανούς κανόνες (rules). Συνήθως
οι κανόνες έχουν τη σύνταξη «Εάν συμβαίνει Χ, τότε θα πρέπει να γίνει Υ». Οι κανόνες υποπεριπτώσεων
(version rules) είναι κανόνες που βοηθούν να εντοπιστεί η συγκεκριμένη υποπερίπτωση της διαδικασίας που
αφορά έναν συγκεκριμένο πολίτη. Για παράδειγμα στην έκδοση διαβατηρίου έχουμε τον κανόνα «Εάν
πρόκειται για έκδοση διαβατηρίου σε πρόσωπο που τελεί σε επιτροπεία ή δικαστική συμπαράσταση, τότε
θα πρέπει να υποβάλει επίσης ως δικαιολογητικό την απόφαση ορισμού επιτρόπου ή δικαστικού
συμπαραστάτη». Φυσικά, στην πράξη, οι νόμοι και οι περιγραφές των δημόσιων υπηρεσιών δεν γράφονται
με αυστηρό, προκαθορισμένο τρόπο. Ως αποτέλεσμα, απαιτείται κάποια προσπάθεια ώστε να εντοπιστούν
όλοι οι κανόνες που αφορούν τις υποπεριπτώσεις.
Μια ειδική περίπτωση κανόνων υποπεριπτώσεων είναι οι κανόνες επιλεξιμότητας. Οι κανόνες
επιλεξιμότητας (eligibility rules) είναι κανόνες που μας πληροφορούν εάν ένας πολίτης (ή μια επιχείρηση)
είναι επιλέξιμος (ή δικαιούχος) για μια υπηρεσία. Για παράδειγμα, στην υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου» ένας τέτοιος κανόνας είναι «Μόνο οι Έλληνες πολίτες μπορούν να εκδώσουν ελληνικό
διαβατήριο». Ουσιαστικά, οι κανόνες επιλεξιμότητας προκύπτουν από τους κανόνες υποπεριπτώσεων,
ωστόσο μπορεί να είναι χρήσιμο να αναφέρονται ρητά κυρίως για τη διευκόλυνση των πολιτών.
Καθώς πολλές δημόσιες υπηρεσίες είναι ιδιαίτερα πολύπλοκες, η τεκμηρίωσή τους αποτελεί μια
μεγάλη πρόκληση. Επιπλέον, είναι ζητούμενο διαφορετικές δημόσιες υπηρεσίες να τεκμηριώνονται με βάση
κάποιο κοινό μοντέλο δεδομένων (data model), ώστε να έχουμε οικονομίες κλίμακας και να διασφαλίζεται η
διαλειτουργικότητά τους. Όλα αυτά οδήγησαν στη δημιουργία του μοντέλου δεδομένων Core Public Service
Vocabulary (CPSV) ως κοινού de facto προτύπου τεκμηρίωσης δημόσιων υπηρεσιών, αλλά και στην επίσημη
μοντελοποίηση δημόσιων διαδικασιών κυρίως με χρήση της Business Process Model and Notation (BRMN).
Θα επανέλθουμε και στα δύο σημαντικά αυτά θέματα στο επόμενο κεφάλαιο.
4.3.7 Κόστος Συμμόρφωσης

Μια βασική διαφορά των δημόσιων υπηρεσιών με τις υπηρεσίες που παρέχει ο ιδιωτικός τομέας είναι ότι οι
πολίτες δεν θα χρησιμοποιούσαν τις περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες εάν δεν ήταν υποχρεωτικές, εκτός
από όσες τους ωφελούν, π.χ. τα επιδόματα. Για παράδειγμα, είναι αμφίβολο εάν πολλοί θα αποφάσιζαν να

εκδώσουν μια άδεια ανέγερσης οικίας εάν αυτή δεν ήταν υποχρεωτική για τη νόμιμη ανέγερση της κατοικίας
τους. Ομοίως οι επιχειρήσεις πρέπει να συμμορφώνονται σε μια σειρά ρυθμίσεων και κανόνων για τη νόμιμη
λειτουργία τους. Η συμμόρφωση αυτή ωστόσο επιφέρει κάποιο αντίστοιχο κόστος.
Σύμφωνα με μια έρευνα, υπάρχουν τρεις κατηγορίες κόστους για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις
(Deloitte Research, 2003):
• εύρεση (find) κανόνων ή ρυθμίσεων που απαιτούν συμμόρφωση,
• κατανόηση (understand) όσον αφορά το τι εννοεί η ρύθμιση και πώς θα γίνει η συμμόρφωση,
• συμμόρφωση (comply) με τους κανόνες και τις ρυθμίσεις.
Τα προβλήματα για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις ανά κατηγορία παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.1
υπό μορφή ενδεικτικών ερωτήσεων.
Πίνακας 4.1 Κατηγορίες κόστους και αντίστοιχα προβλήματα υπό μορφή ερωτήσεων.
Κατηγορία Κόστους Βασικά προβλήματα/ Ενδεικτικές ερωτήσεις
Εύρεση Ποιες δημόσιες υπηρεσίες χρειάζομαι με βάση την κατάστασή μου, τις επιθυμίες μου ή
τις ανάγκες μου; Ποιος ή ποιοι δημόσιοι φορείς παρέχουν αυτές τις δημόσιες
υπηρεσίες;
Κατανόηση Πώς μπορώ να λάβω τις απαιτούμενες δημόσιες υπηρεσίες; Ποιες είναι οι ώρες
επικοινωνίας (π.χ. ώρες κοινού); Ποιο το μέσο ή κανάλι επικοινωνίας με τους
αντίστοιχους φορείς; Υπάρχει κόστος και ποιο είναι αυτό; Ποια δικαιολογητικά
απαιτούνται ανά περίσταση; Τι άλλο πρέπει να ξέρω; κ.λπ.
Συμμόρφωση Πόσο θα μου στοιχίσει να συγκεντρώσω όλα τα απαιτούμενα δικαιολογητικά; Πόσο θα

μου στοιχίσει σε χρόνο και χρήματα να υποβάλω τα δικαιολογητικά; Υπάρχουν άλλα
κόστη σχετικά με την εκτέλεση της υπηρεσίας;
4.3.8 Κύκλος Ζωής Δημόσιων Υπηρεσιών

Ένας τυπικός κύκλος ζωής των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, όπως τον αντιλαμβάνονται οι δημόσιοι
φορείς που τις παρέχουν, φαίνεται στο Σχήμα 4.6. Οι βασικές φάσεις του κύκλου ζωής είναι:
Σχεδιασμός Δημόσιων Υπηρεσιών. Σε αυτή τη φάση συλλαμβάνεται η ιδέα μιας νέας δημόσιας
υπηρεσίας και αποφασίζεται η υλοποίησή της. Εάν χρειαστεί, αλλάζει το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο ώστε
να μπορεί η νέα δημόσια υπηρεσία να παράγει έννομα αποτελέσματα. Δεσμεύονται σχετικές πιστώσεις (εάν
χρειάζεται) και δημιουργείται ένα πλάνο για τις επόμενες φάσεις. Αποφασίζεται η διακυβέρνηση της νέας
δημόσιας υπηρεσίας και γίνεται το πλάνο του έργου ανάπτυξης.
Υλοποίηση Δημόσιων Υπηρεσιών. Σε αυτή τη φάση γίνεται η προμήθεια ή η υλοποίηση της υπηρεσίας,
ο έλεγχος και η ανάπτυξή της. Η ανάπτυξη της δημόσιας υπηρεσίας μπορεί να γίνει εσωτερικά από το
δημόσιο ή με εξωτερική ανάθεση σε κάποια επιχείρηση, στην περίπτωση της οποίας θα πρέπει να
ακολουθηθούν όσα ισχύουν για τις δημόσιες προμήθειες.
Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών. Σε αυτή τη φάση, η υπηρεσία παρέχεται στους πολίτες και τις
επιχειρήσεις. Εδώ επίσης περιλαμβάνεται και η συντήρηση της δημόσιας υπηρεσίας, καθώς και η επίλυση
όσων τεχνολογικών ή επιχειρησιακών προβλημάτων εμφανιστούν κατά την παροχή της.
Αξιολόγηση Δημόσιων Υπηρεσιών. Σε αυτή τη φάση, η δημόσια υπηρεσία αξιολογείται με στόχο τη

συνεχή βελτίωσή της.

Σχήμα 4.6 Κύκλος ζωής δημόσιων υπηρεσιών (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Στην πράξη, σε κάθε φάση χρησιμοποιούνται μέθοδοι και τεχνικές που είναι ήδη γνωστές από άλλους
επιστημονικούς κλάδους και/ή από τον ιδιωτικό τομέα. Για παράδειγμα, συνολικά για την ανάπτυξη
ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών χρησιμοποιούνται διάφορα μοντέλα ανάπτυξης λογισμικού, όπως το
μοντέλο καταρράκτη, αλλά και ευέλικτες μέθοδοι (π.χ. Scrum). Για τη διαχείριση των σχετικών έργων
χρησιμοποιούνται τεχνικές διαχείρισης έργων, ενώ έχουν προταθεί και μέθοδοι ειδικά για τον δημόσιο
τομέα, π.χ. PRINCE2 από το Ηνωμένο Βασίλειο, PM2 από την Ευρωπαϊκή Ένωση κ.λπ. Σχετικά με τις γλώσσες
προγραμματισμού, η ανάπτυξη στον δημόσιο τομέα ακολουθεί τις εξελίξεις στον ιδιωτικό τομέα, συνεπώς
όλες οι σύγχρονες γλώσσες προγραμματισμού που χρησιμοποιούνται σε έργα του ιδιωτικού τομέα
χρησιμοποιούνται επίσης για την ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση
πλατφορμών που απαιτούν λίγο ή καθόλου κώδικα (low-code programming και no-code programming), όπως
οι πλατφόρμες Mendix και APEX της Oracle μεταξύ πολλών άλλων. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η
υιοθέτηση ανοικτού κώδικα ως στρατηγική επιλογή από πολλούς δημόσιους φορείς και κυβερνήσεις. Για την
αξιολόγηση πτυχών των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και πάλι χρησιμοποιούνται γνωστές μέθοδοι, ίσως
με μικρές παραλαγές, π.χ. το Technology Acceptance Model (TAM) για υιοθέτηση, το System Usability Scale
(SUS) για ευχρηστία κ.λπ. Ειδικά τα ζητήματα ευχρηστίας (usability) και προσβασιμότητας (accessibility)
θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά στον δημόσιο τομέα. Σύμφωνα με το πρότυπο ISO 9241 (Ergonomics of
user-system interaction), η ευχρηστία (usability) ορίζεται ως η αποτελεσματικότητα, η αποδοτικότητα και η
ικανοποίηση με την οποία καθορισμένοι χρήστες μπορούν να επιτύχουν καθορισμένους στόχους σε
ορισμένο περιβάλλον. Η ευχρηστία λαμβάνεται υπόψη τόσο κατά τον σχεδιασμό των δημόσιων υπηρεσιών
όσο και κατά την αξιολόγησή τους. Οι προτεινόμενες στη βιβλιογραφία μέθοδοι αξιολόγηση ευχρηστίας
περιλαμβάνουν τις μεθόδους της επιθεώρησης ευχρηστίας (π.χ. την ευρετική αξιολόγηση - heuristic
evaluation), της διαμορφωτικής δοκιμής ευχρηστίας (π.χ. το πρωτόκολλο εξωτερίκευσης της σκέψης - think-
aloud) και της συμπλήρωσης ερωτηματολογίων διερεύνησης της ικανοποίησης των χρηστών, όπως το SUS
και το SUPR-Q (Κουτσαμπάσης, 2015). Σε θέματα προσβασιμότητας, είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη
τα πρότυπα και οι οδηγίες του Web Accessibility Initiative (WAI) του W3C62.
Ειδικά για τη φάση της αξιολόγησης, έχει προταθεί ότι οι καινοτόμες ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες
μπορούν να αξιολογηθούν με βάση τις παρακάτω διαστάσεις:63
• Διαφάνεια: Όταν οι πολίτες γνωρίζουν τις αποφάσεις για τις δημόσιες υπηρεσίες που παίρνει η
κυβέρνηση.
• Συμμετοχή: Όταν οι πολίτες συμμετέχουν στις κυβερνητικές αποφάσεις.
• Προληπτικότητα: Όταν οι κυβερνήσεις εκκινούν την παράδοση των δημόσιων υπηρεσιών προς τους
πολίτες.
• Προσωποποίηση: Όταν οι πολίτες επιλέγουν πώς επιθυμούν να λαμβάνουν τις υπηρεσίες.
62
https://www.w3.org/WAI/standards-guidelines/
63
Πηγή: https://moodle.gov30.eu/course/view.php?id=24

• Συν-δημιουργία: Όταν οι κυβερνήσεις και οι πολίτες συνεργάζονται για τη συνεργατική παροχή των
• Επίγνωση περιβάλλοντος: Όταν οι πάροχοι των δημόσιων υπηρεσιών έχουν επίγνωση του
περιβάλλοντος.
• Ευφυής χρήση περιβάλλοντος: Όταν οι πάροχοι των δημόσιων υπηρεσιών χρησιμοποιούν την
επίγνωση του περιβάλλοντος για την παροχή καλύτερων δημόσιων υπηρεσιών.
Όλες οι φάσεις του κύκλου ζωής μπορούν να διευκολυνθούν με τη μοντελοποίηση της δημόσιας
υπηρεσίας. Λόγω της ιδιαίτερης σημασίας της, παρουσιάζουμε τη μοντελοποίηση δημόσιων υπηρεσιών σε
ξεχωριστό κεφάλαιο.
4.3.9 Συν-δημιουργία Δημόσιων Υπηρεσιών

Παραδοσιακά, όλα τα στάδια του κύκλου ζωής πραγματοποιούνται από τον δημόσιο τομέα. Οι πολίτες
συμμετέχουν μόνο ως χρήστες («καταναλωτές») των δημόσιων υπηρεσιών κατά τη φάση της παροχή τους.
Προφανώς, η φάση της παροχής δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί το πιο σημαντικό στάδιο από την πλευρά
του πολίτη. Στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση οι φάσεις της υλοποίησης και της παροχής των δημόσιων
υπηρεσιών γίνονται (και) με ηλεκτρονικά μέσα.
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο υπάρχει μια στροφή από τη δημιουργία αξίας για τον πολίτη στη
δημιουργία αξίας μαζί με τον πολίτη. Η έννοια της συν-δημιουργίας (co-creation) έχει καταστεί κεντρική τόσο
στον ιδιωτικό τομέα, όπως είδαμε ήδη, όσο και στον δημόσιο τομέα. Σε αυτή την προσέγγιση, ο πολίτης έχει
πλέον κεντρικό ρόλο σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής των δημόσιων υπηρεσιών. Ουσιαστικά η συν-
δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί μια περιοχή όπου συναντάται η «κλασική» Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση (η οποία έχει στόχο τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών) με την Ηλεκτρονική Συμμετοχή (η
οποία πρεσβεύει τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά). Στη συνέχεια της ενότητας θα παρουσιάσουμε
κάποια βασικά στοιχεία αυτής της τάσης.
Στη συν-δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών (public service co-creation) υπάρχει συνδιαμόρφωση της
δημόσιας υπηρεσίας από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Οι πολίτες (ή άλλοι φορείς) μπορεί να είναι:
- Εμπνευστές / Εκκινητές (Initiators)
- Συν-σχεδιαστές (Co-designers)
- Συν-υλοποιητές (Co-implementers)
Πολλές φορές αυτό γίνεται για τη βελτίωση των υπηρεσιών, ωστόσο μπορεί επίσης να γίνει διότι το
δημόσιο αποχωρεί από τομείς που παραδοσιακά είχε ευθύνη λόγω έλλειψης πόρων και συνεπώς μεταφέρει
τις αρμοδιότητές του στην κοινωνία των πολιτών.
Η συν-δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών αποτελείται από τις εξής πέντε φάσεις:64
1. Προσδιορισμός κοινοτήτων-στόχων: Ο δημόσιος τομέας προσδιορίζει μία συγκεκριμένη κοινότητα
με την οποία επιθυμεί να αλληλεπιδράσει (engage).
2. Δημιουργία πλατφόρμας αλληλεπίδρασης. Ο δημόσιος τομέας δημιουργεί μία ή περισσότερες
πλατφόρμες όπου θα προσελκύσουν μέλη της κοινότητας.
3. Ενθάρρυνση επικοινωνίας. Τα μέλη της κοινότητας χρησιμοποιούν την πλατφόρμα για να βρουν
νέους τρόπους επικοινωνίας μεταξύ τους ή με άλλους ενδιαφερόμενους.
4. Διευκόλυνση ατομικών εμπειριών. Με την αλληλεπίδραση με νέους τρόπους δημιουργούνται
εμπειρίες που είναι πολύτιμες.
5. Αξιολόγηση της νέας αξίας. Ο δημόσιος τομέας μπορεί να δείξει ότι έχει κερδίσει μετρήσιμη αξία ως
αποτέλεσμα των προσπαθειών του.
Σύμφωνα με μια ευρύτερη αντίληψη, η συν-δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών υπερβαίνει τον

σχεδιασμό μιας αυτόνομης εφαρμογής ή ψηφιακού πρωτοτύπου, όπως συμβαίνει συχνά σε έργα συν-
64
http://ssir.org/articles/entry/co_creation_in_government

σχεδιασμού (Jarke, 2021). Αυτό που κάνει τη συν-δημιουργία ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών τόσο
απαιτητική είναι ότι αυτές οι υπηρεσίες πρέπει να ενσωματωθούν σε πλατφόρμες υπηρεσιών ηλεκτρονικής
διακυβέρνησης προκειμένου να καταστούν βιώσιμες, να ευθυγραμμιστούν και να είναι συμβατές με την
υπάρχουσα υποδομή πληροφοριών του δημόσιου τομέα. Το Σχήμα 4.7 παρουσιάζει ορισμένες από τις πτυχές
των υποδομών δημόσιας πληροφόρησης που επηρεάζουν το άνοιγμα και το πεδίο εφαρμογής των έργων
συν-δημιουργίας.
Σχήμα 4.7 Επίδραση των δημόσιων δομών πληροφοριών στο εύρος και στην ανοικτή στάση των έργων συν-
διαμόρφωσης δημόσιων υπηρεσιών κατά Jarke (2021) (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
4.3.10 Βασικές Δημόσιες Υπηρεσίες

Κάθε χώρα παρέχει χιλιάδες δημόσιες υπηρεσίες στους πολίτες και τις επιχειρήσεις της. Στα πρώτα χρόνια
της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης υπήρχε ένας εύλογος προβληματισμός ως προς το ποιες από αυτές θα
πρέπει να θεωρηθούν περισσότερο σημαντικές ώστε να προχωρήσει κατά προτεραιότητα η ψηφιοποίησή
της στα πλαίσια των δράσεων Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναγνωρίσει 20 δημόσιες υπηρεσίες με ιδιαίτερη αξία (12 για πολίτες και 8
για επιχειρήσεις). Αυτές φαίνονται στους Πίνακες 4.2 και 4.3 αντίστοιχα. Οι υπηρεσίες αυτές
χρησιμοποιούνταν για την αξιολόγηση της ωριμότητας των δημόσιων υπηρεσιών που διενεργούσε η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως μια ένδειξη της πορείας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πίνακας 4.2 Βασικές δημόσιες υπηρεσίες για πολίτες.
Α/Α Βασικές Δημόσιες Υπηρεσίες για Πολίτες
1 Φόρος εισοδήματος: Δήλωση και ειδοποίηση εκκαθάρισης
2 Υπηρεσίες αναζήτησης εργασίας
3 Εισφορές κοινωνικής ασφάλισης
4 Προσωπικά έγγραφα (διαβατήριο και άδεια οδήγησης)
5 Καταχώριση οχήματος
6 Έκδοση οικοδομικής άδειας
7 Δήλωση προς την αστυνομία (π.χ. σε περίπτωση κλοπής)
8 Δημόσιες βιβλιοθήκες (διαθεσιμότητα καταλόγων, εργαλεία αναζήτησης)

9 Πιστοποιητικά (γεννήσεως και γάμου): Αίτηση και παραλαβή
10 Εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση
11 Ανακοίνωση μετακόμισης (αλλαγή διεύθυνσης)
12 Υπηρεσίες υγείας (διαθεσιμότητα υπηρεσιών και κλείσιμο ραντεβού)
Πίνακας 4.3 Βασικές δημόσιες υπηρεσίες για επιχειρήσεις.
Α/Α Βασικές Δημόσιες Υπηρεσίες για Επιχειρήσεις
13 Εισφορές κοινωνικής ασφάλισης για τους εργαζόμενους
14 Φόρος επιχειρήσεων: Δήλωση και ειδοποίηση εκκαθάρισης
15 ΦΠΑ: Δήλωση και ειδοποίηση εκκαθάρισης
16 Έναρξη επιχείρησης
17 Υποβολή στοιχείων σε στατιστικές υπηρεσίες
18 Δηλώσεις στα τελωνεία
19 Περιβαλλοντικές άδειες
20 Δημόσιες προμήθειες
Παρατηρούμε ότι η προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι κάπως διαφορετική από τη δική μας, καθώς
αρκετές από τις 20 βασικές υπηρεσίες είναι στην πραγματικότητα ομάδες δημόσιων υπηρεσιών. Για
παράδειγμα, τα προσωπικά έγγραφα περιέχουν τις δημόσιες υπηρεσίες «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου»
και «Έκδοση άδειας οδήγησης», ενώ και οι δηλώσεις στα τελωνεία αποτελούν ομάδα διακριτών δημόσιων
υπηρεσιών. Σε κάθε περίπτωση, η ακριβής οριοθέτηση του περιεχομένου του όρου «δημόσια υπηρεσία»
είναι ιδιαίτερα δύσκολη στην πράξη. Θα επανέλθουμε στο ζήτημα αυτό, καθώς είναι ιδιαίτερα σημαντικό,
αφού η βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί τον σημαντικότερο στόχο της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης.
4.4 Κατηγορίες Δημόσιων Υπηρεσιών

Οι δημόσιες υπηρεσίες μπορούν να χωριστούν σε υπηρεσίες πληροφόρησης (information services), οι οποίες
έχουν στόχο την πληροφόρηση του πολίτη γύρω από τις δημόσιες υπηρεσίες, και σε υπηρεσίες συναλλαγών
(transaction services), οι οποίες έχουν στόχο την παροχή των υπηρεσιών αυτών.
Ισοδύναμα, η επικοινωνία του πολίτη65 με τη δημόσια διοίκηση μπορεί να αναλυθεί σε δύο φάσεις
(Περιστέρας, 2007):
1. Φάση Πληροφόρησης. Σε αυτή τη φάση ο πολίτης συγκεντρώνει πληροφορίες που θα του
χρησιμεύσουν για την επακόλουθη εκτέλεση της δημόσιας υπηρεσίας.
2. Φάση Εκτέλεσης. Σε αυτή τη φάση ο πολίτης εκτελεί τη δημόσια υπηρεσία και λαμβάνει το
αποτέλεσμά της.
Είναι σαφές ότι στη φάση πληροφόρησης, ο πολίτης χρησιμοποιεί υπηρεσίες πληροφόρησης, ενώ στη
φάση εκτέλεσης χρησιμοποιεί υπηρεσίες συναλλαγών.
65
Κατά αντιστοιχία τα ίδια ισχύουν και για την περίπτωση των επιχειρήσεων. Ωστόσο, για ευκολία, σε αυτή την ενότητα
θα χρησιμοποιήσουμε μόνο την έννοια του πολίτη εννοώντας ωστόσο ότι τα ίδια ισχύουν και στην περίπτωση των
επιχειρήσεων.

Οι προσεγγίσεις αυτές συνάδουν με το μοντέλο ωριμότητας των δημόσιων υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης που παρουσιάσαμε στο Σχήμα 1.8 της ενότητας 1.7. Συγκεκριμένα, το πρώτο επίπεδο ωριμότητας
αντιστοιχεί στη φάση πληροφόρησης και τις υπηρεσίες πληροφόρησης, ενώ τα υπόλοιπα τρία επίπεδα
αντιστοιχούν στη φάση εκτέλεσης και τις υπηρεσίες συναλλαγών. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι το πέμπτο
επίπεδο (παροχή προσωποποιημένων υπηρεσιών) θεωρητικά θα έπρεπε να αντιστοιχεί και στη φάση
πληροφόρησης και στη φάση εκτέλεσης. Ωστόσο, στην πράξη, οι μετρήσεις του επιπέδου αυτού γίνονταν
μόνο για τις υπηρεσίες συναλλαγών και όχι για τις υπηρεσίες πληροφόρησης. Ως αποτέλεσμα, η παροχή
προσωποποιημένων πληροφοριών από πλευράς δημόσιας διοίκησης δεν αποτιμώνταν στις μετρήσεις με
βάση το συγκεκριμένο σύστημα μετρήσεων.
Στη συνέχεια της ενότητας θα επικεντρωθούμε στη φάση πληροφόρησης, κατά την οποία ο πολίτης
λαμβάνει πληροφορίες για τη δημόσια υπηρεσία που τον ενδιαφέρει. Οι πληροφορίες αυτές μπορεί να
αφορούν και τα τρία στάδια κόστους, δηλαδή την εύρεση, την κατανόηση και τη συμμόρφωση (ενότητα
4.3.7). Η φάση αυτή είναι άτυπη όσον αφορά τη δημόσια διοίκηση και πιθανώς για τον λόγο αυτό δεν
θεωρείται σημαντική, αφού κατά τη διάρκειά της δεν λαμβάνει χώρα κάποια επίσημη διοικητική πράξη. Ένας
άλλος λόγος πιθανώς σχετίζεται ακριβώς με τον τρόπο αξιολόγησης των δημόσιων υπηρεσιών που
χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και άλλοι οργανισμοί. Σύμφωνα με αυτούς τους τρόπους
αξιολόγησης, η παροχή λίγων γενικών πληροφοριών για μια δημόσια υπηρεσία θεωρείται ότι καλύπτει
πλήρως το πρώτο επίπεδο ωριμότητας. Αυτό αφαιρεί το κίνητρο από τις κυβερνήσεις να επενδύσουν
περισσότερους πόρους, ώστε να παρέχουν περισσότερο προηγμένες μεθόδους επικοινωνίας με τους
πολίτες. Ωστόσο, οι προηγμένες μέθοδοι επικοινωνίας στην πραγματικότητα είναι αναγκαίες ώστε να
εξαλειφθούν τα κόστη εύρεσης, κατανόησης και συμμόρφωσης.
Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τις προκλήσεις αυτής της φάσης. Θα χρησιμοποιήσουμε το Εθνικό
Μητρώο Διαδικασιών (ΕΜΔ)-Μίτος ως παράδειγμα για να εξετάσουμε τη φάση πληροφόρησης και τις
προκλήσεις που αντιμετωπίζουν όσοι ασχολούνται με αυτή. Το ΕΜΔ-Μίτος έχει παρουσιαστεί στην ενότητα
3.3.2. Θα πρέπει να τονιστεί ότι κατά την περίοδο συγγραφής του βιβλίου, το ΕΜΔ-Μίτος ήταν ακόμη σε
πιλοτική λειτουργία. Συνεπώς, πιθανώς η λειτουργικότητά του να επαυξηθεί περαιτέρω έως την πλήρη
επιχειρησιακή του λειτουργία.
Εικόνα 4.2 Περιγραφή της υπηρεσίας «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» στο ΕΜΔ-Μίτος66 (Πηγή: mitos.gov.gr, άδεια
Το ΕΜΔ περιλαμβάνει αναλυτικές περιγραφές δημόσιων υπηρεσιών. Στην Εικόνα 4.2 παρουσιάζεται η
περιγραφή της δημόσιας υπηρεσίας «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου». Στα αριστερά βλέπουμε τις
66
https://mitos.gov.gr/index.php/%CE%94%CE%94:%CE%88%CE%BA%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B7_%CE%95
%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D_%CE%94%CE%B9%CE%B1%CE%B2%CE%B1%CF%
84%CE%B7%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85

κατηγορίες πληροφοριών που παρέχει το ΕΜΔ για κάθε δημόσια υπηρεσία. Οι κατηγορίες αυτές
περιλαμβάνονται στον Πίνακα 4.4 μαζί με αντίστοιχες σύντομες περιγραφές.
Πίνακας 4.4 Κατηγορίες πληροφοριών που περιλαμβάνει το ΕΜΔ για κάθε δημόσια υπηρεσία.
Κατηγορία Πληροφοριών Περιγραφή
Μοναδικός αριθμός Κάθε υπηρεσία έχει έναν μοναδικό αριθμό, π.χ. 144400.
Τίτλος Αναφέρεται στο όνομα της δημόσιας υπηρεσίας.
Με μια ματιά Είναι ένας πίνακας που περιέχει σημαντικά στοιχεία για τη δημόσια υπηρεσία, π.χ.
σημεία εξυπηρέτησης, ψηφιακά σημεία παροχής (εάν υπάρχουν), αριθμός
δικαιολογητικών, κόστος, χρόνος, περιγραφή.
Βασικές πληροφορίες Περιέχει βασικές πληροφορίες για την υπηρεσία, όπως σχετικοί σύνδεσμοι,
φορέας κ.λπ.
Αίτηση Περιέχει πληροφορίες σχετικά με την υποβολή της αίτησης (από ποιον πρέπει να
γίνει, πού πρέπει να γίνει κ.λπ.).
Τι θα χρειαστείτε Περιέχει λίστα με τα δικαιολογητικά που απαιτούνται, καθώς και εάν αφορούν
όλους τους πολίτες ή είναι δικαιολογητικά υπό κάποια προϋπόθεση.
Προϋποθέσεις Περιέχει τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί ο αιτών ώστε να έχει δικαίωμα
να λάβει την υπηρεσία.
Κόστος Περιέχει το κόστος της υπηρεσίας για τον πολίτη. Ο επιμερισμός του κόστους σε
κατηγορίες ή οι διαφορετικές περιπτώσεις κόστους αναφέρονται επίσης εδώ.
Σχετικά Περιέχει τα έννομα μέσα προστασίας ή έφεσης.
Εξερχόμενα Περιέχει όλα τα σχετικά εξερχόμενα (π.χ. για την έκδοση διαβατηρίου
περιλαμβάνονται η διοικητική πράξη, η ενημέρωση μητρώου και η παραγωγή
εγγράφου), καθώς και τις χρήσεις τους.
Βήματα Περιλαμβάνει τα βήματα που απαιτούνται από την αρχή έως το τέλος της
διαδικασίας. Τα βήματα αυτά περιλαμβάνουν τόσο όσα γίνονται από τον πολίτη
όσο και όσα γίνονται εσωτερικά από τη δημόσια διοίκηση.
Άλλες πληροφορίες Περιλαμβάνονται εναλλακτικοί τίτλοι της υπηρεσίας, καθώς και ο επίσημος τίτλος
της, εάν υπάρχει.
Μητρώα Περιλαμβάνονται τα μητρώα (registries) που τυχόν χρησιμοποιούνται ή

ενημερώνονται κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας.
Νομοθεσία Περιλαμβάνεται η σχετική νομοθεσία που διέπει την παροχή της υπηρεσίας.
Κατηγορίες Περιέχει τις κατηγορίες που ανήκει η υπηρεσία.
Διάγραμμα διαδικασίας Περιέχει ένα διάγραμμα των βημάτων της διαδικασίας σε ΒΡΜΝ, το οποίο έχει
προκύψει αυτόματα από τα βήματα της διαδικασίας.
Μελετώντας τον πίνακα αυτό αλλά και άλλες περιγραφές υπηρεσιών στο ΕΜΔ-Μίτος, μπορούμε να κάνουμε
ορισμένες ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις.
Αρχικά, είναι σαφές ότι η τεκμηρίωση βασίζεται σε ένα πρότυπο καταγραφής, το οποίο είναι κοινό για
όλες τις δημόσιες υπηρεσίες που έχουν καταγραφεί. Η χρήση ενός προτύπου καταγραφής είναι σημαντική,
καθώς επιτρέπει την περιεκτική παρουσίαση των πληροφοριών, την ευκολότερη πλοήγηση των πολιτών, τη
σημασιολογική διαλειτουργικότητα του περιεχομένου κ.λπ. Συνεπώς, στην περίπτωση του ΕΜΔ, μια πρώτη

αίσθηση είναι ότι οι πληροφορίες που δίνονται για κάθε υπηρεσία είναι αναλυτικές και φαίνονται πλήρεις.
Η καταγραφή είναι περισσότερο συστηματική και η πληροφορία περισσότερο περιεκτική από όσο ήταν σε
παλαιότερες αντίστοιχες προσπάθειες, π.χ. από το kep.gov.gr ή το ermis.gov.gr. Προφανώς, αποτελεί ένα
ιδιαίτερα πολύπλοκο έργο να υπάρξει συστηματική, αναλυτική και πλήρης καταγραφή διοικητικών
διαδικασιών διαφορετικών φορέων, καθώς απαιτούνται συντονισμός, προτυποποίηση και μέτρα
διασφάλισης ποιότητας. Συνεπώς, η χρήση ενός κοινού προτύπου καταγραφής για όλες τις υπηρεσίες είναι
ένα σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Δεύτερον, είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι υπηρεσίες μπορεί να έχουν πολλαπλούς τίτλους (ή
ονόματα). Κάποιοι νόμοι περιγράφουν υπηρεσίες, αλλά δεν τους δίνουν συγκεκριμένα ονόματα, τα οποία να
είναι απλά και κατανοητά στους πολίτες. Έχει διαπιστωθεί από έρευνα των συγγραφέων ότι σε αρκετές
περιπτώσεις μια δημόσια υπηρεσία μπορεί να αναφέρεται με ένα όνομα στην ιστοσελίδα του φορέα, να
είναι γνωστή μεταξύ των υπαλλήλων του ίδιου φορέα με άλλο όνομα, ενώ οι πολίτες να χρησιμοποιούν ένα
τρίτο όνομα (ή περισσότερα) όταν αναφέρονται σε αυτήν. Πρόσθετος προβληματισμός υπάρχει επίσης
σχετικά με το ποιο είναι το καταλληλότερο όνομα για τις δημόσιες υπηρεσίες. Πολλές φορές, ο νομοθέτης ή
οι φορείς ονομάζουν τις υπηρεσίες από τη δική τους οπτική. Συνεπώς, έχουμε «έκδοση διαβατηρίου» ή
«έκδοση πιστοποιητικού οικογενειακής κατάστασης». Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των ενεργειών
που απαιτούνται για την εκτύπωση και τη διάθεση στην κυκλοφορία ενός εντύπου, βιβλίου, περιοδικού ή
εφημερίδας. Συνεπώς, ο όρος έχει νόημα όταν χρησιμοποιείται εντός της δημόσιας διοίκησης καθώς αυτή
εκδίδει το έντυπο. Ωστόσο, από την οπτική του πολίτη, ο όρος μάλλον δεν είναι ο πλέον κατάλληλος, καθώς
ο πολίτης δεν επιθυμεί να εκδώσει διαβατήριο, αλλά να αποκτήσει διαβατήριο. Υπό αυτό το πρίσμα, ένα
πιθανώς καταλληλότερο όνομα θα ήταν «απόκτηση διαβατηρίου». Το Ηνωμένο Βασίλειο ακολουθεί μια
τέτοια, περισσότερο πολιτοκεντρική, λογική, όπως βλέπουμε και στην Εικόνα 4.3 από τον ιστότοπο gov.uk,
όπου οι σχετικές υπηρεσίες ομαδοποιούνται κάτω από τον γενικό τίτλο Get a passport.
Εικόνα 4.3 Ιστότοπος πληροφόρησης για την απόκτηση διαβατηρίου στο Ηνωμένο Βασίλειο (Πηγή: gov.uk, άδεια
χρήσης Open Government License67).
Μια τρίτη παρατήρηση, μελετώντας το περιεχόμενο διάφορων υπηρεσιών, είναι ότι πολλές από αυτές έχουν
υποπεριπτώσεις για τις οποίες ισχύουν διαφορετικές συνθήκες. Για παράδειγμα, το κόστος ή τα
δικαιολογητικά μπορεί να είναι διαφορετικά, ανάλογα με τις προϋποθέσεις παροχής της υπηρεσίας, την
κατηγορία στην οποία ανήκει ο πολίτης ή τις επιθυμίες του πολίτη. Το ζήτημα των υποπεριπτώσεων είναι
ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς επηρεάζει την ίδια την οριοθέτηση της δημόσιας υπηρεσίας (βλ. ενότητα 4.6).
Για παράδειγμα, η «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» έχει περιγραφεί στο ΕΜΔ ως μια υπηρεσία η οποία
περιλαμβάνει υποπεριπτώσεις για έκδοση διαβατηρίου για πρώτη φορά, έκδοση λόγω απώλειας, έκδοση για
ανήλικο κ.λπ. Θα μπορούσαν μήπως να περιγραφούν αυτές οι υποπεριπτώσεις ως διακριτές υπηρεσίες; Αυτό
δεν φαίνεται να έχει νόημα, καθώς ένα μεγάλο μέρος της περιγραφής της δημόσιας υπηρεσίας είναι κοινό
και θα έπρεπε να επαναληφθεί πολλές φορές. Ωστόσο, η συνύπαρξη πολλών υποπεριπτώσεων σε μια κοινή
67
https://www.nationalarchives.gov.uk/doc/open-government-licence/version/1/open-government-licence.htm

περιγραφή κάνει δύσκολη την αναζήτηση προσωποποιημένων πληροφοριών για τον πολίτη. Όσο πιο πολλές
υποπεριπτώσεις έχει μια δημόσια υπηρεσία, τόσο πιο δύσκολη είναι η κατανόησή της από τον πολίτη. Στην
Εικόνα 4.3 φαίνεται πώς αντιμετωπίζει το ζήτημα αυτό το Ηνωμένο Βασίλειο. Παρατηρούμε εδώ μια πιο
ελεύθερη προσέγγιση, όπου κάποιες βασικές υποπεριπτώσεις έχουν περιγραφεί ξεχωριστά για την καλύτερη
εξυπηρέτηση του πολίτη.
Εικόνα 4.4 Διάγραμμα διαδικασίας έκδοσης διαβατηρίου από το ΕΜΔ-Μίτος (δύο μέρη) (από το προσωπικό αρχείο

Τέταρτον, παρατηρούμε ότι η χρήση διαγραμμάτων πράγματι μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση
της διαδικασίας που ακολουθείται. Στην Εικόνα 4.4 παρουσιάζεται το διάγραμμα σε σημειολογία Business
Process Model and Notation (BPMN), το οποίο παράγεται αυτόματα από τα βήματα της διαδικασίας της
έκδοσης διαβατηρίου. Και εδώ ο προβληματισμός μεταξύ απλότητας και πληρότητας παραμένει. Ένα απλό
διάγραμμα δεν παρέχει επαρκείς πληροφορίες για όλες τις υποπεριπτώσεις. Από την άλλη πλευρά, ένα
πλήρες διάγραμμα μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο στην κατανόηση.
Τέλος, παρατηρούμε τη σημασία της προτυποποίησης, εκτός από τις διοικητικές διαδικασίες, και των
δικαιολογητικών. Με την ίδια λογική που έχει γίνει προσπάθεια προτυποποίησης των δημόσιων υπηρεσιών
θα πρέπει να γίνει μια προσπάθεια τεκμηρίωσης των δικαιολογητικών, έτσι ώστε καθένα να έχει μοναδικό
αναγνωριστικό, σύντομο και φιλικό προς τον πολίτη τίτλο (ή όνομα), ειδική φόρμα (template) τεκμηρίωσης
κ.λπ. Για παράδειγμα, στην Εικόνα 4.4 βλέπουμε ότι κάποια από τα δικαιολογητικά έχουν ιδιαίτερα εκτενείς
τίτλους, οι οποίοι δεν εμφανίζονται πλήρως λόγω μεγέθους.
Οι δημόσιες υπηρεσίες αποτελούν την καρδιά της δημόσιας διοίκησης συνεπώς και της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης. Ως εκ τούτου, η βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών μέσω της χρήσης της τεχνολογίας
αποτελεί πρωταρχικό στόχο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης παγκοσμίως. Μια δημόσια υπηρεσία μπορεί
να μελετηθεί από διαφορετικές οπτικές και πλαίσια. Αρχικά, μια δημόσια υπηρεσία αποτελεί μια διοικητική
διαδικασία, η οποία με τη σειρά της, σε αντιστοιχία με τον ιδιωτικό τομέα, μπορεί να χωριστεί σε Government
to Citizen, Government to Business και Government to Government. Επίσης, μπορεί να μελετηθεί ως ένα
σύστημα που δέχεται δικαιολογητικά και αιτήσεις στην είσοδο και παράγει έγγραφα και διοικητικές πράξεις
με έννομο αποτέλεσμα στον πραγματικό κόσμο. Η παροχή της μπορεί να μελετηθεί με τη διαφοροποίηση
μεταξύ του front-office, το οποίο είναι υπεύθυνο για την επικοινωνία με τον πολίτη, αφού περιέχει τα
κανάλια επικοινωνίας, και του back-office, που αφορά τους ελέγχους και τη διεκπεραίωση των διαδικασιών
που γίνεται αποκλειστικά από τη δημόσια διοίκηση. Οι περισσότερες υπηρεσίες έχουν πολλές αποφάσεις,
είναι συνεπώς πολύπλοκες, οπότε μπορεί να θεωρηθεί ότι ουσιαστικά αποτελούνται από υποπεριπτώσεις.
Η συμμόρφωση με τις νομικές απαιτήσεις επιφέρει τρία είδη κόστους στους πολίτες και τις επιχειρήσεις, τα
οποία σχετίζονται με την εύρεση (find) των κανόνων ή ρυθμίσεων που απαιτούν συμμόρφωση, την
κατανόηση (understand) του τι εννοεί η ρύθμιση και πώς θα γίνει η συμμόρφωση και τέλος την ίδια τη
συμμόρφωση. Ένας τυπικός κύκλος ζωής των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών περιέχει τον Σχεδιασμό, την
Υλοποίηση, την Παροχή και την Αξιολόγηση των Δημόσιων Υπηρεσιών. Η συν-δημιουργία των δημόσιων
υπηρεσιών αποτελεί μια σημαντική τάση με στόχο τη βελτίωση του επιπέδου της δημοκρατίας αλλά και της
ποιότητας των ίδιων των δημόσιων υπηρεσιών. Για την προτεραιοποίηση της ψηφιοποίησης των δημόσιων
υπηρεσιών έχουν προταθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση 12 βασικές υπηρεσίες για πολίτες και 8 για
επιχειρήσεις.
Ως προς το περιεχόμενό τους, οι δημόσιες υπηρεσίες μπορούν να χωριστούν σε υπηρεσίες
πληροφόρησης (information services), που έχουν στόχο την πληροφόρηση του πολίτη, και σε υπηρεσίες
συναλλαγών (transaction services), που έχουν στόχο την παροχή των υπηρεσιών αυτών. Ισοδύναμα, η
επικοινωνία του πολίτη με τη δημόσια διοίκηση μπορεί να αναλυθεί στη Φάση Πληροφόρησης, όπου ο
πολίτης συγκεντρώνει πληροφορίες που θα του χρησιμεύσουν για την επακόλουθη εκτέλεση της δημόσιας
υπηρεσίας, και στη Φάση Εκτέλεσης, όπου ο πολίτης εκτελεί τη δημόσια υπηρεσία.
Κατά τη φάση της πληροφόρησης παρέχονται υπηρεσίες πληροφόρησης πριν ακόμη ο πολίτης
εκκινήσει επίσημα την εκτέλεση της υπηρεσίας. Η φάση αυτή είναι πολλές φορές ανεπίσημη και η ποιότητα
των παρεχόμενων υπηρεσιών πληροφόρησης είναι συχνά πλημμελής. Η φάση αυτή ωστόσο είναι σημαντική
και έχει να αντιμετωπίσει μεγάλες προκλήσεις, εάν ο τελικός στόχος είναι η παροχή προσωποποιημένης
πληροφόρησης στους πολίτες.

Αντωνιάδης, Π. (2020). Ανάπτυξη chatbot για την Έκδοση Διαβατηρίου, ΠΜΣ Πληροφοριακά Συστήματα,
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ανακτήθηκε 23 Σεπτεμβρίου 2022, από
https://apothesis.eap.gr/handle/repo/49125
Ουτσετάρη, Β. (2012). Ανάπτυξη και μοντελοποίηση πιλοτικής εφαρμογής για τις δημόσιες υπηρεσίες
[Διπλωματική Εργασία. ΠΜΣ Πληροφοριακά Συστήματα. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας]. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από
https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/14862/7/OutsetariVasilikiMsc2012.pdf
Περιστέρας, Β. (2007). Επιχειρησιακή αρχιτεκτονική διακυβέρνησης –ΕΑΔ– για τον ανασχεδιασμό της
δημόσιας διοίκησης, [Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας]. Ανακτήθηκε 23
Σεπτεμβρίου 2022, από https://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/2761
Χαϊντούκης, Κ. (2019). Δεοντολογία-Ηθική στην εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης στο Δημόσιο Τομέα
[Διπλωματική Εργασία, ΔΠΜΣ Δίκαιο και Πληροφορική, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας]. Ανακτήθηκε 23
Νοεμβρίου 2022, από
https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/23740/6/ChaidoutisKonstantinosMsc2019.pdf
Κουτσαμπάσης, Π. (2015). Αξιολόγηση διαδραστικών συστημάτων με επίκεντρο τον χρήστη [Προπτυχιακό
εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. https://dx.doi.org/10.57713/kallipos-748
Antoniadis, P., & Tambouris, E. (2021). PassBot: A chatbot for providing information on Getting a Greek
Passport, Proceedings of the 14th International Conference on Theory and Practice of Electronic
Governance (ICEGOV 2021). ACM, pp. 292-297. https://doi.org/10.1145/3494193.3494233
Deloitte Research (2003). Citizen Advantage™: Enhancing Economic Competitiveness through E-Government.
Gerontas, A., Peristeras, V., Tambouris, E., Kaliva, E., Magnisalis, I., & Tarabanis K. (2021). Public Service
Models: a systematic literature review and synthesis. IEEE Transactions on Emerging Topics in
Computing 9(2), 637-648.
Gerontas, A., Tambouris, E., & Tarabanis, K. (2018). On using the core public sector vocabulary (CPSV) to
publish a "citizen's guide" as linked data. 19th Annual International Conference on Digital Government
Research (dg.o 2018), ACM, Article No. 9.
Loutas, N. (2015). On improving service provision through the use of customer-centric semantic service
models. PhD thesis, University of Macedonia.
SEMIC (2022). Ανακτήθηκε 23 Νοεμβρίου 2022, από https://semiceu.github.io/CPSV-AP/releases/3.0.0/
Συνιστούμε επίσης να παρακολουθήσετε σχετικά ανοικτά μαθήματα που προσφέρονται από την Ευρωπαϊκή
Ένωση. Συγκεκριμένα:
EU Academy, «Introduction to the Core Public Service Vocabulary Application Profile (CPSV-AP)». Ανακτήθηκε
23 Νοεμβρίου 2022, από https://academy.europa.eu/courses/introduction-to-the-core-public-
service-vocabulary-application-profile-cpsv-ap/
Joinup, «Core Vocabularies 2.0.0». Ανακτήθηκε 23 Νοεμβρίου 2022, από
https://joinup.ec.europa.eu/collection/semantic-interoperability-community-semic/solution/e-
government-core-vocabularies/release/200-0

Κριτήριο αξιολόγησης 1
Θεωρήστε εκ νέου το Σχήμα 1.3 (Το σύστημα διακυβέρνησης και η σχέση του με την κοινωνία) που
παρουσιάζεται στην ενότητα 1.4.1. Θεωρήστε ότι η κοινωνία περιλαμβάνει τις έννοιες πολίτες και
επιχειρήσεις. Θεωρήστε επίσης τις σχέσεις Business to Citizen (B2C), Business to Business (B2B) και Citizen
to Citizen (C2C) που γνωρίζουμε από το ηλεκτρονικό επιχειρείν. Να προσθέσετε στο σχήμα όλες τις σχέσεις
που γνωρίζετε. Τι παρατηρείτε;
Με βάση την εκφώνηση δημιουργούμε το παρακάτω σχήμα.
Σχήμα 4.8 Το σύστημα διακυβέρνησης και οι σχέσεις του (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Στο σχήμα αυτό απεικονίζονται όλες οι σχέσεις μεταξύ των διακριτών ρόλων του συστήματος διακυβέρνησης
και της κοινωνίας. Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι η έλλειψη σχέσης μεταξύ πολιτικού συστήματος
και επιχειρήσεων. Πράγματι, σε μερικές χώρες (όπως οι ΗΠΑ) η σχέση αυτή είναι νόμιμη και ορίζεται ως
lobbying για την προώθηση συμφερόντων ή διαφανής οικονομική υποστήριξη κομμάτων και υποψηφίων. Σε
άλλες χώρες ωστόσο, όπως η Ελλάδα, η σχέση αυτή δεν είναι νόμιμη και θεωρείται διαπλοκή.
Ποια από τις παρακάτω διοικητικές διαδικασίες δεν μπορεί να θεωρηθεί ως δημόσια υπηρεσία και γιατί;
a. Η έκδοση διαβατηρίου.
b. Οι αεροπορικές μεταφορές.
c. Η μισθοδοσία των δημόσιων υπαλλήλων.
d. Το κλείσιμο ραντεβού στα νοσοκομεία.

Η σωστή απάντηση είναι η b, γιατί είναι η μόνη διοικητική διαδικασία που δεν πληροί τον ορισμό της
δημόσιας υπηρεσίας, καθώς δεν έχει ως αντικείμενο την «παροχή αγαθών ή υπηρεσιών προς τους
διοικούμενους για την ικανοποίηση ζωτικών αναγκών τους, που καθορίζονται από την έννομη τάξη».
Ποια από τις παρακάτω δημόσιες υπηρεσίες δεν ανήκει στις 20 βασικές δημόσιες υπηρεσίες που έχει
ορίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση;
a. Οι δημόσιες προμήθειες.
b. Η αλλαγή διεύθυνσης.
c. Η έναρξη νέας επιχείρησης.
d. Διαβούλευση πολιτών για νέα νομοσχέδια.
Η σωστή απάντηση είναι η d, καθώς όλες οι άλλες περιέχονται στους Πίνακες 3.2 και 3.3.
Να βρείτε στο ΕΜΔ δύο τουλάχιστον υποπεριπτώσεις της έκδοσης αντιγράφου άδειας οδήγησης.
Με μία αναζήτηση στο ΕΜΔ βρίσκουμε τις εξής διαδικασίες:
019949 Αντίγραφο άδειας οδήγησης λόγω φθοράς ή αλλοίωσης
241481 Αντίγραφο εντύπου άδειας οδήγησης λόγω απώλειας ή κλοπής

Κεφάλαιο 5 Μοντελοποίηση Δημόσιων Υπηρεσιών
Σύνοψη
Ένα σημαντικό μέρος της διαχείρισης των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί η μοντελοποίησή τους.
Η μοντελοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών μπορεί να φέρει σημαντικά οφέλη τόσο στη δημόσια διοίκηση,
όσο και σε όλους τους άλλους ενδιαφερόμενους. Η μοντελοποίηση ειδικά των δημόσιων υπηρεσιών θα
μπορούσε να επωφεληθεί από τη συγκεκριμένη δομή που έχουν αυτές, ώστε να προτυποποιηθεί σε μεγάλο
βαθμό. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ακόμη, με αποτέλεσμα να μην έχουν αξιοποιηθεί πλήρως τα
οφέλη της. Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζουμε την BPMN ως το de facto πρότυπο στη μοντελοποίηση των
επιχειρηματικών διαδικασιών τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Επιπλέον, παρουσιάζουμε τη
νεότερη DMN ως συμπλήρωμα της ΒΡΜΝ με στόχο την καλύτερη διαχείριση των αποφάσεων και την
απλοποίηση των σχετικών διαγραμμάτων. Καθώς οι δημόσιες υπηρεσίες αποτελούνται από πολλές
υποπεριπτώσεις, η μοντελοποίησή τους μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά με την ενοποιημένη χρήση των ΒΡΜΝ
και DMN.
• παρουσιάζετε τα βασικά σύμβολα της BPMN και της DMN,

• δημιουργείτε μοντέλα δημόσιων υπηρεσιών με βάση τα πρότυπα ΒΡΜΝ και DMN.
Η μοντελοποίηση των διαδικασιών είναι αρκετά διαδεδομένη στον δημόσιο τομέα, όπως συμβαίνει και με
τη μοντελοποίηση των επιχειρηματικών διαδικασιών στον ιδιωτικό τομέα. Με τον όρο μοντελοποίηση,
ορίζεται η γραφική απεικόνιση μιας διαδικασίας με απώτερο σκοπό τη συστηματική καταγραφή των
συμμετεχόντων της (process participants), των δραστηριοτήτων (activities) που την απαρτίζουν, καθώς και
της ροής της διαδικασίας (process flow). Τα πλεονεκτήματα της μοντελοποίησης κρίνονται σημαντικά, καθώς
διευκολύνει την κοινή κατανόηση μιας διαδικασίας από κάθε συμμετέχοντα, ενώ καταγράφει τη γνώση σε
μοντέλα αναφοράς και τεκμηρίωσης. Σύμφωνα με τον Weske (2007, 2012), τα οπτικά μοντέλα μπορούν να
μεταφέρουν πληροφορίες πιο αποτελεσματικά και με μεγαλύτερη ακρίβεια από οποιαδήποτε άλλη μορφή
καταγραφής. Προς αυτή την κατεύθυνση, ο Van der Aalst (2015) υπογραμμίζει ρητά ότι οι γραφικές
αναπαραστάσεις των επιχειρησιακών διαδικασιών υπερισχύουν έναντι των γραπτών οργανωτικών
διαδικασιών.
Στον δημόσιο τομέα, η μοντελοποίηση έχει χρησιμοποιηθεί τόσο για τις εσωστρεφείς διαδικασίες όσο
και για αυτές που σχετίζονται με τις δημόσιες υπηρεσίες. Σε αυτό το βιβλίο περιορίζουμε τη χρήση της
μοντελοποίησης στις δημόσιες υπηρεσίες. Η μοντελοποίηση μιας δημόσιας υπηρεσίας μπορεί να αποφέρει
σημαντικά οφέλη, όπως:
• Επιτρέπει την καλύτερη διαχείριση της δημόσιας υπηρεσίας ως επιχειρηματικής διαδικασίας, σε όλα
τα στάδια του κύκλου ζωής της (ενότητα 4.3.8).
• Βελτιώνει την παροχή δημόσιων υπηρεσιών μειώνοντας τη γραφειοκρατία και κατ’ επέκταση τους
χρόνους αναμονής, την πολυπλοκότητα, το κόστος κ.λπ. (Papadopoulos et al., 2018).
• Παρέχει διαφάνεια κατά την εκτέλεση της δημόσιας υπηρεσίας (Walser & Schaffroth, 2011).
• Βελτιώνει την κατανόηση της δημόσιας υπηρεσίας, με αποτέλεσμα να διευκολύνει τον
επανασχεδιασμό και την προσαρμογή της σε αλλαγές (Athanasopoulos κ.ά., 2017· Gabryelczyk et al.,
2017).

• Επιτρέπει δυνητικά τη δημιουργία προληπτικών δημόσιων υπηρεσιών (διακυβέρνηση χωρίς στάση)
(Kuhn et al, 2021).
Σε αυτό το κεφάλαιο, ξεκινάμε παρουσιάζοντας συνοπτικά τη σημειογραφία (notation) Business
Process Model and Notation (BPMN), η οποία σήμερα αποτελεί το de facto πρότυπο για τη μοντελοποίηση
επιχειρηματικών διαδικασιών, και τη νεότερη σημειογραφία Decision Model Notation (DMN), η οποία μπορεί
να χρησιμοποιηθεί για τη μοντελοποίηση αποφάσεων. Η χρήση της DMN είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς
απλοποιεί τα διαγράμματα και συνεπώς επιτρέπει την αποτύπωση όλων των υποπεριπτώσεων ακόμη και
πολύπλοκων δημόσιων υπηρεσιών σε σχετικά μικρά διαγράμματα. Στη συνέχεια, παρουσιάζουμε ένα
αναλυτικό παράδειγμα της μοντελοποίησης μιας δημόσιας υπηρεσίας με τη χρήση της ΒΡΜΝ και της DMN.
5.2 Εισαγωγή στην Business Process Model and Notation (BPMN)

Το πρότυπο Business Process Model and Notation (BPMN) παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2004 από τον
οργανισμό Business Process Modeling Initiative (BPMI). Θεωρείται ο καθιερωμένος τρόπος για τη
μοντελοποίηση επιχειρησιακών διαδικασιών με γραφικό τρόπο (Amyot et. al., 2011). Στην τρέχουσα έκδοση
του προτύπου (BPMN 2.0) έχει εισαχθεί με τυποποιημένη μορφή η σημασιολογία της εκτέλεσης (execution
semantics) (OMG, 2013), κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την αξιοσημείωτη αύξηση της χρήσης του BPMN,
ιδιαίτερα στη βιομηχανία. Ένας σημαντικός παράγοντας για την επικράτηση του BPMN είναι η ικανότητά του
να παρέχει μια σημειογραφία που είναι εύκολα κατανοητή από όλους τους εμπλεκόμενους στον σχεδιασμό
και την υλοποίηση μιας επιχειρησιακής διαδικασίας. Με άλλα λόγια, η BPMN γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα
στους αναλυτές που σχεδιάζουν τις επιχειρησιακές διαδικασίες, τους σχεδιαστές και προγραμματιστές που
αναπτύσσουν το σχετικό λογισμικό, και τα στελέχη που εκτελούν, διευθύνουν και βελτιστοποιούν τις
διαδικασίες (Freund & Rücker, 2019).
Τα διαγράμματα των μοντέλων είναι απλά και σχεδιάζονται με τη χρήση απλών γραφικών στοιχείων
της BPMN. Παρόλο που τα γραφικά αυτά σύμβολα είναι πολλά, κατά τη μοντελοποίηση που ακολουθεί
χρησιμοποιούνται μόνο αυτά που παρουσιάζονται στο Σχήμα 5.1. Στη συνέχεια παρουσιάζεται μια συνοπτική
επεξήγηση των στοιχείων αυτών.
Σχήμα 5.1 Βασικά στοιχεία του προτύπου BPMN (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Ως ένα γεγονός (event) ορίζουμε μία κατάσταση από την οποία διέρχεται μια διαδικασία. Στο πρότυπο
BPMN, αυτά διακρίνονται σε γεγονότα έναρξης (BPMN start events), ενδιάμεσα γεγονότα (BPMN
intermediate event) και γεγονότα λήξης (BPMN end events). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι παρακάτω
περιπτώσεις:
• Απλό γεγονός έναρξης (start event): Χρησιμοποιείται για να αποδώσει την αρχή μιας διαδικασίας.
• Απλό γεγονός λήξης (end event): Χρησιμοποιείται για να αποδώσει τη λήξη μιας διαδικασίας.
• Γεγονός μηνύματος (Message Event): Χρησιμοποιείται για την αναπαράσταση ανταλλαγής
μηνυμάτων μεταξύ των δραστών σε ένα BPMN διάγραμμα. Μπορεί να αναπαριστά την αποστολή ή
τη λήψη μηνύματος.

Μια ενέργεια (task) αποτελεί μια εργασία η οποία θα πρέπει να εκτελεστεί και δεν μπορεί να αναλυθεί
παραπάνω. Το όνομά της θα πρέπει να είναι σύντομο και σαφές, π.χ. «Έλεγχος αίτησης», «Υπογραφή
εγγράφου». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι παρακάτω περιπτώσεις:
• Χειροκίνητη ενέργεια (manual task): Χρησιμοποιείται για την αναπαράσταση ενέργειας που
πραγματοποιείται από έναν άνθρωπο χωρίς τη χρήση κάποιου συστήματος ή λογισμικού.
• Ενέργεια χρήστη (user task): Χρησιμοποιείται για την αναπαράσταση ενέργειας που
πραγματοποιείται από έναν άνθρωπο με χρήση ενός λογισμικού, ενός συστήματος, μιας διεπαφής
κ.λπ.
• Αυτόματη ενέργεια (service task): Χρησιμοποιείται για την αναπαράσταση ενέργειας που
πραγματοποιείται μέσω ενός συστήματος ή λογισμικού και μόνο.
• Ενέργεια επιχειρηματικού κανόνα (business rule task): Χρησιμοποιείται για να παρέχει δεδομένα σε
έναν μηχανισμό επιχειρηματικών κανόνων (π.χ. DMN) και λαμβάνει τα αποτελέσματα.
Οι πύλες (gateways) οπτικοποιούν γραφικά τα σημεία διακλάδωσης (πύλη διακλάδωσης – split

gateway) ή ένωσης (πύλη ένωσης – join gateway) των ροών μιας διαδικασίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι
παρακάτω περιπτώσεις:
• Παράλληλη πύλη (parallel gateway): Χρησιμοποιείται για την αναπαράσταση εκτέλεσης
ανεξάρτητων βημάτων.
• Αποκλειστική πύλη (exclusive gateway): Χρησιμοποιείται για την επιλογή ακριβώς μιας ροής ανάμεσα
από διαφορετικες εναλλακτικές ροές.
• Πύλη γεγονότων (event-based gateway): Είδος αποκλειστικής πύλης που η επιλογή της ροής
καθορίζεται από άλλον συμμετέχοντα στη διαδικασία.
Τα αντικείμενα δεδομένων (data objects) χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση διαφορετικών

αντικειμένων που χρησιμοποιούνται κατά την εκτέλεση της διαδικασίας (π.χ. έγγραφο).
Τέλος, σε περιπτώσεις που μια διαδικασία μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους διαδικασίες
χρησιμοποιούνται η υποδιαδικασία (sub-process) και η κλήση ενέργειας (call activity). Μια υποδιαδικασία
(sub-process) είναι μέρος της αρχικής διαδικασίας και μπορεί να επεξεργαστεί απευθείας τα δεδομένα της.
Μια κλήση ενέργειας (call activity) καλεί μια ξεχωριστή διαδικασία. Συνεπώς είναι απαραίτητο να
προσδιοριστούν τα δεδομένα που πρέπει να μεταφερθούν σε αυτή τη διαδικασία, καθώς και τα δεδομένα
τα οποία πρέπει να επιστραφούν στην αρχική διαδικασία.68
Ως ένα απλό παράδειγμα δημιουργίας ενός διαγράμματος ΒΡΜΝ θεωρούμε την παρακάτω
επιχειρηματική διαδικασία. Το check-in ενός επιβάτη στο αεροδρόμιο γίνεται ως εξής: Ο επιβάτης
προσέρχεται στο γκισέ, όπου η υπάλληλος ζυγίζει τις αποσκευές του. Εάν είναι πάνω από το επιτρεπόμενο
όριο, ο επιβάτης πηγαίνει στο ταμείο και εκεί πληρώνει την επιπλέον χρέωση. Στη συνέχεια, επιστρέφει εκ
νέου στο γκισέ, όπου δίνει το παράβολο, ενώ η ζύγιση επαναλαμβάνεται. Εάν οι αποσκευές είναι κάτω από
το όριο ή έχει πληρωθεί το αντίτιμο του υπέρβαρου, η υπάλληλος εκδίδει την κάρτα επιβίβασης. Στη
συνέχεια, ο επιβάτης παίρνει την κάρτα επιβίβασης, ενώ ταυτόχρονα ο υπάλληλος αποσκευών παίρνει τις
αποσκευές για φόρτωση. Όταν ο επιβάτης έχει ελέγξει την κάρτα και έχει σιγουρευτεί πως οι αποσκευές του
έχουν παραληφθεί σωστά, αποχωρεί από το γκισέ και η διαδικασία ολοκληρώνεται.
68
https://www.kurze-prozesse.de/2021/12/16/bpmn-in-action-subprocesses-call-activities/

Σχήμα 5.2. Παράδειγμα απλού διαγράμματος ΒΡΜΝ (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Το διάγραμμα ΒΡΜΝ για τη διαδικασία αυτή φαίνεται στο Σχήμα 5.2. Στο διάγραμμα αυτό φαίνεται ότι η
έναρξη της διαδικασίας σηματοδοτείται με το γεγονός έναρξης στον διάδρομο του επιβάτη. Στη συνέχεια,
έπειτα από την άφιξη του επιβάτη στο γκισέ, η ροή μεταβαίνει και συνεχίζει στον διάδρομο του υπαλλήλου
γκισέ με χρήση γεγονότος μηνύματος (message event). Η ροή συνεχίζει και έπειτα από τη χρήση κατάλληλων
πυλών (π.χ. αποκλειστική και παράλληλη πύλη) για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων η ροή διακλαδίζεται.
Παρατηρούμε ότι κατά την εκτέλεση των επόμενων βημάτων ανταλλάσσονται μηνύματα μεταξύ των
συμμετεχόντων, όπου αυτό θεωρείται απαραίτητο. Τέλος, σημαντικό στοιχείο της διαδικασίας αποτελεί η
χρήση της πύλης γεγονότων, η οποία χρησιμοποιείται για την αναπαράσταση της συνέχισης της διαδικασίας
μόνο εφόσον ο επιβάτης λάβει τα απαραίτητα μηνύματα στην κάθε ροή. Δηλαδή είτε μήνυμα ότι οι
αποσκευές του είναι υπέρβαρες, ώστε να μεταβεί στο ταμείο και να πληρώσει, ή μήνυμα ότι οι αποσκευές
έχουν παραδοθεί στον υπάλληλο αποσκευών και η κάρτα επιβίβασης έχει εκδοθεί και του έχει παραδοθεί.
5.3 Εισαγωγή στην Decision Model and Notation (DMN)

Οι επιχειρησιακές διαδικασίες αποτελούνται από μια ποικιλία δραστηριοτήτων και συμβάντων. Με βάση
αυτά τα συμβάντα υπάρχουν διάφορα είδη αποφάσεων που πρέπει να ληφθούν, οι οποίες επηρεάζουν τόσο
τη λειτουργία όσο και το αποτέλεσμα των διαδικασιών. Όπως σημειώνεται στις προδιαγραφές του προτύπου
DMN, απόφαση είναι η πράξη του προσδιορισμού μιας τιμής εξόδου από διάφορες τιμές εισόδου
χρησιμοποιώντας λογική που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο η έξοδος προσδιορίζεται από τις εισόδους
(OMG, 2021).

Σήμερα, η DMN θεωρείται ως η πρότυπη σημειογραφία για τη μοντελοποίηση και την
αυτοματοποίηση αποφάσεων. Στόχος της είναι να παρέχει μια κοινή σημειογραφία για τη λογική των
αποφάσεων, η οποία να είναι κατανοητή από όλους τους ενδιαφερόμενους, π.χ. επιχειρησιακούς χρήστες,
επιχειρησιακούς αναλυτές, τεχνικούς, προγραμματιστές κ.λπ. (Gailly et. al., 2015). Τα παραπάνω, σε
συνδυασμό με τη δυνατότητα εκτέλεσής της, είναι τα χαρακτηριστικά που καθιέρωσαν το πρότυπο DMN
τόσο στη βιομηχανία όσο και στην ακαδημαϊκή κοινότητα (Callewaert et. al., 2022).
Το πρότυπο DMN αποτελείται από δύο επίπεδα που σχετίζονται μεταξύ τους, τη λογική των
αποφάσεων (decision logic) και τις απαιτήσεις των αποφάσεων (decision requirements). Το πρώτο
απεικονίζεται σε έναν πίνακα αποφάσεων (decision table) και περιγράφει τη λογική που οδηγεί σε μια
συγκεκριμένη απόφαση. Το δεύτερο επίπεδο περιγράφει τις πληροφορίες που απαιτούνται προκειμένου να
ληφθεί μια απόφαση, και η μοντελοποίησή του μπορεί να γίνει με ένα ή περισσότερα διαγράμματα
απαιτήσεων απόφασης (decision requirements diagrams, DRD) (Gailly et. al., 2015).
Η ορθότητα και πληρότητα ενός πίνακα DMN καθορίζεται από την ύπαρξη διακριτών κανόνων για κάθε
δυνατό συνδυασμό των τιμών που χρησιμοποιούνται ως είσοδος. Συνεπώς, η ύπαρξη πολλαπλών κανόνων
για κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη. Το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από τον κανόνα που θα
ενεργοποιηθεί στην εκάστοτε περίπτωση. Αυτή η επιλογή των κανόνων γίνεται με βάση τις επόμενες
πολιτικές επιλογής (Freund & Rücker, 2019).
● Unique (U): Μπορεί να επαληθευτεί μόνο ένας κανόνας και δεν υπάρχει πιθανότητα αλληλοκάλυψης
μεταξύ τους.
● Any (A): Μπορούν να επαληθεύονται πολλοί κανόνες ταυτόχρονα, αλλά το αποτέλεσμά τους πρέπει
να είναι κοινό. Διαφορετικά το αποτέλεσμα είναι αόριστο.
● First (F): Μπορούν να επαληθεύονται παραπάνω του ενός κανόνες, αλλά το αποτέλεσμα καθορίζεται
από τον πρώτο στη σειρά που θα επαληθευτεί, αφού οι υπόλοιποι αγνοούνται.
● Priority (P): Μπορούν να επαληθεύονται περισσότεροι του ενός κανόνες, αλλά το αποτέλεσμα
καθορίζεται από αυτόν που έχει τη μεγαλύτερη ορισμένη προτεραιότητα.
● Rule order (R): Επιστρέφεται λίστα με τα αποτελέσματα όλων των επαληθευόμενων κανόνων στη
σειρά.
● Output order (O): Επιστρέφονται όλα τα αποτελέσματα των επαληθευόμενων κανόνων σε φθίνουσα
σειρά προτεραιότητας.
● Collect (C): Επιστρέφονται σε λίστα όλα τα αποτελέσματα των επαληθευόμενων κανόνων δίνοντας
τη δυνατότητα φιλτραρίσματος χρησιμοποιώντας τους τελεστές + (το άθροισμα των αποτελεσμάτων
των επαληθευόμενων κανόνων), > (το μεγαλύτερο αποτέλεσμα των επαληθευόμενων κανόνων), <
(το μικρότερο αποτέλεσμα των επαληθευόμενων κανόνων), # (τον αριθμό όλων των
επαληθευόμενων κανόνων).
5.4 Παράδειγμα: Μοντελοποίηση Υπηρεσίας «Έκδοση Ελληνικού Διαβατηρίου»
5.4.1 Περιγραφή υπηρεσίας

Η «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» αποτελεί μια διοικητική διαδικασία κατά την οποία Έλληνες πολίτες, οι
οποίοι πληρούν τα κριτήρια που ορίζει ο νόμος, μπορούν να προβούν σε έκδοση, ανανέωση ή αντικατάσταση
διαβατηρίου. Για την εκκίνηση και εκτέλεση της συγκεκριμένης διαδικασίας αρχικά χρειάζεται να
συγκεντρωθούν τα απαραίτητα δικαιολογητικά από τον ενδιαφερόμενο πολίτη και έπειτα να μεταβεί στην
αρμόδια αρχή για την υποβολή σχετικής αίτησης. Στη συνέχεια, εφόσον ο πολίτης πληροί τις νόμιμες
προϋποθέσεις και έχει καταθέσει τα απαραίτητα δικαιολογητικά, πραγματοποιείται έλεγχος πληρότητας των
δικαιολογητικών αυτών και, στην περίπτωση που όλα τα κριτήρια ικανοποιούνται, εκδίδεται το διαβατήριο.
Δικαίωμα έκδοσης διαβατηρίου έχει κάθε πολίτης που πληροί τα παρακάτω:
● Είναι Έλληνας πολίτης.
● Δεν έχει καταδικαστεί τελεσίδικα για τέλεση αξιόποινων πράξεων. Η απαγόρευση ισχύει για 5 έτη
από την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης αν πρόκειται για πλημμέλημα, και για 10 έτη από την

έκδοση της καταδικαστικής απόφασης αν πρόκειται για κακούργημα, και εφόσον και στις δύο
περιπτώσεις η ποινή έχει εκτιθεί.
● Δεν εκκρεμεί σε βάρος του τελεσίδικη καταδικαστική απόφαση που δεν έχει εκτελεστεί ή ένταλμα
σύλληψης.
● Δεν εκκρεμεί σε βάρος του μέτρο απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα.
● Δεν έχει κηρυχθεί ανυπότακτος ή λιποτάκτης.
● Δεν εκτίει στερητική της ελευθερίας ποινή ή είναι υπόδικος και του έχει επιβληθεί προσωρινή
κράτηση.
Τα δικαιολογητικά που χρειάζεται να καταθέσει ο πολίτης ώστε να εκδώσει διαβατήριο ποικίλλουν

ανάλογα με την ειδική κατηγορία στην οποία ανήκει. Πιο συγκεκριμένα τα δικαιολογητικά στην εκάστοτε
περίπτωση είναι τα παρακάτω:
● Σε περίπτωση που η αίτηση υποβάλλεται από τους γονείς ανήλικου ενδιαφερόμενου
○ Δελτίο ταυτότητας κάθε γονέα
● Σε περίπτωση που η αίτηση υποβάλλεται από τον έναν γονέα ανήλικου ενδιαφερόμενου
○ Δελτίο ταυτότητας του ενός γονέα
○ Υπεύθυνη Δήλωση – Έγγραφη συναίνεση του δεύτερου γονέα
● Σε περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος είναι ανήλικος κάτω των 12 ετών ή είναι μόνιμος κάτοικος
εξωτερικού και δεν έχει δελτίο ταυτότητας
○ Πιστοποιητικό γέννησης ή οικογενειακής κατάστασης
● Σε περίπτωση ατόμων με προβλήματα όρασης, όταν δεν πληρούνται οι τεχνικές προδιαγραφές
φωτογραφιών, συνυποβάλλεται
○ Είτε βεβαίωση εγγραφής στα μητρώα τυφλών οικείας υπηρεσίας
○ Είτε ιατρική βεβαίωση – γνωμάτευση
● Σε περίπτωση έκδοσης διαβατηρίου σε αντικατάσταση προηγούμενου που έχει κλαπεί ή
απολεσθέντος ή που έχει ολικά καταστραφεί ή που έχει υπεξαιρεθεί
○ Βεβαίωση της κατά τόπον αρμόδιας ελληνικής αστυνομικής, προξενικής, λιμενικής ή
πυροσβεστικής αρχής, της περιοχής όπου έλαβε χώρα η απώλεια ή κλοπή του διαβατηρίου,
με την οποία θα πιστοποιείται η δήλωση του συμβάντος, καθώς και το αποτέλεσμα της
διενεργηθείσας έρευνας
● Σε περίπτωση έκδοσης διαβατηρίου σε πρόσωπο που τελεί υπό επιτροπεία ή δικαστική
συμπαράσταση
○ Απόφαση ορισμού επιτρόπου ή δικαστικού συμπαραστάτη
● Σε περίπτωση που στο πρόσωπο του ενδιαφερόμενου συντρέχουν ιδιαίτερα σοβαροί λόγοι υγείας,
που καθιστούν αδύνατη ή δυσχεραίνουν ουσιωδώς τη μετακίνησή του στο γραφείο διαβατηρίων για
την κατάθεση του αιτήματος έκδοσης διαβατηρίου
○ Ιατρικό πιστοποιητικό ή γνωμάτευση ιατρού αντίστοιχης ειδικότητας με την πάθηση που
βεβαιώνεται
● Σε περίπτωση κατ’ εξαίρεσης χορήγησης διαβατηρίου για μετάβαση στην αλλοδαπή
○ Τα απαραίτητα αποδεικτικά έγγραφα που πιστοποιούν αυτή την αναγκαιότητα
● Σε περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος επιθυμεί την κατά προτεραιότητα έκδοση διαβατηρίου εντός
μιας εργάσιμης μέρας
○ Ιατρικό πιστοποιητικό νοσοκομείου ή γνωμάτευση που φέρει την υπογραφή ιατρού
αντίστοιχης ειδικότητας με την πάθηση που βεβαιώνεται και βεβαίωση αλλοδαπού
νοσηλευτικού ιδρύματος μεταφρασμένη και επικυρωμένη νομίμως, με την οποία
πιστοποιείται η ανάγκη εισαγωγής και νοσηλείας στο εξωτερικό
● Σε περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος είναι ανυπότακτος μόνιμος κάτοικος εξωτερικού, στον οποίο
επιτρέπεται η κατ’ εξαίρεση χορήγηση διαβατηρίου
○ Βεβαίωση πιστοποίησης ιδιότητας ανυπότακτου εξωτερικού
● Σε περίπτωση μόνιμης ή προσωρινής αδυναμίας λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων
○ Ιατρικό πιστοποιητικό ή γνωμάτευση, υπογεγραμμένα από ιατρό αντίστοιχης ειδικότητας με

την πάθηση που βεβαιώνεται, όπου και πιστοποιείται αδυναμία λήψης δακτυλικών
αποτυπωμάτων, καθώς επίσης εάν αυτή είναι μόνιμη ή προσωρινή. Σε περίπτωση μόνιμης
αναπηρίας των χεριών, συνυποβάλλεται απλή βεβαίωση εγγραφής στα μητρώα αναπήρων
της οικείας υπηρεσίας χωρίς πρόσθετη ιατρική γνωμάτευση
● Σε περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος είναι ανήλικος και η επιμέλειά του με δικαστική απόφαση
ανατίθεται σε έναν από τους δύο γονείς ή σε τρίτο πρόσωπο
○ Δικαστική απόφαση προσδιορισμού ανάθεσης επιμέλειας προσωρινά ή μόνιμα
● Σε περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος είναι ανήλικος και η επιμέλειά του ανατίθεται με δικαστική
απόφαση σε έναν από τους δύο γονείς ή σε τρίτο πρόσωπο προκειμένου να βεβαιωθεί ότι η
δικαστική απόφαση παραμένει σε ισχύ
○ Βεβαίωση περί μη άσκησης ένδικων μέσων
● Δελτίο ταυτότητας ενδιαφερόμενου
● Πρόσφατη έγχρωμη φωτογραφία ειδικών προδιαγραφών
Το κόστος ολοκλήρωσης της διαδικασίας μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την περίπτωση και
διαμορφώνεται ως εξής:
● Αρχική έκδοση – ανανέωση – έκδοση λόγω κλοπής ή απώλειας (για αιτούντες 14 ετών και άνω)
○ Κόστος 84,4 €
● Αποκλειστικά και μόνο για τις περιπτώσεις διαβατηρίων που χορηγούνται σύμφωνα με την περ. β΄
της παραγράφου 4 του άρθρου 1 του Π.Δ. 25/2022 (μεταγωγή κρατουμένου)
● Αποκλειστικά και μόνο για τις περιπτώσεις που η λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων είναι προσωρινά
αδύνατη
● Αποκλειστικά και μόνο για διαβατήρια ισχύος 13 μηνών που χορηγούνται κατ’ εξαίρεση, σύμφωνα
με την παρ. 3 του Άρθρου 1 του Π.Δ 25/2022 και την παρ. 3 του Άρθρου 4 του Π.Δ 25/2022
● Αντικατάσταση διαβατηρίου (λόγω φθοράς, συμπλήρωσης σελίδων, μεταβολής στοιχείων)
○ Κόστος 58 €
● Αρχική έκδοση – ανανέωση – έκδοση λόγω κλοπής ή απώλειας (για αιτούντες έως 14 ετών)
● Επανυποβολή αιτήματος – έξοδα ταχυμεταφοράς λόγω απόρριψης του αρχικού αιτήματος
○ Κόστος 5 €
Τέλος, η διάρκεια του διαβατηρίου επίσης διαφέρει και ανάλογα με την περίπτωση διαμορφώνεται ως
εξής:
● 14 ετών και άνω
○ Διάρκεια 10 χρόνια
● Έως 14 ετών
○ Διάρκεια 3 χρόνια
● Μεταγωγή κρατουμένου
○ Διάρκεια 3 μήνες
● Λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων προσωρινά αδύνατη
● Κατ’ εξαίρεση έκδοση

5.4.2 Διάγραμμα BPMN
Παρακάτω παρουσιάζονται δύο διαγράμματα BPMN. Το Σχήμα 5.2 απεικονίζει τη διαδικασία «Έκδοση
ελληνικού διαβατηρίου» και το Σχήμα 5.6 το call-activity για τη συγκέντρωση δικαιολογητικών από τον
πολίτη.
Κατά την εκτέλεση της διαδικασίας συμμετέχουν τρεις δράστες. Καθένας από αυτούς αναπαρίσταται
με έναν διάδρομο. Πρώτος διάδρομος είναι ο «Αιτών», αφορά τον πολίτη που καταθέτει αίτηση απόκτησης
διαβατηρίου και περιέχει τα βήματα που χρειάζεται να εκτελέσει αυτός ώστε να του εκδώσουν το
διαβατήριο. Δεύτερος διάδρομος είναι το «Γραφείο Διαβατηρίων / Προξενική Αρχή» και αφορά τον αρμόδιο
δημόσιο υπάλληλο της συγκεκριμένης υπηρεσίας που συμμετέχει στην εκτέλεση της διαδικασίας. Τέλος, ο
διάδρομος με όνομα «Διεύθυνση Διαβατηρίων και Εγγράφων Ασφαλείας» αφορά τον δημόσιο υπάλληλο της
συγκεκριμένης υπηρεσίας που ολοκληρώνει κάποια βήματα ώστε να προχωρήσει η εκτέλεση της
διαδικασίας.
Τα βήματα που περιγράφουν τη διαδικασία σύμφωνα με το εθνικό μητρώο διαδικασιών (mitos.gov.gr)
είναι τα εξής:
1. Ο πολίτης συγκεντρώνει τα δικαιολογητικά και μεταβαίνει στο γραφείο διαβατηρίων / προξενική
αρχή.
2. Έλεγχος ταυτοπροσωπίας και τήρησης νόμιμων προϋποθέσεων από τον αρμόδιο υπάλληλο.
3. Πραγματοποιείται συμπλήρωση της ηλεκτρονικής αίτησης και λήψη αποτυπωμάτων από τον
αρμόδιο υπάλληλο.
4. Δέσμευση του ηλεκτρονικού παραβόλου από τον αρμόδιο υπάλληλο.
5. Υποβολή των δικαιολογητικών από τον πολίτη και έλεγχος της πληρότητας αυτών από τον αρμόδιο
υπάλληλο.
6. Εκτύπωση της αίτησης – υπεύθυνης δήλωσης, έλεγχος στοιχείων και υπογραφή από τον αρμόδιο
υπάλληλο.
7. Εκτύπωση και παράδοση αποδεικτικού κατάθεσης αίτησης στον πολίτη από τον αρμόδιο υπάλληλο.
- Αποστολή αίτησης / δικαιολογητικών στη Διεύθυνση Διαβατηρίων και Εγγράφων Ασφαλείας / AEA.
8. Παραλαβή αίτησης – υπεύθυνης δήλωσης και λοιπών δικαιολογητικών από τη Διεύθυνση
Διαβατηρίων και Εγγράφων Ασφαλείας / ΑΕΑ.
9. Εκτύπωση διαβατηρίου και ποιοτικός έλεγχος ή εκτύπωση απορριπτικής επιστολής από τη
Διεύθυνση Διαβατηρίων και Εγγράφων Ασφαλείας / ΑΕΑ.
10. Αποστολή διαβατηρίου ή απορριπτικής επιστολής στο γραφείο διαβατηρίων / προξενική αρχή από
τη Διεύθυνση Διαβατηρίων και Εγγράφων Ασφαλείας / ΑΕΑ.
11. Παράδοση διαβατηρίου ή απορριπτικής επιστολής στον πολίτη από τον αρμόδιο υπάλληλο του
γραφείου διαβατηρίων / προξενική αρχή.
Παραπάνω λεπτομέρειες για τα βήματα της διαδικασίας «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» περιέχονται
στη σελίδα του Εθνικού Μητρώου διαδικασιών.
Σημαντικά σημεία στο διάγραμμα αποτελούν: (α) η επιλογή αναπαράστασης κάποιων βημάτων ως
κλήση ενέργειας (π.χ. συγκέντρωση δικαιολογητικών), καθώς περιέχουν αρκετή πολυπλοκότητα, ώστε να
υποστηρίζουν αναπαράσταση με σειρά βημάτων, (β) η χρήση ενεργειών επιχειρηματικών κανόνων στα
σημεία που απαιτείται η λήψη αποφάσεων (π.χ. έλεγχος δικαιολογητικών).
Το Σχήμα 5.3 παρουσιάζει το συνολικό μοντέλο ΒΡΜΝ της δημόσιας υπηρεσίας. Ωστόσο, το μοντέλο
αυτό λόγω μεγέθους είναι δυσανάγνωστο και για τον λόγο αυτό τα Σχήματα 5.4 έως 5.6 παρουσιάζουν το
ίδιο μοντέλο σε τρία αποσπάσματα.

Σχήμα 5.3 Συνολικό διάγραμμα BPMN για τη διαδικασία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» (από το προσωπικό αρχείο
Σχήμα 5.4 Διάγραμμα BPMN για τη διαδικασία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» (απόσπασμα 1) (από το προσωπικό


Στο Σχήμα 5.7 παρουσιάζεται η μοντελοποίηση της υποδιαδικασίας «Συγκέντρωση δικαιολογητικών». Τα

δικαιολογητικά που συγκεντρώνονται στα αντίστοιχα βήματα στο διάγραμμα αναγράφονται στην παρακάτω
λίστα:
Δ1. Δελτίο ταυτότητας
Δ2. Βεβαίωση πιστοποίησης ιδιότητας ανυπότακτου εξωτερικού
Δ3. Βεβαίωση απώλειας/κλοπής/καταστροφής/υπεξ. διαβατηρίου
Δ4. Εξουσιοδότηση συγγενή
Δ5. Έγχρωμη φωτογραφία
Δ6. Ιατρικό πιστοποιητικό/γνωμάτευση
Δ7. Βεβαίωση εγγραφής στα μητρώα τυφλών
Δ8. Παράβολο
Δ9. Υπεύθυνη δήλωση: Έγγραφη συναίνεση γονέα
Δ10. Απόφαση ορισμού επιτρόπου ή δικαστικού συμπαραστάτη
Δ11. Αποδεικτικά έγγραφα
Δ12. Βεβαίωση εγγραφής στα μητρώα αναπήρων
Δ13. Βεβαίωση περί μη άσκησης ένδικων μέσων
Δ14. Δικαστική απόφαση

Σχήμα 5.7 Διάγραμμα BPMN για την κλήση ενέργειας «Συγκέντρωση δικαιολογητικών – Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου» (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).

5.4.3 Διαγράμματα DRD και Πίνακες DMN
Παρακάτω παρουσιάζεται μία από τις αποφάσεις που μοντελοποιούνται με χρήση DMN. Η συγκεκριμένη
απόφαση σχετίζεται με τον έλεγχο τήρησης των νόμιμων προϋποθέσεων του αιτούντα που παρουσιάστηκαν
παραπάνω, δηλαδή τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ώστε να δικαιούται διαβατήριο. Τα κριτήρια αυτά
αποτελούν τις εισόδους του πίνακα DMN και φαίνονται στην πρώτη γραμμή του Πίνακα 5.1. Οι επόμενες
επτά γραμμές αποτελούν τους κανόνες που ελέγχουν και καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα (τελευταία στήλη
του Πίνακα 5.1). Σε περίπτωση που είναι false σημαίνει ότι ο αιτών δεν δικαιούται διαβατήριο, ενώ, αν είναι
true, δικαιούται. Στα κελιά που υπάρχει (-) σημαίνει ότι η τιμή μπορεί να πάρει οποιαδήποτε από τις τιμές
true ή false. Τέλος, η πολιτική επιλογής που επιλέχθηκε είναι η επιλογή κανόνα «Πρώτης Επιτυχίας» (First Hit
Policy) και αυτό γιατί οι κανόνες μπορούν να επικαλύπτουν ο ένας τον άλλον, οπότε και επιλέγεται ο πρώτος
στη σειρά που θα ικανοποιείται.
Σχήμα 5.8 DRD διάγραμμα για τον έλεγχο τήρησης νόμιμων προϋποθέσεων (από το προσωπικό αρχείο των
Πίνακας 5.1 Πίνακας DMN για τον έλεγχο τήρησης νόμιμων προϋποθέσεων.
Οι υπόλοιπες αποφάσεις μοντελοποιούνται ανάλογα και αφήνονται ως ασκήσεις.
Η μοντελοποίηση των δημόσιων διαδικασιών μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση και μελέτη
τους. Το πρότυπο Business Process Model and Notation (BPMN) χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια τόσο
στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Ωστόσο, πολλές φορές τα παραγόμενα μοντέλα είναι ιδιαίτερα
πολύπλοκα, κάτι που περιορίζει τη χρησιμότητά του. Το νέο πρότυπο Decision Model and Notation (DMN)
μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με την ΒΡΜΝ, ώστε τα παραγόμενα μοντέλα να γίνουν περισσότερο
απλά και κατανοητά. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην περίπτωση των πολύπλοκων δημόσιων υπηρεσιών
οι οποίες περιέχουν πολλές αποφάσεις. Στο κεφάλαιο αυτό δείξαμε πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν η
ΒΡΜΝ και η DMN για τη μοντελοποίηση ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα
την υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου».

Αντωνιάδης, Π. (2020). Ανάπτυξη chatbot για την Έκδοση Διαβατηρίου, ΠΜΣ Πληροφοριακά Συστήματα,
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ανακτήθηκε 23 Νοεμβρίου 2022, από
Aalst, W., La Rosa, M. & Santoro, F. (2015). Business Process Management: Don’t Forget to Improve the
Process! Business & Information Systems Engineering, Vol. 58, https://doi.org/10.1007/s12599-015-
0409-x
Amyot, D., Genon, H., & Heymans, P. (2011.) Analyzing the Cognitive Effectiveness of the BPMN 2.0 Visual
Notation. Software Language Engineering, pp. 377-396.
Passport. Proceedings of the 14th International Conference on Theory and Practice of Electronic
Governance (ICEGOV 2021). ACM, pp. 292-297. https://doi.org/10.1145/3494193.3494233
Athanasopoulos, K., Nikoletos, G., Georgiadis, G., Stamelos, I., & Skolarikis, S. (2017). Process Management in
the Greek Public Sector: A case study in the Municipality of Kalamaria. Proceedings of the 21st Pan-
Hellenic Conference on Informatics, 2017. doi:10.1145/3139367.3139467
Callewaert, B., Vandevelde, S., & Vannekens, J. (2022). Context – Aware Verification of DMN. Hawaii
International Conference on System Sciences.
Deloitte Research (2003). Citizen Advantage™: Enhancing Economic Competitiveness through E-Government.
Freund, J., & Rücker, B. (2019). Real-Life BPMN (4th edition): Includes an introduction to DMN. Independently
published, p. 229.
Gabryelczyk, R., Kulesza P., & Rakowska, E. (2017). Improving public sector performance by using business
process modelling and measurement: a case study analysis. Sinergie Italian Journal of Management,
(102), 115-132.
Gailly, F., Mertens, S., & Poels, G. (2015). Enhancing Declarative Process Models with DMN Decision Logic.
Lecture Notes in Business Information Processing, 151-65. doi:10.1007/978-3-319-19237-6_10
Gerontas, A., Peristeras, V., Tambouris, E., Kaliva, E., Magnisalis, I., & Tarabanis, K. (2021). Public Service
Models: a systematic literature review and synthesis. IEEE Transactions on Emerging Topics in
Computing 9(2), 637-648.
Gerontas, A., Tambouris, E., & Tarabanis, K. (2018). On using the core public sector vocabulary (CPSV) to
publish a "citizen's guide" as linked data. 19th Annual International Conference on Digital Government
Research (dg.o 2018). ACM, Article No. 9.
Kuhn, P., Buchinger, M., Balta, D. (2021). How to Redesign Government Processes for Proactive Public
Services? Lecture Notes in Computer Science, 29-40. doi:10.1007/978-3-030-84789-0_3
Loutas, N. (2015). On improving service provision through the use of customer-centric semantic service models
[PhD thesis, University of Macedonia].
OMG (2021). Decision Model and Notation (DMN 1.3). Ανακτήθηκε 20 Aυγούστου 2022, από
https://www.omg.org/spec/DMN
OMG (2013). Business process model and notation (BPMN 2.0). Ανακτήθηκε 20 Aυγούστου 2022, από
https://www.omg.org/spec/BPMN/About-BPMN/

Papadopoulos, G.A., Kechagias, E., Legga, P., & Tatsiopoulos, I. (2018). Integrating business process
management with public sector. Proceedings of the International Conference on Industrial Engineering
and Operations Management, pp. 405-414.
Walser, K., & Schaffroth, M. (2011). BPM and BPMN as Integrating Concepts in eGovernment - The Swiss
eGovernment BPM Ecosystem. Ιn Communications in Computer and Information Science (vol 138, pp.
106-120). Springer.
Weske, M. (Ed.). (2007). Business Process Management Architectures. Business Process Management:
Concepts, Languages, Architectures (pp. 305-343). Springer.
Weske, M. (2012). Business Process Management: Concepts, Languages, Architectures, 2nd Edition.Springer.

Να δημιουργηθούν τα υπόλοιπα διαγράμματα DMN της δημόσιας υπηρεσίας «Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου».
Με βάση την περιγραφή της δημόσιας υπηρεσίας κατασκευάζουμε τα μοντέλα όπως φαίνονται στα επόμενα
σχήματα.
Πίνακας 5.2 DMN για τον καθορισμό του παραβόλου.

Σχήμα 5.10 DRD διάγραμμα για τον καθορισμό της διάρκειας του διαβατηρίου (από το προσωπικό αρχείο των
Πίνακας 5.3 DMN για τον καθορισμό της διάρκειας του διαβατηρίου.
Παρακάτω παρουσιάζονται τα περιεχόμενα του πίνακα DMN για τον έλεγχο δικαιολογητικών:
1. Ενήλικας.
2. Δελτίο ταυτότητας.
3. Πιστοποιητικό γέννησης/οικογενειακής κατάστασης.
4. Δελτίο ταυτότητας γονέα/εξουσιοδοτημένου ατόμου.
5. Πληρούνται οι τεχνικές προδιαγραφές φωτογραφιών;
6. Βεβαίωση εγγραφής στα μητρώα τυφλών/ιατρική βεβαίωση.
7. Φωτογραφία.
a. Αντικατάσταση ή έκδοση νέου διαβατηρίου;
8. Βεβαίωση απώλειας/κλοπής/ολικής καταστροφής/υπεξαίρεσης διαβατηρίου.
9. Επιμέλεια ασκείται από τους δύο γονείς και παρίσταται κατά την κατάθεση των δικαιολογητικών
μόνο ο ένας;
10. Υπεύθυνη Δήλωση – Έγγραφη συναίνεση γονέα.
11. Ο αιτών τελεί υπό επιτροπεία/δικαστική συμπαράσταση;
12. Απόφαση ορισμού επιτρόπου/δικαστικού συμπαραστάτη.
13. Ο αιτών έχει σοβαρούς λόγους υγείας;
14. Αναγκαιότητα της κατ’ εξαίρεση χορήγησης διαβατηρίου για μετάβαση στην αλλοδαπή;
15. Απαραίτητα αποδεικτικά έγγραφα για την αναγκαιότητα.
16. Ο αιτών επιθυμεί την κατά προτεραιότητα έκδοση διαβατηρίου;
17. Ο αιτών είναι ανυπότακτος μόνιμος κάτοικος εξωτερικού;
18. Βεβαίωση πιστοποίησης ιδιότητας ανυπότακτου εξωτερικού.
19. Ο αιτών έχει μόνιμη αδυναμία λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων;

20. Ο αιτών έχει προσωρινή αδυναμία λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων;
21. Βεβαίωση εγγραφής στα μητρώα αναπήρων.
22. Επιμέλεια ανατίθεται σε έναν από τους δύο γονείς ή σε τρίτο πρόσωπο;
23. Δικαστική απόφαση προσδιορισμού ανάθεσης επιμέλειας.
24. Βεβαίωση περί μη άσκησης ένδοκων μέσων.
25. Κατάλληλο κατά περίπτωση ιατρικό πιστοποιητικό/γνωμάτευση ιατρού.
Κάποιες από τις στήλες που αριθμούνται παραπάνω αφορούν συνθήκες που πιθανόν να ισχύουν (π.χ.
Ενήλικας για το αν ο αιτών είναι ενήλικας) και κάποιες στήλες αφορούν τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και
συγκεκριμένα εάν έχουν προσκομιστεί ή όχι (π.χ. Δελτίο ταυτότητας). Τα δικαιολογητικά και οι συνθήκες που
συνδέονται μεταξύ τους έχουν τοποθετηθεί σε γειτονικές στήλες .
Σχήμα 5.11 DRD διάγραμμα για τον έλεγχο πληρότητας των δικαιολογητικών (από το προσωπικό αρχείο των
Πίνακας 5.4 DMN (i) για τον έλεγχο πληρότητας των δικαιολογητικών.

Πίνακας 5.5 DMN (ii) για τον έλεγχο πληρότητας των δικαιολογητικών.
Πίνακας 5.6 DMN (iii) για τον έλεγχο πληρότητας των δικαιολογητικών.

Κεφάλαιο 6 Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών
Σύνοψη
Ο παραδοσιακός τρόπος οργάνωσης της δημόσιας διοίκησης με βάση το μοντέλο της γραφειοκρατίας δεν
μπορεί να ανταποκριθεί πλέον στις απαιτήσεις των πολιτών. Έχει, συνεπώς, δημιουργηθεί ένα χάσμα μεταξύ
αυτής της οργάνωσης και των πραγματικών αναγκών των πολιτών. Το χάσμα αυτό έρχονται να καλύψουν οι
ενοποιημένες δημόσιες υπηρεσίες που πρεσβεύουν την ενοποίηση δημόσιων υπηρεσιών, ώστε να
ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των πολιτών. Ο τρόπος ενοποίησης μπορεί να ακολουθεί τα
γεγονότα ζωής ή κάποιο άλλο μοντέλο. Η παροχή των δημόσιων υπηρεσιών έχει βελτιωθεί σημαντικά τα
τελευταία χρόνια. Το παραδοσιακό μοντέλο όπου ο πολίτης αναγκάζεται να μεταφέρει δημόσια έγγραφα από
τον έναν δημόσιο οργανισμό στον άλλο δίνει τη θέση του σε νέα μοντέλα με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Τα
πιο σημαντικά νέα μοντέλα είναι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης και η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
χωρίς Στάση. Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης πρεσβεύει την ελάχιστη επικοινωνία μεταξύ πολιτών
και δημόσιας διοίκησης και αποτελεί ένα απλό και ιδιαίτερα ισχυρό όραμα συνολικά για την Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση.
Το κεφάλαιο προϋποθέτει τις γνώσεις που παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 3.
• δίνετε παραδείγματα του χάσματος των αναγκών των πολιτών και των παρεχόμενων δημόσιων
υπηρεσιών, καθώς και γεγονότων ζωής,
• αντιπαραβάλετε τα βασικά μοντέλα παροχής δημόσιων υπηρεσιών,
• ορίζετε την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης (ΗΔ1Σ),
• απαριθμείτε τα οφέλη και τις προκλήσεις της ΗΔ1Σ,
• αναλύετε έναν κυβερνητικό ιστότοπο μιας στάσης ως προς τα χαρακτηριστικά του.
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση έχει ως βασικό στόχο τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών. Η βελτίωση των
υπηρεσιών πολλές φορές σχετίζεται με την παροχή τους. Συνεπώς, η αναζήτηση τρόπων βελτίωσής τους είναι
ουσιαστικά μια αναζήτηση τρόπων βελτίωσης της παροχής των δημόσιων υπηρεσιών.
Ξεκινάμε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζοντας το χάσμα που υπάρχει μεταξύ των αναγκών των πολιτών
και της οργάνωσης του δημόσιου τομέα ως γραφειοκρατικού παρόχου δημόσιων υπηρεσιών.
Παρουσιάζουμε τρόπους οργάνωσης των δημόσιων υπηρεσιών για τη γεφύρωση του χάσματος αυτού και
εστιάζουμε στα γεγονότα ζωής. Επίσης, παρουσιάζουμε την έννοια των ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών
που επιτρέπει την ενοποίηση των υπηρεσιών για την κάλυψη των αναγκών των πολιτών.
Έχοντας μια καλή κατανόηση των δημόσιων υπηρεσιών από το προηγούμενο κεφάλαιο, σε αυτό το
κεφάλαιο συνεχίζουμε παρουσιάζοντας εναλλακτικά μοντέλα παροχής δημόσιων υπηρεσιών. Αναφέρουμε
στην αρχή μοντέλα για τη φάση πληροφόρησης, καθώς και τις κατηγορίες στις οποίες χωρίζουμε τις
τεχνολογίες που υποστηρίζουν τη φάση αυτή. Στη συνέχεια περνάμε στη φάση εκτέλεσης, η οποία
περιλαμβάνει τις υπηρεσίες συναλλαγών. Παρουσιάζουμε το παραδοσιακό μοντέλο παροχής υπηρεσιών,
όπου ο πολίτης ήταν αναγκασμένος να μεταφέρει έγγραφα από τον έναν δημόσιο οργανισμό στον επόμενο,
και εστιάζουμε στο νεότερο μοντέλο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μιας στάσης (one-stop government), που
πρεσβεύει την εξυπηρέτηση του πελάτη με τον ελάχιστο δυνατό αριθμό επαφών πολίτη-δημοσίου (στην
καλύτερη περίπτωση με μία μόνο επίσκεψη ή στάση. Παρουσιάζουμε επίσης το νεότερο μοντέλο

Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης χωρίς στάση (no-stop government), όπου η δημόσια διοίκηση δρα προληπτικά
και παρέχει υπηρεσίες στον πολίτη χωρίς ο ίδιος να χρειαστεί καν να αιτηθεί για αυτές.
6.2 Ενοποίηση Δημόσιων Υπηρεσιών
6.2.1 Το Χάσμα μεταξύ Δημόσιας Διοίκησης και Πολιτών

Έχουμε επανειλημμένα αναφέρει ότι οι πολίτες τις περισσότερες φορές υποχρεούνται να χρησιμοποιήσουν
υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης στα πλαίσια της καθημερινότητάς τους ώστε να συμμορφωθούν με το
τρέχον νομικό πλαίσιο. Για παράδειγμα, οι πολίτες εκδίδουν διαβατήριο ώστε να μπορούν να ταξιδέψουν
νόμιμα, καθώς αυτό σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί νομικό προαπαιτούμενο.
Σύμφωνα με το βεμπεριανό (γραφειοκρατικό) μοντέλο οργάνωσης της δημόσιας διοίκησης, οι
δημόσιοι φορείς είναι οργανωμένοι ως πάροχοι υπηρεσιών, που ωστόσο δεν ενδιαφέρονται συνολικά για
τις ανάγκες των πολιτών. Για παράδειγμα, ένας δημόσιος φορέας ενδιαφέρεται για την παροχή
πιστοποιητικού γέννησης, ένας άλλος για την έκδοση διαβατηρίου, ένας τρίτος για την έκδοση αδειών γάμου
κ.ο.κ. Συνολικά κάθε δημόσιος φορέας ενδιαφέρεται αποκλειστικά για τις υπηρεσίες που βρίσκονται στη
δικαιοδοσία του. Έτσι, οι δημόσιες φορείς, αν και παρέχουν ένα μεγάλο πλήθος υπηρεσιών, τελικά δεν
ενδιαφέρονται συνολικά για τις ανάγκες των πολιτών με την ίδια λογική που επικρατεί στον ιδιωτικό τομέα
για την κάλυψη των αναγκών των πελατών.
Από την άλλη πλευρά, οι πολίτες κατά βάση δεν ενδιαφέρονται για τις δημόσιες υπηρεσίες, αλλά για
τις δικές τους ανάγκες. Οι πολίτες ζουν σε έναν κόσμο όπου έχουν δικαιώματα, υποχρεώσεις, ανάγκες και
επιθυμίες στα διάφορα στάδια της ζωής τους (life stages). Παράδειγμα ενός δικαιώματος των πολιτών είναι
το δικαίωμα του εκλέγειν, παράδειγμα μιας υποχρέωσης είναι η υποχρέωση για υποβολή φορολογικής
δήλωσης κάθε χρόνο, παράδειγμα ανάγκης είναι η ανάγκη για εργασία, παράδειγμα επιθυμίας είναι η
επιθυμία ενός ταξιδιού στο εξωτερικό. Δεν είναι πάντα εύκολο να ξεχωρίζουμε και να κατατάσσουμε όσα
απασχολούν τους πολίτες σε μια από τις παραπάνω κατηγορίες, ωστόσο αυτό δεν είναι αναγκαίο.
Για ευκολία, θα αναφερόμαστε μόνο σε ανάγκες για συντομία, ωστόσο θα εννοούμε και όλα τα
παραπάνω. Κάποιες από αυτές τις ανάγκες απαιτούν την εκτέλεση δημόσιων υπηρεσιών είτε από επιλογή
του πολίτη είτε, συνηθέστερα, λόγω νομικής υποχρέωσης συμμόρφωσης με την κείμενη νομοθεσία. Για
παράδειγμα, το ταξίδι ενός Έλληνα σε χώρα του εξωτερικού εκτός ζώνης Σένγκεν απαιτεί την κατοχή
διαβατηρίου εν ισχύ. Εάν ο πολίτης που θέλει να ταξιδέψει δεν έχει διαβατήριο, θα πρέπει να εκτελέσει τη
δημόσια υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» ώστε να αποκτήσει ένα έγκυρο διαβατήριο.
Είναι λοιπόν σαφές ότι οι πολίτες πολλές φορές λόγω των αναγκών τους καλούνται εκ του νόμου ή
προς όφελός τους να εκτελέσουν δημόσιες υπηρεσίες. Το πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι, πολλές
φορές, δεν είναι σαφές ποια υπηρεσία θα πρέπει να εκτελεστεί. Επιπλέον, όπως είδαμε στο προηγούμενο
κεφάλαιο, πολλές φορές οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν υποπεριπτώσεις ή εκδοχές (service versions) οι οποίες
μπορεί να εξαρτώνται από το προφίλ του πολίτη. Για παράδειγμα, για την έκδοση άδειας πολιτικού γάμου,
εάν κάποιος είναι διαζευγμένος, θα πρέπει να προσκομίσει κάποια επιπλέον δικαιολογητικά, σε σχέση με
κάποιον που παντρεύεται για πρώτη φορά.

Σχήμα 6.1 Το χάσμα μεταξύ πολιτών και δημόσιου τομέα (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Υπάρχει επομένως ένα χάσμα μεταξύ των αναγκών των πολιτών και των δημόσιων υπηρεσιών που
προσφέρει ο δημόσιος τομέας (Σχήμα 6.1). Καθώς ο κόσμος γίνεται όλο και πιο πολύπλοκος και οι ανάγκες
των πολιτών, αλλά και ο αριθμός των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών αυξάνονται, το χάσμα αυτό
συνεχώς διευρύνεται. Αυτό οδηγεί το βεμπεριανό μοντέλο οργάνωσης του δημοσίου σε κρίση, καθώς από
μόνο του δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει πλήρως τις ανάγκες των πολιτών. Παραδοσιακά, το χάσμα αυτό
καλούνται να γεφυρώσουν οι ίδιοι οι πολίτες, για παράδειγμα μέσω χρήσης των κοινωνικών τους δικτύων ή
με αλλεπάλληλες επισκέψεις σε διάφορους δημόσιους οργανισμούς για την απόκτηση σχετικής
πληροφόρησης. Ως αποτέλεσμα, οι πολίτες επωμίζονται σημαντικό κόστος εύρεσης και κατανόησης των
σχετικών με τις δημόσιες υπηρεσίες ρυθμίσεων, όπως αναφέραμε ήδη στην ενότητα 4.3.7. Επιπλέον,
αυξάνεται η δυσαρέσκεια των πολιτών προς τη δημόσια διοίκηση και το κράτος γενικότερα. Συνεπώς,
αποτελεί επιτακτική ανάγκη η εύρεση βιώσιμων και αποδοτικών λύσεων για τη γεφύρωση του χάσματος
αυτού. Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση έχει υποσχεθεί μια πολιτοκεντρική δημόσια διοίκηση, συνεπώς στο
μοντέλο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης αποτελεί ευθύνη της δημόσιας διοίκησης να γεφυρώσει το χάσμα
μεταξύ αναγκών και δημόσιων υπηρεσιών και όχι υποχρέωση του πολίτη. Πέρα από την ανάληψη της
ευθύνης, απαιτείται και μια προσέγγιση επίλυσης του δύσκολου προβλήματος της αντιστοίχισης των
αναγκών σε δημόσιες υπηρεσίες με μια πολιτοκεντρική προσέγγιση.
6.2.2 Τρόποι Οργάνωσης Δημόσιων Υπηρεσιών

Έχουν προταθεί διάφοροι τρόποι οργάνωσης των δημόσιων υπηρεσιών, ώστε να είναι ευκολότερα
προσβάσιμες στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Κάποιοι από αυτούς είναι:
Ως κατάλογος Α-Ω. Σύμφωνα με αυτή την οργάνωση, οι δημόσιες υπηρεσίες παρουσιάζονται με τη

μορφή τηλεφωνικού καταλόγου, δηλαδή ταξινομημένες αλφαβητικά με βάση το όνομά τους. Η προσέγγιση
αυτή είναι χρήσιμη μόνο όταν ο επισκέπτης της πύλης γνωρίζει τη δημόσια υπηρεσία που αντιστοιχεί στις
ανάγκες του και επιπλέον γνωρίζει το επίσημο όνομά της.
Ανά θεματική περιοχή. Σύμφωνα με αυτή την οργάνωση, οι δημόσιες υπηρεσίες ομαδοποιούνται με
βάση την περιοχή πολιτικής, π.χ. εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική ασφάλιση κ.λπ. Κάθε ομάδα περιέχει
δημόσιες υπηρεσίες που αφορούν τη συγκεκριμένη περιοχή. Η εύρεση της περιοχής από τον πολίτη συνήθως
είναι εύκολη, ωστόσο ο αριθμός των δημόσιων υπηρεσιών σε κάθε περιοχή μπορεί να είναι εξαιρετικά
μεγάλος.
Ανά ομάδα-στόχο. Σύμφωνα με αυτή την οργάνωση, οι δημόσιες υπηρεσίες ομαδοποιούνται με βάση
το προφίλ των δικαιούχων τους. Για παράδειγμα, έχουμε κατηγορίες όπως Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ),
μονογονεϊκές οικογένειες, άνεργοι κ.λπ. Κάθε ομάδα περιέχει δημόσιες υπηρεσίες που αφορούν ειδικά τη

συγκεκριμένη ομάδα πολιτών. Η εύρεση της ομάδας από τον πολίτη συνήθως είναι εύκολη, ωστόσο ο
αριθμός των δημόσιων υπηρεσιών σε κάθε ομάδα μπορεί να είναι μεγάλος.
Ανά στάδιο της ζωής. Σύμφωνα με αυτή την οργάνωση, οι δημόσιες υπηρεσίες ομαδοποιούνται με
βάση το στάδιο στη ζωή των πολιτών, π.χ. βρεφική ηλικία, σχολείο, πανεπιστήμιο, εργασία κ.λπ. Κάθε ομάδα
περιέχει δημόσιες υπηρεσίες που αφορούν το συγκεκριμένο στάδιο. Και εδώ ο αριθμός των δημόσιων
υπηρεσιών σε ένα στάδιο μπορεί να είναι εξαιρετικά μεγάλος.
Ανά γεγονός ζωής. Σύμφωνα με αυτή την οργάνωση, οι δημόσιες υπηρεσίες ομαδοποιούνται με βάση
τα γεγονότα ζωής των πολιτών, π.χ. γέννηση, γάμος, θάνατος κ.λπ. Κάθε ομάδα περιέχει δημόσιες υπηρεσίες
που αφορούν το συγκεκριμένο γεγονός. Η οργάνωση αυτή έχει θεωρητικά πολλά πλεονεκτήματα σχετικά με
τη γρήγορη εύρεση όλων των δημόσιων υπηρεσιών όσον αφορά μια ανάγκη του πολίτη. Ωστόσο, ο ορισμός
των γεγονότων ζωής είναι στην πράξη δύσκολος.
Σε αρκετές περιπτώσεις, οι παραπάνω τρόποι χρησιμοποιούνται συνδυαστικά. Από αυτούς τους

τρόπους, τα γεγονότα ζωής έχουν λάβει τη μεγαλύτερη προσοχή τόσο σε ερευνητικό όσο και σε πρακτικό
επίπεδο και για τον λόγο αυτό εξετάζονται περαιτέρω.
6.2.3 Τα Γεγονότα Ζωής

Tα γεγονότα ζωής αποτελούν έναν πιθανό τρόπο σύνδεσης μεταξύ των αναγκών των πολιτών και των
δημόσιων υπηρεσιών τις οποίες παρέχει ο δημόσιος τομέας ενεργώντας ως ενδιάμεσος που παρέχει μια
αντιστοίχιση μεταξύ των δύο (Σχήμα 6.2).
Σχήμα 6.2 Πολίτες, δημόσιες υπηρεσίες και γεγονότα ζωής (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Ένα γεγονός ζωής (life event) είναι ένα σημαντικό γεγονός ή συμβάν στη ζωή ενός πολίτη όπου απαιτούνται
δημόσιες υπηρεσίες. Αντίστοιχα ορίζεται και το επιχειρηματικό γεγονός ή επεισόδιο για τις επιχειρήσεις.
Είναι σημαντικό να ξεχωρίσουμε την έννοια του γεγονότος ζωής από αυτή της δημόσιας υπηρεσίας.
Έτσι το «Θέλω να ταξιδέψω στο εξωτερικό» είναι γεγονός ζωής ενώ η «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» είναι
δημόσια υπηρεσία. Με την ίδια λογική η «Έκδοση διπλώματος οδήγησης» δεν πρέπει να θεωρηθεί ως
γεγονός ζωής. Στην πραγματική ζωή, ο πολίτης επιθυμεί απλώς να οδηγήσει ένα αυτοκίνητο. Η νομοθεσία
τού επιβάλλει ωστόσο να κατέχει άδεια οδήγησης και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να χρησιμοποιήσει τη
δημόσια υπηρεσία «Έκδοση διπλώματος οδήγησης», ώστε να αποκτήσει δίπλωμα οδήγησης, το οποίο με τη
σειρά του θα του επιτρέψει να οδηγήσει νόμιμα. Θυμηθείτε ότι οι πολίτες δεν θα χρησιμοποιούσαν πολλές
δημόσιες υπηρεσίες εάν δεν ήταν υποχρεωτικές, με εξαίρεση βέβαια όσες τους ωφελούν, π.χ. επιδόματα
κ.λπ.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι η σχέση γεγονότος ζωής και δημόσιων υπηρεσιών δεν είναι
σταθερή και εξαρτάται από τη νομοθεσία, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από τις συνθήκες. Συνεπώς, η

ανάγκη «Θέλω να πιώ νερό» σε κανονικές συνθήκες δεν συνιστά γεγονός ζωής, σύμφωνα με όσα είπαμε,
καθώς δεν απαιτεί την εκτέλεση κάποιας δημόσιας υπηρεσίας. Όποιος διψάει απλώς πίνει νερό, χωρίς
κάποια εμπλοκή του δημόσιου τομέα. Ωστόσο, σε μια κατάσταση βιολογικού πολέμου ή φυσικής
καταστροφής, όπου το πόσιμο νερό έχει μολυνθεί και είναι σε έλλειψη, μπορεί να επιβληθεί δελτίο στην
παροχή του, η οποία πλέον μπορεί να γίνεται με επίδειξη της ταυτότητας. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε μια
νέα δημόσια υπηρεσία «Παροχή ημερήσιας ποσότητας νερού» και η ανάγκη «Θέλω να πιω νερό» πρέπει
εφεξής να θεωρηθεί γεγονός ζωής. Αντίθετα, είναι πιθανόν ένα γεγονός ζωής να γίνει απλώς ανάγκη εάν η
δημόσια διοίκηση αποφασίσει να καταργήσει τις δημόσιες υπηρεσίες που σχετίζονταν με αυτό, για
παράδειγμα στα πλαίσια ενός προγράμματος απλοποίησης διοικητικών διαδικασιών. Συνεπώς, τα γεγονότα
ζωής είναι ένα υποσύνολο των αναγκών των πολιτών, τα οποία μπορούν να επεκτείνονται ή να
συρρικνώνονται ανάλογα με τις πολιτικές αποφάσεις (Tambouris & Tarabanis, 2008).
Στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Κανονισμός 2018/1724 για τη δημιουργία ενιαίας
ψηφιακής θύρας αναφέρει ως σημαντικά τα παρακάτω γεγονότα ζωής για διασυνοριακούς χρήστες
δημόσιων υπηρεσιών (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2017):
• Γέννηση
• Κατοικία
• Σπουδές
• Εργασία
• Μετακίνηση
• Συνταξιοδότηση
• Έναρξη, λειτουργία και τερματισμός επιχείρησης
Στον ίδιο κανονισμό αναφέρονται επίσης ως σημαντικοί οι τομείς πληροφοριών. Συγκεκριμένα οι

τομείς πληροφοριών που αφορούν τους πολίτες είναι:
• Ταξίδια στο εσωτερικό της Ένωσης
• Εργασία και συνταξιοδότηση στο εσωτερικό της Ένωσης
• Οχήματα στην Ένωση
• Διαμονή σε άλλο κράτος μέλος
• Εκπαίδευση και πρακτική άσκηση σε άλλο κράτος μέλος
• Υγειονομική περίθαλψη
• Δικαιώματα πολιτών και οικογένειας
• Δικαιώματα των καταναλωτών
• Προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα
Αντίστοιχα, οι τομείς πληροφοριών που αφορούν τις επιχειρήσεις είναι:

• Έναρξη, λειτουργία και παύση δραστηριότητας επιχείρησης
• Προσωπικό
• Φόροι
• Προϊόντα
• Υπηρεσίες
• Χρηματοδότηση επιχείρησης
• Δημόσιες συμβάσεις
• Υγεία και ασφάλεια στην εργασία
Διαπιστώνουμε, συνεπώς, ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι οργάνωσης των πληροφοριών και των
δημόσιων υπηρεσιών, χωρίς ωστόσο να είναι σαφώς ορισμένοι.

6.2.4 Ενοποιημένες Δημόσιες Υπηρεσίες
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα προσέγγιση για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των αναγκών των πολιτών
και των δημόσιων υπηρεσιών είναι η εισαγωγή της έννοιας της ενοποιημένης ή ολοκληρωμένης δημόσιας
υπηρεσίας (οι δύο όροι θα χρησιμοποιούνται εναλλάξ).
Η ολοκλήρωση δημόσιων υπηρεσιών, στην πιο απλή μορφή της, αναφέρεται στην ενοποίηση
υπηρεσιών προς όφελος των χρηστών και των παρόχων της (Al-Husban, 2015). Ο όρος ενοποιημένες (ή
ολοκληρωμένες) δημόσιες υπηρεσίες – ΕΔΥ (integrated public services - IPS) αναφέρεται στο αποτέλεσμα
της συγκέντρωσης και συνένωσης δημόσιων υπηρεσιών, έτσι ώστε οι πολίτες να μπορούν να τις
προσπελαύνουν σε μια απλή και απρόσκοπτη εμπειρία με βάση τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους
(Kernaghan, 2012). Σύμφωνα με έναν άλλο ορισμό, μια ενοποιημένη (ή ολοκληρωμένη) δημόσια υπηρεσία
(integrated public service) είναι μια σύνθετη δημόσια υπηρεσία που αποσκοπεί στην παροχή ενός
συγκεκριμένου αποτελέσματος που έχει αξία για έναν πολίτη, μία επιχείρηση ή ευρύτερα για το κοινωνικό
σύνολο και για να παρασχεθεί απαιτούνται περισσότερες από μία βασικές ή άλλες δημόσιες υπηρεσίες, οι
οποίες παρέχονται από διαφορετικούς φορείς που ασκούν τις επιμέρους αρμοδιότητες και λειτουργίες
(Ελληνική Δημοκρατία, 2022).
Με τον όρο ενοποίηση δημόσιων υπηρεσιών αναφερόμαστε επίσης σε μια μορφή παροχής δημόσιων
υπηρεσιών που επιτυγχάνεται με τη μετάβαση σε μια πολυκαναλική παροχή υπηρεσιών στο front-office και
σε ενοποίηση των διαδικασιών και των συστημάτων στο back-office. Με τον όρο ενοποίηση δημόσιων
υπηρεσιών μπορούμε να αναφερόμαστε ευρύτερα στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών που έχουν συνθεθεί
κατάλληλα ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των χρηστών τους. Στη γενική περίπτωση, οι δημόσιες
υπηρεσίες που ενοποιούνται μπορεί να είναι από διαφορετικούς οργανισμούς–παρόχους, ωστόσο θα
μπορούσαν να είναι και από τον ίδιο οργανισμό, εάν το τελικό αποτέλεσμα έχει αξία για τον χρήστη της
ενοποιημένης υπηρεσίας αλλά και τους παρόχους των υπηρεσιών.
Η ενοποίηση των υπηρεσιών μπορεί να υπάρξει τόσο οριζόντια όσο και κάθετα, όπως είδαμε ήδη στο
μοντέλο των Layne & Lee (ενότητα 3.2). Θυμίζουμε ότι ο όρος κάθετη ενοποίηση αναφέρεται στη σύνδεση
συστημάτων για την παροχή ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών εντός μίας μόνο περιοχής πολιτικής (π.χ.
παιδεία ή υγεία), πιθανώς από φορείς σε διαφορετικά επίπεδα (π.χ. υπουργεία, περιφέρειες, δήμοι), ενώ ο
όρος οριζόντια ενοποίηση αναφέρεται στην παροχή ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών κατά μήκος
διαφορετικών περιοχών (π.χ. παιδεία και υγεία). Η ενοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών μπορεί να οδηγήσει
σε οικονομίες κλίμακας από κοινές διαδικασίες προμηθειών, εναπαναχρησιμοποίηση καναλιών
επικοινωνίας, ανάπτυξη κοινής υποδομής τεχνολογίας πληροφοριών κ.ά.
Με την εισαγωγή των ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών γίνεται σαφές ότι η δημόσια διοίκηση
γίνεται περισσότερο πολιτοκεντρική, αφού πλέον φαίνεται να είναι στις δικές της αρμοδιότητες να σχεδιάσει
αλλά και να υλοποιήσει ενοποιημένες δημόσιες υπηρεσίες για τις ανάγκες των πολιτών. Για παράδειγμα, θα
μπορούσε να οριστεί μια νέα δημόσια υπηρεσία με τίτλο «Γάμος» ή «Ενοποιημένες υπηρεσίες γάμου» η
οποία να περιέχει όλες τις δημόσιες υπηρεσίες που πρέπει να εκτελεστούν ώστε να μπορεί να τελεστεί ο
γάμος ενός ζευγαριού.
Η έννοια των ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Ωστόσο, από τη μεριά της
έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά από προκλήσεις προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως. Οι προκλήσεις
αφορούν το θεσμικό πλαίσιο που θα πρέπει να λύσει μια σειρά σχετικών προβλημάτων (π.χ. αρμοδιοτήτων,
χώρου ευθύνης, προστασίας προσωπικών δεδομένων κ.λπ.), τις οργανωτικές δομές του δημοσίου που θα
πρέπει να αναδιαταχθούν, θέματα ανταλλαγής δεδομένων, αλλά και τεχνικά ζητήματα επικοινωνίας των
σχετικών πληροφοριακών συστημάτων.
Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ουσιαστικά οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία με αξία για τον πολίτη, η
οποία χρησιμοποιεί ως είσοδο (π.χ. ως δικαιολογητικό) ένα έγγραφο που παράγεται από μια δημόσια
υπηρεσία διαφορετικού δημόσιου οργανισμού, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εν δυνάμει ενοποιημένη
δημόσια υπηρεσία. Πράγματι, εάν αυτή η δημόσια υπηρεσία μπορούσε να παρασχεθεί χωρίς να χρειαστεί ο
πολίτης να επισκεφτεί κανέναν δημόσιο φορέα, τότε στην πραγματικότητα θα είχαμε καταφέρει να
θεωρήσουμε μια «απλή» δημόσια υπηρεσία ως ενοποιημένη δημόσια υπηρεσία.

Σχήμα 6.3 Διαφορετικά μοντέλα ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Στο Σχήμα 6.3 μπορούμε να δούμε τρία διαφορετικά μοντέλα ενοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών. Αυτά
είναι:
Η ΕΔΥ ως μία δημόσια υπηρεσία

Το μοντέλο (α), στα αριστερά του Σχήματος 6.3, δείχνει την περίπτωση όπου ο πολίτης ουσιαστικά θέλει να
χρησιμοποιήσει μία μόνο δημόσια υπηρεσία (στο Σχήμα 6.3 αυτή είναι η ΔΥ3). Ωστόσο, η ΔΥ3 απαιτεί ως
εισόδους τις εξόδους των δημόσιων υπηρεσιών άλλων δημόσιων υπηρεσιών (εδώ τις ΔΥ1 και ΔΥ2). Σε αυτή
την περίπτωση, μπορούμε να θεωρήσουμε τη ΔΥ3 ως ΕΔΥ εάν καταφέρουμε να υλοποιήσουμε έναν
μηχανισμό που θα κρύψει τις αλληλοεξαρτήσεις του δημοσίου από τον πολίτη. Έχοντας υλοποιήσει τη ΔΥ3
ως ΕΔΥ, ουσιαστικά ο πολίτης θα χρησιμοποιήσει μόνο τη ΔΥ3 και ο δημόσιος τομέας θα φροντίσει ώστε
αυτή να λάβει ό,τι απαιτείται από τις ΔΥ1 και ΔΥ2 διαφανώς από τον πολίτη.
Η ΕΔΥ ως μία, δύο ή περισσότερες ανεξάρτητες δημόσιες υπηρεσίες

Το μοντέλο (β), στη μέση του Σχήματος 6.3, δείχνει την περίπτωση όπου μία ΕΔΥ (π.χ. ένα γεγονός ζωής)
αποτελείται από δύο ανεξάρτητες ΔΥ (εδώ τις ΔΥ1 και ΔΥ2). Εάν χειριστούμε το γεγονός ζωής ως μία ΕΔΥ, θα
μπορούμε να την προσφέρουμε στους πολίτες πιθανώς με ένα όνομα οικείο σε αυτούς (π.χ. το αντίστοιχο
γεγονός ζωής, όπως γέννηση), χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζουν ότι ουσιαστικά αποτελείται από δύο
διακριτές δημόσιες υπηρεσίες με βάση την εσωτερική οργάνωση του δημόσιου τομέα. Φυσικά, κάθε
δημόσια υπηρεσία από τις ΔΥ1 και ΔΥ2 θα μπορούσε να έχει ως εισόδους δικαιολογητικά τα οποία είναι
έξοδοι άλλων δημόσιων υπηρεσιών. Και αυτές θα έπρεπε να είναι διαφανείς από τον πολίτη στο μέτρο του
εφικτού. Μπορούμε επομένως να έχουμε και συνδυασμό των δύο μοντέλων (α) και (β) του Σχήματος 6.3.
Η ΕΔΥ ως μια ροή εργασιών δύο ή περισσότερων δημόσιων υπηρεσιών

Το μοντέλο (γ), στα δεξιά του Σχήματος 6.3, δείχνει την περίπτωση όπου μία ΕΔΥ (π.χ. ένα γεγονός ζωής)
αποτελείται από αρκετές ΔΥ (εδώ τις ΔΥ1, ΔΥ2 και ΔΥ3), οι οποίες πρέπει να εκτελεστούν σε μία συγκεκριμένη
σειρά. Στο παράδειγμά μας, πρώτα πρέπει να εκτελεστεί η ΔΥ1 και στη συνέχεια να ελεγχθεί μια συνθήκη
(π.χ. κάποιο στοιχείο του πολίτη). Ανάλογα με την τιμή της συνθήκης, θα εκτελεστεί είτε η ΔΥ2 είτε η ΔΥ3.
Όλη αυτή η πολυπλοκότητα κρύβεται από τον πολίτη, ο οποίος βλέπει μόνο μία ΕΔΥ και μάλιστα με κάποιο
οικείο όνομα σε αυτόν (π.χ. με βάση το αντίστοιχο γεγονός ζωής, όπως γάμος ή βάφτιση). Και σε αυτή την
περίπτωση μπορούμε να έχουμε ιδιαίτερα σύνθετες ροές εργασιών, αλλά και να συνδυαστεί το μοντέλο αυτό
με τα άλλα δύο μοντέλα του Σχήματος 6.3.
6.2.5 Τα Γεγονότα Ζωής ως Ενοποιημένες Δημόσιες Υπηρεσίες

Οι Ενοποιημένες Δημόσιες Υπηρεσίες (ΕΔΥ) αναφέρονται στην ενοποίηση διαδικασιών του δημόσιου τομέα
ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών. Έναν τέτοιον τρόπο ομαδοποίησης αποτελούν τα
γεγονότα ζωής. Σε αυτή την ενότητα αξιοποιούμε τα μοντέλα που παρουσιάσαμε στην ενότητα 3.3 και
παρουσιάζουμε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χρήση των γεγονότων ζωής και των ΕΔΥ.
Ξεκινάμε αναφέροντας τα βήματα που πρέπει να εκτελεστούν ώστε ο πολίτης να πάρει την υπηρεσία
που επιθυμεί (εάν πρόκειται για τη φάση εκτέλεσης) ή πληροφορίες για αυτήν (εάν πρόκειται για τη φάση
πληροφόρησης). Αυτά είναι:

Βήμα 1. Αντιστοίχιση ανάγκης σε γεγονός ζωής. Σε αυτό το βήμα, η ανάγκη του πολίτη αντιστοιχεί σε
ένα γεγονός ζωής, δηλαδή σε μία ΕΔΥ. Με αυτόν τον τρόπο η εύρεση των δημόσιων υπηρεσιών που
απαιτούνται για την κάλυψη της ανάγκης του πολίτη είναι πιο εύκολα εντοπίσιμες, με συνέπεια τη μείωση
του σχετικού διοικητικού φόρτου και συνεπώς του κόστους. Για παράδειγμα, η ανάγκη (ή απλά επιθυμία)
ενός Έλληνα πολίτη να ταξιδέψει στην Ινδία αντιστοιχίζεται σε αυτό το βήμα στο γεγονός ζωής «Ταξίδι στο
εξωτερικό». Η αντιστοίχιση αυτή είναι ευθύνη του πολίτη ή του δημόσιου τομέα, ανάλογα με τη μέθοδο που
χρησιμοποιείται. Έτσι, εάν τα γεγονότα ζωής απαριθμούνται σε μια πύλη, το βάρος της αντιστοίχισης πέφτει
στον πολίτη. Εάν η λίστα των γεγονότων ζωής είναι διαθέσιμη στους υπαλλήλους του front-office ή ενός
τηλεφωνικού κέντρου, τότε η ευθύνη της αντιστοίχισης είναι στον δημόσιο τομέα. Εάν χρησιμοποιείται
κάποια τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης, μπορεί η αντιστοίχιση να γίνεται από την τεχνολογία.
Βήμα 2. Εύρεση δημόσιων υπηρεσιών που αντιστοιχούν στο γεγονός ζωής ανάλογα με το προφίλ του
πολίτη. Σε αυτό το βήμα, το γεγονός ζωής αντιστοιχίζεται σε μία ή περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες,
ανάλογα με το προφίλ και τις ανάγκες του πολίτη. Η αντιστοίχιση αυτή μπορεί να είναι στατική, π.χ. η
δημιουργία μιας γενικής διαδικασίας ή μιας γενικής ροής εργασιών (βλ. Van der Aalst W. M. P., 1999) για
κάθε γεγονός ζωής από τον δημόσιο τομέα. Για τον σκοπό αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν τεχνολογίες
γενικών ροών εργασίας. Εναλλακτικά, η αντιστοίχιση μπορεί να γίνεται δυναμικά σε πραγματικό χρόνο, π.χ.
με τη χρήση μεταδεδομένων ή υπηρεσιών σημασιολογικού ιστού (semantic web services). Στο παράδειγμά
μας, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο πολίτης είναι Έλληνας και θέλει να ταξιδέψει εκτός Σένγκεν και δεν κατέχει
ήδη διαβατήριο, το γεγονός ζωής «Ταξίδι στο εξωτερικό» αντιστοιχίζεται στις διαδικασίες «Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου», «Έκδοση ταξιδιωτικής βίζας» κ.ά.
Βήμα 3. Εύρεση υποπεριπτώσεων δημόσιων υπηρεσιών που αντιστοιχούν στο γεγονός ζωής
ανάλογα με το προφίλ του πολίτη. Σε αυτό το βήμα, το γενικό γεγονός ζωής συγκεκριμενοποιείται περαιτέρω
με βάση το προφίλ και τις ανάγκες του πολίτη, ώστε να δημιουργηθεί μια προσωποποιημένη ροή εργασιών
ειδικά για τον συγκεκριμένο πολίτη. Στο παράδειγμά μας, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο πολίτης είναι ενήλικας,
έχει χάσει το προηγούμενο διαβατήριο και δεν εμπίπτει σε καμία άλλη ειδική κατηγορία, το γεγονός ζωής
«Ταξίδι στο εξωτερικό», ειδικά για τον συγκεκριμένο πολίτη αντιστοιχίζεται στην υποπερίπτωση «Έκδοση
ελληνικού διαβατηρίου για ενήλικα λόγω απώλειας ή κλοπής». Φυσικά, στη γενική περίπτωση ένα γεγονός
ζωής αποτελείται από περισσότερες υποπεριπτώσεις δημόσιων υπηρεσιών που πρέπει να εκτελεστούν σε
μια συγκεκριμένη σειρά.
6.3 Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών: Φάση Πληροφόρησης

Κατά τη φάση πληροφόρησης, ο πολίτης λαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τα παρακάτω:
• Ποιες δημόσιες υπηρεσίες απαιτούνται για την κάλυψη μιας ανάγκης του, καθώς και πληροφορίες
για αυτές.
• Ποιες υποπεριπτώσεις απαιτούνται με βάση το προφίλ του, καθώς και πληροφορίες για αυτές.
Οι πληροφορίες αυτές είναι διαθέσιμες από διαφορετικά κανάλια επικοινωνίας (π.χ. στο γκισέ, από
τηλεφωνικό κέντρο, μέσω διαδικτύου κ.λπ). Εάν εστιάσουμε στην παροχή πληροφόρησης μέσω διαδικτύου,
ο συνηθέστερος τρόπος πληροφόρησης των πολιτών είναι η ύπαρξη μιας ιστοσελίδας. Ιστοσελίδες με
πληροφόρηση για δημόσιες υπηρεσίες μπορούμε να έχουμε:
• Μια ιστοσελίδα αποκλειστικά για μια δημόσια υπηρεσία. Παράδειγμα αποτελεί ο ιστότοπος
passport.gov.gr, όπου παρέχεται πληροφόρηση ειδικά για την έκδοση διαβατηρίου.
• Μια ιστοσελίδα για όλες τις δημόσιες υπηρεσίες ενός δημόσιου οργανισμού. Παράδειγμα αποτελεί
ο ιστότοπος του δήμου Θεσσαλονίκης (https://thessaloniki.gr/), ο οποίος περιέχει πληροφορίες για
υπηρεσίες που παρέχει.
• Μια ιστοσελίδα για όλες τις δημόσιες υπηρεσίες όλων των δημόσιων οργανισμών που υπάρχουν
σε μία ή και σε περισσότερες χώρες. Παράδειγμα αποτελεί το Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών, το οποίο
παρέχει πληροφορίες για εκατοντάδες δημόσιες υπηρεσίες σε όλη τη χώρα, καθώς και τα Κέντρα
Ενιαίας Εξυπηρέτησης, τα οποία περιέχουν πληροφορίες για δημόσιες υπηρεσίες σε όλα τα κράτη

μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης69 (το ελληνικό κέντρο βρίσκεται στη διεύθυνση eugo.gov.gr)
υλοποιώντας τον Κανονισμό 2018/1724 για τη δημιουργία ενιαίας ψηφιακής θύρας με σκοπό την
παροχή πρόσβασης σε πληροφορίες, σε διαδικασίες και σε υπηρεσίες υποστήριξης και επίλυσης
προβλημάτων.
Συνεπώς, η παροχή πληροφόρησης για τις δημόσιες υπηρεσίες συνήθως γίνεται από μια ιστοσελίδα
που περιέχει όλες τις σχετικές πληροφορίες. Εναλλακτικά, εάν η πληροφορία υπάρχει ήδη σε επιμέρους
ιστοσελίδες, μπορεί να υλοποιηθεί μια πύλη η οποία να παρέχει τη δυνατότητα αναζήτησης και εύρεσης της
κατάλληλης πληροφορίας. Σε αυτή την περίπτωση, η πύλη δεν περιέχει την πληροφορία καθαυτή. Αντίθετα,
περιέχει συνδέσμους προς την πληροφορία. Για την εύρεση των κατάλληλων συνδέσμων, πολλές φορές οι
πύλες χρησιμοποιούν μεταδεδομένα (metadata), τα οποία είναι δεδομένα για άλλα δεδομένα που βοηθούν
στην αναζήτηση και την εύρεση πληροφορίας. Η χρήση μεταδεδομένων απαιτεί την υιοθέτηση κάποιου
σχετικού προτύπου, όπως το Dublin Core70 (Dublin Core, 2022) και μπορεί να υποστηριχθεί από τεχνολογίες
σημασιολογικού ιστού, όπως το Resource Description Framework (RDF), το οποίο θα δούμε στο Κεφάλαιο 8.
Για την υποστήριξη της φάσης πληροφόρησης έχουν προταθεί και/ή χρησιμοποιηθεί πολλές
τεχνολογίες. Μπορούμε να ομαδοποιήσουμε τις τεχνολογίες αυτές σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:
Κατηγορία 1. Ιστοχώροι χωρίς δομή ή με μια ad hoc δομή για τις περιγραφές των δημόσιων υπηρεσιών
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν ιστοσελίδες που έχουν χρησιμοποιηθεί για την παρουσίαση πληροφοριών
για δημόσιες υπηρεσίες, χωρίς ωστόσο οι πληροφορίες αυτές να ακολουθούν κάποια προτυποποιημένη
δομή. Εάν ακολουθείται κάποια δομή, αυτή δεν εδράζεται σε κάποιο σχετικό πρότυπο ή μελέτη. Παράδειγμα
αυτής της κατηγορίας αποτελεί ο ιστόχωρος passport.gov.gr, στον οποίο παρουσιάζονται πληροφορίες
σχετικά με την απόκτηση διαβατηρίου (Εικόνα 6.1). Σε αυτούς τους ιστότοπους ο πολίτης θα πρέπει να
αναζητήσει μόνος του την πληροφορία που αντιστοιχεί στη δική του περίπτωση.
Εικόνα 6.1 Η αρχική σελίδα του passport.gov.gr (Πηγή: passport.gov.gr, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
69
https://single-market-economy.ec.europa.eu/single-market/single-market-services/services-
directive/practice/points-single-contact_en
70
Το πρότυπο βρίσκεται εδώ: https://www.dublincore.org/specifications/dublin-core/dces/. Έκτοτε έχουν δημοσιευτεί
και νεότερες εκδόσεις.

Κατηγορία 2. Εθνικές πύλες ή κατάλογοι με δομή για τις περιγραφές των δημόσιων υπηρεσιών
Σε αυτή την κατηγορία οι δημόσιες υπηρεσίες περιγράφονται με τη χρήση κάποιας δομής (template), η οποία
ακολουθεί κάποιο πρότυπο ή νομοθεσία ή απλώς έχει δημιουργηθεί για τον σκοπό αυτό με έναν ad hoc
τρόπο. Παραδείγματα αυτής της κατηγορίας αποτελούν το ΕΜΔ-Μίτος, το kep.gov.gr, ο ermis.gov.gr κ.λπ.
Στην Εικόνα 3.2 έχουμε ήδη δει την παρουσίαση πληροφοριών για την «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» από
το ΕΜΔ-Μίτος. Σε αυτούς τους ιστότοπους και πάλι ο πολίτης θα πρέπει να αναζητήσει μόνος του τις
πληροφορίες που αντιστοιχούν στην περίπτωσή του. Στην περίπτωση πυλών πολλών δημόσιων υπηρεσιών,
θα πρέπει επιπλέον να αφιερώσει χρόνο για την εύρεση της κατάλληλης δημόσιας υπηρεσίας ώστε να
καλύψει τις ανάγκες του. Ωστόσο, η καμπύλη μάθησης είναι συνήθως μικρή και η ομοιογένεια της
πληροφορίας βοηθά ώστε σύντομα να είναι σχετικά εύκολο να εντοπίσει τις πληροφορίες που αναζητά, π.χ.
σχετικά με το κόστος. Παρ’ όλα αυτά δεν παρέχεται προσωποποιημένη πληροφόρηση και συνεπώς η εύρεση
συνδυαστικών πληροφοριών (π.χ. ποια δικαιολογητικά απαιτούνται και ποιο το αντίστοιχο κόστος στην
περίπτωση ανηλίκου) δεν είναι εύκολη, προπαντός για μη συνηθισμένες υποπεριπτώσεις.
Κατηγορία 3. Web-based διαλογικά συστήματα ή ενεργές πύλες

Σε αυτά τα συστήματα, οι πολίτες αλληλεπιδρούν με ένα επιγραμμικό διαλογικό σύστημα με στόχο να
λάβουν προσωποποιημένη πληροφόρηση που θα καλύπτει πλήρως και αποκλειστικά τις δικές τους ανάγκες.
Ουσιαστικά, οι πολίτες καλούνται να απαντήσουν σε μια σειρά ερωτήσεις ή να επιλέξουν από μια σειρά
ερωτήσεων με συγκεκριμένες απαντήσεις. Με τον τρόπο αυτό, το σύστημα εντοπίζει εάν είναι δικαιούχοι της
συγκεκριμένης δημόσιας υπηρεσίας (επιλεξιμότητα), καθώς και την υποπερίπτωση στην οποία ανήκουν. Με
βάση αυτά τα στοιχεία το σύστημα παρέχει πληροφόρηση που σχετίζεται με τις ανάγκες του συγκεκριμένου
κάθε φορά πολίτη. Στη βιβλιογραφία, οι πύλες με αυτή τη λειτουργικότητα έχουν επίσης χαρακτηριστεί ως
ενεργές πύλες (active portals) (Leben & Bohane, 2004).
Εικόνα 6.2 Μια σελίδα του benefits.gov (Πηγή: benefits.gov, ελεύθερο προς χρήση71).
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η υπηρεσία benefits finder του ιστοτόπου benefits.gov (Εικόνα
6.2). Η ιστοσελίδα benefits.gov παρέχει πληροφόρηση για επιδόματα που παρέχουν πολλοί διαφορετικοί
οργανισμοί στις ΗΠΑ. Η υπηρεσία benefits finder μέσα από ένα μεγάλο σύνολο ερωτήσεων γύρω από την
οικονομική κατάσταση, την κατάσταση υγείας, την κοινωνική κατάσταση κ.λπ. των χρηστών της, καταλήγει
εμφανίζοντας μια λίστα με όλα τα επιδόματα που δικαιούνται.
Στην Ευρώπη, ένα σχετικό παράδειγμα είναι η πύλη youreurope που στοχεύει στην πληροφόρηση των
Ευρωπαίων πολιτών για διαδικασίες που ισχύουν σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Εικόνα 6.3).
Εδώ στην αρχή ζητείται η γλώσσα και στη συνέχεια γίνονται τέσσερις ερωτήσεις ώστε τελικά ο επισκέπτης
71
https://www.usa.gov/copyrighted-government-works

να λάβει προσωποποιημένη πληροφόρηση για αυτό το οποίο αναζητά. Συγκεκριμένα, στην Εικόνα 6.3, αφού
έχει επιλεγεί ως γλώσσα τα ελληνικά, εμφανίζονται οι ερωτήσεις με βάση ένα υποθετικό σενάριο, όπου
στόχος είναι η λήψη πληροφόρησης σχετικά με την εκπαίδευση στις Κάτω Χώρες.
Εικόνα 6.3 Μια σελίδα του https://europa.eu/youreurope (Πηγή: europa.eu, ελεύθερο προς χρήση).
Μια αντίστοιχη πιλοτική υπηρεσία αναπτύχθηκε για τη μελέτη της δημόσιας υπηρεσίας «Δήλωση
δικαιώματος στο εθνικό κτηματολόγιο». Συγκεκριμένα, σχεδιάστηκε η διαδικασία σε ΒΡΜΝ και αναπτύχθηκε
πιλοτικό επιγραμμικό σύστημα ερωταπανατήσεων. Η ανάλυση που έγινε έδειξε ότι για την ολοκλήρωση του
διαλόγου απαιτήθηκαν 11 ερωτήσεις, ενώ συνολικά η διαδικασία εμπλέκει 82 δικαιολογητικά. Κάθε πολίτης
χρειάζεται να απαντήσει σε έναν αριθμό ερωτήσεων που κυμαίνεται από 4 έως 9, ανάλογα με τις απαντήσεις.
Ο μέγιστος αριθμός διαφορετικών διαδρομών είναι 240. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στον αριθμό των
διαφορετικών υποπεριπτώσεων της συγκεκριμένης διαδικασίας (Tambouris, 2009). Σε ακαδημαϊκό επίπεδο
έχει επίσης αναπτυχθεί μια πιλοτική εφαρμογή αυτόματης δημιουργίας διαλογικών συστημάτων μέσω της
μοντελοποίησης της αντίστοιχης δημόσιας διαδικασίας (Ουτσετάρη, 2012· Tambouris et al., 2012).
Κατηγορία 4. Εικονικοί βοηθοί - chatbots

Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι εικονικοί βοηθοί (vitrual assistants), όπως για παράδειγμα τα chatbots. Η
βασική ιδέα παραμένει η ίδια με τα συστήματα της προηγούμενης κατηγορίας. Ωστόσο, εφαρμογές όπως τα
chatbots δεν απαιτούν χρόνο εκμάθησης και εξοικείωσης, καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί και μη δομημένο
κείμενο ή και λόγος για την επικοινωνία ανθρώπου-υπολογιστή. Οι εικονικοί βοηθοί μπορούν να
χρησιμοποιηθούν από σταθερό υπολογιστή αλλά και από ευφυή τηλέφωνα και άλλες συσκευές κάνοντάς τα
περισσότερο προσβάσιμα. Έχουν την ικανότητα να κατανοήσουν με ακρίβεια τη δημόσια υπηρεσία που
χρειάζονται οι πολίτες ή την υποπερίπτωση στην οποία ανήκουν και να δώσουν προσωποποιημένη
πληροφόρηση είτε μέσω της ίδιας της πλατφόρμας είτε με αποστολή σχετικού e-mail. Επιπλέον, η χρήση των
βοηθών από πολλούς πολίτες τούς επιτρέπει να αναγνωρίζουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις προθέσεις των
χρηστών και συνεπώς να έχουν μεγαλύτερη ακρίβεια επιτυχίας. Καθώς η τεχνολογία αυτή είναι ιδιαίτερα
σημαντική και χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο και στον δημόσιο τομέα, θα επανέλθουμε σε επόμενο
κεφάλαιο για να τη μελετήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος. Στην Εικόνα 6.4 φαίνεται το chatbot Emma, που
χρησιμοποιείται από το γραφείο μετανάστευσης των ΗΠΑ για να παρέχει σχετικές πληροφορίες σε
ενδιαφερόμενους, καθώς και το chatbot TfL TravelBot, που χρησιμοποιείται από τον φορέα Transport for
London του Λονδίνου για την παροχή πληροφοριών σχετικά με τις συγκοινωνίες στο Λονδίνο.

Εικόνα 6.4 Τα chatbots Emma, TfL και TravelBot (εικόνες ελεύθερες προς χρήση).
Στην Εικόνα 6.4 επίσης φαίνεται το chatbot sgt Star, που χρησιμοποιήθηκε από τον στρατό των ΗΠΑ. Έχει
ενδιαφέρον να δούμε τις απαντήσεις του chatbot σε κάποιες ερωτήσεις που του τέθηκαν στα πλαίσια μιας
εργασίας πάνω σε ζητήματα ηθικής (σε μετάφραση) (Χαϊντούκης, 2019):
Ερώτηση: Θα πρέπει να σκοτώσω ανθρώπους;
Απάντηση: Ενώ είναι πιθανό σε έναν πόλεμο να εμπλακείς και να δώσεις μάχη, δουλεύοντας για τον στρατό
δεν έχει σχέση με το να σκοτώνεις κάποιον. Ίσως μπορεί να εμπλακείς και ίσως όχι σε τέτοιου είδους
καταστάσεις, ωστόσο υπηρετώντας τον στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής έχει σχέση με το να
υπηρετείς και να υπερασπίζεσαι την πατρίδα.
Ερώτηση: Ποιες είναι οι πιθανότητες να σκοτωθώ από εχθρούς;
Απάντηση: Το σύστημα διαχείρισης ρίσκου εξασφαλίζει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Δυστυχώς όμως
κάποιοι στρατιώτες πεθαίνουν κατά τη διάρκεια της μάχης. Η πιθανότητα θανάτου υπάρχει σε κάθε
επάγγελμα. Σε περίπτωση που κάποιος στρατιώτης πεθάνει ο στρατός παρέχει σύνταξη στην οικογένειά του.
Ερώτηση: Γιατί σκοτώνουμε ανθρώπους;
Απάντηση: Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση, ωστόσο δεν είμαι σίγουρος ότι καταλαβαίνω την ερώτησή
σας. Προσπαθήστε να χρησιμοποιήσετε άλλη έκφραση. Καταλαβαίνω τις απλές ερωτήσεις καλύτερα.
Συμπεραίνουμε ότι η χρήση ψηφιακών βοηθών δεν είναι πάντα μια εύκολη διαδικασία και μπορεί να
εγείρει νομικά ή ηθικά ζητήματα, ακόμη και εάν δεν γίνεται επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Έχει
επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι σε πρόσφατη προσπάθεια επικοινωνίας με το chatbot διαπιστώθηκε ότι
πλέον δεν είναι αυτοματοποιημένο, αλλά τις απαντήσεις τις δίνει άνθρωπος. Όλες οι απαντήσεις που είχε
δώσει το συγκεκριμένο chatbot έως το 2014 είναι διαθέσιμες.72
Ένα πιλοτικό chatbot για την παροχή πληροφόρησης σχετικά με την ελληνική δημόσια υπηρεσία
«Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» έχει επίσης υλοποιηθεί στα πλαίσια πρόσφατης έρευνας (Αντωνιάδης.,
2020· Antoniadis & Tambouris., 2021). Περισσότερα για τη χρήση των chatbots παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο
14.
6.4 Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών: Φάση Εκτέλεσης

Στη φάση εκτέλεσης παρέχονται υπηρεσίες συναλλαγών, δηλαδή εκτελούνται οι ψηφιακές δημόσιες
υπηρεσίες που έχουν αντίκτυπο στον πραγματικό κόσμο, π.χ. εκδίδεται ένα δίπλωμα οδήγησης με το οποίο
ο κάτοχός του μπορεί πλέον να οδηγεί νόμιμα. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε ορισμένα μοντέλα
παροχής ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών συναλλαγών. Ανάλογα με το μοντέλο παροχής δημόσιων
υπηρεσιών που θα επιλεγεί, στη συνέχεια θα επιλεγούν οι κατάλληλες τεχνολογίες για την υλοποίηση των
υπηρεσιών αυτών.
Οι βασικές παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη για την επιλογή του κατάλληλου κάθε φορά μοντέλου
είναι οι εξής:
72
https://www.eff.org/files/2014/04/18/sgt_star_answers_current_-_stateless.pdf

1. Ο αριθμός των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών. Η παροχή μιας δημόσιας υπηρεσίας είναι
σημαντικά πιο απλή σε σχέση με την παροχή πολλών δημόσιων υπηρεσιών με έναν ενιαίο τρόπο.
Φυσικά όλο και περισσότερο η τάση είναι οι δημόσιες υπηρεσίες να μην αναπτύσσονται ανεξάρτητα,
αλλά η ανάπτυξή τους να ακολουθεί κοινά πρότυπα και προδιαγραφές (σύμφωνα με την αρχή εξ
ορισμού διαλειτουργικός χαρακτήρας). Επιπλέον, η τάση είναι να παρέχονται πολλές δημόσιες
υπηρεσίες κάτω από μια ενιαία (π.χ. εθνική) πύλη ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.
2. Η πολυπλοκότητα των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών (ενός σταδίου, πολλών σταδίων). Η
παροχή μιας δημόσιας υπηρεσίας είναι αρκετά πιο απλή όταν αυτή αποτελείται από ένα μόνο στάδιο
και οι πληροφορίες που απαιτούνται από άλλες δημόσιες υπηρεσίες ως είσοδοι είναι ελάχιστες.
Αντίθετα, η παροχή γίνεται πιο πολύπλοκη όταν η δημόσια υπηρεσία αποτελείται από πολλά στάδια
με την εμπλοκή πολλαπλών δημόσιων οργανισμών.
3. Ο αριθμός των συμμετεχόντων δημόσιων οργανισμών. Η παροχή πολλών δημόσιων υπηρεσιών από
έναν μόνο δημόσιο οργανισμό είναι λιγότερο πολύπλοκη από την παροχή δημόσιων υπηρεσιών από
πολλούς δημόσιους οργανισμούς. Η τάση είναι προς την ενοποίηση πολλών δημόσιων οργανισμών
κάτω από μια ενιαία (π.χ. εθνική) πύλη ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.
4. Ο αριθμός των υποστηριζόμενων καναλιών επικοινωνίας. Η παροχή δημόσιων υπηρεσιών από ένα
μόνο κανάλι είναι σημαντικά πιο απλή από την παροχή δημόσιων υπηρεσιών από πολλαπλά κανάλια
επικοινωνίας και μάλιστα όταν δίνεται η δυνατότητα εναλλαγής καναλιών κατά τη διάρκεια
εκτέλεσης της υπηρεσίας. Η τάση είναι προς την υιοθέτηση πολυκαναλικών μοντέλων παροχής
υπηρεσιών, όπου το διαδίκτυο αποτελεί ένα μόνο από τα πολλά διαθέσιμα κανάλια επικοινωνίας, το
οποίο ενοποιείται με άλλα κανάλια.
5. Η υποστήριξη ενοποιημένων υπηρεσιών (π.χ. γεγονότων ζωής) ή άλλου παρόμοιου μηχανισμού. Η
ενοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών στη βάση των γεγονότων ζωής (ή άλλου μηχανισμού) παρέχει
σημαντικά πλεονεκτήματα για τον πολίτη, καθώς διευκολύνει την εύρεση των κατάλληλων
υπηρεσιών. Η πολιτοκεντρική παροχή υπηρεσιών είναι από τις βασικές υποσχέσεις της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης, συνεπώς η υποστήριξη ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών είναι ιδιαίτερα
σημαντική.
Με βάση τις διαφορετικές τιμές που μπορεί να πάρουν οι παραπάνω παράμετροι, μπορούμε να
εξετάσουμε πάρα πολλά διαφορετικά μοντέλα παροχής δημόσιων υπηρεσιών. Στην ενότητα αυτή θα
μελετήσουμε ορισμένα μόνο χαρακτηριστικά μοντέλα. Η ανάλυση των χαρακτηριστικών άλλων μοντέλων
αφήνεται ως άσκηση για τους ενδιαφερόμενους αναγνώστες.
Για την παρουσίαση των διαφορετικών μοντέλων παροχής δημόσιων υπηρεσιών θα
χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα της «Έκδοσης δελτίου μετακίνησης Ατόμων με Αναπηρία (ΑμεΑ)». Το
δελτίο αυτό δικαιούνται οικονομικά ασθενή ΑμεΑ. Το δελτίο επιτρέπει στους δικαιούχους να έχουν
εκπτώσεις στα μέσα μεταφοράς. Η αίτηση γίνεται στην περιφέρεια διαμονής τους, από όπου στο τέλος της
διαδικασίας παραλαμβάνεται το δελτίο. Για ευκολία θεωρούμε ότι απαιτούνται δικαιολογητικά από δύο
φορείς τα οποία κατατίθενται στην περιφέρεια. Στην πραγματικότητα, η σχετική διαδικασία είναι αρκετά πιο
πολύπλοκη. Τα διαφορετικά μοντέλα παροχής υπηρεσιών που θα παρουσιάσουμε βασίζονται στη σχετική
βιβλιογραφία και πρακτική, και είναι τα εξής:
• Παραδοσιακή Παροχή Υπηρεσιών (ο πολίτης ως «ταχυδρόμος»)
• Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης (ΗΔ1Σ)
• Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση χωρίς Στάση (ΗΔ0Σ)
Εξετάζουμε το πρώτο μοντέλο σε αυτή την ενότητα και τα επόμενα δύο μοντέλα στην επόμενη ενότητα.
Παραδοσιακή Παροχή Υπηρεσιών (ο πολίτης ως «ταχυδρόμος»)

Στο παραδοσιακό μοντέλο παροχής υπηρεσιών, ο πολίτης θα πρέπει να συγκεντρώσει όλα τα δικαιολογητικά
τα οποία απαιτούνται για την εκκίνηση της διαδικασίας. Τα δικαιολογητικά αυτά θα πρέπει να τα υποβάλει
στον δημόσιο οργανισμό που παρέχει την υπηρεσία. Με τη λήξη των σχετικών ελέγχων ο πολίτης
παραλαμβάνει το δελτίο μετακίνησης (Σχήμα 6.4). Ουσιαστικά, ο πολίτης λειτουργεί ως «ταχυδρόμος» ή ως

«κλητήρας» μεταφέροντας έγγραφα από τον έναν δημόσιο οργανισμό στον άλλο. Το μοντέλο αυτό ίσχυε για
πολλά χρόνια και είναι αποτέλεσμα της δομής της δημόσιας διοίκησης ως παρόχου κατακερματισμένων
υπηρεσιών, ο οποίος δεν ενδιαφέρεται για τις πραγματικές ανάγκες του πολίτη.
Σχήμα 6.4 Παραδοσιακό μοντέλο (ο πολίτης ως «ταχυδρόμος») (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Για τη μελέτη αυτού του μοντέλου αρκεί η χρήση των εννοιών front-office και back-office. Ο πολίτης
επισκέπτεται το front-office κάθε φορέα για την εκτέλεση υπηρεσιών πληροφόρησης και συναλλαγών. Εάν ο
φορέας υποστηρίζει πολλαπλά κανάλια επικοινωνίας στο front-office, ο πολίτης μπορεί να χρησιμοποιήσει
όποιο επιλέξει. Σε αυτό το μοντέλο, η διαχείριση και δρομολόγηση των αιτημάτων των πολιτών γίνεται στο
front-office, το οποίο υποστηρίζει τα κανάλια επικοινωνίας με έναν απλό μηχανισμό συντονισμού και
επικοινωνίας με το back-office.
6.5 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης

Στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης – ΗΔ1Σ (one-stop government), ο πολίτης πραγματοποιεί τον
ελάχιστο δυνατό αριθμό επισκέψεων στους δημόσιους φορείς. Στην καλύτερη περίπτωση έχουμε μόνο μία
επίσκεψη, στην οποία ο πολίτης διεκπεραιώνει το σύνολο των εργασιών που απαιτούνται. Σε αυτή την
ενότητα αρχικά παρουσιάζουμε τέσσερα μοντέλα παροχής υπηρεσιών τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Στη συνέχεια παρουσιάζουμε κάποια χαρακτηριστικά της ΗΔ1Σ και τέλος τις πύλες ηλεκτρονικής
διακυβέρνησης που αποτελούν την πιο διαδεδομένη διαδικτυακή υλοποίηση των μοντέλων ΗΔ1Σ.
6.5.1 Παραδοσιακή Διακυβέρνηση μιας Στάσης

Σε μια παραδοσιακή (μη ηλεκτρονική) εξυπηρέτηση, το κανάλι επικοινωνίας του πελάτη με τη δημόσια
διοίκηση είναι το γκισέ. Συνεπώς, στην «παραδοσιακή» διακυβέρνηση μιας στάσης ουσιαστικά δεν
αξιοποιούνται οι δυνατότητες της τεχνολογίας. Εδώ ο πολίτης επισκέπτεται τον πάροχο της υπηρεσίας και
αιτείται την υπηρεσία. Ο πάροχος φροντίζει να αναζητήσει και να βρει όλα τα σχετικά δικαιολογητικά εντός
της δημόσιας διοίκησης. Στην Ελλάδα, αυτό ονομάζεται αυταπάγγελτη αναζήτηση δικαιολογητικών και έχει
θεσμοθετηθεί για έναν αριθμό δικαιολογητικών στα πλαίσια προγραμμάτων απλούστευσης διοικητικών
διαδικασιών, αλλά όχι για όλα. Τέλος, το έγγραφο παρέχεται στον πολίτη είτε σε δεύτερη επίσκεψή του είτε
μέσω ταχυδρομείου ή ταχυμεταφοράς (Σχήμα 6.5).

Σχήμα 6.5 Παροχή υπηρεσιών μιας στάσης (με κανάλι το γκισέ) (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Ένα παράδειγμα υλοποίησης του μοντέλου αυτού σε εθνική κλίμακα είναι τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών
(ΚΕΠ). Τα ΚΕΠ υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα και υποστηρίζουν την παροχή ενός μεγάλου αριθμού δημόσιων
υπηρεσιών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα ίδια τα ΚΕΠ δεν είναι πάροχοι δημόσιων υπηρεσιών. Ουσιαστικά
λειτουργούν ως front-office για μια σειρά δημόσιων οργανισμών και για μια σειρά δημόσιων υπηρεσιών που
αυτοί παρέχουν. Ο πολίτης επισκέπτεται τα ΚΕΠ και εξουσιοδοτεί τον υπάλληλό τους να συγκεντρώσει εξ
ονόματός του όσα δικαιολογητικά απαιτούνται από τους δημόσιους φορείς (αν κάτι τέτοιο απαιτείται), ώστε
τελικά να υποβληθεί ένας πλήρης φάκελος στον τελικό πάροχο για την εκτέλεση της υπηρεσίας. Το τελικό
αποτέλεσμα (π.χ. έγγραφο) αρχικά αποστελλόταν στον πολίτη με ταχυμεταφορά ή ο πολίτης ενημερωνόταν
για την ολοκλήρωση της διαδικασίας μέσω SMS, ώστε να το παραλάβει. Ωστόσο, πλέον απαιτείται η δεύτερη
επίσκεψη του πολίτη, ώστε να παραλάβει το σχετικό έγγραφο. Για να μπορέσουν τα ΚΕΠ να διεκπεραιώσουν
τις διαφορετικές υποθέσεις που τους έχουν ανατεθεί έχουν δημιουργήσει έναν μηχανισμό επικοινωνίας και
συντονισμού με τα back-office των συνεργαζόμενων δημόσιων φορέων. Παράλληλα, πριν χρόνια, στην
Ελλάδα ο ΟΤΕ λειτουργούσε ένα τηλεφωνικό κέντρο, στο οποίο οι πολίτες μπορούσαν με ένα τηλεφώνημα
να έχουν κάποια πιστοποιητικά στο σπίτι τους πληρώνοντας μέσα από τον λογαριασμό του τηλεφώνου τους
το κόστος της ταχυμεταφοράς. Και σε αυτή την περίπτωση, ο ΟΤΕ είχε δημιουργήσει έναν δικό του μηχανισμό
επικοινωνίας και συντονισμού με τα back-office των συνεργαζόμενων δημόσιων φορέων. Το πρόβλημα με
αυτή την προσέγγιση είναι ότι δεν επιτυγχάνονται οικονομίες κλίμακας. Η προσθήκη και συντήρηση νέων
καναλιών επικοινωνίας απαιτεί σημαντικούς πόρους για τη δημιουργία της σχετικής υποδομής επικοινωνίας
με τα back-office. Εάν αναλογιστεί κανείς τον αριθμό των δημόσιων οργανισμών, εύκολα καταλαβαίνει ότι
χρειάζεται μια καλύτερη προσέγγιση. Εκτός αυτού, δεν υπήρχε συνεργασία μεταξύ των καναλιών, συνεπώς
δεν μπορούσε ένας πολίτης να ξεκινήσει μια δημόσια υπηρεσία σε ένα κανάλι και να πάρει το αποτέλεσμα
από ένα άλλο.
6.5.2 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας Στάσης (ΗΔ1Σ)

Με μια επέκταση του προηγούμενου μοντέλου αξιοποιείται η δυνητική ύπαρξη πολλαπλών καναλιών
επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών και της δημόσιας διοίκησης. Τα κανάλια αυτά μπορεί να είναι
παραδοσιακά (π.χ. γκισέ, τηλέφωνο, ταχυδρομείο) ή είναι ηλεκτρονικά (π.χ. πύλη δημόσιων υπηρεσιών). Το
front-office πλέον περιέχει ουσιαστικά μόνο τα κανάλια επικοινωνίας. Μεταξύ του front-office και του back-
office έχει εισαχθεί ένα νέο επίπεδο με όνομα middle-office (Tambouris, 2001). Ο ρόλος του middle-office
είναι ακριβώς η επικοινωνία και ο συντονισμός μεταξύ των front-office και των back-office. Το middle-office
λειτουργεί συνεπώς ως ένα είδος γραφείου συντονισμού (clearing house) με ευθύνη την ορθή αντιστοίχιση
των αναγκών των πολιτών με τις κατάλληλες δημόσιες υπηρεσίες, οι οποίες θα πρέπει να εκτελούνται με τον
κατάλληλο τρόπο ώστε να παρέχεται η κατάλληλη κάθε φορά δημόσια υπηρεσία και υποπερίπτωσή της.
Πλέον, το middle-office έχει την ευθύνη να επικοινωνήσει με όλους τους εμπλεκόμενους δημόσιους
οργανισμούς (οι οποίοι λειτουργούν ως back-office) και να διακινήσει τα σχετικά έγγραφα μεταξύ φορέων,
εάν κάτι τέτοιο απαιτείται. Τέλος, ο πολίτης μπορεί να λάβει το αποτέλεσμα της υπηρεσίας μέσω του αρχικού
ή και εναλλακτικού καναλιού.

Σχήμα 6.6 Παροχή υπηρεσιών μιας στάσης μέσω πολλαπλών καναλιών (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Στο σενάριο που παρουσιάζεται στο Σχήμα 6.6 φαίνεται ότι ο πολίτης επισκέπτεται την εθνική πύλη
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (gov.gr), όπου αιτείται για το δελτίο μετακίνησης. Το αίτημα μεταφέρεται στο
middle-office, το οποίο είναι υπεύθυνο να ενορχηστρώσει την εκτέλεση των κατάλληλων δημόσιων
υπηρεσιών στους αρμόδιους δημόσιους οργανισμούς, ώστε να συλλεχθούν τα απαιτούμενα δικαιολογητικά
και να εκδοθεί το δελτίο μετακίνησης. Το δελτίο αποστέλλεται στο ΚΕΠ της επιθυμίας του πολίτη, από το
οποίο μπορεί να το παραλάβει. Φυσικά, το σενάριο αυτό είναι ενδεικτικό, καθώς θα μπορούσε κάποιος να
σκεφτεί πολλά εναλλακτικά σενάρια για την εκτέλεση της ίδιας ενοποιημένης δημόσιας υπηρεσίας.
Ένα πρόβλημα αυτού του μοντέλου είναι οι ανησυχίες που πιθανώς να υπάρχουν σε σχέση με την
ιδιωτικότητα των πολιτών. Σε αυτό το μοντέλο, το front-office συγκεντρώνει στοιχεία του πολίτη που
αφορούν πολλαπλές δημόσιες υπηρεσίες και συνεπώς η πιθανή συγκέντρωση και επεξεργασία ή η πιθανή
διαρροή των στοιχείων αυτών προκαλεί εύλογες ανησυχίες.
6.5.3 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση χωρίς Στάση (ΗΔ0Σ)

Στο μοντέλο παροχής υπηρεσιών χωρίς στάση ή αλλιώς Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση χωρίς Στάση – ΗΔ0Σ (no-
stop government), οι υπηρεσίες παρέχονται προληπτικά (proactively) από τη δημόσια διοίκηση χωρίς καμία
ενέργεια του πολίτη, εάν κάτι τέτοιο δεν είναι αναγκαίο (π.χ. Scholta, 2019). Προσέξτε ότι στο Σχήμα 6.7
υπάρχει μόνο ένα βέλος από τον πάροχο ή το front-office προς τον πολίτη. Αυτό δηλώνει ότι ο πολίτης δεν
χρειάζεται να κάνει κάποια αίτηση ή άλλη ενέργεια. Στο παράδειγμά μας, ο πολίτης, κάθε χρόνο, εφόσον
είναι δικαιούχος, θα λαμβάνει το δελτίο μετακίνησης προληπτικά. Σε περίπτωση ψηφιακών υπηρεσιών, το
ψηφιακό δελτίο μετακίνησης θα προστίθεται στο ψηφιακό του πορτοφόλι.

Σχήμα 6.7 Παροχή υπηρεσιών χωρίς στάση (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
6.5.4 Χαρακτηριστικά Ηλεκτρονικής Διακυβέρνηση μιας Στάσης

Η Διακυβέρνηση μιας Στάσης αποτελεί ένα κατανοητό και συνεπώς ισχυρό όραμα για όλη την Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση. Η Διακυβέρνηση μιας Στάσης δεν προϋποθέτει τη χρήση τεχνολογίας. Είναι περισσότερο μια
αντίληψη παρά μια συγκεκριμένη τεχνολογία. Έτσι, μπορούμε να υλοποιήσουμε τις αρχές της
Διακυβέρνησης μιας Στάσης με πολλές τεχνολογίες ή και με καθόλου τεχνολογία. H υλοποίηση της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μιας Στάσης (ΗΣ1Δ) προϋποθέτει μια διασυνδεδεμένη δημόσια διοίκηση
(joined-up government) και μια ολιστική προσέγγιση του συνόλου του δημοσίου (whole-of-government).
Η υλοποίηση ενός μηχανισμού middle-office φαίνεται να έχει σημαντικά πλεονεκτήματα
εξοικονόμησης πόρων και δημιουργίας οικονομιών κλίμακας. Το middle-office χρειάζεται ώστε να
μεταφέρονται δεδομένα από τον έναν φορέα στον άλλο. Οι βασικές απαιτήσεις του είναι η ασφάλεια και η
ταχύτητα. Αποτελεί βασική υποδομή για την ανεύρεση πληροφοριών και υπηρεσιών, την παροχή
ενοποιημένων πληροφοριών και την ολοκλήρωση και εκτέλεση υπηρεσιών.
Από την πλευρά τους, οι πολίτες από ένα τέτοιο μοντέλο θα ήθελαν:
• Εξατομικευμένη (personalised) εξυπηρέτηση σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες.
• Παρουσίαση ενοποιημένων πληροφοριών και παροχή ενοποιημένων υπηρεσιών σε πολιτοκεντρική
λογική.
• Διαθεσιμότητα εναλλακτικών καναλιών.
• Δυνατότητα αλλαγής καναλιού κατά τη διάρκεια της παροχής μιας υπηρεσίας.
• Προστασία προσωπικών δεδομένων.
• Ασφάλεια συναλλαγών.
Οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε ένα τέτοιο μοντέλο σχετίζονται με:

• Νομικό πλαίσιο: Απαιτούνται αλλαγές, αφού στον δημόσιο τομέα όλα γίνονται βάσει νόμων.
• Νέο modus operandi: Απαιτείται μια νέα οργάνωση και ένας νέος τρόπος λειτουργίας του δημόσιου
τομέα.
• Διαχείριση Αλλαγής: Η αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας είναι μεγάλη και η διαχείρισή της θα πρέπει
να γίνει με προσοχή.
• Προσωπικά δεδομένα, ασφάλεια: Η πιθανή ύπαρξη ενός κεντρικού σημείου αποθήκευσης όλων των
στοιχείων των πολιτών εγείρει θέματα προσωπικών δεδομένων και ασφάλειας.
• Τεχνολογική πολυπλοκότητα (εξασφάλιση διαλειτουργικότητας): Τα υφιστάμενα πληροφοριακά
συστήματα θα πρέπει να είναι διαλειτουργικά.

Ορισμένα από τα ανοικτά θέματα που έχει να αντιμετωπίσει η υλοποίηση ενός τέτοιου μοντέλου είναι:
• Ποιος φορέας θα φιλοξενεί το front-office; Είναι το outsourcing μια καλή λύση;
• Ποιος φορέας θα φιλοξενεί το middle-office;
• Πώς θα πειστούν να συνεργαστούν οι δημόσιοι οργανισμοί;
• Πώς θα διαμορφωθούν οι νέες ροές εργασιών;
• Πώς θα διαμορφωθούν οι νέοι σχηματισμοί εξουσίας;
• Ποιες τεχνολογίες θα χρησιμοποιηθούν και με ποιον τρόπο;
6.5.5 Πύλες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Οι πύλες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (egovernment portals) αποτελούν ενιαία σημεία πρόσβασης όλων
των δημόσιων υπηρεσιών μιας περιοχής. Πάρα πολλά κράτη έχουν εθνικές πύλες Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης ωστόσο υπάρχουν πύλες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και σε περιφερειακό και τοπικό
επίπεδο. Παραδείγματα αποτελούν οι παρακάτω:
• Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής: http://www.usa.gov
• Ηνωμένο Βασίλειο: http://www.gov.uk
• Βέλγιο: http://www.belgium.be
• Ελλάδα: http://www.gov.gr/
• Γαλλία: www.service-public.fr
Οι πύλες για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν και στα eGovernment Factsheets, τα οποία
παρουσιάστηκαν στο ενότητα 2.4.3.
Οι πύλες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μπορεί να προσφέρουν ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω:
• Πληροφορίες για δημόσιες υπηρεσίες.
• Συνδέσμους σε άλλους ιστοτόπους που παρέχουν πληροφορίες για δημόσιες υπηρεσίες.
• Δυνατότητα εκτέλεσης δημόσιων υπηρεσιών.
• Συνδέσμους σε άλλους ιστοτόπους όπου παρέχονται ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες.
Σε κάθε περίπτωση οι τεχνολογίες που απαιτούνται διαφέρουν. Ομοίως διαφέρουν τα μοντέλα

παροχής δημόσιων υπηρεσιών που υποστηρίζουν. Ωστόσο, είναι συνηθισμένο η αναζήτηση και εύρεση
πληροφοριών να γίνεται μέσα από τη χρήση μεταδεδομένων (metadata). Οι πύλες επίσης συχνά παρέχουν
δυνατότητες ενιαίας πρόσβασης (single sign-on).
Στη βιβλιογραφία επίσης έχει προταθεί η διαφοροποίηση μεταξύ παθητικών και ενεργητικών πυλών.
Οι παθητικές πύλες (passive portals) συνήθως οργανώνουν την πληροφορία ως μια λίστα με στατική
πληροφόρηση. Η πληροφόρηση αυτή συνήθως είναι επαρκής για την πιο συνηθισμένη περίπτωση ή καλύπτει
πλήρως μια δημόσια υπηρεσία ή μια ενοποιημένη δημόσια υπηρεσία (ή γεγονός ζωής), χωρίς ωστόσο να
παρέχει εξατομικευμένη πληροφόρηση. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της υπηρεσίας «Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου» μπορεί να παρέχονται όλα τα δικαιολογητικά που μπορεί να απαιτηθούν σε όλες τις
περιπτώσεις, χωρίς να είναι απολύτως σαφές ποιο δικαιολογητικό απαιτείται κατά περίσταση ή πώς αυτό
συνδέεται με άλλα δικαιολογητικά και στοιχεία της υπηρεσίας, π.χ. κανάλια επικοινωνίας, κόστος, είδος
διαβατηρίου κ.λπ.
Αντίθετα, στις ενεργητικές πύλες (active portals) υπάρχει διαφοροποίηση της παρεχόμενης
πληροφόρησης και των υπηρεσιών με βάση τα χαρακτηριστικά του επισκέπτη. Εδώ υπάρχει ένα σύστημα το
οποίο επιτρέπει στην πύλη να κατανοήσει το ακριβές προφίλ του επισκέπτη και με βάση αυτό να παρέχει
εξατομικευμένη πληροφόρηση και υπηρεσίες που ταιριάζουν ακριβώς με το προφίλ αυτό. Παράδειγμα
ενεργητικής πύλης αποτελεί η εθνική πύλη της Γαλλίας, όπου, αφού επιλεγεί το γεγονός ζωής ενδιαφέροντος,
μέσω βημάτων προσδιορίζεται η προσωπική κατάσταση του πολίτη, έτσι ώστε να προκύψει το γεγονός ζωής
για τον συγκεκριμένο χρήστη. Η Εικόνα 6.5 δείχνει μια ενδεικτική οθόνη για το γεγονός ζωής «Υιοθεσία
τέκνου» όπου εμφανίζεται το πρώτο βήμα προσδιορισμού της κατάστασης του πολίτη (Μπαρτζά, 2022).

Εικόνα 6.5 Ενδεικτική μεταφρασμένη οθόνη από την εθνική πύλη της Γαλλίας (Πηγή: Μπαρτζά, 2022, με άδεια CC BY
4.0).
Είναι πλέον σύνηθες οι πύλες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης να ακολουθούν μια πολιτοκεντρική προσέγγιση
στην παρουσίαση των δημόσιων υπηρεσιών, που δεν είναι εστιασμένη στην εσωτερική οργάνωση του
δημοσίου. Συνεπώς, οι πύλες ακολουθούν έναν ή και περισσότερους από τους τρόπους οργάνωσης των
δημόσιων υπηρεσιών που παρουσιάστηκαν στην ενότητα 6.2.2.
Η παροχή δημόσιων υπηρεσιών είναι στενά συνδεδεμένη με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Η παροχή αυτή
θα πρέπει πλέον να είναι πολιτοκεντρική, συνεπώς να φροντίζει ώστε οι υπηρεσίες να σχεδιάζονται, να
υλοποιούνται και να προσφέρονται λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των πολιτών. Θα πρέπει συνεπώς να
είναι πολυκαναλική, προσωποποιημένη, πολυγλωσσική, συνεχής και ασφαλής με διασφάλιση της
ιδιωτικότητας και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων.
Στη φάση της πληροφόρησης η παροχή πληροφοριών θα πρέπει να είναι πολυκαναλική και
προσωποποιημένη. Η παροχή προσωποποιημένης πληροφόρησης επιγραμμικά μπορεί να επιτευχθεί με τη
χρήση διαλογικών συστημάτων αλλά και τη χρήση νέων εφαρμογών, όπως τα chatbots.
Στη φάση της εκτέλεσης υπάρχουν πολλά διαφορετικά μοντέλα παροχής υπηρεσιών με βάση μια
σειρά παραμέτρων. Τα πιο ενδιαφέροντα είναι τα μοντέλα της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μιας Στάσης
(ΗΔ1Σ) και της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης χωρίς Στάση (ΗΔ0Σ). Η ΗΔ1Σ προσφέρει ένα απλό και ισχυρό
όραμα για την ανάπτυξη ολόκληρης της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Ωστόσο προσφέρονται πολλές
εναλλακτικές εκδοχές κάνοντας το εγχείρημα της υλοποίησης πολύπλοκο. Η τεχνολογία είναι καθοριστικός
παράγοντας επιτυχίας. Όμως άλλοι παράγοντες (νομικοί, οργανωτικοί, ηθικοί, κουλτούρας) είναι ίσως
περισσότερο σημαντικοί. Η ΗΔ0Σ αναφέρεται στην προληπτική παροχή υπηρεσιών από τη δημόσια διοίκηση
προς τους πολίτες, ακόμη και εάν αυτές δεν έχουν ζητηθεί ρητά από αυτούς.

Ελληνική Δημοκρατία (2022). Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας Δημοσίων Υπηρεσιών, έκδοση 1.1. Ανακτήθηκε
22 Νοεμβρίου 2022, από https://www.e-gif.gov.gr/
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017). Ευρωπαϊκό πλαίσιο διαλειτουργικότητας – Στρατηγική εφαρμογής, COM (2017)
134 final. Ανακτήθηκε 22 Νοεμβρίου 2022, από https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52017DC0134&from=EN
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο (2017). Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1724 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
και του Συμβουλίου, της 2ας Οκτωβρίου 2018, για τη δημιουργία ενιαίας ψηφιακής θύρας με σκοπό
την παροχή πρόσβασης σε πληροφορίες, σε διαδικασίες και σε υπηρεσίες υποστήριξης και επίλυσης
προβλημάτων και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1024/2012. Ανακτήθηκε 10
Ιανουαρίου 2023, από https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:32018R1724
Μπάρτζα, Ε. (2022). Ανάπτυξη ChatBot πληροφόρησης από το δημόσιο τομέα σχετικά με τα ταξίδια στο
εξωτερικό [Διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο]. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022,
από https://apothesis.eap.gr/handle/repo/56960
Ταμπούρης, Ε. (2009). Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας στάσης (one-stop government) και διασυνδεδεμένη
διακυβέρνηση (joined-up government). 2ο συνέδριο Διοικητικών Επιστημόνων, Σύγχρονες Τάσεις της
Διοικητικής Επιστήμης (σελ. 1009-1013). Εκδόσεις Σάκκουλα.
Al-Husban, M. (2015). The Practicality of Public Service Integration. The Electronic Journal of eGovernment,
13(2, 94-93.
European Commission (2016). The Sharing and Reuse Framework for IT Solutions. Ανακτήθηκε 22 Νοεμβρίου
2022, από https://joinup.ec.europa.eu/sites/default/files/custom-
page/attachment/sharing_and_reuse_of_it_solutions_framework_final.pdf
European Commission (2022). State-of-play report on digital interoperability 2022. Ανακτήθηκε 22 Νοεμβρίου
2022, από https://joinup.ec.europa.eu/sites/default/files/news/2022-10/State-of-
play%20report%20%202022%20VFinal.pdf
Kernaghan, K. (2012). Integrated Services. Ιn L. Côté and J.-F. Savard (Εds.), Encyclopedic Dictionary of Public
Administration [online], www.dictionnaire.enap.ca
Leben, Α., & Bohane, Μ. (2004). Architecture of an Active Life-Event Portal: A Knowledge-Based Approach,
Knowledge Management in eGovernment, LNAI 3035, pp. 147-156.
Tambouris, E., Abril-Jimenez, R-M., & Mezzapesa, V. (2018). The Interoperability Quick Assessment Tool
(IQAT©) for Software Solutions Supporting Public Services, Journal of Enterprise Architectures, 1, 1-
12.
Tambouris, E., Kliafas, A., Kalampokis, E., & Tarabanis, K. (2009). Reducing administrative burden through
online dialogues: The case of declaring a property to the Hellenic Cadastre. Proceedings of the 8th
International Conference on Electronic Government, Trauner Druck, pp. 3-10.
Tambouris, E., Outsetari, V., & Tarabanis, K. (2012). On Public Service Provision Informative Phase: A dialogue-
based Model and Platform. International Conference on Theory and Practice of Electronic Governance
(ICEGOV 2012), J. R. Gil-Garcia, N. Helbig & A. Ojo (Eds.), ACM, pp. 132-141.
Tambouris, E., & Tarabanis, K. (2008). Understanding and Scoping Life Events. International Journal of
Electronic Governance 1, (2), 139-154.

Scholta, H., Mertens, W., Kowalkiewicz, M., & Becker, J. (2019). From one-stop shop to no-stop shop: An e-
government stage model. Government Information Quarterly 36 (1), 11-26.
Van der Aalst W. M. P. (1999). «Generic workflow models: how to handle dynamic change and capture
management information?», Proceedings Fourth IFCIS International Conference on Cooperative
Information Systems. CoopIS 99 (Cat. No.PR00384), Edinburgh, UK, pp. 115-126.
EIF (https://ec.europa.eu/isa2/sites/isa/files/eif_brochure_final.pdf)
European Interoperability Framework (EIF) for European Public Services, 2016, 3rd edition (draft)
EIF (https://ec.europa.eu/isa2/sites/isa/files/eif_brochure_final.pdf)
https://moodle.gov30.eu/course/view.php?id=24
https://ec.europa.eu/isa2/sites/isa/files/190329_eira_leaflet_2018-web.pdf
https://joinup.ec.europa.eu/solution/cartography-tool/about
https://ec.europa.eu/isa2/sites/isa/files/report_2016_rev10_single_pages_0.pdf
https://ec.europa.eu/isa2/solutions/interoperability-quick-assessment-toolkit-iqat_en
https://ec.europa.eu/isa2/solutions/imaps_en
https://www.gsis.gr/dimosia-dioikisi/ked/webservices
https://www.gsis.gr/dimosia-dioikisi/ked/webservices/oauth20
Tα MOOC του έργου Gov 3.0 (Erasmus+ έργο): https://moodle.gov30.eu/

Δείτε το μάθημα «Gov 1.0: Foundations of Digital Government».
Academy της ΕΕ, βλ. https://academy.europa.eu/. Κάντε αναζήτηση για μαθήματα σχετικά με
Interoperability.

Κάθε δημόσια υπηρεσία που έχει τουλάχιστον μία είσοδο θα πρέπει να θεωρείται ως ενοποιημένη
δημόσια υπηρεσία: Είναι Σωστό ή Λάθος και γιατί;
a. Σωστό
b. Λάθος
Η σωστή απάντηση είναι η b. Ουσιαστικά, η ενοποίηση δημοσίων υπηρεσιών προϋποθέτει έναν μεγαλύτερο
βαθμό ενοποίησης των προσφερομένων υπηρεσιών. Ωστόσο, ακόμη και στην πιο περιοριστική εκδοχή των
ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών, η σωστή διατύπωση θα ήταν: Κάθε δημόσια υπηρεσία που έχει
τουλάχιστον μία είσοδο η οποία αποτελεί έξοδο μιας άλλης δημόσιας υπηρεσίας θα μπορούσε να θεωρείται
ως ενοποιημένη δημόσια υπηρεσία. Αυτή η σχέση εισόδου-εξόδου είναι ο μικρότερος βαθμός ενοποίησης
ώστε να θεωρηθεί μια δημόσια υπηρεσία ως ενοποιημένη.
Ποιο από τα παρακάτω αντιστοιχεί σε γεγονός ζωής;
a. Έκδοση διαβατηρίου.
b. Συνταγογράφηση φαρμάκου.
c. Μισθοδοσία δημόσιου υπαλλήλου.
d. Ταξίδι στο εξωτερικό.
Η σωστή απάντηση είναι η d. Οι απαντήσεις a και b αναφέρονται σε δημόσιες υπηρεσίες. Η απάντηση c
αναφέρεται σε εσωστρεφή διοικητική διαδικασία που είναι σημαντική για τον υπάλληλο, ωστόσο τα
γεγονότα ζωής θα πρέπει να αφορούν τον πολίτη.
Για ποιον λόγο είναι αναγκαία η ύπαρξη του middle-office στο μοντέλο της ΗΔ1Σ; Σε ποια περίπτωση δεν
θα ήταν αναγκαίο ως διακριτό επίπεδο;
Το middle-office βοηθά στην επίτευξη οικονομιών κλίμακος. Χρειάζεται για να συντονίζει και να δρομολογεί
πληροφορίες και δημόσιες υπηρεσίες μεταξύ των διαφορετικών front-office (τα οποία πλέον στην ουσία
περιέχουν μόνο το κανάλι επικοινωνίας και τον μηχανισμό επικοινωνίας με το middle-office) και back-office.
Θα μπορούσε να μην αποτελεί διακριτό επίπεδο εάν είχαμε μόνο ένα κανάλι επικοινωνίας. Σε αυτή την
περίπτωση η λειτουργικότητά του θα μπορούσε να ενσωματωθεί στο front-office. Φυσικά αυτό είναι
θεωρητικά μόνο δυνατό στο μοντέλο ΗΔ1Σ, καθώς έχουμε απαίτηση για πολυκαναλική παροχή
ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών.

Να επισκεφτείτε τα έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ελλάδα τα οποία αναφέρονται στην ενότητα
3.3.2 και να τα κατατάξετε (α) ως έργα επιπέδου back-office, middle-office, back-office, ή ως ενοποιημένα
συστήματα (β) ως παρόχους υπηρεσιών πληροφόρησης ή συναλλαγής, (γ) ως μητρώα βάσης ή έργα
υποδομής.
Η κατάταξη των έργων μπορεί να γίνει ως εξής:
Gov.gr: Ενιαία Ψηφιακή Πύλη της Δημόσιας Διοίκησης (ΕΨΠ). Μπορεί να θεωρηθεί ως front-office
μέσα από το οποίο παρέχονται ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες από διαφορετικά back-office. Είναι πάροχος
υπηρεσιών συναλλαγής.
Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών (ΕΜΔ)-Μίτος: Είναι πάροχος υπηρεσιών πληροφόρησης, όπου όλη η
πληροφορία υπάρχει στον ιστότοπο, συνεπώς δεν συνδέεται με άλλα back-office.
Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ): Είναι κανάλι επικοινωνίας, ενώ έχει και μηχανισμό middle-office.
Είναι πάροχος υπηρεσιών συναλλαγής.
Taxisnet / myAADE: Είναι ολοκληρωμένο σύστημα. Είναι πάροχος υπηρεσιών συναλλαγής.
Εθνικό Κτηματολόγιο: Είναι ολοκληρωμένο σύστημα. Είναι πάροχος υπηρεσιών συναλλαγής.
Εθνικό Τυπογραφείο: Είναι ολοκληρωμένο σύστημα. Είναι πάροχος υπηρεσιών πληροφόρησης.
Σύζευξις: Είναι έργο υποδομής.
Δι@ύγεια: Είναι ολοκληρωμένο σύστημα. Είναι πάροχος υπηρεσιών πληροφόρησης.
OpenGov: Είναι ολοκληρωμένο σύστημα. Είναι πάροχος υπηρεσιών πληροφόρησης.
Εθνικό Μητρώο Πολιτών: Είναι μητρώο βάσης στο back-office για τα στοιχεία των πολιτών.
Ελληνική Πύλη Ενιαίας Εξυπηρέτησης (Point of Single Contact – PSC): Είναι ολοκληρωμένο σύστημα.
Είναι πάροχος υπηρεσιών πληροφόρησης.
Πλατφόρμα Κέντρου Διαλειτουργικότητας: Είναι middle-office.
Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΗΔΗΣ): Είναι ολοκληρωμένο σύστημα. Είναι
πάροχος υπηρεσιών συναλλαγής.
Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ): Είναι ολοκληρωμένο σύστημα. Είναι
πάροχος υπηρεσιών πληροφόρησης. Μπορεί να θεωρηθεί και ως μητρώο βάσης για τις δημόσιες συμβάσεις.

Κεφάλαιο 7 Διαλειτουργικότητα
Σύνοψη
Η υλοποίηση των νεότερων μοντέλων παροχής υπηρεσιών προϋποθέτει τη διαλειτουργικότητα των
εμπλεκόμενων μερών σε όλα τα επίπεδα. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (European
Interoperability Framework, EIF) παρέχει τις βάσεις για την επίτευξη της διαλειτουργικότητας σε ευρωπαϊκό
επίπεδο. Πρόσφατα, το Ελληνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας επικαιροποιήθηκε εισάγοντας ενδιαφέρουσες
καινοτομίες. Για την επίτευξη σημασιολογικής διαλειτουργικότητας, η χρήση κοινών μοντέλων δεδομένων
(όπως είναι τα βασικά λεξιλόγια) είναι ιδιαίτερα σημαντική. Το Βασικό Λεξιλόγιο Δημόσιας Υπηρεσίας (Core
Public Service Vocabulary, CPSV) αποτελεί μια ευρωπαϊκή προσπάθεια με στόχο ένα κοινό πρότυπο
περιγραφής των δημόσιων υπηρεσιών από όλους τους ευρωπαϊκούς δημόσιους οργανισμούς.
• ανακαλείτε ορισμούς της Διαλειτουργικότητας, καθώς και τις αρχές της σύμφωνα με το EIF,
• χρησιμοποιείτε το εννοιολογικό μοντέλο της Διαλειτουργικότητας σύμφωνα με το EIF,
• παραθέτετε τα επίπεδα της Διαλειτουργικότητας σύμφωνα με το EIF,
• αναλύετε τις διαφορές του Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας από το EIF,
• ανακαλείτε τον ρόλο και τη σημασία των μοντέλων δημόσιων υπηρεσιών,
• περιγράφετε το μοντέλο δημόσιων υπηρεσιών Core Public Sector Vocabulary (CPSV).
Τα νέα μοντέλα παροχής υπηρεσιών που παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο προϋποθέτουν μια
διασυνδεδεμένη δημόσια διοίκηση (joined-up government) και μια ολιστική προσέγγιση του συνόλου του
δημοσίου (whole-of-government). Για την επίτευξη αυτών των στόχων με ταυτόχρονη διαφύλαξη των
σημαντικών επενδύσεων που έχουν γίνει έως τώρα, είναι απαραίτητη η διαλειτουργικότητα
(interoperability). Η διαλειτουργικότητα είναι βασικός παράγοντας ώστε να υλοποιηθεί αποτελεσματικά η
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός γενικότερα. Η διαλειτουργικότητα επιτρέπει
στους διοικητικούς φορείς να ανταλλάσσουν ηλεκτρονικά πληροφορίες τόσο μεταξύ τους όσο και με πολίτες
και επιχειρήσεις, με τρόπους που γίνονται κατανοητοί από όλα τα μέρη.
Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ) θεωρεί ότι ως διαλειτουργικότητα νοείται η
ικανότητα των οργανισμών να αλληλεπιδρούν για την επίτευξη αμοιβαία ωφέλιμων στόχων,
ανταλλάσσοντας πληροφορίες και γνώσεις μέσω των επιχειρησιακών διαδικασιών τους και μέσω της
ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ των οικείων συστημάτων ΤΠΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017).
Το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) αποτελεί παράδειγμα πρωτοπόρου κράτους στην αξιοποίηση της
διαλειτουργικότητας για την ανάπτυξη ενός διασυνδεδεμένου δημόσιου τομέα. Στο ΗΒ η ανάπτυξη δημόσιων
υπηρεσιών73 γίνεται με την αξιοποίηση σχετικών τεχνολογικών προτύπων και οδηγιών και με την
επαναχρησιμοποίηση βασικών υπηρεσιών και υποδομών, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα συμμετοχής του
ιδιωτικού τομέα για την παροχή πόρων (βλ. και ενότητα 14.3.2). Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια προσπαθεί
να ακολουθήσει μια παρόμοια προσέγγιση.
73
https://www.gov.uk/service-toolkit

Σύμφωνα με την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η διαλειτουργικότητα αφορά όλα τα επίπεδα
που έχουν αντίκτυπο στην παροχή ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων (Ευρωπαϊκή
Επιτροπή, 2017):
• νομικών θεμάτων, π.χ. με τη διασφάλιση ότι η νομοθεσία δεν επιβάλλει αδικαιολόγητα εμπόδια στην
επαναχρησιμοποίηση δεδομένων σε διαφορετικούς τομείς πολιτικής·
• οργανωτικών πτυχών, π.χ. με το αίτημα επίσημων συμφωνιών σχετικά με τους όρους που ισχύουν
για αλληλεπιδράσεις μεταξύ οργανισμών·
• ζητημάτων που αφορούν δεδομένα, π.χ. σημασιολογικών ζητημάτων, χρήση κοινών περιγραφών των
δεδομένων που ανταλλάσσονται·
• τεχνικών προκλήσεων, π.χ. με τη δημιουργία της αναγκαίας υποδομής συστημάτων πληροφοριών
που επιτρέπει την αδιάκοπη ροή bits και bytes.
Σε αυτό το κεφάλαιο, παρουσιάζουμε το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (European

Interoperability Framework, EIF), το οποίο βρίσκεται στην τρίτη του έκδοση, αλλά και το νέο Ελληνικό Πλαίσιο
Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ). Στη συνέχεια παρουσιάζουμε μια οικογένεια από μοντέλα δεδομένων που έχουν
αναπτύξει τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξασφάλιση της σημασιολογικής
διαλειτουργικότητας. Εστιάζουμε στο Βασικό Λεξιλόγιο Δημόσιας Υπηρεσίας (Core Public Service Vocabulary,
CPSV) ως ένα προτεινόμενο μοντέλο δεδομένων για τις δημόσιες υπηρεσίες από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
7.2 Επίπεδα Διαλειτουργικότητας

Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ανάλυσης της έννοιας της διαλειτουργικότητας τόσο από ακαδημαϊκούς όσο
και από φορείς. Εδώ παρουσιάζουμε την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία θεωρεί ότι η
διαλειτουργικότητα αφορά ευρύτερα τη συνεργασία δημόσιων οργανισμών και δεν είναι αποκλειστικά και
μόνο τεχνολογικό ζήτημα.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση η διαλειτουργικότητα των δημόσιων υπηρεσιών έχει τα παρακάτω
τέσσερα επίπεδα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017):
Νομική διαλειτουργικότητα. Η νομική διαλειτουργικότητα διασφαλίζει ότι είναι δυνατή η συνεργασία
μεταξύ δημόσιων οργανισμών που λειτουργούν σύμφωνα με διαφορετικά νομικά πλαίσια, πολιτικές και
στρατηγικές. Για να υπάρχει πραγματική διασυνοριακή διαλειτουργικότητα, η νομοθεσία δεν θα πρέπει να
εμποδίζει την εγκατάσταση δημόσιων υπηρεσιών εντός και μεταξύ κρατών μελών, αλλά και να υπάρχουν
σαφείς συμφωνίες σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των διαφορών ως προς τη νομοθεσία σε
διασυνοριακό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της επιλογής θέσπισης νέας νομοθεσίας.
Οργανωτική διαλειτουργικότητα. Η οργανωτική διαλειτουργικότητα αφορά τον τρόπο εναρμόνισης των
επιχειρησιακών διαδικασιών, των ευθυνών και των προσδοκιών των δημόσιων διοικήσεων προκειμένου να
επιτύχουν από κοινού συμφωνημένους και αμοιβαία ωφέλιμους στόχους. Πρακτικά, η οργανωτική
διαλειτουργικότητα συνεπάγεται τεκμηρίωση και ενοποίηση ή εναρμόνιση των επιχειρησιακών διαδικασιών
και δυνατότητα ευχερούς ανταλλαγής συναφών πληροφοριών. Η οργανωτική διαλειτουργικότητα αποσκοπεί
επίσης στην ικανοποίηση των απαιτήσεων της κοινότητας των χρηστών, καθιστώντας τις υπηρεσίες
διαθέσιμες, εύκολα αναγνωρίσιμες, προσβάσιμες και με επίκεντρο τον χρήστη.
Σημασιολογική διαλειτουργικότητα. Η σημασιολογική διαλειτουργικότητα διασφαλίζει ότι, καθ’ όλη τη
διάρκεια των ανταλλαγών μεταξύ μερών, διατηρείται και γίνεται κατανοητή η ακριβής μορφή και η σημασία
των δεδομένων και των πληροφοριών που ανταλλάσσονται, δηλαδή «αποστέλλεται ό,τι γίνεται κατανοητό».
Στο ΕΠΔ η σημασιολογική διαλειτουργικότητα καλύπτει τόσο σημασιολογικές όσο και συντακτικές πτυχές.
Τεχνική διαλειτουργικότητα. Η τεχνική διαλειτουργικότητα καλύπτει εφαρμογές και υποδομές που
συνδέουν συστήματα και υπηρεσίες. Οι πτυχές της τεχνικής διαλειτουργικότητας περιλαμβάνουν τις
προδιαγραφές διεπαφών, τις υπηρεσίες διασύνδεσης, τις υπηρεσίες ενοποίησης δεδομένων, την
παρουσίαση και την ανταλλαγή δεδομένων και τη διασφάλιση πρωτοκόλλων επικοινωνίας.

Μπορούμε να δούμε τα τέσσερα αυτά επίπεδα με το παράδειγμα μιας υποθετικής διαδικασίας για την
έκδοση δελτίου ταυτότητας του σχήματος 7.1.74
Σχήμα 7.1 Τα επίπεδα διαλειτουργικότητας στην έκδοση δελτίου ταυτότητας (από το προσωπικό αρχείο των
7.3 Διαλειτουργικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

H Ευρωπαϊκή Ένωση ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη διαλειτουργικότητα κυρίως των διασυνοριακών
υπηρεσιών (cross-border public services). Έχουμε αναφερθεί ήδη στις σχετικές πρωτοβουλίες και κάποια
εμβληματικά έργα στην ενότητα 3.3.2. Το τρέχον πρόγραμμα διαχείρισης της διαλειτουργικότητας είναι το
Interoperable Europe.75 Η πιο σημαντική πρωτοβουλία είναι το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας
(European Interoperability Framework, EIF ver. 3), το οποίο παρουσιάζουμε στην επόμενη ενότητα. Σε αυτή
την ενότητα θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τις παρακάτω δράσεις:
• Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Αναφοράς Διαλειτουργικότητας (European Interoperability Reference
Architecture, EIRA).
• Εργαλείο Χαρτογράφησης (Cartography Tool, CarTool).
• Παρατηρητήριο Εθνικών Πλαισίων Διαλειτουργικότητας (National Interoperability Framework
Observatory, NIFO).
• Εργαλειοθήκη Γρήγορης Αξιολόγησης Διαλειτουργικότητας (Interoperability Quick Assessment
Toolkit, IQAT©).
74
Το παράδειγμα βασίζεται σε σημειώσεις μαθήματος του ΕΚΔΔΑ των Δ. Κοντογιώργη, Α. Παπαδάκη, Κ. Ράντου και Α.
Στασή
75
https://joinup.ec.europa.eu/collection/interoperable-europe/interoperable-europe

• Αξιολόγηση Ωριμότητας Διαλειτουργικότητας μιας Δημόσιας Υπηρεσίας (Interoperability Maturity
Assessment of a Public Service, IMAPS).
• Ακαδημία Διαλειτουργικής Ευρώπης (Interoperable Europe Academy).
Στην ΕΕ γίνεται προσπάθεια να παρακολουθείται η πρόοδος των εθνικών προσπαθειών και η

ευθυγράμμισή τους με τις ευρωπαϊκές πολιτικές.
7.3.1 Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Αναφοράς Διαλειτουργικότητας

H Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Αναφοράς Διαλειτουργικότητας (European Interoperability Reference
Architecture, EIRA) είναι μια αρχιτεκτονική αναφοράς για τη σχεδίαση συστημάτων παροχής δημόσιων
υπηρεσιών.76 Βασίζεται στη χρήση δομικών στοιχείων (building blocks) και είναι πλήρως συμβατή με το
Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (EIF). Προωθεί την επαναχρησιμοποίηση και τον διαμοιρασμό
διαλειτουργικών λύσεων και επιτρέπει την εύκολη διαχείριση πολλών λύσεων (portfolio management).
Επιτρέπει επίσης την αξιολόγηση του αντίκτυπου εισαγωγής νέας νομοθεσίας. Η αρχιτεκτονική έχει
υλοποιηθεί στη σημειογραφία ArchiMate® στο ανοικτό λογισμικό Archi®.
7.3.2 Εργαλείο Χαρτογράφησης

To Εργαλείο Χαρτογράφησης (Cartography Tool, CarTool) είναι ένα plugin του ανοικτού λογισμικού Archi®
για την υποστήριξη της EIRA. Μια ενδεικτική οθόνη του φαίνεται στην Εικόνα 7.1. Το CarTool έχει
πληθυσμωθεί με στοιχεία από δεκάδες λύσεις (π.χ. συστήματα, μοντέλα κ.λπ.) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
σύμφωνα με το μοντέλο της EIRA.77 Το CarTool επιτρέπει την επεξεργασία των στοιχείων αυτών, αλλά και τη
χρήση ερωτημάτων για την εύρεση των επιθυμητών λύσεων με βάση κάποια κριτήρια αναζήτησης. Τα οφέλη
χρήσης του περιλαμβάνουν:
• Ανάπτυξη νέων συστημάτων, π.χ. με επαναχρησιμοποίηση.
• Νέα νομοθεσία, π.χ. με ανάλυση επιπτώσεων.
• Δημόσιες προμήθειες, π.χ. με εύρεση προδιαγραφών, building blocks κ.λπ.
• Διαχείριση χαρτοφυλακίου λύσεων, π.χ. με σύγκριση, αξιολόγηση κ.λπ.
Εικόνα 7.1 Ενδεικτική οθόνη του CarTool78 (Πηγή: joinup, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
76
https://joinup.ec.europa.eu/collection/european-interoperability-reference-architecture-eira/about
77
https://joinup.ec.europa.eu/collection/european-interoperability-reference-architecture-eira/news/cartography-
tool-cartool
78
https://joinup.ec.europa.eu/sites/default/files/distribution/access_url/2020-07/10fd51ad-4ba6-406d-b235-
2d22e51b4706/CarTool%20v3.1.0%20Userguide.pdf

7.3.3 Παρατηρητήριο Εθνικών Πλαισίων Διαλειτουργικότητας
Σχεδόν όλα τα κράτη μέλη έχουν εθνικά πλαίσια διαλειτουργικότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης τα οποία
θα πρέπει να εναρμονίζονται με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, η δράση
Παρατηρητήριο Εθνικών Πλαισίων Διαλειτουργικότητας (National Interoperability Framework Observatory,
NIFO) αποσκοπεί στην παρακολούθηση της προόδου των εθνικών προσπαθειών σε θέματα
διαλειτουργικότητας, καθώς και της ευθυγράμμισής τους με τις ευρωπαϊκές πολιτικές.79 Τα αποτελέσματα
της σύγκρισης των κρατών μελών για το 2021 έχουν δημοσιευτεί σε μια αναφορά (European Commission,
2022).
7.3.4 Εργαλειοθήκη Γρήγορης Αξιολόγησης Διαλειτουργικότητας

Ο στόχος της Εργαλειοθήκης Γρήγορης Αξιολόγησης Διαλειτουργικότητας (Interoperability Quick Assessment
Toolkit, IQAT©) είναι να επιτρέψει στους ενδιαφερόμενους να αξιολογήσουν τη δυνητική
διαλειτουργικότητα της ψηφιακής δημόσιας υπηρεσίας τους.80 Το IQAT© δεν μετράει ούτε αξιολογεί την
πραγματική διαλειτουργικότητα της ψηφιακής εφαρμογής. Μετράει ουσιαστικά τη συμβατότητα της
εφαρμογής με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (Tambouris et al., 2018). Η Εικόνα 7.2 παρουσιάζει
τη γενική αρχιτεκτονική της αξιολόγησης. Στην πράξη, το IQAT© είναι ένα επιγραμμικό ερωτηματολόγιο το
οποίο μετά τη συμπλήρωσή του αποτιμά τα επίπεδα διαλειτουργικότητας μιας εφαρμογής και δίνει
συμβουλές για τη βελτίωση της διαλειτουργικότητάς της.
Εικόνα 7.2 Αρχιτεκτονική αξιολόγησης IQAT©81 (Πηγή: joinup, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
7.3.5 Αξιολόγηση Ωριμότητας Διαλειτουργικότητας μιας Δημόσιας Υπηρεσίας

H Αξιολόγηση Ωριμότητας Διαλειτουργικότητας μιας Δημόσιας Υπηρεσίας (Interoperability Maturity
Assessment of a Public Service, IMAPS)82 είναι ένα επιγραμμικό ερωτηματολόγιο το οποίο έχει σχεδιαστεί για
την αυτοαξιολόγηση της διαλειτουργικότητας οποιασδήποτε δημόσιας υπηρεσίας ανεξαρτήτως πεδίου και
79
https://joinup.ec.europa.eu/collection/nifo-national-interoperability-framework-observatory
80
https://joinup.ec.europa.eu/collection/european-interoperability-reference-architecture-
eira/solution/interoperability-quick-assessment-toolkit/release/v200
81
82
https://joinup.ec.europa.eu/collection/imaps-interoperability-maturity-assessment-public-service/solution/imaps

διοικητικού επιπέδου. Το IMAPS δεν αξιολογεί ψηφιακές εφαρμογές, αυτός είναι ο στόχος του IQAT©. Το
IMAPS εξετάζει τρεις περιοχές ενδιαφέροντος (Εικόνα 7.3):
• Service Delivery (D) – Αφορά την παράδοση της ψηφιακής δημόσιας υπηρεσίας.
• Service Consumption (C) – Αφορά τη χρήση υπηρεσιών από άλλους δημόσιους φορείς ή επιχειρήσεις.
• Service Management (B) – Αφορά τον έλεγχο των ροών που σχετίζονται με το εξωτερικό περιβάλλον.
Περιέχει τη διαχείριση της υπηρεσίας, την επιχειρησιακή αρχιτεκτονική, τις προμήθειες και τη
διαχείριση του επιπέδου της υπηρεσίας.
Εικόνα 7.3 Περιοχές ενδιαφέροντος IMAPS83 (Πηγή: europa, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
7.3.6 Ακαδημία Διαλειτουργικής Ευρώπης

H Ακαδημία Διαλειτουργικής Ευρώπης (Interoperable Europe Academy) έχει στόχο να συνεισφέρει στη
βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων των δημόσιων υπαλλήλων στον τομέα της διαλειτουργικότητας ώστε
να υποστηρίξει τις σχετικές πολιτικές, την παροχή υπηρεσιών και την αξιολόγηση του αντικτύπου.84 Το όραμα
της Ακαδημίας Διαλειτουργικής Ευρώπης είναι να συνεχίσει να παρέχει επιγραμμικά μαθήματα, που καθένας
μπορεί να παρακολουθήσει με τον δικό του ρυθμό, είναι διαθέσιμα 24/7 και συνοδεύονται από ζωντανές
διαλέξεις τόσο επιγραμμικά όσο και πρόσωπο-με-πρόσωπο. Η πρωτοβουλία αυτή φιλοξενείται από την
πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης EU Academy, η οποία συγκεντρώνει σχετικές δραστηριότητες και πόρους
από όλα τα ινστιτούτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
7.4 Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (EIF)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από νωρίς, αναγνώρισε την ανάγκη διαλειτουργικότητας μεταξύ των δημόσιων
διοικήσεων της Ευρώπης και υποστήριξε προγράμματα ανάπτυξης, προώθησης και χρήσης λύσεων
διαλειτουργικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2010 εξέδωσε ανακοίνωση με τίτλο «Προς τη
διαλειτουργικότητα των ευρωπαϊκών δημόσιων υπηρεσιών», η οποία περιέχει ως παραρτήματα την
ευρωπαϊκή στρατηγική διαλειτουργικότητας και το πρώτο ευρωπαϊκό πλαίσιο διαλειτουργικότητας
(European Interoperability Framework, EIF). Έκτοτε το ευρωπαϊκό πλαίσιο διαλειτουργικότητας λειτούργησε
ως σημείο αναφοράς σε ολόκληρη την Ένωση και πέρα από αυτή, και αποτέλεσε τη βάση των περισσότερων
εθνικών πλαισίων και στρατηγικών διαλειτουργικότητας. Η τελευταία επικαιροποίηση του EIF έγινε το 2017
(Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017).
Η εφαρμογή του ευρωπαϊκού πλαισίου διαλειτουργικότητας διέπεται από το εξής όραμα: «Οι
δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να παρέχουν βασικές διαλειτουργικές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες με
επίκεντρο τον χρήστη προς επιχειρήσεις και πολίτες, σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο, υποστηρίζοντας την
ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων σε ολόκληρη
την Ένωση» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017).
83
84
https://joinup.ec.europa.eu/collection/digital-skills-public-sector/solution/interoperable-europe-academy/about

Εικόνα 7.4 Σχέση μεταξύ των διαφόρων πλαισίων (από Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017) (Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
Το EIF προορίζεται ως πλαίσιο γενικής εφαρμογής που μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις δημόσιες διοικήσεις
όλων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποτελεί ουσιαστικά έναν κοινό παρονομαστή σχετικών
πρωτοβουλιών σε όλα τα επίπεδα, ευρωπαϊκού, εθνικού, περιφερειακού και τοπικού επιπέδου,
συμπεριλαμβάνοντας δημόσιες διοικήσεις, πολίτες και επιχειρήσεις. Καθώς τα κράτη μέλη έχουν
διαφορετικά διοικητικά και πολιτικά συστήματα, κατά τη μεταφορά του EIF στο εθνικό πλαίσιο πρέπει να
λαμβάνονται υπόψη οι εθνικές ιδιαιτερότητες. Αναμένεται ότι τα Εθνικά Πλαίσια Διαλειτουργικότητας
(National Interoperability Frameworks, NIF), καθώς και τα Τομεακά Πλαίσια Διαλειτουργικότητας (Domain,
Interoperability Frameworks, DIF), όπως π.χ. στην υγεία, θα στηριχτούν στο EIF, προσθέτοντας νέα ή
προσαρμόζοντας υπάρχοντα στοιχεία. Η σχέση μεταξύ EIF, NIF και DIF απεικονίζεται στην Εικόνα 7.4.
Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας περιέχει:
• 12 αρχές (principles)
• 1 εννοιολογικό μοντέλο (conceptual model)
• 4 επίπεδα (layers)
• 47 συστάσεις προς τους ευρωπαϊκούς δημόσιους οργανισμούς
Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τα τρία πρώτα στοιχεία.
7.4.1 Αρχές (Principles)

Οι αρχές, πάνω στις οποίες βασίζεται το EIF, είναι θεμελιώδεις πτυχές συμπεριφοράς που κατευθύνουν τις
δράσεις διαλειτουργικότητας. Οι δώδεκα βασικές αρχές ομαδοποιούνται σε τέσσερις κατηγορίες:
1. Αρχή που καθορίζει το πλαίσιο των δράσεων της ΕΕ για τη διαλειτουργικότητα (αριθ. 1).
2. Βασικές αρχές διαλειτουργικότητας (αριθ. 2 έως 5).
3. Αρχές που αφορούν τις γενικές ανάγκες και προσδοκίες των χρηστών (αριθ. 6 έως 9).
4. Θεμελιώδεις αρχές για τη συνεργασία μεταξύ δημόσιων διοικήσεων (αριθ. 10 έως 12).
Βασική αρχή 1: Επικουρικότητα και αναλογικότητα

Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, η λήψη των αποφάσεων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει
να λαμβάνει χώρα όσο το δυνατόν πιο κοντά στον πολίτη. Το EIF προβλέπεται να αποτελεί τον «κοινό
παρονομαστή» των πολιτικών διαλειτουργικότητας στα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διαθέτουν
επαρκή ελευθερία για την ανάπτυξη των οικείων NIF όσον αφορά τις συστάσεις του EIF. Τα NIF αναμένεται
να προσαρμοστούν και να επεκταθούν έτσι ώστε να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι εθνικές ιδιαιτερότητες.

Βασική αρχή 2: Ανοικτός χαρακτήρας
Στο πλαίσιο διαλειτουργικών δημόσιων υπηρεσιών, η έννοια του ανοικτού χαρακτήρα αφορά κυρίως
δεδομένα, προδιαγραφές και λογισμικό.
Βασική αρχή 3: Διαφάνεια

Η διαφάνεια στο πλαίσιο του EIF αναφέρεται στα εξής:
• Στο να έχουν οι άλλες δημόσιες διοικήσεις, πολίτες και επιχειρήσεις τη δυνατότητα να
παρακολουθούν και να κατανοούν διοικητικούς κανόνες, διαδικασίες, δεδομένα, υπηρεσίες και τη
διαδικασία λήψης αποφάσεων.
• Στη διασφάλιση της διαθεσιμότητας διεπαφών με εσωτερικά πληροφοριακά συστήματα.
• Στη διασφάλιση του δικαιώματος προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
Βασική αρχή 4: Δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης

Η επαναχρησιμοποίηση σημαίνει ότι οι δημόσιες διοικήσεις που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένο πρόβλημα
υιοθετούν λύσεις άλλων φορέων που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές σε άλλες περιστάσεις. Αυτό
προϋποθέτει ότι η δημόσια διοίκηση είναι ανοικτή στην ανταλλαγή λύσεων, εννοιών, πλαισίων,
προδιαγραφών, εργαλείων και στοιχείων διαλειτουργικότητας με άλλους φορείς, κάτι που συναντά
προκλήσεις. Το πλαίσιο ανταλλαγής και επαναχρησιμοποίησης για λύσεις ΤΠ του ISA² παρέχει συστάσεις που
βοηθούν τις δημόσιες διοικήσεις να αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις και να ανταλλάσσουν/
επαναχρησιμοποιούν κοινές λύσεις ΤΠ (European Commission, 2016). Η ευρωπαϊκή πλατφόρμα joinup85
μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την ανταλλαγή καλών πρακτικών και λύσεων.
Βασική αρχή 5: Τεχνολογική ουδετερότητα και φορητότητα των δεδομένων

Κατά την ανάπτυξη ευρωπαϊκών δημόσιων υπηρεσιών, οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να αναβάλλουν τις
αποφάσεις σχετικά με την τεχνολογία όσο το δυνατόν περισσότερο, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι
τεχνολογικές εξαρτήσεις, να αποφεύγεται η επιβολή συγκεκριμένων τεχνικών εφαρμογών ή προϊόντων στα
στελέχη τους και να μπορούν να προσαρμόζονται στο ταχέως εξελισσόμενο τεχνολογικό περιβάλλον. Οι
δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να παρέχουν τη δυνατότητα πρόσβασης και επαναχρησιμοποίησης των
δημόσιων υπηρεσιών και δεδομένων τους ανεξάρτητα από συγκεκριμένες τεχνολογίες ή προϊόντα.
Βασική αρχή 6: Λειτουργία με επίκεντρο τον χρήστη

Οι ανάγκες των χρηστών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό των δημόσιων υπηρεσιών
που θα πρέπει να παρέχονται και του τρόπου παροχής τους, συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω:
πολυκαναλική παροχή υπηρεσιών· ενιαίο σημείο επαφής· συστηματική συγκέντρωση, αξιολόγηση και χρήση
παρατηρήσεων χρηστών· υποστήριξη της αρχής μόνον άπαξ· παροχή μόνο απαραίτητων πληροφοριών από
τους πολίτες.
Βασική αρχή 7: Ένταξη και προσβασιμότητα

Η ένταξη αφορά τη δυνατότητα που πρέπει να δοθεί στον καθένα να αξιοποιεί πλήρως τις ευκαιρίες που
προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για πρόσβαση και χρήση ευρωπαϊκών δημόσιων υπηρεσιών, ώστε να
αίρεται το κοινωνικό και οικονομικό χάσμα, καθώς και ο αποκλεισμός. Η προσβασιμότητα διασφαλίζει ότι
άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένοι και λοιπές ομάδες μειονεκτούντων ατόμων μπορούν να χρησιμοποιούν
δημόσιες υπηρεσίες σε επίπεδα συγκρίσιμα με τα επίπεδα υπηρεσιών που παρέχονται σε άλλους πολίτες.
Η ένταξη και η προσβασιμότητα πρέπει να αποτελούν μέρος του συνολικού κύκλου ζωής για την ανάπτυξη
ευρωπαϊκών δημόσιων υπηρεσιών όσον αφορά τον σχεδιασμό, το περιεχόμενο των πληροφοριών και την
παροχή της υπηρεσίας. Θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις προδιαγραφές ηλεκτρονικής προσβασιμότητας
που είναι ευρέως αποδεκτές σε ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο. Η ένταξη και η προσβασιμότητα συνήθως
συνεπάγονται πολυκαναλική παροχή υπηρεσιών. Η παραδοσιακή έγχαρτη ή κατ’ ιδίαν παροχή υπηρεσίας
μπορεί να χρειαστεί να συνυπάρξει με την ηλεκτρονική παροχή.
85
https://joinup.ec.europa.eu/

Βασική αρχή 8: Ασφάλεια και προστασία της ιδιωτικής ζωής
Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις πρέπει να αισθάνονται ότι, όταν αλληλεπιδρούν με δημόσιες αρχές, το
πράττουν σε ασφαλές και αξιόπιστο περιβάλλον και σε πλήρη συμμόρφωση με τους συναφείς κανονισμούς,
π.χ. τον κανονισμό και την οδηγία για την προστασία δεδομένων,86 και τον κανονισμό σχετικά με την
ηλεκτρονική ταυτοποίηση και τις υπηρεσίες εμπιστοσύνης.87 Οι δημόσιες διοικήσεις πρέπει να εγγυώνται
την ιδιωτική ζωή των πολιτών και την εμπιστευτικότητα, τη γνησιότητα, την ακεραιότητα και τη μη άρνηση
αναγνώρισης των πληροφοριών που υποβλήθηκαν από πολίτες και επιχειρήσεις.
Βασική αρχή 9: Πολυγλωσσία

Οι ευρωπαϊκές δημόσιες υπηρεσίες μπορούν δυνητικά να χρησιμοποιηθούν από οποιονδήποτε σε όλα τα
κράτη μέλη. Επομένως, η πολυγλωσσία χρειάζεται προσεκτική εξέταση κατά τον σχεδιασμό. Πρέπει να
βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ των προσδοκιών των πολιτών και των επιχειρήσεων, ώστε να εξυπηρετούνται
στη γλώσσα τους ή την προτιμώμενη γλώσσα τους, και της ικανότητας των δημόσιων διοικήσεων των κρατών
μελών να προσφέρουν υπηρεσίες σε όλες τις επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πολυγλωσσική
πτυχή της διαλειτουργικότητας επανέρχεται επίσης στο προσκήνιο όταν οι δημόσιες υπηρεσίες απαιτούν
ανταλλαγή μεταξύ πληροφοριακών συστημάτων πέρα από γλωσσικά σύνορα, δεδομένου ότι πρέπει να
διατηρηθεί το νόημα των ανταλλασσόμενων πληροφοριών.
Βασική αρχή 10: Διοικητική απλούστευση

Όπου είναι εφικτό, οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να επιδιώκουν τον εξορθολογισμό και την απλούστευση
των διοικητικών διαδικασιών τους βελτιώνοντας ή εξαλείφοντας τις διαδικασίες που δεν παρέχουν
προστιθέμενη αξία στους πολίτες. Η ψηφιοποίηση δημόσιων υπηρεσιών θα πρέπει να πραγματοποιηθεί
σύμφωνα με την αρχή του εξ ορισμού ψηφιακού χαρακτήρα (digital by default), ώστε να υπάρχει τουλάχιστον
ένας ψηφιακός δίαυλος διαθέσιμος για πρόσβαση και χρήση.
Βασική αρχή 11: Διατήρηση των πληροφοριών

Η νομοθεσία προβλέπει ότι οι αποφάσεις και τα δεδομένα αποθηκεύονται, και η πρόσβαση σε αυτά είναι
δυνατή για καθορισμένο χρονικό διάστημα. Συνεπώς, απαιτείται ψηφιοποίηση σε νέα μέσα όταν τα παλαιά
μέσα καθίστανται παρωχημένα. Για την εγγύηση της μακροπρόθεσμης διατήρησης ηλεκτρονικών αρχείων
και λοιπών ειδών πληροφοριών, θα πρέπει να επιλέγονται μορφότυποι που διασφαλίζουν τη
μακροπρόθεσμη προσβασιμότητα, συμπεριλαμβανομένης της διαφύλαξης των αντίστοιχων ηλεκτρονικών
υπογραφών ή σφραγίδων. Συνιστάται η ύπαρξη «πολιτικής διατήρησης» των πληροφοριών.
Βασική αρχή 12: Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας

Θα πρέπει να αξιολογούνται η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα διαφορετικών λύσεων
διαλειτουργικότητας και τεχνολογικών επιλογών λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των χρηστών, την
αναλογικότητα και την ισορροπία μεταξύ κόστους και ωφέλειας.
86
Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την
προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την
ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών. Οδηγία (EE) 2016/680 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του
Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων
προσωπικού χαρακτήρα από αρμόδιες αρχές για τους σκοπούς της πρόληψης, διερεύνησης, ανίχνευσης ή δίωξης
ποινικών αδικημάτων ή της εκτέλεσης ποινικών κυρώσεων.
87
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 910/2014 σχετικά με την ηλεκτρονική ταυτοποίηση και τις υπηρεσίες εμπιστοσύνης για
ηλεκτρονικές συναλλαγές στην εσωτερική αγορά.

7.4.2 Το Μοντέλο Διαλειτουργικότητας
Το EIF προτείνει το μοντέλο διαλειτουργικότητας που φαίνεται στην Εικόνα 7.5.
Εικόνα 7.5 Το μοντέλο διαλειτουργικότητας (Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Τα τέσσερα επίπεδα έχουν ήδη αναλυθεί προηγουμένως. Επιπλέον παρατηρούμε:
Διακυβέρνηση της διαλειτουργικότητας. Η διακυβέρνηση της διαλειτουργικότητας αφορά αποφάσεις

σχετικά με πλαίσια διαλειτουργικότητας, θεσμικούς διακανονισμούς, οργανωτικές δομές, ρόλους και
ευθύνες, πολιτικές, συμφωνίες και λοιπές πτυχές διασφάλισης και παρακολούθησης της
διαλειτουργικότητας σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ.
Διακυβέρνηση ενοποιημένων (ή ολοκληρωμένων) δημόσιων υπηρεσιών. Η παροχή ευρωπαϊκών δημόσιων

υπηρεσιών συχνά προϋποθέτει τη συνεργασία διαφορετικών δημόσιων διοικήσεων για την κάλυψη αναγκών
των τελικών χρηστών και την παροχή δημόσιων υπηρεσιών με ενοποιημένο τρόπο. Σε περίπτωση που
εμπλέκονται πολλοί οργανισμοί, υπάρχει ανάγκη συντονισμού και διακυβέρνησης από τις αρχές με εντολή
σχεδιασμού, εφαρμογής και λειτουργίας ευρωπαϊκών δημόσιων υπηρεσιών. Η διακυβέρνηση των
υπηρεσιών αυτών είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλίζονται: η ενοποίηση, η απρόσκοπτη εκτέλεση,
η επαναχρησιμοποίηση υπηρεσιών και δεδομένων, και η ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και «δομοστοιχείων»
(ένα «δομοστοιχείο» είναι μια αυτοτελής, διαλειτουργική και αντικαταστάσιμη μονάδα που εμπεριέχει
εσωτερική δομή).
7.4.3 Εννοιολογικό Μοντέλο Παροχής Ενοποιημένων Δημόσιων Υπηρεσιών

Το εννοιολογικό μοντέλο (conceptual model) για την παροχή ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών φαίνεται
στην Εικόνα 7.6. Η δομή του μοντέλου συνίσταται στα εξής:
• «παροχή ενοποιημένων υπηρεσιών» που βασίζεται σε μια «λειτουργία συντονισμού» για την
εξάλειψη της πολυπλοκότητας για τον τελικό χρήστη·
• πολιτική παροχής υπηρεσίας «καμία λάθος πόρτα» («no wrong door»), για την παροχή εναλλακτικών
λύσεων και διαύλων για παροχή υπηρεσιών, με την ταυτόχρονη διασφάλιση της διαθεσιμότητας
ψηφιακών διαύλων (εκ προεπιλογής ψηφιακών)·
• επαναχρησιμοποίηση δεδομένων και υπηρεσιών για μείωση του κόστους και βελτίωση της
ποιότητας και της διαλειτουργικότητας των υπηρεσιών·
• κατάλογοι που περιγράφουν υπηρεσίες και άλλα στοιχεία του ενεργητικού με δυνατότητα
επαναχρησιμοποίησης για αύξηση της ευρεσιμότητας και της χρήσης τους·
• διακυβέρνηση ενοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών·
• ασφάλεια και προστασία της ιδιωτικής ζωής.

Εικόνα 7.6 Εννοιολογικό μοντέλο παροχής ενοποιημένων δημοσίων υπηρεσιών (Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017,
7.5 Διαλειτουργικότητα στην Ελλάδα

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε τρεις εμβληματικές δράσεις με ιδιαίτερη σημασία για τη
διαλειτουργικότητα των δημόσιων υπηρεσιών στην Ελλάδα. Αυτές είναι οι δύο σημαντικές πύλες, το νέο
Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ) και το Κέντρο Διαλειτουργικότητας (ΚΕΔ).
7.5.1 Εθνικές Πύλες Πληροφόρησης και Συναλλαγών

Το gov.gr είναι η νέα διαδικτυακή πύλη του ελληνικού κράτους. Φιλοξενεί όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες
των υπουργείων, φορέων, οργανισμών και ανεξάρτητων αρχών του δημοσίου, που παρέχονται ήδη μέσω
διαδικτύου. Η πύλη έχει περιγραφεί στην ενότητα 3.3.2 και έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση, καθώς αποτελεί έναν βασικό πυλώνα για την υλοποίηση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης
μιας Στάσης (ΗΔ1Σ) στην Ελλάδα. Μάλιστα, έχουν δημοσιευτεί οδηγίες που πρέπει να ακολουθούν όσοι
αναπτύσουν ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, ώστε αυτές να μοιάζουν αισθητικά με τις υπηρεσίες του gov.gr.88
Σημαντική ωστόσο είναι και η νέα πύλη πληροφόρησης για τις δημόσιες υπηρεσίες, δηλαδή το Εθνικό
Μητρώο Διαδικασιών (ΕΜΔ)-Μίτος. Το ΕΜΔ έχει περιγραφεί στην ενότητα 3.3.2. Η πύλη αποτελεί μια
φιλόδοξη προσπάθεια καταγραφής όλων των δημόσιων υπηρεσιών με βάση το πρότυπο καταγραφής CPSV-
AP.
7.5.2 Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ)

Το νέο Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ) εκπονήθηκε και τέθηκε σε λειτουργία το 2022 (Ελληνική
Δημοκρατία, 2022α). Αποτελεί ουσιαστικά το δεύτερο εθνικό πλαίσιο διαλειτουργικότητας. Το νέο ΕΠΔ είναι
πλήρως συμβατό με το EIF ver. 3, συνεπώς ενστερνίζεται πλήρως τις 12 αρχές, τα 4 επίπεδα και το
εννοιολογικό μοντέλο παροχής ΕΔΥ του EIF, ενώ περιέχει 77 απαιτήσεις. Περιέχει επίσης κάποια επιπλέον
ενδιαφέροντα στοιχεία (Εικόνα 7.7).
88
https://guide.services.gov.gr/

Εικόνα 7.7 Οικοσύστημα διαλειτουργικότητας (Πηγή: Ελληνική Δημοκρατία, 2022α, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Η βασική καινοτομία του ΕΠΔ είναι ότι εισάγει για πρώτη φορά το οικοσύστημα διαλειτουργικότητας. Το ΕΠΔ
θεωρεί ότι η αποτελεσματική διαχείριση των ζητημάτων διαλειτουργικότητας απαιτεί τη δημιουργία ενός
οικοσυστήματος διαλειτουργικότητας με σκοπό την εξασφάλιση ενός ολιστικού, ανοικτού, δυναμικού και
υποστηρικτικού περιβάλλοντος για την παροχή και την υποστήριξη ολοκληρωμένων (ή ενοποιημένων)
δημόσιων υπηρεσιών. Στόχος είναι οι εμπλεκόμενοι φορείς να μπορούν να συνεργάζονται μεταξύ τους ως
ενιαίο σύστημα, διατηρώντας ταυτόχρονα την αυτονομία τους. Σύμφωνα με το ΕΠΔ, το οικοσύστημα
διαλειτουργικότητας περιλαμβάνει τις πολιτικές και διαδικασίες, τα συστήματα και τις πληροφορίες, τα
οποία σε συνδυασμό με τους ανθρώπινους πόρους επιτρέπουν την παροχή ολοκληρωμένων δημόσιων
υπηρεσιών. Τα δομικά στοιχεία που συνθέτουν το οικοσύστημα διαλειτουργικότητας, το οποίο
αναπτύσσεται σύμφωνα με τις αρχές διαλειτουργικότητας και καλύπτει τις ανάγκες των τεσσάρων επιπέδων
διαλειτουργικότητας, περιλαμβάνουν την εργαλειοθήκη διαλειτουργικότητας, τη δημόσια συμμετοχή, την
ασφάλεια και προστασία της ιδιωτικότητας και το κέντρο γνώσης και υποστήριξης. Το οικοσύστημα
συμπληρώνεται επίσης με τις πολιτικές διακυβέρνησης ολοκληρωμένων δημόσιων υπηρεσιών. Τα στοιχεία
εργαλειοθήκη διαλειτουργικότητας, δημόσια συμμετοχή και το κέντρο γνώσης και υποστήριξης είναι
επιπλέον καινοτομίες που δεν υπάρχουν στο EIF ver. 3.
Εικόνα 7.8 Εργαλειοθήκη διαλειτουργικότητας (Πηγή: Ελληνική Δημοκρατία, 2022α, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Τα περιεχόμενα της εργαλειοθήκης διαλειτουργικότητας φαίνονται στην Εικόνα 7.8 και περιλαμβάνουν
βασικά μητρώα (ή μητρώα βάσης), ανοικτά δεδομένα, προγραμματιστικές διεπαφές (APIs), δομημένη
αποτύπωση των οργανισμών και των δημόσιων υπηρεσιών, το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη

διαλειτουργικότητα, τεχνικά και σημασιολογικά πρότυπα, επαναχρησιμοποιήσιμα δομικά στοιχεία και
καινοτόμες λύσεις. Τα μεταδεδομένα των στοιχείων της εργαλειοθήκης της διαλειτουργικότητας είναι και
αυτά ιδιαίτερα σημαντικά για την επίτευξη διαλειτουργικών ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών. Συνεπώς, η
εργαλειοθήκη περιέχει συστατικά που υπήρχαν στο EIF, αλλά και νέα στοιχεία τα οποία θεωρούνται
σημαντικά και θα πρέπει να συντηρούνται συστηματικά για τη σωστή διαχείριση της διαλειτουργικότητας.
Η δημόσια συμμετοχή περιλαμβάνει την άμεση ή έμμεση συμμετοχή των ενδιαφερομένων στη λήψη
αποφάσεων σχετικά με πολιτικές, σχέδια, έργα, λύσεις ή προγράμματα διαλειτουργικότητας για τα οποία
έχουν συμφέρον και θα πρέπει να εξασφαλίζει την ένταξη (enable), δέσμευση (engage) και
ενδυνάμωση(empower) των χρηστών. Περιλαμβάνει και προβλέπει δράσεις συνδημιουργίας των ΟΔΥ.
Τέλος, το ΕΠΔ προβλέπει τη δημιουργία ενός Κέντρου Γνώσης και Υποστήριξης σε θέματα
διαλειτουργικότητας σε εθνικό επίπεδο, το οποίο θεωρείται ότι θα συμβάλλει ουσιαστικά στην υποστήριξη
των στόχων διαλειτουργικότητας σε εθνικό, τομεακό, τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Το νέο Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας δημόσιων υπηρεσιών της Ελλάδας περιέχει έναν οδηγό
εφαρμογής με περιεκτικές κατευθύνσεις για τον κύκλο ζωής των δημόσιων υπηρεσιών (Ελληνική
Δημοκρατία, 2022β). Ο κύκλος ζωής φαίνεται στην Εικόνα 7.9. Ο κύκλος αυτός είναι γενικά συμβατός με τον
τυπικό κύκλο ζωής των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, ο οποίος παρουσιάστηκε στο Σχήμα 4.6 (ενότητα
4.3.8), ωστόσο παρέχει επίσης τα απαιτούμενα βήματα σε κάθε φάση.
Εικόνα 7.9 Βήματα ανά φάση του κύκλου ζωής ΟΔΥ (Πηγή: Ελληνική Δημοκρατία, 2022β, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
7.5.3 Κέντρο Διαλειτουργικότητας

Το Κέντρο Διαλειτουργικότητας (ΚΕΔ) του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης89 έχει στόχο τη διασύνδεση
των ηλεκτρονικών υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης και εξασφαλίζει ένα ενιαίο περιβάλλον (υποδομή)
εγκατάστασης και χρήσης διαδικτυακών υπηρεσιών, μέσω του οποίου ανταλλάσσονται επιχειρησιακά
δεδομένα μεταξύ του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και των φορέων του δημοσίου.
To ΚΕΔ βασίζεται στην τεχνολογία διαδικτυακών υπηρεσιών (web services), δηλαδή σε υπηρεσίες
ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ πληροφοριακών συστημάτων ή εφαρμογών, οι οποίες διατίθενται στους
φορείς του δημοσίου 24x7 και συμβάλλουν στην έγκυρη, άμεση και επικαιροποιημένη διάθεση
πληροφοριών μεταξύ των δημόσιων φορέων, καθώς και στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας μέσω της
επεξεργασίας της πληροφορίας από τον φορέα που έχει την ευθύνη διαχείρισής της.90
Οι διαδικτυακές υπηρεσίες του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης αναφέρονται σε ιστοσελίδα του
ΚΕΔ.91 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπηρεσία αυθεντικοποίησης χρηστών σε πληροφοριακά
89
www.gsis.gr/ked
90
91

συστήματα τρίτων φορέων (oAuth2.0). Η υπηρεσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από δημόσιους φορείς σε
εφαρμογές διαδικτύου. Μέσω της υπηρεσίας χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο τα διαπιστευτήρια του
TAXISnet, για την αυθεντικοποίηση των χρηστών στα πληροφοριακά συστήματα του φορέα. Επιστρέφει στον
φορέα ως πληροφορία τα παρακάτω:
• τον ΑΦΜ,
• βασικά στοιχεία του χρήστη (όπως όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο, μητρώνυμο, έτος γέννησης, αν
πρόκειται για φυσικό πρόσωπο),
• επωνυμία (αν πρόκειται για νομικό πρόσωπο).
Η υπηρεσία αυθεντικοποίησης χρηστών έχει υλοποιηθεί με βάση το πρωτόκολλο oAuth2.0.

Για να χρησιμοποιήσει ο φορέας την υπηρεσία, θα πρέπει να αναπτύξει μια εφαρμογή-πελάτη (client)
σύμφωνα με τις απαιτήσεις του πρωτοκόλλου oAuth2.0. Η εφαρμογή-πελάτης θα ενσωματωθεί στο
πληροφοριακό σύστημα ή στην εφαρμογή του φορέα και θα ανακατευθύνει τον χρήστη στο Κέντρο
Διαλειτουργικότητας (ΚΕΔ), όπου εισάγει τα διαπιστευτήρια του TAXISnet στην κατάλληλη οθόνη.
Στη συνέχεια μετά τη σύμφωνη γνώμη του χρήστη, επιστρέφει στον φορέα ως πληροφορία, τον ΑΦΜ
και βασικά στοιχεία του χρήστη.92
7.6 Μοντέλα Δημόσιων Υπηρεσιών

Έχουμε επανειλημμένα αναφέρει ότι τα τελευταία χρόνια έχουν επενδυθεί ιδιαίτερα σημαντικοί πόροι για
την ανάπτυξη εφαρμογών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης παγκοσμίως. Η ανάπτυξη των εφαρμογών αυτών,
είτε πρόκειται για εφαρμογές πληροφόρησης είτε για εφαρμογές συναλλαγών, βασίζεται σε κάποιο
εννοιολογικό μοντέλο ή μοντέλο δεδομένων για τη δημόσια υπηρεσία. Από τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης έγινε σαφές τόσο στους ακαδημαϊκούς όσο και σε πολλές κυβερνήσεις ότι η
χρήση ενός κοινού μοντέλου δεδομένων για την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας θα μπορούσε να είχε
πολλαπλά οφέλη.
Ο όρος μοντέλα δημόσιων υπηρεσιών (public service models) αναφέρεται σε μοντέλα δεδομένων (data
models) που έχουν αναπτυχθεί για να χρησιμοποιηθούν ως πρότυπα καταγραφής περιγραφών δημόσιων
υπηρεσιών ή ως μοντέλα υλοποίησης δημόσιων υπηρεσιών στο πλαίσιο της ανάπτυξης ενός πληροφοριακού
συστήματος.
Ένα μοντέλο δημόσιων υπηρεσιών περιλαμβάνει έννοιες, ενώ επιπλέον μπορεί να περιλαμβάνει
σχέσεις μεταξύ αυτών των εννοιών. Για παράδειγμα μερικές έννοιες, οι οποίες συνήθως περιλαμβάνονται σε
ένα μοντέλο δημόσιων υπηρεσιών είναι ο τίτλος μιας δημόσιας υπηρεσίας, τα απαιτούμενα δικαιολογητικά,
το απαιτούμενο κόστος κ.ά. Ένα παράδειγμα σχέσης μεταξύ δύο εννοιών δημόσιων υπηρεσιών είναι: Μία
δημόσια υπηρεσία δέχεται ως εισόδους μηδέν ή περισσότερα δικαιολογητικά.
7.6.1 Ο Ρόλος και η Σημασία των Μοντέλων Δημόσιων Υπηρεσιών

Η ανάπτυξη ενός καθολικά αποδεκτού πρότυπου μοντέλου δημόσιων υπηρεσιών είναι υψηλή
προτεραιότητα αλλά και μεγάλη πρόκληση. Τα οφέλη από τη δημιουργία ενός καθολικά αποδεκτού
προτύπου μοντέλου δημόσιων υπηρεσιών περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων:
• πιο αποτελεσματική υλοποίηση πληροφοριακών συστημάτων Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης,
• την υλοποίηση δημόσιων υπηρεσιών υψηλότερης ποιότητας,
• τη μείωση του κόστους ανάπτυξης δημόσιων υπηρεσιών και πληροφοριακών συστημάτων
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, μέσω της επαναχρησιμοποίησης, και την επίτευξη οικονομίας
κλίμακας,
• την ανάπτυξη λογισμικού υψηλότερης ποιότητας για την ανάπτυξη δημόσιων υπηρεσιών και
πληροφοριακών συστημάτων Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης,
92

•
την καλύτερη εμπειρία από την πλευρά του χρήστη (δημιουργία πιο φιλικών προς τον χρήστη
πληροφοριακών συστημάτων Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης),
• τη βελτίωση της διαλειτουργικότητας.
Από τις αρχές της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προτάθηκαν πολλά μοντέλα δημόσιων υπηρεσιών
(Gerontas, 2021). Τα μοντέλα αυτά έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά (π.χ. ως προς τα πεδία), αλλά και
αρκετές διαφορές τόσο ως προς τα συνιστώντα πεδία όσο και ως προς την έκτασή τους, την τεχνολογική
ουδετερότητά τους ή όχι, τον τρόπο παρουσίασής τους (π.χ. ως UML διάγραμμα κλάσεων, οντολογία κ.λπ.)
και άλλα.
7.6.2 Τα Βασικά Λεξιλόγια

Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση με τα κράτη μέλη έχουν κάνει μια προσπάθεια δημιουργίας μιας
σειράς από μοντέλα δεδομένων για μια σειρά από σημαντικές οντότητες. Η οικογένεια αυτή των μοντέλων
ονομάζεται Βασικά Λεξιλόγια (Core Vocabularies) και είναι απλά, επαναχρησιμοποιήσιμα και επεκτάσιμα
μοντέλα δεδομένων που περιέχουν τα βασικά χαρακτηριστικά μιας οντότητας, όπως ένα άτομο ή ένας
δημόσιος οργανισμός, με έναν ουδέτερο τρόπο ως προς το πλαίσιο αναφοράς. Τα Βασικά Λεξιλόγια μπορούν
να χρησιμοποιηθούν για τα παρακάτω:93
• Ανάπτυξη νέων συστημάτων: Τα Βασικά Λεξιλόγια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως σημείο
εκκίνησης της σχεδίασης των εννοιολογικών και λογικών μοντέλων δεδομένων σε νέα συστήματα.
Με τον τρόπο αυτό υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, αφού δεν χρειάζεται να γίνεται η ίδια ανάλυση
σε κάθε νέο σύστημα του δημόσιου τομέα.
• Ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ συστημάτων: Τα Βασικά Λεξιλόγια μπορούν να αποτελέσουν τη βάση
για την ανάπτυξη ενός ειδικού μοντέλου δεδομένων, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την
ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ υπαρχόντων συστημάτων. Είναι συνεπώς πιο εύκολο να δημιουργηθεί
ένα μοντέλο δεδομένων για την ανταλλαγή δεδομένων συστημάτων εάν το σημείο έναρξης της
σχετικής συζήτησης είναι τα Βασικά Λεξιλόγια.
• Ολοκλήρωση δεδομένων: Τα Βασικά Λεξιλόγια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ολοκλήρωση
δεδομένων τα οποία προέρχονται από ανεξάρτητες πηγές δεδομένων για τη δημιουργία δεδομένων
και εφαρμογών προστιθέμενης αξίας.
• Δημοσίευση ανοικτών δεδομένων: Τα Βασικά Λεξιλόγια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση ενός
κοινού μορφότυπου εξαγωγής δεδομένων από μητρώα βάσης, όπως τα κτηματολόγια, οι
κυβερνητικές πύλες και οι βάσεις των εμπορικών επιμελητηρίων.
Τα Βασικά Λεξιλόγια, καθώς και σύντομες περιγραφές καθενός φαίνονται στον Πίνακα 7.1.
Πίνακας 7.1 Τα Βασικά Λεξιλόγια.
Λεξιλόγιο Περιγραφή
Βασικό Λεξιλόγιο Το Βασικό Λεξιλόγιο Δημόσιας Υπηρεσίας είναι ένα απλοποιημένο, επαναχρησιμοποιήσιμο και
Δημόσιας επεκτάσιμο μοντέλο δεδομένων για τη μοντελοποίηση των βασικών χαρακτηριστικών μιας
Υπηρεσίας (Core υπηρεσίας που παρέχεται από τη δημόσια διοίκηση, όπως ο τίτλος, μια περιγραφή της, οι έξοδοι
Public Service (αποτελέσματα) που δημιουργεί, και το επίσημο θεσμικό πλαίσιο ή οι κανόνες με βάση τους
Vocabulary, CPSV) οποίους παρέχεται.
Βασικό Λεξιλόγιο Το Βασικό Λεξιλόγιο Επιχείρησης είναι ένα απλοποιημένο, επαναχρησιμοποιήσιμο και
Επιχείρησης (Core επεκτάσιμο μοντέλο δεδομένων για τη μοντελοποίηση των βασικών χαρακτηριστικών μιας
Business νομικής οντότητας (επιχείρησης), η οποία δημιουργείται με βάση μια επίσημη διαδικασία
Vocabulary) εγγραφής, συνήθως σε ένα εθνικό ή περιφερειακό επιμελητήριο. Περιλαμβάνει την επωνυμία,
τη διεύθυνση, τη νομική μορφή της επιχείρησης κ.ά.
93
https://ec.europa.eu/isa2/solutions/core-vocabularies_en/

Βασικό Λεξιλόγιο Το Βασικό Λεξιλόγιο Τοποθεσίας είναι ένα απλοποιημένο, επαναχρησιμοποιήσιμο και
Τοποθεσίας (Core επεκτάσιμο μοντέλο δεδομένων για τη μοντελοποίηση των βασικών χαρακτηριστικών μιας
Location τοποθεσίας, η οποία αναπαρίσταται ως μια διεύθυνση, ένα γεωγραφικό όνομα ή ένα πολύγωνο.
Vocabulary)
Βασικό Λεξιλόγιο Το Βασικό Λεξιλόγιο Άτομο είναι ένα απλοποιημένο, επαναχρησιμοποιήσιμο και επεκτάσιμο
Άτομο (Core μοντέλο δεδομένων για τη μοντελοποίηση των βασικών χαρακτηριστικών ενός προσώπου, όπως
Person Vocabulary) είναι το όνομα, η ημερομηνία γέννησης κ.λπ.
Βασικό Λεξιλόγιο Το Βασικό Λεξιλόγιο Κριτηρίου και Απόδειξης είναι ένα απλοποιημένο, επαναχρησιμοποιήσιμο
Κριτηρίου και και επεκτάσιμο μοντέλο δεδομένων για την περιγραφή των όρων που μια φυσική ή νομική
Απόδειξης (Core οντότητα πρέπει να καλύπτει προκειμένου να μπορεί να γίνει αποδέκτης δημόσιων υπηρεσιών ή
Criterion and Core να συμμετάσχει σε δημόσιους διαγωνισμούς προμηθειών. Περιέχει έννοιες όπως ο τύπος και το
Evidence βάρος ενός κριτηρίου, οι απαιτήσεις, καθώς και οι αποδείξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν
Vocabulary, ώστε να αποδείξουν ότι μια απαίτηση έχει ικανοποιηθεί. Στην ελληνική ορολογία ο όρος
CCCEV) αποδείξεις είναι πολύ κοντά σε αυτό που ονομάζουμε δικαιολογητικά. Ουσιαστικά,
υποβάλλουμε δικαιολογητικά έτσι ώστε να καλύψουμε κάποια κριτήρια που έχει ορίσει ο
νομοθέτης για τη χρήση της δημόσιας υπηρεσίας.
Βασικό Λεξιλόγιο Το Βασικό Λεξιλόγιο Οργανισμού είναι ένα απλοποιημένο, επαναχρησιμοποιήσιμο και
Οργανισμού (Core επεκτάσιμο μοντέλο δεδομένων για την περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών ενός
Public Organization δημόσιου οργανισμού (φορέα) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, π.χ. σημείο επαφής, διεύθυνση,
Vocabulary) οργανωτικές μονάδες κ.λπ.
Στη συνέχεια θα εστιάσουμε στο Βασικό Λεξιλόγιο Δημόσιας Υπηρεσίας (CPSV) και θα το παρουσιάσουμε με
μεγαλύτερη λεπτομέρεια, καθώς είναι το πιο σημαντικό για τη μελέτη μας η οποία επικεντρώνεται στις
δημόσιες υπηρεσίες.
7.6.3 Το Μοντέλο Core Public Service Vocabulary Application Profile (CPSV-AP)

To Βασικό Λεξιλόγιο Δημόσιας Υπηρεσίας (Core Public Service Vocabulary, CPSV) αποτελεί μέλος της
ευρύτερης οικογένειας των Βασικών Λεξιλογίων. Η βασική εστίαση του CPSV είναι η κοινή περιγραφή των
δημόσιων υπηρεσιών και των επιχειρηματικών γεγονότων στις Πύλες Ενιαίας Εξυπηρέτησης των Ευρωπαίων
πολιτών και επιχειρήσεων στα πλαίσια της υλοποίησης της Οδηγίας Υπηρεσιών (Service Directive). Για τον
σκοπό αυτό υλοποιήθηκε εξαρχής ένα προφίλ εφαρμογής (application profile, AP) του CPSV με τίτλο Core
Public Service Vocabulary Application Profile (CPSV-AP). Ένα Application Profile (AP) είναι μια προδιαγραφή,
η οποία επαναχρησιμοποιεί όρους από βασικά πρότυπα, ενώ παράλληλα προσθέτει περισσότερη
εξειδίκευση καθορίζοντας υποχρεωτικά, προτεινόμενα και προαιρετικά στοιχεία που πρέπει να
χρησιμοποιηθούν για μια συγκεκριμένη εφαρμογή. Ακόμη, προτείνει ελεγχόμενα λεξιλόγια (controlled
vocabularies), τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Έκτοτε ενημερώνεται και επικαιροποιείται συνεχώς
το CPSV-AP. Οι βασικές τους εκδόσεις φαίνονται στην Εικόνα 7.10.
Εικόνα 7.10 Τα σημαντικά ορόσημα του CPSV-AP94 (Πηγή: joinup, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
94
https://joinup.ec.europa.eu/collection/semantic-interoperability-community-semic/solution/core-public-service-
vocabulary-application-profile/about

Στο Σχήμα 7.2 φαίνεται ένα μέρος του CPSV-AP 3.0.0 ως UML διάγραμμα κλάσεων όπου εμφανίζονται
κλάσεις, ιδιότητες, σχέσεις και πληθικότητες. Στο σχήμα δεν εμφανίζεται όλο το μοντέλο για λόγους
απλότητας. Παρουσιάζονται μόνο ορισμένες από τις κλάσεις του συνολικού μοντέλου. Επίσης,
παρουσιάζονται μόνο οι υποχρεωτικές ιδιότητες των κλάσεων, με εξαίρεση την κλάση Public Service, όπου
στην αρχή παρουσιάζονται οι τέσσερις υποχρεωτικές ιδιότητες και στη συνέχεια οι προαιρετικές. Τέλος,
παρουσιάζεται ο τύπος κάθε ιδιότητας. Ο τύπος Code σημαίνει ότι οι τιμές λαμβάνονται από ένα ελεγχόμενο
λεξιλόγιο (controlled vocabulary) και συνεπώς δεν πρέπει να είναι ελεύθερο κείμενο. Από πλευράς κλάσεων,
στο μοντέλο οι μόνες υποχρεωτικές κλάσεις είναι η Public Service και η Public Organisation. Οι υποχρεωτικές
κλάσεις και ιδιότητες δηλώνουν τις ελάχιστες απαιτήσεις συμμόρφωσης με το CPSV-AP, ενώ τα υπόλοιπα
στοιχεία είναι προαιρετικά. Συνεπώς, μια ελάχιστη υλοποίηση του CPSV-AP περιέχει κατ’ ελάχιστον
πληροφορίες για τις υποχρεωτικές ιδιότητες των υποχρεωτικών κλάσεων. Σημειώνεται ότι οι προαιρετικές
κλάσεις έχουν υποχρεωτικές ιδιότητες για τις οποίες πρέπει να παρέχονται πληροφορίες όταν οι
συγκεκριμένες κλάσεις χρησιμοποιούνται στην περιγραφή δημόσιων υπηρεσιών.95
Σχήμα 7.2 UML διάγραμμα κλάσεων μέρους του CPSV-AP 3.0.096 (Πηγή: joinup, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
Ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση του μοντέλου όπου ο όρος πολίτης χρησιμοποιείται για να δηλώσει τον
χρήστη μιας δημόσιας υπηρεσίας (SEMIC, 2022):
Public Service (Δημόσια Υπηρεσία): Ένα σύνολο δραστηριοτήτων που εκτελούνται ή θα μπορούσαν να
εκτελεστούν από έναν δημόσιο οργανισμό ή εκ μέρους του, και οι οποίες χρηματοδοτούνται από το δημόσιο
95
https://joinup.ec.europa.eu/collection/semantic-interoperability-community-semic/solution/core-public-service-
vocabulary-application-profile/about
96
Προσαρμοσμένο με βάση το σχήμα στο https://semiceu.github.io/CPSV-AP/releases/3.0.0/#uml

και προκύπτουν από δημόσιες πολιτικές. Για παράδειγμα, η «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» αποτελεί μια
δημόσια υπηρεσία.
Public Organisation (Δημόσιος Οργανισμός ή Φορέας): Ένας οργανισμός που ανήκει στον δημόσιο τομέα,
όπως ορίζει κάποιο σχετικό νομικό πλαίσιο, και είναι κατά νόμο αρμόδιος για την παροχή της δημόσιας
υπηρεσίας. Για παράδειγμα, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη είναι ο αρμόδιος θεσμικός φορέας για τη
δημόσια υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου».
Organisation (Οργανισμός): Ένας οποιοσδήποτε οργανισμός είτε του δημόσιου είτε του ιδιωτικού τομέα.
Αποτελεί υπερκλάση του δημόσιου φορέα.
Agent (Πράκτορας): Ο όρος χρησιμοποιείται συχνά για να δηλώσει έναν οργανισμό ή ένα άτομο. Είναι
συνεπώς υπερκλάση και των δύο αυτών εννοιών όταν υπάρχουν σε κάποιο μοντέλο.
Requirement (Απαίτηση): Μια συνθήκη ή προαπαίτηση που μπορεί να αποδειχθεί με ένα δικαιολογητικό
(evidence). Για παράδειγμα, στη δημόσια υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» υπάρχει ειδική
πρόνοια για ανηλίκους, συνεπώς η ηλιακή ομάδα του πολίτη που αιτείται το διαβατήριο θα πρέπει να
αποδειχθεί με κάποιο δικαιολογητικό. Το CPSV-AP επαναχρησιμοποιεί το Core Criterion and Core Evidence
Vocabulary (CCCEV) για την κλάση απαίτηση (requirement), ωστόσο οι λεπτομέρειες εκφεύγουν των σκοπών
του βιβλίου.
Evidence (Δικαιολογητικό): Οποιοσδήποτε πόρος που μπορεί να πιστοποιήσει ότι ισχύει μια απαίτηση
(requirement). Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι σύμφωνα με το CPSV-AP τα δικαιολογητικά
στην πραγματικότητα είναι αποδεικτικά συγκεκριμένων απαιτήσεων που ορίζει ο νόμος. Με αυτή τη λογική,
εάν ο νόμος απαιτεί ο χρήστης της υπηρεσίας να είναι ενήλικος, ουσιαστικά ο πολίτης θα μπορούσε να
προσκομίσει οποιοδήποτε νόμιμο δικαιολογητικό το οποίο να πιστοποιεί το γεγονός ότι είναι ενήλικος. Αυτή
είναι μια ιδιαίτερα σημαντική καινοτομία του CPSV-AP, αφού πλέον η δημόσια υπηρεσία δυνητικά μπορεί
να «αποδεσμευτεί» από την παροχή συγκεκριμένων δικαιολογητικών και να κρατήσει την ουσία, η οποία
είναι η απόδειξη της ικανοποίησης συγκεκριμένων απαιτήσεων με οποιοδήποτε νόμιμο αποδεκτό μέσο.
Output (Έξοδος/ Αποτέλεσμα): Οτιδήποτε παράγει η δημόσια υπηρεσία, π.χ. έγγραφο, διοικητική πράξη
κ.λπ. Ουσιαστικά, το αποτέλεσμα της δημόσιας υπηρεσίας είναι ένα επίσημο έγγραφο (ή κάτι σχετικό) του
δημόσιου οργανισμού (παρόχου), το οποίο επιτρέπει στον πολίτη να κάνει κάτι. Ωστόσο, έξοδος της
διαδικασίας θεωρούνται επίσης και διοικητικές πράξεις και εσωτερικά έγγραφα της δημόσιας διοίκησης που
δεν λαμβάνει ο πολίτης. Για παράδειγμα, οι έξοδοι της υπηρεσίας «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» είναι το
διαβατήριο το οποίο επιτρέπει στον πολίτη να ταξιδέψει, αλλά επίσης και η διοικητική πράξη αλλά και η
ενημέρωση του σχετικού μητρώου εντός της δημόσιας διοίκησης με όσους κατέχουν νόμιμο διαβατήριο.
Ωστόσο, για απλότητα, θα περιορίσουμε την εμβέλεια της εξόδου μόνο σε ό,τι λαμβάνει ο πολίτης.
Legal Resource (Πηγή Νομοθεσίας): Η νομοθεσία ή οι πολιτικές που υπάρχουν πίσω από τους Κανόνες
(Rules) που διέπουν την υπηρεσία. Ο ορισμός και οι ιδιότητες της κλάσης αυτής είναι συμβατά με την
οντολογία που περιέχεται στο κείμενο «Council conclusions inviting the introduction of the European
Legislation Identifier (ELI)».97
Cost (Κόστος): Το κόστος που συνδέεται με την εκτέλεση μιας δημόσιας υπηρεσίας, το οποίο θα πρέπει να
πληρώσει ο πολίτης.
Channel (Κανάλι): Ένα μέσο επικοινωνίας του πολίτη με τον δημόσιο οργανισμό που παρέχει τη δημόσια
υπηρεσία. Τυπικά παραδείγματα καναλιών είναι το διαδίκτυο, το τηλέφωνο, τα κέντρα εξυπηρέτησης
πολιτών (ΚΕΠ), το γκισέ των δημόσιων οργανισμών κ.λπ.
Event (Γεγονός): Ένα γεγονός οποιουδήποτε τύπου το οποίο εκκινεί, χρησιμοποιεί ή σχετίζεται με κάποιον
τρόπο με μια δημόσια υπηρεσία. Στο διάγραμμα η κλάση αυτή είναι abstract, συνεπώς στην πράξη μπορούμε
να έχουμε μόνο συγκεκριμένα γεγονότα ζωής ή επιχειρηματικά γεγονότα.
Life Event (Γεγονός ζωής): Ένα σημαντικό γεγονός ή συμβάν στη ζωή ενός πολίτη όπου απαιτούνται δημόσιες
υπηρεσίες. Για παράδειγμα, μια τέτοια κατάσταση είναι η επιθυμία μας να ταξιδέψουμε στο εξωτερικό, για
την οποία ανάλογα με τη χώρα προορισμού πιθανώς να απαιτείται η υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου».
97
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A52012XG1026%2801%29

Business Event (Επιχειρηματικό γεγονός): Μια περίσταση ή γεγονός στον κύκλο ζωής μιας επιχείρησης που
ικανοποιεί μία ή περισσότερες ανάγκες ή νομικές απαιτήσεις της επιχείρησης στη συγκεκριμένη χρονική
στιγμή. Για παράδειγμα, η «Ίδρυση νέας επιχείρησης» είναι ένα επιχειρηματικό γεγονός.
Dataset (Σύνολο δεδομένων): Μια συλλογή από σχετικά με τη δημόσια υπηρεσία δεδομένα και πού αυτά
μπορούν να βρεθούν, π.χ. σε μια εθνική ή τοπική πύλη Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Για παράδειγμα, η
δημόσια υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου» μπορεί να συνδεθεί με ένα σύνολο δεδομένων το οποίο
περιέχει μεταδεδομένα με βάση τα οποία διαπιστώνουμε ότι ένα σύνολο δεδομένων για την ανεργία στην
Ελλάδα κατά το έτος 2022 βρίσκεται στην εθνική πύλη δεδομένων ή στην ελληνική στατιστική υπηρεσία. Τα
δικαιολογητικά είναι ειδική περίπτωση συνόλων δεδομένων.
Participation (Συμμετοχή): Επιτρέπει την εισαγωγή και άλλων ρόλων (π.χ. χρήστης της υπηρεσίας) εκτός από
τον αρμόδιο φορέα, ο οποίος μοντελοποιείται ρητά. Αυτό φαίνεται μέσα από τη σύνδεσή του με την κλάση
Agent (Πράκτορας).
Rule (Κανόνας): Ένα κείμενο το οποίο ορίζει τους συγκεκριμένους κανόνες, οδηγίες και διαδικασίες που
ακολουθεί η δημόσια υπηρεσία. Οι κανόνες πρέπει να δίνονται ως εκφράσεις FRBR.98 Είναι σημαντικό ότι το
CPSV-AP δεν προβλέπει στιγμιότυπα της κλάσης Κανόνας ως μηχαναγνώσιμους επιχειρηματικούς κανόνες.
Αντίθετα, το CPSV-AP θεωρεί την αναλυτική μοντελοποίηση των επιχειρηματικών κανόνων εκτός της
εμβέλειας του μοντέλου. Αυτό μας περιορίζει όταν θέλουμε να μοντελοποιήσουμε με ένα πρότυπο,
μηχαναγνώσιμο τρόπο τους επιχειρηματικούς κανόνες μιας δημόσιας υπηρεσίας, π.χ. τον κανόνα εάν ο αιτών
είναι άρρεν και ενήλικος θα πρέπει να υποβάλει ένα δικαιολογητικό σχετικό με τη στράτευση (π.χ.
απολυτήριο στρατού ή σχετική απαλλαγή στράτευσης).
Με απλά λόγια, από το μοντέλο αυτό συνάγουμε τα ακόλουθα:
• Μια δημόσια υπηρεσία έχει εισόδους (π.χ. έγγραφα, δικαιολογητικά) και παράγει εξόδους (π.χ.
πιστοποιητικά, έγγραφα). Φαίνεται συνεπώς ότι το CPSV-AP βασίζεται στο συστημικό μοντέλο
(ενότητα 3.3.3).
• Μια δημόσια υπηρεσία παρέχεται μέσω κάποιου καναλιού επικοινωνίας (π.χ. διαδίκτυο, γκισέ,
κ.λπ.).
• Μια δημόσια υπηρεσία ακολουθεί κάποιους κανόνες που υλοποιούν κάποιο τυπικό πλαίσιο
(συνήθως νομοθεσία).
• Μια δημόσια υπηρεσία σχετίζεται (ισχύει) με κάποια γεωγραφική περιοχή (με χρήση του
χαρακτηριστικού spatial).
• Μια δημόσια υπηρεσία σχετίζεται με οργανισμούς και άτομα με διάφορους τρόπους, π.χ. ένας
οργανισμός παρέχει μια δημόσια υπηρεσία, ένας πολίτης χρησιμοποιεί μια δημόσια υπηρεσία κ.λπ.
(με χρήση των κλάσεων Participation και Agent).
• Μια δημόσια υπηρεσία μπορεί να απαιτεί άλλες δημόσιες υπηρεσίες και να σχετίζεται με άλλες
δημόσιες υπηρεσίες. Αυτό προκύπτει από τις αυτο-συσχετίσεις requires και related της κλάσης Public
Service στο Σχήμα 7.1.
Πέραν των πλεονεκτημάτων όλων των βασικών λεξιλογίων (βλ. ενότητα 7.6.2), το CPSV-AP έχει
επιπλέον τα παρακάτω πλεονεκτήματα:
• Επιτρέπει την ευκολότερη αναζήτηση και εύρεση πληροφοριών για τις δημόσιες υπηρεσίες σε
πανευρωπαϊκό επίπεδο.
• Επιτρέπει τη διαχείριση χαρτοφυλακίου δημόσιων υπηρεσιών (public service portfolio).
• Επιτρέπει τη δημιουργία χρηστοκεντρικών καταλόγων δημόσιων υπηρεσιών σε όλα τα διοικητικά
επίπεδα, από το περιφερειακό έως το ευρωπαϊκό.
• Επιτρέπει τη δημοσίευση περιγραφών επιχειρηματικών γεγονότων, γεγονότων ζωής και σχετικών
Οι ελάχιστες απαιτήσεις συμμόρφωσης με το CPSV – AP είναι:
98
https://repository.ifla.org/bitstream/123456789/811/2/ifla-functional-requirements-for-bibliographic-records-
frbr.pdf

• Προκειμένου η περιγραφή μιας δημόσιας υπηρεσίας να συμμορφώνεται με το CPSV-AP, πρέπει να
περιλαμβάνει δεδομένα τουλάχιστον για τις υποχρεωτικές ιδιότητες των υποχρεωτικών κλάσεων.
Επαναλαμβάνουμε εδώ ότι οι υποχρεωτικές κλάσεις του CPSV είναι δύο, η κλάση Public Service και
η κλάση Public Organisation.
• Αν στην περιγραφή μιας δημόσιας υπηρεσίας (ή κάποιας άλλης οντότητας του CPSV-AP)
περιλαμβάνονται προαιρετικές κλάσεις, τότε πρέπει να παρέχονται δεδομένα τουλάχιστον για τις
υποχρεωτικές ιδιότητες των κλάσεων αυτών.
Σχετικά με τις υποχρεωτικές και προαιρετικές κλάσεις και ιδιότητες του CPSV-AP, ισχύουν τα παρακάτω
ως προς τις υποχρεώσεις των δημιουργών και των παραληπτών των δεδομένων:
• Υποχρεωτική κλάση: Ο παραλήπτης των δεδομένων ΠΡΕΠΕΙ να έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί
την πληροφορία σχετικά με στιγμιότυπα της κλάσης, ενώ ο δημιουργός των δεδομένων ΠΡΕΠΕΙ να
παρέχει πληροφορία σχετικά με στιγμιότυπα της κλάσης.
• Προαιρετική κλάση: Ο παραλήπτης των δεδομένων ΠΡΕΠΕΙ να έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί
την πληροφορία σχετικά με στιγμιότυπα της κλάσης, ενώ ο δημιουργός των δεδομένων ΔΥΝΑΤΑΙ να
παρέχει πληροφορία σχετικά με στιγμιότυπα της κλάσης.
• Υποχρεωτική ιδιότητα: Ο παραλήπτης των δεδομένων ΠΡΕΠΕΙ να έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί
την πληροφορία σχετικά με την ιδιότητα, ενώ ο δημιουργός των δεδομένων ΠΡΕΠΕΙ να παρέχει
πληροφορία σχετικά με την ιδιότητα (με την προϋπόθεση ότι χρησιμοποιεί την κλάση στην οποία
ανήκει η ιδιότητα).
• Προαιρετική ιδιότητα: Ο παραλήπτης των δεδομένων ΠΡΕΠΕΙ να έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί
την πληροφορία σχετικά με την ιδιότητα, ενώ ο δημιουργός των δεδομένων ΔΥΝΑΤΑΙ να παρέχει
πληροφορία σχετικά με την ιδιότητα (με την προϋπόθεση ότι η ιδιότητα είναι διαθέσιμη).
Όπως οποιοδήποτε βασικό λεξικό, το CPSV-ΑΡ δεν παρέχει όλους τους απαραίτητους όρους για την
περιγραφή οποιασδήποτε δημόσιας υπηρεσίας σε οποιονδήποτε οργανισμό. Αντιθέτως, παρέχει τη βάση, η
οποία, όταν χρησιμοποιείται, παρέχει ένα κοινό επίπεδο διαλειτουργικότητας.
Για την ευκολότερη χρήση του CPSV-AP έχουν αναπτυχθεί μια σειρά από εφαρμογές ανοικτού κώδικα,
οι οποίες επιτρέπουν τη δημιουργία, επαλήθευση, συγκέντρωση και ανταλλαγή περιγραφών δημόσιων
υπηρεσιών ώστε να συμμορφώνονται με το CPSV-AP. Οι εφαρμογές αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ή
να προσαρμοστούν για χρήση με άλλα μοντέλα δεδομένων, σε συγκεκριμένες συνθήκες και στόχους κ.λπ. Τα
εργαλεία έχουν χρησιμοποιηθεί για παράδειγμα για τη δημιουργία ανοικτών συνδεδεμένων δεδομένων
συμβατών με το CPSV-AP από περιγραφές που υπήρχαν στο διαδίκτυο στην Περιφέρεια Ηπείρου (Gerontas,
2019).
Τα νεότερα μοντέλα παροχής υπηρεσιών που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο προϋποθέτουν μια
διασυνδεδεμένη δημόσια διοίκηση και μια ολιστική προσέγγιση της δημόσιας διοίκησης. Βασική
προϋπόθεση και των δύο είναι η ύπαρξη διαλειτουργικότητας. Η διαλειτουργικότητα αφορά το θεσμικό
πλαίσιο (νομική διαλειτουργικότητα), τις οργανωτικές δομές (οργανωτική διαλειτουργικότητα), τη σύνταξη
και σημασία των δεδομένων (σημασιολογική διαλειτουργικότητα) και τις τεχνικές διασύνδεσης (τεχνική
διαλειτουργικότητα). Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει μια σειρά από σχετικές δράσεις, με προεξέχον το
Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (EIF), που βρίσκεται στην 3η έκδοση. Το EIF περιέχει 12 αρχές, 4
επίπεδα, 1 εννοιολογικό μοντέλο και 47 συστάσεις. Το εννοιολογικό μοντέλο μπορεί να υποστηρίξει την ΗΔ1Σ
και την ΗΔ0Σ. Άλλη σχετική δράση αποτελεί η EIRA, η οποία προσφέρει ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο του EIF, ενώ
αξιολόγηση της διαλειτουργικότητας μπορεί να γίνει με τα IMAPS (για δημόσιες υπηρεσίες), IQAT (για
εφαρμογές), ενώ η ευθυγράμμιση του EIF με εθνικά NIF γίνεται από το NIFO.
Στην Ελλάδα η βασική πύλη Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι πλέον το gov.gr, ενώ υπηρεσίες middle-
office προσφέρει το Κέντρο Διαλειτουργικότητας. Η Ελλάδα απέκτησε ένα νέο πλαίσιο διαλειτουργικότητας

δημόσιων υπηρεσιών, που είναι πλήρως εναρμονισμένο με το EIF, ενώ εισάγει και ενδιαφέρουσες
καινοτομίες, όπως το οικοσύστημα διαλειτουργικότητας και την εργαλειοθήκη διαλειτουργικότητας.
Κάποιες από τις προκλήσεις στην παροχή ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών μπορούν να
αντιμετωπιστούν με τη δημιουργία και υιοθέτηση κοινών μοντέλων δημόσιων υπηρεσιών. Ένα τέτοιο
μοντέλο δεδομένων είναι το Βασικό Λεξιλόγιο Δημόσιας Υπηρεσίας (Core Public Service Vocabulary, CPSV),
το οποίο ανήκει στην οικογένεια των Βασικών Λεξιλογίων που έχουν δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και
τα κράτη μέλη. Η χρήση του CPSV και των υπόλοιπων λεξιλογίων μπορεί να οδηγήσει σε πιο ποιοτικές,
οικονομικές και διαλειτουργικές δημόσιες υπηρεσίες ακόμη και μεταξύ κρατών μελών της Ευρωπαϊκή
Ένωσης.

Ελληνική Δημοκρατία (2022α). Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας Δημοσίων Υπηρεσιών, έκδοση 1.1. Ανακτήθηκε
10 Ιανουαρίου 2022, από https://www.e-gif.gov.gr/
Ελληνική Δημοκρατία (2022β). Οδηγός Εφαρμογής Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Δημοσίων Υπηρεσιών,
έκδοση 1.2. Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου 2022, από https://www.e-gif.gov.gr/wp-
content/uploads/2022/07/%CE%A03_%CE%9F%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CF%8C%CF%82_%CE%95%
CF%86%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%B3%CE%AE%CF%82_v1.2.pdf
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017). Ευρωπαϊκό πλαίσιο διαλειτουργικότητας – Στρατηγική εφαρμογής, COM(2017)
134 final. Ανακτήθηκε 22 Νοεμβρίου 2022, από https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52017DC0134&from=EN
Μπάρτζα, Ε. (2022). Ανάπτυξη ChatBot πληροφόρησης από το δημόσιο τομέα σχετικά με τα ταξίδια στο
εξωτερικό [Διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο]. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022,
από https://apothesis.eap.gr/handle/repo/56960
Ταμπούρης, Ε. (2009). Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση μιας στάσης (one-stop government) και διασυνδεδεμένη
διακυβέρνηση (joined-up government). 2ο συνέδριο Διοικητικών Επιστημόνων, Σύγχρονες Τάσεις της
Διοικητικής Επιστήμης (σελ. 1009-1013). Εκδόσεις Σάκκουλα.
European Commission (2016). The Sharing and Reuse Framework for IT Solutions. Ανακτήθηκε 22 Νοεμβρίου
2022, από https://joinup.ec.europa.eu/sites/default/files/custom-
page/attachment/sharing_and_reuse_of_it_solutions_framework_final.pdf
European Commission (2022). State-of-play report on digital interoperability 2022. Ανακτήθηκε 22 Νοεμβρίου
2022, από https://joinup.ec.europa.eu/sites/default/files/news/2022-10/State-of-
play%20report%20%202022%20VFinal.pdf
Kernaghan, K. (2012). Integrated Services. In L. Côté & J.-F. Savard (Eds.), Encyclopedic Dictionary of Public
Administration, [online], www.dictionnaire.enap.ca
Tambouris, E., & Tarabanis, K. (2008). Understanding and Scoping Life Events. International Journal of
Electronic Governance 1 (2), 139-154.
Tambouris, E., Abril-Jimenez, R-M., & Mezzapesa, V. (2018). The Interoperability Quick Assessment Tool
(IQAT©) for Software Solutions Supporting Public Services. Journal of Enterprise Architectures, 1, 1-
12.
Scholta, H., Mertens, W., Kowalkiewicz, M., & Becker, J. (2019). From one-stop shop to no-stop shop: An e-
government stage model. Government Information Quarterly 36(1), 11-26.
Σχετικές ιστοσελίδες:
https://ec.europa.eu/isa2/sites/isa/files/eif_brochure_final.pdf
https://ec.europa.eu/isa2/sites/isa/files/190329_eira_leaflet_2018-web.pdf
https://joinup.ec.europa.eu/solution/cartography-tool/about
https://ec.europa.eu/isa2/sites/isa/files/report_2016_rev10_single_pages_0.pdf

Tα MOOC του έργου Gov 3.0 (Erasmus+ έργο): https://moodle.gov30.eu/. Δείτε το μάθημα «Gov 1.0:
Foundations of Digital Government», https://moodle.gov30.eu/course/view.php?id=24
Academy της ΕΕ, βλ. https://academy.europa.eu/. Κάντε αναζήτηση για μαθήματα σχετικά με
Interoperability.

Ποιο συστατικό του εννοιολογικού μοντέλου του EIF αντιστοιχεί στο middle-office του μοντέλου της ΗΔ1Σ;
Μελετώντας το εννοιολογικό μοντέλο του EIF, συμπεραίνουμε ότι στο middle-office αντιστοιχεί το συστατικό
«Συντονισμός παροχής ενοποιημένων υπηρεσιών», καθώς σε αυτό το συστατικό γίνονται ο συντονισμός της
επικοινωνίας των καναλιών επικοινωνίας με το back-office και η δρομολόγηση των σχετικών αιτημάτων και
αποτελεσμάτων.
Πώς προκύπτει ότι το CPSV-AP ακολουθεί το συστημικό μοντέλο; Ποια είναι η αντιστοίχιση των κλάσεων;
Σύμφωνα με το συστημικό μοντέλο, ένα Σύστημα έχει Εισόδους και Εξόδους. Στο CPSV-AP, η κλάση Public
Service αντιστοιχεί στο Σύστημα, η κλάση Evidence στην κλάση Είσοδος και η κλάση Output στην κλάση
Έξοδος. Συγκεκριμένα, θεωρούμε ότι η δημόσια υπηρεσία είναι ένα σύστημα το οποίο δέχεται εισόδους [που
είναι τα δικαιολογητικά (Evidence)] και παράγει εξόδους [που είναι η Έξοδος (Output)].
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση.
Το CPSV:
a. Είναι το μοναδικό επίσημα δημοσιευμένο μοντέλο δημόσιων υπηρεσιών στην Ευρώπη.
b. Είναι το μοντέλο δεδομένων που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη μοντελοποίηση των
c. Χρησιμοποιείται από σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες για τη βελτίωση της διαλειτουργικότητας.
d. Περιγράφει θέματα τεχνολογικής υλοποίησης πληροφοριακών συστημάτων για την παροχή
Η σωστή απάντηση είναι το b.
Να μελετήσετε τη διαδικασία της «Έκδοσης ελληνικού διαβατηρίου» και όλες τις σχετικές πληροφορίες
από τον επίσημο ιστότοπο www.passport.gov.gr και το ΕΜΔ-Μίτος, αλλά και από την ανάλυση και το
μοντέλο που δημιουργήθηκε στην ενότητα 5.4. Στη συνέχεια, να χρησιμοποιήσετε το CPSV-AP και να
καταγράψετε όσο περισσότερα στοιχεία μπορείτε για τις κλάσεις του. Δηλαδή να δημιουργήσετε ένα
στιγμιότυπο (instance) του CPSV-AP για τη δημόσια υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου».

Με βάση το CPSV-AP και τα διαθέσιμα στοιχεία στο ΕΜΔ-Μίτος, έχουμε:
Κλάση Δημόσια Υπηρεσία
Θεωρούμε ένα μόνο αντικείμενο (στιγμιότυπο) της κλάσης με τις εξής ιδιότητες:
identifier: 144400 // χρησιμοποιούμε το μοναδικό αναγνωριστικό του ΕΜΔ-Μίτος
description: Η διαδικασία αφορά την έκδοση ή ανανέωση ή αντικατάσταση ελληνικού διαβατηρίου και
απευθύνεται σε Έλληνες πολίτες που πληρούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις.
name: Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου // χρησιμοποιούμε το όνομα από το ΕΜΔ-Μίτος.
hasCompetentAuthority: Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη
Κλάση Δημόσιος Οργανισμός
Θεωρούμε ένα μόνο αντικείμενο (στιγμιότυπο) της κλάσης με τις εξής ιδιότητες:
spatial: Ελληνική Επικράτεια99
preferredLabel: Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη
Κλάση Δικαιολογητικά
Θεωρούμε ένα αντικείμενο για καθένα από τα δικαιολογητικά που απαιτούνται. Αναφέρουμε εδώ ενδεικτικά
ορισμένα μόνο από τα δικαιολογητικά. Κάθε αντικείμενο έχει ως υποχρεωτική ιδιότητα μόνο το
αναγνωριστικό του δικαιολογητικού. Απαιτείται συνεπώς μια κωδικοποίηση όλων των δικαιολογητικών με
μοναδικά αναγνωριστικά τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Η κωδικοποίηση αυτή δεν υπάρχει στο
ΕΜΔ αυτή τη στιγμή και για τον λόγο αυτό χρησιμοποιούμε μία δική μας.
Αντικείμενο1
identifier: Δ000015001 // τυχαίο αναγνωριστικό, καθώς δεν υπάρχουν επίσημα αναγνωριστικά για τα
δικαιολογητικά στην Ελλάδα
name: Δελτίο Ταυτότητας
identifier: Δ000015014
name: Πιστοποιητικό γέννησης
name: Έγχρωμη φωτογραφία για διαβατήριο
name: Βεβαίωση πιστοποίησης ιδιότητας ανυπότακτου εξωτερικού
name: Ιατρικό πιστοποιητικό
Κλάση Έξοδος/Αποτέλεσμα
Θεωρούμε ένα αντικείμενο για καθεμία από τις εξόδους που παράγονται. Αυτές συμπεριλαμβάνουν τόσο το
διαβατήριο όσο και τη σχετική διοικητική πράξη αλλά και την εγγραφή στο μητρώο διαβατηρίων. Καθώς
εμείς περιοριζόμαστε σε ό,τι λαμβάνει ο πολίτης, έχουμε τελικά ένα μόνο αντικείμενο.
identifier: Δ000015002 // δικό μας αναγνωριστικό για το διαβατήριο
name: Διαβατήριο
Κλάση Κανάλι
Θεωρούμε ένα αντικείμενο για κάθε κανάλι επικοινωνίας. Κάθε αντικείμενο έχει ως υποχρεωτική ιδιότητα
μόνο το αναγνωριστικό του καναλιού. Απαιτείται συνεπώς μια κωδικοποίηση όλων των καναλιών με
μοναδικά αναγνωριστικά τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Η κωδικοποίηση αυτή δεν υπάρχει στο
ΕΜΔ αυτή τη στιγμή και για τον λόγο αυτό χρησιμοποιούμε μία δική μας.
99
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με την επίσημη προδιαγραφή του CPSV-AP εδώ δεν αναμένεται κείμενο αλλά ένα
URI για τη διοικητική περιοχή. Ωστόσο, εμείς για απλότητα εμείς εδώ θα συμπληρώσουμε κείμενο. Θα δούμε τα URIs
σε επόμενο κεφάλαιο.

identifier: ΚΕ00015023 // δικό μας αναγνωριστικό για το κανάλι επικοινωνίας των αστυνομικών τμημάτων
διαβατηρίων
identifier: ΚΕ00017178 // δικό μας αναγνωριστικό για το κανάλι επικοινωνίας των προξενείων
identifier: ΚΕ00015153 // δικό μας αναγνωριστικό για το κανάλι επικοινωνίας της Διεύθυνσης Διαβατηρίων
και Εγγράφων Ασφαλείας Αρχηγείου Ελληνικής Αστυνομίας
Κλάση Γεγονός Ζωής
Θεωρούμε ένα αντικείμενο για κάθε γεγονός ζωής. Κάθε αντικείμενο έχει ως υποχρεωτική ιδιότητα μόνο το
αναγνωριστικό του καναλιού. Απαιτείται συνεπώς μια κωδικοποίηση όλων των καναλιών με μοναδικά
αναγνωριστικά τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Η κωδικοποίηση αυτή δεν υπάρχει στο ΕΜΔ αυτή
τη στιγμή και για τον λόγο αυτό χρησιμοποιούμε μία δική μας.
identifier: ΓΖ00000324 // δικό μας αναγνωριστικό για το συγκεκριμένο γεγονός ζωής
name: Ταξίδι στο εξωτερικό (εκτός ζώνης Σένγκεν)
Κλάση Κόστος
Θεωρούμε ένα αντικείμενο για κάθε διαφορετική τιμή κόστους. Κάθε αντικείμενο έχει ως υποχρεωτική
ιδιότητα μόνο το αναγνωριστικό του καναλιού. Απαιτείται συνεπώς μια κωδικοποίηση όλων των τιμών
κόστους με μοναδικά αναγνωριστικά τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Η κωδικοποίηση αυτή
υπάρχει στο ΕΜΔ.
identifier: 1864 // αναγνωριστικό του ΕΜΔ για κόστος 58€
identifier: 1865 // αναγνωριστικό του ΕΜΔ για κόστος 68,8€
identifier: 1866 ή 1867 // αναγνωριστικά του ΕΜΔ για κόστος 63,40€
identifier: 1892 // αναγνωριστικό του ΕΜΔ για κόστος 5€

Κεφάλαιο 8 Ηλεκτρονική Συμμετοχή
Σύνοψη
Η Ηλεκτρονική Συμμετοχή (ΗΣ) αποτελεί έναν σημαντικό πυλώνα της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (ΗΔ). Η
συμμετοχή των πολιτών στα κοινά είναι στόχος όλων των σύγχρονων κοινωνιών και η ενθάρρυνσή της
αποτελεί στόχο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η εισαγωγή του διαδικτύου και η αλματώδης
ανάπτυξη των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) τα τελευταία χρόνια αποτελούν μια
ευκαιρία για την επίτευξη αύξησης της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Στο κεφάλαιο αυτό
παρουσιάζουμε βασικούς ορισμούς, καθώς και τεχνολογίες και συστήματα που χρησιμοποιούνται στην
περιοχή της ΗΣ. Τέλος, παρουσιάζουμε σύντομα τα κοινωνικά μέσα ως μια περιοχή με ιδιαίτερο ενδιαφέρον
όσον αφορά την ΗΣ λόγω της μεγάλης διείσδυσής τους στον γενικό πληθυσμό και της αυξανόμενης χρήσης
τους, κυρίως από τους νέους, για τη συμμετοχή στα κοινά.
Μια εισαγωγή στην έννοια της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής, καθώς και στη σχέση της με σχετικούς όρους, όπως
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και Ανοικτή Διακυβέρνηση, δίνεται στο Κεφάλαιο 1.
• ορίζετε την Ηλεκτρονική Συμμετοχή,

• απαριθμείτε τα επίπεδα της συμμετοχής,
• απαριθμείτε τα στάδια του κύκλου ζωής της διαμόρφωσης πολιτικής,
• απαριθμείτε τις περιοχές της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής,
• χαρακτηρίζετε μια πρωτοβουλία Ηλεκτρονικής Συμμετοχής με βάση τις παραπάνω
κατηγοριοποιήσεις,
• απαριθμείτε κατηγορίες από τεχνολογίες και εφαρμογές Ηλεκτρονικής Συμμετοχής,
• απαριθμείτε τα χαρακτηριστικά και τις προκλήσεις της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής,
• απαριθμείτε τεχνολογίες και εφαρμογές Ηλεκτρονικής Συμμετοχής,
• χρησιμοποιείτε τεχνολογίες και εφαρμογές Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Η αύξηση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά αποτελεί στόχο πολλών κρατών, συμπεριλαμβανομένων
των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Αυτό σχετίζεται άμεσα με την αντιμετώπιση της πρόκλησης
της αυξανόμενης απάθειας των πολιτών σχετικά με οποιαδήποτε συμμετοχή στα κοινά, που ακολουθεί μια
αυξανόμενη αποστροφή για την πολιτική και τους πολιτικούς. Σχετίζεται επίσης με ένα αυξανόμενο και όλο
και πιο έντονο κίνημα απόρριψης της δημοκρατίας και της παγκόσμιας τάξης που βασίζεται στις
φιλελεύθερες αρχές (ατομικά δικαιώματα, κράτος δικαίου κ.λπ.). Αυτή η μακρά δημοκρατική ύφεση φέρνει
μια παγκόσμια στροφή προς ανελεύθερες δημοκρατίες και αυταρχικά καθεστώτα. Ποσοτικά αυτό
μεταφράζεται στη στροφή μιας σειράς χωρών προς τον αυταρχισμό και σε μια μείωση του αριθμού των
δημοκρατιών παγκοσμίως.100 Η Ηλεκτρονική Συμμετοχή παρέχει πλατφόρμες και εργαλεία που
διευκολύνουν τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά κάνοντάς την ευκολότερη οποτεδήποτε και από
οπουδήποτε. Οι έρευνες δείχνουν ότι η χρήση της τεχνολογίας δεν φέρνει αυτομάτως αύξηση της
συμμετοχής στα κοινά, ωστόσο αυτό μπορεί να συμβεί στα πλαίσια μιας καλά σχεδιασμένης σχετικής
στρατηγικής.
100
https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2022/global-expansion-authoritarian-rule

Στο κεφάλαιο αυτό ξεκινάμε με μερικές βασικές πληροφορίες για την παραδοσιακή συμμετοχή στα
κοινά. Στη συνέχεια προχωρούμε εισάγοντας την έννοια της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής και παρουσιάζοντας
σχετικές πλατφόρμες και τεχνολογίες. Κατόπιν περιγράφουμε συνοπτικά τις Ηλεκτρονικές Διαβουλεύσεις,
καθώς και τη χρήση των κοινωνικών μέσων στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή, τόσο από πλευράς
πλεονεκτημάτων όσο και από πλευράς προκλήσεων. Στη συνέχεια, παρουσιάζουμε μεθόδους για τη
σχεδίαση πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής, καθώς και την υιοθέτησή τους. Τέλος, παρουσιάζουμε
κάποιες σχετικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πριν ξεκινήσουμε το κεφάλαιο αυτό, θα πρέπει να αναφερθούμε στην ελληνική απόδοση δύο
σημαντικών όρων της περιοχής. Οι αγγλικοί όροι είναι consultation και deliberation. Ο όρος consultation
αναφέρεται στη διαδικασία της παροχής συμβουλών σε ένα ζήτημα συνήθως από κάποιον προς κάποιον
άλλο. Ο όρος χρησιμοποιείται συνήθως για επικοινωνία που εξαντλείται στην παροχή μιας άποψης επί ενός
ζητήματος, π.χ. μέσω της απάντησης σε ένα ερωτηματολόγιο, συνεπώς έχουμε άθροιση όμοιων απόψεων.
Αντίθετα, ο όρος deliberation (και ο όρος discourse) αναφέρεται στη διαδικασία της σκέψης, μελέτης και
κυρίως συζήτησης συνήθως με στόχο τη λήψη μιας απόφασης. Χρησιμοποιείται όταν έχουμε συζητήσεις επί
ενός προβλήματος οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε αλλαγή γνώμης και σε συγκλίσεις. Στα ελληνικά και οι
δύο όροι αποδίδονται συνήθως ως διαβούλευση δημιουργώντας μια σχετική σύγχυση ως προς τη μέθοδο
και τον στόχο της συμμετοχής, αν και ο όρος consultation έχει επίσης αποδοθεί ως συμβουλευτική (Ραμματά,
2021). Σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη (2002) έχουμε:
διαβούλευση (η) [1782] {-ης κ. -εύσεως | -εύσεις, -εύσεων} (επίσ.) (συνήθ. στον πληθ.) συνεννοήσεις
και επιμέρους διαπραγματεύσεις για την επίτευξη του επιδιωκόμενου αποτελέσματος: οι ~ για την
υπογραφή ειρηνευτικής συμφωνίας συνεχίζονται || στη Νέα Υόρκη ξεκινά νέος γύρος
διαβουλεύσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών || υπήρξαν | έγιναν διαβουλεύσεις μεταξύ των
ομόλογων υπουργών ΣΥΝ. συζητήσεις, διαπραγματεύσεις. — διαβουλευτικός, -ή, -ό. [ΕΤΥΜ. Απόδ.
του γαλλ. consultation(s)].
συμβουλευτικός, -ή, -ό [αρχ.] 1. αυτός που σχετίζεται με συμβουλή ή σύμβουλο, που χαρακτηρίζει ή
ταιριάζει στη συμβουλή: ~ ικανότητα | ιδιότητα| ύφος || ο ~ τόνος στη φωνή κάποιου 2. (α) αυτός
που χρησιμεύει ή αποσκοπεί στην παροχή συμβουλών: ~ λόγια | επιτροπή || ο — ρόλος του
κοινωνικού λειτουργού…
Κατά την άποψή μας ο όρος συμβουλευτική φαίνεται να αποδίδει με μεγαλύτερη ακρίβεια τον όρο
consultation, ωστόσο θα κρατήσουμε τον όρο διαβούλευση και για το consultation και για το deliberation
χρησιμοποιώντας τους αγγλικούς όρους σε παρενθέσεις όπου είναι αναγκαίο. Προτιμούμε τον όρο
διαβούλευση και για το consultation αφενός γιατί είναι πιο γνωστός, αφετέρου διότι φαίνεται ιστορικά ως
σωστότερη μετάφραση, τουλάχιστον σύμφωνα με το παραπάνω λεξικό.
8.2 Ο Κύκλος Ζωής της Διαμόρφωσης Πολιτικής

Η συμμετοχή στα κοινά συνήθως συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με τη διαμόρφωση της πολιτικής. Συνεπώς, για
την καλύτερη κατανόηση των δυνατοτήτων που δίνει η τεχνολογία στα πλαίσια της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής
είναι σκόπιμο να έχουμε μια στοιχειώδη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνονται οι πολιτικές
στα σύγχρονα κράτη.
Η διαμόρφωση πολιτικής ακολουθεί έναν κύκλο ζωής που αποτελείται από πέντε στάδια, όπως
φαίνεται στο Σχήμα 8.1 (Macintosh, 2004). Ακολουθεί μια σύντομη περιγραφή κάθε σταδίου:
1. Διαμόρφωση πολιτική ατζέντας: Σε αυτό το στάδιο καταδεικνύεται η ανάγκη για μια νέα πολιτική ή
για την αλλαγή μιας υπάρχουσας πολιτικής. Επίσης ορίζεται το πρόβλημα στο οποίο αναφέρεται η
πολιτική.
2. Ανάλυση: Σε αυτό το στάδιο συγκεντρώνονται στοιχεία και γνώση, καθώς γίνεται κατανοητό το
ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο θα εφαρμοστεί η πολιτική.
3. Διαμόρφωση πολιτικής: Σε αυτό το στάδιο διαμορφώνεται η πολιτική, πιθανώς μέσα από την
αντιπαράθεση απόψεων κ.λπ.
4. Υλοποίηση πολιτικής: Σε αυτό το στάδιο η πολιτική υλοποιείται, π.χ. δημιουργούνται οι μηχανισμοί
υλοποίησης.

5. Παρακολούθηση πολιτικής: Σε αυτό το στάδιο η πορεία της πολιτικής παρακολουθείται.
Σχήμα 8.1 Ο κύκλος διαμόρφωσης πολιτικής (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Αν και οι κύκλοι ζωής για τη διαμόρφωση πολιτικής έχουν κατακριθεί στη βιβλιογραφία για μια σειρά από
ατέλειες και αναντιστοιχίες με την πραγματικότητα (όπως η γραμμικότητα των διαφορετικών σταδίων),
παραμένουν χρήσιμοι για μια πρώτη προσέγγιση του τρόπου λειτουργίας της διαμόρφωσης πολιτικής.
8.3 Συμμετοχή στα Κοινά

Η βιβλιογραφία αναφέρει πολλές τεχνικές που έχουν ιστορικά χρησιμοποιηθεί και χρησιμοποιούνται ακόμη
για τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, συμπεριλαμβανομένης της διαμόρφωσης πολιτικής. Στην ενότητα
αυτή παρουσιάζουμε ορισμένες ενδεικτικές μεθόδους συμμετοχής. Η βιβλιογραφία επίσης περιέχει αρκετές
προσπάθειες διαχωρισμού της συμμετοχής σε επίπεδα ή στάδια ή σκαλιά. Κάποιες από αυτές αναφέρονται
ως σκάλες συμμετοχής (participation ladders). Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε τρεις τέτοιες προσπάθειες
που έχουν μεγάλη επίδραση στη θεωρία και την πράξη της συμμετοχής. Τέλος, παρουσιάζουμε μια μέθοδο
σχεδιασμού πρωτοβουλιών ανοικτής διακυβέρνησης και συμμετοχής, καθώς και απόψεις από τη
βιβλιογραφία σχετικά με τη σχέση συμμετοχής και δημοκρατίας.
8.3.1 Βασικές Έννοιες

Στο Κεφάλαιο 1 αναφέραμε ότι η «συμμετοχή» λαμβάνει χώρα μεταξύ του πολιτικού συστήματος και της
κοινωνίας. Ουσιαστικά πρόκειται για την πληροφόρηση του πολιτικού συστήματος για την «κοινή γνώμη»,
δηλαδή τη διατύπωση κριτικής γνώμης επί των κοινών ζητημάτων. Στην αρχαία Αθήνα, η συμμετοχή λάμβανε
χώρα στην Αγορά, στην οποία συναθροίζονταν οι Αθηναίοι πολίτες για να συζητήσουν και να αποφασίσουν
για τα σημαντικά προβλήματα της πόλης. Η άμεσα συμμετοχή των πολιτών σε συζητήσεις αλλά και στη
διαδικασία λήψης αποφάσεων οδήγησε στην άμεση δημοκρατία (direct democracy) ως μορφή
πολιτεύματος. Πριν τον 18ο αιώνα, η διάκριση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου ήταν δύσκολη,
καθώς ο ηγεμόνας ουσιαστικά αποτελούσε την ενσάρκωση της εξουσίας. Μετά τον 18ο αιώνα, η άνοδος της
αστικής τάξης και της κοινής γνώμης οδήγησε σε μια ομάδα ιδιωτών που συζητούν ιδιωτικά (π.χ. σε πλατείες
και εκκλησίες, εμπορικές αγορές κ.λπ.) και ουσιαστικά συγκροτούν ένα δημόσιο σώμα για τον έλεγχο της
εξουσίας. Με έμπνευση την Αγορά της αρχαίας Αθήνας, αλλά και χώρους πολιτικών συζητήσεων στην

Αναγέννηση, ο Γερμανός πολιτικός επιστήμονας και φιλόσοφος Jürgen Habermas πρόσφατα πρότεινε την
έννοια της δημόσιας σφαίρας.
Η δημόσια σφαίρα (public sphere) ορίζεται ως «ένας χώρος κοινωνικής συμβίωσης, στον οποίο
διαμορφώνεται η κοινή γνώμη» (Habermas, 1974). Είναι επομένως ένα πεδίο της κοινωνικής ζωής στο οποίο
μπορεί να σχηματιστεί κάτι που προσεγγίζει την κοινή γνώμη, δηλαδή τον άτυπο και τυπικό έλεγχο του
κράτους. Η δημόσια σφαίρα είναι ταυτόχρονα μια εικονική ή φαντασιακή κοινότητα διαλόγου πάνω σε
κοινωνικά ζητήματα με στόχο τον επηρεασμό της δημόσιας πολιτικής δράσης, καθώς και το πεδίο της
κοινωνικής ζωής όπου διαμορφώνεται η κοινή γνώμη, μέσω του δημόσιου κριτικού διαλόγου. Η αστική
δημόσια σφαίρα περιλαμβάνει τα καφενεία, τα σαλόνια, τις λέσχες, τη λογοτεχνία, τη δοκιμιογραφία, τη
δραματουργία, την τέχνη και τις εφημερίδες. Η σύγχρονη δημόσια σφαίρα περιλαμβάνει τα μέσα μαζικής
επικοινωνίας (π.χ. ραδιόφωνο, τηλεόραση), το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις πλατφόρμες
περιεχομένου κ.ά.
Οι νέες τεχνολογίες και ειδικότερα το διαδίκτυο δημιουργούν νέες ευκαιρίες και προκλήσεις για την
υποστήριξη της συμμετοχής και της δημόσιας σφαίρας. Οι πολιτικοί επιστήμονες είναι ιδιαίτερα σκεπτικοί
απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας. Έχει υποστηριχθεί ότι «η τεχνολογία δεν είναι καλή ούτε κακή, αλλά
ούτε και ουδέτερη» (Kranzberg, 1985). Η συζήτηση μεταξύ των πολιτικών επιστημόνων είναι περισσότερο
προηγμένη από μια απλή αντιπαράθεση περί του τεχνολογικού ντετερμινισμού στην περιοχή της
συμμετοχής, εάν δηλαδή η εισαγωγή της τεχνολογίας θα αυξήσει τα επίπεδα συμμετοχής τόσο ποσοτικά,
όσο και ποιοτικά. Η συζήτηση αυτή έχει προχωρήσει στη διερεύνηση του ρόλου της τεχνολογίας, καθώς και
στο πώς η τεχνολογία αντιμετωπίζεται από την κοινωνία και τους κοινωνικούς φορείς. Ο επιστημονικός
διάλογος γύρω από τις τεχνολογίες επίσης εστιάζεται στις έννοιες του «δημόσιου» και του «ιδιωτικού»,
καθώς οι τεχνολογίες μπορούν να θολώσουν τα σχετικά όρια. Για παράδειγμα, η χρήση του YouTube για την
παρουσίαση μιας προσωπικής γνώμης σε ένα πολιτικό ζήτημα επαναπροσδιορίζει τις γραμμές μεταξύ
ιδιωτικού και δημόσιου.
Η έννοια της δημόσιας σφαίρας σχετίζεται επίσης με αυτήν της ανοικτής κοινωνίας (open society), την
οποία εισήγαγε ο πολιτικός φιλόσοφος Karl Popper (Popper, 1945), δηλαδή της κοινωνίας που επιτρέπει και
ενθαρρύνει την άσκηση κριτικής, αυτής που «επιτρέπει στις ιδέες να πεθαίνουν στη θέση των ανθρώπων».
Σύμφωνα με τη θεώρηση αυτή, η ολοκληρωτική θεώρηση των κλειστών κοινωνιών, η οποία προτάσει τα όπλα
έναντι των επιχειρημάτων, είναι λάθος και από επιστημονική άποψη, καθώς η πραγματική πρόοδος έρχεται
μόνο μέσα από τη συνεχή, ανοικτή ανταλλαγή απόψεων και κριτικής. Ουσιαστικά, το περιεχόμενο της
κριτικής είναι πιο σημαντικό από την προέλευσή της και η χρησιμότητά της είναι ανάλογη της τολμηρότητάς
της. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η ανεκτικότητα στη διαφορετικότητα έχει όριο και αυτό είναι η μη
ανεκτικότητα του άλλου. Για παράδειγμα, η υποστήριξη της ελεύθερης διακίνησης ναζιστικών ιδεών δεν
μπορεί να γίνει ανεκτή, καθώς αυτή θα οδηγήσει τελικά σε συνολική κατάργηση της ανεκτικότητας
(Αρχόντας, 2019).
Το βιβλίο αυτό δεν φιλοδοξεί να προσφέρει μια πλήρη θεωρητική κάλυψη του συγκεκριμένου
αντικειμένου. Ως εκ τούτου, στη συνέχεια του κεφαλαίου θα επικεντρωθούμε αποκλειστικά στη μελέτη της
ηλεκτρονικής συμμετοχής, χωρίς να επεκτείνουμε τη συζήτηση σε ευρύτερα ζητήματα της χρήσης της
τεχνολογίας στη συμμετοχή και την πολιτική. Η σχετική βιβλιογραφία είναι πλούσια και οι ενδιαφερόμενοι
αναγνώστες καλούνται να την εξερευνήσουν περαιτέρω.
8.3.2 Οφέλη Συμμετοχής

Τα οφέλη από τη συμμετοχή των πολιτών περιλαμβάνουν τα παρακάτω:101
• Ακριβέστερη αντίληψη των αξιών, ιδεών και προτάσεων των πολιτών.
• Καλύτερα πληροφορημένοι πολίτες γύρω από τα ζητήματα πολιτικής και τους δημόσιους
οργανισμούς.
101
http://www.ca-ilg.org/sites/main/files/file-
attachments/ilg_what_is_public_engagement_and_why_should_i_do_it_8.31.16.pdf?1472685794

• Καλύτερες αποφάσεις των δημόσιων οργανισμών και καλύτερες δράσεις με μεγαλύτερο αντίκτυπο
και αποτέλεσμα.
• Περισσότερη υποστήριξη από την κοινότητα με λιγότερες αντιδράσεις.
• Πιο πολιτισμένες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών.
• Ταχύτερη υλοποίηση έργων με μικρότερη ανάγκη επανεξέτασης.
• Περισσότερη εμπιστοσύνη μεταξύ των εμπλεκομένων, συμπεριλαμβανομένων και των δημόσιων
οργανισμών.
• Μεγαλύτερος βαθμός συμμετοχής της κοινότητας και ανάπτυξη ηγετικών δεξιοτήτων των πολιτών.
8.3.3 Τεχνικές Συμμετοχής

Ακολουθεί μια λίστα με μεθόδους συμμετοχής που έχουν χρησιμοποιηθεί ή χρησιμοποιούνται ακόμη για τη
συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Οι ονομασίες των τεχνικών αναφέρονται στα αγγλικά, καθώς σε αρκετές
περιπτώσεις είναι δύσκολη η απόδοσή τους με ελληνικούς όρους.
Panels: Μια «στρατευμένη» ομάδα συμμετεχόντων δίνει τις απόψεις της σε μια πλειάδα θεμάτων σε
συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα.
Deliberative Polling: Τεχνική διαβουλευτικής δημοσκόπησης η οποία συνδυάζει διαβούλευση σε
μικρές ομάδες που επιλέγονται με τεχνικές τυχαίας δειγματοληψίας (random sampling) για τη διευκόλυνση
της δημόσιας συμμετοχής σε διάφορα θέματα. Συνήθως 100-600 άτομα συμμετέχουν με φυσική παρουσία
σε πολύπλοκα ζητήματα πολιτικής, όπου μπορεί να υπάρχει και μετάδοση από την τηλεόραση.102
Delphi: Επαναληπτική έρευνα ειδικών όπου ο συντονιστής στέλνει τα θέματα προς συζήτηση (υπό
μορφή ερωτήσεων) σε μια ομάδα συμμετεχόντων-ειδικών και καθένας από αυτούς απαντά και στέλνει πίσω
τις απαντήσεις. Ο συντονιστής στέλνει όλες τις απαντήσεις (ανώνυμα) σε όλους τους ειδικούς, αυτοί τις
σχολιάζουν και στέλνουν πίσω τα σχόλιά τους. Ο συντονιστής μελετά τις απαντήσεις και τα σχόλια, και θεωρεί
ότι υπάρχει επίλυση σε όσα ερωτήματα υπάρχει συμφωνία από τους ειδικούς. Για τα υπόλοιπα, ξεκινά ένας
νέος κύκλος ερωτήσεων και η διαδικασία επαναλαμβάνεται όσες φορές χρειαστεί, ώστε να υπάρξει σύγκλιση
των απόψεων. Η τεχνική αυτή παλαιότερα πραγματοποιούνταν μέσω ταχυδρομείου. Ωστόσο, σήμερα,
υπάρχουν πλατφόρμες που βοηθούν ώστε η διαδικασία να γίνει επιγραμμικά (online),
συμπεριλαμβανομένης μιας πλατφόρμας που παρέχει η ΕΕ.103 Η μέθοδος θεωρείται ιδιαίτερα στιβαρή και
χρησιμοποιείται επίσης από ερευνητικές ομάδες στα πλαίσια επιστημονικής έρευνας.
Citizen jury: Χώρος όπου 12-24 τυχαία επιλεγμένοι πολίτες ενημερώνονται για ένα θέμα (συνήθως από
ειδικούς) και παράγουν συστάσεις μέσω μιας αναφοράς (citizen report). Η διαβούλευση κρατάει συνήθως 2
έως 7 ημέρες και αφορά ζητήματα με ηθικές ή κοινωνικές επιπτώσεις.104
World café: Δημιουργική διαδικασία διευκόλυνσης διαλόγου και ιδεών, όπου δημιουργείται δίκτυο
διαλόγου και ενεργειών. Οι συμμετέχοντες κινούνται μεταξύ συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης και ο
συντονιστής συνοψίζει τις πληροφορίες για τους επόμενους συμμετέχοντες.
Workshop: Δομημένα φόρουμ συζητήσεων όπου οι συμμετέχοντες εργάζονται από κοινού σε
συγκεκριμένα προβλήματα ώστε να λυθούν θέματα και να δημιουργηθεί ομοφωνία, και όχι για την
πληροφόρηση ή για απλό διάλογο.
Citizen Committees: Ομάδες αντιπροσώπων από συγκεκριμένες κοινότητες με διαφορετικό υπόβαθρο
που επιλέγονται από φορείς οι οποίες σχολιάζουν και διαμορφώνουν συστάσεις σε συγκεκριμένο θέμα.
102
https://involve.org.uk/resource/deliberative-polling
103
https://ec.europa.eu/consultation/home/delphi/
104
https://involve.org.uk/resource/citizens-jury

8.3.4 Σκάλα Συμμετοχής κατά Arnstein
Μία από τις πρώτες και περισσότερο επιδραστικές προσπάθειες μελέτης της συμμετοχής υπήρξε η σκάλα
συμμετοχής του Arnstein (1969). Η σκάλα εμφανίζεται στο Σχήμα 8.2 και σύμφωνα με αυτή η συμμετοχή
μπορεί να χωριστεί σε οκτώ σκαλιά.
Σχήμα 8.2 Η σκάλα του Arnstein (Arnstein, 1969) (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Για να γίνουν κατανοητά τα διαφορετικά σκαλιά, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι υπάρχουν κάποιοι που έχουν
τη δύναμη και την εξουσία (οι «έχοντες και κατέχοντες»), και κάποιοι που δεν έχουν δύναμη και είναι κατά
κάποιον τρόπο αποκλεισμένοι από την εξουσία και τη δυνατότητα παρεμβάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, τα
οκτώ σκαλιά μπορούν να περιγραφούν συνοπτικά ως εξής:105
1 Manipulation (χειραγώγηση) και 2 Therapy (θεραπεία). Τα σκαλιά αυτά ουσιαστικά βεβαιώνουν
έλλειψη συμμετοχής και έχουν εισαχθεί από τους έχοντες την εξουσία προς αντικατάσταση της πραγματικής
συμμετοχής με κάποιας μορφής κατ’ επίφασιν συμμετοχής. Ο πραγματικός στόχος των διοργανωτών τέτοιων
πρωτοβουλιών δεν είναι να δώσουν τη δυνατότητα συμμετοχής, αλλά να χειραγωγήσουν.
3 Informing (πληροφόρηση) και 4 Consultation (διαβούλευση). Τα σκαλιά αυτά επιτρέπουν να
ακουστούν όλες οι φωνές, ωστόσο, όταν η συμμετοχή περιορίζεται σε αυτά τα επίπεδα, δεν υπάρχει κάποια
εγγύηση ότι η συμμετοχή θα ληφθεί πραγματικά υπόψη, ούτε υπάρχουν μηχανισμοί που να επιτρέπουν σε
κάποιον να παρακολουθήσει εάν και πώς χρησιμοποιήθηκαν οι απόψεις της διαβούλευσης.
5 Placation (ειρήνευση). Στο επίπεδο αυτό η γνώμη των συμμετεχόντων ακούγεται, αλλά είναι στην
ευχέρεια όσων έχουν τη δύναμη (δηλαδή στους κατέχοντες την εξουσία) να πάρουν όποια απόφαση θέλουν.
Συνεπώς, εξακολουθεί να αποτελεί μια μορφή προσχηματικής υποστήριξης των συμμετεχόντων (tokenism).
6 Partnership (εταιρικότητα). Επιτρέπει κάποιας μορφής διαπραγμάτευση μεταξύ των εμπλεκόμενων
μερών σχετικά με τη συμμετοχή.
105
Η απόδοση των αγγλικών όρων στην ελληνική έχει ακολουθήσει την προσέγγιση της Ραμματά Μ. (2021) με εξαίρεση
τον όρο consultation.

7 Delegated Power (μεταβίβαση εξουσίας) και 8 Citizen Control (έλεγχος από τους πολίτες). Εδώ οι
μη έχοντες πολίτες καταλαμβάνουν την πλειονότητα αυτών που έχουν τη δικαιοδοσία για τη λήψη των
αποφάσεων ή για τη διαχείριση μιας κατάστασης.
8.3.5 Επίπεδα Συμμετοχής κατά ΟΟΣΑ

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης –ΟΟΣΑ– (Organisation for Economic Co-operation
and Development-OECD) προτείνει τρία επίπεδα συμμετοχής ως εξής (OECD, 2001):
1. Πληροφόρηση (Information): Σε αυτό το επίπεδο πραγματοποιείται επικοινωνία μιας κατεύθυνσης
με στόχο την πληροφόρηση των πολιτών γύρω από μια σειρά θεμάτων.
2. Διαβούλευση (Consultation): Σε αυτό το επίπεδο πραγματοποιείται περιορισμένη αμφίδρομη
επικοινωνία όπου οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν τη γνώμη τους σε συγκεκριμένα θέματα.
3. Ενεργός Συμμετοχή (Active Participation): Σε αυτό το επίπεδο πραγματοποιείται επαυξημένη
αμφίδρομη επικοινωνία, όπου οι πολίτες έχουν περισσότερη ισχύ στη δημιουργία πολιτικών, π.χ. τη
δυνατότητα να προτείνουν νέες πολιτικές.
8.3.6 Φάσμα Συμμετοχής κατά ΙΑΡ2

Η Διεθνής Οργάνωση Δημόσιας Συμμετοχής (International Association for Public Participation, ΙΑΡ2) προτείνει
ένα φάσμα συμμετοχής που δίνεται στον Πίνακα 8.1, και το οποίο περιέχει πέντε στάδια.
Πίνακας 8.1 Επίπεδα συμμετοχής κατά ΙΑΡ2.

INFORM CONSULT INVOLVE COLLABORATE EMPOWER
(Πληροφόρησε) (Διαβουλεύσου) (Συμπερίλαβε) (Συνεργάσου) (Ενδυνάμωσε)
Στόχος Να παρέχει Να αποκτά Να δουλεύει Να Να

δημόσιας στους πολίτες ανάδραση από απευθείας με τους συνεργαζόμαστε με εναποθέσει τη
συμμε- ισορροπημένη τους πολίτες για πολίτες σε όλη τη το κοινό σε κάθε λήψη
τοχής και αντικειμενική την ανάλυση διαδικασία για να πλευρά της απόφασης στα
πληροφόρηση προβλημάτων, τις διασφαλίσει πως οι διαδικασίας λήψης χέρια των
για να τους εναλλακτικές ανησυχίες και οι απόφασης, πολιτών.
βοηθήσει να λύσεις και/ή τις προσδοκίες των συμπεριλαμβανομέ
κατανοήσουν το αποφάσεις. πολιτών γίνονται νων της ανάπτυξης
πρόβλημα, τις κατανοητές και εναλλακτικών και
εναλλακτικές λαμβάνονται υπόψη της εξεύρεσης της
και/ή τις λύσεις. σε σταθερή βάση. καλύτερης λύσης.
Υπόσχε- Θα σε κρατάμε Θα σε κρατάμε Θα εργαστούμε μαζί Θα επιζητούμε από Θα

ση στους καλά καλά σου για να εσένα συμβουλές υλοποιήσουμε
πολίτες πληροφορημένο. πληροφορημένο, διασφαλίσουμε πως και νέες ιδέες για ό,τι
θα ακούμε και θα οι ανησυχίες και οι τη δημιουργία αποφασίσεις.
αναγνωρίζουμε τις προσδοκίες σου λύσεων και θα
ανησυχίες και τις αντικατοπτρίζονται ενσωματώσουμε
προσδοκίες σου στις προτεινόμενες όσο περισσότερο
και θα σε εναλλακτικές, και θα γίνεται τις
ενημερώνουμε σε ενημερώνουμε συμβουλές και
πώς η γνώμη σου πώς η γνώμη σου προτάσεις σου
επηρέασε τις επηρέασε τις στην τελική
αποφάσεις. αποφάσεις. απόφαση.

8.3.7 Σχεδιασμός Πρωτοβουλιών Ανοικτής Διακυβέρνησης και Συμμετοχής
Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζουμε τις συστάσεις των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τον σχεδιασμό
πρωτοβουλιών ανοικτής διακυβέρνησης και συμμετοχής (United Nations ESCWA, 2021b). Αυτές χωρίζονται
σε τρία επίπεδα, τα οποία θα εξετάσουμε ξεχωριστά.
Συμμετοχή (Participation)
Στόχος. Η ενίσχυση της συμμετοχής στο κυβερνητικό έργο από μη κυβερνητικούς παράγοντες με τη χρήση
ανατροφοδότησης, η οποία παρέχει ιδέες και γνώση.
Χαρακτηριστικό. Η συμμετοχή νοείται εδώ ως αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ κυβερνητικών και μη
κυβερνητικών οντοτήτων, όπου και οι δύο οντότητες είναι ενεργές, ωστόσο τη θεματολογία της επικοινωνίας
καθορίζει η κυβέρνηση.
Βασικές αρχές
Η κυβέρνηση θα πρέπει να προχωρήσει σε:
(α) Καθιέρωση συνολικής φιλοσοφίας με διαφάνεια σχετικά με τη σημαντικότητα της συμμετοχής και τους
σκοπούς που αυτή εξυπηρετεί.
(β) Ανάπτυξη εναλλακτικών λειτουργιών και τρόπων ανατροφοδότησης, με πληροφορίες για τις μεθόδους
συμμετοχής και τον ρόλο κάθε λειτουργίας.
(γ) Κοινοποίηση προσδοκιών σχετικά με τη συμπεριφορά των χρηστών μέσω ενός κώδικα συμπεριφοράς
χρήστη.
Σημαντικά βήματα
Πριν την έναρξη, θα πρέπει:
• Να επιδιωχθεί να υπάρχει έγκριση της πρωτοβουλίας από το υψηλότερο δυνατό επίπεδο ιεραρχίας,
καθώς αυτή αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας όλου του εγχειρήματος.
• Να αποφασιστεί ο τρόπος συλλογής των απόψεων των πολιτών, της ανάλυσης των απόψεών τους,
καθώς και της χρήσης των στοιχείων. Όλα αυτά θα πρέπει να γίνουν γνωστά στους συμμετέχοντες με
απλό και κατανοητό τρόπο.
• Να υπάρχει διαφάνεια σχετικά με τον σκοπό και τις προσδοκίες της συμμετοχής, καθώς και εστίαση
στις πραγματικές ανάγκες συμμετοχής καλύπτοντας τις απαιτήσεις όλων των πολιτών και ειδικά των
νεότερων σε ηλικία.
Κατά τη διάρκεια της πρωτοβουλίας, θα πρέπει:

• Να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη οι απόψεις των πολιτών (είτε τους έχει ζητηθεί να συμμετέχουν είτε
συμμετέχουν αυτοβούλως), και να γίνεται εμφανές το πώς αυτές χρησιμοποιούνται.
• Να γίνεται χρήση λέξεων και γλώσσας που είναι κατανοητές στο ευρύ κοινό.
• Οι συμμετέχοντες να εμπλέκονται όσο το δυνατόν νωρίτερα στον κύκλο ζωής της πολιτικής.
• Να χρησιμοποιούνται προσεκτικοί, ανεξάρτητοι και έμπιστοι συντονιστές, καθώς και διαφανείς
οδηγίες.
• Να λαμβάνονται υπόψη οι ψηφιακές διαφορές και ιδιαίτερα το έμφυλο ψηφιακό χάσμα.
Μετά την πρωτοβουλία, θα πρέπει:

• Να γίνεται αξιολόγηση των διαδικασιών και του αποτελέσματος.
Συνεργασία (Collaboration)
Στόχος. Αύξηση της συνεργασίας μεταξύ κυβερνητικών και μη κυβερνητικών φορέων για τη συνδημιουργία
καινοτόμων υπηρεσιών, στρατηγικών και σχεδίων μεταξύ άλλων.
Χαρακτηριστικό. Η συνεργασία είναι αμφίδρομη μεταξύ της κυβέρνησης και μη κυβερνητικών φορέων. Και
οι δύο πλευρές έχουν δυνατότητα ορισμού της ατζέντας, ωστόσο οι ενέργειες στηρίζονται σε ένα γενικό
πλαίσιο πολιτικής που καθορίζεται από την κυβέρνηση.

• Σε αυτό το επίπεδο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η προδραστική συμμετοχή στη λήψη
αποφάσεων.
• Οι άνθρωποι πρέπει να ενημερώνονται για τις αποφάσεις και τις υπηρεσίες της κυβέρνησης, να
ζητείται η γνώμη τους και να παίρνουν ενεργά μέρος στη διαδικασία λήψης σχετικών αποφάσεων, ή
θα πρέπει οι ίδιοι να δρουν προληπτικά και να συμμετέχουν ενεργά στις διαδικασίες χάραξης
πολιτικής.
• Ύπαρξη σαφούς στρατηγικής συνεργασίας, η οποία να επιτυγχάνει μια ισορροπία μεταξύ
ηλεκτρονικής πληροφόρησης, ηλεκτρονικής συμμετοχής και ηλεκτρονικής λήψης αποφάσεων.
• Επιβεβαίωση της ύπαρξης διαθέσιμων ηλεκτρονικών εργαλείων.
• Σαφής ορισμός της ομάδας-στόχου μεταξύ του πληθυσμού, καθώς και επεξήγηση των διαδικασιών
διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων, προσέχοντας παράλληλα τις ανάγκες των ευάλωτων ομάδων.
• Ύπαρξη σαφών κανόνων και διαδικασιών για την επεξεργασία των απόψεων που θα προκύψουν.
Πλήρης Δέσμευση (Full Engagement)

Στόχος. Να γίνουν βήματα προς την πλήρη δέσμευση των μη κυβερνητικών παραγόντων στο κυβερνητικό
έργο μέσω του διαμοιρασμού της συνολικής ευθύνης.
Χαρακτηριστικό. Πολύπλευρη δέσμευση της κυβέρνησης και των μη κυβερνητικών φορέων, όπου και οι δύο
συμμετέχοντες έχουν τη δυνατότητα να καθορίσουν την ατζέντα και να ενεργούν συνολικά σε μια λογική
συγκυβέρνησης.
• Οι μη κυβερνητικοί φορείς πρέπει να συμμετέχουν πλήρως σε όλες τις πτυχές της δημόσιας
διακυβέρνησης.
• Δυνατότητα συμμετοχής όλων των νόμιμων φορέων σε κυβερνητικές δραστηριότητες, τόσο στην
περίπτωση που η κυβέρνηση αναλαμβάνει τη σχετική πρωτοβουλία, όσο και στην περίπτωση που
επιτρέπει σε άλλους να το κάνουν.
• Διασφάλιση της συνεχούς βελτίωσης και καινοτομίας στη συμμετοχή των πολιτών μέσω της
εφαρμογής αποτελεσματικών κυβερνητικών δομών και διαδικασιών.
• Καθορισμός του εύρους συμμετοχής με τη θέσπιση κατάλληλου νομικού πλαισίου.
• Διασφάλιση της κατανόησης των διαδικασιών λήψης αποφάσεων από τους πολίτες, καθώς η
στρατηγική πλήρους δέσμευσης σημαίνει ότι οι απλοί άνθρωποι θα πρέπει να συνδεθούν με
πολιτικές διαδικασίες και διαδικασίες χάραξης πολιτικής.
• Διευκόλυνση της επαφής των πολιτών με τους πολιτικούς και τους φορείς λήψης αποφάσεων.
• Διασφάλιση ότι η άποψη των πολιτών θα ακουστεί και ότι οι πολίτες θα συμπεριληφθούν στη λήψη
αποφάσεων.
8.3.8 Συμμετοχή και Δημοκρατία

Η έννοια της συμμετοχής συνδέεται στενά με την έννοια της δημοκρατίας, αφού θεωρούμε ως δεδομένο ότι
περισσότερη συμμετοχή στα κοινά σημαίνει ενδυνάμωση της δημοκρατίας. Οι δημοκρατίες κατά την
τελευταία 25ετία του 20ού αιώνα υπερδιπλασιάστηκαν από λιγότερες των 40 σε περισσότερες των 80
παγκοσμίως. Η δημοκρατία βγήκε από τον δυτικοευρωπαϊκό πυρήνα της και πλέον η προαγωγή της αποτελεί
ιδεολογικό στόχο της Δύσης. Ωστόσο, καθώς η δημοκρατία εξαπλώνεται αποκτά όλο και περισσότερες
μορφές (Hague & Harrop, 2011, σελ. 165-166). Μερικές από αυτές είναι:
Άμεση δημοκρατία. Οι πολίτες αυτοβούλως συγκεντρώνονται και αποφασίζουν για τα συλλογικά ζητήματα.

Διαβουλευτική (ή συμμετοχική) δημοκρατία. Ο δημόσιος διάλογος είναι ιδιαίτερα σημαντικός και γίνεται
μεταξύ ελεύθερων, ίσων και ορθολογικών πολιτών με στόχο τη νομιμοποίηση και την ποιοτική αναβάθμιση
των αποφάσεων.
Αντιπροσωπευτική (έμμεση) δημοκρατία. Οι πολίτες εκλέγουν αντιπροσώπους, οι οποίοι συγκρoτούν το

κοινοβούλιο και, στα προεδρικά συστήματα, τον πρόεδρο. Τις αποφάσεις πλέον παίρνουν οι εκπρόσωποι, οι
οποίοι συνήθως λογοδοτούν στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση.
Φιλελεύθερη δημοκρατία. Είναι εκδοχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με χαρακτηριστικά τις

ελεύθερες, δίκαιες και τακτικές εκλογές και την τήρηση του συντάγματος, το οποίο προβλέπει σημαντικές
ελευθερίες, όπως η ελευθερία του λόγου, η ανεξιθρησκία, η ατομική ιδιοκτησία κ.ά.
Ανελεύθερη δημοκρατία. Είναι εκδοχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπου ωστόσο μετά την εκλογή
τους οι κυβερνώντες χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα ώστε να παραμείνουν στην εξουσία. Αυτά
συμπεριλαμβάνουν προσπάθειες προσεταιρισμού ή φίμωσης των μέσων ενημέρωσης, καταστολή ατομικών
ελευθεριών κ.ά.
Παρατηρούμε ότι υπάρχει ποικιλία μορφών της δημοκρατίας, συνεπώς τίθεται εύλογα το ερώτημα
ποια μορφή δημοκρατίας προάγουν ή θα έπρεπε να προάγουν οι πρωτοβουλίες συμμετοχής,
συμπεριλαμβανομένων και αυτών της ηλεκτρονικής συμμετοχής; Φαίνεται ότι ο στόχος των πρωτοβουλιών
συμμετοχής σχετίζεται με τη μορφή δημοκρατίας που έχει κατά νου ο εκάστοτε υπεύθυνος για αυτές. Για
παράδειγμα, η σκάλα συμμετοχής του Arnstein, όπως και τα επίπεδα συμμετοχής κατά ΙΑΡ2, φαίνεται ότι
έχουν ως ιδανική μορφή την άμεση δημοκρατία θεωρώντας ότι στόχος της συμμετοχής πρέπει να είναι η
μεταφορά της εξουσίας από τους αντιπροσώπους στους πολίτες. Από την άλλη πλευρά, τα επίπεδα
συμμετοχής κατά ΟΟΣΑ φαίνεται να οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο στόχος είναι η συμμετοχική δημοκρατία.
Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί η ανησυχία για την εδραίωση της πεποίθησης ότι περισσότερη τεχνολογία
σημαίνει αυτόματα περισσότερη συμμετοχή και περισσότερη δημοκρατία (τεχνολογικός ντετερμινισμός). Με
βάση όλα αυτά υπάρχει ακόμη έδαφος για συνέχιση της σχετικής έρευνας στη ζεύξη τεχνολογίας,
συμμετοχής και δημοκρατίας (Grönlund, 2009). Επιπρόσθετα, προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι στην
πρώτη 25ετία του 21ου αιώνα φαίνεται να υπάρχει μια μείωση των δημοκρατιών παγκοσμίως, κάτι που,
ασφαλώς, προκαλεί ανησυχία.
8.4 Εισαγωγή στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή

Η Ηλεκτρονική Συμμετοχή περιγράφει τις προσπάθειες για επέκταση και εμβάθυνση της συμμετοχής στα
κοινά με τη διευκόλυνση των πολιτών να συνδεθούν μεταξύ τους, με τους εκλεγμένους εκπροσώπους τους
και τις κυβερνήσεις με τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) (DEMO-net, 2007).
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η χρήση των ΤΠΕ γίνεται για τη σύνδεση των πολιτών με τις κυβερνήσεις τους,
αλλά επίσης και για τη σύνδεση μεταξύ τους, αλλά και με τους εκλεγμένους εκπροσώπους τους. Η σύνδεση
αυτή πρέπει να αποσκοπεί στην επέκταση και εμβάθυνση της συμμετοχής στα κοινά. Συνεπώς, η χρήση ΤΠΕ
για τη συζήτηση μεταξύ των οπαδών μιας ομάδας για τα τελευταία αποτελέσματα της δεν εμπίπτει στο πεδίο
ενδιαφέροντος της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Ωστόσο, η συζήτηση των ίδιων ατόμων για αλλαγές που πρέπει
να γίνουν στη νομοθεσία που διέπει τη λειτουργία των ομάδων εμπίπτει στο πεδίο ενδιαφέροντος της
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Φυσικά, η συμμετοχή στα κοινά προϋπήρχε της Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Ένα χαρακτηριστικό
παράδειγμα καθολικής συμμετοχής στα κοινά αποτέλεσε η άμεση δημοκρατία (direct democracy) της
αρχαίας Αθήνας, όπου όλοι οι πολίτες συναποφάσιζαν για τα προβλήματά τους, όπως έχει ήδη αναφερθεί.
Η πρακτική αυτή είναι πιο δύσκολη στην εφαρμογή της όσο ο αριθμός των πολιτών αυξάνει. Με την έλευση
του διαδικτύου υπήρξε η άποψη ότι η άμεση δημοκρατία θα μπορούσε να επανέλθει, καθώς θα ήταν και
πάλι τεχνολογικά εφικτή. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι η ύπαρξη μιας τεχνολογίας από μόνη της δεν καθιστά
αυτομάτως τη χρήση της αρεστή και προτιμητέα. Συνεπώς, η τεχνολογική δυνατότητα επαναφοράς κάποιας

μορφής άμεσης δημοκρατίας δεν καθιστά αυτομάτως αυτή την επιλογή προτιμητέα για το σύνολο των
εμπλεκόμενων μερών.
Όταν πρωτοεμφανίστηκε, η Ηλεκτρονική Συμμετοχή αποτελούνταν από τις παραδοσιακές περιοχές
συμμετοχής στην πολιτική (participation areas) οι οποίες υποστηρίζονται από κατηγορίες εργαλείων, τα
οποία βασίζονται σε ΤΠΕ, βλ. Σχήμα 8.3 (Tambouris et al., 2007).
Σχήμα 8.3. Σχέση Ηλεκτρονικής Συμμετοχής με Συμμετοχή και ΤΠΕ (Πηγή:Tambouris et al., 2007) (από το προσωπικό
Σήμερα ωστόσο, όπως συμβαίνει και σε άλλες περιοχές, έτσι και στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή η τεχνολογία
δίνει δυνατότητες συμμετοχής που δεν ήταν εφικτές χωρίς αυτή. Συνεπώς, ενώ μια παραδοσιακή θεώρηση
της ΗΣ αναφέρει ότι η τεχνολογία απλώς υποστηρίζει προϋπάρχουσες μορφές συμμετοχής, μια νεότερη
προσέγγιση θεωρεί ότι η τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει σε νέες μορφές συμμετοχής στα κοινά που δεν
προϋπήρχαν και μάλιστα δεν θα ήταν καν εφικτές χωρίς αυτήν.
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές περιοχές Ηλεκτρονικής Συμμετοχής, όπως οι παρακάτω:
• Η-Παροχή πληροφόρησης (Information Provision): ΤΠΕ για μονόδρομη πληροφόρηση, π.χ.
Websites.
• Η-Διαβούλευση (eConsultation): ΤΠΕ σε επίσημες πρωτοβουλίες από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς
που επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να συνεισφέρουν τη γνώμη τους ιδιωτικά ή δημόσια σε
συγκεκριμένα θέματα. Συνήθως, αλλά όχι πάντα, γίνεται μέσω ερωτηματολογίων.
• Η-Διαβούλευση ή Η-Συζήτηση (e-Deliberation/ e-Discourse): ΤΠΕ για την υποστήριξη εικονικών
συζητήσεων μικρής ή μεγάλης έκτασης που επιτρέπει σκέψη και μελέτη των θεμάτων.
• Η-Διαμεσολάβηση (e-Mediation): ΤΠΕ για τη διαδικτυακή επίλυση διαφωνιών ή διενέξεων.
• Η-Συμμετοχική Κατάρτιση Προϋπολογισμού (Participatory budgeting): ΤΠΕ για τη συμμετοχική
κατάρτιση ενός προϋπολογισμού, π.χ. μιας πόλης.
• Η-Αίτημα (ePetitioning): ΤΠΕ για την αποστολή αιτημάτων σε δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, π.χ.
συγκέντρωση υπογραφών για διαμαρτυρία, για νέα νομοθεσία κ.λπ.
• Δημιουργία η-Κοινότητας / Περιβάλλοντα η-Συνεργασίας (e-Community building/ Collaborative e-
Environments): ΤΠΕ για τη δημιουργία ομάδων κοινών ενδιαφερόντων.
• Η-Πολιτική Εκστρατεία (e-Campaigning): ΤΠΕ για οργάνωση πολιτικών διαδηλώσεων, lobbying, και
άλλες μορφές συλλογικής δράσης (εκτός εκστρατειών εκλογής).
• Η-Εκστρατεία Εκλογής (e-Electioneering): ΤΠΕ για την υποστήριξη πολιτικών προσώπων, πολιτικών
κομμάτων και ομάδων λόμπι στα πλαίσια πολιτικών εκστρατειών.
• Η-Δημοσκόπηση (e-Polling): ΤΠΕ για τη μέτρηση της κοινής γνώμης ή του δημόσιου αισθήματος.
• Η-Ψηφοφορία (e-Voting): ΤΠΕ στο πλαίσιο πολιτικών ψηφοφοριών ή δημοψηφισμάτων. Βέβαια,
όπως έχει ήδη αναφερθεί στο πρώτο κεφάλαιο, πολλοί ερευνητές θεωρούν τις ηλεκτρονικές
ψηφοφορίες εκτός του πεδίου της ηλεκτρονικής συμμετοχής, αλλά εντός του ευρύτερου πεδίου της
ηλεκτρονικής δημοκρατίας.
Από τις περιοχές αυτές η περιοχή των ηλεκτρονικών διαβουλεύσεων και συζητήσεων έχει ιδιαίτερο
ενδιαφέρον και θα εξεταστεί χωριστά στη συνέχεια κάτω από τον γενικό όρο ηλεκτρονική διαβούλευση.

Επιπλέον της διαβούλευσης, και τα κοινωνικά μέσα χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στην
Ηλεκτρονική Συμμετοχή και για τον λόγο αυτό θα εξεταστούν επίσης χωριστά.
Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα εφαρμογών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής:
• Wiki: http://localwiki.org/ Πρόκειται για wikis που έχουν αναπτυχθεί με βάση το ανοικτό λογισμικό
media wiki ειδικά για χρήση από φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης ή ομάδες πολιτών σε τοπικό επίπεδο.
• Blog: http://blogs.ec.europa.eu Αποτελούσε ένα επίσημο blog της ΕΕ, το οποίο ωστόσο δεν
χρησιμοποιείται πλέον.
• Η-Διαβουλεύσεις: https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say_el Πρόκειται για
τον επίσημο ιστότοπο για διαβουλεύσεις της ΕΕ, όπου οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν την άποψή
τους για μια σειρά ζητημάτων που τίθενται.
• Η-Αιτήματα: https://petitions.parliament.scot/ Πρόκειται για τον επίσημο ιστότοπο του
κοινοβουλίου της Σκοτίας. Το κοινοβούλιο της Σκοτίας υπήρξε πρωτοπόρο στη δημιουργία ενός
ιστότοπου, όπου κάθε πολίτης, ακολουθώντας μια καλά τεκμηριωμένη διαδικασία, μπορεί να
υποβάλει ένα αίτημα στο κοινοβούλιο προς συζήτηση.
• Forums: (1) http://europa.eu/debateeurope/ Αποτελούσε επίσημο forum συζητήσεων της ΕΕ, το
οποίο πλέον έχει αρχειοθετηθεί και δεν βρίσκεται σε χρήση. (2) www.opengov.gr Αποτελεί το
επίσημο forum συζητήσεων της ελληνικής κυβέρνησης και σχετικά καλή πρακτική. Κάθε νομοσχέδιο
πριν την ψήφισή του από τη Βουλή αναρτάται σε αυτόν τον ιστότοπο και κάθε πολίτης μπορεί να
εκφράσει την άποψή του για τα επιμέρους άρθρα του (βλ. και ενότητα 3.3.2).
• Διαδικτυακές μεταδόσεις (webcasts): (1) https://www.youtube.com/user/EuropeanParliament
Αποτελεί το επίσημο κανάλι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην πλατφόρμα youtube. (2)
https://www.youtube.com/user/eutube Αποτελεί το επίσημο κανάλι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
στην πλατφόρμα YouTube.
• Παιχνίδια σοβαρού σκοπού (Serious Games): https://my2050.energysecurity.gov.uk/ Αποτελεί ένα
ιδιαίτερα ενδιαφέρον παιχνίδι μέσω του οποίου οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να πειραματιστούν
με διαφορετικά σενάρια σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας και να δουν άμεσα την επίπτωση των
επιλογών τους στο περιβάλλον, αλλά και στην οικονομία της χώρας. Τα παιχνίδια αυτά βοηθούν τον
πολίτη να κατανοήσει ότι πολλές φορές μπορεί να υπάρχουν δυσκολίες στην επίτευξη κάποιου
στόχου, καθώς οι σχετικές ενέργειες μπορεί να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην επίτευξη κάποιου
άλλου στόχου.
• Προσομοίωση: http://www.gleamviz.org/ Πρόκειται για έναν ιστότοπο που προσομοιάζει την εξέλιξη
μιας πανδημίας με βάση σχετικά μαθηματικά μοντέλα.
• Εικονική Πραγματικότητα: Πρεσβεία της Σουηδίας στο second life (2008-2012). Το second life είναι
ένα παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας, το οποίο είχε μεγάλη απήχηση στους νέους, και για τον λόγο
αυτό χρησιμοποιήθηκε και για πολιτικούς σκοπούς. Η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα η οποία το 2008
δημιούργησε μια επίσημη πρεσβεία στο second life, με την έννοια ότι καθένας μπορούσε να κάνει
εκεί οτιδήποτε θα μπορούσε να κάνει σε μια σουηδική πρεσβεία σε οποιαδήποτε χώρα. Αρκετά
παραδείγματα χρήσης του second life μπορούν να αναζητηθούν στο διαδίκτυο και στη σχετική
επιστημονική βιβλιογραφία.
• Πληροφόρηση που εγείρει νομικά και ηθικά ζητήματα: http://criminalsearches.com/ (πλέον δεν
είναι σε λειτουργία). Επρόκειτο για μια εφαρμογή εταιρείας που αξιοποιούσε ανοικτά κυβερνητικά
δεδομένα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ. Τα δεδομένα αυτά είναι ανοικτά σύμφωνα με τη
νομοθεσία των ΗΠΑ και περιέχουν ονόματα και διευθύνσεις οποιουδήποτε έχει καταδικαστεί για
οποιαδήποτε παράβαση, καθώς και το είδος της παράβασης. Το είδος της παράβασης περιλαμβάνει
από σοβαρά εγκλήματα (π.χ. ανθρωποκτονία, σεξουαλικό έγκλημα) έως παραβάσεις του Κώδικα
Οδικής Κυκλοφορίας. Οι χρήστες της πλατφόρμας μπορούσαν να ψάξουν οποιονδήποτε έχει
καταδικαστεί ώστε να βρουν την τρέχουσα διεύθυνσή του και το είδος του εγκλήματος που έχει
διαπράξει, καθώς και μια πληθώρα άλλων πληροφοριών για αυτόν, ώστε να έχουν ένα πλήρες
προφίλ της επιγραμμικής δραστηριότητάς του. Σκεφτείτε εάν θα ήταν καλή επιχειρηματική ιδέα να
αναπτυχθεί μια τέτοια εφαρμογή στην Ελλάδα τόσο από νομική όσο και από ηθική πλευρά.

Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τρία παραδείγματα καλών πρακτικών σε τοπικό, εθνικό και υπερεθνικό
επίπεδο. Σε τοπικό επίπεδο, ένα παράδειγμα καλής πρακτικής Ηλεκτρονικής Συμμετοχής αποτελεί το έργο
Decide Madrid στην πόλη της Μαδρίτης. Το έργο ξεκίνησε το 2015 στα μέσα της οικονομικής κρίσης και των
μέτρων λιτότητας, τα οποία συνοδεύονται από σκάνδαλα διαφθοράς. Η πλατφόρμα είναι μέρος μιας νέας
γενιάς ανοικτού λογισμικού που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αύξηση της συμμετοχής των πολιτών. Το
έργο Decide Madrid στοχεύει στη διασφάλιση της διαφάνειας στις κυβερνητικές διαδικασίες και την αύξηση
της συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της πόλης.106 Στο ανοικτό λογισμικό
Consul107 οι πολίτες της Μαδρίτης μπορούν να αλληλεπιδράσουν με την τοπική κυβέρνηση με τέσσερις
τρόπους:
Συμμετοχικοί προϋπολογισμοί. Οι πολίτες μπορούν να κάνουν προτάσεις για έργα κόστους έως 100
εκατομμυρίων ευρώ.
Προτάσεις: Οι πολίτες μπορούν να προτείνουν ιδέες για νέα νομοθεσία, η οποία φυσικά θα πρέπει να
είναι στη δικαιοδοσία της πόλης.
Διαβουλεύσεις: Οι πολίτες μπορούν να παρέχουν τη γνώμη τους και να ψηφίζουν σε θέματα του τοπικού
συμβουλίου.
Συζητήσεις: Οι πολίτες μπορούν να συζητούν διάφορα θέματα ώστε η πόλη να έχει μια εικόνα των απόψεών
τους, χωρίς ωστόσο αυτό να οδηγεί σε λήψη σχετικών αποφάσεων.
Στο κομμάτι των συμμετοχικών προϋπολογισμών, αρχικά κάθε πολίτης μπορεί να κάνει τη δική του
πρόταση για κάποιο έργο, το οποίο να αφορά είτε μια συνοικία είτε όλη την πόλη. Κάθε πολίτης μπορεί να
επιλέξει μια συνοικία και να ψηφίσει για έργα που έχουν προταθεί σε αυτή. Στη συνέχεια, ο δήμος ελέγχει
εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις (π.χ. νομικές) για τα έργα, εάν είναι βιώσιμα και εάν μπορούν να ενταχθούν
στον προϋπολογισμό της πόλης. Τέλος, δημοσιεύεται η σχετική λίστα με τη σειρά των έργων και όσα μπορούν
να χρηματοδοτηθούν. Η πλατφόρμα έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία για την ανάπλαση της Plaza de España,
όπου 26.961 πολίτες συμμετείχαν στις σχετικές διαδικασίες λήψη απόφασης. Στην εφαρμογή συμμετοχικού
προϋπολογισμού κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας συμμετείχαν 45.522 πολίτες, ενώ το 2018 είχε 400.000
εγγεγραμμένους πολίτες. Το μοντέλο αυτό έχει αντιγραφεί σε πολλές άλλες πόλεις της Ισπανίας και
ευρύτερα.
Σε εθνικό επίπεδο, παραδείγματα καλών πρακτικών αποτελούν το opengov.gr και η Δι@ύγεια, τα
οποία παρουσιάστηκαν στην ενότητα 3.3.2. Μια σχετική πρόβλεψη του Συντάγματος από το 2019 αποτελεί
και η δυνατότητα λήψης λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας, σύμφωνα με την οποία, εφόσον
συγκεντρωθούν 500.000 υπογραφές πολιτών σε πρόταση νόμου, αυτή επεξεργάζεται, συζητείται και
ψηφίζεται στη Βουλή. Κάτι αντίστοιχο προβλέπεται εδώ και πολλά χρόνια από το σκοτσέζικο κοινοβούλιο.108
Σε υπερεθνικό επίπεδο, ένα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών. Η
Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (European Citizens’ Initiative) είναι ένας τρόπος με τον οποίο οι πολίτες
της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωσή της, ζητώντας από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή να προτείνει νέους νόμους. Εάν μια πρωτοβουλία συγκεντρώσει ένα εκατομμύριο υπογραφές από
τουλάχιστον επτά διαφορετικά κράτη μέλη μέσα σε 12 μήνες, τότε η Επιτροπή θα αποφασίσει σε ποιες
ενέργειες θα προβεί.109 Αρχικά, οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να είναι βέβαιοι ότι η θέσπιση ενωσιακής
νομοθεσίας είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιτύχουν τους στόχους τους και στη συνέχεια να βρουν
τουλάχιστον επτά άτομα που ζουν σε επτά διαφορετικά κράτη της Ευρώπης, ώστε να συστήσουν την ομάδα
διοργανωτών. Στη συνέχεια, η επιτροπή δημιουργεί έναν λογαριασμό διοργανωτή για την ανάρτηση της
πρότασης σε μία από τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ και τη διαχείριση της πρότασής της. Μέσα σε έξι μήνες
αρχίζει η εκστρατεία προσέλκυσης υπογραφών, που μπορεί να κρατήσει έως δώδεκα μήνες. Οι υποστηρικτές
πρέπει να έχουν δικαίωμα ψήφου (ή να είναι 16 ετών σε κάποιες χώρες) και να συμπληρώσουν ένα
συγκεκριμένο έντυπο δήλωσης υποστήριξης. Κατόπιν, η ομάδα πρέπει να επικυρώσει τα έντυπα στις
αρμόδιες αρχές που υπάρχουν σε κάθε χώρα. Η πρωτοβουλία υποβάλλεται και γίνεται μια συνάντηση με
εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στη συνέχεια, εντός τριών μηνών, η πρωτοβουλία παρουσιάζεται
106
https://decide.madrid.es/
107
https://consulproject.org/
108
https://www.parliament.scot/get-involved/petitions/about-petitions
109
https://europa.eu/citizens-initiative/_el

σε δημόσια ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο μπορεί να διεξαγάγει συζήτηση στην ολομέλεια,
η οποία μπορεί να οδηγήσει στην έκδοση ψηφίσματος σχετικά με το ζήτημα της πρωτοβουλίας. Επίσης, εντός
έξι μηνών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ανακοινώσει εάν θα προτείνει κάποια δράση αποκρινόμενη στην
πρωτοβουλία και ποια θα είναι η δράση αυτή, καθώς και τους λόγους της ανάληψης (ή της μη ανάληψης)
δράσης. Η απάντηση θα έχει τη μορφή ανακοίνωσης, επίσημα εγκεκριμένης από τους/τις επιτρόπους και
δημοσιευμένης σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ.
8.5 Ηλεκτρονικές Διαβουλεύσεις

Οι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις έχουν πάντα ενδιαφέρον, γιατί υπάρχουν πάντα πιο έξυπνοι άνθρωποι εκτός
της κυβέρνησης παρά εντός. Πώς μπορούν όμως να ακουστούν οι γνώμες όλων (Εικόνα 8.1); Αυτό πλέον
μπορεί να γίνει με την ευρεία χρήση σχετικών ΤΠΕ.
Εικόνα 8.1 Πολλές και διαφορετικές γνώμες.110
8.5.1 Διαβούλευση και Διαβουλευτική Δημοκρατία

Ως διαβούλευση (deliberation) μπορεί να οριστεί η διαδικασία σκέψης και συζήτησης με κάποιον σκοπό,
συνήθως τη λήψη μιας απόφασης, ή για την πραγματοποίηση κάποιας ενέργειας. Η διαβούλευση μπορεί να
αφορά ένα μόνο άτομο (το οποίο προφανώς απλώς σκέφτεται), αν και συνήθως θεωρείται ότι είναι μια
διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων που συζητούν σοβαρά. Η διαβουλευτική δημοκρατία
(deliberative democracy) αποτελεί μια μορφή συμμετοχής. Σε αυτήν, ενήμεροι πολίτες συζητούν για θέματα
που τους αφορούν φτάνοντας σε συγκλίσεις και κοινές αποφάσεις. Η όλη ιδέα της διαδικασίας είναι ότι οι
απόψεις μπορεί να αλλάξουν ως αποτέλεσμα της διαβούλευσης. Αυτή είναι μια ουσιαστική διαφορά μεταξύ
της αντιπροσωπευτικής και της διαβουλευτικής δημοκρατίας. Εδώ οι απόψεις δεν αθροίζοντας απλώς, αλλά
μπορεί να αναθεωρηθούν με βάση τη διαβούλευση που προηγήθηκε. Η διαβουλευτική δημοκρατία
(deliberative democracy) πρεσβεύει ότι η λήψη αποφάσεων είναι αποτελεσματικότερη όταν όλοι όσους
αφορά η απόφαση έχουν τη δυνατότητα να επιχειρηματολογήσουν ορθολογικά και αμερόληπτα. Έχει
άλλωστε αναφερθεί ότι η δημοκρατία αρχίζει με τη συζήτηση και ότι η διαβούλευση βρίσκεται στην καρδιά
της δημοκρατίας. Σε μια δημοκρατία, η διαβούλευση σχετίζεται και με τη νομιμότητα (legitimacy) (Wright &
Street, 2007). Οι Ercan κ.ά. (2022) παρουσιάζουν μια συλλογή με ερευνητικές μεθόδους που έχουν
χρησιμοποιηθεί στην περιοχή της διαβουλευτικής δημοκρατίας.
110
η φωτογραφία του πλήθους είναι από https://www.publicdomainpictures.net/en/view-
image.php?image=5634&picture=nyc-times-square-1 με άδεια Public domain

Τα συστήματα ηλεκτρονικών (ή επιγραμμικών) διαβουλεύσεων παρέχουν μια ιδανική τεχνολογία
για την υλοποίηση των συζητήσεων σε μεγάλη κλίμακα που απαιτεί η διαβουλευτική δημοκρατία. Ως
αποτέλεσμα, στην αρχή της λειτουργίας τους υπήρχε διάχυτη αισιοδοξία ότι ανατέλλει μια νέα εποχή για τη
δημοκρατία, καθώς η συμμετοχή στα κοινά θα ήταν μια διαδικασία που θα μπορούσε να γίνει από όλους,
από παντού και χωρίς ιδιαίτερο κόπο. Ωστόσο, ήδη από τα πρώτα χρόνια του διαδικτύου υπήρχε επίσης
προβληματισμός, ο οποίος συνεπικουρούνταν από εμπειρικά στοιχεία, τα οποία έδειχναν ότι το διαδίκτυο
πολλές φορές δημιουργούσε ένα περιβάλλον περισσότερο τοξικό και πολωμένο, με χαμηλού επιπέδου
συζητήσεις και εστίαση στους μονολόγους αντί για τον διάλογο (Wright. & Street., 2007).
8.5.2 Σχετικές Τεχνολογίες και Συστήματα

Τεχνολογίες και συστήματα που χρησιμοποιούνται στις ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις είναι τα παρακάτω:
● Wikis για συνεργασία
● Blogs για ανταλλαγή απόψεων
● Forums για ανταλλαγή απόψεων
● Κοινωνικά μέσα (facebook, twitter, instagram, YouTube κ.λπ.)
● Παιχνίδια σοβαρού σκοπού
● Συστήματα εικονικής πραγματικότητας
● Συστήματα χαρτογράφησης επιχειρημάτων
● Συστήματα συνεργασίας, δομημένων συζητήσεων και λήψης αποφάσεων
8.5.3 Ηλεκτρονικές Διαβουλεύσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα

Οι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις έχουν αρχίσει να πραγματοποιούνται τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε επίπεδο
κρατών μελών. Στις Εικόνες 8.2 και 8.3 φαίνονται αντιστοιχα οι διαδικτυακοί ιστότοποι των ηλεκτρονικών
διαβουλεύσεων που οργανώνονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ελληνική κυβέρνηση.
Εικόνα 8.2 Ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις στην Ευρώπη111 (Πηγή: europa.eu, ελεύθερο προς χρήση).
111
https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/newsroom-agenda/consultation/

Εικόνα 8.3 Ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις στην Ελλάδα112 (Πηγή: opengov.gr, ελεύθερο προς χρήση).
8.5.4 Forum Συζητήσεων

Συνήθως οι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις χρησιμοποιούν forum συζητήσεων για ανταλλαγή απόψεων. Στην
Εικόνα 8.4 δίνεται μία οθόνη από το forum συζητήσεων του OpenGov.gr, όπου φαίνονται συζητήσεις ανά
θέμα, καθώς και σχετικές πληροφορίες, π.χ. ημερομηνία, σχετικά άρθρα και σχόλια.
Εικόνα 8.4 Άποψη του forum συζητήσεων στο OpenGov.gr (Πηγή: opengov.gr, ελεύθερο προς χρήση).
112
http://opengov.gr

8.5.5 Συστήματα Χαρτογράφησης Επιχειρημάτων
Τα συστήματα χαρτογράφησης επιχειρημάτων παρέχουν έναν πιο δομημένο τρόπο ανταλλαγής απόψεων,
καθώς οι χρήστες ορίζουν το περιεχόμενο που εισάγουν ως θέμα (issue), θέση (position), επιχείρημα
(argument) κ.λπ. Τα συστήματα χαρτογράφησης επιχειρημάτων βασίζονται στη σχέση ανάμεσα στα θέματα
(issues), τις θέσεις (position) και τα επιχειρήματα (arguments). Ένα βασικό μοντέλο που ορίζει με λεπτομέρεια
αυτή τη σχέση είναι το Issue-Based Information Systems (IBIS) model των Kunz και Rittel (1970), που φαίνεται
στα ελληνικά στο Σχήμα 8.4.
Σχήμα 8.4 Το μοντέλο IBIS (Kunz και Rittel, 1970) (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Ένα παράδειγμα τέτοιου συστήματος δίνεται στην Εικόνα 8.5, όπου φαίνεται μία άποψη του εργαλείου
χαρτογράφησης επιχειρημάτων DebateGraph (https://debategraph.org/). Το DebateGraph έχει
χρησιμοποιηθεί τόσο για ανοικτούς διαλόγους πολιτών όσο και σε πιο οριοθετημένα έργα. Μεταξύ άλλων,
έχει χρησιμοποιηθεί από το ειδησεογραφικό κανάλι CNN στα πλαίσια πολιτικής εκπομπής με συνεντεύξεις.
Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της εκπομπής, η ομάδα του DebateGraph δημιουργούσε χάρτες
επιχειρημάτων με όσα έλεγαν οι καλεσμένοι στην εκπομπή, ενώ οι θεατές είχαν τη δυνατότητα σε
πραγματικό χρόνο να εμπλουτίζουν τους χάρτες αυτούς με τις δικές τους θέσεις και τα δικά τους
επιχειρήματα.
Εικόνα 8.5 Το εργαλείο χαρτογράφησης επιχειρημάτων DebateGraph (Πηγή: debategtaph, ελεύθερο προς χρήση).
Στην Ελλάδα, η ομάδα του DebateGraph έχει συνεργαστεί παλαιότερα με το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και
την ενημερωτική εκπομπή Νέοι Φάκελοι για να γίνει κάτι αντίστοιχο στην εποχή της έναρξης της οικονομικής
κρίσης. Στην Ελλάδα ωστόσο οι χάρτες επιχειρημάτων δεν δημιουργούνταν σε πραγματικό χρόνο κατά τη
διάρκεια της εκπομπής αλλά μετά από αυτήν. Οι χάρτες αυτοί είναι ακόμη διαθέσιμοι,113 αφού αποτελεί
δέσμευση της DebateGraph η διάθεση όλων των ανοικτών χαρτών χωρίς περιορισμούς. Ένα παράδειγμα
φαίνεται στην Εικόνα 8.6.
113
https://debategraph.org/Stream.aspx?nid=74620&vt=ngraph&dc=focus

Εικόνα 8.6 Ενδεικτικός χάρτης επιχειρημάτων της ενότητας Οικονομία των Νέων Φακέλων (Πηγή: debategtaph,
ελεύθερο προς χρήση).
Οι χάρτες χρησιμοποιήθηκαν επίσης για την καταγραφή των σχολίων που είχαν γίνει στα πλαίσια της
διαβούλευσης νομοσχεδίων στο OpenGov (Μιγκοτζίδου, 2011). Για παράδειγμα, συγκεντρώθηκαν όλα τα
σχόλια στο νομοσχέδιο για τη βιοποικιλότητα (http://www.opengov.gr/minenv/?p=835) και
αποδελτιώθηκαν ώστε να εντοπιστούν θέματα, θέσεις και επιχειρήματα.114 Τα συμπεράσματα είναι ότι
υπήρχαν σχετικά λίγες θέσεις και ακόμη λιγότερα επιχειρήματα στη συγκεκριμένη διαβούλευση. Επίσης,
συνολικά η χρήση των εργαλείων από τον μέσο πολίτη κρίθηκε μάλλον δύσκολη και συνεπώς, οι χάρτες ίσως
θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται μετά τη διαβούλευση για την καλύτερη παρουσίαση των αποτελεσμάτων
της, αντί να αποτελούν τεχνολογικό μέσο της ίδιας της διαβούλευσης.
Τα εργαλεία χαρτογράφησης επιχειρημάτων παρουσιάζουν τόσο πλεονεκτήματα όσο και
μειονεκτήματα. Μεταξύ των πλεονεκτημάτων τους συγκαταλέγονται τα παρακάτω:
● Είναι δυνατή η δομημένη διεξαγωγή συζητήσεων με τη χρήση θεμάτων, θέσεων, επιχειρημάτων
(υπέρ και κατά) κ.λπ.
● Οι συζητήσεις είναι μικρότερες σε έκταση και πιο περιεκτικές, αφού αποφεύγονται οι επαναλήψεις
ιδεών.
● Είναι πιο εύκολο να κατανοήσει κάποιος τις συζητήσεις, να συμμετέχει και να βγάλει συμπεράσματα.
Αντιστοίχως, μεταξύ των μειονεκτημάτων τους συγκαταλέγονται τα παρακάτω:

● Απαιτούν σκέψη και κατανόηση του τρόπου χρήσης τους.
● Απαιτούν ανάγνωση όσων έχουν ήδη γραφεί.
● Δεν υπάρχουν κίνητρα χρήσης τους.
Ένα βασικό επιχείρημα των εργαλείων αυτών είναι ότι ο αριθμός των επιχειρημάτων σε μια συζήτηση
είναι πεπερασμένος, συνεπώς από ένα σημείο και μετά η προσθήκη νέων σχολίων δεν συνεισφέρει
ουσιαστικά στην πολιτική συζήτηση, αφού στην πράξη «ανακυκλώνει» ιδέες που έχουν ήδη διατυπωθεί.
Ωστόσο, μια εμπειρική μελέτη με διαβουλεύσεις σε νομοσχέδια μέσω της πλατφορμας OpenGov κατέληξε
στο ότι η παρουσία νέων ιδεών στην πράξη δεν σταματά και συνεπώς έχουμε συνεχώς παραγωγή νέων ιδεών
με την αύξηση του αριθμού των σχολίων (Tambouris, 2015). Σχετικές έρευνες συμπεραίνουν ότι ο αριθμός
114
http://debategraph.org/Stream.aspx?nID=68554

ιδεών αλλά και επιχειρημάτων δεν είναι μικρός, κάτι που συνιστά μια πρόκληση για όσους σχεδιάζουν τις
διεπαφές αυτών των συστημάτων. Θυμίζουμε ότι ένα βασικό επιχείρημα υπέρ της χρήσης αυτών των
συστημάτων είναι ότι ο αριθμός των διαφορετικών ιδεών και επιχειρημάτων είναι μικρός, και συνεπώς
μπορεί να παρουσιαστεί σε μια οθόνη, κάτι που δεν φαίνεται να υποστηρίζεται από τα εμπειρικά δεδομένα.
Μια περιοχή ιδιαίτερου ενδιαφέροντος σήμερα αποτελεί η χρήση τεχνικών και εφαρμογών τεχνητής
νοημοσύνης για την κατανόηση και περίληψη κειμένων διαβουλεύσεων. Η χρήση των εργαλείων αυτών έχει
ωριμάσει σημαντικά και αναμένεται να παίξουν αυξανόμενο ρόλο στην κατανόηση ηλεκτρονικών πολιτικών
διαβουλεύσεων και συζητήσεων που υπάρχουν ως ελεύθερο κείμενο. Για παράδειγμα, η χρήση τεχνικών
μηχανικής μάθησης για την αυτόματη εξαγωγή επιχειρημάτων από ένα κείμενο παρουσιάζει έντονο
ενδιαφέρον και έχει ιδιαίτερη χρησιμότητα στον τομέα των ηλεκτρονικών διαβουλεύσεων.
8.6 Χρήση Κοινωνικών Μέσων στην Πολιτική
8.6.1 Τα Κοινωνικά Δίκτυα

Για πολλά χρόνια η ανάλυση της συμπεριφοράς βασιζόταν στη χρήση ερωτηματολογίων. Η μέθοδος αυτή
ωστόσο αγνοεί το γεγονός των συνδέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ο κόσμος
είναι «επίπεδος». Πειράματα έχουν δείξει ότι βρισκόμαστε κατά μέσο όρο σε απόσταση έξι γνωστών από
οποιονδήποτε άλλο άνθρωπο στον κόσμο. Τα σχετικά πειράματα γίνονται ως εξής: Αρχικά ζητείται από έναν
κάτοικο (π.χ. της Ελλάδας) να στείλει ένα γράμμα ή ένα e-mail σε κάποιον που δεν γνωρίζει σε μια μακρινή
χώρα του κόσμου (π.χ. στην Ιαπωνία). Εάν αυτός δεν γνωρίζει κανέναν Ιάπωνα, του ζητείται να το προωθήσει
σε κάποιον/α με γνωριμίες ή με συγγενείς στο εξωτερικό, π.χ. στη Γερμανία, και να του/της ζητήσει να κάνει
το ίδιο. Τα σχετικά πειράματα δείχνουν ότι μετά από πέντε ενδιάμεσες στάσεις το γράμμα θα φτάσει στον
τελικό παραλήπτη του. Υπάρχει συνεπώς έκτου βαθμού συγγένεια μεταξύ οποιωνδήποτε ανθρώπων στον
κόσμο. Τελικά, στις μελέτες συμπεριφοράς είναι σημαντικό να μελετούμε όχι μόνο τα άτομα αλλά και τα
δίκτυα με τα οποία τα άτομα συνδέονται με άλλα άτομα. Η Ανάλυση Κοινωνικών Δικτύων (Social Network
Analysis, SNA) είναι η επιστήμη που χρησιμοποιεί μια σειρά από μεθόδους και τεχνικές για τη συστηματική
εύρεση και κατανόηση των σχέσεων μεταξύ ατόμων. Παραδείγματα κοινωνικών σχέσεων αποτελούν η φιλία,
η αγάπη, το μίσος, η εμπιστοσύνη, η συνεργασία, η ανταλλαγή ιδεών κ.λπ.
Γενικά, ο όρος δίκτυο μπορεί να αναφέρεται σε οποιαδήποτε αλληλοσυνδεόμενη ομάδα ή σύστημα.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι δικτύων, μεταξύ των οποίων τα δίκτυα επιχειρήσεων, τα οικονομικά δίκτυα και τα
κοινωνικά δίκτυα. Ένα κοινωνικό δίκτυο είναι μία κοινωνική δομή αποτελούμενη από κόμβους (άτομα ή
επιχειρήσεις) οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με έναν ή περισσότερους τύπους αλληλεξάρτησης, όπως
αξίες, οράματα, ιδέες, οικονομικές συναλλαγές, φιλία, συγγένεια, συγκρούσεις ή επιγραμμικές (online)
επαφές. Σε ένα δίκτυο, οι κόμβοι (nodes) είναι τα επιμέρους άτομα που απαρτίζουν το δίκτυο, ενώ οι δεσμοί
(edges) είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Ο αριθμός και ο τύπος των πόρων που
ανταλλάσσουν οι δεσμοί καθορίζουν την ισχύ τους. Ανάλογα με την ισχύ τους, οι δεσμοί κατατάσσονται ως
δυνατοί ή αδύναμοι.
Η Ανάλυση Κοινωνικών Δικτύων είναι μία περιοχή η οποία βασίζεται στη θεωρία δικτύων. Επιτρέπει
τη μέτρηση και την απεικόνιση των σχέσεων και των ροών ανάμεσα σε ανθρώπους, ομάδες, επιχειρήσεις,
ηλεκτρονικούς υπολογιστές ή οποιεσδήποτε άλλες μονάδες επεξεργασίας γνώσης και πληροφορίας.
Επιτρέπει επίσης τη μέτρηση ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών των σχέσεων που αναπτύσσονται.
Προγραμματιστικά, η απεικόνιση των κοινωνικών δικτύων γίνεται με χρήση γράφων (graphs), όπου οι
κόμβοι απεικονίζουν τους ανθρώπους ή τις ομάδες, ενώ οι ακμές δείχνουν τις σχέσεις ή τις ροές μεταξύ των
κόμβων, ή με χρήση πινάκων (arrays), οι οποίοι αποτελούνται από τόσες γραμμές και στήλες όσοι είναι οι
κόμβοι του δικτύου, με τα στοιχεία τους να παριστάνουν τους δεσμούς ανάμεσα στους κόμβους (Εικόνα 8.7).

Εικόνα 8.7 Απεικόνιση κοινωνικών δεικτών με τη μορφή γράφου (αριστερά) και πίνακα (δεξιά) (από το προσωπικό
Η ομοφυλία (homophily) είναι η τάση των ανθρώπων να συνδέονται με άλλους ανθρώπους που έχουν
παρόμοια χαρακτηριστικά (κατάσταση, πεποιθήσεις κ.λπ.). Οδηγεί στον σχηματισμό ομοιογενών ομάδων
(clusters), όπου ο σχηματισμός σχέσεων είναι ευκολότερος. Η αυξημένη ομογενοποίηση μπορεί να έχει
αρνητικές επιπτώσεις στην καινοτομία και την παραγωγή ιδεών. Η ομογενοποίηση μπορεί να είναι ισχυρή ή
αδύναμη. Η μεταβατική ιδιότητα (transitivity) υποστηρίζει ότι, εάν υπάρχει δεσμός μεταξύ των Α και Β και
μεταξύ των Β και C, τότε οι Α και C θα μπορούσαν να συνδεθούν. Οι ισχυροί δεσμοί είναι πιο συχνά
μεταβατικοί από ό,τι οι ασθενείς δεσμοί. Η μεταβατικότητα και η ομοφυλία οδηγούν στον σχηματισμό
κλικών (δηλαδή πλήρως συνδεδεμένων ομάδων). Γέφυρες (bridges) ονομάζονται οι κόμβοι και οι ακμές που
συνδέουν διαφορετικές ομάδες. Οι γέφυρες διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ ομάδων, αυξάνουν την
κοινωνική συνοχή και βοηθούν στην ώθηση της καινοτομίας. Πρόκειται συνήθως για ασθενείς δεσμούς.
Για την αξιολόγηση της συνολικής δομής ενός δικτύου χρησιμοποιούνται οι μετρικές συνοχής. Η
πυκνότητα (density) ορίζεται ως ο λόγος του αριθμού των υπαρχόντων δεσμών στο δίκτυο προς τον αριθμό
των δεσμών που θα μπορούσαν να υπάρχουν μεταξύ κάθε ζεύγους κόμβων. Είναι ένα μέτρο του πόσο καλά
συνδεδεμένο είναι ένα δίκτυο. Το απόλυτα συνδεδεμένο δίκτυο ονομάζεται κλίκα και έχει πυκνότητα ίση με
1. Η πυκνότητα είναι χρήσιμη για τη σύγκριση δικτύων ή διάφορων περιοχών μέσα σε ένα δίκτυο. Ένα
μονοπάτι (path) μεταξύ δύο κόμβων είναι οποιαδήποτε αλληλουχία από μη επαναλαμβανόμενους κόμβους
που συνδέουν τους δύο κόμβους. Η συντομότερη διαδρομή (shortest path) μεταξύ δύο κόμβων είναι το
μονοπάτι που συνδέει τους δύο κόμβους με τον μικρότερο αριθμό ακμών ή αλλιώς με τη μικρότερη
απόσταση (distance). Για παράδειγμα, στο δίκτυο της Εικόνας 8.8, ανάμεσα στους κόμβους 1 και 4 υπάρχουν
2 κοντινότερες διαδρομές μήκους 2: {1, 2, 4} και {1, 3, 4}, ενώ άλλες πιο μακρινές διαδρομές είναι οι {1, 2, 3,
4}, {1, 3, 2, 4}, {1, 2, 5, 3, 4} και {1, 3, 5, 2, 4}. Η μεγαλύτερη συντομότερη διαδρομή μεταξύ δύο οποιωνδήποτε
κόμβων σε ένα δίκτυο ονομάζεται διάμετρος του δικτύου. Ο μέσος όρος όλων των συντομότερων
μονοπατιών σε ένα δίκτυο δείχνει την απόσταση που χωρίζει κάθε δύο κόμβους κατά μέσο όρο (μέση
απόσταση).
Εικόνα 8.8 Υποθετικό κοινωνικό δίκτυο 1 (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).

Πολλές φορές είναι σημαντικό να εντοπίσουμε τους πιο κεντρικούς ή τους πιο σημαντικούς κόμβους σε ένα
δίκτυο. Η κεντρικότητα κόμβων με βάση τον βαθμό (degree centrality) χρησιμοποιείται συχνά για τη
μέτρηση του βαθμού συνδεσιμότητας (connectedness) και επομένως της επιρροής ή της δημοτικότητας ενός
κόμβου. Ο βαθμός (degree) ενός κόμβου είναι ο αριθμός των δεσμών του. Η μετρική αυτή είναι χρήσιμη για
την εκτίμηση των κεντρικών κόμβων όσον αφορά τη διάχυση της πληροφορίας και την επιρροή στους
κοντινούς γείτονες. Στο παράδειγμα του δικτύου της Εικόνας 8.9 (αριστερά) οι κόμβοι 3 και 5 έχουν τον
μεγαλύτερο βαθμό (4). Άτομα με ιδιαίτερα μεγάλη κεντρικότητα με βάση τον βαθμό αποτελούν οι
επηρεαστές γνώμης (influencers).
Εικόνα 8.9 Υποθετικό κοινωνικό δίκτυο 2 (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Μια άλλη σημαντική μετρική είναι η κεντρικότητα κόμβων με βάση τη διαμεσολάβηση (betweenness
centrality), η οποία ορίζεται ως ο αριθμός των συντομότερων διαδρομών που περνούν από έναν κόμβο προς
το σύνολο των συντομότερων διαδρομών του δικτύου. Σε ορισμένες περιπτώσεις κανονικοποιείται, με
υψηλότερη τιμή το 1. Η μετρική αυτή δείχνει ποιοι κόμβοι είναι πιθανόν να βρίσκονται σε μονοπάτια
επικοινωνίας μεταξύ άλλων κόμβων ή αλλιώς τα σημαντικά σημεία σύνδεσης ενός δικτύου. Στην Εικόνα 8.9
(δεξιά), εάν αφαιρούσαμε τους κόμβους 3 και 5, το δίκτυο θα χωριζόταν σε επιμέρους ασύνδετα δίκτυα.
Ωστόσο, ο κόμβος 5 έχει μεγαλύτερη διαμεσολάβηση από τον 3. Ο τύπος που υπολογίζει την κεντρικότητα
του κόμβου n με βάση τη διαμεσολάβηση είναι:
Cb(n) = ∑(σst (n) / σst) (8.1)
όπου Cb(n): η κεντρικότητα με βάση τη διαμεσολάβηση του κόμβου n

σst (n ): ο αριθμός των συντομότερων μονοπατιών από τον κόμβο s στον κόμβο t, οι οποίοι περνούν
από τον κόμβο n
σst: ο αριθμός των συντομότερων μονοπατιών από τον κόμβο s στον κόμβο t
Συνήθως, το αποτέλεσμα διαιρείται με τα ζευγάρια κόμβων εκτός του n: (Ν-1)(Ν-2)/2.

Άλλες μετρικές αποτελούν η κεντρικότητα κόμβων με βάση την εγγύτητα (closeness centrality) και η
κεντρικότητα κόμβων με βάση το ιδιοδιάνυσμα (eigenvector centrality). Η πρώτη μετράει πόσο γρήγορα
μπορεί κάθε κόμβος να φτάσει σε κάθε έναν άλλο κόμβο στο δίκτυο, ενώ η δεύτερη μετράει πόσο καλά
συνδεδεμένος είναι ένας κόμβος με άλλους καλά συνδεδεμένους κόμβους.
Με βάση τα παραπάνω έχουν αναφερθεί οι πιο κάτω σημαντικοί ρόλοι-κλειδιά στα κοινωνικά δίκτυα:
● Υπερβολικά κεντρικός ρόλος. Είναι άτομα τα οποία έχουν μεγάλο αριθμό συνδέσμων. Πριν
αποφασίσουμε εάν και κατά πόσο θα επέμβουμε στη δράση ενός κεντρικού ατόμου, είναι σημαντικό
να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο αυτό επηρεάζει τη συνολική απόδοση της ομάδας.

● Ρόλος του αφανούς ήρωα. Είναι άτομα τα οποία τείνουν να παίζουν πολύ πιο κεντρικό ρόλο από
αυτόν που αρχικά είχε προβλεφθεί.
● Ρόλος μεσάζοντα. Πρόκειται για έμμεσους συνδέσμους, δηλαδή συνδέσμους που δεν ενώνουν
απευθείας ένα άτομο με ένα άλλο. Είναι άτομα τα οποία κρατούν την ομάδα ενωμένη.
● Ρόλος γεφυρωτή των διαχωριστικών. Είναι άτομα τα οποία λειτουργούν ως δεσμός ανάμεσα σε δύο
υποομάδες που ορίζονται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως η φυσική τοποθεσία ή το
επίπεδο στην ιεραρχία.
● Υπερβολικά περιφερειακός ρόλος. Πρόκειται για άτομα που είναι χαλαρά συνδεδεμένα με τα
υπόλοιπα ή ακόμα και απομονωμένα. Ένα σημαντικό πρώτο βήμα αποτελεί η διαπίστωση ότι ένα
άτομο είναι απομονωμένο από μια συγκεκριμένη ομάδα. Εξίσου σημαντικό είναι να διαπιστωθεί πώς
το άτομο αυτό επηρεάζει το σύνολο.
Στένωση προκαλούν τα άτομα που με διάφορους τρόπους παρακωλύουν την εργασία ολόκληρης της
ομάδας.
8.6.2 Τα Κοινωνικά Μέσα στην Πολιτική

Τα κοινωνικά μέσα διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα σε σχέση με την πολιτική επικοινωνία, αλλά και
την ηλεκτρονική συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα. Φαίνεται ότι βρισκόμαστε ήδη σε μια διαδικασία
μετασχηματισμού του τρόπου συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Μερικά από τα χαρακτηριστικά που
σηματοδοτούν τον ψηφιακό αυτό μετασχηματισμό είναι τα παρακάτω:
Καθολική υιοθέτηση των κοινωνικών μέσων. Τα κοινωνικά μέσα χρησιμοποιούνται με αυξανόμενο
ρυθμό από τους πολίτες μεταξύ άλλων και για πολιτικούς λόγους, όπως η ενημέρωση για τις πολιτικές
εξελίξεις, η συμμετοχή σε πολιτικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις, οι προεκλογικές εκστρατείες κ.ά. Τον
Οκτώβριο του 2022, ο αριθμός των χρηστών κοινωνικών μέσων παγκοσμίως υπολογίστηκε σε 4,74 δισ., που
αντιστοιχεί στο 59,3% του παγκόσμιου πληθυσμού (Datareport, 2022). Οι περισσότεροι χρήστες
χρησιμοποιούν τα κοινωνικά μέσα με ευγενείς σκοπούς. Ωστόσο, η ευκολία χρήσης και η δυνατότητα
προσέγγισης μεγάλου αριθμού χρηστών οδήγησαν κάποιους στην προσπάθεια χρήσης των κοινωνικών
μέσων για τη χειραγώγηση των χρηστών μέσω της διασποράς ψευδών ειδήσεων και παραπληροφόρησης.
Αυξανόμενη χρήση των κοινωνικών μέσων στην πολιτική. Η χρήση των κοινωνικών μέσων για
πολιτική ενημέρωση στη θέση των παραδοσιακών μέσων μαζικής επικοινωνίας είναι αυξανόμενη. Οι έρευνες
πλέον δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και παγκοσμίως, χρησιμοποιούν
τα κοινωνικά μέσα ως τη βασική πηγή πληροφόρησής τους για τις εξελίξεις στον κόσμο. Αυτό αρχικά
θεωρήθηκε η απαρχή μιας νέα εποχής, όπου οι πολίτες θα έχουν πληρέστερη και σφαιρικότερη
πληροφόρηση, θα γίνουν περισσότερο δεκτικοί στις διαφορετικές απόψεις, περισσότερο και πληρέστερα
ενημερωμένοι, και συνεπώς συνολικά οι πολιτικές συζητήσεις θα γίνουν περισσότερο πλουραλιστικές και οι
πολιτικές αποφάσεις καλύτερες. Δυστυχώς, τα εμπειρικά δεδομένα δείχνουν ότι η πραγματικότητα είναι
διαφορετική, κάτι που θα εξηγήσουμε στη συνέχεια.
Ανάπτυξη αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης για κατανόηση προτιμήσεων. Στα κοινωνικά μέσα, όπως
και σε κάθε άλλη επιχείρηση, έχει ενδιαφέρον οι πελάτες να καταναλώνουν τις υπηρεσίες τους όσο
περισσότερο γίνεται. Στην περίπτωση των κοινωνικών μέσων αυτό μεταφράζεται στη διαρκή σύνδεση των
χρηστών και την ενασχόλησή τους με την αντίστοιχη εφαρμογή. Για να κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον
των χρηστών, τα κοινωνικά μέσα έχουν αναπτύξει αλγορίθμους για τον σκοπό αυτό. Συγκεκριμένα, οι
αλγόριθμοι δημιουργούν προφίλ για κάθε χρήστη της εφαρμογής και προσπαθούν να προβλέψουν τα
ενδιαφέροντα και την αντίδρασή του σχετικά με νέο περιεχόμενο. Η βασική ιδέα είναι απλή: Ο αλγόριθμος
τροφοδοτεί τον χρήστη με υλικό που θεωρεί ότι θα τον ενδιαφέρει παρακινώντας τον έτσι να παραμένει
συνεχώς συνδεδεμένος. Σε περίπτωση απουσίας από την εφαρμογή, ο αλγόριθμος ενημερώνει τον χρήστη
για την ύπαρξη νέου περιεχομένου που θεωρεί, με βάση το προφίλ του, ότι θα τον ενδιαφέρει. Η πρακτική
αυτή έχει σημαντικές συνέπειες, που θα μελετήσουμε στη συνέχεια της ενότητας.
Συγκέντρωση πληροφοριών σε λίγες επιχειρήσεις. Ένα κύμα συγχωνεύσεων και εξαγορών που
λαμβάνει χώρα τα τελευταία χρόνια οδηγεί στη συγκέντρωση όλης αυτής της σχετικής πληροφορίας στα

χέρια ενός μικρού αριθμού επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, το Facebook (πλέον Meta) εξαγόρασε πάνω από
50 εταιρείες από την ίδρυσή του το 2004, συμπεριλαμβανομένων του Instagram για 1 δισ. δολάρια το 2012
και του WhatsApp με 19 δισ. δολάρια το 2014 (Wirtz, 2022).
Νέος πόλος εξουσίας: επηρεαστές γνώμης (influencers). Η χρήση των κοινωνικών μέσων γρήγορα
ανέδειξε μια νέα τάξη ατόμων, αυτών που έχουν πολύ μεγάλο αριθμό από ακόλουθους. Έγινε σύντομα σαφές
ότι τα άτομα αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τους οργανισμούς, γιατί έχουν τη δυνατότητα να
επηρεάζουν τη γνώμη των υπολοίπων. Έχουμε λοιπόν τους επηρεαστές γνώμης (influencers) να γίνονται
ιδιαίτερα σημαντικοί για τα τμήματα μάρκετινγκ επιχειρήσεων, αφού με τις αναρτήσεις τους (οι οποίες
φυσικά πραγματοποιούνται με πληρωμή) μπορούν να επηρεάζουν σημαντικά τους καταναλωτές σχετικά με
την αγορά συγκεκριμένων προϊόντων και υπηρεσιών έναντι άλλων. Φυσικά, η ικανότητα αυτή δεν θα ήταν
δυνατόν να περάσει απαρατήρητη από το πολιτικό προσωπικό και τα κόμματα, με αποτέλεσμα να έχουμε
αναρτήσεις πολιτικού περιεχομένου, αν και ίσως όχι με τη συχνότητα και την αμεσότητα που γίνονται οι
αναρτήσεις που αφορούν εμπορικά προϊόντα και επιχειρήσεις.
Η χρήση των κοινωνικών μέσων σε αυτή την κλίμακα, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη σχετικών
αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης, έχει επιτρέψει σε έναν μικρό αριθμό επιχειρήσεων τη συλλογή τεράστιων
ποσοτήτων πληροφοριών για τις προτιμήσεις των πολιτών με ποικίλες δυνατότητες χρήσης. Επιπλέον,
παρατηρείται ότι, αντί να εκτίθενται σε νέες ιδέες, οι χρήστες των κοινωνικών μέσων απομονώνονται όλο και
περισσότερο σε πληροφοριακά σιλό που συνήθως ονομάζονται θάλαμοι αντήχησης (echo chambers) ή
φιλτραρισμένες φούσκες (filter bubbles), και οδηγούν σε πολιτική πόλωση (political polarisation). Οι λόγοι
της απομόνωσης αυτής είναι τόσο οι αλγόριθμοι των κοινωνικών μέσων όσο και μια σειρά από γνωσιακές
προκαταλήψεις, με βασικές την επιλεκτική έκθεση και την προκατάληψη επιβεβαίωσης. Η επιλεκτική έκθεση
(selective exposure) αναφέρεται στην τάση των ανθρώπων να προτιμούν πληροφορίες που ενδυναμώνουν
τις προηγούμενες απόψεις τους παρά όσες τις αντικρούουν. Η προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation
bias) αναφέρεται στην τάση των ανθρώπων να βρίσκουν και να θυμούνται ευκολότερα πληροφορίες που
επιβεβαιώνουν ήδη προηγούμενες απόψεις τους. Επιπρόσθετα, τα κοινωνικά μέσα διευκολύνουν την
παραπληροφόρηση (disinformation) και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων (fake news). Ως αποτέλεσμα,
υπάρχει ευρύς προβληματισμός για τους κινδύνους από τα κοινωνικά για την ίδια τη δημοκρατία (Ευρωπαϊκό
Κοινοβούλιο, 2021).
Συνεπώς, το διαδίκτυο έχει αλλάξει τον τρόπο επικοινωνίας πολιτικών και πολιτών. Τα κοινωνικά μέσα,
ειδικά, επιτρέπουν τη δημιουργία ομάδων και τη συνεχή επικοινωνία, που είναι διαχρονικοί στόχοι της
πολιτικής. Τελευταία, τα κοινωνικά μέσα έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενώς στην πολιτική, με σημαντικά
παραδείγματα τον Barack Obama και τον Donald Trump. Οι έρευνες δείχνουν ότι:
● Τα κοινωνικά μέσα ενισχύουν υπάρχουσες απόψεις, παρά δημιουργούν νέες.
● Οι πολιτικοί δεν μπορούν να ελέγξουν τις συζητήσεις στα κοινωνικά μέσα.
● Υπάρχουν σημαντικά διαφορετικές στρατηγικές χρήσης των κοινωνικών μέσων.
● Οι επηρεαστές γνώμης χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: α. αυτούς που διαχέουν πληροφορίες, β.
αυτούς που κινητοποιούν (engage) άλλους, και γ. αυτούς που ηγούνται συζητήσεων. Οι πολιτικοί
τους θέλουν όλους.
● Υπάρχει προβληματισμός για την ποιότητα του πολιτικού διαλόγου στα κοινωνικά μέσα.
Συγκεντρωτικά, υπάρχουν λόγοι για ιδιαίτερη ανησυχία από την άνοδο των κοινωνικών μέσων (όπως
το Facebook) και των microblogging πλατφορμών (όπως το Twitter), καθώς και τη χρήση τους ως βασικής
πηγής πληροφόρησης για τους παρακάτω λόγους:115
1. Τα κοινωνικά μέσα αναπτύσσονται σταθερά και εκτιμάται ότι το 59,3% του παγκόσμιου πληθυσμού
τα χρησιμοποιεί.
2. Λόγω του μεγάλου βαθμού διασυνδεσιμότητας μεταξύ των χρηστών, τα κοινωνικά μέσα επιτρέπουν
την πολύ μεγάλη και πολύ γρήγορη διασπορά του περιεχομένου τους.
3. Τα κοινωνικά μέσα πλέον χρησιμοποιούνται ως βασική πηγή πληροφόρησης από τους πολίτες σε
πολλά κράτη, ενώ η δυσπιστία προς τα παραδοσιακά μέσα μαζικής επικοινωνίας μεγαλώνει.
115
Πολλά ερευνητικά έργα έχουν χρηματοδοτηθεί στην περιοχή αυτή, π.χ. το έργο FARE που χρηματοδοτείται από το
ERC (https://cordis.europa.eu/project/id/853566)

4. Τα ίδια τα κοινωνικά μέσα θέτουν σχετικά μικρά εμπόδια σε όσους επιθυμούν να διασπείρουν
ψευδείς ειδήσεις.
5. Υπάρχουν σημαντικά οφέλη (οικονομικά, πολιτικά και άλλα) από την παραπλάνηση των χρηστών,
συνεπώς έχει δημιουργηθεί μια ολόκληρη αγορά γύρω από τις ψευδείς ειδήσεις. Για παράδειγμα,
ένα μεγάλο μέρος των ψευδών ειδήσεων υπέρ της εκλογής του Donald Trump στο αξίωμα του
προέδρου των ΗΠΑ είχε στην πραγματικότητα οικονομικά και όχι πολιτικά κίνητρα. Πράγματι, οι
ψευδείς αυτές ειδήσεις διακινούνταν με στόχο την αύξηση της επισκεψιμότητας των σχετικών
ιστοσελίδων και τη συνεπακόλουθη δημιουργία εσόδων μέσω της πώλησης διαφημίσεων.
6. Η φύση των κοινωνικών μέσων διευκολύνει τη διάδοση των ψευδών ειδήσεων. Μάλιστα, έρευνα
επιχειρεί να διαπιστώσει ποιες ιδιαίτερες δομές κοινωνικών δικτύων ευνοούν τη διασπορά των
ειδήσεων. Νεότερη έρευνα εστιάζεται στους ψυχολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη
διασπορά των ψευδών ειδήσεων.
Η ανησυχία από τη χρήση των κοινωνικών μέσων στην πολιτική ζωή κορυφώθηκε με το σκάνδαλο της
Cambridge Analytica (Hanna, 2018). Η ιστορία ξεκίνησε το 2013 όταν ερευνητές του Πανεπιστημίου
Cambridge διενήργησαν ένα τεστ προσωπικότητας σε εθελοντές χρήστες του Facebook. Η έρευνα
πραγματοποιήθηκε μεταξύ 350.000 εθελοντών χωρίς να υπάρξουν προβλήματα ιδιωτικότητας και κατέληξε
ότι το OCEAN116 ψυχολογικό προφίλ των ανθρώπων μπορεί να προσδιοριστεί με μεγάλη ακρίβεια μέσα από
τη μελέτη της δραστηριότητάς τους στο Facebook (τα like και τα share) χωρίς τη χρήση κανενός σχετικού τεστ.
Μόλις οι δυνατότητες αυτές έγιναν γνωστές, μια δεύτερη έρευνα ξεκίνησε από την Global Science Research
(GSR) και την Cambridge Analytica. Σε αυτή την έρευνα, οι εθελοντές καλούνταν να δώσουν στην GSR
πρόσβαση στο προφίλ τους στο Facebook, το οποίο τον Μάιο του 2015, όταν γινόταν η έρευνα, έδινε επίσης
πρόσβαση στα δεδομένα των φίλων τους με χρήση του Facebook Open API. Με τον τρόπο αυτό η Cambridge
Analytica κρατούσε έναν μεγάλο όγκο δεδομένων, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο για τους στόχους της
έρευνάς της, κάτι που είναι αντίθετο με τους κανόνες ηθικής και δεοντολογίας της έρευνας. Η εταιρεία
κατάλαβε ότι θα μπορούσε να συνδυάσει τα δεδομένα αυτά με άλλα δεδομένα από άλλες πλατφόρμες
κοινωνικής δικτύωσης, φυλλομετρητές, επιγραμμικές αγορές κ.λπ, και με τον τρόπο αυτό να χτίσει αυτό που
η ίδια διαφήμιζε ως «5.000+ σημεία για 230 εκατομμύρια ενήλικες Αμερικανούς». Με τον τρόπο αυτό, η
Cambridge Analytica μπορούσε να κάνει στόχευση μηνυμάτων σε προσωπικό επίπεδο με στόχο να
επηρεαστεί η συμπεριφορά των καταναλωτών και των ψηφοφόρων. Η ανάλυση OCEAN χρησιμοποιήθηκε
από την εκστρατεία του Donald Trump κατά τη διάρκεια της πρώτης υποψηφιότητας και εκλογής του (project
Alamo). Φυσικά, τα δεδομένα που συγκεντρώνονταν δεν περιορίζονταν στους χρήστες του Facebook, ενώ
τελικά οι χρήστες δεν είχαν καμία ενημέρωση ότι οι πληροφορίες που έβλεπαν ήταν προσωποποιημένες και
αποτελούσαν πολιτικό περιεχόμενο. Στην ουσία αυτό που οι χρήστες αντιλαμβάνονταν ως ειδήσεις που
βλέπουν όλοι οι χρήστες, ήταν στην πραγματικότητα ένας συνδυασμός πολιτικών μηνυμάτων των πελατών
της Cambridge Analytica συνδυασμένος με συμβατές ψευδείς ειδήσεις και παραπληροφόρηση, που μπορεί
να δημιουργούσαν και να διακινούσαν οι πελάτες της εταιρείας ή ξένες κυβερνήσεις (η κυβέρνηση της
Ρωσίας έχει κατηγορηθεί τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση για παρεμβάσεις σε εκλογικές
διαδικασίες μέσω της δημιουργίας και διακίνησης ψευδών ειδήσεων και παραπληροφόρησης). Αποτελεί
συνεπώς επιτακτική ανάγκη η ρύθμιση της λειτουργίας των κοινωνικών δικτύων, κάτι που στην Ευρώπη έχει
πρόσφατα γίνει με την απαγόρευση αλγορίθμων που έχουν στόχο να επηρεάσουν την ελεύθερη βούληση
των χρηστών.
8.6.3 Φιλτραρισμένη Φούσκα (filter bubble) και Θάλαμος Αντήχησης (Echo Chamber)
Τα κοινωνικά μέσα χρησιμοποιούν αλγορίθμους προσωποποίησης ώστε να παρουσιάζουν ενδιαφέρον
περιεχόμενο στους χρήστες τους. Αυτό έχει οδηγήσει στην παρατήρηση των φαινομένων της φιλτραρισμένης
φούσκας και του θαλάμου αντήχησης.
Φιλτραρισμένη φούσκα (filter bubble): Ονομάζεται η απομόνωση που προκύπτει σε όσους ψάχνουν
περιεχόμενο στο διαδίκτυο λόγω της χρήσης των αλγορίθμων αναζήτησης, οι οποίοι προσπαθούν να
116
Από τα αρχικά των λέξεων openness, conscientiousness, extraversion, agreeableness, και neuroticism.

μαντέψουν τα ενδιαφέροντα των χρηστών με βάση την τοποθεσία, παλιές αναζητήσεις, click-behaviour κ.λπ.
και συνεπώς φιλτράρουν το σχετικό περιεχόμενο. Η φιλτραρισμένη φούσκα οδηγεί σε απομόνωση του
χρήστη από έκθεση σε διαφορετικές απόψεις.
Θάλαμος αντήχησης (echo chamber): Ονομάζεται η κατάσταση που προκύπτει σε όσους ψάχνουν
περιεχόμενο στο διαδίκτυο λόγω της χρήσης των αλγορίθμων αναζήτησης, κατά την οποία οι απόψεις
ενισχύονται από την επικοινωνία και την επανάληψη εντός ενός κλειστού συστήματος.
Ως αποτέλεσμα, για παράδειγμα όσοι ψάχνουν συστηματικά για περιεχόμενο που σχετίζεται με
παγκόσμιες συνωμοσίες γύρω από το παγκόσμιο κλίμα σύντομα θα τροφοδοτούνται συνεχώς με
πληροφορίες που αναδεικνύουν αυτή τη συνωμοσία και γρήγορα θα βρεθούν σε μια τέτοια φιλτραρισμένη
φούσκα πληροφοριών. Μετά από λίγο, βλέποντας όλους αυτούς που υποστηρίζουν τις ίδιες ιδέες οι χρήστες
πλέον θα πειστούν ότι οι ιδέες αυτές είναι «αντικειμενικά» σωστές, και μάλιστα πιθανώς συνιστούν
παγκόσμια πλειονότητα. Θα βρεθούν δηλαδή σε έναν θάλαμο αντήχησης, όπου θα ανατροφοδοτούνται
συνεχώς με όμοιες απόψεις που ουσιαστικά αντανακλούν τις δικές τους αρχικές πεποιθήσεις. Φυσικά, ένα
τέτοιο περιβάλλον δεν είναι καθόλου πρόσφορο για πολιτικό διάλογο, σύγκλιση των διαφορετικών απόψεων
και σύνθεση λύσεων.
8.6.4 Πολιτική Πόλωση

H πολιτική πόλωση (political polarisation) είναι η απόκλιση των πολιτικών στάσεων μακριά από το κέντρο και
προς τα πολιτικά άκρα. Η πολιτική πόλωση έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και η αύξηση αυτή αποτελεί
αντικείμενο έρευνας των πολιτικών επιστημόνων. Έχει προταθεί ότι η πολιτική πόλωση μπορεί να ενταθεί με
τη χρήση των κοινωνικών μέσων λόγω των φαινομένων της φιλτραρισμένης φούσκας και του θαλάμου
αντήχησης.117 Ωστόσο, πολιτικοί επιστήμονες έχουν επιφυλάξεις σχετικά με το κατά πόσο τα επιγραμμικά
μέσα θα πρέπει να θεωρηθούν αποκλειστικά υπεύθυνα, καθώς φαίνεται ότι αύξηση της πολιτικής πόλωσης
παρατηρείται και στις πολύ μεγάλες ηλικίες παρά τη μικρή χρήση των κοινωνικών μέσων. Σε αυτή τη λογική
έχουν επίσης προταθεί εναλλακτικές εξηγήσεις, όπως οι αυξημένες κοινωνικές ανισότητες.118 Σε πρόσφατες
εμπειρικές μελέτες, μια ομάδα 17 επιστημόνων συνεργάστηκε με επιστήμονες από τη Meta με στόχο την
ανάλυση στοιχείων χρηστών του Fecebook και του Instagram σχετικά με τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ του
2020 (Kupferschmidt, 2023). Τα στοιχεία έδειξαν ότι μια σειρά από παρεμβάσεις που έχουν προταθεί στη
βιβλιογραφία στην πράξη δεν οδήγησαν σε χαμηλότερα επίπεδα πόλωσης. Συγκεκριμένα, στην πρώτη
παρέμβαση οι ερευνητές δεν επέτρεπαν στους χρήστες να βλέπουν αναρτήσεις που είχαν ήδη διαμοιραστεί,
δηλαδή δεν εμφάνιζαν reshared αναρτήσεις (Guess et al., 2023a). Στη δεύτερη παρέμβαση, οι αναρτήσεις
εμφανίζονταν με αντίστροφη χρονολογική σειρά, αντί με βάση τους αλγορίθμους της Meta (Guess et al.,
2023b). Τέλος, στην τρίτη παρέμβαση, οι ερευνητές περιόρισαν κατά ένα τρίτο τις αναρτήσεις που έβλεπαν
οι χρήστες του Facebook από πηγές με ίδιες πολιτικές απόψεις με τις δικές τους (Nyhan, Settle, Thorson, et
al., 2023). Παρά τα αποτελέσματα, οι ερευνητές σημειώνουν ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα κοινωνικά μέσα
δεν έχουν αρνητικές επιπτώσεις. Επιπλέον, έχουν ήδη διατυπωθεί προβληματισμοί σχετικά με τη
μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, π.χ. δεν δόθηκε πρόσβαση στα πρωτογενή δεδομένα στους επιστήμονες
εκτός της Meta. Περισσότερα μπορεί να διαβάσει κανείς στα σχετικά άρθρα που δημοσιεύτηκαν στα
περιοδικά Science και Nature τον Ιούλιο του 2023. Από τεχνολογική άποψη, ενδιαφέρον παρουσιάζει η
πλατφόρμα Media Cloud, η οποία αποτελείται από ανοικτό λογισμικό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την
έρευνα των μέσων και συγκεκριμένα των ροών των νέων, καθώς και των ροών της πληροφορίας
παγκοσμίως.119
117
Δείτε για παράδειγμα την προσομείωση εδώ: https://osome.iu.edu/demos/echo/ και πειραματιστείτε με τις
παραμέτρους.
118
https://www.nytimes.com/2017/04/13/us/political-polarization-internet.html
119
https://www.mediacloud.org/

8.6.5 Παραπληροφόρηση, Ψευδείς Ειδήσεις και Τοξικότητα
Η ύπαρξη ψευδών ή παραπλανητικών ειδήσεων δεν είναι κάτι νέο. Κάθε νέα τεχνολογία που βοηθά στη
διάχυση ειδήσεων (από τον έντυπο Τύπο, το ράδιο, την τηλεόραση και τώρα το διαδίκτυο) ακολουθείται από
συζητήσεις σχετικά με τη διασπορά ψευδών ή παραπλανητικών ειδήσεων, και τον έλεγχό της κυρίως, καθώς
η υιοθέτησή της προηγείται σημαντικά των νομοθετικών πρωτοβουλιών που ρυθμίζουν τη χρήση της.
Ωστόσο, υπάρχουν λόγοι για ιδιαίτερη ανησυχία από την άνοδο των κοινωνικών μέσων (όπως το Facebook)
και των microblogging πλατφορμών (όπως το Twitter), καθώς και τη χρήση τους ως βασικής πηγής
πληροφόρησης.
Παρατηρείται συχνά ότι οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) και οι φάρσες (hoaxes) τείνουν να κυριαρχούν
στη δημόσια σφαίρα, ίσως λόγω και της εστίασης της προσοχής στο ασυνήθιστο. Μάλιστα η «χειραγώγηση»
των μέσων (μέσω τεχνητής νοημοσύνης) φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τις πολιτικές εξελίξεις, π.χ. Brexit,
εκλογή Τραμπ. Για παράδειγμα, η χρήση δεδομένων των χρηστών του Facebook από την Cambridge Analytica
ήταν νόμιμη, ωστόσο έχτιζε ατομικά προφίλ και δημιουργούσε εξατομικευμένες στρατηγικές χειραγώγησης
υπέρ της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ (Flynn, 2017). Ως αποτέλεσμα, η λέξη μετα-αλήθεια
αποτέλεσε τη λέξη της χρονιάς για το 2016, τη χρονιά δηλαδή που έγινε το Brexit και δόθηκε το χρίσμα των
ρεπουμπλικάνων στον Donald Trump.
Ο όρος μετα-αλήθεια (post-truth) αναφέρεται στη ρητορική εκείνη που δεν επηρεάζεται από την
αλήθεια ή/και την πραγματικότητα, αλλά δημιουργεί μια καινούρια, προσωπική και συχνά πλαστή εκδοχή
της. Συμπληρωματικά, ο όρος εναλλακτικά γεγονότα (alternative facts) χρησιμοποιήθηκε στις ΗΠΑ ως
απάντηση σε ερώτηση γιατί δόθηκαν από την κυβέρνηση ψευδή στοιχεία. Ο Donald Trump έχει κατηγορηθεί
ότι χαρακτηρίζει συστηματικά ως ψευδείς ειδήσεις σχεδόν οτιδήποτε σημαντικό δεν είναι προς το συμφέρον
του. Με βάση αυτή την αντιστροφή της πραγματικότητας και των ψευδών ειδήσεων που επιχειρούνται
συστηματικά, σε πολλές περιπτώσεις πλέον αποφεύγεται εντελώς η χρήση του όρου ψευδείς ειδήσεις.
Η επιγραμμική τοξικότητα (online toxicity) αναφέρεται σε ρητορική μίσους, επιθετική ή γενικότερα
επιβλαβή ρητορική στο διαδίκτυο που προκαλεί δυσφορία στους αναγνώστες ή που μπορεί ακόμη και να
τους οδηγήσει να εγκαταλείψουν μια συζήτηση. Η τοξικότητα είναι πλέον διάχυτη στις πολιτικές συζητήσεις
στο διαδίκτυο. Η τοξικότητα αναδύεται από κοινωνικούς αλλά και τεχνολογικούς παράγοντες, καθώς και από
συνδυασμούς αυτών των δύο. Στους εφήβους οι διαφορετικοί τύποι «σκοτεινής» προσωπικότητας
(ναρκισσιστής, κοινωνιοπαθής ή σαδιστής) συσχετίζονται όλοι με έλλειψη αυτοσυγκράτησης και
επιθετικότητα στο διαδίκτυο (Kurek et al., 2019). Αν και υπάρχει ερευνητικό ενδιαφέρον για τον τομέα, οι
γνώσεις μας για την τοξικότητα παραμένουν ακόμη περιορισμένες.
Στην περίπτωση των πολιτικών συζητήσεων, η τοξικότητα μπορεί να αποθαρρύνει σημαντικά τους
πολίτες να συμμετάσχουν διαδικτυακά. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η ανωνυμία στα κοινωνικά μέσα
αποτελεί σημαντικό παράγοντα αύξησης της τοξικότητας και θα πρέπει να απαγορευτεί. Άλλοι ωστόσο
υποστηρίζουν ότι η ανωνυμία πρέπει να παραμείνει, καθώς συνεπιφέρει περισσότερα θετικά στοιχεία για τη
δημοκρατία από ό,τι αρνητικά.
Οι ίδιες οι πλατφόρμες κοινωνικών μέσων στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθίστανται πλέον υπόλογες για το
περιεχόμενο που δημοσιεύουν. Όλες οι μεγάλες πλατφόρμες έχουν ήδη υιοθετήσει παρεμβάσεις για την
καταπολέμηση της τοξικότητας και τον έλεγχο του περιεχομένου. Οι παρεμβάσεις αυτές μπορούν να
χαρακτηριστούν ως προς το εύρος και τη δριμύτητά τους. Ως προς το εύρος, οι παρεμβάσεις μπορεί να έχουν
στόχο συγκεκριμένο περιεχόμενο και μεμονωμένους χρήστες, ολόκληρες κοινότητες ή και πλατφόρμες. Για
παράδειγμα, η πλατφόρμα twitter (πλέον Χ) κατήργησε τον λογαριασμό του Donald Trump, ενώ η πλατφόρμα
Reddit απαγόρευσε την κοινότητα r/The_Donald. Ως προς τη δριμύτητα υπάρχουν λιγότερο ή περισσότερο
δριμύες παρεμβάσεις, π.χ. από την επισήμανση περιεχομένου έως τη διαγραφή του από την πλατφόρμα.
Αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης έχουν επίσης επιστρατευτεί για τον ίδιο σκοπό. Ωστόσο, οι έως τώρα
προσπάθειες δεν έχουν καταφέρει να εξαλείψουν το σημαντικό αυτό πρόβλημα, το οποίο αποτελεί ένα
σοβαρό εμπόδιο ηλεκτρονικής συμμετοχής.
Καθώς τα κίνητρα είναι πολλά και το διακύβευμα ιδιαίτερα υψηλό, τις πρακτικές αυτές χρησιμοποιούν
πλέον πολιτικά κόμματα αλλά και κυβερνήσεις τόσο εσωτερικά όσο και στο εξωτερικό. Η Ρωσία και η Κίνα

πρωτοστάτησαν στον τομέα αυτό, ωστόσο πλέον πολλές άλλες χώρες ακολουθούν.120 Αυτό φυσικά τελικά
υπονομεύει συνολικά τη δημοκρατία, κάτι που σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί στόχο των «επιθέσεων».
Για παράδειγμα, έχουμε τη χρήση εργοστασίων από trolls και bots (troll farms) που ενορχηστρώνονται από
κυβερνήσεις με στόχο την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση ή τη μεγέθυνση γεγονότων. Εδώ, ο
σκοπός είναι η υπονόμευση της εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων πολιτών στον τρόπο λειτουργίας της
Ευρωπαϊκής Ένωσης και των σχετικών θεσμών της, με τελικό στόχο την αποδυνάμωση ή και τη διάλυση της
«εκ των έσω» ώστε να ενδυναμωθεί η δική τους θέση στην παγκόσμια πολιτική σκηνή.
Τελευταία γίνεται προσπάθεια περιορισμού της χειραγώγησης από πολλά κοινωνικά μέσα, π.χ. από το
Facebook, αλλά και σε επίπεδο ρύθμισης (βλ. ενότητα 8.8). Στην Ελλάδα λειτουργούν από το 2013 τα
Ελληνικά Hoaxes121 ως η πρώτη συντονισμένη προσπάθεια ελέγχου της αλήθειας ειδήσεων και ισχυρισμών
σε ΜΜΕ και κοινωνικά δίκτυα. Ακολουθεί μια λίστα από συστήματα και πρωτοβουλίες με στόχο τον
περιορισμό της παραπληροφόρησης (Svahn & Perfumi, 2022): NewsGuard, Claimbuster, The Factual, Public
Editor, Newstrition (Chrome extension), CrowdTangle, Cyabra, Co-Inform Dashboard (για επαγγελματίες, π.χ.
δημοσιογράφους), Facebook Fact-Checking Program, Twitter Community Notes, Whatsapp IFCN chatbot,
CaptainFact (για τα βίντεο του YouTube), Foller.me, Co-Inform plug-in και Hoaxy (για το Twitter), FakeSpot
(για τον εντοπισμό ψευδών αναρτήσεων, π.χ. κριτικών σε πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου, όπως το
Amazon), Botometer (για τον εντοπισμό λογαριασμών στο Twitter που είναι bots), TinEye και RevEye για τον
εντοπισμό ψεύτικων φωτογραφιών, WeVerify/InVID22 plug-in για βίντεο, Sensity.ai για τον εντοπισμό
ψεύτικων χρηστών, αλλά και το Fiskkit για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και των αναλυτικών δεξιοτήτων
των χρηστών.
8.7 Σχεδίαση και Υιοθέτηση Πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής

Η εισαγωγή τεχνολογιών και πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής φαίνεται να οδηγεί σε πρόσκαιρη
ανάπτυξη των επιπέδων συμμετοχής, η οποία ωστόσο δεν είναι πάντα βιώσιμη μακροπρόθεσμα. Είναι
συνεπώς σημαντικό οι οργανισμοί που ενδιαφέρονται να υλοποιήσουν πρωτοβουλίες Ηλεκτρονικής
Συμμετοχής να το κάνουν με τέτοιον τρόπο ώστε να μεγιστοποιηθούν οι πιθανότητες επιτυχίας. Είναι επίσης
εξίσου σημαντικό να μπορούμε να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματα της εισαγωγής νέων συστημάτων
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής ως προς τον βαθμό υιοθέτησής τους, καθώς και να εντοπίσουμε τους παράγοντες
από τους οποίους εξαρτάται αυτή η υιοθέτηση.
8.7.1 Κρίσιμοι Παράγοντες Επιτυχίας Πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής

Έχουμε ήδη παρουσιάσει στοιχεία για τον σχεδιασμό μιας νέας πρωτοβουλίας ανοικτής διακυβέρνησης και
συμμετοχής (ενότητα 8.3.7). Συμπληρώνουμε σε αυτή την ενότητα σχετικούς κρίσιμους παράγοντες
επιτυχίας που έχουν προταθεί με βάση την επιστημονική βιβλιογραφία και σχετική εμπειρική μελέτη
(Panopoulou et al., 2014). Οι παράγοντες αυτοί είναι 23, όπως φαίνονται στον Πίνακα 8.2, ενώ δίνονται και
σχετικές δραστηριότητες που συνδέονται με κάθε παράγοντα.
Πίνακας 8.2 Κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας για τη σχεδίαση πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Όραμα/ στρατηγική Αντικείμενο και στόχοι
Πολιτικό και νομικό περιβάλλον Υποστήριξη από την κυβέρνηση/ διοίκηση
Διαχείριση και σχεδιασμός Χρηματοδότηση
Οργανωτικές δομές, διαδικασίες και Ολοκλήρωση και συμμόρφωση

δεδομένα
120
https://freedomhouse.org/article/new-report-freedom-net-2017-manipulating-social-media-undermine-democracy
121
https://www.ellinikahoaxes.gr/category/fake-news

Ασφάλεια και ιδιωτικότητα Τεχνολογικές δυνατότητες/ περιορισμοί
Καλές πρακτικές Οργανωτική κουλτούρα και συνεργασία
Ανάγκες και προσδοκίες χρηστών Αξία για τους πολίτες
Αξία για την κυβέρνηση/ οργανισμό Ψηφιακό χάσμα, ΑμεΑ/ εκπαίδευση χρηστών
Εκπαίδευση υπαλλήλων Διαδικασία συμμετοχής, στάδια πολιτικής και

ρόλοι
Διαχείριση αλλαγής Ηγεσία
Σχέδιο προώθησης Σχέδιο παρακολούθησης και αξιολόγησης
Βιωσιμότητα
Παρουσιάζουμε ενδεικτικά τις προτεινόμενες ενέργειες για δύο από τους παραπάνω παράγοντες.
Οργανωτικές δομές, διαδικασίες και δεδομένα

● Διασφαλίστε ότι οι εσωτερικές οργανωσιακές δομές και διαδικασίες είναι κατάλληλες για τη
διαχείριση της νέας πρωτοβουλίας - ίσως απαιτηθεί επανασχεδιασμός.
● Διασφαλίστε ότι οι επιγραμμικές υπηρεσίες συμμετοχής είναι κατάλληλα συνδεδεμένες με τις
παραδοσιακές («offline») ενέργειες.
● Διασφαλίστε έναν ξεκάθαρο προσδιορισμό των αρμοδιοτήτων και της λογοδοσίας για τις
επιγραμμικές υπηρεσίες συμμετοχής.
● Διασφαλίστε ότι έχουν οριστεί διαδικασίες για τη λειτουργία και την επικαιροποίηση των
επιγραμμικών υπηρεσιών συμμετοχής.
Αξία για τους πολίτες

● Προσφέρετε αυξημένη ποιότητα και αποδοτικότητα στους χρήστες.
● Προσφέρετε ευελιξία, π.χ. χρησιμοποιήστε επιγραμμικά και παραδοσιακά κανάλια για τη συμμετοχή.
● Διασφαλίστε ότι η ανταπόκριση και η λογοδοσία δεν είναι μειωμένες για τις επιγραμμικές υπηρεσίες.
● Διευκολύνετε τους πολίτες, π.χ. προσφορά υπηρεσιών μιας στάσης και για την ηλεκτρονική
συμμετοχή.
● Διασφαλίστε ότι το επιγραμμικό περιεχόμενο είναι ξεκάθαρο και κατανοητό από τους πολίτες και
υπάρχει σε επαρκή ποιότητα και ποσότητα.
● Διασφαλίστε ότι παρέχεται ανάδραση στους συμμετέχοντες.
● Δείξτε με ποιον τρόπο η πρωτοβουλία ενδυναμώνει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
● Επιδιώξτε την ποιότητα και τον πλουραλισμό των συνεισφορών.
● Στοχεύστε στην αύξηση της ικανοποίησης και της ευημερίας των πολιτών.
8.7.2 Μοντέλο Αποδοχής Ηλεκτρονικής Συμμετοχής

Κάθε σύστημα Ηλεκτρονικής Συμμετοχής δημιουργείται με στόχο να χρησιμοποιηθεί από όσο το δυνατόν
μεγαλύτερο αριθμό πολιτών. Είναι συνεπώς ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουμε τους παράγοντες που
επηρεάζουν την απόφαση των πολιτών να χρησιμοποιήσουν ή όχι ένα τέτοιο σύστημα. Το Μοντέλο Αποδοχής
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής (eParticipation Acceptance Model, ePAM) παρουσιάζει ακριβώς τους παράγοντες
εκείνους που επηρεάζουν την πρόθεση χρήσης ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Συμμετοχής (Panopoulou et.
al., 2021). Το ePAM παρουσιάζεται στο Σχήμα 8.5.

Σχήμα 8.5 Μοντέλο αποδοχής (ePAM) (Πηγή: Panopoulou et. al., 2021) (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Στο μοντέλο αυτό περιέχονται ως κορμός οι τρεις έννοιες του Μοντέλου Αποδοχής Τεχνολογίας (Technology
Acceptance Model, ΤΑΜ) (Davis, 1989), δηλαδή η αντιληπτή χρησιμότητα, η αντιληπτή ευκολία χρήσης και η
συμπεριφορική πρόθεση χρήσης, κατάλληλα προσαρμοσμένες ώστε να αναφέρονται σε ένα σύστημα
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Επιπλέον, περιλαμβάνονται και πέντε έννοιες προερχόμενες από τον τομέα της
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής: τεχνολογική αυτοαποτελεσματικότητα, ένταξη σε κυβερνητικές διαδικασίες,
αντιληπτές συνθήκες διευκόλυνσης, εγγενή κίνητρα και κοινωνικές επιρροές. Ακολουθεί μια σύντομη
περιγραφή καθεμίας έννοιας.
Τεχνολογική αυτοαποτελεσματικότητα. Αναφέρεται σε δεξιότητες τεχνολογίας, υπολογιστών και/ή
διαδικτύου που κατέχει κάποιος και στον τρόπο που μπορεί να τις εκμεταλλευτεί για τη χρήση ενός
συστήματος Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Αυτή η έννοια επηρεάζει την Αντιληπτή Ευκολία Χρήσης, καθώς όσο
λιγότερες οι δεξιότητες τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να φανεί δύσκολη η χρήση του συστήματος
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Ενσωμάτωση στις κυβερνητικές διαδικασίες. Αναφέρεται στον βαθμό που ένας χρήστης
αντιλαμβάνεται ότι ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Συμμετοχής είναι ενσωματωμένο σε κάποιο επίπεδο
διακυβέρνησης. Η έννοια αυτή επηρεάζει την αντιληπτή χρησιμότητα του συστήματος και τις
αντιλαμβανόμενες συνθήκες διευκόλυνσης.
Αντιλαμβανόμενες συνθήκες διευκόλυνσης. Αναφέρεται στο κατά πόσο ένας χρήστης θεωρεί ότι
υπάρχει κατάλληλη οργανωτική και τεχνική υποδομή για την υποστήριξη της χρήσης ενός συστήματος
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Επιπλέον, επηρεάζει τη Συμπεριφορική Πρόθεση Χρήσης.
Εσωτερικά κίνητρα. Αναφέρεται στο κατά πόσο υπάρχει προθυμία από χρήστες συστημάτων Ηλεκτρονικής
Συμμετοχής να χρησιμοποιήσουν μια τεχνολογική καινοτομία. Η έννοια αυτή επηρεάζει τη Συμπεριφορική
Πρόθεση Χρήσης ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Κοινωνικές επιρροές. Αναφέρεται στην επιρροή που ασκείται από τον κοινωνικό περίγυρο του χρήστη,
όπως επίσης και από άλλους σχετικά με τη χρήση ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Η έννοια αυτή
επηρεάζει θετικά τη Συμπεριφορική Πρόθεση Χρήσης. Πιο συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι περισσότερο
επηρεάζουν η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και οι επιρροές από φίλους και όχι τόσο οι επιρροές
από την ίδια την οικογένεια ή τους πολιτικούς.
Αντιληπτή ευκολία χρήσης. Αναφέρεται στη γνώμη του χρήστη σχετικά με σωματική και πνευματική
προσπάθεια που πιθανώς απαιτείται κατά τη χρήση ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Η έννοια
αυτή επηρεάζει την Αντιληπτή Χρησιμότητα και τη Συμπεριφορική Πρόθεση Χρήσης.
Αντιληπτή χρησιμότητα. Αναφέρεται στο κατά πόσο ένας χρήστης πιστεύει ότι ένα σύστημα
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής είναι χρήσιμο ή όχι και επηρεάζει άμεσα τη Συμπεριφορική Πρόθεση Χρήσης.

Συμπεριφορική πρόθεση χρήσης. Αναφέρεται στο κατά πόσο ένας χρήστης πρόκειται να
χρησιμοποιήσει ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Συμμετοχής σε πολιτικές διαδικασίες.
Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι η έρευνα στον συγκεκριμένο χώρο είναι ακόμη
ιδιαίτερα ενεργή και τα αποτελέσματα που προκύπτουν δεν είναι πάντα συμβατά μεταξύ τους. Για
παράδειγμα, πρόσφατη έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι παράγοντες που σχετίζονται με το κοινωνικό
κεφάλαιο των πολιτών είναι περισσότερο καθοριστικοί στην υιοθέτηση πρωτοβουλιών ηλεκτρονικής
συμμετοχής από ό,τι είναι οι κλασικοί παράγοντες που ορίζει το Μοντέλο Αποδοχής Τεχνολογίας (Choi &
Song, 2020).
8.8 Πρόσφατες Θεσμικές Πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει αντιληφθεί τις σημαντικές προκλήσεις που καλούνται να ξεπεράσουν τα
δημοκρατικά συστήματα των κρατών μελών της. Αυτές σχετίζονται τόσο με την άνοδο του εξτρεμισμού όσο
και με την απόσταση που αισθάνονται οι πολίτες ότι τους χωρίζει από τους πολιτικούς.
Ως απάντηση στις προκλήσεις αυτές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Δεκέμβριο του 2020 το
σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία στην Ευρώπη (European Democracy Action Plan) στοχεύοντας
στην ενδυνάμωση των πολιτών και την οικοδόμηση πιο ανθεκτικών δημοκρατιών σε ολόκληρη την ΕΕ.122 Σε
αυτό το πλαίσιο θεσπίζει μέτρα για την προώθηση ελεύθερων και δίκαιων εκλογών, την ενίσχυση της
ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Όπως ανέφερε η
πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Ursula von der Leyen: «Με την ψηφιακή επανάσταση να βρίσκεται
σε εξέλιξη, οι πολίτες πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν επιλογές, ώστε οι διάφορες απόψεις να
μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα. Τα γεγονότα πρέπει να διαχωρίζονται από τη μυθοπλασία, ενώ τα
ελεύθερα μέσα ενημέρωσης και η κοινωνία των πολιτών πρέπει να μπορούν να συμμετέχουν σε ανοικτή
συζήτηση, χωρίς κακόβουλες παρεμβάσεις. Γι᾽ αυτόν τον λόγο, η ΕΕ αναλαμβάνει δράση ώστε οι δημοκρατίες
μας να γίνουν πιο ανθεκτικές».
Το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία ορίζει μέτρα γύρω από τρεις βασικούς πυλώνες:
1. Προώθηση ελεύθερων και δίκαιων εκλογών. Περιλαμβάνει προτάσεις για νομοθεσία για τη
διαφάνεια του χρηματοδοτούμενου πολιτικού περιεχομένου («πολιτική διαφήμιση»), αναθεώρηση
των κανόνων για τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων, ενίσχυση της
συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και δρομολόγηση ενός νέου επιχειρησιακού μηχανισμού
σχετικά με την ακεραιότητα των εκλογών.
2. Ενίσχυση της ελευθερίας και του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης. Περιλαμβάνει σύσταση
για την ασφάλεια των δημοσιογράφων, στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη και βιώσιμη
χρηματοδότηση για έργα νομικής και πρακτικής βοήθειας σε δημοσιογράφους στην ΕΕ και αλλού,
και προτάσεις για περαιτέρω μέτρα για την υποστήριξη της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης και
την ενίσχυση της διαφάνειας της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης και της κρατικής διαφήμισης.
3. Αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Περιλαμβάνει τη βελτίωση της υφιστάμενης εργαλειοθήκης
της ΕΕ για την αντιμετώπιση ξένων παρεμβάσεων, την αναθεώρηση του Κώδικα Πρακτικής για την
Παραπληροφόρηση σε ένα από κοινού κανονιστικό πλαίσιο υποχρεώσεων και λογοδοσίας των
διαδικτυακών πλατφορμών, καθώς και περαιτέρω μέτρα που θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των
κοινωνιών μας και τις διεθνείς εταιρικές σχέσεις.
Οι επιπτώσεις της παραπληροφόρησης φαίνεται ότι πλέον έχουν γίνει αντιληπτές από τους πολίτες,
κυρίως στην ΕΕ. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου, το 83% των Ευρωπαίων
πολιτών θεωρεί τις ψευδείς ειδήσεις απειλή για τη δημοκρατία, ενώ το 73% των χρηστών του διαδικτύου
ανησυχεί για την επιγραμμική παραπληροφόρηση κατά την προεκλογική περίοδο.123 Για την αντιμετώπιση
του φαινομένου, η ΕΕ έχει εκπονήσει από το 2018 ένα σχέδιο δράσης κατά της παραπληροφόρησης.124
122
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_2250
123
Action Plan against Disinformation (leaflet), March 2019,
https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/disinformation_factsheet_march_2019_0.pdf
124
Action Plan against Disinformation, December 2018, https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/eu-

Σύμφωνα με αυτό το πλάνο δράσης, η συντονισμένη δράση κατά της παραπληροφόρησης βασίζεται σε
τέσσερις πυλώνες:
1. Βελτίωση των ικανοτήτων της Ένωσης για τον εντοπισμό, την ανάλυση και την αποκάλυψη των
περιπτώσεων παραπληροφόρησης.
2. Ενίσχυση των κοινών και συντονισμένων απαντήσεων στην παραπληροφόρηση.
3. Κινητοποίηση του ιδιωτικού τομέα για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης.
4. Αύξηση της επίγνωσης και βελτίωση της κοινωνικής ανθεκτικότητας.
Ο κλάδος της αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης είναι ιδιαίτερα δραστήριος σε όλα τα επίπεδα
από το πολιτικό και το νομικό έως το οργανωσιακό και το τεχνολογικό. Η περιοχή αυτή ήταν από τις πρώτες
που χρηματοδοτήθηκαν στα πλαίσια του νέου προγράμματος για την έρευνα Ορίζοντας Ευρώπη 2021-2027
και τα σχετικά έργα που χρηματοδοτήθηκαν έχουν αρχίσει να παρουσιάζουν τα πρώτα τους αποτελέσματα,
π.χ. vera.ai,125 TITAN126 κ.λπ. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η ΜΚΟ με τίτλο Παγκόσμιος Δείκτης
Παραπληροφόρησης,127 η οποία συγκεντρώνει δεδομένα για τη διάδοση της παραπληροφόρησης προς
χρήση από κυβερνήσεις, μέσα επικοινωνίας και άλλους ενδιαφερόμενους για την αξιολόγηση του
επιγραμμικου περιεχομένου.
Οι ψηφιακές αγορές και οι ψηφιακές υπηρεσίες ρυθμίζονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση με δύο
πρόσφατες πράξεις, την πράξη για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Act) και την πράξη για τις ψηφιακές
υπηρεσίες (Digital Services Act). Σε ό,τι αφορά τη θεματολογία του κεφαλαίου, οι προκλήσεις που πρέπει να
αντιμετωπιστούν σχετίζονται με τα παρακάτω:128
● Διάδοση παράνομου περιεχομένου, όπως ρητορική μίσους.
● Ανάγκη για προστασία των βασικών δικαιωμάτων, όπως ελευθερία έκφρασης και λόγου, ελευθερία
πληροφόρησης και προστασία προσωπικών δεδομένων.
● Χειραγώγηση των συστημάτων για την ενίσχυση συγκεκριμένων μηνυμάτων και συμπεριφορών που
οδηγούν στην καταχρηστική χρήση των πλατφορμών για πρόκληση κοινωνικής ζημιάς, όπως η
παρακίνηση σε βία ή αυτοτραυματισμό, η διακίνηση θεωριών συνωμοσίας και η (πολιτική)
παραπληροφόρηση, η οποία επηρεάζει τη συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες.
Συγκεκριμένα, ο Κανονισμός 2022/2065 της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσπαθεί να ρυθμίσει πολλά

ζητήματα των ψηφιακών υπηρεσιών (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2022). Οι ευθύνες των χρηστών, των πλατφορμών
και των δημόσιων αρχών εξισορροπούνται εκ νέου σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές αξίες, θέτοντας τους πολίτες
στο επίκεντρο. Οι κανόνες στοχεύουν στην καλύτερη προστασία των καταναλωτών και των θεμελιωδών
δικαιωμάτων τους στο διαδίκτυο, καθώς και στην καθιέρωση ισχυρής διαφάνειας και σαφούς πλαισίου
λογοδοσίας για τις διαδικτυακές πλατφόρμες. Για τους πολίτες αυτό σημαίνει καλύτερη προστασία των
θεμελιωδών δικαιωμάτων και μικρότερη έκθεση σε παράνομο περιεχόμενο. Για την κοινωνία γενικότερα
αυτό σημαίνει μεγαλύτερο δημοκρατικό έλεγχο και εποπτεία των συστημικών πλατφορμών, καθώς και
μετριασμό των συστημικών κινδύνων, όπως η χειραγώγηση ή η παραπληροφόρηση. Συγκεκριμένα, οι νέες
υποχρεώσεις των πολύ μεγάλων πλατφορμών αφορά τις απαγορεύσεις στοχευμένων διαφημίσεων που
απευθύνονται σε παιδιά και διαφημίσεων που βασίζονται σε ειδικά χαρακτηριστικά των χρηστών, την
αναφορά αξιόποινων πράξεων, τη διαφάνεια των συστημάτων συστάσεων, τη διαφάνεια των διαδικτυακών
διαφημίσεων που προορίζονται για τους χρήστες, τον εξωτερικό και ανεξάρτητο έλεγχο, το εσωτερικό
καθήκον συμμόρφωσης και την υποχρέωση λογοδοσίας, την επιλογή των χρηστών να μην έχουν προτάσεις
περιεχομένου που βασίζονται στην κατάρτιση προφίλ, την ανταλλαγή δεδομένων με αρχές και ερευνητές,
τους κώδικες συμπεριφοράς κ.ά.
Η πράξη αυτή βελτιώνει σημαντικά τους μηχανισμούς αφαίρεσης παράνομου περιεχομένου και
αποτελεσματικής προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων των χρηστών στο διαδίκτυο,
communication-disinformation-euco-05122018_en.pdf
125
https://www.veraai.eu/
126
https://www.iit.demokritos.gr/el/projects/ai-for-citizen-intelligent-coaching-against-disinformation/
127
https://www.disinformationindex.org/
128
https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/how-do-online-platforms-shape-our-lives-and-businesses-brochure

συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας του λόγου. Επίσης, δημιουργεί ισχυρότερη δημόσια εποπτεία των
διαδικτυακών πλατφορμών, ιδίως αυτών που έχουν πάνω από το 10% του πληθυσμού της ΕΕ. Αυτό σημαίνει
συγκεκριμένα μεταξύ άλλων:129
● Αποτελεσματικές διασφαλίσεις για τους χρήστες, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας
αμφισβήτησης των αποφάσεων των πλατφορμών για έλεγχο του περιεχομένου.
● Απαγόρευση ορισμένων ειδών στοχευμένων διαφημίσεων σε διαδικτυακές πλατφόρμες (όταν
στοχεύουν παιδιά ή όταν χρησιμοποιούν ειδικές κατηγορίες δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα,
όπως εθνότητα, πολιτικές απόψεις, σεξουαλικός προσανατολισμός).
● Μέτρα διαφάνειας για τις διαδικτυακές πλατφόρμες όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τους αλγορίθμους
που χρησιμοποιούνται για προτάσεις.
● Επιβολή υποχρεώσεων στις πολύ μεγάλες πλατφόρμες και τις πολύ μεγάλες μηχανές αναζήτησης
ώστε να προλαμβάνεται κάθε είδους καταχρηστική χρήση των συστημάτων τους, με τη λήψη μέτρων
με βάση τον κίνδυνο και με την πραγματοποίηση ανεξάρτητων ελέγχων διαχείρισης κινδύνων των
συστημάτων τους.
Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες προβλέπει ελέγχους σχετικά με την αλγοριθμική λογοδοσία και
τη διαφάνεια. Για την αντιμετώπιση των σχετικών προσκλήσεων έχει ιδρυθεί το Ευρωπαϊκό Κέντρο
Αλγοριθμικής Διαφάνειας (European Centre for Algorithmic Transparency), ώστε να συνεισφέρει σε ένα πιο
ασφαλές, προβλέψιμο και έμπιστο επιγραμμικό περιβάλλον για τους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις.130
Η Ηλεκτρονική Συμμετοχή επιτρέπει στους πολίτες να συνδεθούν μεταξύ τους, με τους εκλεγμένους
εκπροσώπους τους και τις κυβερνήσεις με τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Στην
Ηλεκτρονική Συμμετοχή ακολουθούνται τα αντίστοιχα επίπεδα συμμετοχής κατά OECD, που είναι η
πληροφόρηση, η διαβούλευση και η ενεργός συμμετοχή, ενώ συνεχίζει να υφίσταται ο κύκλος ζωής της
διαμόρφωσης πολιτικής που περιλαμβάνει τη Διαμόρφωση πολιτική ατζέντας, Ανάλυση, Διαμόρφωση
πολιτικής, Υλοποίηση πολιτικής και Παρακολούθηση πολιτικής. Παράλληλα, υπάρχουν διάφορες περιοχές
Ηλεκτρονικής Συμμετοχής. Δύο σημαντικές, συνδεδεμένες περιοχές είναι οι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις /
ηλεκτρονικές συζητήσεις και η χρήση νέων τεχνολογιών (κυρίως κοινωνικών μέσων) στην πολιτική.
Σήμερα υπάρχουν πολλές τεχνολογίες και πάρα πολλά εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν σε
διάφορα στάδια του κύκλου ζωής της ανάπτυξης πολιτικών αλλά και στην Ηλεκτρονική Συμμετοχή. Ενώ η
χρήση του διαδικτύου και κυρίως των τεχνολογιών Web 2.0 και των κοινωνικών μέσων (π.χ. blogs, forums,
wikis, facebook κ.λπ.) που είναι συμμετοχικά εξ ορισμού έχει ανοίξει νέες προοπτικές για την Ηλεκτρονική
Συμμετοχή. Ωστόσο, οι ίδιες αυτές τεχνολογίες μάς φέρνουν αντιμέτωπους και με μια σειρά προκλήσεων,
όπως οι θάλαμοι αντήχησης (echo chamber), η πολιτική πόλωση, η εξάπλωση ψευδών ειδήσεων κ.λπ.
129
https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/digital-services-act-
ensuring-safe-and-accountable-online-environment_el
130
https://algorithmic-transparency.ec.europa.eu/index_en

Ευρωπαϊκή Ένωση (2022). Κανονισμός (ΕΕ) 2022/2065 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου
της 19ης Οκτωβρίου 2022 σχετικά με την ενιαία αγορά ψηφιακών υπηρεσιών και την τροποποίηση
της οδηγίας 2000/31/ΕΚ (πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες). Ανακτήθηκε 10 Δεκεμβρίου 2022, από
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32022R2065&from=EN
Hague, R., & Harrop, M. (2011). Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση – Νέα Αναθεωρημένη Έκδοση,
Εκδόσεις Κριτική.
Μιγκοτζίδου, Α. (2011). Η χρήση των εργαλείων οπτικοποίησης επιχειρημάτων στην αναπαράσταση
πολιτικών συζητήσεων [Διπλωματική Εργασία, ΠΜΣ Πληροφοριακά Συστήματα, Πανεπιστήμιο
Μακεδονίας]. Ανακτήθηκε 23 Νοεμβρίου 2022, από
https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/14556/3/MinkotzidouAnastasiaMsc2011.pdf
Μπαμπινιώτης, Γ.Δ. (2002). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 2η έκδοση, Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ.
Ραμματά, Μ. (2021). Δημόσιες Πολιτικές. Πολίτες και Διαβούλευση στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Νομική
Βιβλιοθήκη.
Arnstein, R. (1969). A Ladder of Citizen Participation. Journal of the American Planning Association. 35(4), 216-
224.
Choi, J.-C., & Song, C. (2020). Factors explaining why some citizens engage in E-participation, while others do
not. Government Information Quarterly 37(101524), 1-12.
Datareport (2022). Global social media statistics. Ανακτήθηκε 23 Νοεμβρίου 2022, από
https://datareportal.com/social-media-users
Davis, F.D. (1989). Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information
technology. MIS Quarterly 13(3), 319-340. doi:10.2307/249008.
DEMO-net (2007). Introducing eParticipation. DEMO-net booklet series, no. 1.
Ercan, S.A., Asenbaum, H., Curato, N., & Mendonça, R.F. (2022). Research Methods in Deliberative Democracy
Oxford Academic. Ανακτήθηκε 17 Δεκεμβρίου 2022, από
https://doi.org/10.1093/oso/9780192848925.001.0001, https://academic.oup.com/book/44646
Flynn, P. (2017). What Brexit should have taught us about voter manipulation. The Guardian. Ανακτήθηκε 18
Ιανουαρίου 2022, από https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/apr/17/brexit-voter-
manipulation-eu-referendum-social-media
Guess, A.M. et al. (2023a). Reshares on social media amplify political news but do not detectably affect beliefs
or opinions. Science 381(6656), 404-408. https://www.science.org/doi/10.1126/science.add8424
Guess, A.M. et al. (2023b). How do social media feed algorithms affect attitudes and behavior in an election
campaign? Science 381(6656), 398-404. https://www.science.org/doi/10.1126/science.abp9364
Grönlund, Å. (2009). ICT Is Not Participation Is Not Democracy – eParticipation Development Models Revisited.
In A. Macintosh, E. Tambouris (Εds), Electronic Participation. ePart 2009. Lecture Notes in Computer
Science, vol 5694. Springer.
ΙΒΜ (2013). Beyond Citizen Engagement. Involving the Public in Co-Delivering Government Services,
http://www.businessofgovernment.org/sites/default/files/Beyond%20Citizen%20Engagement.pdf

Jarke, J. (2021). Co-Creating Digital Public Services. In: Co-creating Digital Public Services for an Ageing Society.
Public Administration and Information Technology, vol 6. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-
030-52873-7_3
Kunz, W., & Rittel, H.W.J. (1970). Issues as elements of information systems: Universität Stuttgart, Institüt für
Grundlagen der Planung.
Kupferschmidt, K. (2023). Does social media polarize voters? Unprecedented experiments on Facebook users
reveal surpises. Science. DOI: 10.1126/science.adj9982
Kurek, A., Jose, P.E., & Stuart, J. (2019). “I did it for the LULZ’’: How the dark personality predicts online
disinhibition and aggressive online behavior in adolescence. Computers in Human Behavior, 98, 31-40.
Macintosh, A. (2004). Characterizing E-Participation in Policy-Making. In the Proceedings of the Thirty-Seventh
Annual Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS-37), January 5-8, 2004, Big Island,
Hawaii.
Nyhan, B., Settle, J., & Thorson, E. et al. (2023). Like-minded sources on Facebook are prevalent but not
polarizing. Nature, 620, 137–144. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2023, από :
https://doi.org/10.1038/s41586-023-06297-w
OECD (2001). Citizens as partners: Information, Consultation and Public Participation in Policy-Making.
Panopoulou, E., Tambouris, E., & Tarabanis, K. (2014). Success factors in designing eParticipation initiatives.
Information and Organization 24(4), 195-213. DOI: 10.1016/j.infoandorg.2014.08.001
Panopoulou, E., Tambouris, E., & Tarabanis, K. (2021). An eParticipation acceptance model. IEEE Transactions
on Emerging Topics in Computing 9(1), 188-199.
Popper, Κ. (1945). The Open Society and Its Enemies, Routledge.
Svahn, M., & Perfumi, S.C. (2022). Towards a Positioning Model for Evaluating the Use and Design of Anti-
Disinformation Tools, JeDEM 14(2), 109-129.
Tambouris, Ε., Liotas, Ν., & Tarabanis, Κ. (2007). A Framework for Assessing eParticipation Projects and Tools.
Proceedings of the 40th Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS), IEEE press.
Tambouris, Ε., Migotzidou, Α., & Tarabanis, Κ. (2015). e-Consultation Platforms: Generating or Just Recycling
Ideas?. Electronic Participation: 7th IFIP WG 8.5International Conference on Electronic Participation,
ePart 2015, M.A. Wimmer, E. Tambouris & A. Macintosh (Eds.), LNCS 9248, pp. 41-52.
United Nations ESCWA (2021b). Open Government Citizen Engagement Toolkit. Ανακτήθηκε 20 Νοεμβρίου
2023, από https://digitallibrary.un.org/record/3952388/files/E_ESCWA_CL4.SIT_2021_MANUAL.1-
EN.pdf?ln=en
Wirtz, B.W. (2022). Digital Government. Strategy, Government Models and Technology. Springer.
Wright, S., & John, St. (2007). Democracy, Deliberation and Design: The Case of Online Discussion Forums.
New Media & Society 9(5), 849-869.
Πηγές για περισσότερες πληροφορίες

Περισσότερη βιβλιογραφία για την Ηλεκτρονική Συμμετοχή μπορείτε να βρείτε στα πρακτικά του ετήσιου
διεθνούς συνεδρίου International Conference on Electronic Participation (ePart). Το συνέδριο διεξάγεται
κάτω από την ομπρέλα των συνεδρίων EGOV,131 ενώ τα πρακτικά δημοσιεύονται από τον εκδοτικό οίκο
Springer στα πλαίσια της σειράς Lectrure Notes in Computer Science.132
131
Π.χ. για το 2023, δείτε: https://dgsociety.org/egov-2023/
132
https://link.springer.com/conference/epart

Το επίπεδο Η-Συμμετοχής «Ενεργός Συμμετοχή», κατά OECD, περιλαμβάνει:
a. αποκλειστικά την πληροφόρηση των πολιτών γύρω από κάποια θέματα.
b. τη δυνατότητα των πολιτών να συμμετέχουν στη δημιουργία πολιτικών, π.χ. προτείνοντας νέες
πολιτικές.
c. το δικαίωμα των πολιτών να εκλέγουν και να εκλέγονται.
d. την πληροφόρηση των πολιτών γύρω από κάποια θέματα και τη δυνατότητα να εκφράσουν την
άποψή τους σε συγκεκριμένα θέματα.
Η σωστή απάντηση είναι η b.
Στον κύκλο ζωής της διαμόρφωσης πολιτικής, το πρόβλημα, στο οποίο αναφέρεται η πολιτική, ορίζεται
στο στάδιο:
a. Διαμόρφωση πολιτική ατζέντας.
b. Ανάλυση.
c. Παρακολούθηση πολιτικής.
d. Διαμόρφωση πολιτικής.
Η σωστή απάντηση είναι η a.
Στην τεχνική Η-Συμμετοχής Delphi για μια πολιτική:
a. συμμετέχουν όλοι οι πολίτες.
b. συμμετέχουν όσοι πολίτες επηρεάζονται από τη συγκεκριμένη πολιτική.
c. συμμετέχουν όσοι πολίτες ενδιαφέρονται για τη συγκεκριμένη πολιτική.
d. συμμετέχουν ειδικοί πάνω στη συγκεκριμένη πολιτική.
Η σωστή απάντηση είναι η d.
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών. Ποιες πρωτοβουλίες είναι ενεργές
σε αυτή την εποχή; Ποια έχει συγκεντρώσει τους περισσότερους υποστηρικτές; Υπάρχει κάποια που σας
έκανε εντύπωση; Ποιες πρωτοβουλίες έχουν ολοκληρωθεί επιτυχώς;

Την εποχή που γραφόταν αυτό το κεφάλαιο (Νοέμβριος 2022) υπήρχαν έντεκα ανοικτές πρωτοβουλίες. Αυτές
ήταν:
1. Εστίαση στις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες σε επίπεδο ΕΕ.
2. Προστατέψτε την αγροτική κληρονομιά, την επισιτιστική ασφάλεια και τον επισιτιστικό εφοδιασμό
της ΕΕ.
3. Να εξοπλιστεί κάθε ευρωπαϊκό σπίτι με φωτοβολταϊκά 1 kW και ανεμογεννήτριες 0,6 kW με
χρηματοδότηση της ΕΕ μόνο μέσω των δήμων.
4. Good Clothes, Fair Pay (Καλά ρούχα, δίκαιες αμοιβές).
5. End The Slaughter Age (Βάλτε τέλος στην εποχή των σφαγών).
6. Fur Free Europe (Ευρώπη χωρίς γούνες).
7. 'Win It On The Pitch' (Οι αγώνες κερδίζονται στο γήπεδο).
8. Green VAT – Ένας πράσινος ΦΠΑ της ΕΕ για την προώθηση βιώσιμων και οικολογικών προϊόντων και
υπηρεσιών.
9. Έκκληση για δράση – Η προστασία του περιβάλλοντος σε όλες τις πολιτικές.
10. Stop (((5G))) – Stay Connected but Protected (Σταματήστε το (((5G)) – Ας μείνουμε συνδεδεμένοι αλλά
προστατευμένοι).
11. Διασφάλιση της συμμόρφωσης της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής με τις Συνθήκες της ΕΕ και με το
διεθνές δίκαιο.
Ενδιαφέρουσα είναι η πρωτοβουλία για να σταματήσει το 5G, καθώς είναι αντίθετη στις ευρωπαϊκές
πολιτικές. Η πρωτοβουλία αυτή είχε συγκεντρώσει 40.289 υποστηρικτές.
Τέλος, οι πρωτοβουλίες οι οποίες έχουν ολοκληρωθεί επιτυχώς ήταν οι:
1. End the Cage Age.
2. Η απαγόρευση του glyphosate και η προστασία των πολιτών και του περιβάλλοντος από τα τοξικά
φυτοφάρμακα.
3. Minority SafePack – Ένα εκατομμύριο υπογραφές για την πολυμορφία στην Ευρώπη.
4. Stop vivisection.
5. Η ύδρευση και η αποχέτευση είναι ανθρώπινο δικαίωμα! Το νερό είναι δημόσιο αγαθό, όχι
εμπόρευμα!
6. Ένας από εμάς.

Κεφάλαιο 9 Ανοικτά Κυβερνητικά Δεδομένα: Κουλτούρα και Διαχείριση
Σύνοψη
Με τον όρο ανοικτά δεδομένα (open data) εννοούμε δεδομένα ή περιεχόμενο που είναι ανοικτό για χρήση,
επαναχρησιμοποίηση και διανομή. Το άνοιγμα των δεδομένων του δημόσιου τομέα (ή αλλιώς των
κυβερνητικών δεδομένων) αποτελεί πολιτική προτεραιότητα για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ
πλέον αποτελεί σημαντικό κομμάτι των πρωτοβουλιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Το άνοιγμα των
κυβερνητικών δεδομένων, πέρα από νομικό, οργανωσιακό και τεχνολογικό ζήτημα, σε μεγάλο βαθμό
αποτελεί και ζήτημα κουλτούρας. Για τον σκοπό αυτό, ξεκινάμε το κεφάλαιο αυτό προσεγγίζοντας ζητήματα
κουλτούρας αναφορικά με το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων, και συνεχίζουμε εξετάζοντας ζητήματα
διαχείρισης δεδομένων.
• κατανοείτε τη σημασία της κουλτούρας στα ανοικτά δεδομένα και να αξιολογείτε τον αντίκτυπο
που έχει στην έρευνα και στην καινοτομία,
• απαριθμείτε τις βασικές άδειες χρήσης ανοικτών δεδομένων,
• παρουσιάζετε τις βασικές πλατφόρμες ανοικτών δεδομένων,
• εντοπίζετε τα κατάλληλα δεδομένα για να επιλύετε ένα ερευνητικό ή/και καινοτόμο πρόβλημα,
• απεικονίζετε και παρουσιάζετε βασικά ευρήματα από την ανάλυση των ανοικτών δεδομένων.
Το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων (δηλαδή των δεδομένων που συγκεντρώνει και παράγει ο
δημόσιος τομέας) αποτελεί προτεραιότητα για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για πολλές άλλες
χώρες παγκοσμίως. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η οδηγία για τα ανοικτά δεδομένα (Επίσημη Εφημερίδα της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2019) αντικατέστησε την οδηγία για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου
τομέα (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2003). Η οδηγία αυτή προσδιορίζει με σαφήνεια ποια
κυβερνητικά δεδομένα θα πρέπει να είναι ανοικτά για κάθε χρήση, αλλά και βασικά χαρακτηριστικά του
ανοίγματος, π.χ. διαθέσιμοι μορφότυποι, πιθανές χρεώσεις, αποφυγή διακρίσεων κ.λπ. Το άνοιγμα των
κυβερνητικών δεδομένων μπορεί να έχει μια σειρά από σημαντικά οφέλη με προεξέχοντα τη διαφάνεια και
την οικονομική ανάπτυξη. Την ίδια στιγμή, το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων έχει να αντιμετωπίσει
και μια σειρά από προκλήσεις.
Σε αυτό το κεφάλαιο ξεκινάμε παρουσιάζοντας ευρύτερα ζητήματα κουλτούρας που αφορούν το
άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων. Δίνουμε σχετικούς ορισμούς, παρουσιάζουμε τα οφέλη και τα
εμπόδια και συζητάμε σχετικά ζητήματα αλλαγής, προσφοράς και ζήτησης, καθώς και νομικά θέματα. Στη
συνέχεια, εστιάζουμε στην πλευρά των δημόσιων φορέων ως παρόχων ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων.
Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζουμε ζητήματα διαχείρισης, όπως πότε ανοίγουν τα δεδομένα, ζητήματα
αδειών, ποιότητας δεδομένων, οργάνωσης και διάθεσης δεδομένων.133
133
Αρκετοί φορείς παγκοσμίως δημιουργούν εκπαιδευτικό περιεχόμενο για τα ανοικτά δεδομένα. Παράδειγμα σχετικού
φορέα είναι το Open Data Institute (ODI). Παράδειγμα σχετικού ευρωπαϊκού έργου είναι το «ODEdu-Innovative Open
Data Education and Training based on PBL and Learning Analytics» (ODEdu), το οποίο συντονίστηκε από το Πανεπιστήμιο
Μακεδονίας με εταίρους μεταξύ άλλων και το ODI. Το έργο ODEdu δημιούργησε σχετικές εκπαιδευτικές διαφάνειες με
άδεια ελεύθερης πρόσβασης και χρήσης για όλους. Τα περιεχόμενα των κεφαλαίων 9 και 10 βασίστηκαν σε μεγάλο
βαθμό σε αυτές τις προσπάθειες.

9.2 Θέματα Κουλτούρας
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε βασικά ζητήματα που άπτονται θεμάτων κουλτούρας για το άνοιγμα των
δεδομένων. Έχει παρατηρηθεί ότι τα ζητήματα κουλτούρας είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την επιτυχία
των προσπαθειών ανοίγματος των δεδομένων.
9.2.1 Ορισμός και Κατηγορίες Ανοικτών Δεδομένων

Με τον όρο ανοικτά δεδομένα (open data) εννοούμε κάποιο κομμάτι δεδομένων ή περιεχομένου που είναι
ανοικτό για χρήση, επαναχρησιμοποίηση και διανομή.134 Είναι δεδομένα στα οποία ο καθένας μπορεί να έχει
πρόσβαση, να τα χρησιμοποιήσει και να τα διανείμει για κάθε σκοπό. Με βάση τον ορισμό αυτό, θα πρέπει
να ληφθούν υπόψη τα παρακάτω:
1. Περιορισμοί
Προκειμένου τα δεδομένα να είναι ανοικτά, δεν θα πρέπει να έχουν περιορισμούς που να εμποδίζουν τη
χρήση τους με οποιονδήποτε τρόπο. Συνεπώς, οποιοσδήποτε πρέπει να είναι ελεύθερος να χρησιμοποιεί, να
τροποποιεί, να συνδυάζει και να μοιράζεται τα δεδομένα, ακόμη και εμπορικά.
2. Κόστος
Τα ανοικτά δεδομένα πρέπει να είναι δωρεάν για χρήση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να είναι δωρεάν
η πρόσβαση. Συχνά υπάρχει κάποιο κόστος για τη δημιουργία, τη συντήρηση και τη δημοσίευση εύχρηστων
δεδομένων. Κόστος επίσης μπορεί να υπάρχει και για την ανωνυμοποίηση των δεδομένων. Στην ιδανική
περίπτωση, οποιοδήποτε χρηματικό ποσό ζητείται για την πρόσβαση σε ανοικτά δεδομένα δεν πρέπει να
υπερβαίνει το εύλογο κόστος αναπαραγωγής της μονάδας δεδομένων που ζητείται. Αυτό το κόστος
αναπαραγωγής τείνει να είναι αμελητέο για πολλά σύνολα δεδομένων. Τα δεδομένα που δίνονται σε
πραγματικό χρόνο (live data) και τα μεγάλα δεδομένα (big data) μπορεί να επιβαρύνονται με διαρκή έξοδα
που σχετίζονται με την αξιόπιστη παροχή υπηρεσιών.
3. Επαναχρησιμοποίηση
Μόλις ο χρήστης έχει τα δεδομένα, είναι δωρεάν να τα χρησιμοποιήσει, να τα επαναχρησιμοποιήσει και να
τα αναδιανείμει - ακόμη και εμπορικά. Τα ανοικτά δεδομένα αξιολογούνται με βάση το πώς μπορούν να
χρησιμοποιηθούν, και όχι με τον τρόπο με τον οποίο διατίθενται. Πτυχές όπως η μορφή, η δομή και η
μηχαναγνωσιμότητα καθιστούν τα δεδομένα πιο εύχρηστα και πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά. Αυτά τα
χαρακτηριστικά δεν καθιστούν τα δεδομένα πιο ανοικτά, ωστόσο μπορεί να τα καθιστούν πιο ποιοτικά.
Η Παγκόσμια Τράπεζα κατηγοριοποιεί τις προϋποθέσεις που τα ανοικτά δεδομένα πρέπει να

ικανοποιούν σε δύο βασικές κατηγορίες (World Bank (n.d.)):
• Τεχνολογικά ανοικτά: Διαθέσιμα σε μια μορφή που μπορεί να γίνει κατανοητή από ηλεκτρονικούς
υπολογιστές (machine-readable), που σημαίνει πως μπορούν να ανακτηθούν και να επεξεργαστούν
από μια εφαρμογή, και δεν είναι ιδιόκτητη (proprietary). Επιπλέον, δεν πρέπει να απαιτούνται
κωδικοί για την πρόσβαση και τα δεδομένα να μη βρίσκονται πίσω από τείχος προστασίας (firewall).
• Νομικά ανοικτά: Έχουν ρητή άδεια που να επιτρέπει εμπορική χρήση και επαναχρησιμοποίηση χωρίς
περιορισμούς.
Οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και τα άτομα μπορούν να χρησιμοποιήσουν ανοικτά δεδομένα για να

αποκομίσουν κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη.
134
http://opendefinition.org

9.2.2 Οφέλη Ανοικτών Δεδομένων
Τα ανοικτά δεδομένα και η χρήση τους μπορούν να βοηθήσουν στη βελτιωμένη παροχή υπηρεσιών στον
δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Ειδικότερα για τον δημόσιο τομέα, οι κυβερνήσεις μπορούν να
ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των πολιτών τους μέσα από την αξιοποίηση δεδομένων και την ανάπτυξη
υπηρεσιών και εφαρμογών που θα εξυπηρετούν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις σε τοπικό και περιφερειακό
επίπεδο.
Παραδείγματα εφαρμογών που υποστηρίζουν πολίτες με τη χρήση ανοικτών δεδομένων αποτελούν τα
παρακάτω:
• Transport for London135 (Ηνωμένο Βασίλειο). Οι συγκοινωνίες του Λονδίνου έχουν δημοσιεύσει
ανοικτά δεδομένα που οι προγραμματιστές χρησιμοποίησαν, και δημιούργησαν πάνω από 800
εφαρμογές που αφορούν τις συγκοινωνίες.
• My society136 (Ηνωμένο Βασίλειο). Είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση με στόχο τη χρήση της
τεχνολογίας για τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες. Παρέχει μια
σειρά από εφαρμογές που χρησιμοποιούνται εκτενώς. Ένα παράδειγμα αποτελεί το
Whatdotheyknow,137 το οποίο επιτρέπει στους πολίτες να ζητούν το άνοιγμα συγκεκριμένων
κυβερνητικών δεδομένων.
• Right to know138 (Ουγγαρία). Περιέχει παρόμοια λειτουργικότητα με το Whatdotheyknow.
• Ask the EU139 (Ευρωπαϊκή Ένωση). Επιτρέπει στους πολίτες να στέλνουν αιτήματα ανοίγματος
δεδομένων των ευρωπαϊκών ινστιτούτων.
• Fix my street140 (Νορβηγία). Επιτρέπει στους πολίτες να αξιοποιούν ανοικτούς χάρτες για την
υποβολή αιτημάτων αποκατάστασης προβλημάτων του οδικού δικτύου.
Επιπλέον, τα ανοικτά δεδομένα επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να εξοικονομούν πόρους σε καίριους

τομείς, όπως η υγεία, η παιδεία και επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα είναι η
εξοικονόμηση 200 εκατομμυρίων λιρών στην Αγγλία για τον τομέα της υγείας, ενώ η Γαλλία έχει
χρησιμοποιήσει δεδομένα από τον τομέα της ενέργειας για να προωθήσει πιο αποδοτικές πρακτικές
παραγωγής ενέργειας.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος για τη χρήση ανοικτών δεδομένων είναι η προώθηση της διαφάνειας σε
όλους τους τομείς. Ένας από τους τομείς που επηρεάζεται σημαντικά από τη διαφάνεια στα δεδομένα είναι
ο κυβερνητικός προϋπολογισμός. Για παράδειγμα, στην Ελβετία, η Βέρνη παρουσίασε €400 εκατομμύρια
ετήσια εξοικονόμηση μέσα από τη χρήση ανοικτών δεδομένων.
Επίσης, τα ανοικτά δεδομένα στηρίζουν και υποβοηθούν τη δημιουργία και ανάπτυξη νέων
επιχειρηματικών ευκαιριών για μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις που θέλουν να δημιουργήσουν νέες
υπηρεσίες και να αναγνωρίσουν νέες ευκαιρίες που θα βελτιώσουν τις λειτουργίες τους. Για παράδειγμα,
στο Παρίσι, ιδιοκτήτες καφετέριας χρησιμοποιούν ανοικτά δεδομένα για να προσελκύσουν τουρίστες στις
πιο οικονομικές καφετέριες της πόλης,141 ενώ στην Ισλανδία, οι αγρότες χρησιμοποιούν ανοικτά δεδομένα
που δείχνουν την ποιότητα των προϊόντων τους για να προσελκύσουν νέους πελάτες.142
Εκτός από τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις, τα ανοικτά δεδομένα βοηθούν και τους καταναλωτές
να κατανοήσουν τον προσωπικό τους αντίκτυπο στο περιβάλλον και να λάβουν μέτρα για να το βελτιώσουν
(Deloitte, 2012).
135
https://tfl.gov.uk/
136
https://www.mysociety.org/
137
https://www.whatdotheyknow.com/
138
https://kimittud.atlatszo.hu/
139
https://www.asktheeu.org/
140
https://www.fiksgatami.no/
141
https://web.archive.org/web/20150515035949/http://www.paris.fr/accueil/paris-mag/ou-boire-un-cafe-pour-1-a-
paris/rub_9683_actu_116311_port_23863
142
https://data.europa.eu/en/impact-studies/country-insights/iceland

Πέρα από τις συγκεκριμένες περιπτώσεις, και η επιστημονική έρευνα αναδεικνύει ότι η δημοσίευση
και αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων παρουσιάζει πολλαπλά οφέλη για όλους τους τομείς σε παγκόσμιο
επίπεδο. Κάποια από τα οφέλη αυτά είναι (Janssen et al., 2012):
● Πολιτική και κοινωνική ανάπτυξη. Τα ανοικτά δεδομένα ξεκλειδώνουν νέες πολιτικές και κοινωνικές
αξίες και επιτρέπουν την καλύτερη χρήση δημόσιων πολιτικών. Με τη χρήση τους, μπορούμε να
αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, συνεργαζόμαστε, κυβερνούμε και εργαζόμαστε.
● Περισσότερη διαφάνεια και δημοκρατική λογοδοσία. Η δημοσίευση ανοικτών δεδομένων από
διαφορετικούς τομείς προωθεί τη διαφάνεια και προτρέπει τους φορείς σε κάθε τομέα να
αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα δεδομένα που δημοσιεύουν και να διασφαλίζουν τη βιωσιμότητά
τους.
● Αυξημένη συμμετοχή και ενδυνάμωση των πολιτών (χρηστών). Οι πολίτες και οι χρήστες των
εφαρμογών/ υπηρεσιών/ προϊόντων που αναπτύσσονται με την αξιοποίηση των ανοικτών
δεδομένων μπορούν να συμμετέχουν πιο ενεργά σε όλες τις επιχειρηματικές και δημόσιες
διαδικασίες και να έχουν λόγο στη λήψη αποφάσεων με την ανατροφοδότηση των απόψεών τους.
● Αυξημένη εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και δημόσια δέσμευση. Η ανοικτή διάθεση όλων των
δημόσιων δεδομένων σε όλους τους πολίτες διευκολύνει την εμπιστοσύνη των πολιτών στις
κυβερνητικές διαδικασίες και στις αποφάσεις που λαμβάνονται. Οι κυβερνητικοί φορείς
δεσμεύονται δημόσια ότι τα δεδομένα που δημοσιεύουν είναι έγκυρα, επίκαιρα και αληθή, και με
αυτόν τον τρόπο μειώνεται η πιθανότητα διαφθοράς και δόλου.
● Έλεγχος των δεδομένων και ίση πρόσβαση. Όταν τα δεδομένα είναι ανοικτά και προσβάσιμα από
όλους, τότε όλοι μπορούν να τα προσπελάσουν και να ελέγξουν την εγκυρότητα και ορθότητά τους.
● Οικονομική ανάπτυξη/ τόνωση της ανταγωνιστικότητας/ ενθάρρυνση καινοτομίας. Η ύπαρξη
ανοικτών δεδομένων από πολλαπλούς τομείς δίνει τη δυνατότητα για οικονομική ανάπτυξη, καθώς
επιχειρήσεις μπορούν να επεξεργαστούν νέες ιδέες, να αναπτύξουν νέες υπηρεσίες και προϊόντα,
και να δημιουργήσουν σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον τομέα τους.
● Βελτιστοποίηση των διοικητικών διαδικασιών. Οι διοικητικές διαδικασίες μπορούν να ελέγχονται και
να αξιολογούνται σε μεγαλύτερο βαθμό με την ύπαρξη των ανοικτών δεδομένων. Αυτό θα οδηγήσει
σε επανασχεδιασμό των διαδικασιών, ώστε να λαμβάνουν υπόψη νέες ανάγκες που προκύπτουν και
να υποστηρίζουν τους πολίτες όπως πρέπει.
● Διατήρηση των δεδομένων. Η δημοσίευση των δεδομένων και η ανοικτότητά τους εξασφαλίζουν ότι
δεν θα υπάρχει απώλεια της πληροφορίας, καθώς τα δεδομένα θα βρίσκονται αποθηκευμένα σε
έναν ή περισσότερους χώρους αποθήκευσης και με έναν ή παραπάνω μορφότυπους αποθήκευσης
(για παράδειγμα, TXT, XML, PDF, XLS, HTML κ.λπ.).
9.2.3 Εμπόδια για τη Δημιουργία Ανοικτών Δεδομένων

Η δημοσίευση και εκμετάλλευση ανοικτών δεδομένων παρουσιάζει μια σειρά εμποδίων που δυσκολεύουν
την αποτελεσματική τους χρήση και αξιοποίηση (Janssen et al., 2012). Τέτοια εμπόδια μπορεί να προκύψουν
από τα θεσμικά πλαίσια που διέπουν κάθε χώρα και μπορεί να δυσκολεύουν ή να εμποδίζουν πλήρως τη
δημοσίευση και επαναχρησιμοποίηση των ανοικτών δεδομένων. Αυτό οφείλεται επιπλέον και στη μη ύπαρξη
ενιαίας πολιτικής για τη δημοσιοποίηση δεδομένων, η οποία θα διευκολύνει τις διαδικασίες για όλους τους
εμπλεκόμενους φορείς και θα υποστηρίξει την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ τομέων, φορέων και χωρών.
Στην περίπτωση της Ευρώπης ωστόσο αυτή η διαπίστωση έχει διατυπωθεί πριν την τελευταία οδηγία για τα
ανοικτά δεδομένα.
Ένα άλλο εμπόδιο αφορά την πολυπλοκότητα της διαδικασίας δημοσίευσης και αξιοποίησης. Η μη
αποτελεσματική εκπαίδευση και κατάρτιση των πολιτών, επιχειρηματιών και δημόσιων φορέων στον τρόπο
δημιουργίας ανοικτών δεδομένων οδηγεί στην απροθυμία δημιουργίας και χρήσης τους. Αυτό οδηγεί στην
ελλιπή συμμετοχή των χρηστών και χρήση των δεδομένων, καθώς αυτοί δεν έχουν τη γνώση για τη σημασία
και την αξία των δεδομένων.
Επίσης, τα κατάλληλα δεδομένα μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθούν για να καλύψουν τις ανάγκες
που απαιτούνται, το οποίο μπορεί να συμβαίνει και λόγω της έλλειψης κινήτρου για τους εμπλεκόμενους να

αναζητήσουν τα απαραίτητα δεδομένα, αλλά και λόγω της μειωμένης ποιότητας και ακρίβειας των
δεδομένων που βρίσκονται διαθέσιμα.
Τυπικές δυσκολίες που μπορεί να αποτελέσουν εμπόδια για τη δημοσιοποίηση και χρήση των
δεδομένων αφορούν την ανάγκη για προηγούμενη γραπτή άδεια για πρόσβαση στα δεδομένα και χρήση των
δεδομένων, τον φόβο για παραβιάσεις απορρήτου, τη διασφάλιση της ασφάλειας των δεδομένων και την
εγκυρότητα/ ενημέρωση της πληροφορίας.
Για όλους αυτούς τους λόγους η αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων δεν επιβεβαίωσε τις αρχικές
αισιόδοξες προβλέψεις ότι η διάθεση ανοικτών δεδομένων θα οδηγούσε αυτόματα σε μεγάλο ενδιαφέρον
και σε εκτενή αξιοποίησή τους. Είναι συνεπώς εμφανές ότι, όπως συμβαίνει και με τις δημόσιες υπηρεσίες,
η διάθεση ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων δεν σημαίνει αυτομάτως και την εκτενή χρήση τους από τους
πολίτες και τις επιχειρήσεις. Απαιτούνται συνεπώς περισσότερες ενέργειες από τη δημοσίευση κυβερνητικών
δεδομένων σε κάποιον ιστότοπο, για παράδειγμα ως pdf αρχεία, χωρίς καμία άλλη πρόνοια.
9.2.4 Ανοικτά Δεδομένα: Φορέας Αλλαγής

Η εφαρμογή μιας πρωτοβουλίας ανοικτών δεδομένων περιλαμβάνει συχνά πολιτιστικές και θεσμικές
αλλαγές. Το άνοιγμα των δεδομένων είναι πολλά περισσότερα από μια απλή τοποθέτηση δεδομένων σε
κάποια ιστοσελίδα κάτω από μια ανοικτή άδεια.
Η εφαρμογή της τεχνολογίας είναι ίσως το εύκολο κομμάτι – η πρόκληση της πολιτιστικής αλλαγής
μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολη. Η ενεργή ηγεσία και η δέσμευση βοηθούν στην προώθηση επιτυχημένων
πρωτοβουλιών ανοικτών δεδομένων και επιφέρουν θετικές αλλαγές.
Είναι σύνηθες όσοι ξεκινούν μια πρωτοβουλία ανοικτών δεδομένων να αντιμετωπίσουν κάποια
αντίσταση από το εσωτερικό του οργανισμού. Η ενεργή υποστήριξη από ανώτερα στελέχη μπορεί να
συμβάλει στην ενθάρρυνση της εσωτερικής αποδοχής.
Οι επιτυχημένες πρωτοβουλίες τείνουν να ξεκινούν με έναν ανοικτό διάλογο μεταξύ των εκδοτών
ανοικτών δεδομένων και των δυνητικών χρηστών (καταναλωτών) των δεδομένων αυτών. Αυτός ο διάλογος
είναι σημαντικός και για τα δύο μέρη, ώστε να κατανοήσουν τη ζήτηση δεδομένων και τις ευκαιρίες που
παρουσιάζονται για να αντλήσουν τα οφέλη τους.
Αποτελεί συνεπώς μια καλή πρακτική η δημιουργία ενός οικοσυστήματος με ενδιαφερόμενους φορείς
και άτομα, το οποίο θα αποτελείται από δημόσιους φορείς αλλά και επιχειρήσεις ως παρόχους, ομάδες
χρηστών (π.χ. πολίτες, επιχειρήσεις), ερευνητικά ιδρύματα, πανεπιστήμια και βέβαια την κοινωνία των
πολιτών.
9.2.5 Προσφορά και Ζήτηση

Η τρέχουσα προσέγγιση πολλών δημόσιων φορέων σχετικά με τη δημοσίευση ανοικτών κυβερνητικών
δεδομένων είναι να υπάρχει δημοσίευση όσο περισσότερων συνόλων δεδομένων γίνεται, χωρίς καμία
αξιολόγηση της πιθανής χρήσης τους. Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή θα πρέπει να αντικατασταθεί από μια
εναλλακτική οπτική, η οποία πρεσβεύει ότι θα πρέπει να αναζητηθούν προβλήματα και ανάγκες σε
δεδομένα, δηλαδή η ζήτηση. Θα πρέπει συνεπώς να δημοσιεύονται δεδομένα όταν υπάρχει ζήτηση και,
αντίστοιχα, να μη δημοσιεύονται δεδομένα, εάν δεν τα θέλει κανείς.
Άρα, η προσφορά ανοικτών δεδομένων θα πρέπει να εξετάζεται κυρίως ως προς το κατά πόσο υπάρχει
η ανάγκη των χρηστών για συγκεκριμένα δεδομένα και/ ή υπηρεσίες ή προϊόντα που μπορούν να
αναπτυχθούν με τη χρήση των ανοικτών δεδομένων. Αυτό προϋποθέτει επίσης τη διερεύνηση του ποιος είναι
ο τελικός στόχος και ο τελικός χρήστης, ποιος θέλει τα δεδομένα ή τις υπηρεσίες και για ποιον σκοπό. Εάν
μέσα από τη διερεύνηση το αποτέλεσμα είναι ότι δεν υπάρχει κάποιος ο οποίος χρειάζεται δεδομένα που
μπορεί να προσφέρει ένας φορέας, τότε συνιστάται η μη δημοσιοποίησή τους ή έστω η μη δημοσιοποίησή
τους κατά προτεραιότητα.
Εφόσον ανακαλυφθεί ότι υπάρχει ζήτηση για συγκεκριμένα δεδομένα, θα πρέπει να διερευνηθεί το
ποιος θα τα χρησιμοποιήσει και ποιος θα τα υποστηρίξει, καθώς τα δεδομένα θα πρέπει να είναι πάντα
ανοικτά, διαθέσιμα σε όλους και να ανανεώνονται όταν υπάρχει νέα πληροφορία. Αυτό σημαίνει ότι όποιος

προσφέρει δεδομένα θα έχει και την αίσθηση της ιδιοκτησίας τους και των αποτελεσμάτων που παράγονται
από την αξιοποίησή τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εφαρμογή OpenStreetMap,143 όπου ο
κάθε χρήστης μπορεί να συμμετέχει στην ενημέρωση δεδομένων και να είναι συν-δημιουργός ανοικτών
γεωγραφικών δεδομένων.
Σημαντική θεωρείται και η ύπαρξη αφοσιωμένης κοινότητας που χρησιμοποιεί τα δεδομένα με ενεργό
τρόπο, με πρόσβαση σε πόρους που τα υποστηρίζουν, η ύπαρξη δηλαδή ενός οικοσυστήματος ανοικτών
δεδομένων. Συνεπώς, όσοι ξεκινούν σχετικές πρωτοβουλίες θα πρέπει να αφιερώσουν χρόνο αναπτύσσοντας
ένα κοινό όραμα, ξεπερνώντας τα εμπόδια και δημιουργώντας συμμαχίες για αλλαγή.
9.2.6 Νομικό Πλαίσιο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2019, εξέδωσε την οδηγία για Ανοικτά Δεδομένα (Open Data directive)144 (Επίσημη
Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2019) αναφορικά με τα ανοικτά δεδομένα και την επαναχρησιμοποίηση
πληροφοριών του δημόσιου τομέα, η οποία αντικατέστησε την προϋπάρχουσα οδηγία για την περαιτέρω
χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα (PSI directive) (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2003).
Η νέα οδηγία ενθαρρύνει τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διαθέσουν όσο περισσότερα
δεδομένα μπορούν για επαναχρησιμοποίηση. Αναφέρεται επίσης και σε δεδομένα του δημόσιου τομέα σε
εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, π.χ. πληροφορίες από υπουργεία, δήμους, δημόσια πρακτορεία
και όσους οργανισμούς χρηματοδοτούνται από δημόσιες αρχές, όπως μετεωρολογικά ινστιτούτα.
Η οδηγία είναι χτισμένη πάνω σε δύο άξονες, διαφάνεια και δίκαιος ανταγωνισμός. Κατά την
εφαρμογή της Οδηγίας σε εθνικό επίπεδο από κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι νέοι κανόνες
για τα ανοικτά δεδομένα θα:
● Προωθούν τη δημοσίευση δυναμικών δεδομένων και την εφαρμογή Application Programming
Interfaces (APIs).
● Μειώνουν τις εξαιρέσεις που αυτή τη στιγμή επιτρέπουν στους δημόσιους φορείς να χρεώνουν
μεγάλα κόστη για την επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων τους.
● Ενδυναμώσουν τις απαιτήσεις διαφάνειας για τις συμφωνίες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
Το ελληνικό νομικό πλαίσιο διαθέτει τον ν. 4305/2014 σχετικά με την «ανοικτή διάθεση και περαιτέρω
χρήση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα, την τροποποίηση των διατάξεων του
πρώτου κεφαλαίου του ν. 3448/2006, προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας
2013/37 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και την περαιτέρω ενίσχυση της διαφάνειας
στον δημόσιο τομέα».
Με βάση αυτόν τον νόμο όλα τα έγγραφα, τα δεδομένα και οι πληροφορίες του δημόσιου τομέα θα
είναι και θα διατίθενται εξ ορισμού ανοικτά (open by default), υλοποιώντας παράλληλα την προσαρμογή
της εθνικής νομοθεσίας στις προβλέψεις της Οδηγίας 2013/37 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
9.2.7 Κύκλος Ζωής Ανοικτών Δεδομένων

Με βάση τα παραπάνω αλλά και τη σχετική βιβλιογραφία,145 μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω φάσεις
σε έναν κύκλο ζωής ανοικτών δεδομένων:
Συλλογή ή δημιουργία. Σε αυτή τη φάση συλλέγονται ή δημιουργούνται τα δεδομένα από τον δημόσιο
φορέα. Συνήθως αυτή η εργασία γίνεται στα πλαίσια των εργασιών του δημόσιου φορέα και δεν σχετίζεται
αναγκαστικά με το άνοιγμα των δεδομένων, συνεπώς περιλαμβάνει και δεδομένα τα οποία τελικά δεν θα
ανοίξουν. Παρ΄ όλα αυτά, βοηθά τα δεδομένα να συλλέγονται ή να δημιουργούνται σε μορφές που αργότερα
θα διευκολύνουν το άνοιγμά τους, π.χ. με χρήση ανοικτών μορφότυπων. Για τον σκοπό αυτό, οι δημόσιοι
φορείς θα πρέπει να είναι σε συνεχή επικοινωνία με ένα οικοσύστημα ανοικτών δεδομένων που περιέχει
σχετικούς φορείς, οργανισμούς και επιχειρήσεις. Εάν δεν υπάρχει ένα τέτοιο οικοσύστημα, θα ήταν καλό να
δημιουργηθεί σε αυτή τη φάση.
143
https://www.openstreetmap.org/#map=6/38.359/23.810
144
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32019L1024&from=EL
145
https://moodle.gov30.eu/

Προετοιμασία. Σε αυτή τη φάση τα δεδομένα προετοιμάζονται για άνοιγμα. Αυτό περιλαμβάνει τον
καθαρισμό τους από λάθη, τη μετατροπή τους στην κατάλληλη μορφή και δομή, την ανωνυμοποίηση τυχόν
προσωπικών δεδομένων, τη δημιουργία συγκεντρωτικών στοιχείων από δεδομένα, τη δημιουργία
μεταδεδομένων, τη σημασιολογική επαύξηση των δεδομένων, τη σύνδεσή τους με άλλα δεδομένα, την
επιλογή και προτεραιοποίηση των δεδομένων για άνοιγμα, και βέβαια την επιλογή κατάλληλης άδειας. Είναι
σημαντικό η φάση αυτή να μη γίνεται μόνο από τους δημόσιους φορείς, αλλά να συμμετέχει όλο το
οικοσύστημα ανοικτών δεδομένων που έχει δημιουργηθεί. Εάν δεν υπάρχει, θα πρέπει να δημιουργηθεί
τώρα και σε κάθε περίπτωση πριν την επόμενη φάση.
Δημοσίευση. Σε αυτή τη φάση τα δεδομένα δημοσιεύονται. Οι φορείς καλούνται να επιλέξουν πώς θα
δημοσιεύσουν τα δεδομένα τους, δηλαδή εάν θα χρησιμοποιήσουν τον ιστότοπο του οργανισμού, κάποια
πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, κάποιο ΑΡΙ, την εθνική πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων κ.λπ. Σε κάποιες
περιπτώσεις η επιλογή δεν γίνεται από τους δημόσιους φορείς, αλλά αποτελεί νομική υποχρέωση.
Χρήση. Είναι ίσως η πλέον σημαντική φάση, καθώς όλη η προηγούμενη προετοιμασία ουσιαστικά
αποσκοπεί στην επιτυχία της φάσης αυτής. Η ύπαρξη ενός οικοσυστήματος ανοικτών δεδομένων στο οποίο
θα συμμετέχουν ενεργά χρήστες των δυνητικών δεδομένων διευκολύνει την επιτυχία αυτής της φάσης. Η
διοργάνωση σχετικών εκδηλώσεων και διαγωνισμών (π.χ. datathons) μπορεί επίσης να τονώσει τη ζήτηση.
Εν δυνάμει χρήστες των ανοικτών δεδομένων, όπως είπαμε ήδη, αποτελούν οι ερευνητές, οι δημοσιογράφοι,
οι πολίτες, οι υπάλληλοι δημόσιων φορέων που είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία νέων πολιτικών, οι Μη
Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) κ.λπ.
Συνεργασία. Η συνεργασία μεταξύ των μελών του οικοσυστήματος είναι σημαντική, ώστε αυτό να
συνεχίσει να υπάρχει. Για τον λόγο αυτό είναι χρήσιμη η ύπαρξη κάποιου τρόπου επικοινωνίας μεταξύ των
μελών του. Οι τρόποι επικοινωνίας συμπεριλαμβάνουν επιγραμμικές πλατφόρμες (όπως διαδικτυακά φόρα
συζητήσεων ή κοινωνικά μέσα) ή διά ζώσης συναντήσεις.
Ανάδραση. Σε αυτή τη φάση έχουμε την ανάδραση από τους χρήστες των ανοικτών δεδομένων στους
παρόχους τους. Έχουμε συμπεριλάβει τη φάση ανάδρασης ως διακριτή φάση στον κύκλο ζωής κυρίως για
λόγους εποπτείας, και για να αναδείξουμε την αξία της. Στην πραγματικότητα, εάν έχει δημιουργηθεί ένα
ζωντανό οικοσύστημα ανοικτών δεδομένων, θα έχουμε συνεχή ανάδραση μεταξύ των μελών, και συνεπώς
δεν θα χρειάζεται να την αποτυπώσουμε ως χωριστή φάση που γίνεται αποκλειστικά και μόνο στο τέλος των
υπόλοιπων φάσεων.
9.3 Θέματα Διαχείρισης

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε ζητήματα που άπτονται της διαχείρισης του ανοίγματος των δεδομένων.
Η ορθή διαχείριση των σχετικών ζητημάτων αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας του όλου εγχειρήματος
ανοίγματος των δεδομένων. Σε αυτή την ενότητα μας ενδιαφέρει πρωτίστως η πλευρά του παρόχου των
ανοικτών δεδομένων, καθώς και οι αποφάσεις που θα κληθεί να πάρει σχετικά με την ανοικτή διάθεση των
δεδομένων του.
9.3.1 Σχεδιασμός και Διαχείριση Προγραμμάτων Ανοικτών Δεδομένων

Οι οργανισμοί που ενδιαφέρονται να υλοποιήσουν ένα πρόγραμμα ανοικτών δεδομένων μπορούν να
χρησιμοποιήσουν το παρακάτω πλάνο τριών φάσεων (με βάση στοιχεία από το UN ESCWA, 2021a):
Φάση Προετοιμασίας
Σε αυτή τη φάση ο οργανισμός πρέπει να διασφαλίσει την υποστήριξη που απαιτείται από την ηγεσία. Σε
προγράμματα μεγάλης κλίμακας αυτό απαιτεί πολιτική στήριξη σε υψηλό επίπεδο. Μόλις αυτό
εξασφαλιστεί, αναπτύσσεται μια στρατηγική για το άνοιγμα των δεδομένων με χρήση ανοικτών και
διαφανών διαδικασιών, και με τη συμμετοχή όσο γίνεται περισσότερων εταίρων. Για παράδειγμα, η
κυβέρνηση της Ιρλανδίας έθεσε σε δημόσια διαβούλευση τη στρατηγική της χώρας για τα ανοικτά δεδομένα
για την περίοδο 2017-2022.146 Μια τέτοια στρατηγική θα μπορούσε να περιέχει τα στοιχεία που
146
https://data.gov.ie/blog/ministerdonohoelaunchespublicconsultationprocessforthenationalopendatastrategy2017-2022

παρουσιάζονται στον Πίνακα 9.1. Σε αυτή τη φάση επίσης μπορεί να αξιολογηθεί η ωριμότητα των
δεδομένων, ώστε να χρησιμοποιηθεί ως πλαίσιο αναφοράς σε επόμενες μετρήσεις.
Φάση Ανάπτυξης
Σε αυτή τη φάση γίνονται πέντε ενέργειες:
1. Δημιουργία πολιτικής για τα ανοικτά δεδομένα.
2. Δημιουργία πύλης ανοικτών δεδομένων.
3. Προτεραιοποίηση και δημοσίευση των συνόλων δεδομένων που πρέπει να δημοσιευτούν πρώτα.
4. Σύσταση κεντρικής ομάδας για τον συντονισμό του προγράμματος.
5. Ανάπτυξη σχετικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων.
Συγκεκριμένα, για την πρώτη ενέργεια, μια πολιτική ανοικτών δεδομένων πρέπει να περιέχει:
a. δέσμευση του φορέα,
b. διαδικασίες σχετικά με την εύρεση και την προτεραιοποίηση των δεδομένων προς άνοιγμα, καθώς
και με τη δημοσιοποίηση κάποιων δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων του ελέγχου, της
διασφάλισης της ποιότητας κ.λπ.
c. σημαντικά ζητήματα σχετικά με τη νομοθεσία, την άδεια χρήσης, την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια,
d. πρακτικές οδηγίες προς όλους τους ενδιαφερόμενους για συνεργασία και επικοινωνία, ώστε τελικά
να δημιουργηθεί ένα ζωντανό οικοσύστημα γύρω από τα ανοικτά δεδομένα,
e. ορισμούς και ό,τι άλλο απαιτείται, ώστε να υπάρχει μια κοινή κατανόηση μεταξύ όλων των
ενδιαφερομένων.
Πίνακας 9.1 Ενδεικτικά περιεχόμενα στρατηγικής ανοικτών δεδομένων.
Πλαίσιο και Υπόβαθρο
Στρατηγική κατεύθυνση
Στόχοι
Ενδιαφερόμενοι και διακυβέρνηση
Δράσεις
Μετρικές για μέτρηση της προόδου
Δημοσίευση ανοικτών δεδομένων
Αρχές
Άλλα στοιχεία
Φάση Λειτουργίας
Σε αυτή τη φάση έχουμε τη δημοσίευση περισσότερων δεδομένων υψηλής αξίας. Για να γίνει αυτό,
απαιτείται συνεχής βελτίωση των ανθρώπινων δεξιοτήτων και ικανοτήτων, καθώς και προώθηση της χρήσης
των δεδομένων που έχουν ήδη δημοσιευθεί και αξιοποιηθεί. Σε αυτή τη φάση θα πρέπει επίσης να λυθούν
τυχόν προβλήματα τόσο οργανωσιακά (π.χ. βελτίωση διαδικασιών) όσο και τεχνολογικά (π.χ. βελτίωση της
πύλης ανοικτών δεδομένων με την παροχή επιπλέον λειτουργικότητας).
Για την προώθηση της χρήσης των δεδομένων μπορούν να οργανωθούν ειδικές εκδηλώσεις, όπως
hackathons, ώστε να προωθηθεί η χρήση των δεδομένων που έχουν ήδη δημοσιευθεί. Οι εκδηλώσεις αυτές
μπορεί να απευθύνονται σε προγραμματιστές, αλλά μπορεί επίσης να έχουν τη μορφή των διαγωνισμών
καινοτομίας, όπου ο στόχος είναι η συλλογή ιδεών για την περαιτέρω αξιοποίηση των δεδομένων. Τελευταία,
πολλοί οργανισμοί προχωρούν στη διοργάνωση datathons, τα οποία περιέχουν δύο διακριτά σκέλη: Στο ένα

διαγωνίζονται ιδέες που αφορούν καινοτόμες χρήσεις των δεδομένων, ενώ στο άλλο διαγωνίζονται
εφαρμογές που επιχειρούν να δημιουργήσουν πρωτότυπα προγράμματα, όπου αξιοποιούνται τα δεδομένα.
Πολλές φορές ενθαρρύνεται η συμμετοχή «μεικτών» ομάδων, δηλαδή ομάδων που αποτελούνται από μέλη
που έχουν τεχνολογικό υπόβαθρο, καθώς και από μέλη που προέρχονται από τη διοίκηση ή τα οικονομικά,
ή ακόμη και από τη δημοσιογραφία, τις τέχνες κ.λπ.
Στη φάση αυτή επίσης θα πρέπει να γίνεται τακτική αξιολόγηση του προγράμματος ώστε να καθοριστεί
το επίπεδο της προόδου και να εντοπιστούν περιοχές όπου απαιτούνται βελτιώσεις.
9.3.2 Αξιολόγηση Προγραμμάτων Ανοικτών Δεδομένων

Εξίσου σημαντική με τον σωστό σχεδιασμό ενός προγράμματος ανοικτών δεδομένων είναι και η αξιολόγησή
του. Οι επιτυχημένες πρωτοβουλίες ανοικτών δεδομένων δεν αφορούν απλώς την τοποθέτηση δεδομένων
στον ιστό. Οι περισσότεροι οργανισμοί με εξειδίκευση στα δεδομένα θεσπίζουν πλαίσια και πολιτικές για την
υποστήριξη και την παροχή κινήτρων για καινοτομία. Κοινότητες ανοικτών δεδομένων πρέπει να
δημιουργηθούν και να γνωστοποιηθούν οι επιτυχίες. Όλα τα παραπάνω θα βοηθήσουν περισσότερους
ανθρώπους να κατανοήσουν τα οφέλη των ανοικτών δεδομένων. Κατά την αξιολόγηση της επιτυχίας μιας
πρωτοβουλίας ανοικτών δεδομένων είναι σημαντικό να εξετάσουμε πέρα από την ποσότητα των δεδομένων
που θα ανοίξουν και να επικεντρωθούμε στη ζήτηση για τα δεδομένα αυτά. Το βαρόμετρο ανοικτών
δεδομένων147 παρέχει ένα συνολικό μέτρο για τη σύγκριση της προόδου των χωρών. Χρησιμοποιεί τρεις
βασικούς δείκτες: ετοιμότητα, εφαρμογή και αντίκτυπο.
Ετοιμότητα ανοικτών δεδομένων: Σε ποιον βαθμό είναι έτοιμος ο οργανισμός ή η χώρα να υποστηρίξει
μια πρωτοβουλία ανοικτών δεδομένων; Τα ακόλουθα είναι σημαντικοί δείκτες ετοιμότητας:
● Υποστηρίζονται ανοικτές άδειες.
● Έχουν οριστεί σχετικές πολιτικές και διαδικασίες.
● Επενδύσεις που έγιναν.
● Διαθέσιμη εκπαιδευτική υποστήριξη.
● Έχει αναληφθεί περαιτέρω δέσμευση.
Εφαρμογή ανοικτών δεδομένων: Τα δεδομένα είναι πλέον εξίσου σημαντικά για την εθνική μας
υποδομή, όπως οι δρόμοι ή η πρόσβαση στο διαδίκτυο. Για τους δημόσιους οργανισμούς και τις κυβερνήσεις,
υπάρχουν ορισμένα σύνολα δεδομένων που πρέπει να είναι ανοικτά ως τρόπος υποστήριξης της
καινοτομίας, δημιουργίας αξίας και ανάπτυξης της οικονομίας. Οι εμπορικές οργανώσεις θα πρέπει επίσης
να εξετάσουν ποια σύνολα δεδομένων θα μπορούσαν να είναι πιο χρήσιμα για την ενίσχυση της επιχείρησής
τους και την εξεύρεση νέων ευκαιριών στην αγορά.
Αντίκτυπος ανοικτών δεδομένων: Ποια είναι τα απτά, πραγματικά οφέλη των ανοικτών δεδομένων για
τους χρήστες; Χωρίς ενδείξεις επιπτώσεων, οι κοινότητες είναι λιγότερο πιθανό να αναπτυχθούν γύρω από
τα δεδομένα και η καινοτομία μπορεί να διαδοθεί σε μικρότερο βαθμό. Τα ακόλουθα είναι σημαντικοί
δείκτες αντίκτυπου:
● Η αύξηση της αποτελεσματικότητας και της διαφάνειας της κυβέρνησης.
● Η οικονομική ανάπτυξη που οφείλεται σε ανοικτά δεδομένα.
● Κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη.
Για τη συστηματική αξιολόγηση πρωτοβουλιών ανοικτών δεδομένων έχει επίσης προταθεί μια
μέθοδος με πέντε βήματα (UN ESCWA, 2021a):
Βήμα 1. Εκκίνηση. Στόχος είναι η εξασφάλιση της υποστήριξης της ηγεσίας και των απαιτούμενων πόρων,
καθώς και ο ορισμός της ομάδας έργου και του εύρους της αξιολόγησης.
Βήμα 2. Αξιολόγηση ετοιμότητας. Στόχος είναι η αξιολόγηση του βαθμού που ο οργανισμός έχει τις
απαιτούμενες δεξιότητες σε επίπεδο οργανισμού και προσωπικού. Για τον σκοπό αυτό μπορούν να
147
https://opendatabarometer.org/

χρησιμοποιηθούν μέθοδοι του ODI, όπως τα Open Data Maturity Model,148 Open Data Pathway149 και το Open
Data Readiness Assessment tool (ODRA)150 της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Βήμα 3. Αξιολόγηση δημοσιοποίησης. Στόχος είναι η αξιολόγηση του βαθμού που ο οργανισμός δημοσίευσε
επιτυχώς τα σύνολα δεδομένων του σύμφωνα με τα κριτήρια ποιότητας που είχε θέσει. Εδώ μπορεί να
χρησιμοποιηθεί το Open Data Barometer151 του World Wide Web Foundation.
Βήμα 4. Αξιολόγηση αντικτύπου. Στόχος είναι η αξιολόγηση του βαθμού που ο οργανισμός πέτυχε τους
στόχους που είχαν τεθεί στη στρατηγική ανοικτών δεδομένων.
Βήμα 5. Μελέτη χάσματος και πλάνο δράσης. Στόχος είναι η δημιουργία μιας αναφοράς με τα αποτελέσματα
των βημάτων 2-4 και ενός πλάνου δράσης με σημεία βελτίωσης του προγράμματος.
9.3.3 Πότε Ανοίγουν τα Δεδομένα;

Μπορεί να υπάρχουν διαφορετικοί λόγοι για τους οποίους ανοίγονται δεδομένα και διατίθενται για το κοινό.
Οι πιο συνήθεις είναι οι παρακάτω:
Άνοιγμα κατά εντολή
Ο λόγος που πολλοί δημόσιοι φορείς άρχισαν να ανοίγουν τα δεδομένα τους είναι διότι υποχρεώθηκαν. Για
παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει συσχέτιση μεταξύ χρηματοδότησής τους και προόδου του
ανοίγματος δεδομένων.152 Συνεπώς, πολλοί φορείς ανοίγουν τα δεδομένα τους ώστε να μπορέσουν να
συμμετέχουν σε αυτές τις ευκαιρίες.
Άνοιγμα για να παραμείνεις ανταγωνιστικός
Σε κάποιες περιπτώσεις, οι οργανισμοί δημοσιεύουν ανοικτά δεδομένα, ώστε να παραμείνουν
ανταγωνιστικοί. Για παράδειγμα, πολλές πόλεις του κόσμου διαθέτουν ποδήλατα προς ενοικίαση ή και
δωρεάν, όπως στη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιταλία. Μια καινοτομία αποτελεί η διάθεση
πληροφοριών για τη θέση των ποδηλάτων σε πραγματικό χρόνο ως ανοικτά δεδομένα. Αυτό διευκολύνει τον
εντοπισμό διαθέσιμων ποδηλάτων από τους πολίτες. Όταν υπάρχουν τέτοιες καινοτομίες σε κάποιον
συγκεκριμένο τομέα, οι επιχειρήσεις και οι φορείς που ανήκουν στον τομέα αυτό θα πρέπει να συμμετέχουν
στο άνοιγμα και τη διάθεση της πληροφορίας για να μπορούν να προσελκύσουν ένα μέρος των
καταναλωτών.
Άνοιγμα για την επίτευξη άλλου οργανωσιακού στόχου
Κάποιοι οργανισμοί ανοίγουν τα δεδομένα τους διότι αυτό τους βοηθά να επιτύχουν κάποιον οργανωσιακό
στόχο χωρίς μεγάλη επένδυση σε χρόνο και χρήματα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο φορέας Transport
for London (TfL) στο Ηνωμένο Βασίλειο, που παρέχει καλύτερη πρόσβαση σε άτομα με αναπηρία, με χρήση
εφαρμογών όπως το StationMaster.
9.3.4 Το Φάσμα Δεδομένων

Τα δεδομένα δεν είναι μόνο ανοικτά ή κλειστά. Όπως δείχνει η Εικόνα 9.1, υπάρχει ένα ολόκληρο φάσμα που
περιγράφει σε τι κατάσταση είναι τα δεδομένα ανάλογα με το ποιος έχει πρόσβαση σε αυτά. Τα εντελώς
κλειστά δεδομένα (closed data) αφορούν δεδομένα στα οποία έχει πρόσβαση μόνο το ίδιο το άτομο και
κανένας άλλος, ή δεδομένα στα οποία έχουν πρόσβαση και κάποιοι άλλοι γνωστοί του ατόμου στον οποίο
ανήκουν τα δεδομένα (π.χ. συνεργάτες, οικογένεια). Τέτοιου είδους δεδομένα μπορεί να είναι συμβόλαια
εργασίας, αναφορές πωλήσεων κ.λπ., και συνήθως αφορούν μικρό μέγεθος πληροφορίας, από την οποία δεν
148
https://theodi.org/article/open-data-maturity-model-2/.
149
http://pathway.theodi.org/
150
http://opendatatoolkit.worldbank.org/en/odra.html.
151
https://opendatabarometer.org/
152
Σχετικές πολιτικές: http://www.dcc.ac.uk/resources/policy-and-legal/overview-funders-data-policies

προκύπτει σημαντική ευκαιρία για καινοτομία από το άνοιγμά τους ή/και η διατήρηση αυτών των δεδομένων
ως κλειστά είναι αναγκαία ώστε να προστατευτούν τα ατομικά δικαιώματα, τα πνευματικά δικαιώματα των
οργανισμών κ.λπ. Ωστόσο, δεν είναι αναγκαίο όλα τα δεδομένα να είναι κλειστά. Μια ενδιαφέρουσα αρχή
είναι το «εξ ορισμού ανοικτά» (open by default), σύμφωνα με την οποία, στον δημόσιο τομέα, απαιτείται
αιτιολόγηση για το κλείσιμο των δεδομένων, αντί να απαιτείται αιτιολόγηση για το άνοιγμά τους.
Άλλη περίπτωση είναι τα διαμοιραζόμενα δεδομένα (shared data), τα οποία είναι προσβάσιμα από
συγκεκριμένες ομάδες ατόμων, που μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για συγκεκριμένους σκοπούς. Τέτοια
παραδείγματα είναι ιατρικά δεδομένα που μοιράζονται μεταξύ του ασθενή, των ιατρών, των νοσοκόμων
κ.λπ. Συνήθως η πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα απαιτεί κάποιου είδους αυθεντικοποίηση για τη
διασφάλιση της ασφάλειας των προσωπικών δεδομένων. Ο διαμοιρασμός κοινόχρηστων δεδομένων έχει το
πλεονέκτημα ότι επιτρέπει σε μια ομάδα ατόμων να χρησιμοποιεί τα δεδομένα και να επωφεληθεί από αυτά,
ενώ την ίδια στιγμή διατηρείται κάποιος έλεγχος και περιορίζεται η χρήση δεδομένων που μπορεί να είναι
ευαίσθητα, σύμφωνα με τους νόμους.
Τέλος, φτάνουμε στο τρίτο στάδιο, που είναι τα ανοικτά δεδομένα (open data). Αυτά μπορούν επίσης
να χωριστούν σε δεδομένα που είναι ανοικτά για πρόσβαση, αλλά δεν είναι δυνατή η χρήση ή ο
διαμοιρασμός τους, και σε δεδομένα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να διαμοιραστούν ελεύθερα σε
όλους. Στην πρώτη περίπτωση μπορεί να υπάρχει ο περιορισμός κάποιας άδειας χρήσης που περιορίζει τη
χρήση των δεδομένων (π.χ. twitter feed), ενώ στη δεύτερη περίπτωση διατίθεται ανοικτή άδεια χωρίς
περιορισμούς (π.χ. δρομολόγια μετρό).
Εικόνα 9.1 Το φάσμα των δεδομένων (ODI – Data Spectrum)153 (Πηγή: theODI, άδεια χρήσης CC BY 4.0).
9.3.5 Άδεια Χρήσης

Κάθε τμήμα δεδομένων που διατίθεται θα πρέπει να ακολουθείται από κάποια άδεια, αλλιώς δεν είναι
πραγματικά ανοικτό. Μια άδεια χρήσης θέτει τους κανόνες που διέπουν τη πρόσβαση, τη χρήση και τον
διαμοιρασμό των δεδομένων.
Εάν δεν υπάρχει άδεια, τα δεδομένα ενδέχεται να είναι «δημόσια διαθέσιμα», αλλά οι χρήστες να μην
έχουν δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσουν ή να τα διαμοιράσουν.
153
https://theodi.org/about-the-odi/the-data-spectrum/

Η βέλτιστη πρακτική υποδεικνύει ότι οι άδειες πρέπει να είναι εύκολο να εντοπιστούν και να γίνουν
κατανοητές.154 Υπάρχουν διαφορετικές άδειες, οι οποίες παρουσιάζονται στη συνέχεια.
Μια ανοικτή άδεια (open license) είναι αυτή που θέτει πολύ λίγους περιορισμούς σε ό,τι μπορεί
κάποιος να κάνει με το περιεχόμενο ή τα δεδομένα που υπόκεινται σε αυτή την άδεια. Σύμφωνα με τον
ορισμό του Open Definition, υπάρχουν μόνο δύο είδη περιορισμών που μπορεί να θέσει μια ανοικτή άδεια:
● Αναφορά στην πηγή του περιεχομένου ή των δεδομένων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να φαίνεται η
αρχική πηγή του περιεχομένου (δηλαδή ο αρχικός δημιουργός), εφόσον και το τελικό προϊόν θα
διαμοιραστεί.
● Παρόμοιας Διανομής. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να φαίνεται ότι θα μοιραστούμε το περιεχόμενο με
τον ίδιο τρόπο, εφόσον και το τελικό προϊόν θα διαμοιραστεί.
Παραδείγματα ανοικτών αδειών είναι τα παρακάτω:

● Creative Commons
o Public domain: (CC0)
o Attribution: (CC-BY v4.0)
o Attribution & share-alike: (CC-BY-SA v4.0)
● Open Government Licenses
o UK Open Government License155
o French Government Οpen License156
Πίνακας 9.2 Βασικά σύμβολα αδειών Creative Commons.
Άδεια κοινού κτήματος

(CC0)
Αναφορά Δημιουργού 4.0

(CC-BY)
Αναφορά Δημιουργού – Παρόμοια Διανομή 4.0

(CC-BY-SA)
Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση 4.0

(CC-BY-NC)
Αναφορά Δημιουργού – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0

(CC-BY-ND)
Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0

(CC-BY-NC-SA)
Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0

(CC BY-NC-ND)
Η επιλογή άδειας μπορεί να γίνει με βάση βοηθητικούς οδηγούς, π.χ. αυτούς που είναι διαθέσιμοι
εδώ: https://creativecommons.org/choose/ και εδώ: https://data.europa.eu/en/training/elearning/open-
data-licensing
Στον Πίνακα 9.2 παρατίθενται τα εικονίδια που αναδεικνύουν τον τύπο κάθε διαθέσιμης περίπτωσης
άδειας Creative Commons που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη δημοσίευση ανοικτών δεδομένων.
154
ΕΚΔΔΑ, slidewiki, έργο H2020-688095
155
https://www.nationalarchives.gov.uk/doc/open-government-licence/version/2/
156
https://www.etalab.gouv.fr/licence-ouverte-open-licence

9.3.6 Χρησιμότητα Ανοικτών Δεδομένων
Η αξιολόγηση της χρησιμότητας των ανοικτών δεδομένων δεν είναι μια απλή διαδικασία. Υπάρχουν ωστόσο
καλές πρακτικές και πλαίσια ποιότητας που μπορούν να μας βοηθήσουν να αξιολογήσουμε πόσο χρήσιμα
είναι τα δεδομένα.
Οι 8 αρχές των Ανοικτών Κυβερνητικών Δεδομένων

Σύμφωνα με τις 8 αρχές τα κυβερνητικά δεδομένα μπορούν να θεωρηθούν πραγματικά ανοικτά εάν είναι:157
1. Πλήρη (complete). Όλα τα δημόσια δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα. Δημόσια θεωρούνται τα
δεδομένα που δεν καλύπτονται από νομοθεσία σχετικά με ιδιωτικότητα, ασφάλεια κ.λπ.
2. Πρωταρχικά (primary). Τα δεδομένα πρέπει να συλλέγονται στην πηγή, με τον μεγαλύτερο δυνατό
βαθμό λεπτομέρειας και όχι συγκεντρωτικά ή επεξεργασμένα.
3. Επίκαιρα (timely). Τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα όσο το δυνατόν συντομότερα, ώστε να
διατηρείται η αξία τους.
4. Προσβάσιμα (accessible). Τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα στο μέγιστο εύρος χρηστών για το
μέγιστο εύρος σκοπών.
5. Επεξεργάσιμα από μηχανές (machine processable). Τα δεδομένα πρέπει να είναι δομημένα με
τέτοιον τρόπο ώστε να επιτρέπουν την αυτόματη επεξεργασία τους.
6. Χωρίς διακρίσεις (non-discriminatory). Τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλους χωρίς
απαίτηση εγγραφής.
7. Μη ιδιόκτητα (non-proprietary). Τα δεδομένα πρέπει να παρέχονται σε μορφές ώστε κανείς να μην
έχει αποκλειστικό έλεγχο.
8. Ελεύθερα άδειας (licence-free). Τα δεδομένα δεν θα πρέπει να καλύπτονται από κάποια άδεια,
πατέντα, κατοχύρωση κ.λπ. Εύλογη προστασία της ιδιωτικότητας, ασφάλεια και νόμιμοι περιορισμοί
πρέπει να υποστηρίζονται.
Η συμμόρφωση με τις αρχές αυτές θα πρέπει να μπορεί να ελεγχθεί.
Έλεγχος ποιότητας δεδομένων

Τα ανοικτά δεδομένα καθίστανται χρησιμοποιήσιμα όταν ένας άνθρωπος μπορεί να τα καταλάβει και ένα
μηχάνημα μπορεί να τα χειριστεί. Είναι απίθανο οι άνθρωποι να μπορούν να αλληλεπιδρούν με τα δεδομένα
και να αναδείξουν τα οφέλη τους, εάν αυτά δεν είναι χρησιμοποιήσιμα. Οι χρήστες ανοικτών δεδομένων
χρειάζονται μια άδεια χρήσης των δεδομένων που τους ενδιαφέρουν από τον εκδότη των δεδομένων. Η
άδεια αυτή ουσιαστικά είναι η ανοικτή άδεια που χορηγείται μαζί με τη δημοσίευση των δεδομένων. Αλλά
η ανοικτή άδεια από μόνη της δεν αρκεί για να εγγυηθεί τη χρηστικότητα των δεδομένων.
Οι καλές πρακτικές καθορίζουν τις νομικές, πρακτικές, τεχνικές και κοινωνικές απαιτήσεις, έτσι ώστε
ένα ανοικτό σύνολο δεδομένων να είναι χρησιμοποιήσιμο.
Νομικές απαιτήσεις: Εκτός από την ανοικτή άδεια, υπάρχουν τρεις νομικές απαιτήσεις που πρέπει να
ληφθούν υπόψη. Πρέπει να:
● προστατεύονται οι ευαίσθητες πληροφορίες, όπως τα προσωπικά δεδομένα,
● διατηρούνται τα δικαιώματα των κατόχων δεδομένων,
● προωθείται η σωστή χρήση των δεδομένων.
Πρακτικές απαιτήσεις: Είναι σημαντικό τα ανοικτά δεδομένα να μπορούν να βρεθούν από τους χρήστες και
αυτοί να μπορούν να βασιστούν στους εκδότες. Αυτό σημαίνει ότι οι εκδότες ανοικτών δεδομένων πρέπει
να:
● διαθέτουν τα δεδομένα από την ιστοσελίδα τους και να τα συνδέουν με άλλα,
● ενημερώνουν τα δεδομένα τακτικά, εάν αυτά αλλάζουν,
● δεσμεύονται πως θα συνεχίζουν να κάνουν τα δεδομένα διαθέσιμα,
157
https://public.resource.org/8_principles.html

● εξασφαλίζουν ότι τα δεδομένα είναι προσβάσιμα, εύκολα στην εύρεση και χρονολογημένα (time-
stamped),
● διασφαλίζουν ότι υπάρχουν αντίγραφα ασφαλείας και ποιοτική τεκμηρίωση.
Τεχνικές απαιτήσεις: Οι τεχνικές απαιτήσεις των ανοικτών δεδομένων αφορούν:

● τη μορφή στην οποία δημοσιεύονται τα δεδομένα (θα πρέπει να είναι μηχαναγνώσιμα και να
βασίζονται σε ανοικτά πρότυπα),
● τη δομή των δεδομένων,
● τα κανάλια μέσω των οποίων είναι διαθέσιμα τα δεδομένα,
● τη χρήση Ενιαίων Αναγνωριστικών Πόρων (Uniform Resource Identifiers, URI), ως αναγνωριστικά για
την πρόσβαση στα δεδομένα, τα οποία να είναι απλά και συνεπή. Για τα URI θα μιλήσουμε αναλυτικά
στο επόμενο κεφάλαιο.
Κοινωνικές απαιτήσεις: Προκειμένου η χρήση των δεδομένων να είναι διατηρήσιμη, είναι σημαντικό να
υπάρχει μια αφοσιωμένη κοινότητα χρηστών. Τα καλύτερα σύνολα δεδομένων είναι επαρκώς τεκμηριωμένα
και έχουν:
● ενεργά κανάλια υποστήριξης,
● ομάδες συζήτησης και φόρουμ,
● τεκμηριωμένα μηχαναγνώσιμα μεταδεδομένα.
Επίσης, πρέπει να δημοσιεύονται οδηγοί σχετικά με τις χρήσεις των δεδομένων.
9.3.7 Οργάνωση και Διάθεση Δεδομένων

Σύνολα Δεδομένων και Δομές
Τα δεδομένα παγκοσμίως οργανώνονται σε σύνολα (datasets), προσφέρονται σε συγκεκριμένους
μορφότυπους (formats) (π.χ. CSV, XML, RDF) και δημοσιεύονται σε καταλόγους δεδομένων (data catalogues)
στους οποίους αναπτύσσονται μια σειρά από υπηρεσίες. Η δημιουργία ενός οικοσυστήματος γύρω από αυτά
τα δεδομένα προκειμένου από τη χρήση τους να είναι δυνατή η παραγωγή προστιθέμενης αξίας έχει
οδηγήσει στην ανάπτυξη των διαδικτυακών πυλών ανοικτών δεδομένων (open data portals). Οι πύλες
ανοικτών δεδομένων περιέχουν σύνολα δεδομένων. Ο όρος σύνολο δεδομένων (dataset) αναφέρεται σε
οποιαδήποτε οργανωμένη συλλογή δεδομένων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα άλλο όνομα για το
αρχείο, ωστόσο ένα σύνολο δεδομένων μπορεί να περιέχει πολλαπλά αρχεία. Κάποιες φορές οι όροι σύνολο
δεδομένων και βάση δεδομένων χρησιμοποιούνται ως εναλλακτικοί ο ένας του άλλου.
Υπάρχουν διαφορετικές δομές (structures) με βάση τις οποίες τα δεδομένα δομούνται και
πληθυσμώνονται. Κάποιες από τις πιο συνηθισμένες δομές περιγράφονται παρακάτω:
Πίνακας (tabular)
Ο πίνακας είναι η πιο συνηθισμένη δομή δεδομένων. Η δόμηση της πληροφορίας γίνεται με τη χρήση
γραμμών και στηλών που περιγράφουν τον τύπο του δεδομένου, ενώ τα κελιά περιέχουν τις σχετικές τιμές.
Ένας πίνακας μπορεί να αποθηκευτεί και να είναι διαθέσιμος σε διαφορετικούς μορφότυπους, όπως XLS και
CSV.
Ιεραρχία (Hierarchical)
Τα ιεραρχικά δεδομένα δείχνουν τη σχέση μεταξύ των δεδομένων, όπως ένα γενεαλογικό δέντρο ή οι φορείς
αυτοδιοίκησης σε μια χώρα. Εάν το σύνολο δεδομένων εξαρτάται από τη σχέση μεταξύ των δεδομένων και
ακολουθεί μια δομή όπου τα δεδομένα συνδέονται σε κάθετα «δέντρα», μια δομή όπως το JSON είναι
ιδανική.
Δίκτυο (Network)
Τα δεδομένα που ακολουθούν τη δομή ενός δικτύου επιτρέπουν σχέσεις μεταξύ οποιωνδήποτε στοιχείων σε
κάθε κατεύθυνση. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα κοινωνικά δίκτυα, όπως ένα δίκτυο φίλων στο Facebook
ή τους δεσμούς 1ου, 2ου και 3ου βαθμού στο LinkedIn.

Εύρεση κατάλληλης μορφής
Τα ανοικτά δεδομένα πρέπει να διατίθενται σε ανοικτούς και μηχαναγνώσιμους μορφότυπους. Οι ανοικτοί
μορφότυποι δεν καλύπτονται από πνευματικά δικαιώματα και είναι ανεξάρτητοι από πλατφόρμα. Μπορούν
να χρησιμοποιηθούν από οποιονδήποτε και δεν απαιτούν πρόσβαση σε λογισμικό με άδεια χρήσης. Οι
μηχαναγνώσιμοι (machine-readable) μορφότυποι επιτρέπουν σε έναν υπολογιστή να διαβάζει τα δεδομένα.
Τα μηχαναγνώσιμα δεδομένα είναι δομημένα και μπορούν εύκολα να αξιοποιηθούν με χρήση κώδικα.
Τα δεδομένα σε δομή πίνακα (tabular) είναι τα πιο κατάλληλα για λήψη, καθώς είναι τα πιο
συνηθισμένα και γνώριμα στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και υπάρχουν πολλά λογισμικά που
μπορούν να κάνουν ανάγνωση, καθαρισμό και επεξεργασία αυτών των δεδομένων. Για τον λόγο αυτό οι
περισσότερες κυβερνητικές πύλες ανοικτών δεδομένων παρέχουν κυρίως δεδομένα σε δομή πίνακα και
δυνατότητα λήψης αυτών των δεδομένων σε μορφή CSV και XLS για ανάγνωση από την εφαρμογή MS Excel.
Ωστόσο, η διαχείριση εκατομμυρίων γραμμών δεδομένων εγείρει μια σειρά από ζητήματα, όπως:
• Μήπως πρέπει να διαιρεθούν τα δεδομένα σε μικρότερα σύνολα;
• Πόσο συχνά πρέπει να επικαιροποιούνται;
• Πώς επηρεάζουν τις προηγούμενες εκδόσεις τυχόν αλλαγές στον τρόπο έκδοσης;
Ανοικτοί μορφότυποι
Οι πιο συνηθισμένοι ανοικτοί μορφότυποι για δομημένη πληροφορία είναι:
• CSV (http://en.wikipedia.org/wiki/Comma-separated_values), κατά προτίμηση σε κωδικοποίηση
UTF-8.
• TSV (http://en.wikipedia.org/wiki/Tab-separated_values), κατά προτίμηση σε κωδικοποίηση UTF-8.
• XML (http://www.w3.org/XML).
• JSON (http://www.json.org/).
• ODF (http://en.wikipedia.org/wiki/OpenDocument).
• RDF/XML, Turtle, N-triple, JSON-LD (http://en.wikipedia.org/wiki/Resource_Description_Framework).
Τα γεωχωρικά δεδομένα είναι συχνά πιο πολύπλοκα από τα απλά σύνολα δεδομένων. Μπορεί να
αναπαρασταθούν είτε ως ιεραρχικό σύνολο δεδομένων, που να αναφέρει λεπτομερώς περιοχές και
υποπεριοχές, ή ως σύνολο δικτυακών δεδομένων. Οι πιο συνηθισμένοι ανοικτοί μορφότυποι για
γεωδεδομένα είναι:
• Shapefile (http://en.wikipedia.org/wiki/Shapefile).
• GeoJSON (http://geojson.org/).
• GML (http://www.opengeospatial.org/standards/gml).
• KML (https://developers.google.com/kml/).
• WKT (http://en.wikipedia.org/wiki/Well-known_text).
Αυτές οι μορφές έχουν σχεδιαστεί για να είναι τα δεδομένα επαναχρησιμοποιήσιμα και να μπορούν
εύκολα να εισαχθούν και να εξαχθούν από ειδικά εργαλεία που υποστηρίζουν χάρτες, όπως τα Open Street
Map και CartoDB.
Ζωντανά δεδομένα και ροές δεδομένων

Υπάρχουν είδη δεδομένων που δεν είναι κατάλληλα για διάθεση ως αρχεία για κατέβασμα, κυρίως γιατί
πολλά από αυτά επικαιροποιούνται τόσο συχνά, που τα αρχεία θα ήταν πολύ μεγάλα για τους περισσότερους
χρήστες και η πληροφορία θα άλλαζε υπερβολικά γρήγορα. Αυτός ο τύπος ανοικτών δεδομένων μπορεί να
δοθεί μέσω μιας διεπαφής υπολογιστή, γνωστής με τον όρο διεπαφή προγραμματισμού εφαρμογών
(application programming interface, API). Υπάρχουν πολλές υπηρεσίες που φτιάχνουν τέτοιες διεπαφές ώστε
να μπορούν οι χρήστες να έχουν ζωντανή πρόσβαση στα ανοικτά δεδομένα και να μπορούν πάντα να
λαμβάνουν την τελευταία ροή της πληροφορίας. Αυτές μπορούν να ενσωματωθούν σε άλλες διαδικτυακές

εφαρμογές, όπως για παράδειγμα τα ΑΡΙ της Διαύγειας158 και το SearchCulture.gr.159 Περισσότερα για τα ΑΡΙ
αναφέρουμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Επιλογή της κατάλληλης μορφής ανοικτών δεδομένων
Η πιο συνηθισμένη και εύκολα διαχειρίσιμη μορφή ανοικτών δεδομένων είναι το CSV, καθώς αποτελεί την
πιο απλή μορφή που υποστηρίζει ευρεία επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων και θεωρείται ο «ελάχιστος
κοινός παρονομαστής» για τα ανοικτά δεδομένα. Ένα αρχείο comma separated values (CSV) είναι απλώς
γραμμές με δεδομένα που διαχωρίζονται με ένα κόμμα. Το CSV είναι ιδανικό για δεδομένα σε δομή πίνακα
και μπορεί εύκολα να εισαχθεί και να αποθηκευτεί από εφαρμογές όπως το MS Excel, κάτι που το κάνει
προσβάσιμο σε πολλούς χρήστες. Αν και το CSV δεν διατηρεί τη μορφοποίηση πίνακα, όπως το MS Excel,
ωστόσο είναι μια ανοικτή, μηχαναγνώσιμη μορφή, συνεπώς τα ανοικτά δεδομένα θα πρέπει να διατίθενται
σε αυτή τη μορφή όποτε είναι δυνατόν.
Αποθετήρια και κατάλογοι ανοικτών δεδομένων
Το αποθετήριο ανοικτών δεδομένων (open data inventory) αποτελείται από όλα τα ανοικτά δεδομένα ενός
οργανισμού τα οποία δυνητικά μπορούν να δημοσιευτούν. Ο κατάλογος ανοικτών δεδομένων (open data
catalogue) αποτελείται από όλα τα ανοικτά δεδομένα ενός οργανισμού τα οποία έχουν ήδη δημοσιευτεί.
Συνεπώς, ένας κατάλογος είναι ένα υποσύνολο του αποθετηρίου. Ένας κατάλογος ανοικτών δεδομένων
παρέχει στο διαδίκτυο λίστες με σύνολα δεδομένων. Οι κατάλογοι δεδομένων λειτουργούν και ως ευρετήρια.
Γνωρίζουν ποια ανοικτά δεδομένα υπάρχουν, σε τι αναφέρονται, πού βρίσκονται και πώς να τα αποκτήσει
κάποιος. Ένας κατάλογος ανοικτών δεδομένων συνδέει τους χρήστες με δεδομένα που μπορεί να βρίσκονται
σε άλλη τοποθεσία στο διαδίκτυο. Έτσι, δίνουν έναν συνεπή τρόπο για την εύρεση διάσπαρτων δεδομένων.
Τα πλεονεκτήματα των αποθετηρίων ανοικτών δεδομένων είναι ότι:
• Επιτρέπουν στους δημόσιους φορείς να γνωρίζουν ποια δεδομένα υψηλής αξίας μπορούν να
δημοσιευτούν ως ανοικτά δεδομένα.
• Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία ενός οδικού χάρτη για τη δημοσίευση των
ανοικτών δεδομένων με βάση τις προτεραιότητες και τους πόρους του φορέα.
• Μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την ομάδα ανοικτών δεδομένων για τον έλεγχο της προόδου
ανοίγματος δεδομένων.
Τα πλεονεκτήματα των καταλόγων ανοικτών δεδομένων είναι ότι:
• Διευκολύνουν την πρόσβαση στα δημοσιευμένα δεδομένα, κυρίως όταν προσφέρουν
λειτουργικότητα αναζήτησης και σήμανσης (tag).
• Επιτρέπουν στην ομάδα ανοικτών δεδομένων να αυτοματοποιεί κάποιες ενέργειες δημοσίευσης.
Η παρακάτω διαδικασία τεσσάρων βημάτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία

αποθετηρίων και καταλόγων ανοικτών δεδομένων:
1. Ετοιμασία μιας βασικής λίστας όλων των συνόλων δεδομένων που κατέχει ο φορέας. Αυτό μπορεί
να γίνει με καταιγισμό ιδεών (brainstorming) σχετικά με όλα τα πιθανά σύνολα.
2. Ένταξη κάθε συνόλου στη λίστα ώστε να δημιουργηθεί ένα αποθετήριο. Θεωρητικά όλα τα σύνολα
είναι εξ ορισμού ανοικτά. Ωστόσο, θα πρέπει να αποκλειστούν σύνολα για λόγους προσωπικών
δεδομένων, ασφάλειας κ.λπ.
3. Δήλωση κάποιων συνόλων από το αποθετήριο στον κατάλογο. Ουσιαστικά, εδώ έχουμε την επιλογή,
την προετοιμασία και τέλος τη δημοσίευση κάποιων συνόλων δεδομένων.
4. Επικαιροποίηση του αποθετηρίου και του καταλόγου.
Διάθεση Ανοικτών Κυβερνητικών Δεδομένων
Τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα, δηλαδή τα δεδομένα που διατίθενται ως ανοικτά από τους δημόσιους
φορείς, πλέον βρίσκονται διαθέσιμα με αρκετούς διαφορετικούς τρόπους. Οι τέσσερις πιο συνήθεις τρόποι
διάθεσης ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων είναι:
158
https://diavgeia.gov.gr/api/help
159
https://www.searchculture.gr/aggregator/portal/interoperability

1. Ως αρχεία στον ιστότοπο του οργανισμού ή στο σύστημα διαχείρισης περιεχομένου του (Content
Management System – CMS), εάν υπάρχει, π.χ. WordPress, Joomla κ.λπ.
2. Με χρήση μιας πλατφόρμας ανοικτών δεδομένων (π.χ. ckan, dkan κ.λπ.), η οποία μπορεί να έχει
εγκατασταθεί στον οργανισμό, π.χ. η πύλη ανοικτών δεδομένων της Θεσσαλονίκης.160 Εναλλακτικά ή
και συμπληρωματικά τα σύνολα δεδομένων δημοσιεύονται σε μια κεντρική πλατφόρμα ανοικτών
δεδομένων σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, π.χ. η κεντρική πύλη δεδομένων των ΗΠΑ.161
3. Μέσω κάποιου ΑΡΙ. Παράδειγμα διάθεσης δεδομένων μέσω API αποτελεί το Transport for London162
και στην Ελλάδα η Διαύγεια163 και πλέον και η εθνική πύλη ανοικτών δεδομένων της Ελλάδας.164
4. Ως Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα (ΣΑΔ). Παράδειγμα διάθεσης δεδομένων ως Συνδεδεμένα
Ανοικτά Δεδομένα αποτελεί η ευρωπαϊκή πύλη ανοικτών δεδομένων.165
Πλατφόρμες Ανοικτών Κυβερνητικών Δεδομένων
Η χρήση κάποιας πλατφόρμας είναι ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ των κυβερνήσεων και των οργανισμών που
παρέχουν ανοικτά δεδομένα. Παρουσιάζονται στη συνέχεια ορισμένα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα από
πλατφόρμες:166
• ckan: Μια πύλη ανοικτού κώδικα για την αποθήκευση και διάθεση ανοικτών δεδομένων που έχει την
επίσημη υποστήριξη του Open Knowledge Foundation. Παραδείγματα χρήσης ckan από κυβερνήσεις
αποτελούν η πύλη data.gov της κυβέρνησης των ΗΠΑ, η πύλη data.gov.au της κυβέρνησης της
Αυστραλίας και άλλες.167
• dkan: Έχει σχεδιαστεί για να είναι συμβατό με το ckan και υλοποιήθηκε με βάση το Drupal CMS.
Παράδειγμα χρήσης dkan αποτελεί η πύλη της Γκάνα, της Σαουδικής Αραβίας, της Τζαμάικα κ.λπ.168
• Junar: Είναι μια πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων βασισμένη στο νέφος (μοντέλο Software as a
Service – SaaS) και διαθέτει παραδείγματα εφαρμογών στη Λίμα, τη Χιλή και την Κόστα Ρίκα.
• OpenDataSoft: Είναι μία πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων βασισμένη στο νέφος (μοντέλο SaaS), που
προσφέρει μία ολοκληρωμένη σουίτα εργαλείων ανοικτών δεδομένων και οπτικοποίησης
δεδομένων σε χάρτες και γραφήματα. Παραδείγματα είναι διαθέσιμα από τα Kapsarc (Σαουδική
Αραβία), Paris Data,169 Υπουργείο Υγείας της Πορτογαλίας, Δήμο Cary170 (ΗΠΑ).
• Semantic MediaWiki: Είναι μία επέκταση του MediaWiki με παράδειγμα εφαρμογής το OpenEI.171
• Socrata: Είναι ένας κατάλογος ανοικτών δεδομένων βασισμένος στο νέφος (μοντέλο SaaS), που
παρέχει API, καθώς και εργαλεία καταλόγων και διαχείρισης δεδομένων. Παραδείγματα υπάρχουν
στην Κένυα, στις ΗΠΑ στο Medicare172 και στην πόλη του Λος Άντζελες, το Global Island Partnership
και το Carbon Disclosure Project.173
• Swirrl: Είναι μία πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων βασισμένη στο νέφος (μοντέλο SaaS), που έχει
αναπτυχθεί με τεχνολογίες διασυνδεδεμένων δεδομένων (linked data). Παραδείγματα αποτελούν τα
OpenDataCommunities,174 Open Data Scotland, Hampshire City Council.
160
https://opendata.thessaloniki.gr/
161
https://data.gov/
162
https://api.tfl.gov.uk/
163
http://diavgeia.gov.gr/api/
164
http://data.gov.gr
165
https://data.europa.eu/data/sparql?locale=en
166
http://opendatatoolkit.worldbank.org/en/technology.html
167
https://www.ckan.org/showcase
168
https://getdkan.org/community
169
https://opendata.paris.fr/pages/home/
170
https://www.opendatasoft.com/en/blog/town-cary-uses-open-data-smart-city-initiatives-janelle-bailey/
171
https://www.semantic-mediawiki.org/wiki/OpenEI
172
https://data.medicaid.gov/
173
https://data.cdp.net/
174
https://opendatacommunities.org/home

Πλατφόρμες Γεωχωρικών Δεδομένων
• ArcGIS Open Data: Είναι μία πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων βασισμένη στο νέφος (μοντέλο SaaS),
που χρησιμοποιεί το Koop, μία εφαρμογή ανοικτού κώδικα εξαγωγής, μετατροπής και φόρτωσης
δεδομένων (ETL engine), η οποία μετατρέπει αυτόματα υπηρεσίες ιστού (web services) σε
προσβάσιμες μορφές. Παραδείγματα αποτελούν η πόλη του Λος Άντζελες, το Υπουργείο Εσωτερικής
Ασφάλεια των ΗΠΑ και το Global Forest Watch.
• GeoNode: Είναι μία πλατφόρμα ανοικτού κώδικα που αναπτύσσει γεωχωρικά πληροφοριακά
συστήματα (GIS) και υποδομές χωρικών δεδομένων. Παραδείγματα αποτελούν τα UN World Food
Programme, Haiti Data και GeoSINAGER (Βολιβία).
Τα χαρακτηριστικά των πλατφορμών είναι (UN ESCWA, 2021a):

• Ευχρηστία και προσβασιμότητα
• Κατάλογοι δεδομένων (συνήθως υποστηρίζονται εγγενώς)
• Μεταδεδομένα
• Άδεια χρήσης δεδομένων
• Δυνατότητα κατεβάσματος συνόλων δεδομένων
• Υποστήριξη πολλαπλών μορφών δεδομένων, π.χ. CSV, XML, JSON
• Δυνατότητα προεπισκόπησης των δεδομένων
• Δυνατότητα οπτικοποίησης των δεδομένων
• Δυνατότητες αναζήτησης
• Συμπερίληψη χρηστών με δυνατότητες διαλόγου μεταξύ χρηστών και παρόχων των δεδομένων
• Δυνατότητα παροχής δεδομένων μέσω ΑΡΙ
• Ασφάλεια
• Παρακολούθηση και επεξεργασία αναλυτικής
Μεταδεδομένα (metadata)
Τα μεταδεδομένα είναι δεδομένα για τα δεδομένα, δίνουν επιπλέον πληροφορία για ένα κομμάτι δεδομένων
που είναι χρήσιμα για την αναγνώρισή του (identification) και για την ευκολότερη εύρεσή του (discovery).
Υπάρχουν διαφορετικά είδη μεταδεδομένων, όπως:
• Περιγραφικά μεταδεδομένα – Descriptive metadata: Περιγράφουν έναν πόρο για να μπορούν οι
χρήστες να τον βρουν και να τον αναγνωρίσουν πιο εύκολα. Τέτοια μεταδεδομένα περιλαμβάνουν
στοιχεία, όπως title, abstract, author, keywords.
• Μεταδεδομένα δομής – Structural metadata: Περιγράφουν πώς σύνθετοι πόροι συνδυάζονται, π.χ.
πώς οι σελίδες δημιουργούν κεφάλαια.
• Μεταδεδομένα διαχείρισης – Administrative metadata: Περιέχουν πληροφορίες που βοηθούν στη
διαχείριση ενός πόρου, π.χ. πότε και πώς δημιουργήθηκε, η μορφή του αρχείου και άλλες τεχνικές
πληροφορίες, καθώς και ποιος μπορεί να έχει πρόσβαση στον πόρο.
Συνήθως χρησιμοποιούμε μεταδεδομένα για να μπορούν τα ανοικτά δεδομένα να εντοπιστούν πιο

εύκολα, για να παρέχουν ένα πλαίσιο αναφοράς ως προς το τι είναι ένα δεδομένο, καθώς και για να
ελέγξουμε τη χρήση του δεδομένου.
9.4 Συλλογικότητες Δεδομένων

Έως τώρα έχουμε υποθέσει ότι ένας μόνο οργανισμός επιθυμεί μεμονωμένα να ανοίξει και να διαθέσει τα
δεδομένα του και ότι οι τελικοί χρήστες των δεδομένων είναι οι πολίτες μεμονωμένα. Στην πράξη ωστόσο
όλο και περισσότερο έχουμε συνεργασίες φορέων για από κοινού άνοιγμα ή χρήση των δεδομένων με στόχο
την επίλυση δικών τους προβλημάτων τους. Μια συλλογικότητα δεδομένων (data collaborative) είναι μια
μορφή συνεργασίας στην οποία εταίροι, πιθανώς από διαφορετικούς τομείς (π.χ. δημόσιοι οργανισμοί,
ερευνητικά κέντρα, επιχειρήσεις), ανταλλάσσουν δεδομένα ή σχετική τεχνογνωσία με στόχο την επίλυση
σημαντικών προβλημάτων κοινού ενδιαφέροντος. Η ιδέα αυτή αναφέρεται επίσης ως εταιρική φιλανθρωπία

δεδομένων (corporate data philanthropy), καθώς ένα βασικό χαρακτηριστικό της είναι ότι οι επιχειρήσεις
ανοίγουν δεδομένα τα οποία κατέχουν με στόχο τη δημιουργία αυξημένης αξίας για τους χρήστες των
δεδομένων, πολλές φορές μέσα από την ενοποίησή τους με άλλα δεδομένα, π.χ. του δημόσιου τομέα, με
τελικό σκοπό την επίλυση σύνθετων προβλημάτων.
Μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τις διαφορετικές μορφές συλλογικοτήτων δεδομένων με βάση
τις δύο διαστάσεις (χρήση και προσβασιμότητα) που φαίνονται στον Πίνακα 9.3 (GovLab, 2029).
Πίνακας 9.3 Κατηγοριοποίηση συλλογικοτήτων δεδομένων σύμφωνα με τη χρήση και την προσβασιμότητα.
Ελεύθερη πρόσβαση Περιορισμένη πρόσβαση
Ανεξάρτητη χρήση Δημόσιες διεπαφές Έμπιστος ενδιάμεσος
Συνεργατική χρήση Διαμοιρασμός δεδομένων Σύμπραξη έρευνας και ανάλυσης
Κατευθυνόμενη χρήση Έπαθλα και προκλήσεις Δημιουργία ευφυΐας
Η χρήση ή εμπλοκή (engagement) αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο ο πάροχος δεδομένων και οι χρήστες
τους συν-σχεδιάζουν τη χρήση των δεδομένων. Διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις:
Ανεξάρτητη χρήση: Η ανάλυση και η χρήση μπορεί να είναι εντελώς αυτόνομες, με την έννοια ότι ο
πάροχος δεδομένων από τον ιδιωτικό τομέα έχει ελάχιστη εμπλοκή στην επαναχρησιμοποίησή τους.
Συνεργατική χρήση: Εδώ έχουμε συνεργασία μεταξύ παρόχων και χρηστών για τον καθορισμό της
εστίασης των δεδομένων, καθώς και της χρήσης και της ανάλυσης των δεδομένων.
Κατευθυνόμενη χρήση: Εδώ οι κάτοχοι των δεδομένων αναζητούν εταίρους ώστε να καθορίσουν και
να προτεραιοποιήσουν άντληση συγκεκριμένου είδους αξίας από τα δεδομένα.
Η προσβασιμότητα (accessibility) αναφέρεται στους όρους πρόσβασης σε ιδιόκτητα δεδομένα από
εξωτερικούς φορείς. Διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
Ελεύθερη πρόσβαση: Οι συλλογικότητες σε αυτή την κατηγορία θέτουν λίγους περιορισμούς και ενίοτε
επιτρέπουν και στον γενικό πληθυσμό να δει ή να κατεβάσει κάποια σύνολα δεδομένων.
Περιορισμένη πρόσβαση: Οι συλλογικότητες σε αυτή την κατηγορία επιτρέπουν μόνο σε
καθορισμένους φορείς να έχουν πρόσβαση σε εταιρικά δεδομένα.
Με βάση αυτή την κατηγοριοποίηση, μπορούμε να διακρίνουμε τις δράσεις συλλογικοτήτων
δεδομένων σε έξι κατηγορίες, όπως φαίνεται στον Πίνακα 9.3. Οι κατηγορίες αυτές είναι:
Δημόσιες Διεπαφές (Public Interfaces). Οι εταιρείες παρέχουν κάποια σύνολα δεδομένων
επιτρέποντας τη χρήση τους από εξωτερικούς ενδιαφερόμενους. Οι σχετικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν
τα ΑΡΙ και τις πλατφόρμες δεδομένων που έχουμε ήδη αναλύσει. Για παράδειγμα, η Numina είναι μια
νεοσύστατη εταιρεία η οποία προσφέρει δεδομένα για ανθρώπους, οχήματα και δρόμους με τη χρήση ενός
δικτύου αισθητήρων που έχει αναπτύξει σε στύλους φωτισμού. Τα δεδομένα αυτά παρέχονται μέσω ενός
ΑΡΙ.175 Ως άλλο παράδειγμα, το Waze είναι μια εφαρμογή που παρέχει πληροφορίες κίνησης εμπλουτισμένες
με στοιχεία που έχουν προσθέσει άλλοι χρήστες, π.χ. για καθυστερήσεις, ατυχήματα κ.λπ. Το Waze
συνεργάζεται με πολλούς δημόσιους φορείς σε όλο τον κόσμο προσφέροντας τα δεδομένα κίνησης που έχει
με στόχο τη βελτίωση των συγκοινωνιών.176
Έμπιστος Ενδιάμεσος (Trusted Intermediary). Εδώ οργανισμοί υποστηρίζουν τη συνεργασία μεταξύ
των εταιρικών δεδομένων και των χρηστών τους από τον δημόσιο τομέα, την ακαδημαϊκή κοινότητα ή την
κοινωνία των πολιτών. Οι σχετικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν τη μεσιτεία δεδομένων (data brokerage) και
τα έργα αναλυτικής τρίτων (third-party analytics projects). Παράδειγμα μεσίτη δεδομένων αποτελεί το Yale
University Open Data Access (YODA),177 που συγκεντρώνει κλινικά δεδομένα τα οποία διαθέτει σε ερευνητές
εντός και εκτός του πανεπιστημίου με βάση τις σχετικές άδειες χρήσης. Παράδειγμα έργου αναλυτικής
δεδομένων αποτελούν οι δράσεις της Flowminder, μιας σουηδικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης (ΜΚΟ), η
175
https://numina.co/api/
176
https://www.waze.com/wazeforcities
177
https://yoda.yale.edu/welcome-yoda-project

οποία μεταξύ άλλων έχει επεξεργαστεί ανωνυμοποιημένα δεδομένα κίνησης από εταιρείες κινητής
τηλεφωνίας στη Ναμίμπια και έχει δώσει στοιχεία σε άλλες ΜΚΟ με στόχο την εξάλειψη της ελονοσίας.178
Διαμοιρασμός δεδομένων (Data Pooling). Οι εταίροι συμφωνούν να δημιουργήσουν μια ενοποιημένη
παρουσίαση των συνόλων δεδομένων ως μια συλλογή που είναι προσβάσιμη από πολλούς χρήστες. Οι
τρέχουσες σχετικές προσεγγίσεις είναι ο δημόσιος διαμοιρασμός δεδομένων και ο εμπιστευτικός
διαμοιρασμός δεδομένων. Στον δημόσιο διαμοιρασμό δεδομένων οι πάροχοι δεδομένων είναι
συγκεκριμένοι, αλλά οποιοσδήποτε μπορεί να έχει πρόσβαση στα δεδομένα. Παράδειγμα αποτελεί το Global
Fishing Watch, όπου το στίγμα μεγάλων ψαράδικων συγκεντρώνεται από εταιρείες και διατίθεται σε
οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο.179 Στον ιδιωτικό διαμοιρασμό δεδομένων τόσο οι πάροχοι δεδομένων όσο
και όσοι έχουν πρόσβαση είναι συγκεκριμένοι. Για παράδειγμα το Magic Box της UNICEF συγκεντρώνει
δεδομένα από διάφορες εταιρείες, π.χ. Telefonica, Google, IBM, Amadeus, Red Hat, τα οποία χρησιμοποιούν
δικοί τους χρήστες για την αντιμετώπιση ανθρωπιστικών κρίσεων.180
Σύμπραξη έρευνας και ανάλυσης (Research and Analysis Partnerships). Εδώ οι επιχειρήσεις
συνεργάζονται κατευθείαν με δημόσιους φορείς και μοιράζονται με αυτούς εταιρικά δεδομένα με στόχο τη
δημιουργία νέας γνώσης με αξία για το γενικό καλό. Οι σχετικές τρέχουσες προσεγγίσεις είναι οι μεταφορές
δεδομένων και οι υποτροφίες δεδομένων. Παράδειγμα μεταφοράς δεδομένων αποτελεί το Dutch Consumer
Price Index, όπου αλυσίδες σουπερμάρκετ σύμπραξαν με τη στατιστική υπηρεσία της Ολλανδίας για τη
δημιουργία του Consumer Price Index (CPI), που μετράει τη διακύμανση τιμών και κατόπιν τον πληθωρισμό.
Υποτροφίες για αναλυτική δεδομένων δίνουν πολλές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των Google,181
Amazon Web Services182 και ΙΒΜ.183
Έπαθλα και Προκλήσεις (Prizes and Challenges). Οι εταιρείες διαθέτουν τα δεδομένα τους σε
συμμετέχοντες που ανταγωνίζονται για την ανάπτυξη εφαρμογών, την επίλυση προβλημάτων, τον έλεγχο
υποθέσεων ή την καινοτόμο χρήση δεδομένων για το κοινό καλό και την παροχή επιχειρηματικής αξίας. Οι
σχετικές τρέχουσες προσεγγίσεις είναι οι προκλήσεις ανοικτής καινοτομίας και οι στοχευμένες προκλήσεις
καινοτομίας. Στις προκλήσεις ανοικτής καινοτομίας παρέχονται τα δεδομένα από εταιρείες για χρήση από
οποιονδήποτε στα πλαίσια κάποιου διαγωνισμού επίλυσης ενός προβλήματος. Παράδειγμα αποτελούν οι
διαγωνισμοί της πλατφόρμας Kaggle που έχουν χρησιμοποιήσει επιχειρήσεις όπως οι Netflix, Google
Research και Lyft με στόχους μεταξύ άλλων την εύρεση καινοτόμων λύσεων στην αναγνώριση αντικειμένων
από αυτοκινούμενα οχήματα κ.ά. Στις στοχευμένες προκλήσεις καινοτομίας παρέχονται τα δεδομένα από
εταιρείες για χρήση από συγκεκριμένους εταίρους, ενώ μπορεί να δοθεί και πρόσβαση σε πιο ευαίσθητα
δεδομένα, εάν χρειαστεί. Παράδειγμα αποτελούν οι προκλήσεις Türk Telekom Data for Refugees (D4R), όπου
η εταιρεία τηλεπικοινωνιών Türk Telekom διέθεσε σε ΜΚΟ ανωνυμοποιημένα δεδομένα από 3,5
εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες για την εύρεση τρόπων βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσής τους.
Δημιουργία Ευφυΐας (Intelligence Generation). Οι εταιρείες δημιουργούν εσωτερικά αναλύσεις και
εργαλεία με βάση τα δεδομένα και ανακοινώνουν τα αποτελέσματα στο ευρύ κοινό. Για παράδειγμα,
εταιρείες όπως η ισπανική τράπεζα BBVA, το Mastercard Center for Inclusive Growth και το JP Morgan Chase
Institute χρησιμοποιούν δεδομένα για την παραγωγή αναφορών ενδιαφέροντος για εξωτερικούς φορείς.
Το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων αποτελεί σημαντική πολιτική προτεραιότητα σε πολλές χώρες στον
κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μετά από εκτενείς συζητήσεις των κρατών μελών είχε καταλήξει σε μια οδηγία
το 2013 για την αξιοποίηση των δεδομένων του δημοσίου (PSI directive), την οποία επικαιροποίησε το 2019
(open data directive). Η Ελλάδα από το 2014 έχει ενσωματώσει την πρώτη οδηγία στο εθνικό δίκαιο. Πλέον,
178
https://datacollaboratives.org/cases/tracking-malaria-in-namibia-with-cell-phone-data.html
179
https://datacollaboratives.org/cases/global-fishing-watch.html
180
https://www.unicef.org/innovation/Magicbox
181
https://blog.google/outreach-initiatives/google-org/googleorg-fellowship/
182
https://fellowship.azavea.com/about/
183
https://research.ibm.com/science-for-social-good/

το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων είναι στενά συνδεδεμένο με τις δράσεις Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης και Ηλεκτρονικής Συμμετοχής.
Το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων έχει πολλά δυνητικά οφέλη, με προεξέχοντα τη διαφάνεια
και την οικονομική ανάπτυξη μέσω της αξιοποίησης του μεγάλου όγκου των δεδομένων που παράγει το
δημόσιο. Ωστόσο, έχει να αντιμετωπίσει και μια σειρά από προκλήσεις που σχετίζονται με την κουλτούρα,
την οργάνωση, την τεχνολογία, τους διαθέσιμους πόρους κ.ά.
Η αρχική αντίληψη ήταν ότι το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων θα οδηγούσε σε μεγάλη
αξιοποίησή τους από ενδιαφερόμενους πολίτες και επιχειρήσεις. Σύντομα ωστόσο έγινε σαφές ότι το
άνοιγμα των δεδομένων από μόνο του δεν επαρκεί για την επιτυχή χρησιμοποίηση και αξιοποίησή τους.
Αντίθετα, απαιτείται να πληρούνται μια σειρά από συνθήκες ώστε τα προγράμματα ανοικτών δεδομένων να
είναι επιτυχημένα. Μια σημαντική σχετική δράση είναι αυτή της δημιουργίας ενός οικοσυστήματος γύρω
από το άνοιγμα των κυβερνητικών δεδομένων. Αυτό το οικοσύστημα θα αποτελείται από παρόχους
δεδομένων, π.χ. δημόσιους φορείς, και χρήστες ή ενδιαφερόμενους, π.χ. επιχειρήσεις, ΜΚΟ, πολίτες,
ερευνητές και ακαδημαϊκούς κ.λπ. Το οικοσύστημα αυτό θα πρέπει να συναποφασίζει για τα δεδομένα που
πρέπει να ανοίξουν, για τη μορφή και τη δομή τους, την άδεια χρήσης και τις λοιπές σχετικές πληροφορίες
που πρέπει να παρθούν ώστε το εγχείρημα να είναι επιτυχημένο.

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2003). Οδηγία 2003/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και
του Συμβουλίου, της 17ης Νοεμβρίου 2003, για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου
τομέα. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32003L0098&from=en
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2019). Οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
και του Συμβουλίου της 20ής Ιουνίου 2019 για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση
πληροφοριών του δημόσιου τομέα (αναδιατύπωση). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32019L1024&from=EN
Deloitte (2012). Open data Driving growth, ingenuity and innovation. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από
https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/uk/Documents/deloitte-analytics/open-data-
driving-growth-ingenuity-and-innovation.pdf
GovLab (2019). Data Collaboratives. Leveraging Private Data for Public Good: A Descriptive Analysis and
Typology of Existing Practices. Ανακτήθηκε 2 Δεκεμβρίου 2022, από https://github.com/GovLab/data-
collaboratives/raw/master/source/static/files/existing-practices-report.pdf
GovLab (2021). The Third Wave of Open Data Toolkit. Ανακτήθηκε 2 Δεκεμβρίου 2022, από
https://opendatapolicylab.org/third-wave-of-open-data/
Janssen, Μ., Charalabidis, Υ., & Zuiderwijk, Α. (2012). Benefits, Adoption Barriers and Myths of Open Data and
Open Government. Information Systems Management 29(4), 258-268. DOI:
10.1080/10580530.2012.716740
United Nations ESCWA (2021a). Open Government Open Data Toolkit. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από
https://archive.unescwa.org/publications/open-government-open-data-toolkit
World Bank (n.d.). Open Data Essentials. Ανακτήθηκε 16 Οκτωβρίου 2022, από
http://opendatatoolkit.worldbank.org/en/essentials.html

Ο φορέας που ασχολείται εντατικά με την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού για τα ανοικτά δεδομένα είναι
το Open Data Institute (ODI) με έδρα το Λονδίνο. Το ODI παρέχει εκπαιδευτικό υλικό σε ιδιαίτερα απλή και
κατανοητή γλώσσα μέσα από την ιστοσελίδα του. Το υλικό αυτό έχει αναπτυχθεί και βελτιωθεί στα πλαίσια
διαφόρων έργων, όπως για παράδειγμα το «ODEdu-Innovative Open Data Education and Training based on
PBL and Learning Analytics» (ODEdu), το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Erasmus+ της
Ευρωπαϊκής Ένωσης και συντονίστηκε από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με εταίρους μεταξύ άλλων και το
ODI, καθώς και το υλικό που είναι διαθέσιμο στην ευρωπαϊκή πύλη ανοικτών δεδομένων. Μπορείτε να βρείτε
σχετικό υλικό εδώ:
• http://training.theodi.org/InADay/#/id/co-01. Open Data in a Day. Εκπαιδευτικό υλικό του ODI.
• https://data.europa.eu/en/training/elearning. Δεκαέξι μαθήματα στα ανοικτά δεδομένα από την
ευρωπαϊκή πύλη ανοικτών δεδομένων.
• https://theodi.org/courses. Όλο το εκπαιδευτικό υλικό και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που
προσφέρει στα ανοικτά δεδομένα το ODI.
Χρήσιμο υλικό υπάρχει επίσης στους παρακάτω συνδέσμους:
• https://datahandbook.lab.imedd.org/el/
• https://datajournalism.com/read/handbook/two (The Data Journalism Handbook 2)

• https://okfn.org/ (Open Knowledge Foundation)
• http://opendatahandbook.org/guide/el/what-is-open-data/ (okfn open data handbook)
• https://moodle.gov30.eu/ (υπάρχει μάθημα για ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα)

Ανοικτά δεδομένα είναι:
a. Ένα κομμάτι δεδομένων ή περιεχομένου που είναι ανοικτό για χρήση, επαναχρησιμοποίηση
και διανομή.
b. Ένα κομμάτι δεδομένων ή περιεχομένου που είναι ανοικτό για κάθε χρήση, με εξαίρεση τις
εμπορικές.
c. Ένα κομμάτι δεδομένων ή περιεχομένου που βρίσκεται στο διαδίκτυο.
d. Ένα κομμάτι δεδομένων ή περιεχομένου αδιευκρίνιστου ιδιοκτήτη.
Η σωστή απάντηση είναι η a. Δείτε τον σχετικό ορισμό.
Μια γνωστή πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων είναι το:
a. Signavio.
b. SAP S/4 HANA.
c. WordPress.
d. CKAN.
Η σωστή απάντηση είναι η d. Το a είναι πλατφόρμα μοντελοποίησης διαδικασιών, το b είναι ERP, ενώ το c
είναι σύστημα διαχείρισης περιεχομένου. Αν και το WordPress μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διαχείριση
ανοικτών δεδομένων, το ckan είναι κατασκευασμένο ειδικά για τον σκοπό αυτό, και συνεπώς μπορεί να
χαρακτηριστεί ως «πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων».

Κεφάλαιο 10 Ανοικτά Κυβερνητικά Δεδομένα: Απόκτηση, Καθαρισμός,
Παρουσίαση και Εκμετάλλευση
Σύνοψη
Οι βασικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται από τους χρήστες των ανοικτών κυβερνητικών
δεδομένων σχετίζονται με την απόκτηση, τον καθαρισμό, την παρουσίαση των δεδομένων και την εμπορική
εκμετάλλευσή τους. Η απόκτηση των δεδομένων περιλαμβάνει μια αξιολόγηση της χρηστικότητάς τους,
καθώς και κατανόηση ότι τα ανοικτά δεδομένα μπορεί να διατίθενται σε μια πύλη δεδομένων ως αρχεία,
αλλά επίσης μπορεί να διατίθενται μέσω μιας προγραμματιστικής διεπαφής εφαρμογής (Application
Programming Interface). Ο καθαρισμός των δεδομένων προϋποθέτει κατανόηση των πιο σημαντικών
προβλημάτων των ανοικτών δεδομένων, καθώς και εργαλείων που μπορεί να βοηθήσουν στη διόρθωσή τους.
Η παρουσίαση των δεδομένων περιλαμβάνει παραδείγματα και καλές πρακτικές αφήγησης μιας ιστορίας με
βάση τα δεδομένα. Η εμπορική εκμετάλλευση των δεδομένων προϋποθέτει κριτική αξιολόγηση της πρότασης
αξίας και επιλογή κατάλληλου μοντέλου χρέωσης. Τέλος, σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται πύλες στην
Ελλάδα και στο εξωτερικό οι οποίες περιέχουν ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα.
Το κεφάλαιο αυτό προϋποθέτει βασική κατανόηση των ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων που παρέχεται
στο προηγούμενο κεφάλαιο.
• απαριθμείτε τις ενέργειες που είναι διαθέσιμες για την απόκτηση ανοικτών κυβερνητικών
δεδομένων,
• παρουσιάζετε τις βασικές τεχνικές καθαρισμού δεδομένων και τα συνηθέστερα προβλήματα
σε αυτά,
• απεικονίζετε και να παρουσιάζετε βασικά ευρήματα από την ανάλυση των ανοικτών
δεδομένων,
• παρουσιάζετε τις βασικές πλατφόρμες ανοικτών δεδομένων.
Σε αυτό το κεφάλαιο περνάμε στην πλευρά των χρηστών (ή καταναλωτών), δηλαδή των πολιτών και των
επιχειρήσεων που ενδιαφέρονται να αξιοποιήσουν τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα. Παρουσιάζουμε τις
δικές τους δραστηριότητες σχετικά με την αξιοποίηση των δεδομένων. Μένουμε ιδιαίτερα σε τρεις σχετικές
δραστηριότητες: απόκτηση των δεδομένων, καθαρισμός των δεδομένων και παρουσίαση των δεδομένων.
Ξεκινώντας από την απόκτηση των δεδομένων, παρουσιάζουμε ενέργειες σε δύο σημαντικές σχετικές
υποπεριοχές. Αρχικά παρουσιάζουμε ενέργειες που σχετίζονται με την αξιολόγηση της χρηστικότητας των
δεδομένων. Αυτές περιέχουν έλεγχο της άδειας των δεδομένων, έλεγχο της χρηστικότητάς τους και τέλος
έλεγχο της ανοικτότητάς τους. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τρόπους εύρεσης δεδομένων που είναι «κρυφά»
με την έννοια ότι δεν διατίθενται σε μια πύλη δεδομένων ως αρχεία, αλλά αντίθετα διατίθενται μέσω μιας
προγραμματιστικής διεπαφής εφαρμογής (Application Programming Interface).
Έχοντας αποκτήσει τα δεδομένα, η επόμενη δραστηριότητα είναι ο καθαρισμός των δεδομένων. Για
τον σκοπό αυτό μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ειδικό λογισμικό, όπως το Open Refine, το οποίο μας βοηθά
να εντοπίσουμε τα πιο σημαντικά προβλήματα των ανοικτών δεδομένων και να προχωρήσουμε στη
διόρθωσή τους. Η επόμενη δραστηριότητα σχετίζεται με την παρουσίαση των δεδομένων. Για να γίνει
κατανοητή η αξία της κατάλληλης παρουσίασης των δεδομένων, δίνονται σχετικά παραδείγματα και
παρουσιάζονται οι κλάδοι της δημοσιογραφίας δεδομένων και της επιστήμης δεδομένων ως αναδυόμενες

περιοχές με έντονο σχετικό ενδιαφέρον. Σε αυτή τη λογική, παρουσιάζονται επίσης καλές πρακτικές
αφήγησης μιας ιστορίας με βάση τα δεδομένα. Η επόμενη δραστηριότητα σχετίζεται με την εκμετάλλευση
των δεδομένων. Εδώ παρουσιάζουμε χρήσιμες πληροφορίες για όσους ενδιαφέρονται για την εμπορική
αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων από έναν οργανισμό. Τέλος, σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται
πύλες στην Ελλάδα και το εξωτερικό οι οποίες παρέχουν ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα.
10.2 Απόκτηση Δεδομένων

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε ζητήματα που άπτονται θεμάτων απόκτησης ανοικτών δεδομένων. Εδώ
μας ενδιαφέρει πρωτίστως η πλευρά του καταναλωτή των ανοικτών δεδομένων, καθώς και οι δυνατότητες
που έχει στη διάθεσή του.
10.2.1 Έλεγχοι πριν την Απόκτηση των Δεδομένων

Πριν περιγράψουμε συγκεκριμένες τεχνικές απόκτησης και καθαρισμού δεδομένων, παρουσιάζουμε τους
παρακάτω απλούς ελέγχους για να αξιολογήσουμε πόσο χρηστικό είναι ένα σύνολο δεδομένων:
1. Έλεγχος άδειας
Η εύρεση της άδειας για ένα ανοικτό σύνολο δεδομένων μπορεί να είναι ένα από τα πιο δύσκολα βήματα.
Μια ανοικτή άδεια είναι ρητή άδεια χρήσης των δεδομένων τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς
σκοπούς. Κάνουμε τα παρακάτω:
• Ελέγχουμε την καταχώριση μεταδεδομένων σχετικά με τα δεδομένα.
• Ελέγχουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις της ιστοσελίδας ή του ιστοτόπου.
• Κάνουμε κλικ στο αρχείο δεδομένων, μπορεί να υπάρχει ένα αναδυόμενο παράθυρο που να περιέχει
την άδεια.
• Ελέγχουμε μέσα στο ίδιο το αρχείο δεδομένων.
Οι ιστότοποι διαθέτουν πληροφορίες αδειοδότησης με διάφορους τρόπους και ίσως χρειαστεί να
ψάξουμε λίγο σε κάθε ιστότοπο για να τις βρούμε.
2. Έλεγχος χρηστικότητας
Όταν ανακαλύπτουμε ανοικτά δεδομένα στον ιστό, υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούμε
να αξιολογήσουμε πόσο χρησιμοποιήσιμα είναι. Ρωτάμε τον εαυτό μας:
• Είναι αυτή η πιο φιλική προς τον χρήστη μορφή για τη δημοσίευση αυτών των συγκεκριμένων
δεδομένων;
• Το αρχείο φαίνεται να είναι το ίδιο με αυτό που χρησιμοποιεί ο εκδότης;
• Υπάρχουν άλλες πληροφορίες που έχουν προστεθεί από κάποιον άλλο;
3. Έλεγχος ανοικτότητας
Οι ανοικτές μορφές είναι μερικές φορές δύσκολο να εκτιμηθούν. Οι ακόλουθες ερωτήσεις θα μας βοηθήσουν
να καταλάβουμε εάν τα δεδομένα είναι διαθέσιμα σε ανοικτή μορφή:
• Μπορώ να ανοίξω το αρχείο σε περισσότερα από ένα προγράμματα στον υπολογιστή μου και να
βλέπω ακόμα την πλήρη λειτουργικότητά του;
• Όταν κοιτάζω τη μορφή αρχείου (π.χ. CSV) στο διαδίκτυο, αναφέρεται ότι πρέπει να κατεβάσω ένα
συγκεκριμένο πρόγραμμα για να το ανοίξω;
Το CSV είναι η πιο δημοφιλής ανοικτή μορφή και είναι εύκολο να εντοπιστεί. Πολλές ανοικτές πύλες
δεδομένων εκδίδουν επίσης αρχεία Open Document Format (ODF). Αυτά τα αρχεία μπορεί να φαίνονται
ιδανικά για ανοικτά δεδομένα, ωστόσο μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί το εργαλείο που μπορεί να τα
ανοίξει κυρίως από άτομα με μικρή εμπειρία στη χρήση υπολογιστών.

10.2.2 Εύρεση Κρυφών Δεδομένων στον Ιστό
Ο όρος ανοικτά δεδομένα δεν αφορά μόνο σύνολα δεδομένων τα οποία είναι διαθέσιμα για λήψη ως αρχεία.
Στην πραγματικότητα, τα ανοικτά δεδομένα που μπορεί κάποιος να κατεβάσει ως αρχεία αντιπροσωπεύουν
ένα μικρό κλάσμα των διαθέσιμων δεδομένων στο διαδίκτυο. Η πλειονότητα των διαθέσιμων δεδομένων στο
διαδίκτυο είναι κρυμμένη από το ανθρώπινο μάτι. Ωστόσο, οι μηχανές μπορούν να βρουν και να διαβάσουν
αυτά τα δεδομένα. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι, ενώ μπορούμε να εξάγουμε κρυφά δεδομένα, αυτό δεν
κάνει τα δεδομένα ανοικτά. Θα πρέπει πάντα να ελέγχουμε τους όρους χρήσης και τις άδειες χρήσης του
ιστοτόπου πριν συλλέξουμε ή χρησιμοποιήσουμε δεδομένα για οποιονδήποτε σκοπό. Είναι σημαντικό να
είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τις άδειες χρήσης, καθώς ακόμη και σε επίσημες κυβερνητικές πύλες
μπορεί η άδεια να μην είναι ξεκάθαρα διατυπωμένη ή να υπάρχουν διαφορές. Για παράδειγμα, είναι πιθανόν
να εμφανίζεται στην πύλη ανοικτών δεδομένων μια άδεια χρήσης, ενώ στη σελίδα που παρέχει συγκεκριμένα
σύνολα δεδομένων να εμφανίζεται μια διαφορετική άδεια χρήσης.
Ορισμένοι ιστότοποι έχουν δημιουργηθεί για να προσφέρουν έναν τρόπο εξαγωγής δεδομένων
προσθέτοντας μια επέκταση στη διεύθυνση URL της ιστοσελίδας που βλέπετε. Για τέτοιους ιστότοπους, οι
οποίοι συνήθως ανήκουν σε οργανισμούς που δημοσιεύουν και ανοικτά δεδομένα προς λήψη, η προσθήκη
της σωστής επέκτασης θα ενεργοποιήσει τη λήψη αυτής της σελίδας σε μορφή δεδομένων, σε αντίθεση με
τη μορφή του προγράμματος περιήγησης (browser). Μπορούμε να δούμε τα δεδομένα με πιο κατανοητή
μορφή, αν αντιγράψουμε και επικολλήσουμε τον κώδικα (ή το URL) σε ένα σχετικό πρόγραμμα, όπως το
jsonlint.com.
Ορισμένοι ιστότοποι ή υπηρεσίες ιστού παρέχουν μια μηχαναγνώσιμη διεπαφή ή API για την
αναζήτηση και την πρόσβαση στα δεδομένα τους. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν τα Opencorporates
(ανοικτό), OpenStreetMap (ανοικτό), Twitter (όχι εντελώς ανοικτό), Flickr (κάποιο περιεχόμενο ανοικτό),
LinkedIn (δεν είναι ανοικτό), Διαύγεια (ανοικτό) και EU Data Portal (ανοικτό). Οι περισσότερες από αυτές τις
υπηρεσίες χρησιμοποιούν ένα API που βασίζεται στο διαδίκτυο. Μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα μιας
κλήσης σε ένα ΑΡΙ μέσα από έναν φυλλομετρητή χρησιμοποιώντας μια κατάλληλη επέκταση. Τέτοιες
υπηρεσίες είναι:
• Twitter Archiver: Επέκταση του Google Chrome.
• Postman: Επέκταση του Google Chrome. Θα δούμε περισσότερα στο επόμενο κεφάλαιο.
• RESTclient: Επέκταση του Firefox.
10.3 Καθαρισμός Δεδομένων

Παρόλο που τα δεδομένα μπορεί να είναι επαρκώς διαχειρίσιμα, συχνά ένα ακατέργαστο σύνολο δεδομένων
μπορεί να είναι γεμάτο με σφάλματα. Τα σφάλματα συχνά δεν παρατηρούνται ούτε από τους εκδότες
δεδομένων, επειδή μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Σε άλλες περιπτώσεις, τα λάθη μπορεί
να είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων λαθών κατά την εισαγωγή δεδομένων, όπως τυπογραφικά λάθη ή
εσφαλμένες συντομογραφίες. Όταν εργαζόμαστε με οποιαδήποτε δεδομένα, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε
πώς να εντοπίσουμε τα σφάλματα και να τα διορθώσουμε για να κάνουμε τα δεδομένα πιο χρήσιμα. Η γνώση
ότι τα δεδομένα μας είναι καθαρά είναι σημαντική για να εξασφαλίσουμε ότι έχουμε ένα αξιόπιστο σημείο
εκκίνησης όταν χρησιμοποιούμε ένα σύνολο δεδομένων και δημιουργούμε νέα αξία από αυτό.
Τα καθαρά δεδομένα είναι δεδομένα που είναι συνεπή, απαλλαγμένα από διπλότυπα και έτοιμα για
κατανάλωση από μηχάνημα. Αν είναι καθαρά, είναι ευκολότερο να συνδυαστούν με διαφορετικά σύνολα
δεδομένων και να προκύψουν βαθύτερες γνώσεις. Υπάρχουν ορισμένα κοινά σφάλματα στα δεδομένα που
πρέπει να προσέχουν οι χρήστες σε οποιοδήποτε σύνολο δεδομένων και αν εργάζονται. Τα πιο συνήθη
σφάλματα είναι:
Λανθασμένες μορφές ημερομηνίας (wrong data formats): Οι ημερομηνίες μπορούν να γραφτούν με
ασυνεπή τρόπο. Οι μεικτές μορφές ημερομηνίας είναι μερικές φορές απλές στον εντοπισμό (π.χ. 8-sep-2023,
αντί για 8/9/2023) και μερικές φορές λιγότερο προφανείς (π.χ. 8/9/2023, αντί για 9/8/2023). Μια άλλη
πρόκληση είναι ότι ορισμένες εφαρμογές, όπως το MS Excel, θα «μαντέψουν» τη μορφή όταν ανοίξει ένα
σύνολο δεδομένων, το οποίο μπορεί να κρύψει τον τρόπο με τον οποίο οι ημερομηνίες είναι πραγματικά

γραμμένες στο αρχείο. Το πιο συνηθισμένο σφάλμα είναι η μεικτή χρήση των αμερικανικών (MM / ΗΗ / ΕΕΕΕ)
και ευρωπαϊκών (ΗΗ / ΜΜ / ΕΕΕΕ) μορφών.
Πολλαπλές αναπαραστάσεις (multiple representations): Οι άνθρωποι συχνά προσπαθούν να
εξοικονομήσουν χρόνο κατά την εισαγωγή δεδομένων με συντομευμένους όρους. Εάν αυτές οι συντμήσεις
δεν είναι συνεπείς, μπορεί να προκαλέσουν σφάλματα στο σύνολο δεδομένων. Οι διαφορές στη χρήση
κεφαλαίων, στα κενά και στα γένη των επιθέτων μπορούν να προκαλέσουν σφάλματα. Για παράδειγμα,
μπορούμε να έχουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ως ΗΠΑ ή ως Η.Π.Α.
Διπλότυπες εγγραφές (duplicate records): Μια διπλότυπη εγγραφή είναι το σημείο όπου το ίδιο
κομμάτι δεδομένων έχει εισαχθεί περισσότερες από μία φορές. Οι διπλότυπες εγγραφές συμβαίνουν συχνά
όταν τα σύνολα δεδομένων έχουν συνδυαστεί ή επειδή δεν ήταν γνωστό ότι υπήρχε ήδη μια καταχώριση
από πριν.
Πλεονάζοντα δεδομένα (redundant data): Τα πλεονάζοντα δεδομένα είναι οτιδήποτε δεν σχετίζεται
με την εργασία μας με το σύνολο δεδομένων. Συχνά έχει δημιουργηθεί ένα σύνολο δεδομένων για
συγκεκριμένο σκοπό που απαιτεί λεπτομέρειες που ίσως δεν χρειαζόμαστε. Τα συνήθη περιστατικά περιττών
δεδομένων περιλαμβάνουν εγγραφές που αντιπροσωπεύουν συνολικά ποσά και επικεφαλίδες.
Μεικτές αριθμητικές κλίμακες (mixed numerical scales): Οι αριθμητικές τιμές σε σύνολα δεδομένων
συχνά χρησιμοποιούν διαφορετικές κλίμακες για να διευκολύνουν τον άνθρωπο να τις διαβάζει. Στα σύνολα
δεδομένων προϋπολογισμού, για παράδειγμα, οι μονάδες δίνονται συχνά σε εκατομμύρια. Το 1.200.000
συχνά γίνεται 1,2 εκ. Ωστόσο, μικρότερα ποσά, όπως 800.000, εξακολουθούν να είναι γραμμένα ολογράφως.
Για ένα μηχάνημα, αυτό σημαίνει ότι δεν διαβάζει το μεγαλύτερο ποσό ως 1,2, το οποίο προκαλεί σφάλματα.
Προσοχή επίσης απαιτείται με το δεκαδικό σημείο του Ηνωμένου Βασιλείου (2.5) και το ευρωπαϊκό δεκαδικό
σημείο (2,5).
Μεικτά εύρη (mixed ranges): Τα δεδομένα μερικές φορές μετριούνται σε εύρη τιμών, όπως το εύρος
ηλικίας ή μισθών. Προκειμένου μια μηχανή να κατανοήσει αυτά τα εύρη, είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε
τις υψηλές και τις χαμηλές τιμές. Για παράδειγμα, το πρόβλημα αυτό προκύπτει εάν συνδέσουμε δύο σύνολα
στατιστικών δεδομένων όπου στο ένα έχει χρησιμοποιηθεί το εύρος ηλικιών 15-30, 31-45 ενώ στο άλλο το
εύρος ηλικιών 21-30, 31-40, 41-50.
Ορθογραφικά λάθη (spelling errors): Τα ορθογραφικά λάθη συχνά είναι δύσκολο να εντοπιστούν σε
πίνακες δεδομένων (tabular). Συνεπώς, πρέπει πάντα να εκτελούμε στα δεδομένα μας έναν ορθογραφικό
έλεγχο για να εντοπίσουμε τυχόν λάθη ορθογραφίας.
Χωρίς καθαρά δεδομένα, δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε πληροφορίες. Υπάρχουν πολλά χρήσιμα
εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν στη διαδικασία καθαρισμού των δεδομένων. Όταν αναζητούμε
σφάλματα στα δεδομένα, μπορεί να χρειαστεί να κατεβάσουμε και να μεταφορτώσουμε σύνολα δεδομένων
σε πολλά εργαλεία για καθαρισμό και επεξεργασία. Είναι επίσης σημαντικό να σημειώσουμε ποιες αλλαγές
έχουν γίνει και να τις μοιραστούμε ανοικτά με άλλους, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να επωφεληθούν από την
εργασία μας, ιδιαίτερα εάν τα δεδομένα που καθαρίζουμε είναι υπάρχοντα ανοικτά δεδομένα που έχουν
δημοσιευτεί.
Για τον καθαρισμό των δεδομένων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ειδικό λογισμικό, όπως το OpenRefine.184
Το Open Refine είναι ένα εργαλείο λογισμικού σχεδιασμένο για να επεξεργάζεται ακαθάριστα δεδομένα. Το
εργαλείο είναι ένα πρόγραμμα περιήγησης βασισμένο σε στήλες που επιτρέπει τη διόρθωση σφαλμάτων σε
ολόκληρο το ανοικτό σύνολο δεδομένων με μια ενέργεια (van Hooland S. et al., 2013). Τα σφάλματα που
μπορούν να διορθωθούν είναι:
• Μορφές ημερομηνιών
• Πολλαπλές αναπαραστάσεις
• Διπλότυπες εγγραφές
• Πλεονάζοντα δεδομένα
• Μεικτές αριθμητικές κλίμακες
• Μεικτά εύρη
184
https://openrefine.org/

Η Εικόνα 10.1 παρουσιάζει ένα παράδειγμα χρήσης του λογισμικού OpenRefine για τον καθαρισμό
δεδομένων που αποκτήθηκαν από το ΑΡΙ του ΕΜΔ-Μίτος. Σε αυτό το παράδειγμα φαίνονται προτάσεις
ομαδοποίησης δεδομένων σε clusters λόγω διαφορών στη διατύπωση-ορθογραφία (π.χ. ΑΜΚΑ ή Α.Μ.Κ.Α),
διαφορών στη χρήση πεζών ή κεφαλαίων γραμμάτων (π.χ. «Φύλλο Μητρώου» ή «φύλλου μητρώου») κ.ά.
Εικόνα 10.1 Χρήση του OpenRefine για καθαρισμό δεδομένων (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
To OpenRefine είναι ένα βασικό εργαλείο για τον καθαρισμό δεδομένων. Ωστόσο, μερικές φορές είναι πιο
εύκολο να διορθώσουμε ορισμένα σφάλματα σε ένα πρόγραμμα υπολογιστικών φύλλων, όπως για
παράδειγμα:
• Ορθογραφικά λάθη
• Πλεονάζοντα δεδομένα
• Αριθμητική επαλήθευση
• Προσδιορισμός μετατοπισμένων δεδομένων
Εκτός από τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον καθαρισμό ανοικτών δεδομένων,
είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τα οφέλη που προσφέρει ο καθαρισμός.
Προτεραιότητα στον καθαρισμό: Εάν τα δεδομένα δεν είναι καθαρά, τότε οι αποφάσεις που
λαμβάνονται βάσει αυτών θα μπορούσαν να είναι λανθασμένες. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τα προϊόντα ή
τις ιδέες που αναπτύσσονται από τα δεδομένα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να έχει αντίκτυπο σε χιλιάδες
ή ακόμα και εκατομμύρια ανθρώπους. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η διαδικασία της προετοιμασίας των
δεδομένων για ανάλυση μπορεί να πάρει από 60% έως και 80% του χρόνου ενός έργου που σχετίζεται με
δεδομένα (data-driven project).185
Βελτίωση χρηστικότητας: Ο διαμοιρασμός ενός καθαρού ανοικτού συνόλου δεδομένων θα
καταστήσει τα δεδομένα πιο εύχρηστα. Εργαλεία όπως το OpenRefine επιτρέπουν τον διαμοιρασμό του
ιστορικού αλλαγών, βοηθώντας να γνωρίζουμε τι έχει καθαριστεί και πώς. Καθιστώντας αυτή τη διαδικασία
ανοικτή, όπως είναι άλλωστε και τα δεδομένα, προσθέτει στη βιωσιμότητα και την εμπιστοσύνη που μπορεί
να θέσει ένας χρήστης σε ένα σύνολο δεδομένων. Υπάρχουν επίσης αναδυόμενες κοινότητες καθαρισμού
185
https://www.ercim.eu/publication/ws-proceedings/12th-EDRG/EDRG12_JeDiRe.pdf

δεδομένων που θα μπορούσαν να υποστηριχθούν πιο ενεργά, όπως κοινότητες OpenStreetMap (π.χ.
Denmark Community Wiki).
Ανακαλύψτε τις ιδέες: Πολλά εργαλεία καθαρισμού δεδομένων, όπως το OpenRefine, βοηθούν να
συνδυάσουμε και να εμπλουτίσουμε σύνολα δεδομένων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανακαλύψεις
πολύτιμων ιδεών. Για παράδειγμα, ο εμπλουτισμός ενός συνόλου δεδομένων186 που αναφέρεται σε
επιχειρήσεις (με όνομα ή κάποιο άλλο αναγνωριστικό στοιχείο) μπορεί να μας ενημερώσει εάν η επιχείρηση
εξακολουθεί να διαπραγματεύεται στο χρηματιστήριο, καθώς και την τρέχουσα οικονομική της θέση.
10.4 Παρουσίαση Δεδομένων

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζουμε ζητήματα που άπτονται θεμάτων παρουσίασης ανοικτών δεδομένων. Και
εδώ μας ενδιαφέρει πρωτίστως η πλευρά του καταναλωτή των ανοικτών δεδομένων, καθώς και οι
δυνατότητες που έχει στη διάθεσή του. Η αφήγηση ιστοριών δεδομένων (data stories) και η ραγδαία
ανάπτυξη του τομέα της επιστήμης δεδομένων καθιστούν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την περιοχή αυτή. Θα
πρέπει φυσικά να σημειώσουμε ότι η παρουσίαση δεδομένων αποτελεί μία μόνο πιθανή δραστηριότητα από
όσες μπορούν να γίνουν στα πλαίσια της αξιοποίησης των δεδομένων. Άλλες δραστηριότητες σχετίζονται με
την αναλυτική δεδομένων (data analytics), η οποία μπορεί να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές ανάλογα
με τη φύση των δεδομένων, ενώ είναι ιδιαίτερα συχνό το φαινόμενο τα κυβερνητικά ανοικτά δεδομένα να
συνδυάζονται με άλλα δεδομένα με στόχο την υποστήριξη αποφάσεων, την ανάπτυξη εφαρμογών, την
επικοινωνία κ.λπ.
10.4.1 Σχετικοί Κλάδοι και Παραδείγματα

Δύο κλάδοι με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην παρουσίαση δεδομένων είναι η επιστήμη των δεδομένων και η
δημοσιογραφία δεδομένων. Καθένας παρουσιάζεται συνοπτικά στη συνέχεια.
Η Επιστήμη των Δεδομένων (Data Science)
Η ανάπτυξη του παγκόσμιου ιστού οδήγησε σε μια εκθετική αύξηση του αριθμού των δεδομένων που
παράγονται και διανέμονται από τις επιχειρήσεις και τους ανθρώπους. Στα τέλη της δεκαετίας του 2000,
εταιρείες όπως το LinkedIn, το PayPal και η IBM άρχισαν να χρησιμοποιούν τα δεδομένα ως τρόπο παραγωγής
νέων στοιχείων, ανάλυσης συμπεριφοράς και λήψης αποφάσεων.
Αυτό το είδος ανάλυσης δεδομένων είναι πλέον κάτι συνηθισμένο στους περισσότερους οργανισμούς.
Ωστόσο, η αποτελεσματική αξιοποίηση των δεδομένων απαιτεί κάτι διαφορετικό από την παραδοσιακή
στατιστική επιστήμη. Αυτό το οποίο διαφοροποιεί την επιστήμη δεδομένων από τη στατιστική είναι ότι η
επιστήμη δεδομένων ακολουθεί μια ολιστική προσέγγιση. Ανακαλύπτουμε ολοένα και περισσότερα
δεδομένα στο διαδίκτυο και αλλού. Οι επιστήμονες των δεδομένων εμπλέκονται στη συλλογή δεδομένων,
την επεξεργασία τους, τη δημιουργία ενός θέματος βασισμένου σε αυτά τα δεδομένα και την παρουσίαση
αυτού του θέματος σε άλλους.
Οι επιστήμονες των δεδομένων (data scientists) είναι ερευνητές και αφηγητές ιστοριών του σύγχρονου
κόσμου, και βοηθούν επιχειρήσεις, νεοσύστατες επιχειρήσεις (startups) και κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο
να βρουν στοιχεία για τη λήψη καλύτερων αποφάσεων.
Η δημοσιογραφία των δεδομένων (data journalism)
Τα δεδομένα επιτρέπουν και σε άλλα παραδοσιακά πεδία να βελτιώσουν τον τρόπο με τον οποίο
λειτουργούν. Η εφαρμογή δεξιοτήτων δεδομένων στη δημοσιογραφία επιτρέπει στους παραδοσιακούς
ερευνητές ιστοριών να προσθέσουν κύρος στα ευρήματά τους και να αυξήσουν το εύρος των πηγών τους.
Η έλευση του ιστού και εξελίξεις όπως τα ανοικτά δεδομένα σημαίνουν ότι όλο και περισσότερα
δεδομένα δημοσιεύονται από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις. Αυτό επιτρέπει στους δημοσιογράφους και σε
άλλα άτομα να διερευνήσουν μία ποικιλία από σύνολα δεδομένων για να βρουν μια ιστορία,
χρησιμοποιώντας τα δεδομένα ως κύρια πηγή πληροφορίας και όχι ως δευτερεύουσα πηγή.
186
Μπορείτε να δείτε περισσότερα για τον εμπλουτισμό εδώ:
http://training.theodi.org/resources/odt/Enrichingdata.pdf

Η δημοσιογραφία των δεδομένων είναι ένας σχετικά νέος τομέας, αλλά διαδραματίζει ολοένα και
σημαντικότερο ρόλο στη διασφάλιση ότι η σύγχρονη δημοσιογραφία είναι διαφανής και βασισμένη σε
γεγονότα. Σημαντικό σχετικό υλικό αποτελεί το The Data Journalism Handbook,187 το οποίο έχει επίσης
μεταφραστεί στα ελληνικά.188
Παράδειγμα: Προκάλεσε η φτώχεια τις εξεγέρσεις στην Αγγλία το 2011;
Το έτος 2011, ένα σημαντικό θέμα ειδήσεων αποτέλεσαν οι εξεγέρσεις στην Αγγλία. Ένα από τα ερωτήματα
που μπορεί να θέσει κανείς είναι: «Προκάλεσε άραγε η φτώχεια τις εξεγέρσεις;». Υπάρχουν πολλά διαθέσιμα
δεδομένα που θα μπορούσαν να δώσουν απαντήσεις, όπως ο διαδραστικός χάρτης των επιπέδων φτώχειας
και των διευθύνσεων των υπόπτων που χρησιμοποιήθηκε από την Guardian στη σχετική ιστοσελίδα της.189
Παράδειγμα: Θνησιμότητα του βρετανικού στρατού

Ένα από τα πρώτα παράδειγμα διερεύνησης και αφήγησης δεδομένων είναι η έκθεση της Florence
Nightingale «Η θνησιμότητα του αγγλικού στρατού», που δημοσιεύθηκε το 1858. Στην έκθεσή της προς το
κοινοβούλιο, χρησιμοποίησε εικόνες με γραφικά για να υποστηρίξει βελτιώσεις στις υπηρεσίες υγείας για
τον βρετανικό στρατό. Το πιο διάσημο είναι το «coxcomb» της (Εικόνα 10.2), ένα σπειροειδές σχήμα με
κυκλικούς τομείς, που ο καθένας αντιπροσωπεύει τους θανάτους ανά μήνα, υπογραμμίζοντας ότι η μεγάλη
πλειονότητα των θανάτων ήταν από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν και όχι από σφαίρες.
Εικόνα 10.2 Αιτίες θνησιμότητας στον στρατό190(ελεύθερη προς χρήση).
Παράδειγμα: £200 εκ. εξοικονόμηση για το NHS

Η εταιρεία Mastadon C, σε συνεργασία με το Open Data Institute (ODI), εντόπισε ότι, εάν τα γενόσημα
φάρμακα μπορούσαν να συνταγογραφηθούν αντί των επώνυμων φαρμάκων (και τα δύο εξίσου ασφαλή και
αποτελεσματικά), το εθνικό σύστημα υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (NHS) θα μπορούσε να εξοικονομήσει
200 εκατομμύρια λίρες σε έναν χρόνο. Αυτό το ανακάλυψαν αναλύοντας 37 εκ. δεδομένα
187
https://datajournalism.com/read/handbook/two
188
https://datahandbook.lab.imedd.org/el/
189
http://www.theguardian.com/data
190
https://www.maharam.com/stories/sherlock_florence-nightingales-rose-diagram

συνταγογραφήσεων φαρμάκων με το συστατικό στατίνη σε διάφορες περιοχές της Αγγλίας. Η Εικόνα 10.3
δείχνει το ποσοστό συνταγογραφούμενης στατίνης ανά περιοχή.
Εικόνα 10.3 Ποσοστό συνταγογραφούμενης στατίνης ανά περιοχή στο ΗΒ (Πηγή: ελεύθερο υλικό του έργου ODEdu).
10.4.2 Αφήγηση Ιστορίας

Οι οπτικοποιήσεις δεδομένων μπορούν να είναι ένας ισχυρός τρόπος για να δώσουν «ζωή» στα δεδομένα,
βοηθώντας τους άλλους να βγάλουν νόημα από τα δεδομένα. Αλλά για να προσθέσουμε περιεχόμενο στην
απεικόνιση, να οικοδομήσουμε μια ιστορία για να τη μοιραστούμε και να τη διαδώσουμε ευρέως ώστε να
έχουμε το μέγιστο αντίκτυπο, οι οπτικοποιήσεις θα πρέπει να συνοδεύονται από μια γραπτή αφήγηση.
Υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη γραπτού λόγου. Όταν θέλουμε να επικοινωνήσουμε μια ιστορία,
πρέπει να αποφασίσουμε πώς θέλουμε να τη μοιραστούμε και ποιος θέλουμε να αποτελέσει το κοινό μας.
Ίσως η ιστορία των δεδομένων μας να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης έρευνας. Σε αυτή την περίπτωση,
μπορεί να θέλουμε να γράψουμε ένα επιστημονικό άρθρο ή ακόμη και ένα βιβλίο. Ωστόσο, τα άρθρα και τα
βιβλία είναι μια τεράστια επένδυση χρόνου και θα διαβαστούν μόνο από εκείνους που ενδιαφέρονται ήδη
για το ειδικό μας θέμα. Για να μεγιστοποιήσουμε τον αντίκτυπο και την εμβέλειά μας, η ιστορία μας πρέπει
εύκολα να διαμοιράζεται, να αναζητείται και να είναι συνοπτική.
Στη συνέχεια θα επικεντρωθούμε στη σύνταξη επιγραμμικών άρθρων και blog για να μοιραστούμε τα
ευρήματά μας, να δώσουμε ένα πλαίσιο στις απεικονίσεις μας και να αφηγηθούμε την ιστορία μας. Πολλές
επιχειρήσεις και οργανισμοί επενδύουν τώρα στο blogging ως μια ευέλικτη μορφή επικοινωνίας ιδεών, έργων
και ειδήσεων στο ευρύτερο κοινό. Όταν είναι καλά δομημένες και στοχευμένες, μπορούν να προσελκύσουν
την ευρεία ανάγνωση και να βοηθήσουν στη βελτίωση του προφίλ του οργανισμού. Από την άλλη πλευρά,
εάν δεν είναι καλά δομημένες, μπορούν να απομακρύνουν τους ανθρώπους, ακόμη και να θέσουν σε κίνδυνο
τη φήμη του οργανισμού.
Για να εξασφαλίσουμε ότι το blogpost ή το άρθρο μας είναι καλά δομημένο και ελκυστικό, είναι
σημαντικό να αφιερώσουμε χρόνο για να σχεδιάσουμε και να πλαισιώσουμε την ιστορία σας. Πριν αρχίσουμε
να γράφουμε, μπορούμε να ακολουθήσουμε τα παρακάτω τρία βήματα:
Καθορισμός δομής ιστορίας. Μπορούμε να γράψουμε μια περίληψη της ιστορίας μας με τα κύρια
σημεία που θέλουμε να καλύψει. Είναι χρήσιμο να χρησιμοποιούμε bullet για αυτό, φροντίζοντας να
καλύψουμε την αρχή, τη μέση και το τέλος. Μπορούμε να τα προσαρμόσουμε αυτά αργότερα, αφού

συγκεντρώσουμε τους πόρους μας, αλλά θα μας βοηθήσει να έχουμε αυτό ως βάση για να συνεχίσουμε στο
στάδιο της σύνταξης.
Συγκέντρωση των πηγών. Αφού ορίσουμε τη δομή του, μπορούμε να αρχίσουμε να συγκεντρώνουμε
τις πηγές που απαιτούνται. Θα χρειαστούμε στοιχεία για να βασιστεί η ιστορίας μας. Αυτά μπορεί να
προέρχονται από πληροφορίες ή αποσπάσματα που βρίσκουμε από μια άλλη ιστορία ειδήσεων, μια έκθεση,
ένα βιβλίο ή μια συνέντευξη. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι σημειώνουμε από πού παίρνουμε αυτές τις
πληροφορίες και ποιοι τις έγραψαν ή τις είπαν, έτσι ώστε να μπορούμε να κάνουμε σωστές αναφορές όταν
φτάσουμε στη σύνταξη.
Σύνταξη του τίτλου. Σε αυτό το σημείο πρέπει να έχουμε μια καλή ιδέα για το ποια θα είναι η κεντρική
ιδέα της ιστορίας μας. Πρέπει τώρα να συντάξουμε έναν τίτλο και μια εισαγωγική παράγραφο (standfirst
είναι η περίληψη δύο προτάσεων που βλέπουμε κάτω από τις επικεφαλίδες στις ειδήσεις, συνήθως με
πλάγιους χαρακτήρες). Πρέπει να θυμόμαστε ότι πέντε φορές περισσότεροι άνθρωποι θα διαβάσουν τον
τίτλο από αυτούς που θα διαβάσουν ολόκληρο το άρθρο.
Μόλις γράψουμε την περίληψη και συγκεντρώσουμε τις πηγές μας, μπορούμε να συντάξουμε το
προσχέδιο της ιστορίας μας. Αφού τελειώσουμε, πρέπει να το διαβάσουμε ξανά και να το ελέγξουμε για
σημεία που θα το καταστήσουν ελκυστικό, προσβάσιμο και ακριβές. Αυτή η λίστα ελέγχου βοηθά να
βεβαιωθούμε ότι το ιστολόγιό μας είναι καλά δομημένο. Ρωτάμε τον εαυτό μας:
Η ιστορία μου έχει ξεκάθαρη αρχή, μέση και τέλος; Σκεφτόμαστε την ιστορία να παίρνει το σχήμα
μιας καμπύλης (Εικόνα 10.4). Ξεκινάμε απλά, με τον καθορισμό του σκηνικού (set the scene). Στη συνέχεια,
δημιουργούμε την ιστορία μας. Προς το τέλος του άρθρου, ο αναγνώστης θα πρέπει να έχει στη διάθεσή του
όλες τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες. Το τέλος της ιστορίας πρέπει να καταστήσει σαφή την κύρια
διαδρομή της, συγκεντρώνοντας τα κύρια σημεία που καλύπτονται σε όλο το άρθρο.
Ο τίτλος μου χωράει σε δύο γραμμές; Πρέπει να αναρωτηθούμε τι θα κάνει τους ανθρώπους να
θέλουν να διαβάσουν περισσότερο, και να κρατήσουμε τον τίτλο σύντομο και ενδιαφέροντα.
Η ιστορία μου περιέχει συνδέσεις συνδέσμους (URL) ή υποσημειώσεις; Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι
μπορούμε να τεκμηριώσουμε τους ισχυρισμούς μας, δείχνοντας τα δεδομένα και παραπέμποντας σε αυτά
όπου πρέπει. Η σύνδεση της δημοσίευσής μας με άλλους ιστότοπους και πόρους θα αυξήσει επίσης την
προβολή της ιστορίας μας στον ιστό.
Υπάρχει πρόκληση για δράση (call to action); Πρέπει να αναρωτηθούμε τι θέλουμε οι αναγνώστες μας
να κάνουν διαφορετικά μετά την ανάγνωση της ιστορίας μας. Είτε ο στόχος μας είναι να εκπαιδεύσουμε ή να
εμπνεύσουμε, είτε να παρακινήσουμε ή να διασκεδάσουμε, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι έχουμε στρέψει
προς τους σωστούς πόρους τους αναγνώστες μας για να αναλάβουν δράση.
Εικόνα 10.4 Η πορεία της αφήγησης μιας ιστορίας που βασίζεται σε δεδομένα (Πηγή: ελεύθερο υλικό του έργου
ODEdu).

Μόλις είμαστε ευχαριστημένοι με το προσχέδιό μας, πρέπει να κάνουμε τα επόμενα βήματα:
Επιμέλεια. Διαβάζουμε το προσχέδιό μας πλήρως μία ακόμη φορά για να βεβαιωθούμε ότι είναι
έτοιμο. Ελέγχουμε όλες τις υπερσυνδέσεις και βεβαιωνόμαστε ότι είναι σωστές και οδηγούν σε ενεργές
ιστοσελίδες.
Δημοσίευση. Δεν θα πρέπει να θεωρούμε τη δημοσίευση της ιστορίας μας ως το τέλος της διαδικασίας,
αλλά ως το ξεκίνημα. Θέλουμε το blog να διαβάζεται από το κοινό που είχαμε στο μυαλό μας όταν το
γράψαμε, οπότε πρέπει να βεβαιωθούμε ότι είναι εύκολο να το εντοπίσουν. Η διατήρηση της
βελτιστοποίησης μηχανών αναζήτησης (SEO) κατά τη σύνταξη του τίτλου μας είναι ένας από τους τρόπους
με τους οποίους μπορούμε να βεβαιωθούμε ότι το κομμάτι μας θα είναι ορατό σε άτομα που ενδιαφέρονται
για το θέμα του ιστολογίου μας.
Προώθηση. Αφού δημοσιεύσουμε την ιστορία μας, πρέπει να φροντίσουμε να την προωθήσουμε
χρησιμοποιώντας τα κοινωνικά μέσα. Εάν αναφερθήκαμε σε συγκεκριμένα άτομα ή οργανισμούς στην
ιστορία μας, πρέπει να τη συνδέσουμε με τα προφίλ τους στα κανάλια κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, έτσι
ώστε να την παρατηρήσουν και να μπορούν εύκολα να την κοινοποιήσουν. Ζητώντας από τις επαφές μας ή
από συναφείς οργανισμούς να κοινοποιήσουν την ιστορία μας στα κανάλια κοινωνικών μέσων ενημέρωσης,
μπορεί να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εμβέλεια.
Σύμφωνα με μια εναλλακτική προσέγγιση, η αφήγηση μιας ιστορίας με βάση τα δεδομένα είναι κατά
κύριο λόγο μια ροή εργασιών που αποτελείται από τα παρακάτω τέσσερα βήματα:
1. Συλλογή δεδομένων. Για να χρησιμοποιήσουμε δεδομένα, πρέπει πρώτα να τα έχουμε. Η εύρεση
δεδομένων μπορεί να είναι εύκολη, αν ξέρουμε πού να κοιτάξουμε. Ωστόσο, ο ιστός περιέχει επίσης πολλά
κρυφά δεδομένα (βλ. προηγούμενη ενότητα). Όταν συλλέγουμε δεδομένα, είναι σημαντικό να
κατανοήσουμε τα νόμιμα δικαιώματά μας για τη χρήση τους (βλ. σχετική ενότητα).
2. Φιλτράρισμα και ανάλυση των δεδομένων. Μόλις έχουμε δεδομένα, μπορούμε να ξεκινήσουμε το
φιλτράρισμα και τη χρήση τους. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά βήματα που προηγούνται του φιλτραρίσματος
δεδομένων, όπως:
• Οργάνωση δεδομένων: Τα δεδομένα είναι πιθανόν να συγκεντρωθούν από πολλές πηγές και θα είναι
απαραίτητο να οργανωθούν με συνεκτικό τρόπο για την ανάλυση.
• Καθαρισμός δεδομένων: Καθώς αρχίζουμε να οργανώνουμε τα δεδομένα, είναι πιθανό να
παρατηρήσουμε σφάλματα ή ασυνέπειες στα δεδομένα που απαιτούν αποκατάσταση (βλ. σχετική
ενότητα).
• Φιλτράρισμα δεδομένων: Μόλις έχουμε ένα χρησιμοποιήσιμο σύνολο δεδομένων, είναι τελικά
δυνατό να αρχίσουμε να το φιλτράρουμε για να εντοπίσουμε την ιστορία μας.
3. Οπτικοποίηση των δεδομένων. Μόλις αναλύσουμε τα δεδομένα, το επόμενο βήμα είναι να τα
οπτικοποιήσουμε για να επισημάνουμε σημαντικά ευρήματα. Όταν πρόκειται για την οπτικοποίηση
δεδομένων, πρέπει να εξετάσουμε τρία πράγματα:
• Μορφή (format): Ποια οπτικοποίηση (visualisation ) πρέπει να επιλέξουμε;
• Σαφήνεια (clarity): Η οπτικοποίηση λέει την ιστορία μας;
• Πρόκληση (intrigue): Η οπτικοποίηση μας οδηγεί προς τη συμμετοχή των χρηστών ή εξαπατά;
4. Δημιουργία μιας ιστορίας. Προκειμένου να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος της ιστορίας μας, χρειαζόμαστε
μια ισχυρή αφήγηση που να μπορεί να σχετίζεται με το επιθυμητό κοινό την κατάλληλη στιγμή.
10.5 Εμπορική Εκμετάλλευση Ανοικτών Δεδομένων

Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τα ανοικτά δεδομένα, από τις μεγαλύτερες έως τις
νεοφυείς (startups). Στην έναρξη μιας επιχείρησης ανοικτών δεδομένων είναι σημαντικό να σχεδιαστεί το
επιχειρηματικό μοντέλο και να ληφθεί υπόψη πώς τα ανοικτά δεδομένα θα υποστηρίξουν αυτό το μοντέλο.
Η δημιουργία ενός έγκυρου επιχειρηματικού μοντέλου είναι απαραίτητη για να υπάρξει μια επιτυχημένη
επιχείρηση ανοικτών δεδομένων. Για τη δημιουργία του μοντέλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί το business
model canvas (Osterwalder, 2010) ή κάποιο παρόμοιο πρότυπο (Εικόνα 10.5).
Κεντρικό σημείο στο μοντέλο αυτό κατέχει η πρόταση αξίας (value proposition) μιας επιχείρησης, η
οποία δείχνει το πρόβλημα που λύνει για τους πελάτες της. Εάν η επιχείρησή μας δεν λύνει κανένα

πρόβλημα, κανείς δεν θα έχει λόγο να αλληλεπιδράσει με το προϊόν ή την υπηρεσία μας. Χωρίς ισχυρή
πρόταση αξίας, η επιχείρηση δεν έχει λόγο ύπαρξης. Η πρόταση αξίας δίνει επίσης τη λογική στην οποία
βασίζεται η υπόλοιπη επιχείρηση. Εάν η επιχείρηση λύνει ένα πρόβλημα των πελατών της ή τους βοηθά να
εξοικονομήσουν χρήματα, τότε μπορεί να χρεώσει την υπηρεσία της. Εάν η επιχείρηση λύνει ένα πρόβλημα
που οι χρήστες της δεν αποτιμούν χρηματικά, θα πρέπει να βρει άλλους τρόπους εσόδων. Οι επιχειρήσεις
που εργάζονται στον χώρο της ανοικτότητας (είτε λογισμικού είτε δεδομένων) πρέπει να είναι προσεκτικές
με την πρόταση αξίας τους. Και αυτό διότι οι προτάσεις αξίας που βασίζονται στην ανοικτότητα είναι
ουσιαστικά διαφορετικές από τις παραδοσιακές κλειστές προσεγγίσεις. Δεν βασίζονται στην αποκλειστική
πρόσβαση σε δεδομένα, κώδικα ή πληροφορίες.
Εικόνα 10.5 Το business model canvas (Πηγή: Osterwalder, 2010, με άδεια CC-SA-3.0).
Αυτά τα νέα μοντέλα παρουσιάζουν νέες ευκαιρίες που δεν ήταν δυνατές με τα παραδοσιακά μοντέλα. Αυτό
προκύπτει από τη χρήση ανοικτών δεδομένων, τη δημοσίευσή τους ή και τα δύο. Η βασική διαφορά μεταξύ
ανοικτών και κλειστών δεδομένων είναι πως όλοι έχουν την ίδια πρόσβαση. Άρα η πρόταση αξίας των
εταιρειών που χρησιμοποιούν ανοικτά δεδομένα έγκειται στο τι κάνουν με αυτά, π.χ. καθαρισμό,
μορφοποίηση, εμπλουτισμό των ανοικτών δεδομένων, ώστε να δημιουργούν νέα προϊόντα ή γνώσεις, ή να
βελτιώνουν υπάρχοντα. Είναι σημαντικό η υπηρεσία ή το προϊόν που παρέχεται να έχει μεγαλύτερη αξία
στον πελάτη από ό,τι θα είχε εάν έκανε τη διαδικασία μόνος του. Θα μπορούσε η υπηρεσία ή το προϊόν να
είναι φθηνότερο ή γρηγορότερο και συνεπώς να μειώνεται ο χρόνος για να φτάσει στην αγορά (time to
market). Για παράδειγμα, η Emu Analytics παρέχει γεωχωρικά δεδομένα με χρήση ανοικτών δεδομένων.
Επίσης δημιουργεί σύνολα δεδομένων (DataPacks) με εμπλουτισμένα ανοικτά δεδομένα για κτίρια στο
Ηνωμένο Βασίλειο, με κάποια από τα οποία να διατίθενται ως ανοικτά και κάποια επί πληρωμή. Επίσης, η
Geolytix χρησιμοποιεί ένα μεγάλο εύρος από πηγές ανοικτών δεδομένων για να βοηθήσει πελάτες του
λιανικού εμπορίου να λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις για την τοποθεσία και τον αριθμό καταστημάτων,
καθώς και τη βελτιστοποίηση της κατ’ οίκον παράδοσης και των λειτουργιών click and collect.

Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις κερδίζουν αξία από τη δημοσίευση ανοικτών δεδομένων. Η
δημοσίευση ανοικτών δεδομένων μπορεί να ωθήσει τους χρήστες σε άλλες υπηρεσίες που προσφέρονται
από την ίδια επιχείρηση. Για παράδειγμα, η αυστριακή εταιρεία Bike Citizens δημοσιεύει την τοποθεσία των
ποδηλάτων που νοικιάζει. Αυτό σημαίνει πως οι πελάτες μπορούν πιο εύκολα να βρουν τα ποδήλατα και
συνεπώς να χρησιμοποιήσουν την υπηρεσία που προσφέρει. Ένα άλλο όφελος είναι πως οι χρήστες
εξαρτώνται από τη χρήση αυτών των δεδομένων. Όμοια με το μοντέλο freemium, μπορεί να υπάρχει χρέωση
για επιπλέον υπηρεσίες. Για παράδειγμα, η OpenCorporates δημοσιεύει ανοικτά δεδομένα για τις
επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο. Η εταιρεία παρέχει ανοικτή πρόσβαση σε δομημένα δεδομένα σε
οποιονδήποτε εργάζεται για το κοινό καλό, αλλά χρεώνει τους υπόλοιπους.
Η απόκτηση εσόδων από τα ανοικτά δεδομένα είναι εξίσου σημαντική με την έναρξη μιας επιχείρησης
ανοικτών δεδομένων. Για τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν ανοικτά δεδομένα, τα μοντέλα εσόδων είναι
παρόμοια με αυτά των άλλων επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν δεδομένα, π.χ. με την παροχή γνώσης
(insights) ή δομημένων δεδομένων. Είναι επίσης εφικτό να αποκτηθούν χρήματα από τη δημοσίευση
ανοικτών δεδομένων. Οι περισσότερες επιχειρήσεις υιοθετούν ένα freemium model. Σε αυτό το βασικό
προϊόν ή υπηρεσία είναι δωρεάν, ωστόσο υπάρχει χρέωση για άλλες υπηρεσίες, π.χ.:
• Με βάση το μέγεθος των δεδομένων. Εδώ έχουμε δωρεάν λίγα δεδομένα ή για μικρό διάστημα, με
χρέωση για περισσότερα.
• Με βάση την άδεια χρήσης. Εδώ τα δεδομένα δίνονται δωρεάν με άδεια sharealike, ενώ υπάρχει
χρέωση για άλλες άδειες χρήσης.
• Για υποστήριξη και εγγύηση.
• Με βάση την ημερομηνία των δεδομένων. Εδώ έχουμε δωρεάν τα ιστορικά δεδομένα, ενώ έχουμε
με πληρωμή τα πιο πρόσφατα.
• Με βάση την ενημέρωση των δεδομένων. Εδώ έχουμε δωρεάν τα δεδομένα που δίνονται με
καθυστέρηση, ενώ έχουμε με πληρωμή τα δεδομένα που δίνονται σε πραγματικό χρόνο.
• Με βάση τον τρόπο πρόσβασης. Εδώ έχουμε δωρεάν αρχεία για κατέβασμα, ενώ έχουμε με πληρωμή
την πρόσβαση μέσω ΑΡΙ.
• Με βάση το διαθέσιμο σύνολο. Εδώ έχουμε δωρεάν ένα υποσύνολο των δεδομένων, ενώ έχουμε με
πληρωμή το σύνολο των δεδομένων ή την πρόσβαση μέσω ΑΡΙ.
Εναλλακτικά, μια επιχείρηση μπορεί να αυξήσει την πελατειακή της βάση με τη χρήση σχετικών
ανοικτών δεδομένων. Για παράδειγμα, η φινλανδική startup Vainu χρησιμοποιεί δεδομένα και ανοικτά
δεδομένα για να μεγιστοποιήσει τις πωλήσεις άλλων επιχειρήσεων. Μια επιχείρηση που συγκεντρώνει και
πουλά δεδομένα μπορεί να εμπλουτίσει τα δεδομένα της με ανοικτά δεδομένα. Για παράδειγμα, το Transport
API είναι το βασικό σημείο για δεδομένα μεταφορών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Συγκεντρώνει και καθαρίζει τα
δεδομένα γλιτώνοντας έτσι χρόνο και χρήματα στους πελάτες του. Εάν η αξία μιας επιχείρησης είναι από την
ανάλυση, μπορεί να ενοποιήσει τα ανοικτά δεδομένα για διαφοροποίηση. Για παράδειγμα, η Zoopla
χρησιμοποιεί δεδομένα μεταφορών από το TfL και δεδομένα ακινήτων από το Land Registry για να βοηθήσει
τους χρήστες της να βρουν κατάλληλες κατοικίες. Οι προγραμματιστές μπορούν να συμπεριλάβουν επιπλέον
δεδομένα στις εφαρμογές τους. Το Should I go? συνδυάζει πολλαπλές πηγές ανοικτών δεδομένων για
τοποθεσίες και καιρό για να βελτιώσει τις υπηρεσίες του προς τους τουρίστες.
Τα ανοικτά δεδομένα είναι σχετικά νέα. Τα νέα εργαλεία και οι νέες ιδέες χρειάζονται λίγο χρόνο για
να καθιερωθούν. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις αναπτύχθηκαν πριν την ανοικτότητα και τα ανοικτά δεδομένα, κι
έτσι δεν έχουν σχεδιαστεί για να λαμβάνουν υπόψη τα ανοικτά δεδομένα. Μερικά πληροφοριακά
συστήματα, εσωτερικές πολιτικές δεδομένων ή επιχειρηματικά μοντέλα δημιουργούν σημαντικά εμπόδια
στην εισαγωγή των ανοικτών δεδομένων στις επιχειρήσεις. Η εργασία με ανοικτά δεδομένα μπορεί να
απαιτεί σημαντική αλλαγή στην κουλτούρα σε κάποιους οργανισμούς που λειτουργούν γύρω από την
προστασία των πόρων τους και των πνευματικών τους δικαιωμάτων. Τα εμπόδια μπορούν να χωριστούν σε
τεχνικά και μη τεχνικά.

Στα τεχνικά εμπόδια συγκαταλέγονται:
• Η ποιότητα και αξιοπιστία των δεδομένων, τόσο από την πλευρά του καταναλωτή όσο και από την
πλευρά του εκδότη. Ως γρήγορη λύση, τα λογιστικά φύλλα και το OpenRefine μπορούν να
βοηθήσουν.
• Η έλλειψη δεξιοτήτων ανοικτών δεδομένων. Εδώ το Open Data Skills Framework μπορεί να βοηθήσει.
• Τα προϋπάρχοντα (legacy) πληροφοριακά συστήματα και διαδικασίες.
Στα μη τεχνικά εμπόδια συγκαταλέγονται:

• Η απειλή για το επιχειρηματικό μοντέλο. Κυρίως εάν το υπάρχον μοντέλο βασίζεται στην πώληση
δεδομένων. Καλή στρατηγική εδώ μπορεί να είναι η παροχή γνώσης (insight). Για παράδειγμα, η
Landmark πωλούσε περιβαλλοντικά κυβερνητικά δεδομένα. Όταν τα δεδομένα άνοιξαν, η
επιχείρηση άλλαξε ώστε να παρέχει αναλύσεις και γνώση (insights) από τα ίδια δεδομένα.
• Έλλειψη κουλτούρας ανοικτότητας. Έχουμε ήδη καλύψει τα ζητήματα κουλτούρας στην ενότητα 9.2.
• Έλλειψη υποστήριξης (buy-in). Χρειάζεται να πειστεί η διοίκηση. Αυτό γίνεται με την ύπαρξη ενός
ισχυρού οράματος. Πρέπει να βρεθούν τα οφέλη τα οποία θα πείσουν αυτόν που πρέπει να πειστεί
και να χρησιμοποιηθούν πραγματικά παραδείγματα και μελέτες περίπτωσης που είναι σχετικές με
το θέμα.
Το άνοιγμα των δεδομένων μπορεί να φέρει οφέλη σε έναν οργανισμό. Όμως έχει να αντιμετωπίσει
προκλήσεις, όπως η αντίσταση στην αλλαγή. Συνεπώς απαιτείται να γίνει καλή επικοινωνία των ωφελειών.
Για τις νεοφυείς επιχειρήσεις αλλά και σε άλλες περιπτώσεις αυτό μπορεί να γίνει με μια σύντομη
παρουσίαση (pitch), η οποία πρέπει να γίνει σε 90 δευτερόλεπτα το πολύ. Μια τέτοια παρουσίαση περιέχει
τα εξής για μια πρόταση:
1. What it is – το πρόβλημα που λύνει για τους χρήστες.
2. What it can do – μια περιγραφή του οφέλους.
3. Where it has helped – μια σχετική, ποσοτικοποιημένη απόδειξη ότι δουλεύει
4. Why it's best – απόδειξη γιατί υπερνικά άλλες εναλλακτικές
5. What next – μια ρεαλιστική απόφαση που μπορεί να παρθεί επιτόπου
Το πρόβλημα που λύνει μια τέτοια πρόταση είναι ουσιαστικά η πρόταση αξίας σύμφωνα με το business
model canvas. Η πρόταση αξίας είναι κεντρική σε ένα επιχειρηματικό μοντέλο. Αυτό ισχύει τόσο για τον
ιδιωτικό, όσο και για τον δημόσιο τομέα. Η πρόταση αξίας αποτελεί την επιτελική σύνοψη της προτεινόμενης
λύσης. Πρέπει να είναι σύντομη, καθαρή και να καλύπτει τρεις περιοχές. Για παράδειγμα, «τα ανοικτά
δεδομένα μπορούν να ενισχύσουν τη φήμη της επιχείρησης, να βελτιώσουν την εμπειρία των πελατών και να
διαφοροποιήσουν το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων σας». Χρειάζεται η παρουσίαση να είναι συγκεκριμένη
και όχι γενική. Τα οφέλη πολλές φορές εξαρτώνται από το πλαίσιο και το ακροατήριο. Έχουμε συνεπώς τις
εξής διαφορετικές περιπτώσεις σχετικά με το πιθανό ακροατήριο:
• Ηγέτες. Είναι πιο πιθανό να πειστούν από το επιχείρημα ότι τα ανοικτά δεδομένα μπορούν να
οδηγήσουν σε καινοτομία και ανάπτυξη τον οργανισμό και να βελτιώσουν τις υπηρεσίες προς τους
χρήστες.
• Υπεύθυνοι λειτουργιών (τμημάτων οργανισμού). Για αυτούς η μείωση κόστους και η αύξηση της
αποδοτικότητας είναι προτεραιότητες. Με τα ανοικτά δεδομένα έχουμε γρηγορότερη ανταλλαγή
πληροφοριών και μειώνονται το κόστος και ο χρόνος για την ανάκτηση πολύτιμων δεδομένων.
• Παραγωγή και μάρκετινγκ. Για αυτούς προέχει η βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών. Η
παροχή ανοικτών δεδομένων μαζί με τα υπάρχοντα προϊόντα μπορεί να βοηθήσει.
• Επικοινωνία. Τα ανοικτά δεδομένα μπορούν να βοηθήσουν τη φήμη του οργανισμού.

10.6 Πύλες Ανοικτών Δεδομένων
Ακολουθεί μια λίστα με πύλες ανοικτών δεδομένων:
Ελλάδα
• Εθνική Πύλη Δεδομένων Ελλάδας191– Αποτελεί την επίσημη κεντρική πύλη ελληνικών δημόσιων
δεδομένων. Πρόσφατα έγινε μια σημαντική αλλαγή στη δομή της πύλης και πλέον τα δεδομένα
παρέχονται μέσω ΑΡΙ και όχι ως αρχεία.
• Γεωχωρικά ανοικτά δεδομένα.192
• Ελληνική Στατιστική Αρχή.193
Υπάρχουν διαθέσιμες αρκετές ακόμη ελληνικές πύλες που προσφέρουν πρόσβαση σε ανοικτά
δεδομένα στους χρήστες σε πολλαπλές μορφές και για πολλούς τομείς. Κάποια παραδείγματα είναι:
• Το openarchives.gr αναπτύχθηκε από το Eθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) και είναι η μεγαλύτερη
διαδικτυακή πύλη αναζήτησης και πλοήγησης εθνικής εμβέλειας σε περιεχόμενο που σχετίζεται με
την επιστήμη και τον πολιτισμό.
• Το opendata.thessaloniki.gr αποτελεί τον κατάλογο ανοικτών δεδομένων του Δήμου Θεσσαλονίκης.
• Η διαδικτυακή πύλη geodm.gr συστήθηκε από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας σε συνεργασία
με την Αναπτυξιακή Δυτικής Μακεδονίας ΑΕ – ΑΝΚΟ.
• Το OpenDataGortynia.gr είναι η κεντρική πύλη διάθεσης δημόσιων δεδομένων του Δήμου Γορτυνίας
της Περιφέρειας Πελοποννήσου που παρέχει πρόσβαση στα δημόσια δεδομένα που τον αφορούν.
• Η Πύλη Ανοικτών Δεδομένων194 για την πόλη του Ηρακλείου Κρήτης.
• Η Πύλη Ανοικτών Δεδομένων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης.195
• Ο κόμβος του Γεωπληροφοριακού Χάρτη της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας.196
• Η Πύλη Ανοικτών Δεδομένων του Πυροσβεστικού Σώματος.197
Ευρώπη
• Πύλη ανοικτών δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – ODP.198
• Ευρωπαϊκή πύλη δεδομένων – EDP.199
• Eurostat.200
Εθνικές πύλες
• Εθνική Πύλη Δεδομένων Ηνωμένου Βασιλείου.201
• Εθνική Πύλη Δεδομένων ΗΠΑ.202
191
http://data.gov.gr/
192
http://geodata.gov.gr/
193
https://www.statistics.gr/
194
https://www.heraklion.gr/e-services/opendata/opendata.html
195
www.opencrete.gov.gr
196
https://geo.rae.gr/
197
https://www.fireservice.gr/el_GR/synola-dedomenon
198
https://data.europa.eu/
199
www.europeandataportal.eu
200
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/
201
http://data.gov.uk/
202
http://data.gov

Παγκόσμιοι Φορείς
• Παγκόσμια Τράπεζα.203
Τέλος, παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι μπορεί κάποιος να αναζητήσει σύνολα δεδομένων με χρήση
των παρακάτω πυλών:
• Google data search: https://toolbox.google.com/datasetsearch
• Google public data directory: https://www.google.com/publicdata/
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζουμε τρεις δραστηριότητες που συνήθως πραγματοποιούν οι τελικοί χρήστες
των ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων. Εστιάζουμε στους απλούς πολίτες ως τελικούς χρήστες των
δεδομένων, συνεπώς αναφερόμαστε κατά βάση σε απλές ενέργειες τις οποίες μπορεί να πραγματοποιήσει
ουσιαστικά οποιοσδήποτε. Στα επόμενα κεφάλαια θα επικεντρωθούμε στην αξιοποίηση των ανοικτών
δεδομένων από προγραμματιστές ή επιχειρήσεις.
Οι δραστηριότητες που πρέπει να πραγματοποιήσουν οι πολίτες αναφέρονται στην απόκτηση των
δεδομένων, στον καθαρισμό των δεδομένων και στην παρουσίαση των δεδομένων. Σχετικά με την απόκτηση
των δεδομένων, αρχικά οι πολίτες θα πρέπει να βρουν και να ελέγξουν προσεκτικά την άδεια των δεδομένων,
τη χρηστικότητά τους και τέλος τον βαθμό ανοικτότητάς τους. Τονίσαμε ότι πολλά δεδομένα βρίσκονται
διαθέσιμα ως αρχεία σε κάποια σχετική πύλη, ωστόσο ακόμη περισσότερα είναι «κρυμμένα» από το
ανθρώπινο μάτι, με την έννοια ότι μπορεί να τα αποκτήσει κάποιος μόνο μέσα από τη χρήση μιας
προγραμματιστικής διεπαφής εφαρμογής (Application Programming Interface ή ΑΡΙ). Παράδειγμα τέτοιας
πύλης αποτελεί πλέον η ελληνική πύλη ανοικτών δεδομένων data.gov.gr.
Σχετικά με τον καθαρισμό των δεδομένων, αρχικά παρουσιάσαμε κάποια προβλήματα που έχουν τα
ανοικτά δεδομένα και στη συνέχεια δείξαμε πώς αυτά μπορούν να εντοπιστούν και να διορθωθούν με τη
χρήση ειδικού λογισμικού, όπως το Open Refine. Σχετικά με την παρουσίαση των δεδομένων εστιάσαμε στην
αφήγηση ιστοριών ως ένα κατάλληλο μέσο για τους πολίτες. Για την καλύτερη κατανόηση, αρχικά δώσαμε
παραδείγματα καλών πρακτικών, στη συνέχεια παρουσιάσαμε τον κλάδο της δημοσιογραφίας δεδομένων
και της επιστήμης δεδομένων ως αναδυόμενων περιοχών με σχετικό ενδιαφέρον και τέλος παρουσιάσαμε
καλές πρακτικές αφήγησης μιας ιστορίας με βάση τα δεδομένα. Σχετικά με την εκμετάλλευση των ανοικτών
δεδομένων, παρουσιάσαμε θέματα σχετικά με την έναρξη και την ανάπτυξη μιας νέας επιχείρησης με
ανοικτά δεδομένα, με την υπέρβαση εμποδίων στο ξεκίνημα τέτοιων επιχειρήσεων και με την παρουσίαση
πληροφοριών μιας τέτοιας επιχείρησης. Τέλος, σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται πύλες στην Ελλάδα και
στο εξωτερικό οι οποίες παρέχουν ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα.
203
http://data.worldbank.org/

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2003). Οδηγία 2003/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και
του Συμβουλίου, της 17ης Νοεμβρίου 2003, για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου
τομέα. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32003L0098&from=en
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2019). Οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
και του Συμβουλίου της 20ής Ιουνίου 2019 για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση
πληροφοριών του δημόσιου τομέα (αναδιατύπωση). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32019L1024&from=EN
Deloitte (2012). Open data Driving growth, ingenuity and innovation. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από
https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/uk/Documents/deloitte-analytics/open-data-
driving-growth-ingenuity-and-innovation.pdf
Janssen, Μ., Charalabidis, Υ., & Zuiderwijk, Α. (2012). Benefits, Adoption Barriers and Myths of Open Data and
Open Government. Information Systems Management 29(4), 258-268. DOI:
10.1080/10580530.2012.716740
Osterwalder, A., Pigneur, Y., & Clark, T. (2010). Business Model Generation: A Handbook For Visionaries, Game
Changers, and Challengers. Strategyzer series. John Wiley & Sons. ISBN 9780470876411. OCLC
648031756.
United Nations ESCWA (2021a). Open Government Open Data Toolkit. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2022, από
https://archive.unescwa.org/publications/open-government-open-data-toolkit
World Bank (n.d.). Open Data Essentials. Ανακτήθηκε 16 Οκτωβρίου 2022, από
https://www.worldbank.org/en/home
Van Hooland, S., Verborgh, R., & De Wilde, M. (2013). Cleaning Data with OpenRefine. Programming Historian
2 https://doi.org/10.46430/phen0023

Ο φορέας που ασχολείται εντατικά με την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού για τα ανοικτά δεδομένα είναι
το Open Data Institute (ODI) με έδρα το Λονδίνο. Το ODI παρέχει εκπαιδευτικό υλικό σε ιδιαίτερα απλή και
κατανοητή γλώσσα μέσα από την ιστοσελίδα του. Το υλικό αυτό έχει αναπτυχθεί και βελτιωθεί στα πλαίσια
διαφόρων έργων, όπως για παράδειγμα το «ODEdu-Innovative Open Data Education and Training based on
PBL and Learning Analytics» (ODEdu), το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Erasmus+ της
Ευρωπαϊκής Ένωσης και συντονίστηκε από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με εταίρους μεταξύ άλλων και το
ODI. Επίσης, υλικό είναι διαθέσιμο στην ευρωπαϊκή πύλη ανοικτών δεδομένων. Μπορείτε να βρείτε σχετικό
υλικό εδώ:
• http://training.theodi.org/InADay/#/id/co-01. Open Data in a Day. Εκπαιδευτικό υλικό του ODI.
• https://data.europa.eu/en/training/elearning. Δεκαέξι μαθήματα στα ανοικτά δεδομένα από την
ευρωπαϊκή πύλη ανοικτών δεδομένων.
• https://theodi.org/courses. Όλο το εκπαιδευτικό υλικό και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που
προσφέρει στα ανοικτά δεδομένα το ODI.
Χρήσιμο υλικό υπάρχει επίσης στους παρακάτω συνδέσμους:
• https://datahandbook.lab.imedd.org/el/
• https://datajournalism.com/read/handbook/two (The Data Journalism Handbook 2)

• https://okfn.org/ (Open Knowledge Foundation)
• http://opendatahandbook.org/guide/el/what-is-open-data/ (okfn open data handbook)
• https://moodle.gov30.eu/ (υπάρχει μάθημα για ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα)

Ποιοι έλεγχοι πρέπει να γίνουν πριν την απόκτηση των ανοικτών δεδομένων;
Οι έλεγχοι είναι: έλεγχος άδειας, έλεγχος χρηστικότητας και έλεγχος ανοικτότητας. Περισσότερες
πληροφορίες δίνονται στην ενότητα 10.2.1.
Ποια είναι η διεύθυνση της εθνικής πύλης ανοικτών δεδομένων στην Ελλάδα; Τι κοινό έχουν οι
περισσότερες πύλες ανοικτών δεδομένων;
Η διεύθυνση της πύλης είναι data.gov.gr. Οι περισσότερες πύλες βρίσκονται στη διεύθυνση data.gov.XX,
όπου XX είναι ο κωδικός της χώρας, ή σε παρόμοια διεύθυνση, π.χ. στη Γαλλία η διεύθυνση είναι data.gouv.fr.
Σε κάποια ανοικτά δεδομένα που αποκτήσαμε παρατηρούμε ότι υπάρχουν λάθη σε ημερομηνίες, όπως
για παράδειγμα 3/24/2022 κ.λπ. Πώς μπορούμε να διορθώσουμε αυτά τα λάθη και γιατί συνέβησαν;
Θα πρέπει να εξεταστεί η προέλευση του αρχείου ή των δεδομένων. Είναι πιθανόν οι ημερομηνίες να
αναφέρονται με βάση το πρότυπο που ακολουθείται στις ΗΠΑ, το οποίο είναι ΜΜ/ΗΗ/ΕΕ. Υπενθυμίζεται ότι
στην Ευρώπη χρησιμοποιείται το πρότυπο ΗΗ/ΜΜ/ΕΕ. Συνεπώς, είναι πιθανόν η ημερομηνία 3/29/2022 να
μην είναι λανθασμένη και να αναφέρεται στις 29 Μαρτίου του 2022, ωστόσο να είναι γραμμένη με βάση το
πρότυπο που ακολουθείται στις ΗΠΑ. Εάν το αρχείο με τα δεδομένα είναι λογιστικό φύλλο, μπορούμε να
δούμε και να αλλάξουμε εύκολα τον τρόπο παρουσίασης των ημερομηνιών.
Σενάριο
Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, όπως πολλοί άλλοι μεγάλοι δήμοι, έχει εκπονήσει μια σειρά από στρατηγικές για
το μέλλον του. Στις πιο πολλές, με προεξέχοντα τον ρόλο της θάλασσας. Για παράδειγμα, στο κείμενο
«Θεσσαλονίκη 2030. Στρατηγική για την αστική ανθεκτικότητα» ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης της
πόλης με τη θάλασσα αποτελεί βασικό στόχο. Ταυτόχρονα, στην Ψηφιακή Στρατηγική του Δήμου204 για το
2017-2030, ο ρόλος των ανοικτών δεδομένων είναι σημαντικός, καθώς ο δήμος θέλει να είναι ένας δήμος
που αξιοποιεί τα δεδομένα του.
204
https://opengov.thessaloniki.gr/images/pdf/DigitalStrategy_CityofThessaloniki_with_mayor.pdf

Πρόβλημα
Στο φανταστικό αυτό σενάριο, ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει αναρτήσει μια διακήρυξη που ζητάει ιδέες για
καινοτόμες εφαρμογές για το διαδίκτυο και/ή για κινητά τηλέφωνα (apps). Συγκεκριμένα, στον
στρατηγικό σχεδιασμό του δήμου ένας άξονας αναφέρεται στον «προσανατολισμό» της πόλης προς τη
θάλασσα. Ο δήμος έχει επενδύσει σημαντικά ποσά στην ανάπλαση της νέας παραλίας, όπου καθημερινά
μαζεύονται πολίτες όλων των ηλικιών για βάδισμα, τζόκινγκ ή απλώς για μια βόλτα και επίσκεψη στα
θεματικά πάρκα που περιέχει και τις υπηρεσίες που προσφέρει (παιδικές χαρές, αναψυκτήριο, ενοικίαση
ποδηλάτων, κήπος, λιμνούλα, χώρος για skate και παρκούρ κ.λπ.). Όλοι αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται ή
αξιοποιούν ήδη δεδομένα για διασκέδαση, πληροφόρηση, εργασία κ.λπ. Επίσης, στρατηγικός στόχος του
δήμου είναι η αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων. Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρούμε πως ο δήμος ζητάει
προτάσεις εφαρμογών που να βασίζονται σε ανοικτά δεδομένα (αλλά πιθανώς και σε μη ανοικτά) και οι
οποίες θα εξυπηρετούν τον κόσμο που επισκέπτεται καθημερινά την παραλιακή ζώνη. Ο δήμος ζητάει να
δημιουργήσετε μια Τελική Πρόταση με την ιδέα μιας προτεινόμενης εφαρμογής, η οποία να βασίζεται στα
εξής:
• Να εξυπηρετεί τους επισκέπτες της παραλιακής ζώνης του δήμου. Η εφαρμογή μπορεί να
εστιάζεται σε μια ομάδα-στόχο ή να εξυπηρετεί όλους τους επισκέπτες.
• Να αξιοποιεί δεδομένα. Αυτά μπορεί να είναι τα ανοικτά δεδομένα του δήμου ή/και άλλα
δεδομένα που υπάρχουν, παράγονται ή μπορούν να παραχθούν.
• Η αναφορά θα πρέπει να περιέχει ενδεικτικές οπτικοποιήσεις των δεδομένων με χρήση του
λογισμικού οπτικοποιήσεων Tableau. Εάν τα δεδομένα που απαιτούνται για τη λειτουργία της
εφαρμογής δεν είναι διαθέσιμα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ψεύτικα δεδομένα.
Για την τεκμηρίωση της Τελικής Πρότασης πρέπει να χρησιμοποιηθεί το business canvas model
(https://en.wikipedia.org/wiki/Business_Model_Canvas).
Το ανωτέρω σενάριο είχε δοθεί ως εργασία σε φοιτητές του μεταπτυχιακού προγράμματος στην
Εφαρμοσμένη Πληροφορική του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Η λύση που ακολουθεί είναι η απάντηση (μετά
από επεξεργασία) μιας ομάδας φοιτητών και παρέχεται με τη σύμφωνη γνώμη των μελών της.205
Η προτεινόμενη ιδέα ονομάζεται ThessHunt. Το ThessHunt είναι ένα ηλεκτρονικό κυνήγι θησαυρού για
κινητές συσκευές που στοχεύει στο να διασκεδάσει μικρούς και μεγάλους. Παράλληλα πετυχαίνει την
αύξηση της ομαδικότητας και της συνεργασίας των παικτών. Οι παίκτες μπορεί να είναι ομάδες
οποιασδήποτε ηλικίας, μαθητές, τουρίστες, οικογένειες, συνάδελφοι ή μέλη σωματείων και συλλόγων.
Η Εικόνα 10.6 παρουσιάζει το business model canvas του ThessHunt. Τα ανοικτά δεδομένα στα οποία
βασίστηκε η εφαρμογή αντλήθηκαν από το Google Maps (συντεταγμένες σημείων ενδιαφέροντος) και από
την Πύλη Ανοικτών Δεδομένων του Δήμου Θεσσαλονίκης. Το βασικό αρχείο csv με τα γεωχωρικά δεδομένα
που χρησιμοποιήθηκε δημιουργήθηκε για την εφαρμογή. Συνεπώς, αν ο Δήμος Θεσσαλονίκης επιθυμεί να
συμπεριληφθούν και άλλα σημεία ενδιαφέροντος, θα πρέπει να δοθεί ενημερωμένο αρχείο σε μορφή csv.
Για τη δημιουργία των ενδεικτικών οθονών χρησιμοποιήθηκαν οι εφαρμογές Pencil (της Evolus) και Tableau.
Κάθε παίκτης, αφού κάνει εγγραφή και δημιουργήσει τον δικό του «χαρακτήρα», επιλέγει σε ποιο
κυνήγι θησαυρού θέλει να συμμετέχει, και η περιπέτεια ξεκινάει. Το κυνήγι θησαυρού μπορεί να λάβει χώρα
σε πέντε διαφορετικές πίστες, ανάλογα με τι είδους μέρη θέλει να επισκεφτεί ο παίκτης (Εικόνα 10.7).
205
Τα μέλη της ομάδας αποτελούσαν οι Δεμερτζής Χρήστος, Καλαϊτζής Ευάγγελος, Καφετζής Δημήτρης, Μπατσουγιάννη
Κατερίνα, Σουραβλά Γαλήνη και ένα ακόμη μέλος που προτιμά να μην αναφερθεί.

Εικόνα 10.6 Το business model canvas του ThessHunt (με παραχώρηση άδειας χρήσης από τους δημιουργούς).
Εικόνα 10.7 Ενδεικτικές εικόνες από το ThessHunt – 1 (με παραχώρηση άδειας χρήσης από τους δημιουργούς).
Εικόνα 10.8 Ενδεικτικές εικόνες από το ThessHunt – 2 (με παραχώρηση άδειας χρήσης από τους δημιουργούς).

Οι πέντε διαφορετικές διαδρομές είναι οι εξής: Η πρώτη ονομάζεται «Μνημεία και Αξιοθέατα» και
περιλαμβάνει τον Λευκό Πύργο, το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τις Ομπρέλες Ζογγολόπουλου, την
Πλατεία Αριστοτέλους, το Μνημείο Ολοκαυτώματος και το Δημαρχείο Θεσσαλονίκης. Η δεύτερη διαδρομή
ονομάζεται «Αθλητικές δραστηριότητες» και περιέχει σημεία αθλητικού περιεχομένου. Πιο συγκεκριμένα
στρέφει τον παίκτη στα σημεία όπου υπάρχουν ThessBike ποδήλατα, στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο για κωπηλασία,
στο Ποσειδώνιο για κολύμβηση, στα ανοιχτά γήπεδα τένις και μπάσκετ και στις ράμπες για σκέιτμπορντ,
ρόλερσκεϊτ, ποδήλατα bmx. Η τρίτη διαδρομή αφορά την πολιτιστική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης και
φέρει την ονομασία «Πολιτισμός». Εδώ οι παίκτες καλούνται να επισκεφτούν το Βασιλικό Θέατρο, το
Αριστοτέλειο Θέατρο, το Μουσείο Φωτογραφίας, το Μέγαρο Μουσικής, το Ολύμπιον, τα εκθεσιακά κιόσκια
βραχείας μίσθωσης, το Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης
(Villa Kapandji), το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης και την Εκκλησία Αγίου
Κυρίλλου και Μεθοδίου. Η τέταρτη διαδρομή ονομάζεται «Χώροι Αναψυχής» και το κυνήγι θησαυρού
διαδραματίζεται στο Αναψυκτήριο της Νέας Παραλίας, το Καφέ Ιστιοπλοϊκός Όμιλος, το Kitchen Bar, το
Μακεδονία Palace (Εστιατόριο – Καφέ) και τα Πλωτά Καφέ που βρίσκονται διάσπαρτα στη Νέα Παραλία. Η
τελευταία διαδρομή ονομάζεται «Θεματικά πάρκα – Χώροι πρασίνου» και περιλαμβάνει τα πάρκα του
βρίσκονται στη Νέα Παραλία. Δεκατρείς χώροι πρασίνου διαμορφώθηκαν, ως «πράσινα δωμάτια – κήποι»,
το καθένα με ένα ειδικό θεματικό χαρακτηριστικό.
Μια σειρά από διασκεδαστικές δοκιμασίες περιμένουν τους παίκτες, οι οποίες διαδραματίζονται σε
συγκεκριμένα σημεία στην παραλία της Θεσσαλονίκης, που αποτελούν μέρος της ιστορίας της. Σε αυτές τις
τοποθεσίες, με τη βοήθεια της τεχνολογίας επαυξημένης πραγματικότητας, ο παίκτης θα «βλέπει» μέσω της
κάμερας του κινητού του το σημείο ενδιαφέροντος που αποτελεί τον γρίφο. Αυτομάτως, με τη βοήθεια της
τεχνολογίας επαυξημένης πραγματικότητας (augmented reality), θα εμφανίζονται στην οθόνη του
πληροφορίες για το σημείο ενδιαφέροντος, τις οποίες θα πρέπει να χρησιμοποιήσει για να λύσει έναν γρίφο
και να οδηγηθεί στο επόμενο σημείο-γρίφο (Εικόνα 10.8, αριστερή οθόνη).
Με την ολοκλήρωση του παιχνιδιού ο παίκτης θα έχει αποκτήσει μια πληθώρα γνώσεων για την
ιστορία και την κουλτούρα της Θεσσαλονίκης περνώντας διασκεδαστικά τον χρόνο του. Επιπλέον, εφόσον
έχει βρει τον θησαυρό, θα κερδίζει αυτομάτως το έπαθλο που αντιστοιχεί στο κυνήγι θησαυρού που διάλεξε
(Εικόνα 10.8, δεξιά οθόνη). Το κάθε κυνήγι θησαυρού εμπεριέχει διαφορετικά μνημεία, αξιοθέατα, αθλητικές
δραστηριότητες, χώρους πολιτισμού, θεματικά πάρκα, χώρους πρασίνου και χώρους αναψυχής, έτσι ώστε
να καλύπτεται ένα μεγάλο εύρος της καθημερινότητας και της ιστορίας της παραλίας της Θεσσαλονίκης.

Κεφάλαιο 11 Η Χρήση των Διεπαφών Προγραμματισμού Εφαρμογών
(APIs) στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Σύνοψη
H χρήση τεχνολογιών είναι εξ ορισμού ιδιαίτερα σημαντική για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Μία από τις
σημαντικές και ευρέως διαδεδομένες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται προς αυτή την κατεύθυνση, τόσο
για τη δημοσίευση και την απόκτηση δεδομένων όσο και για τη διάθεση δημόσιων υπηρεσιών, είναι οι
Διεπαφές Προγραμματισμού Εφαρμογών (Αpplication Ρrogramming Ιnterfaces, APIs). Στο κεφάλαιο αυτό
παρουσιάζονται περιπτώσεις χρήσης των APIs στον δημόσιο τομέα, καθώς και διάφορες τεχνικές πτυχές που
αφορούν τη στοιχειοθέτηση και χρήση των APIs, όπως κανόνες και αρχιτεκτονική, καθώς και άλλες σχετικές
τεχνολογίες, όπως XML, JSON και URIs που σχετίζονται με τα APIs.
• ανακαλείτε τα βασικά χαρακτηριστικά των Διεπαφών Προγραμματισμού Εφαρμογών (API),

• κατανοείτε την αρχιτεκτονική των REST API,
• κατανοείτε τα βασικά χαρακτηριστικά των τεχνολογιών JSON, XML και URI,
• καλείτε APIs μέσω της εφαρμογής Postman και με χρήση κώδικα,
• γνωρίζετε και να αξιοποιείτε ΑΡΙs σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
Πολλά από τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα δεν είναι κατάλληλα για διάθεση ως αρχεία για μεταφόρτωση.
Για παράδειγμα, κάποια από αυτά επικαιροποιούνται τόσο συχνά, ώστε τα αρχεία θα ήταν πολύ μεγάλα για
τους περισσότερους χρήστες και η πληροφορία θα άλλαζε υπερβολικά γρήγορα. Αυτός ο τύπος ανοικτών
κυβερνητικών δεδομένων μπορεί να γίνει διαθέσιμος μέσω μιας διεπαφής προγραμματισμού εφαρμογών,
ευρύτερα γνωστής με τον αγγλικό όρο Application Programming Interface (API). Η χρήση των APIs δεν
περιορίζεται στη διάθεση δεδομένων, αντίθετα είναι ιδιαίτερα σημαντική και για την παροχή δημόσιων
υπηρεσιών. Θυμίζουμε ότι τα ΑΡΙ αποτελούν βασικό συστατικό της υλοποίησης της έννοιας της κυβέρνησης
ως πλατφόρμας που είχε παρουσιαστεί στην ενότητα 2.2.1.
Ένα API περιγράφεται ως μια «υπόσχεση» από ένα σύστημα να παρέχει συνεχώς και με συνέπεια μια
υπηρεσία σε ένα άλλο, η οποία τους επιτρέπει να αλληλεπιδρούν. Δηλαδή, το API είναι ο αγγελιαφόρος που
μεταφέρει τα αιτήματα (requests) και ενημερώνει το σύστημα για το τι θέλετε να κάνετε και στη συνέχεια
επιστρέφει τις απαντήσεις (responses) πίσω σε εσάς.
Ας υποθέσουμε ότι είστε στο τραπέζι ενός εστιατορίου με ένα μενού επιλογών μπροστά σας για να
διαλέξετε. Η κουζίνα του καταστήματος είναι μέρος του συστήματος που ετοιμάζει την παραγγελία σας.
Όμως, αυτό που λείπει είναι ο κρίσιμος σύνδεσμος που θα επικοινωνήσει την παραγγελία σας στην κουζίνα
και θα μεταφέρει το φαγητό από αυτήν πίσω σε εσάς στο τραπέζι. Εδώ εμφανίζεται ο σερβιτόρος (δηλαδή
το API). Ο σερβιτόρος είναι ο αγγελιαφόρος που θα μεταφέρει το αίτημά σας (request) (στην προκειμένη
περίπτωση την παραγγελία) στο σύστημα (στην προκειμένη περίπτωση την κουζίνα) για να ενημερώσει τι θα
πρέπει να ετοιμάσει, και στη συνέχεια θα μεταφέρει την απάντηση (response) πίσω σε εσάς, στην προκειμένη
περίπτωση το φαγητό σας.

Σχήμα 11.1 Ρόλος και χρήση ενός API (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Από τεχνολογική σκοπιά, υπάρχουν κυρίως δύο προσεγγίσεις για την ανάπτυξη APIs στο διαδίκτυο:
• Simple object access protocol (SOAP). Είναι ένα πρότυπο για την ανάπτυξη APIs το οποίο είναι αρκετά
λεπτομερές με αποτέλεσμα τελικά να είναι «βαρύ» και δύσχρηστο.
• Representational state transfer (REST). Είναι ένα αρκετά ευέλικτο και ελαφρύ πρότυπο που έχει
επικρατήσει στην πλειονότητα των APIs στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.
Εκτός από τα APIs στο διαδίκτυο, υπάρχουν και άλλου είδους APIs, όπως π.χ. APIs βιβλιοθηκών, που
επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση λειτουργιών μιας βιβλιοθήκης από άλλα προγράμματα, APIs
λειτουργικών συστημάτων (Windows, UNIX), που επιτρέπουν τη χρήση λειτουργιών του συστήματος από
άλλα προγράμματα κ.ά. Στη συνέχεια του κεφαλαίου θα ασχοληθούμε μόνο με τα REST APIs.
Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζεται η χρήση των APIs στον δημόσιο τομέα (ενότητα 11.2), καθώς και
διάφορες, κυρίως τεχνικές, πτυχές (ενότητα 11.3) που αφορούν τη χρήση των REST APIs, όπως κανόνες και
αρχιτεκτονική (ενότητα 11.3.1), οι τεχνολογίες XML (ενότητα 11.3.2), JSON (ενότητα 11.3.3) και URIs (ενότητα
11.3.4), τρόποι κλήσης των APIs (ενότητα 11.3.5) και παραδείγματα (ενότητα 11.3.6).
11.2 Η Χρήση των APIs στον Δημόσιο Τομέα
11.2.1 Οφέλη και Προκλήσεις από τη Χρήση APIs

Ο δημόσιος τομέας έχει επικεντρωθεί στην ανοικτή δημοσίευση δεδομένων, επιτυγχάνοντας έτσι υψηλό
επίπεδο διαφάνειας, όμως θα πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες ώστε αυτές οι
πληροφορίες να είναι εύκολα προσβάσιμες και επαναχρησιμοποιήσιμες, π.χ. από εφαρμογές. Τα APIs
αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς επιτρέπουν την πρόσβαση σε ανοικτά
κυβερνητικά δεδομένα και με αυτόν τον τρόπο διευκολύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ κυβερνητικών
φορέων (G2G), αλλά και μεταξύ κυβερνήσεων και επιχειρήσεων (G2B). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα APIs να
γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Σύμφωνα με μια μελέτη της Ευρωπαϊκής
Ένωσης (Vaccari et al., 2020) τα οφέλη από τη χρήση των APIs στον δημόσιο τομέα συμπεριλαμβάνουν:
• Την ενίσχυση της καινοτομίας, π.χ. διευκολύνοντας την εξέλιξη των υπαρχόντων συστημάτων της
δημόσιας διοίκησης προς την κατεύθυνση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης,
• Τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας μέσω της μείωσης τους κόστους και της πολυπλοκότητας με
τη χρήση των API. Η χρήση των APIs επιτρέπει τον διαχωρισμό των ψηφιακών διαδικασιών σε
ανεξάρτητες οντότητες, που όμως μπορούν να αλληλεπιδρούν. Το σημαντικό είναι ότι οι αλλαγές σε
μια οντότητα δεν επηρεάζουν τις υπόλοιπες.
• Τη βελτίωση της προσβασιμότητας των (ανοικτών) κυβερνητικών δεδομένων, με αποτέλεσμα να
ενισχύονται η διαφάνεια και η εμπιστοσύνη στους φορείς διακυβέρνησης.
• Τη διευκόλυνση στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ψηφιακού οικοσυστηματος που οδηγεί στην
αναδιαμόρφωση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των φορέων της κοινωνίας (κυβερνήσεων – G2G,
επιχειρήσεων – G2B, πολιτών – G2C).
• Τη δημιουργία οικονομικών ευκαιριών, π.χ. μέσω της δυνατότητας ανάπτυξης εμπορικών
εφαρμογών που αξιοποιούν τα APIs.
Παρά τα πολλά οφέλη, η χρήση των APIs δημιουργεί και αρκετές προκλήσεις με τεχνικό, οργανωσιακό,
νομικό και οικονομικό χαρακτήρα. Οι προκλήσεις αυτές είναι:

• Η κυβερνοασφάλεια. Όπως οποιοδήποτε άλλο κανάλι προς τον έξω κόσμο, τα APIs αυξάνουν την
έκθεση των συστημάτων του δημοσίου στο διαδίκτυο και έτσι εκθέτουν οποιαδήποτε τρωτά τους
σημεία.
• Η βιωσιμότητα των APIs όσον αφορά την αντιμετώπιση προβλημάτων σχετικά με την κλιμάκωση
(scale), τις τεχνικές αλλαγές/ενημερώσεις και τη συνεχή ευθυγράμμιση των προδιαγραφών με την
τρέχουσα έκδοση του API.
• Οργανωσιακές αλλαγές που μπορεί να επιφέρουν έλλειψη πολιτικής υποστήριξης για τη δημιουργία
ή συντήρηση των APIs.
• Η τήρηση υφιστάμενων κανονισμών (π.χ. όσων προβλέπονται από τον γενικό κανονισμό για την
προστασία των δεδομένων, GDPR) ώστε να περιοριστούν νομικά ζητήματα που μπορεί να
προκύψουν από την παραβίαση του απορρήτου των δεδομένων, π.χ. μέσω πιθανής πρόσβασης και
κακής χρήσης των δεδομένων. Αυτή η πρόκληση σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την
κυβερνοασφάλεια.
• Η ύπαρξη κατάλληλης τεχνογνωσίας στον δημόσιο τομέα για τη δημιουργία, συντήρηση, διαχείριση
και διακυβέρνηση των APIs.
11.2.2 Περιπτώσεις Χρήσης APIs στον Δημόσιο Τομέα

Στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) υπάρχει αυξημένη χρήση των ΑΡΙs για τη δημιουργία νέων δημόσιων υπηρεσιών
με χρήση ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, όλα τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα που
υπάρχουν στην επίσημη πύλη (Government Digital Services UK, 2022) είναι διαθέσιμα και για χρήση μέσω
APIs. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα στο ΗΒ είναι το API, μέσω του οποίου παρέχονται δεδομένα για
τις δημόσιες συγκοινωνίες του Λονδίνου (Transport for London, 2022). Αυτό το API παρέχει δεδομένα σε
πραγματικό χρόνο που αφορούν προγράμματα δρομολογίων, χρόνους άφιξης/αναχώρησης κ.λπ.
Στην Ελλάδα πλέον προσφέρονται αρκετά APIs που παρέχουν ανοικτά δεδομένα του ελληνικού
δημοσίου (Ζούνης, 2022). Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι το Μητρώο Ανοικτών Δεδομένων του Δημοσίου
https://data.gov.gr/ (Ελληνική Δημοκρατία, 2022). Αυτό αποτελεί την εθνική πύλη συγκέντρωσης δεδομένων
από όλους τους δημόσιους οργανισμούς, τα οποία είναι χωρισμένα σε θεματικές κατηγορίες, π.χ. οικονομία,
τηλεπικοινωνίες, εκπαίδευση. Όλα τα δεδομένα του μητρώου είναι διαθέσιμα και μέσω API.
Επίσης, το Μητρώο Ανθρώπινου Δυναμικού του Ελληνικού Δημοσίου παρέχει όλα τα απαραίτητα
δεδομένα και εφαρμογές για τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού (π.χ. περιγράμματα θέσεων,
ψηφιακά οργανογράμματα, κινητικότητα, αξιολόγηση). Τα στοιχεία του μητρώου καταχωρίζονται και
επιβεβαιώνονται από τις αρμόδιες διευθύνσεις προσωπικού των φορέων και επικαιροποιούνται σε
πραγματικό χρόνο. Η πρόσβαση στην τεκμηρίωση του API του Μητρώου Ανθρώπινου Δυναμικού του
Ελληνικού Δημοσίου παρέχεται μέσω διαδικτύου (Υπουργείο Εσωτερικών, 2022).
Ένα άλλο API παρέχεται από την ενότητα «Κοινοβουλευτική Διαφάνεια» της διαδικτυακής πύλης της
Βουλής των Ελλήνων και περιέχει τις αναρτημένες πράξεις και αποφάσεις του Προέδρου της Βουλής και του
Γενικού Γραμματέα. Η Κοινοβουλευτική Διαφάνεια επιτρέπει στους πολίτες να ενημερώνονται πληρέστερα
για το έργο του κοινοβουλίου, για τη διαχείριση και τη διοίκησή του, την κατάρτιση και εκτέλεση του
προϋπολογισμού του, τις προμήθειές του και τα ζητήματα που αφορούν το προσωπικό του. Η πρόσβαση
στην τεκμηρίωση του API της Κοινοβουλευτικής Διαφάνειας παρέχεται μέσω διαδικτύου (Βουλή των
Ελλήνων, 2022).
Το geodata.gov.gr ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Αύγουστο του 2010. Στόχοι της υπηρεσίας είναι η
επίτευξη οικονομιών κλίμακας από την επαναχρησιμοποίηση γεωχωρικών δεδομένων, η ενίσχυση της
περιβαλλοντικής προστασίας, καθώς και η επίτευξη άμεσων, μετρήσιμων αποτελεσμάτων από την
επαναχρησιμοποίηση γεωχωρικών υπηρεσιών. Η πρόσβαση στην τεκμηρίωση του API του geodata.gov.gr
παρέχεται μέσω διαδικτύου (ΙΠΣΥ/ΕΚ «Αθηνά», 2022).
Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) προσφέρει το myDATA, που είναι μια ηλεκτρονική
πλατφόρμα για την τήρηση ηλεκτρονικών βιβλίων από τις επιχειρήσεις. Για τις επιχειρήσεις-παρόχους
υπηρεσιών ηλεκτρονικής τιμολόγησης, η ΑΑΔΕ παρέχει μια διεπαφή REST API (ΑΑΔΕ, 2020) με σκοπό την
αδιάλειπτη και απρόσκοπτη διασύνδεσή τους με την ΑΑΔΕ για την ανταλλαγή δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα

για έναν πάροχο ηλεκτρονικής τιμολόγησης που αξιοποιεί το σχετικό API, οι προσφερόμενες λειτουργίες
αυτοματοποιημένης διασύνδεσης είναι η αποστολή δεδομένων για τα παραστατικά που εκδίδουν οι πελάτες
του μέσω αυτού και η λήψη δεδομένων όσων παραστατικών έχουν εκδοθεί από αυτόν και έχουν διαβιβαστεί
στην ΑΑΔΕ.
Τέλος, κάποια ακόμα APIs που παρέχονται στα πλαίσια της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι το API
του Ελληνικού Κτηματολογίου (Ελληνικό Κτηματολόγιο, 2022), που παρέχει γεωχωρικά και χαρτογραφικά
δεδομένα, και το API MITOS του Εθνικού Μητρώου Διαδικασιών του Ελληνικού Δημοσίου (ΕΔΥΤΕ, 2022), που
παρέχει πληροφορίες για τον τρόπο, τον χρόνο και το κόστος υλοποίησης των διαδικασιών του δημόσιου
τομέα.
11.3 Τεχνολογίες που Χρησιμοποιούνται στα APIs

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στα APIs. Στην ενότητα 11.3.1
παρουσιάζεται η τεχνολογία XML και στην ενότητα 11.3.2 η τεχνολογία JSON, που είναι δύο πρότυπα τα
οποία χρησιμοποιούνται συχνά για την επικοινωνία με τα APIs. Η ενότητα 11.3.3 παρουσιάζει τα Ενιαία
Αναγνωριστικά Πόρων (Uniform Resource Identifier, URIs), τα οποία χρησιμοποιούνται, μεταξύ άλλων, για
τον προσδιορισμό και την κλήση των APIs.
11.3.1 XML
Η Extensible Markup Language (XML) είναι μια μετα-γλώσσα σήμανσης (markup) για δεδομένα, κείμενα και
έγγραφα δεδομένων. Επιτρέπει τη δημιουργία γλωσσών (ή «εφαρμογών») για την αναπαράσταση
δεδομένων, κειμένων και εγγράφων δεδομένων (Schenkel 2003).
Για την XML ισχύουν τα παρακάτω:
• Χρησιμοποιεί στοιχεία (elements) τα οποία λειτουργούν ως αναγνωριστικά (π.χ. <name>).
• Τα στοιχεία πρέπει να είναι πάντα σε ζεύγη (π.χ. <name> </name>).
• Είναι case sensitive. To <Name> δεν είναι ίδιο με το <name>.
• Τα στοιχεία πρέπει να είναι σωστά εμφωλευμένα (π.χ. <publicService> <name> </name>
</publicService> και όχι <publicService> <name> </publicService> </name>).
• Το περιεχόμενο ενός στοιχείου μπορεί να είναι κείμενο ή άλλα στοιχεία ή τίποτα.
• Τα χαρακτηριστικά (attributes) δίνουν επιπλέον πληροφορίες για τα στοιχεία (π.χ. <publicService
id=“1”>).
• Τα χαρακτηριστικά πάντα περικλείονται στην ετικέτα (tag) ενός στοιχείου και η τιμή τους δίνεται
μέσα σε “ ” ή σε ‘ ’.
Παραδείγματα
<publicService>
<name> Έκδοση διαβατηρίου </name>
<organisation> Ελληνική Αστυνοµία </organization>
</publicService>
Το παραπάνω παράδειγμα είναι εύκολο στην κατανόηση από ανθρώπους, εκφραστικό (καθώς εμπεριέχει
σημασιολογία μαζί με τα δεδομένα) και καλά δομημένο, καθώς και εύκολο να διαβαστεί και να γραφεί από
προγράμματα.
<tr108>
<x87> Έκδοση διαβατηρίου </x87>
<g10> Ελληνική Αστυνοµία </g10>
</tr108>

Το παραπάνω παράδειγμα είναι και αυτό XML, όμως είναι δύσκολο στην κατανόηση από ανθρώπους,
καθόλου εκφραστικό (δεν εμπεριέχει σημασιολογία μαζί με τα δεδομένα). Παρ’ όλα αυτά, είναι καλά
δομημένο, καθώς και εύκολο να διαβαστεί και να γραφεί από προγράμματα. Από τα δύο παραδείγματα
προτιμότερο είναι το πρώτο.
<img src="computer.gif" /> της ΗTML
Στο παραπάνω παράδειγμα το στοιχείο έχει το όνομα "img”, έχει την ιδιότητα "src“, που έχει την τιμή
"computer.gif" και επειδή είναι άδειο, κλείνει με / .
11.3.2 JSON
Το JavaScript Object Notation (JSON) είναι ένα ανοικτό πρότυπο μορφής ανταλλαγής δεδομένων. Πιο απλά,
είναι ένα σύνολο κανόνων συντακτικού με βάση το οποίο είναι οργανωμένα τα δεδομένα, έτσι ώστε να είναι
εύκολα αναγνώσιμα από τον άνθρωπο και εύκολα διαχειρίσιμα από τον υπολογιστή.
Για το JSON ισχύουν οι παρακάτω κανόνες:
● Τα δεδομένα είναι οργανωμένα σε ζευγάρια όνομα/τιμή π.χ. όνομα – name, τιμή – Έκδοση
διαβατηρίου.
{
“name”: “Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου”
}
● Κάθε ζευγάρι όνομα/τιμή διαχωρίζεται με κόμμα.

{
“name”: “Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου”,
“organization”: “Ελληνική Αστυνοµία”
}
● Μέσα σε άγκιστρα – curly brackets ( { } ) περιέχονται αντικείμενα (objects). Στο παρακάτω

παράδειγμα υπάρχουν δύο αντικείμενα, ένα για τη δημόσια υπηρεσία «Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου» και ένα εμφωλευμένο για τον οργανισμό που την παρέχει.
{
“name”: “Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου”,
“organization”: {
“name”: “Ελληνική Αστυνοµία”,
“address”: “Εγνατίας 111, Θεσσαλονίκη”
}
}
● Μέσα σε αγκύλες – square brackets ( [ ] ) περιέχονται πίνακες (arrays). Στα παρακάτω παραδείγματα
το «input» παίρνει ως τιμή έναν πίνακα με όλα τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για την έκδοση
διαβατηρίου. Στην πρώτη περίπτωση ο πίνακας περιέχει απλές τιμές String, ενώ στη δεύτερη περιέχει
αντικείμενα.

Παράδειγμα 1
{
“name”: “Έκδοση διαβατηρίου”,
“input”: [“Ταυτότητα”, “Φωτογραφία”, “Παράβολο”]
}
{
“name”: “Έκδοση διαβατηρίου”,
“input”: [
{“name”:“Ταυτότητα”, “id”: “1”},
{“name”:“Φωτογραφία”, “id”: “2”},
{“name”:“Παράβολο”, “id”: “3”}
}
● Τιμές μπορούν να είναι μόνο οι εξής μορφές δεδομένων: strings (αλφαριθμητικά), numbers
(αριθμοί), boolean (true/false), objects (αντικείμενα), arrays (πίνακες), null.
11.3.3 Ενιαία Αναγνωριστικά Πόρων – URIs

Τα Ενιαία Αναγνωριστικά Πόρων (Uniform Resource Identifier, URIs) χρησιμοποιούνται για να
«ονοματίζουν» με μοναδικό τρόπο τους πόρους στο διαδίκτυο. Η χρήση και η κατανόησή τους είναι
σημαντικές για την κατανόηση των APIs, ενώ χρησιμοποιούνται επίσης στα συνδεδεμένα ανοικτά δεδομένα
που θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Η χρήση των URIs γίνεται για τον μοναδικό προσδιορισμό: α) εγγράφων και ψηφιακού περιεχομένου
στον ιστό, β) απτών πραγμάτων, π.χ. άνθρωποι, τοποθεσίες και γ) αφηρημένων εννοιών, π.χ. ο τύπος της
σχέσης «γνωρίζω κάποιον». Για όλα τα παραπάνω χρησιμοποιείται ο όρος «πόρος» (resource). Οπότε, εν
συντομία, θα λέγαμε ότι τα URIs χρησιμοποιούνται για τον μοναδικό προσδιορισμό πόρων.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι κάθε URI θα πρέπει να προσδιορίζει αποκλειστικά έναν και μόνο πόρο,
καθώς σε αντίθετη περίπτωση θα προκύπτει αμφισημία (Σχήμα 11.2 (α)), με αποτέλεσμα να μην υπάρχει
δυνατότητα να γνωρίζουμε σε ποιον πόρο αναφερόμαστε. Για παράδειγμα, αν το URI «αναγνωριστικό1»
προσδιορίζει τόσο την «οντότητα 1» όσο και την «οντότητα 2», τότε, όταν χρησιμοποιούμε αυτό το URI, δεν
θα γνωρίζουμε σε ποια από τις δύο οντότητες αναφερόμαστε. Από την άλλη, υπάρχει η δυνατότητα
πολλαπλά URIs να προσδιορίζουν την ίδια οντότητα (ταυτοσημία) (Σχήμα 11.2 (β)). Για παράδειγμα τα URIs
«αναγνωριστικό1» και «αναγνωριστικό2» προσδιορίζουν και τα δύο την «οντότητα 1». Αυτή η κατάσταση
είναι επιτρεπτή και μπορεί να συμβαίνει για διάφορους λόγους, π.χ. δύο διαφορετικοί οργανισμοί
δημιουργούν δύο διαφορετικά URIs που προσδιορίζουν τον ίδιο πόρο. Στην περίπτωση της ταυτοσημίας
συνηθίζεται να υπάρχουν δηλώσεις ισοτιμίας μεταξύ των πολλαπλών URIs (π.χ. «αναγνωριστικό1» είναι το
ίδιο με «αναγνωριστικό2»).

Σχήμα 11.2 Αμφισημία (α) και ταυτοσημία (β) αναγνωριστικών ονομάτων (Πηγή: Στεφανιδάκης κ.ά., 2015 με άδεια
Τα URIs αναπαρίστανται ως μια συμπαγής ακολουθία χαρακτήρων και η σύνταξή τους γίνεται με βάση ένα
συγκεκριμένο πρότυπο:
URI = σχήμα : [// αρμόδια αρχή] μονοπάτι [? ερώτημα] [# απόσπασμα]
Τα τμήματα της σύνταξης του παραπάνω προτύπου είναι:

● Το σχήμα (scheme): Αφορά το είδος του URI (π.χ. http, urn). Μετά το σχήμα μπαίνει η άνω κάτω
τελεία « : ».
● Η αρμόδια αρχή (authority): Αφορά την αρχή στην οποία ανήκει το URI. Πριν την αρμόδια αρχή
υπάρχουν οι χαρακτήρες « // ».
● Το μονοπάτι (path): Περιλαμβάνει μια ακολουθία τμημάτων μονοπατιού διαχωρισμένων με « / ».
● Το ερώτημα (query): Χρησιμοποιείται για την αποστολή παραμέτρων.
● Το απόσπασμα (fragment): Προσδιορίζει επιμέρους τμήματα ενός πόρου, π.χ. ένα κεφάλαιο ενός
εγγράφου.
Από τα τμήματα του URI, το σχήμα και το μονοπάτι πρέπει να είναι παρόντα, ενώ όλα τα άλλα είναι
προαιρετικά, ανάλογα με τον τύπο του URI. Στον Πίνακα 11.1 φαίνονται κάποια παραδείγματα URI, και τα
τμήματα από τα οποία αποτελούνται.
Πίνακας 11.1 Παραδείγματα URIs.

URI Σχήμα Αρμόδια αρχή Μονοπάτι Ερώτ. Απόσπ.
http://dbpedia.org/resourc http dbpedia.org /resource/Greece - -

e/Greece
http://www.w3.org/2000/01/ http www.w3.org /2000/01/rdf- - label
rdf-schema#label schema
http://xmlns.com/foaf/0.1/ http xmlns.com /foaf/0.1/Person - -
Person
urn:nbn:de:eki/ZDB207 urn - nbn:de:eki/ZDB207 - -
1
http://example.com/resourc http example.com /resource foo=bar fragment
e?foo=bar#fragment

11.4 REST APIs
11.4.1 Κανόνες και Αρχιτεκτονική

To REpresentational State Transfer (REST) είναι μία αρχιτεκτονική API που έχει σχεδιαστεί ειδικά για τον ιστό
(web). Κάθε REST API υπόκειται σε ένα σύνολο οδηγιών και κανόνων:
1. Χρησιμοποιεί αναγνωριστικά ιστού (web identifiers) για να ανεύρει πόρους (resources). Σε ένα
REST API όλες οι αλληλεπιδράσεις γίνονται απευθείας στα web-based αναγνωριστικά των πόρων
(URIs). Κάθε REST API έχει ένα βασικό URI κλήσης. Tα URIs των πόρων επεκτείνουν το βασικό URI
του API.
2. Εκμεταλλεύεται την αρχιτεκτονική ιστού. Ο ιστός έχει κατασκευαστεί χρησιμοποιώντας την
αρχιτεκτονική πελάτη-διακομιστή (client-server). Ο ιστός είναι άνευ κατάστασης (stateless),
δηλαδή ο διακομιστής (server) δεν θα διατηρήσει πληροφορίες ή την κατάσταση ενός πελάτη
μεταξύ των αιτημάτων (requests). Το ίδιο ισχύει στα REST API.
3. Η απάντηση του API (API response) γίνεται σύμφωνα με τα πρότυπα μορφοποίησης JSON ή XML.
4. Χρησιμοποιεί το πρωτόκολλο HTTP, το οποίο περιγράφει μια σειρά από μεθόδους που
καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι πελάτες μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τον διακομιστή
και τους πόρους που κατέχει. Οι μέθοδοι επιτρέπουν στον πελάτη να αποκτήσει (GET), να
ενημερώσει (POST), να αντικαταστήσει (PUT) και να διαγράψει (DELETE) πόρους. Ένα REST API
που υποστηρίζει όλες αυτές τις λειτουργίες είναι επίσης γνωστό και ως CRUD (Create, Retrieve,
Update, Delete) API.
Έστω ότι έχουμε μια βάση δεδομένων που περιλαμβάνει περιγραφές δημόσιων υπηρεσιών (public services).
Για κάθε δημόσια υπηρεσία, η βάση δεδομένων αποθηκεύει το όνομά (name) της και το όνομα του
οργανισμού (organisation) που την παρέχει. Επίσης, έχει κατασκευαστεί ένα API που παρέχει πρόσβαση στα
δεδομένα της βάσης δεδομένων. Έστω ότι το βασικό URI για να καλέσουμε το API είναι το https://example.gr.
Στον Πίνακα 11.2 παρατίθενται κάποια παραδείγματα με τη χρήση της μεθόδου GET, που επιτρέπει την
ανάκτηση δεδομένων από τη βάση δεδομένων:
Πίνακας 11.2 Παραδείγματα χρήσης της μεθόδου GET.
Κλήση API Περιγραφή
GET https://example.gr/publicSevices Ανάκτηση όλων των δημόσιων υπηρεσιών.
GET https://example.gr/publicSevices/1 Ανάκτηση μόνο της δημόσιας υπηρεσίας με μοναδικό

αναγνωριστικό id = 1.
GET Ανάκτηση μόνο της δημόσιας υπηρεσίας με μοναδικό

https://example.gr/publicSevices/1.json αναγνωριστικό id = 1. Το αποτέλεσμα επιστρέφεται είτε
ή σε json ή σε xml μορφή, ανάλογα με την κλήση. Αν δεν
GET προσθέσουμε εμείς τη μορφή, θα επιστραφεί το
https://example.gr/publicSevices/1.xml αποτελέσματα στο εξ ορισμού (default) πρότυπο
μορφοποίησης που έχει επιλέξει ο δημιουργός του API.
Διαφορετικοί πάροχοι APIs προσφέρουν διαφορετικούς
τρόπους για τη δήλωση των προτύπων μορφοποίησης
των αποτελεσμάτων (π.χ. στο Google maps API δεν
έχουμε .json ή .xml αλλά /json ή /xml).
GET Ανάκτηση των δημόσιων υπηρεσιών με όνομα «Έκδοση

https://example.gr/publicServices?name ελληνικού διαβατηρίου».
=‘Έκδοση ελληνικού διαβατηρίου’ Βλέπουμε πως με τη χρήση του ερωτηματικού (?)
προσθέτουμε τις παραμέτρους.

GET Ανάκτηση των δημόσιων υπηρεσιών με όνομα «Έκδοση
https://example.gr/publicServices?name ελληνικού διαβατηρίου» που παρέχονται από την
=‘Έκδοση ελληνικού ελληνική αστυνομία.
διαβατηρίου’&organisation=‘Ελληνική Με τη χρήση του ampersand (&) προσθέτουμε και άλλες
Αστυνοµία’ παραμέτρους.
GET Τροποποίηση του προηγούμενου παραδείγματος για να

https://example.gr/publicServices.json? πάρουμε τα αποτελέσματα σε μορφή json ή xml.
name =‘Έκδοση ελληνικού Προσοχή: Η δήλωση της μορφής γίνεται πριν τις
διαβατηρίου’&organisation =‘Ελληνική παραμέτρους.
Αστυνοµία’
GET
https://example.gr/publicServices.xml?n
ame =‘Έκδοση ελληνικού
διαβατηρίου’&organisation =‘Αστυνοµία’
Όπως έχει αναφερθεί, εκτός από την GET, υπάρχουν και οι μέθοδοι POST, PUT και DELETE. Στον Πίνακα 11.3
δίνεται μια επεξήγηση της λειτουργίας αυτών των μεθόδων.
Πίνακας 11.3 Παραδείγματα χρήσης των μεθόδων POST, GET, PUT, DELETE.
Resource POST GET PUT DELETE
/publicService Δημιουργία μιας Ανάκτηση όλων των Μαζική ανανέωση των Διαγραφή όλων των
νέας δημόσιας δημόσιων πληροφοριών των δημόσιων δημόσιων
υπηρεσίας υπηρεσιών υπηρεσιών υπηρεσιών
/publicService/1 - Ανάκτηση της Ανανέωση των πληροφοριών Διαγραφή της

δημόσιας της δημόσιας υπηρεσίας με δημόσιας
υπηρεσίας με id=1 id=1 υπηρεσίας με id=1
Στο Σχήμα 11.3 φαίνεται η αρχιτεκτονική ενός REST API. Για την κατανόηση της αρχιτεκτονικής γίνεται χρήση
του παραδείγματος της βάσης δεδομένων με τις δημόσιες υπηρεσίες. Με βάση την εικόνα μπορούν να γίνουν
οι εξής παρατηρήσεις:
● Η κλήση ενός API μπορεί να γίνει από κάποιον πελάτη (Client), που μπορεί για παράδειγμα να είναι
ένας φυλλομετρητής (browser) ή μια εφαρμογή κινητού τηλεφώνου.
● Το API για να λειτουργήσει πρέπει να είναι εγκατεστημένο σε κάποιον εξυπηρετητή (Web server).
● Το API μπορεί να παρέχει πρόσβαση σε διαφορετικούς πόρους. Στο παράδειγμα της εικόνας οι πόροι
είναι οι δημόσιες υπηρεσίες (public services), οι οργανισμοί (organisations) και τα διαβατήρια
(passports).
● Το API μπορεί να παρέχει κάποιες/όλες τις μεθόδους GET, POST, PUT, DELETE.
● Για την πρόσβαση σε κάποιους πόρους μπορεί να χρειαστεί η χρήση διαπιστευτηρίων (κωδικών). Στο
παράδειγμα η πρόσβαση στα διαβατήρια χρειάζεται κωδικούς.
● Το API πρέπει να έχει πρόσβαση στη βάση δεδομένων με τις αντίστοιχες πληροφορίες. Στο
παράδειγμα το API πρέπει να έχει πρόσβαση στη βάση δεδομένων με τις δημόσιες υπηρεσίες, τους
οργανισμούς και τα διαβατήρια.
Συνεπώς, για να δημιουργήσει και να διαθέσει ένας οργανισμός ένα API, χρειάζεται να έχει
οργανωμένα τα δεδομένα του (συνήθως σε μια σχεσιακή βάση δεδομένων), να αναπτύξει το API με τη
βοήθεια κάποιου πλαισίου ανάπτυξης APIs (framework) και τέλος να χρησιμοποιήσει έναν εξυπηρετητή στον
οποίο να εγκατασταθεί και να τρέχει το API.

Σχήμα 11.3 Αρχιτεκτονική REST API (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
11.4.2 Κλήση REST APIs

Η κλήση ενός REST API μπορεί να γίνει με διαφορετικούς τρόπους. Συνήθως γίνεται είτε από έναν
φυλλομετρητή μέσω ειδικών εφαρμογών, οι οποίες διαχειρίζονται την κλήση APIs, είτε μέσω κώδικα. Για
παράδειγμα, το Postman (Εικόνα 11.1) είναι μια εφαρμογή για την κλήση APIs που επιτρέπει τη διαχείριση
των παραμέτρων και των μεθόδων της κλήσης, την αυθεντικοποίηση όταν χρειάζεται, και εμφανίζει τα
αποτελέσματα στον χρήστη σε κατανοητή μορφή.
Εικόνα 11.1 Το περιβάλλον της εφαρμογής Postman για κλήση APIs (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η κλήση ενός API μέσω κώδικα μπορεί να γίνει από διάφορες γλώσσες προγραμματισμού, π.χ. java, python.
Η βασική δομή του κώδικα που ακολουθείται σε όλες τις γλώσσες φαίνεται παρακάτω:
Καθορισµός API URL

Καθορισµός µεθόδου κλήσης του API (GET, POST, PUT, DELETE)
Καθορισµός παραµέτρων API π.χ. πλήθος αποτελεσµάτων που θα επιστραφούν
Καθορισµός µορφοποίησης απάντησης π.χ. application/xml, application/json
Κλήση API
Ληψη αποτελέσµατος
Χρήση αποτελέσµατος π.χ. εµφάνιση αποτελέσµατος στον χρήστη σε πίνακα ή
οπτικοποίηση

Για παράδειγμα ο παρακάτω κώδικας είναι σε python και χρησιμοποιεί το API του data.gov.gr για να λάβει
και να εμφανίσει δεδομένα από τη χρήση εμβολίων για την περίοδο 29/09/2022-10/06/2022. Για την
πρόσβαση στο API του data.gov.gr απαιτείται αυθεντικοποίησηκαι για τον λόγο αυτό χρησιμοποιείται το
Authorization token.
import http.client
conn = http.client.HTTPSConnection("data.gov.gr")
payload = ''
headers = {'Authorization': 'Token 111222333444555666'}
conn.request("GET", "/api/v1/query/mdg_emvolio?date_from=2022-09-
29&date_to=2022-10-06", payload, headers)
res = conn.getresponse()
data = res.read()
print(data.decode("utf-8"))
Στην Εικόνα 11.2 φαίνεται ένα μέρος του JSON αποτελέσματος που αφορά τη χρήση εμβολίων.
Εικόνα 11.2 Μέρος του JSON αποτελέσματος που επιστρέφεται από το API και αφορά τη χρήση εμβολίων (από το
προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
To ίδιο αποτέλεσμα θα πάρουμε αν χρησιμοποιήσουμε το Postman (Εικόνα 11.3) με τον τρόπο που φαίνεται
παρακάτω:
1. ορίζοντας τη μέθοδο κλήσης σε GET,
2. ορίζοντας το URL του API (https://data.gov.gr/api/v1/query/mdg_emvolio),
3. ορίζοντας τις τιμές των παραμέτρων date_from και date_to,
4. βάζοντας την κατάλληλη τιμή του Authorization token στα Headers.
Για τη συμπλήρωση του Authorization token στο Postman (Εικόνα 11.4) θα πρέπει στην καρτέλα
«Headers» να προστεθεί ένα νέο κλειδί (key) το «Authorization» με τιμή (value) «Token XYZ», όπου XYZ είναι
το API token για το data.gov.gr. Όταν γραφόταν αυτό το βιβλίο, η έκδοση του API token γινόταν δωρεάν μέσω

μιας αίτησης στο https://data.gov.gr/token/ Στη συνέχεια, το token αποστελλόταν στη διεύθυνση
ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που δηλωνόταν στην αίτηση.
Εικόνα 11.3 Κλήση του data.gov.gr API για τη χρήση εμβολίων μέσω του Postman (από το προσωπικό αρχείο των
Εικόνα 11.4 Συμπλήρωση του Authorization token στο Postman (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν γραφόταν αυτό το βιβλίο, το data.gov.gr χρησιμοποιούσε ελαφρώς
διαφορετικό URL γιά κάθε dataset. Για παράδειγμα, το dataset για την κίνηση των δρόμων της Αττικής
προσφέρεται από το https://data.gov.gr/api/v1/query/road_traffic_attica. To URL για κάθε dataset είναι
διαθέσιμο μέσα από τη σελίδα κάθε dataset, από την επιλογή «API Endpoint».
11.4.3 Παράδειγμα REST API: «Διαύγεια»

Το Πρόγραμμα Διαύγεια (Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, 2022) στοχεύει στην επίτευξη της μέγιστης
δυνατής δημοσιότητας της κυβερνητικής πολιτικής και της διοικητικής δραστηριότητας, τη διασφάλιση της
διαφάνειας και την εμπέδωση της υπευθυνότητας και της λογοδοσίας από την πλευρά των φορέων άσκησης
της δημόσιας εξουσίας (ενότητα 3.3.2). Στη Διαύγεια αναρτώνται διάφορες πράξεις, συμπεριλαμβανομένων
προϋπολογισμών, απολογισμών, ισολογισμών, πράξεων διορισμού και συγκρότησης συλλογικών οργάνων
διοίκησης, προκηρύξεων πλήρωσης θέσεων με διαγωνισμό ή με επιλογή, πινάκων επιτυχόντων, διοριστέων
και επιλαχόντων των προκηρύξεων επιλογής προσωπικού, περιλήψεων διακηρύξεων, αποφάσεων και
πράξεων κατακύρωσης και ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών.
Όλα τα δεδομένα που είναι στη Διαύγεια είναι διαθέσιμα και μέσω API, η τεκμηρίωση του οποίου είναι
διαθέσιμη στο διαδίκτυο (Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, 2022β), ενώ το βασικό URL του API στο
παραγωγικό σύστημα είναι το: https://diavgeia.gov.gr/opendata Στο πιλοτικό σύστημα το βασικό URL API
είναι το https://test3.diavgeia.gov.gr/luminapi/opendata.
Στη Διαύγεια αναρτώνται πράξεις. Τα πεδία των πράξεων που αποθηκεύονται φαίνονται στην Εικόνα
11.5.

Εικόνα 11.5 Τα πεδία των πράξεων που αποθηκεύονται στη Διαύγεια (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Για παράδειγμα, η κλήση για τη λήψη μιας πράξης (decision) με αριθμό διαδικτυακής ανάρτησης (ΑΔΑ)
«Ψ9ΣΛ46Ψ8ΧΒ-ΤΒΨ» σε μορφή XML είναι:
https://diavgeia.gov.gr/opendata/decisions/Ψ9ΣΛ46Ψ8ΧΒ-ΤΒΨ.xml
Ενώ η κλήση για τη λήψη της ίδιας πράξης σε μορφή JSON είναι:
https://diavgeia.gov.gr/opendata/decisions/Ψ9ΣΛ46Ψ8ΧΒ-ΤΒΨ.json
Ένα μέρος του JSON αποτελέσματος φαίνεται στην Εικόνα 11.6.
Εικόνα 11.6 Μέρος του JSON αποτελέσματος του API της Διαύγειας για τη λήψη μιας πράξης (από το προσωπικό
Το API της Διαύγειας, εκτός από τις πράξεις, παρέχει πρόσβαση και σε πληροφορίες για τους οργανισμούς
που δημοσιεύουν πράξεις. Για παράδειγμα, η κλήση στο API για τη λήψη πληροφοριών για το Πανεπιστήμιο
Μακεδονίας σε μορφή XML είναι:
https://diavgeia.gov.gr/opendata/organizations/99206919.xml

Το XML αποτέλεσμα φαίνεται στην Εικόνα 11.7.
Εικόνα 11.7 Το XML αποτελέσμα από την κλήση του API της Διαύγειας για τη λήψη πληροφοριών για έναν οργανισμό
(από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Εκτός από την ανάκτηση πληροφοριών για τις πράξεις και τους οργανισμούς, η Διαύγεια επιτρέπει και την
αναζήτησή τους. To βασικό URL για την αναζήτηση πράξεων είναι: https://diavgeia.gov.gr/opendata/search
το οποίο δέχεται διάφορες παραμέτρους αναζήτησης, όπως φαίνεται στην Εικόνα 11.8.
Εικόνα 11.8 Παράμετροι αναζητησης πράξεων για το API της Διαύγειας (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Για παράδειγμα η παρακάτω κλήση στο API αναζητά πράξεις του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
(org=99206919) με ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης (from_date) 20/04/2022. Η ημερομηνία στην
κλήση έχει τη μορφή YYYY-MM-DD.
https://diavgeia.gov.gr/opendata/search.xml?org=99206919&from_date=2022-04-20
H Διαύγεια επιστρέφει τα αποτελέσματα σελιδοποιημένα με εξ ορισμού μέγεθος τα 100 αποτελέσματα

(size=100) για κάθε σελίδα. Υπάρχει η δυνατότητα να αυξηθεί το όριο έως 500 (size=500) για κάθε σελίδα.
Όταν κάνουμε οποιοδήποτε ερώτημα στο API της Διαύγειας, μας επιστρέφει το total size. Άρα, γνωρίζοντας
το total size και διαιρώντας το με το μέγεθος της σελίδας (π.χ. 100), γνωρίζουμε πόσες σελίδες
αποτελεσμάτων υπάρχουν και κατά αντιστοιχία το πλήθος των κλήσεων στο API που χρειάζεται για να
πάρουμε όλα τα αποτελέσματα. Παρόμοια τεχνική χρησιμοποιείται από αρκετά APIs. Η κλήση στο API για την
επιστροφή των υπόλοιπων σελίδων του αποτελέσματος φαίνεται παρακάτω, όπου το Χ δηλώνει τον αριθμό
της σελίδας, π.χ. page=2.

https://diavgeia.gov.gr/opendata/search.xml?org=99206919&from_date=2022-04-
20&page=X
H χρήση τεχνολογιών είναι σημαντική για τη μετάβαση στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Προς αυτή την
κατεύθυνση χρησιμοποιούνται ευρέως τεχνολογίες όπως οι Διεπαφές Προγραμματισμού Εφαρμογών (APIs),
οι οποίες χρησιμεύουν κυρίως για τη δημοσίευση και την απόκτηση δεδομένων και υπηρεσιών. Πολλά από
τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα δεν είναι κατάλληλα για διάθεση ως αρχεία για μεταφόρτωση, κυρίως
γιατί επικαιροποιούνται συχνά. Αυτός ο τύπος δεδομένων μπορεί να γίνει διαθέσιμος μέσω των APIs.
Τα APIs μπορούν να θεωρηθούν ως «αγγελιοφόροι» των αιτημάτων (requests) των χρηστών, οι οποίοι
στη συνέχεια επιστρέφουν τις απαντήσεις (responses) του συστήματος πίσω στον χρήστη. Στο κεφάλαιο αυτό
παρουσιάστηκαν διάφορες περιπτώσεις χρήσης των APIs στον δημόσιο τομέα στην Ελλάδα, καθώς και
διάφορες τεχνικές πτυχές που αφορούν τη στοιχειοθέτηση και χρήση των APIs, όπως κανόνες και
αρχιτεκτονική. Παρουσιάστηκαν επίσης και άλλες τεχνολογίες, όπως XML, JSON και URIs, οι οποίες
χρησιμοποιούνται κατά τη χρήση των APIs. Έμφαση δόθηκε στα REST APIs, τα οποία έχουν επικρατήσει στον
δημόσιο τομέα τα τελευταία χρόνια λόγω της απλότητας και της ευελιξίας τους.

ΑΑΔΕ (2020). myDATA Ηλεκτρονικά Βιβλία ΑΑΔΕ - Τεχνική περιγραφή διεπαφών REST API για διαβίβαση &
λήψη δεδομένων από Παρόχους Ηλεκτρονικής Τιμολόγησης. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.aade.gr/sites/default/files/2020-
07/myDATA%20API%20Documentation_Providers_v1.0_official.pdf
Βουλή των Ελλήνων (2022). API Ανοιχτών Δεδομένων. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://diafaneia.hellenicparliament.gr/OpenData
ΕΔΥΤΕ (2022). API του Εθνικού Μητρώου Διαδικασιών του Ελληνικού Δημοσίου. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου
2022, από https://api.mitos.gov.gr/info/.
Ελληνική Δημοκρατία (2022). Ανακτήθηκε 11 Οκτωβρίου 2022, από https://data.gov.gr/
Ελληνικό Κτηματολόγιο (2022). Πύλη ανοιχτών δεδομένων - API. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://data.ktimatologio.gr/api
Ζούνης, Ν. (2022). Ανάπτυξη εφαρμογής αξιοποίησης RESTful APIs του Ελληνικού Δημοσίου [Διπλωματική
εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο]. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
ΙΠΣΥ/ΕΚ «Αθηνά» (2022). GEODATA.gov.gr API δεδομένων. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
http://geodata.gov.gr/content/applications/data-api/
Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος (2022). Ελληνικό Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.). Ανακτήθηκε 7
Νοεμβρίου 2022, από https://www.businessregistry.gr/publicity/index
Υπουργείο Εσωτερικών (2022). API του Μητρώου Ανθρώπινου Δυναμικού του Ελληνικού Δημοσίου.
Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από https://hr.apografi.gov.gr/api.html
Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης (2022). Πρόγραμμα Διαύγεια. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://diavgeia.gov.gr/
Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης (2022 β). Δι@ύγεια - API Ανοιχτών Δεδομένων. Ανακτήθηκε 7
Νοεμβρίου 2022, από https://diavgeia.gov.gr/api/help
Government Digital Services U.K. (2022). Find open data. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.data.gov.uk/
Schenkel, R. (2003). XML for beginners, Max Plunck Institute. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://resources.mpi-inf.mpg.de/d5/teaching/ss03/xml-seminar/talks/xml%20for%20beginners.pdf
Transport for London (2022). Unified API. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από https://tfl.gov.uk/info-
for/open-data-users/unified-api
Vaccari, L., Posada, M., Boyd, M., Gattwinkel, D., Mavridis, D., Smith, R.S., Santoro, M., Nativi, S., Medjaoui,
M., Reusa, I., Switzer, S., & Friis-Christensen, A. (2020). Application Programming Interfaces in
Governments: Why, what and how. European Commission - JRC science for policy report. Ανακτήθηκε
7 Νοεμβρίου 2022, από https://op.europa.eu/s/xcif

Έστω ότι στη βάση δεδομένων μας έχουμε τους οργανισμούς με πεδία όνομα (name) και ταχυδρομικό
κώδικα (tk). Έστω ότι το βασικό μας URL είναι το: https://example.gr/organization. Ποιες
κλήσεις θα κάνατε στο API για να:
• ανακτήσετε τον οργανισμό με όνομα «Υπουργείο Οικονομικών»;
• ανακτήσετε τον οργανισμό με όνομα «Υπουργείο Οικονομικών» και TK=22222;
• ανακτήσετε τον οργανισμό με όνομα «Υπουργείο Οικονομικών» και TK=22222 σε μορφή xml
θεωρώντας ότι το JSON είναι η προεπιλεγμένη μορφή;
Οι κλήσεις στο API θα ήταν:
● https://example.gr/organization?name=‘Υπουργείο Οικονοµικών’
● https://example.gr/organization?name=‘Υπουργείο
Οικονοµικών’&tk=22222
● https://example.gr/organization.xml?name=‘Υπουργείο
Οικονοµικών’&tk=22222
Χρησιμοποιήστε το API του Μητρώου Ανθρώπινου Δυναμικού του Ελληνικού Δημοσίου.
https://hr.apografi.gov.gr/api.html, π.χ. μέσω Postman, για να βρείτε πληροφορίες για το
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Κάνουμε κλήση στο API: https://hr.apografi.gov.gr/api/public/organizations και μας
επιστρέφει όλους τους οργανισμούς και τους κωδικούς (code) τους. Για το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ο
κωδικός είναι code=12672 και ο κωδικός του οργανισμού που εποπτεύει το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας είναι
subOrganizationOf = 40151
Για να πάρουμε παραπάνω πληροφορίες για το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας κάνουμε κλήση στο API
https://hr.apografi.gov.gr/api/public/organizations/12672 και το αποτέλεσμα που
επιστρέφεται φαίνεται παρακάτω:

Για να πάρουμε πληροφορίες για τον οργανισμό (code=40151) που εποπτεύει το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
η κλήση στο API είναι https://hr.apografi.gov.gr/api/public/organizations/40151
Από το αποτέλεσμα βλέπουμε ότι το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας εποπτεύεται από το Υπουργείο Παιδείας και
Θρησκευμάτων.
Γνωρίζοντας πως το βασικό URL για την αναζήτηση οργανισμών στο API της Διαύγειας είναι το
https://diavgeia.gov.gr/opendata/organizations, ποια κλήση θα κάνατε στο API ώστε να
εμφανίσετε όσους οργανισμούς ανήκουν στην κατηγορία «πανεπιστήμια» (category=UNIVERSITY) σε
μορφή json;

Η κλήση στο API θα ήταν η παρακάτω:
https://diavgeia.gov.gr/opendata/organizations.json?category=UNIVERSITY
Μέρος του αποτελέσματος που επιστρέφεται φαίνεται παρακάτω:

Κεφάλαιο 12 Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα: το Πλαίσιο Περιγραφής
Πόρων (RDF)
Σύνοψη
Η αξιοποίηση των ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων προϋποθέτει τη διάθεσή τους σε μια μορφή η οποία
να είναι αναγνώσιμη και επεξεργάσιμη από υπολογιστές. Μια τέτοια μορφή αποτελούν τα Συνδεδεμένα
Ανοικτά Δεδομένα (ΣΑΔ). Τα ΣΑΔ επιτρέπουν την ενσωμάτωση μεταδεδομένων μαζί με τα δεδομένα,
κάνοντας έτσι ευκολότερη την κατανόηση του περιεχομένου τους και συνεπώς την αξιοποίησή τους. Η
υλοποίηση των ΣΑΔ προϋποθέτει τη χρήση συγκεκριμένων τεχνολογιών, όπως είναι το Πλαίσιο Περιγραφής
Πόρων (Resource Description Framework, RDF). Το κεφάλαιο αυτό παρουσιάζει το RDF, το οποίο είναι η
βασική τεχνολογία των ΣΑΔ, καθώς και άλλα δομικά συστατικά που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία RDF,
όπως τα λεξιλόγια και η γλώσσα Turtle.
Το κεφάλαιο αυτό προϋποθέτει τη βασική γνώση του μοντέλου CPSV-AP, που παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο
7, καθώς και των τεχνολογιών URIs, XML και JSON που παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο 11.
• κατατάσσετε μια πρωτοβουλία ανοικτών δεδομένων με βάση το μοντέλο των 5 αστεριών,

• ανακαλείτε τα βασικά συστατικά του Πλαισίου Περιγραφής Πόρων (RDF),
• δημιουργείτε RDF γράφους,
• χρησιμοποιείτε λεξιλόγια RDF για τη δημιουργία ΣΑΔ,
• δημιουργείτε RDF τριάδες σε γλώσσα Turtle.
Η αξιοποίηση των Ανοικτών Κυβερνητικών Δεδομένων αποτελεί σημαντική προτεραιότητα της Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης στις περισσότερες χώρες παγκοσμίως. Η ποιότητα των δεδομένων μπορεί να αξιολογηθεί σε
μια κλίμακα πέντε αστεριών, όπου στο ανώτερο επίπεδο βρίσκονται τα Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα
(ΣΑΔ). Το επίπεδο αυτό επιτρέπει την καλύτερη αξιοποίηση των δεδομένων, καθώς αυτά πλέον είναι
αναγνώσιμα και επεξεργάσιμα από υπολογιστές. Ως τεχνολογία, τα ΣΑΔ δεν περιορίζονται στον δημόσιο
τομέα, αλλά αφορούν όλη την παγκόσμια γνώση. Το συνολικό όραμα των ΣΑΔ είναι η δημιουργία του
παγκόσμιου ιστού των δεδομένων, ο οποίος θα υπάρχει παράλληλα με τον παγκόσμιο ιστό των εγγράφων
που υφίσταται ήδη, και θα δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης, εύρεσης και χρήσης δεδομένων για
οποιαδήποτε έννοια/οντότητα. Τα ΣΑΔ μαζί με τις οντολογίες (ontologies) αποτελούν γνωστούς τρόπους
έκφρασης του Σημασιολογικού Ιστού (Semantic Web) (Antoniou. & Van Harmelen, 2009).
Στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, η χρήση των ΣΑΔ αποσκοπεί στην παροχή Ανοικτών Κυβερνητικών
Δεδομένων σε μηχαναγνώσιμη μορφή και στην επίτευξη σημασιολογικής διαλειτουργικότητας. Με τη χρήση
ΣΑΔ θα υπάρχει στο διαδίκτυο όλη η διαθέσιμη πληροφορία για τον δημόσιο τομέα και συνεπώς θα
μπορούμε να κάνουμε ερωτήματα όπως «Ποιο είναι το κόστος για την έκδοση διαβατηρίου σε όλα τα κράτη
μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης;» ή «Ποιες ήταν οι χώρες με τη μεγαλύτερη ανεργία στον κόσμο για το έτος
2020;» και να παίρνουμε στιγμιαία απαντήσεις.
Η υλοποίηση των ΣΑΔ απαιτεί τη χρήση τεχνολογιών σημασιολογικού ιστού, κυρίως RDF και SPARQL.
Το Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (Resource Description Framework, RDF) του οργανισμού World Wide Web
Consortium (W3C) έχει μια καθορισμένη σύνταξη για την αναπαράσταση των δεδομένων, και έχει σχεδιαστεί
με τέτοιον τρόπο ώστε αυτά να είναι αναγνώσιμα και κατανοητά από υπολογιστές (W3C, 2014). Η βασική
δομή οργάνωσης της πληροφορίας στο RDF είναι οι τριάδες (ή «τριπλέτες»), οι οποίες μπορούν να

συνδυάζονται σε πιο σύνθετες δομές, που ονομάζονται γράφοι. Για τη δημιουργία RDF έχουν οριστεί
πρότυπα λεξιλόγια που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, διευκολύνοντας τη διαλειτουργικότητα και τη
διασύνδεση των παραγόμενων δεδομένων. Στο πλαίσιο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης έχουν οριστεί από
την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότυπα λεξιλόγια (π.χ. CPSV-AP), που διευκολύνουν τη διαλειτουργικότητα
καθιστώντας τα ΣΑΔ και το RDF ολοένα και πιο δημοφιλή.
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται συνοπτικά βασικές πληροφορίες για τα ΣΑΔ (ενότητα 12.2), το RDF
και τα δομικά συστατικά του (ενότητα 12.3), υπάρχοντα λεξιλόγια για τη δημιουργία ΣΑΔ που σχετίζονται με
την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (ενότητα 12.4), η γλώσσα Turtle, η οποία επιτρέπει την αναπαράσταση του
RDF σε μορφή απλού κειμένου (ενότητα 12.5), παράδειγμα χρήσης του CPSV με RDF (ενότητα 12.6),
παραδείγματα χρήσης ΣΑΔ στο δημόσιο (ενότητα 12.7) και σενάρια μετατροπής υπαρχόντων δεδομένων σε
RDF (ενότητα 12.8). Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τη SPARQL, που είναι η δεύτερη σημαντική
τεχνολογία για την αξιοποίηση των ΣΑΔ.
12.2 Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα
12.2.1 Το Μοντέλο 5 Αστεριών

Η ποιότητα των ανοικτών δεδομένων είναι εξαιρετικά σημαντική για να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά και
να προσφέρουν όσο περισσότερη καινοτομία γίνεται. Η Εικόνα 12.1 δείχνει το μοντέλο 5 αστεριών που
προτάθηκε από τον Sir Tim Berner’s Lee και αναπαριστά την πρόοδο των δεδομένων από 1 αστέρι σε 5
αστέρια, όπου το 1 αστέρι αναπαριστά ελάχιστη δυνητική αξιοποίηση και τα 5 αστέρια μέγιστη δυνητική
αξιοποίηση / δημοσίευση.
Εικόνα 12.1 Μοντέλο 5 αστέρων του Sir Tim Berner’s Lee (Πηγή: https://5stardata.info, διατίθεται ελεύθερο για κάθε
χρήση).
Ένα αστέρι
Το ένα αστέρι δίνεται σε δεδομένα που γίνονται διαθέσιμα στο διαδίκτυο, σε οποιαδήποτε μορφή, με τη
χρήση οποιασδήποτε ανοικτής άδειας (Εικόνα 12.2).
Εικόνα 12.2 Παράδειγμα δεδομένων 1 αστεριού (Πηγή: https://5stardata.info/, διατίθεται ελεύθερο για κάθε χρήση).

Τα δεδομένα ενός αστεριού μπορούμε να τα δούμε, να τα αποθηκεύσουμε για δική μας κατανάλωση τοπικά
και να τα μεταφέρουμε σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα. Επιπλέον, μπορούμε να αλλάξουμε τα δεδομένα με
όποιον τρόπο θέλουμε και να τα μοιραστούμε με όποιον θέλουμε. Η δημοσίευση αυτών των δεδομένων είναι
αρκετά εύκολη και η χρήση της ανοικτής άδειας διευκολύνει όλους τους ενδιαφερόμενους να κατανοήσουν
ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα.
Συνεπώς, το πρώτο αστέρι απονέμεται σε οποιαδήποτε δεδομένα είναι ανοικτά σε βασικό επίπεδο. Το
περιεχόμενο, σε οποιαδήποτε μορφή, πρέπει να είναι διαθέσιμο με ανοικτή άδεια. Ανεξάρτητα από την
ποιότητα ενός συνόλου δεδομένων, δεν μπορεί να πληροί τις προϋποθέσεις για το πρώτο αστέρι, εκτός εάν
είναι διαθέσιμο με ανοικτή άδεια. Ένα αρχείο PDF σε έναν ιστότοπο που διατίθεται υπό ανοικτή άδεια είναι
αρκετό για να δώσει το πρώτο αστέρι. Σαφώς το να διαθέτουμε δεδομένα σε οποιαδήποτε μορφή είναι
καλύτερο από το να μην τα διαθέτουμε καθόλου.
Δύο αστέρια
Τα δύο αστέρια δίνονται σε δεδομένα που είναι διαθέσιμα ως δομημένα δεδομένα, π.χ. σε μορφότυπο XLS,
αντί για σάρωση της εικόνας ενός πίνακα (Εικόνα 12.3).
Εικόνα 12.3 Παράδειγμα δεδομένων 2 αστεριών (Πηγή: https://5stardata.info/, διατίθεται ελεύθερο για κάθε χρήση).
Στα δεδομένα δύο αστεριών ισχύουν όσα ισχύουν στο ένα αστέρι και επιπλέον οι χρήστες μπορούν να
επεξεργαστούν άμεσα τα δεδομένα με τη χρήση ιδιόκτητου λογισμικού για την υλοποίηση υπολογισμών,
οπτικοποιήσεων κ.λπ., και να εξαγάγουν τα δεδομένα σε άλλο μορφότυπο δομημένων δεδομένων.
Συνεπώς, το δεύτερο αστέρι απονέμεται σε οποιαδήποτε δεδομένα επιτρέπουν απλή
επαναχρησιμοποίηση. Οι κατευθυντήριες γραμμές αναφέρουν ότι τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα
σε μια «εξαιρετικά επαναχρησιμοποιήσιμη δομημένη μορφή», που μπορεί να διαβαστεί από μια μηχανή και
να γίνει κατανοητή από έναν άνθρωπο. Το κλειδί για την επίτευξη 2 αστεριών είναι να επιλέξουμε την πιο
επαναχρησιμοποιήσιμη μορφή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η πιο επαναχρησιμοποιήσιμη μορφή μπορεί να
είναι μια κλειστή ή ιδιόκτητη μορφή, όπως ένα αρχείο MS Excel με μορφότυπο XLS.
Τρία αστέρια
Τα τρία αστέρια υποδεικνύουν ότι τα δεδομένα είναι διαθέσιμα σε δομημένη, ανοικτή μορφή, αναγνώσιμη
από μηχάνημα, η οποία δεν συνδέεται με συγκεκριμένο πακέτο λογισμικού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για την ανταλλαγή της πληροφορίας, π.χ. CSV, αντί για XLS (Εικόνα 12.4).
"Day" , "Lowest Temperature (C)"

"Saturday, 13 November 2010" , 2
"Sunday, 14 November 2010" , 4
"Monday, 15 November 2010" , 7

Τέσσερα αστέρια
Τα τέσσερα αστέρια υποδεικνύουν ότι τα δεδομένα διαθέτουν Ενιαία Αναγνωριστικά Πόρων (URI) για τη
δήλωση των διαφορετικών οντοτήτων, έτσι ώστε άλλοι άνθρωποι να μπορούν να βρουν τα δεδομένα αυτά
και να τα αποκτήσουν (Εικόνα 12.5).
https://5stardata.info/en/examples/gtd-4/#Galway
→ rdf:type → meteo:Place
→ meteo:forecast → https://5stardata.info/en/examples/gtd-4/#forecast20101113,
https://5stardata.info/en/examples/gtd-4/#forecast20101114,
https://5stardata.info/en/examples/gtd-4/#forecast20101115
→ meteo:predicted → "2010-11-13T00:00:00Z"^^xsd:dateTime
→ meteo:temperature → https://5stardata.info/en/examples/gtd-4/#temp20101113
← is meteo:forecast of ← https://5stardata.info/en/examples/gtd-4/#Galway
Με τη χρήση των URI, τα δεδομένα μπορούν να προσπελαστούν από τον οποιονδήποτε και είναι διαθέσιμα
για κατανάλωση κάθε φορά που κάποιος χρήστης χρησιμοποιεί το αντίστοιχο URI. Περισσότερα για τα URI
θα αναφέρουμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Πέντε αστέρια
Τα πέντε αστέρια υποδεικνύουν ότι τα δεδομένα συνδέονται με άλλα δεδομένα, έτσι ώστε να έχουν
μεγαλύτερο νόημα και να είναι εμφανές το πεδίο στο οποίο αναφέρονται (Εικόνα 12.6).
https://5stardata.info/en/examples/gtd-5/#Galway
→ rdf:type → meteo:Place
→ owl:sameAs → dbpedia:Galway
→ meteo:forecast → https://5stardata.info/en/examples/gtd-5/#forecast20101113,
https://5stardata.info/en/examples/gtd-5/#forecast20101114,
Για την πλαισίωση των δεδομένων με νόημα ώστε να είναι κατανοητό τι είναι αυτό το δεδομένο, σε τι
αναφέρεται και με τι άλλες έννοιες και δεδομένα σχετίζεται, χρησιμοποιείται η τεχνολογία Συνδεδεμένων
Ανοικτών Δεδομένων (Linked Open Data, LOD).

12.2.2 Σχεδιαστικές Αρχές ΣΑΔ
Η δημιουργία Συνδεδεμένων Ανοικτών Δεδομένων, ΣΑΔ (Linked Open Data, LOD) βασίζεται σε τέσσερις
σχεδιαστικές αρχές:206
1. Να χρησιμοποιείτε URIs για να προσδιορίζετε οντότητες/πόρους.
Για τον τομέα της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, η αρχή αυτή πρακτικά σημαίνει ότι καθετί στον δημόσιο
τομέα (π.χ. κάθε δημόσιος οργανισμός, κάθε δημόσια υπηρεσία, κάθε δικαιολογητικό, κάθε κανάλι
επικοινωνίας κ.λπ.) θα πρέπει να έχει το δικό του μοναδικό αναγνωριστικό, δηλαδή το δικό του URI. Έχουμε
ήδη αναφερθεί στα URIs στην ενότητα 11.3.3.
2. Να χρησιμοποιείτε HTTP URIs ώστε να μπορεί κάποιος να επισκεφτεί τα URIs στον παγκόσμιο ιστό.
Η αρχή αυτή σημαίνει ότι τα μοναδικά αναγνωριστικά για κάθε οντότητα θα πρέπει να είναι HTTP URIs και
όχι οτιδήποτε άλλο. Για παράδειγμα, ο αριθμός ISBN αποτελεί ένα μοναδικό παγκόσμιο αναγνωριστικό ενός
βιβλίου, ωστόσο δεν είναι HTTP URI, δηλαδή δεν αποτελεί μια διεύθυνση στον παγκόσμιο ιστό.
3. Όταν κάποιος επισκέπτεται ένα URI, να του παρέχονται χρήσιμες πληροφορίες με χρήση των
προτύπων RDF και SPARQL.
Η αρχή αυτή σημαίνει ότι, όταν κάποιος επισκέπτεται ένα URI, θα πρέπει να του παρέχεται χρήσιμη
πληροφορία. Αυτή η αρχή είναι αντίθετη από σχετική πρακτική που ίσχυε παλαιότερα. Συγκεκριμένα,
παλαιότερα υπήρχε η άποψη ότι κάθε οντότητα θα πρέπει να έχει αναγνωριστικό στον ιστό, ωστόσο δεν
χρειαζόταν αυτό να περιέχει κάποια πληροφορία. Το αναγνωριστικό χρειαζόταν απλώς για να αναγνωριστεί
μοναδικά η οντότητα. Τα ΣΑΔ καινοτομούν εδώ υποχρεώνοντας τους σχεδιαστές να έχουν διαθέσιμη όλη την
πληροφορία για την οντότητα στο URI της οντότητας.
4. Να χρησιμοποιείτε συνδέσεις με άλλα URIs, έτσι ώστε να μπορεί να ανακαλυφθεί περαιτέρω γνώση.
Η αρχή αυτή σημαίνει ότι θα πρέπει κάθε αποθετήριο ΣΑΔ να συνδέεται με άλλα αποθετήρια ΣΑΔ, γεγονός
που θα μας επιτρέψει να δημιουργήσουμε ένα παγκόσμιο χώρο όπου όλη η πληροφορία θα είναι διαθέσιμη,
αλλά επίσης όπου θα μπορούμε να πλοηγούμαστε σε αυτήν. Για παράδειγμα, σε ένα αποθετήριο ΣΑΔ για
έναν δημόσιο οργανισμό θα πρέπει να περιέχονται URIs για όλες τις δημόσιες υπηρεσίες που προσφέρει
αλλά και URIs για όλους τους δημόσιους οργανισμούς για τους οποίους υπάρχει πληροφορία, URIs για όλα
τα σχετικά νομικά κείμενα, URIs για όλα τα κανάλια επικοινωνίας από τα οποία παρέχονται οι δημόσιες
υπηρεσίες κ.λπ.
Για παράδειγμα το URI http://dbpedia.org/resource/Greece χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τον

πόρο «Ελλάδα». Το URI αποτελεί πραγματική διεύθυνση στον παγκόσμιο ιστό και μπορεί κάποιος να την
επισκεφτεί με έναν φυλλομετρητή. Παρέχει τη δυνατότητα επιστροφής της πληροφορίας σε RDF. Τέλος, η
επιστρεφόμενη πληροφορία παρέχει συνδέσεις με άλλα URIs, π.χ. https://dbpedia.org/page/Athens
12.2.3 Κύκλος Ζωής ΣΑΔ

Έχουμε ήδη παρουσιάσει τον κύκλο ζωής των ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων στην ενότητα 9.2.7. Εδώ
παρουσιάζουμε έναν κύκλο ζωής που έχει προταθεί στη βιβλιογραφία ειδικά για τη ρητή συμπερίληψη των
συνδεδεμένων ανοικτών κυβερνητικών δεδομένων με βάση επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας (Attard
et al., 2015).
Τα βήματα του κύκλου ζωής (Σχήμα 12.1) χωρίζονται σε τρεις ομάδες. Αυτές είναι:
Ομάδα προεπεξεργασίας δεδομένων. Εδώ ανήκουν τα βήματα Π1-Π4. Το βήμα Π3 αφορά την προετοιμασία
των δεδομένων, ώστε να δημοσιευτούν με βάση τις καλές πρακτικές, π.χ. τις 8 αρχές των ανοικτών
κυβερνητικών δεδομένων (ενότητα 9.3.6).
Ομάδα εκμετάλλευσης δεδομένων. Εδώ ανήκουν τα βήματα Ε1-Ε4. Το βήμα Ε1 αναφέρεται στο τελευταίο
στάδιο του μοντέλου 5 αστεριών. Το βήμα Ε3 αναφέρεται στην πιο τετριμμένη χρήση δεδομένων, όπου ο
χρήστης περιορίζεται στην οπτικοποίηση ή τον έλεγχο των δεδομένων. Το βήμα Ε4 αναφέρεται σε
περισσότερο προηγμένη αξιοποίηση των δεδομένων, όπου ο χρήστης χρησιμοποιεί, επαναχρησιμοποιεί ή
παρέχει τα δεδομένα μέσω αναλύσεων, σύνδεσής τους με άλλα δεδομένα ή καινοτομώντας.
206
https://www.w3.org/DesignIssues/LinkedData.html

Ομάδα συντήρησης δεδομένων. Εδώ ανήκει το βήμα Σ1, το οποίο μπορεί να γίνει σε οποιοδήποτε στάδιο
και περιλαμβάνει καθαρισμό δεδομένων, εμπλουτισμό των δεδομένων, δημιουργία και διαχείριση
μεταδεδομένων κ.λπ.
Σχήμα 12.1 Κύκλος ζωής ανοικτών δεδομένων (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
12.2.4 Ταξινόμηση Πυλών Ανοικτών Δεδομένων

Οι πύλες που παρέχουν ανοικτά δεδομένα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν με τη χρήση δύο αξόνων, όπως
φαίνεται στην Εικόνα 12.7 (Kalampokis et al., 2011). Στον κάθετο άξονα έχουμε την τεχνολογική προσέγγιση
που χρησιμοποιήθηκε για το άνοιγμα των δεδομένων. Σύμφωνα με την τεχνολογική προσέγγιση, οι πύλες
χωρίζονται σε όσες παρέχουν αρχεία για λήψη (download) και σε όσες παρέχουν διασυνδεδεμένα δεδομένα.
Επιπλέον κατηγοριοποίηση έχουμε σύμφωνα με το μοντέλο των 5 αστεριών. Στον οριζόντιο άξονα έχουμε
την οργανωσιακή προσέγγιση. Σύμφωνα με αυτή, οι πύλες χωρίζονται σε όσες παρέχουν οι ίδιες τα δεδομένα
και σε όσες παρέχουν συνδέσμους όπου ο χρήστης μπορεί να βρει τα δεδομένα. Στη δεύτερη περίπτωση, η
πύλη ουσιαστικά συντηρεί μεταδεδομένα για τα δεδομένα, τα οποία της επιτρέπουν να κατευθύνει τον
χρήστη στα δεδομένα που ζητάει, τα οποία ωστόσο βρίσκονται σε έναν άλλο ιστότοπο.
Εικόνα 12.7 Ταξινόμηση πυλών ανοικτών δεδομένων (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Συνολικά, αυτή η ταξινόμηση μας δίνει τέσσερις βασικές κατηγορίες πυλών, καθεμία από τις οποίες έχει τις
δικές της διαδικασίες. Για την κατανόηση των διαδικασιών θα θεωρήσουμε μια κεντρική πύλη ανοικτών

δεδομένων, πολλούς δημόσιους οργανισμούς που έχουν ανοικτά δεδομένα προς δημοσίευση και πολλούς
χρήστες που επισκέπτονται την κεντρική πύλη αναζητώντας ανοικτά δεδομένα. Έχουμε συνεπώς:
Αποθετήριο αρχείων προς λήψη. Η κεντρική πύλη συγκεντρώνει τα αρχεία δεδομένων από τις δημόσιες
υπηρεσίες (ή, ισοδύναμα, οι δημόσιες υπηρεσίες δημοσιεύουν τα αρχεία δεδομένων τους στην κεντρική
πύλη). Οι χρήστες αναζητούν και λαμβάνουν τα αρχεία δεδομένων από την κεντρική πύλη.
Μητρώο αρχείων προς λήψη. Οι δημόσιες υπηρεσίες δημοσιεύουν τα αρχεία δεδομένων τους στους δικούς
τους ιστοτόπους. Η κεντρική πύλη συγκεντρώνει μεταδεδομένα για αυτά τα αρχεία δεδομένων (ή,
ισοδύναμα, οι δημόσιες υπηρεσίες δημοσιεύουν τα μεταδεδομένα για τα αρχεία δεδομένων τους στην
κεντρική πύλη). Οι χρήστες αναζητούν στην κεντρική πύλη τα δεδομένα, μέσω των μεταδεδομένων βρίσκουν
σε ποιον ιστότοπο έχουν δημοσιευτεί, και στη συνέχεια επισκέπτονται τους σχετικούς ιστοτόπους ώστε να
λάβουν τα αρχεία δεδομένων που αναζητούσαν.
Απευθείας παροχή ΣΑΔ. Η κεντρική πύλη συγκεντρώνει τα ΣΑΔ από τις δημόσιες υπηρεσίες (ή, ισοδύναμα,
οι δημόσιες υπηρεσίες δημοσιεύουν τα ΣΑΔ τους στην κεντρική πύλη). Οι χρήστες αναζητούν και λαμβάνουν
τα ΣΑΔ από την κεντρική πύλη.
Έμμεση παροχή ΣΑΔ. Οι δημόσιες υπηρεσίες δημοσιεύουν τα ΣΑΔ τους στα δικά τους αποθετήρια (RDF
stores). Η κεντρική πύλη συγκεντρώνει μεταδεδομένα για αυτά τα ΣΑΔ (ή, ισοδύναμα, οι δημόσιες υπηρεσίες
δημοσιεύουν τα μεταδεδομένα για τα ΣΑΔ τους στην κεντρική πύλη). Οι χρήστες αναζητούν στην κεντρική
πύλη τα δεδομένα, μέσω των μεταδεδομένων βρίσκουν σε ποιο URL έχουν δημοσιευτεί, και στη συνέχεια
επισκέπτονται τα σχετικά URLs ώστε να λάβουν τα αρχεία δεδομένων που αναζητούσαν.
12.3 To Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (RDF)
12.3.1 Θεμελιώδεις Έννοιες

Η βασική δομή οργάνωσης της πληροφορίας στο RDF είναι οι τριάδες ή τριπλέτες (triples) της μορφής
(Subject, Predicate, Object) (Σχήμα 12.2). Αναφερόμαστε σε αυτούς τους όρους στα ελληνικά ως
(Υποκείμενο, Κατηγόρημα, Αντικείμενο), ώστε να είμαστε σε συμφωνία με τη διεθνή βιβλιογραφία. Ωστόσο,
επισημαίνεται ότι στα παραδείγματα αυτού του βιβλίου οι τρεις αυτοί όροι (δηλαδή οι όροι Υποκείμενο,
Κατηγόρημα, Αντικείμενο) δεν σχετίζονται απαραίτητα με τους αντίστοιχους όρους όπως ορίζονται και
χρησιμοποιούνται στο ελληνικό συντακτικό. Συνεπώς, η ανάλυση που κάνουμε για τις ανάγκες του βιβλίου
δεν αντιστοιχεί απόλυτα σε συντακτική ανάλυση της αντίστοιχης πρότασης.
Σχήμα 12.2 Δομή τριάδων RDF (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Με βάση τα παραπάνω, η πληροφορία «Ο Μανώλης κατοικεί στο Ηράκλειο» μπορεί να αναπαρασταθεί με

την τριάδα (Μανώλης, Κατοικεί, Ηράκλειο), όπου το υποκείμενο είναι ο «Μανώλης» το κατηγόρημα το
«Κατοικεί» και το αντικείμενο το «Ηράκλειο» (Σχήμα 12.3).
Σχήμα 12.3 Παράδειγμα τριάδας RDF (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).

Στον Πίνακα 12.1 φαίνονται κάποια παραδείγματα πληροφοριών και η αποτύπωσή τους σε μορφή τριάδων.
Πίνακας 12.1 Παραδείγματα πληροφοριών ως τριάδες.

Πληροφορία Υποκείμενο Κατηγόρημα Αντικείμενο
Ο Μανώλης κατοικεί στο Ηράκλειο Μανώλης κατοικεί Ηράκλειο
Ο Μανώλης έχει ηλικία 35 Μανώλης έχει ηλικία 35
Ο Μανώλης είναι φίλος με τον Γιώργο Μανώλης είναι φίλος με Γιώργος
Ο Γιώργος έχει ηλικία 30 Γιώργος έχει ηλικία 30
Το Ηράκλειο έχει πληθυσμό 140.000 Ηράκλειο έχει πληθυσμό 140.000
Για τις τριάδες του RDF ισχύουν κάποιοι κανόνες:

• Το Υποκείμενο είναι πάντα κάποιος πόρος. Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 11, κάθε πόρος μπορεί να
αναγνωριστεί μοναδικά από ένα URI.
• Το Κατηγόρημα είναι μια ιδιότητα. Οι ιδιότητες αποτελούν μια ειδική περίπτωση πόρων που έχουν
όνομα (π.χ. «Κατοικεί») και μπορούν να περιγράφουν: α) σχέσεις μεταξύ πόρων, για παράδειγμα
στην τριάδα (Μανώλης, Είναι φίλος με, Γιώργο) το κατηγόρημα «είναι φίλος με» περιγράφει τη σχέση
μεταξύ των πόρων «Μανώλης» και «Γιώργος» ή β) κάποια χαρακτηριστικά των πόρων, για
παράδειγμα στην τριάδα (Μανώλης, Έχει ηλικία, 35) το κατηγόρημα «έχει ηλικία» προσδιορίζει ένα
χαρακτηριστικό του πόρου «Μανώλης».
• Το Αντικείμενο μπορεί να είναι είτε ένας πόρος είτε κάποια απλή τιμή (literal), π.χ. αριθμός, κείμενο
κ.λπ. Για παράδειγμα στην τριάδα (Μανώλης, Είναι φίλος με, Γιώργο) το αντικείμενο είναι πόρος, ενώ
στην τριάδα (Μανώλης, έχει ηλικία, 35) το αντικείμενο είναι μια τιμή.
Θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι το Υποκείμενο είναι πάντα πόρος, ενώ το Αντικείμενο
μπορεί να είναι είτε πόρος είτε απλή τιμή. Στην ενότητα 12.3.3 θα δούμε πώς μπορούμε να
αντικαταστήσουμε τους πόρους στο υποκείμενο, κατηγόρημα και αντικείμενο με κάποιο URI.
12.3.2 Γράφοι RDF

Στην προηγούμενη ενότητα είδαμε τις τριάδες ως μεμονωμένες οντότητες πληροφορίας. Στην
πραγματικότητα όμως, οι τριάδες μπορούν και συνδυάζονται, δημιουργώντας έτσι πιο σύνθετες δομές που
ονομάζονται γράφοι. Η οπτική απεικόνιση των τριάδων σε γράφους βοηθάει να προσδιορίσουμε πώς οι
τριάδες αυτές θα μεταφραστούν σε RDF δεδομένα.
Για την αναπαράσταση των τριάδων σε γράφο χρησιμοποιείται η παρακάτω σημειογραφία:
• Οβάλ σχήμα: Υποκείμενο ή αντικείμενο που αντιπροσωπεύει πόρο (resource).
• Βέλος: Κατηγόρημα / ιδιότητα.
• Τετράγωνο σχήμα: Αντικείμενο που αντιπροσωπεύει απλή τιμή (literal).
Στο Σχήμα 12.4 φαίνεται ένας RDF γράφος που βασίζεται στις τριάδες του πίνακα της προηγούμενης
ενότητας (ο γράφος περιλαμβάνει και κάποιες παραπάνω τριάδες σε σχέση με τον πίνακα).
Σχήμα 12.4 Παράδειγμα γράφου RDF (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).

Ο γράφος που προκύπτει από τη διασύνδεση των τριάδων είναι κατευθυνόμενος. Η φορά των βελών
(κατηγορημάτων) είναι από το υποκείμενο προς το αντικείμενο.
12.3.3 Χρήση URIs στο RDF

Στο RDF οι πόροι που χρησιμοποιούνται στις τριάδες πρέπει να αναπαριστώνται από URIs. Αυτό ισχύει για
όλους τους πόρους που βρίσκονται στη θέση του Υποκειμένου, Κατηγορήματος και Αντικειμένου. Με τον
τρόπο μπορούμε να προσπελάσουμε το URI του κάθε πόρου και να λάβουμε όλες τις πληροφορίες για αυτόν.
Για παράδειγμα στην τριάδα (Μανώλης, Κατοικεί, Ηράκλειο) θα αντικαταστήσουμε (Σχήμα 12.5):
• Τον πόρο «Μανώλης» με το URI http://ex.org/Manolis
• Τον πόρο «Κατοικεί» με το URI http://ex.org/lives
• Τον πόρο «Ηράκλειο» με το URI http://dbpedia.org/resource/Heraklion
Σχήμα 12.5 Παράδειγμα τριάδας με χρήση URIs (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Εάν προσπελάσουμε τα παραπάνω URIs θα πρέπει να λάβουμε παραπάνω πληροφορίες για τους
αντίστοιχους πόρους. Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα URIs που αφορούν τους πόρους «Μανώλης»
και «Κατοικεί» δεν είναι πραγματικά URIs και συνεπώς δεν θα επιστρέψουν κάτι, ενώ το URI του πόρου
«Ηράκλειο» θα επιστρέψει κανονικά πληροφορίες για την πόλη του Ηρακλείου.
Το αντικείμενο μιας τριάδας μπορεί να αναπαρασταθεί από κάποιο URI μόνο όταν πρόκειται για πόρο.
Εάν το αντικείμενο αντιπροσωπεύει απλή τιμή, τότε δεν υπάρχει URI για αυτό. Για παράδειγμα, στην τριάδα
(Μανώλης, Έχει ηλικία, 35) (Σχήμα 12.6):
• Θα αντικαταστήσουμε τον πόρο «Μανώλης» με το URI http://ex.org/Manolis
• Θα αντικαταστήσουμε τον πόρο «Έχει ηλικία» με το URI http://xmlns.com/foaf/0.1/age
• Δεν θα αντικαταστήσουμε την τιμή 35 με κάποιο URI.
Σχήμα 12.6 Παράδειγμα τριάδας με χρήση URIs και literal (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Ένα εύλογο ερώτημα που μπορεί να προκύψει σε αυτό το σημείο είναι ποιο URI πρέπει να χρησιμοποιήσουμε
για έναν πόρο; Ως γενικό κανόνα πρέπει, όπου είναι δυνατόν, να επαναχρησιμοποιούμε URIs που έχουν ήδη
οριστεί κάπου (π.χ. http://dbpedia.org/resource/Heraklion) και μόνο όταν αυτό δεν είναι εφικτό να ορίζουμε
τα δικά μας URIs (π.χ. http://ex.org/Manolis). Περισσότερες λεπτομέρειες για τα υπάρχοντα URIs και τα
λεξιλόγια στα οποία ορίζονται θα δούμε στην ενότητα 12.4.
Παρατηρούμε ότι κάποια κομμάτια των URIs μπορεί να είναι ίδια. Για παράδειγμα, τα παρακάτω URIs
ξεκινούν όλα με το πρόθεμα «http://dbpedia.org/resource/». Μπορούμε να ονοματίσουμε αυτό το πρόθεμα
ως «dbpedia» και να γράψουμε τα URIs με έναν πιο σύντομο αλλά ισοδύναμο τρόπο:
• http://dbpedia.org/resource/Greece -> dbpedia:Greece
• http://dbpedia.org/resource/Thessaloniki -> dbpedia:Thessaloniki
• http://dbpedia.org/resource/Tim_Berners-Lee -> dbpedia:Tim_Berners-Lee
Με τον τρόπο αυτό έχουμε πιο σύντομα και ευανάγνωστα URIs.

Στο RDF υπάρχει και η δυνατότητα χρήσης «ανώνυμων κόμβων» (blank nodes) για τους οποίους δεν
ορίζεται κάποιο URI. Με αυτόν τον τρόπο υπάρχει η δυνατότητα να εκφραστούν πληροφορίες σχετικά με
πόρους, χωρίς ωστόσο να τους ανατεθεί κάποιο URI. Αυτό είναι χρήσιμο όταν δεν προβλέπεται αυτοί οι πόροι
να επαναχρησιμοποιηθούν κάπου αλλού μέσω του URI τους. Οι «ανώνυμοι κόμβοι» δεν συναντώνται πολύ
συχνά και η χρήση τους μπορεί να γίνει είτε στο υποκείμενο είτε στο αντικείμενο μιας τριπλέτας.
12.3.4 Δημιουργία RDF

Για να δημιουργήσουμε μόνοι μας ένα RDF ώστε να αναπαραστήσουμε την πληροφορία που μας ενδιαφέρει,
ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:
1. Δημιουργούμε τις τριάδες σε κείμενο, π.χ. στα ελληνικά.

2. Αντικαθιστούμε το υποκείμενο της τριάδας με URI. Διερευνούμε εάν υπάρχει ήδη κάποιο URI (π.χ.
στην DΒpedia ή αλλού) για κάθε υποκείμενο. Αν υπάρχει, ίσως θέλουμε να το χρησιμοποιήσουμε.
Αλλιώς, θα πρέπει να δημιουργήσουμε ένα νέο (προσοχή: πρέπει να είναι μοναδικό και να ακολουθεί
τις σχεδιαστικές αρχές των ΣΑΔ).
3. Αντικαθιστούμε το κατηγόρημα της τριάδας με URI. Ψάχνουμε για υπάρχουσα ιδιότητα (δηλαδή που
να την έχει ορίσει κάποιος άλλος) και χρησιμοποιούμε το URI της. Μπορούμε να ορίσουμε δική μας
ιδιότητα, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι πολύ εύκολο (ούτε και βολικό από την άποψη της
επαναχρησιμοποίησης από άλλους).
4. Είναι το αντικείμενο της τριάδας πόρος ή απλή τιμή; Αν είναι απλή τιμή (π.χ. ένας αριθμός), τότε τη
χρησιμοποιούμε αυτούσια. Αν είναι πόρος, δείτε όσα ισχύουν για το Υποκείμενο.
5. Επαναλαμβάνουμε τα βήματα 2-4 για όλες τις τριάδες που έχουν οριστεί στο βήμα 1.
Το RDF που έχουμε δημιουργήσει μπορεί να αναπαρασταθεί είτε σε γράφο είτε στη γλώσσα Turtle,
όπως θα δούμε στη συνέχεια.
12.4 Λεξιλόγια
Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, κατά τη δημιουργία RDF συστήνεται να επαναχρησιμοποιούνται
υπάρχοντα δεδομένα (URIs) όπου αυτό είναι δυνατό και να μην ορίζουμε νέα. Αυτή η επαναχρησιμοποίηση
των υπαρχόντων δεδομένων οδηγεί στη δημιουργία ΣΑΔ. Σε αυτό το πλαίσιο έχουν προταθεί διάφορα
λεξιλόγια RDF τα οποία ορίζουν ομάδες από έτοιμες κλάσεις και ιδιότητες, και καλύπτουν συγκεκριμένα
πεδία ενδιαφέροντος (domains).
12.4.1 Κλάσεις και Στιγμιότυπα

Για να γίνει καλύτερα κατανοητή η χρήση των λεξιλογίων, θα πρέπει να γίνει σαφής ο διαχωρισμός μεταξύ
της έννοιας «κλάση» και της έννοιας «στιγμιότυπο».
• Σύνολα ξεχωριστών πραγμάτων που μοιράζονται κοινές ιδιότητες ονομάζονται κλάσεις.
Παραδείγματα κλάσεων: «Βιβλίο», «Δημόσια Υπηρεσία», «Οργανισμός», «Άνθρωπος»
• Τα διακριτά αντικείμενα που ανήκουν σε μία κλάση αναφέρονται ως στιγμιότυπα αυτής της κλάσης.
Για παράδειγμα, το «Discrete Maths» αποτελεί στιγμιότυπο της κλάσης «Βιβλίο», η «Απόκτηση
Διαβατηρίου» αποτελεί στιγμιότυπο της κλάσης «Δημόσια Υπηρεσία», η «Ελληνική Αστυνομία»
αποτελεί στιγμιότυπο της κλάσης «Οργανισμός».
Τα λεξιλόγια ορίζουν τις κλάσεις και τις ιδιότητες κάθε κλάσης για ένα συγκεκριμένο πεδίο
ενδιαφέροντος. Συνήθως τα ονόματα των κλάσεων ξεκινούν με κεφαλαίο γράμμα, ενώ των ιδιοτήτων με πεζό
γράμμα. Η επαναχρησιμοποίηση ενός λεξιλογίου γίνεται με τον ορισμό στιγμιότυπων των κλάσεων που έχουν
ήδη οριστεί.

Στα επόμενα κεφάλαια θα δούμε μερικά πολύ γνωστά λεξιλόγια:
• Friend of a Friend (FOAF) – http://xmlns.com/foaf/0.1
• Dublin Core (DC) – http://purl.org/dc/elements/1.1/
• Core Public Service Vocabulary-Application Profile (CPSV-AP)
• https://joinup.ec.europa.eu/solution/core-public-service-vocabulary-application-profile
• Data Catalog Vocabulary (DCAT) – https://www.w3.org/TR/vocab-dcat-2/
• Κατάλογος λεξικών: Linked Open Vocabularies (LOV) – https://lov.linkeddata.es/
12.4.2 FOAF Core και Social Web

Το λεξιλόγιο FOAF (Brickley & Miller, 2014) ορίζει κλάσεις και ιδιότητες για την περιγραφή ανθρώπων, των
μεταξύ τους σχέσεων, καθώς και πληροφοριών που βρίσκονται στην προσωπική τους σελίδα. Στην Εικόνα
12.8 φαίνεται μια λίστα με τις κλάσεις (ξεκινούν με κεφαλαίο γράμμα), και οι ιδιότητες που ορίζονται στο
λεξιλόγιο.
Για κάθε κλάση και ιδιότητα τα λεξιλόγια ορίζουν περισσότερες λεπτομέρειες. Για παράδειγμα στην
Εικόνα 12.9 φαίνεται η περιγραφή της κλάσης foaf:Agent και στην Εικόνα 12.10 της ιδιότητας foaf:knows. Για
κάθε κλάση παρέχεται μια σύντομη περιγραφή, οι ιδιότητες της κλάσης (π.χ. για το foaf:Agent οι ιδιότητες
είναι τα gender, yahooChatID, account, birthday κ.λπ.), οι ιδιότητες κάποιων άλλων κλάσεων που σχετίζονται
με τη συγκεκριμένη κλάση (used with), οι υποκλάσεις της συγκεκριμένης κλάσης (π.χ. Group, Person,
Organization), καθώς και μια πιο εκτεταμένη περιγραφή.
Εικόνα 12.8 Λίστα με τις κλάσεις και τις ιδιότητες του λεξιλογίου FOAF (Πηγή: Brickley & Miller,2014, με άδεια χρήσης
CC BY 1.0).
Για κάθε ιδιότητα παρέχονται πληροφορίες, όπως μια σύντομη περιγραφή, το πεδίο ορισμού (domain) και
το σύνολο τιμών (range) της ιδιότητας. Για παράδειγμα στην ιδιότητα foaf:knows το domain και το range είναι
το foaf:Person, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να συνδέσει δύο στιγμιότυπα της κλάσης foaf:Person. Δηλαδή δύο
ανθρώπους που γνωρίζονται.

Εικόνα 12.9 Περιγραφή της κλάσης foaf:Agent (Πηγή: Brickley & Miller, 2014, με άδεια χρήσης CC BY 1.0).
Εικόνα 12.10 Περιγραφή της ιδιότητας foaf:knows (Πηγή: Brickley & Miller, 2014, με άδεια χρήσης CC BY 1.0).
12.4.3 Το Λεξιλόγιο Dublin Core

Το λεξιλόγιο Dublin Core (DCMI Usage Board, 2020) είναι ένα γενικό σχήμα περιγραφής πόρων το οποίο
χρησιμοποιείται από πλήθος υπηρεσιών πληροφόρησης, μεταξύ των οποίων μουσεία, αρχεία και
βιβλιοθήκες. Στην Εικόνα 12.11 φαίνονται συνοπτικά οι κλάσεις και οι ιδιότητες (properties) του λεξιλογίου.
Για κάθε κλάση και ιδιότητα παρέχονται περισσότερες πληροφορίες με παρόμοιο τρόπο με το λεξιλόγιο
FOAF.

Εικόνα 12.11 Κλάσεις και ιδιότητες του λεξιλογίου Dublin Core (Πηγή: DCMI Usage Board 2020, διατίθεται ελεύθερο
προς κάθε χρήση).
12.4.4 To Λεξιλόγιο CPSV-AP

Το λεξιλόγιο CPSV-AP, το οποίο έχει περιγραφεί στην ενότητα 7.6.3, παρέχεται και σε μορφή RDF
επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο τη δημιουργία περιγραφών δημόσιων υπηρεσιών σε μορφή RDF. Για όλες
τις κλάσεις και ιδιότητες του CPSV-AP έχουν οριστεί αντίστοιχα URIs. Για παράδειγμα, για την κλάση δημόσια
υπηρεσία (cpsv:PublicService) και για τις ιδιότητες πάροχος της υπηρεσίας (cv:hasCompetentAuthority),
κόστος (cv:hasCost), απαιτούμενα δικαιολογητικά (cpsv:hasInput), σχετικό νομικό πλαίσιο
(cv:hasLegalResource) και το παραγόμενο αποτέλεσμα (cpsv:produces). Στο Σχήμα 12.7 φαίνεται ένα μέρος
του λεξιλογίου ως γράφος RDF. Συνηθίζεται (χωρίς να είναι υποχρεωτικό) να παρέχεται μια σχηματική
αναπαράσταση των λεξιλογίων, επειδή μας δίνει εύκολα μια εποπτική εικόνα του λεξιλογίου. Τα προθέματα
που χρησιμοποιούνται στο Σχήμα 12.7 είναι:
• cpsv: http://purl.org/vocab/cpsv# χρησιμοποιείται για τον ορισμό URIs του CPSV-AP.
• cv: http://data.europa.eu/m8g/ χρησιμοποιείται σε συνδιασμό με το cpsv για τον ορισμό URIs
σχετικά με τις δημόσιες υπηρεσίες.
• dct: http://purl.org/dc/terms/ το πρόθεμα για το λεξιλόγιο Dublin Core που είδαμε στην ενότητα
12.3.3.
• eli: http://data.europa.eu/eli/ontology# το πρόθεμα για το λεξιλόγιο ELI European Legislation
Identifier που ορίζει κλάσεις/ιδιότητες σχετικές με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
• skos: http://www.w3.org/2004/02/skos/core# το πρόθεμα για το λεξιλόγιο Simple Knowledge
Organization System (SKOS) που ορίζει κλάσεις/ιδιότητες σχετικές με την οργάνωση γνώσης γενικά.
Μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι σε κάποιες κλάσεις χρησιμοποιείται η ιδιότητα dct:title και
στην κλάση cv:PublicOrganisation η ιδιότητα skos:prefLabel. Οπότε βλέπουμε ότι και τα γνωστά λεξιλόγια
επαναχρησιμοποιούν άλλα λεξιλόγια όπου αυτό είναι εφικτό.

Σχήμα 12.7 Μέρος του λεξιλογίου CPSV-AP σε γράφο RDF (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Παράδειγμα χρήσης του CPSV-AP

Έστω ότι θέλουμε να μοντελοποιήσουμε την υπηρεσία «Έκδοση διαβατηρίου» με τη χρήση του CPSV-AP. Οι
πληροφορίες που γνωρίζουμε για την υπηρεσία είναι: 1) η υπηρεσία παρέχεται από την «Ελληνική
Αστυνομία», 2) ένα από τα δικαιολογητικά που απαιτούνται είναι η «Αστυνομική Ταυτότητα», 3) η έξοδος
της υπηρεσίας είναι το «Διαβατήριο», 4) το νομικό πλαίσιο που ορίζει την εκτέλεση της υπηρεσία είναι ο
«Ν.3103/2003(ΦΕΚ 23/29-1-2003))». Ο γράφος στο Σχήμα 12.8 αναπαριστά αυτή την πληροφορία με τη
χρήση του CPSV-AP.
Σχήμα 12.8 Παράδειγμα γράφου με τη χρήση του λεξιλογίου CPSV-AP (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Στον παραπάνω γράφο οι πόροι που χρησιμοποιούνται είναι στιγμιότυπα των κλάσεων του CPSV-AP. Για
παράδειγμα ο πόρος http//ex.org/HellenicPolice είναι στιγμιότυπο της κλάσης cv:PublicOrganisation, o πόρος
http://ex.org/PassportService είναι στιγμιότυπο της κλάσης cpsv:PublicService κ.λπ. Ένα πιο ολοκληρωμένο
παράδειγμα χρήσης του CPSV-AP παρουσιάζεται στην ενότητα 12.5.
12.4.5 DCAT
Το λεξιλόγιο Data Catalog Vocabulary (DCAT) (W3C, 2020b) είναι ένα πρότυπο που σκοπό έχει να διευκολύνει
τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των καταλόγων δεδομένων που δημοσιεύονται στον ιστό. Το DCAT δίνει τη
δυνατότητα σε έναν εκδότη να περιγράφει σύνολα δεδομένων και υπηρεσίες δεδομένων σε έναν κατάλογο.
Αυτό μπορεί να αυξήσει την ανιχνευσιμότητα των συνόλων δεδομένων και των υπηρεσιών δεδομένων.
Η βασική κλάση του λεξιλογίου είναι το σύνολο δεδομένων (dcat:Dataset), το οποίο βρίσκεται σε
κάποιον κατάλογο (dcat:Catalog), έχει κάποιον εκδότη (foaf:Agent), είναι διαθέσιμο μέσω κάποιας διανομής
(dcat:Distribution) και μπορεί να υπάρχει κάποια υπηρεσία (dcat:DataService), π.χ. ένα API που το παρέχει.
Ένα μέρος του λεξιλογίου ως RDF γράφος φαίνεται στο Σχήμα 12.9.

Σχήμα 12.9 Μέρος του λεξιλογίου DCAT ως RDF γράφος (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
12.4.6 Data Cube Vocabulary

Το λεξιλόγιο Data Cube Vocabulary (W3C, 2014f) είναι ένα πρότυπο που έχει σκοπό να διευκολύνει τη
δημοσίευση πολυδιάστατων δεδομένων, όπως π.χ. στατιστικά δεδομένα, σε RDF με τρόπο που επιτρέπει τη
διασύνδεσή τους με άλλα σύνολα δεδομένων. Το μοντέλο στο οποίο βασίζεται το Data Cube Vocabulary είναι
το μοντέλο του «κύβου» που επιτρέπει τον ορισμό διαστάσεων (π.χ. χρόνος, τόπος) και μετρούμενων
μεγεθών (π.χ. ποσοστό ανεργίας, τιμές ακινήτων).
Η βασική κλάση του λεξιλογίου είναι το σύνολο δεδομένων (qb:DataSet), το οποίο έχει: 1) μια δομή
(qb:DataStructureDefinition), που αποτελείται κυρίως από διαστάσεις (qb:DimensionProperty) και
μετρούμενα μεγέθη (qb:MeasureProperty) και 2) παρατηρήσεις (qb:Observation), που αποτελούν τα
πραγματικά δεδομένα με βάση τη δομή του συνόλου δεδομένων, για παράδειγμα ένα observation περιέχει
την πληροφορία «Στη Θεσσαλονίκη (διάσταση – τόπος), το 2021 (διάσταση – χρόνος), το ποσοστό ανεργίας
(μετρούμενο μέγεθος) ήταν 12%». Το Data Cube Vocabulary ως RDF γράφος φαίνεται στο Σχήμα 12.10.
Σχήμα 12.10 To λεξιλόγιο Data Cube Vocabulary ως RDF γράφος (Πηγή: W3C, 2014f, με άδεια χρήσης CC BY 4.0).

12.4.7 Linked Open Vocabularies (LOV)
To Linked Open Vocabularies (LOV, 2022) είναι ένας κατάλογος των υπαρχόντων λεξικών. Στον κατάλογο
υπάρχουν καταχωρισμένα 761 λεξιλόγια. Στην Εικόνα 12.12 φαίνονται σχηματικά τα λεξιλόγια, όπου όσο
μεγαλύτερος είναι ο κύκλος τόσο πιο συχνή είναι η χρήση του συγκεκριμένου λεξιλογίου. Όπως βλέπουμε,
τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα λεξιλόγια είναι το Dublin Core (dcterms, dce) και το FOAF.
Εικόνα 12.12 Linked Open Vocabularies (Πηγή: https://lov.linkeddata.es/, με άδεια χρήσης CC BY 4.0).
12.4.8 Συνήθεις Πρακτικές Χρήσης Λεξιλογίων

Τα λεξιλόγια που είδαμε στα προηγούμενα κεφάλαια, καθώς και άλλα λεξιλόγια, συνηθίζεται να
χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων αναγκών. Στον Πίνακα 12.2 παραθέτουμε κάποιες
συνήθεις πρακτικές χρήσης αυτών των λεξιλογίων:
Πίνακας 12.2 Συνήθεις πρακτικές χρήσης λεξιλογίων.
Ανάγκη Συνήθης πρακτική
Να οριστεί η κλάση στην οποία ανήκουν τα στιγμιότυπα rdf:type
Να ονοματιστούν αντικείμενα rdfs:label, foaf:name, skos:prefLabel
Να περιγραφούν άνθρωποι Λεξιλόγιο FOAF, Λεξιλόγιο vCard (W3C, 2014b)
Να περιγραφούν ιστοσελίδες και άλλες δημοσιεύσεις dc:creator, dc:description
Να συνδεθούν σημασιολογικά όμοια URIs owl:sameAs
Να ονοματιστούν έννοιες σχετικές με την περιγραφή δημόσιων cpsv:PublicService, cv:PublicOrganisation,

υπηρεσιών cpsv:FormalFramework, cv:Evidence, cv:Output,
cv:Cost , cv:Channel
Να ονοματιστούν έννοιες σχετικές με την περιγραφή συνόλων dcat:Dataset, dcat:Catalog

δεδομένων και καταλόγων δεδομένων

Το παρακάτω παράδειγμα κάνει χρήση του λεξιλογίου FOAF για να περιγράψει έναν άνθρωπο:
URI1 rdf:type foaf:Person.

URI1 foaf:name “Γιάννης Ελευθερίου”.
Στα ΣΑΔ η χρήση της ιδιότητας owl:sameAs είναι κεντρική, καθώς επιτρέπει τη διασύνδεση σημασιολογικά
όμοιων URIs που έχουν οριστεί από διαφορετικούς οργανισμούς. Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνεται η
ενσωμάτωση δεδομένων, ακόμη και αν αυτά δεν έχουν δημιουργηθεί από τον ίδιο οργανισμό. Στο παρακάτω
παράδειγμα το URI2 ορίζεται ως σημασιολογικά ισοδύναμο με το dbpedia:Πανεπιστήμιο_Μακεδονίας. Με
αυτόν τον τρόπο μπορούν να οριστούν επιμέρους ιδιότητες για το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας που δεν
συμπεριλαμβάνονται στην DBpedia και να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά. Σε αυτή την περίπτωση ο
δημιουργός του URI2 γνωρίζει την ύπαρξη του dbpedia:Πανεπιστήμιο_Μακεδονίας και απλώς θέλει να το
επεκτείνει. Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι ο δημιουργός του URI2 να μη γνώριζε αρχικά την υπάρξη του
dbpedia:Πανεπιστήμιο_Μακεδονίας και να το ανακάλυψε στην πορεία. Έτσι, όρισε τη σχέση ισοδυναμίας για
να διευκολύνει την ενσωμάτωση των δεδομένων. Να σημειωθεί επίσης ότι στο παραπάνω παράδειγμα, εκτός
από το owl:sameAs, γίνεται χρήση και άλλων λεξιλογίων, όπως το FOAF και το SKOS, για να περιγραφεί το
«Πανεπιστήμιο Μακεδονίας».
URI2 rdf:type foaf:Organisation.

URI2 rdfs:label “Πανεπιστήµιο Μακεδονίας”.
URI2 skos:prefLabel “Πανεπιστήµιο Μακεδονίας”.
URI2 owl:sameAs http://el.dbpedia.org/page/Πανεπιστήµιο_Μακεδονίας.
12.5 Παράδειγμα χρήσης του CPSV-AP: Έκδοση διαβατηρίου

Έστω ότι θέλουμε να μοντελοποιήσουμε ένα μέρος της υποθετικής υπηρεσίας «Έκδοση διαβατηρίου» με τη
χρήση του CPSV-AP. Οι πληροφορίες που γνωρίζουμε για την υπηρεσία είναι:
• Τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για την εκτέλεση της υπηρεσίας είναι το «Δελτίο Αστυνομικής
Ταυτότητας» και η «Φωτό Διαβατηρίου».
• Στην έξοδο παράγεται το «Διαβατήριο».
• Η αρμόδια αρχή είναι η «Ελληνική Αστυνομία».
• Το κόστος είναι 80 (ευρώ).
Στην πραγματικότητα γνωρίζουμε ότι η δημόσια υπηρεσία «Έκδοση διαβατηρίου» περιέχει πολύ
περισσότερες πληροφορίες, ωστόσο αυτές είναι αρκετές για το παράδειγμά μας.
Τα URIs και τα prefixes των κλάσεων του CPSV-AP παρουσιάζονται στην ενότητα 12.4.4, ενώ αναλυτική
περιγραφή των κλάσεων υπάρχει στην ενότητα 7.6.3.
Η κλάση Public Service

Για το παράδειγμα της δημόσιας υπηρεσίας «Έκδοση διαβατηρίου» χρειαζόμαστε ένα URI για την
αναπαράσταση της υπηρεσίας. Καθώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει επίσημο URI για τις δημόσιες υπηρεσίες,
υποθέτουμε ένα δικό μας. Έστω ότι αυτό είναι ex: ps0001. Ο γράφος που αναπαριστά την υπηρεσία με τη
χρήση της κλάσης Public Service φαίνεται στο Σχήμα 12.11.

Σχήμα 12.11 Γράφος με τη χρήση της κλάσης Public Service (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η κλάση Public Organisation

Ο γράφος που αναπαριστά τον Δημόσιο Οργανισμό (Ελληνική Αστυνομία) που είναι υπεύθυνος για την
υπηρεσία με τη χρήση της κλάσης Public Organisation φαίνεται στο Σχήμα 12.12, όπου και πάλι έχει
χρησιμοποιηθεί υποθετικό URI (ex:Org0001).
Σχήμα 12.12 Γράφος με τη χρήση της κλάσης Public Organization (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η κλάση Evidence
Τα δικαιολογητικά της δημόσιας υπηρεσίας είναι το «Δελτίο Αστυνομικής Ταυτότητας» και η «Φωτό
Διαβατηρίου». Ο γράφος που αναπαριστά τα δικαιολογητικά με τη χρήση της κλάσης Evidence φαίνεται στο
Σχήμα 12.13, όπου και πάλι έχουν χρησιμοποιηθεί υποθετικά URIs.
Σχήμα 12.13 Γράφος με τη χρήση της κλάσης Evidence (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η κλάση Output (Έξοδος)

H έξοδος της υπηρεσίας είναι το Διαβατήριο. Ο γράφος που αναπαριστά την έξοδο με τη χρήση της κλάσης
Output φαίνεται στο Σχήμα 12.14, όπου και πάλι έχει χρησιμοποιηθεί υποθετικό URI για το Διαβατήριο
(ex:Out0001).

Σχήμα 12.14 Γράφος με τη χρήση της κλάσης Output (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η κλάση Cost
Tο κόστος είναι 80 (ευρώ). Ο γράφος που αναπαριστά το κόστος της υπηρεσίας με τη χρήση της κλάσης Cost
φαίνεται στο Σχήμα 12.15, όπου και πάλι έχει χρησιμοποιηθεί υποθετικό URI για το συγκεκριμένο κόστος
(ex:Cost0001).
Σχήμα 12.15 Γράφος με τη χρήση της κλάσης Cost (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Ο τελικός συνολικός γράφος για το παράδειγμα της ΔΥ «Έκδοση διαβατηρίου» φαίνεται στο Σχήμα 12.16.
Σχήμα 12.16 Συνολικός γράφος για το παράδειγμα της υπηρεσίας «Έκδοση διαβατηρίου (από το προσωπικό αρχείο

12.6 Αναπαράσταση RDF – Η Γλώσσα Turtle
Η γλώσσα Turtle (W3C 2014c) επιτρέπει την αναπαράσταση τριάδων RDF σε μορφή απλού κειμένου κάνοντας
εκτεταμένη χρήση συντομογραφιών. Το αποτέλεσμα είναι εύκολα αναγνώσιμο από ανθρώπους και είναι
εξίσου απλό για την καταγραφή τριάδων RDF. Εκτός από την Turtle, υπάρχουν και άλλες γλώσσες
αναπαράστασης RDF, όπως οι N-Triples (W3C, 2014d), RDF/XML (W3C, 2014e) και JSON-LD (W3C, 2020), οι
οποίες όμως είναι πιο δύσκολα αναγνώσιμες από ανθρώπους.
12.6.1 Κανόνες Σύνταξης Turtle

Παραθέτουμε τους βασικούς κανόνες της σύνταξης της γλώσσας Turtle:
● Τα URIs γράφονται κλεισμένα σε brackets, π.χ. <http://dx.doi.org/10.1186/2041-1480-1-S1-S6>
● Στις τριάδες το υποκείμενο, κατηγόρημα και αντικείμενο χωρίζονται με κενό
● Η κάθε τριάδα τελειώνει με τελεία «.», π.χ.
<http://example.org#GeorgeSmith> <http://xmlns.com/foaf/0.1/knows>
<http://example.org#JohnSmith> .
● Τα προθέματα στην Turtle ορίζονται στην αρχή κάθε αρχείου. Για τον ορισμό του προθέματος
χρησιμοποιείται το «@prefix». Για παράδειγμα για την αναπαράσταση του λεξιλογίου Core Public
Service Vocabulary-Application Profile (CPSV-AP) θα γίνει η παρακάτω δήλωση:
@prefix cpsv: <http://purl.org/vocab/cpsv#>
● Στην αρχή κάθε αρχείου μπορούν να οριστούν πολλά προθέματα.
● Τα αντικείμενα μπορεί να είναι είτε πόροι (URIs) είτε απλές τιμές (Literals). Τα literals μπορούν να
είναι διαφόρων μορφών:
o String (π.χ. “Γεώργιος Γεωργίου”)
o Αριθμός (π.χ. ακέραιος - "13"^^xsd:integer, δεκαδικός - "13.4"^^xsd:decimal)
o String με υποδηλωμένη τη γλώσσα (Π.χ. “Γεώργιος Γεωργίου”@el)
Παράδειγμα
@prefix foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/> .
<http://example.org/GeorgeSmith> foaf:name “George Smith"@en .
<http://example.org/GeorgeSmith> foaf:age “27”^^xsd:integer
● Συχνά το ίδιο υποκείμενο χαρακτηρίζεται από παραπάνω από ένα κατηγορήματα. Σε αυτή την
περίπτωση μπορούμε να προσθέτουμε την 1η τριάδα ως σειρά υποκείμενο-κατηγόρημα-αντικείμενο
και στη συνέχεια, χωρισμένα με «;» καταγράφουμε τα υπόλοιπα ζεύγη κατηγόρημα-αντικείμενο για
το ίδιο υποκείμενο. Το σύμβολο «;» χρησιμοποιείται για να μην χρειαστεί να επαναλάβουμε το
υποκείμενο σε κάθε τριάδα, στην περίπτωση όπου οι τριάδες διαφέρουν μόνο στα ζεύγη
κατηγόρημα-αντικείμενο.
<http://example.org/GeorgeSmith> foaf:name “George Smith"@en ;
foaf:age “27”^^xsd:integer .
@prefix ps: <http://data.dai.uom.gr:8890/PublicServices/id/> .
@prefix dct: <http://purl.org/dc/terms/> .
@prefix rdf: <http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#> .
ps:ps0001 rdf:type cpsv:PublicService;
dct:title “Announcement of the commencement of professional
activities”@en;
dct:title “Ανακοίνωση έναρξης εργασιών”@el.
● Πολλές φορές για το ίδιο υποκείμενο και κατηγόρημα μπορεί να υπάρχουν πολλά διαφορετικά
αντικείμενα. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει η δυνατότητα να γραφούν το υποκείμενο και το
κατηγόρημα και μία σειρά αντικειμένων, χωρισμένα με κόμμα «,».

ps:ps0001 dct:title “Announcement of the commencement of professional
activities”@en ,
“Ανακοίνωση έναρξης εργασιών”@el.
● Το γράμμα “a”, όταν χρησιμοποιείται ως κατηγόρημα, αποτελεί μία συντομογραφία της ιδιότητας
“rdf:type”.
Παράδειγμα – Οι δύο παρακάτω τριάδες είναι ισοδύναμες
ps:ps0001 rdf:type cpsv:PublicService .
ps:ps0001 a cpsv:PublicService .
● Οι «ανώνυμοι κόμβοι» (blank nodes) εκφράζονται με τη χρήση του “_:” ακολουθούμενου από έναν
ή περισσότερους χαρακτήρες και δεν έχουν κάποιο URI. Δίνουν τη δυνατότητα να περιγραφούν
πόροι, χωρίς ωστόσο να τους ανατεθεί κάποιο URI, π.χ. όταν δεν προβλέπεται αυτοί οι πόροι να
επαναχρησιμοποιηθούν κάπου αλλού μέσω του URI τους.
_:george foaf:name “George Smith"@en .
_:george foaf:age “27”^^xsd:integer
12.6.2 Παραδείγματα Turtle

«Η δημόσια υπηρεσία με όνομα “Ανακοίνωση έναρξης εργασιών” έχει κόστος 17 ευρώ. Το αγγλικό όνομα της
υπηρεσίας είναι Announcement of the commencement of professional activities».
Γράφος:
Σχήμα 12.17 Turtle – Παράδειγμα 1 (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Turtle:
@prefix cpsv: <http://purl.org/vocab/cpsv#> .
@prefix cv: <http://data.europa.eu/m8g/> .
ps:ps0001 a cpsv:PublicService ;
cv:hasCost ps:cost0001 ;
dct:title “Announcement of the commencement of professional
activities”@en ,
“Ανακοίνωση έναρξης εργασιών”@el .
ps:cost0001 cv:value “17”^^xsd:integer .
«Η προσωπική ιστοσελίδα του Peter Hans είναι http://www.peterhans.com»

Γράφος:
Turtle:
@prefix ex: <http://localhost/> .
@prefix foaf: < http://xmlns.com/foaf/0.1/> .
ex:PeterHans a foaf:Person ;
foaf:firstName “Peter”;
foaf:lastName “Hans”;
foaf:homepage <http://www.peterhans.com/>.
«Η δημόσια υπηρεσία 1 (ps0001) απαιτεί ως είσοδο: 1) δελτίο ταυτότητας (identity) και 2) πτυχίο
πανεπιστημίου (Bachelor Degree). Παράγει ως έξοδο το Certificate0001».
Γράφος:
Turtle:
@prefix rdf: <http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#>.
@prefix ps: <http://data.dai.uom.gr:8890/PublicServices/id/>.
ps:ps0001 a cpsv:PublicService;
cpsv:produces ps:Certificate0001;
cpsv:hasInput ps:identiy , ps:BachelorDegree.

«Η προσωπική ιστοσελίδα του John Smith είναι http://www.johnsmith.com. Ο John Smith έχει γράψει το
βιβλίο Introduction to RDF. O John Smith γνωρίζει τον Peter Hans».
Γράφος:
Turtle:
@prefix ex: <http://localhost/> .
@prefix dc: <http://purl.org/dc/elements/1.1/> .
ex:JohnSmith a foaf:Person;
foaf:firstName “John”;
foaf:lastName “Smith”;
foaf:homepage <http://www.johnsmith.com/>;
dc:creator “Introduction to RDF”;
foaf:knows ex:PeterHans.
«Η δημόσια υπηρεσία 1 (ps0001): 1) αφορά την έκδοση διπλώματος οδήγησης τύπου Β, 2) παρέχεται από
την Περιφέρεια Ηπείρου (GRC_PRF_IPEIR), 3) το κόστος της υπηρεσίας είναι 138 ευρώ, 4) ως είσοδος
απαιτείται η Ταυτότητα και Βεβαίωση γιατρού, 5) το νομικό πλαίσιο που προσδιορίζει την υπηρεσία είναι το
Προεδρικό Διάταγμα 51/2012 ΦΕΚ Α-51/27.4.2012».

@prefix ps: <http://data.dai.uom.gr:8890/PublicServices/id/>.
@prefix skos: <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#> .
@prefix cv: <http://data.europa.eu/m8g/> .
@prefix eli: <http://data.europa.eu/eli/ontology#> .
ps:ps0001 a cpsv:PublicService;
dct:title "Initial issuing of driving license of Β category" ;
cv:hasCompetentAuthority ps:GRC_PRF_IPEIR;
cv:hasCost ps:cost0005 ;
cpsv:hasInput ps:Identity ;
cpsv:hasInput ps:HealthCertificate ;
cv:hasLegalResource ps:51_2012 ;
cpsv:produces ps:DrivingLicenseB.
ps:GRC_PRF_IPEIR a cv:PublicOrganisation ;
skos:preflabel "Region of Epirus" .
ps:cost0005 a cv:Cost ;
cv:hasValue "138" ;

cv:currency "Euro" .
ps:Identity a cv:Evidence ;
dct:title "Certified copy of identity card or passport" .
ps:HealthCertificate a cv:Evidence ;
dct:title "Health Certificate of a public hospital or health center" .
ps:51_2012 a eli:LegalResource .
ps:DrivingLicenseB a cv:Output;
dct:title "Driving license type B" .
Ο παραπάνω κώδικας, εκτός του RDF που αφορά την περιγραφή της υπηρεσίας 1, περιλαμβάνει και τις
περιγραφές όλων των πόρων που χρειάζονται για την περιγραφή της υπηρεσίας, π.χ. ps:GRC_PRF_IPEIR,
ps:cost0005 κ.λπ.
12.7 Καλές Πρακτικές Χρήσης ΣΑΔ στο Δημόσιο

Τα ΣΑΔ χρησιμοποιούνται ήδη στο δημόσιο για την ολοκλήρωση δεδομένων από διαφορετικές πηγές
προσφέροντας με αυτόν τον τρόπο πολλά οφέλη στους πολίτες, τις επιχειρήσεις αλλά και στο ίδιο το
δημόσιο.
Για παράδειγμα η κυβέρνηση της Φλαμανδίας στο Βέλγιο χρησιμοποιεί τα ΣΑΔ για την ολοκλήρωση
δεδομένων από 10 διαφορετικές πηγές σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση και τις εκπομπές ρύπων
(Hermans, 2017). Τα δεδομένα αυτά προέρχονται από σχεσιακές βάσεις δεδομένων (PostgreSQL), συστήματα
αρχειοθέτησης (DSpace) και RDF Stores. Τα δεδομένα αυτά είναι κυρίως σε μορφή στατιστικών δεδομένων,
οπότε το βασικό μοντέλο που χρησιμοποιούν για την αναπαράστασή τους είναι το Data Cube Vocabulary
(περιγράφεται στην ενότητα 12.4.6). Για την ολοκλήρωση των δεδομένων από τις 10 διαφορετικές πηγές
χρησιμοποίησαν τεχνικές που μετέτρεψαν τα δεδομένα από τις σχεσιακές βάσεις δεδομένων και τα
συστήματα αρχειοθέτησης σε RDF με βάση το Data Cube Vocabulary. Όλα τα δεδομένα τελικά δημοσιεύτηκαν
ως ΣΑΔ με βάση το μοντέλο των 5 αστεριών (ενότητα 12.2.1).
Η ολοκλήρωση των δεδομένων με βάση τα ΣΑΔ τούς έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξουν εφαρμογές
(με οπτικοποιήσεις και χάρτες) που επιτρέπουν: στους πολίτες να βλέπουν τα επίπεδα ατμοσφαιρικής
ρύπανσης του αέρα στον τόπο διαμονής τους (Εικόνα 12.13), στις επιχειρήσεις να βλέπουν την κατάταξή τους
συγκρινόμενες με άλλες επιχειρήσεις του κλάδου τους σχετικά με τα επίπεδα εκπομπών ρύπων, και στους
δημόσιους υπαλλήλους να βλέπουν συγκεντρωτικά στοιχεία για τη διευκόλυνση της χάραξης
περιβαλλοντικών πολιτικών.
Εικόνα 12.13 Εφαρμογή με βάση τα ΣΑΔ στο Βέλγιο (Πηγή: Hermans, 2017, με άδεια χρήσης CC BY 4.0).

12.8 Σενάρια Μετατροπής σε RDF
Στην ενότητα αυτή θα παρουσιαστούν διάφορα σενάρια μετατροπής υπαρχόντων δεδομένων σε RDF.
12.8.1 Σενάριο 1: Από Πίνακα σε RDF

Έστω ο πίνακας με το παρακάτω παράδειγμα ωρολογίου προγράμματος (Πίνακας 12.3).
Πίνακας 12.3 Παράδειγμα πίνακα για μετατροπή σε RDF.
Ημέρα Έναρξη Λήξη Αίθουσα Μάθημα
Δευτέρα 09:00 12:00 434 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Τρίτη 09:00 11:00 334 Διοίκηση και Προγραμματισμός Έργων
Πέμπτη 15:00 17:00 334 Διοίκηση και Προγραμματισμός Έργων
Αρχικά θα πρέπει να σκεφτούμε πώς θα δημιουργηθούν οι τριάδες RDF (χωρίς URI) καθώς και ποιο θα είναι
το υποκείμενό τους (σε ποια οντότητα αναφέρονται τα δεδομένα). Η οντότητα στην οποία αναφέρονται τα
δεδομένα είναι η «Διάλεξη». Οπότε οι τριάδες που θα δημιουργηθούν θα είναι της μορφής: Διάλεξη1
(υποκείμενο) – Ημέρα (κατηγόρημα) – Δευτέρα (αντικείμενο). Για κάθε γραμμή του πίνακα (για κάθε διάλεξη
δηλαδή) θα δημιουργηθούν 5 τριάδες, μία τριάδα για κάθε στήλη, εκτός της στήλης Διάλεξη (Πίνακας 12.4).
Πίνακας 12.4 Πίνακας που περιλαμβάνει την οντότητα αναφοράς «Διάλεξη».
Διάλεξη Ημέρα Έναρξη Λήξη Αίθουσα Μάθημα
Διάλεξη1 Δευτέρα 09:00 12:00 434 Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Διάλεξη2 Τρίτη 09:00 11:00 334 Διοίκηση και Προγραμματισμός Έργων
Διάλεξη3 Πέμπτη 15:00 17:00 334 Διοίκηση και Προγραμματισμός Έργων
12.8.2 Σενάριο 2: Από Σχεσιακή Βάση σε RDF (1 οντότητα)

Έστω ότι έχουμε τους παρακάτω 2 πίνακες (Πίνακες 12.5 και 12.6) που αναπαριστούν δεδομένα μιας
σχεσιακής βάσης δεδομένων για διαλέξεις.
Πίνακας 12.5 Πίνακας μαθημάτων.
ID Μάθημα Εξάμηνο Τύπος
1 Προγραμματισμός C A Εργαστήριο
2 Δομές Δεδομένων Γ Θεωρία
3 Σημασιολογικός Ιστός Η Θεωρία

Πίνακας 12.6 Ωρολόγιο πρόγραμμα.
ID Ημέρα Έναρξη Λήξη Αίθουσα Μάθημα_ID
1 Δευτέρα 10:00 12:00 Αίθ. 1 1
2 Τρίτη 10:00 12:00 Αίθ. 2 3
3 Τρίτη 12:00 14:00 Αίθ. 1 2
4 Τετάρτη 15:00 17:00 Αίθ. 2 3
Και σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να σκεφτούμε πώς θα δημιουργηθούν οι τριάδες RDF (χωρίς URI),
καθώς και ποιο θα είναι το υποκείμενό τους (σε ποια οντότητα αναφέρονται τα δεδομένα). Επειδή έχουμε
δύο πίνακες, θα πρέπει να δούμε και πώς αυτοί σχετίζονται μεταξύ τους.
Ο πιο απλός τρόπος εργασίας είναι η μετατροπή της σχεσιακής βάσης (που είναι κανονικοποιημένη)
σε έναν πίνακα (που δεν είναι). Η δημιουργία του ενός πίνακα γίνεται με τη σύνδεση των δύο επιμέρους
πινάκων μέσω του πεδίου «Μάθημα_ID» (Πίνακας 12.7).
Πίνακας 12.7 Ενοποιημένος πίνακας βάσης δεδομένων για μετατροπή σε RDF.
ID Ημέρα Έναρξη Λήξη Αίθουσα Μάθημα Εξάμηνο Τύπος
1 Δευτέρα 10:00 12:00 Αίθ. 1 Προγραμματισμός C Α Εργαστήριο
2 Τρίτη 10:00 12:00 Αίθ. 2 Σημασιολογικός Ιστός Η Θεωρία
3 Τρίτη 12:00 14:00 Αίθ. 1 Δομές Δεδομένων Γ Θεωρία
4 Τετάρτη 15:00 17:00 Αίθ. 2 Σημασιολογικός Ιστός Η Θεωρία
Στη συνέχεια δημιουργούμε τις τριάδες όπως στην περίπτωση του Πίνακα (ενότητα 12.4.1).
12.8.3 Σενάριο 3: Από Σχεσιακή Βάση σε RDF (2 οντότητες)

Έστω ότι έχουμε τους παρακάτω 3 πίνακες που αναπαριστούν δεδομένα μιας σχεσιακής βάσης (Πίνακες 12.8,
12.9 και 12.10).
Πίνακας 12.8 Πίνακας «Authors».
ID Name
1 Herman Melville
2 Arthur Conan Doyle
3 Rudyard Kipling
4 Johann Wolfgang von Goethe

Πίνακας 12.9 Πίνακας «Books».
ID Title
1 The whaling story of Moby Dick
2 Hound of the Baskervilles
3 The return of Sherlock Holmes
4 Simples contes des collines
5 Goethe's sweiter Faust
Πίνακας 12.10 Πίνακας «Authors2Books».
Authors.ID Book.ID
1 1
2 2
2 3
3 4
4 5
Ο πιο απλός τρόπος εργασίας είναι η μετατροπή της σχεσιακής βάσης (που είναι κανονικοποιημένη) σε έναν
πίνακα (που δεν είναι). Άρα έχουμε τον παρακάτω ενοποιημένο πίνακα (Πίνακας 12.11).
Πίνακας 12.11 Ενοποιημένος πίνακας βάσης δεδομένων για μετατροπή σε RDF.
Author_ID Name Book_ID Title
1 Herman Melville 1 The whaling story of Moby Dick
2 Arthur Conan Doyle 2 Hound of the Baskervilles
2 Arthur Conan Doyle 3 The return of Sherlock Holmes
3 Rudyard Kipling 4 Simples contes des collines
4 Johann Wolfgang von Goethe 5 Goethe's sweiter Faust
Σε αυτή την περίπτωση για τη δημιουργία του γράφου πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι υπάρχουν δύο βασικές
οντότητες (Author, Book), που συσχετίζονται. Οπότε ο γράφος που θα δημιουργηθεί θα έχει τη μορφή που
φαίνεται στο Σχήμα 12.21.
Σχήμα 12.21 Μορφή γράφου για την αναπαράσταση του πίνακα σε RDF (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).

Έστω ότι θέλουμε να προσθέσουμε επιπλέον πληροφορίες για τον κάθε συγγραφέα και για το κάθε βιβλίο.
Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να εντοπίσουμε τα URIs των συγγραφέων και των βιβλίων στην Dbpedia
και να τα συσχετίσουμε με τις οντότητες που έχουμε ορίσει στον γράφο μας. Ο γράφος θα έχει τημορφή που
Σχήμα 12.22 Εμπλουτισμένος γράφος με πληροφορίες από την DBpedia (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Το επόμενο βήμα είναι να αναπαριστούμε τις σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων με ιδιότητες από γνωστές
οντολογίες. Το τελικό αποτέλεσμα φαίνεται στο Σχήμα 12.23.
Σχήμα 12.23 Γράφος με χρήση ιδιοτήτων από γνωστές οντολογίες και λεξιλόγια (από το προσωπικό αρχείο των
12.8.4 Σενάριο 4: Μοντελοποίηση

Έστω ότι έχουμε τους πόρους «George Smith» και «Paul Simons». Και οι δύο πόροι χρησιμοποιούν το ίδιο
URI βάσης http://ex.org/. Ως στοιχεία για τον καθένα έχουμε:
• Όνομα 1ου πόρου «George»
• Επώνυμο 1ου πόρου «Smith»
• 1ος πόρος γνωρίζει 2ο πόρο
• Όνομα 2ου πόρου «Paul»
• Επώνυμο 2ου πόρου «Simons»
• 2ος πόρος γνωρίζει 1ο πόρο
Για τη δημιουργία του RDF θα χρησιμοποιούμε το FOAF λεξιλόγιο.

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τα υποκείμενα των τριάδων. Το πρώτο βήμα είναι η δημιουργία
των URIs των υποκειμένων. Τα URIs θα δημιουργηθούν με βάση το μοτίβο:
URI = URI Βάσης (base URI) + Αναγνωριστικό πόρου
Οπότε για τους δύο πόρους τα URI είναι:

• http://ex.org/ + George_Smith -> http://ex.org/George_Smith
• http://ex.org/ + Paul_Simons -> http://ex.org/Paul_Simons
Στη συνέχεια, αναγνωρίζουμε ποιας κλάσης στιγμιότυπα είναι τα υποκείμενα. Στο παράδειγμά μας
μοντελοποιούμε ανθρώπους, οπότε λέμε ότι είναι στιγμιότυπα της κλάσης foaf:Person. Έπειτα δημιουργούμε
τις τριάδες που δείχνουν ποιας κλάσης στιγμιότυπα είναι ο κάθε πόρος
• <http://ex.org/George_Smith> rdf:type foaf:Person
• <http://ex.org/Paul_Simons> rdf:type foaf:Person

Έχοντας προσδιορίσει τα υποκείμενα, προχωρούμε στον προσδιορισμό των σχέσεων (κατηγόρημα). Ως
σχέσεις για τα δεδομένα έχουμε τα: 1) Έχει όνομα, 2) Έχει επώνυμο και 3) Γνωρίζει. Ψάχνουμε στο FOAF
λεξιλόγιο τις αντίστοιχες ιδιότητες για τις τριάδες:
• foaf:firstName
• foaf:lastName
• foaf:knows
Με βάση τα παραπάνω οι τριάδες που προκύπτουν για τους δύο πόρους είναι:

<http://ex.org/George_Smith> rdf:type foaf:Person ;

foaf:firstName “George” ;
foaf:lastName “Smith” ;
foaf:knows <http://ex.org/Paul_Simons> .
<http://ex.org/Paul_Simons> rdf:type foaf:Person ;

foaf:firstName “Paul” ;
foaf:lastName “Simons” ;
foaf:knows <http://ex.org/George_Smith> .
Προσοχή: Ακόμα και αν εμείς γνωρίζουμε ότι η σχέση «ένας άνθρωπος γνωρίζει κάποιον άλλον άνθρωπο»
είναι συνήθως αμφίδρομη, αυτό δεν σημαίνει ότι η μηχανή το αναγνωρίζει. Θα πρέπει κάθε σχέση να
αναπαρίσταται με μία ξεχωριστή τριάδα.
Το Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (RDF) αποτελεί το πρότυπο με το οποίο μοντελοποιούνται τα Ανοικτά
Συνδεδεμένα Δεδομένα (ΣΑΔ) και έχει σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο ώστε αυτά να είναι αναγνώσιμα και
κατανοητά από ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Βασίζεται σε άλλες υπάρχουσες τεχνολογίες, όπως τα URIs και
XML, και η βασική δομή οργάνωσης της πληροφορίας που χρησιμοποιεί είναι οι τριάδες της μορφής
(Υποκείμενο, Κατηγόρημα, Αντικείμενο), οι οποίες, αν συνδυαστούν, δημιουργούν έναν γράφο. Για τη
δημιουργία RDF έχουν οριστεί πρότυπα λεξιλόγια που διευκολύνουν τη διαλειτουργικότητα και τη
διασύνδεση των παραγόμενων δεδομένων. Το RDF και τα ΣΑΔ γίνονται όλο και πιο δημοφιλή στον χώρο της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, καθώς προσφέρουν πολλά οφέλη (π.χ. διαλειτουργικότητα των δεδομένων),
αλλά και επειδή προωθούνται από οργανισμούς όπως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της δημιουργίας
προτύπων λεξιλογίων, όπως το CPSV-AP.
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά του RDF, υπάρχοντα λεξιλόγια που
μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία ΣΑΔ σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, η γλώσσα
Turtle για την αναπαράσταση RDF, καθώς και διάφορα σενάρια μετατροπής υπαρχόντων δεδομένων σε RDF.

Στεφανιδάκης, Μ., Ανδρόνικος, Θ., & Παπαδάκης, Ι. (2015). Ανοικτά συνδεδεμένα δεδομένα και εφαρμογές
[Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις.
http://hdl.handle.net/11419/1338
Antoniou, G., & van Harmelen, F. (2009). Εισαγωγή στο Σημασιολογικό Ιστό. Εκδ. Κλειδάριθμος.
Attard, J., Orlandi, F., Scerri, S., & Auer, S. (2015). A systematic review of open government data initiatives.
Government Information Quarterly 32(4), 399-418.
Berners-Lee, T. (2009). Linked Data. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.w3.org/DesignIssues/LinkedData.html
Brickley, D., & Miller, L. (2014). FOAF Vocabulary Specification. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
http://xmlns.com/foaf/0.1/
DCMI Usage Board (2020). DCMI Metadata Terms. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.dublincore.org/specifications/dublin-core/dcmi-terms/
Hermans P. (2017). OGI at the ‘Department of environment and spatial planning’ of the Flemish Government.
Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από https://medium.com/opengovintelligence/ogi-at-the-
department-of-environment-and-spatial-planning-of-the-flemish-government-5b82990d457d
Kalampokis, E., Tambouris, E., & Tarabanis, K. (2011). A Classification Scheme for Open Government Data:
Towards Linking Decentralized Data. International Journal of Web Engineering and Technology 6(3),
266-285.
LOV (2022). Linked Open Vocabularies. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από https://lov.linkeddata.es/)
W3C (2014). RDF 1.1 Concepts and Abstract Syntax. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022,
από https://www.w3.org/TR/rdf11-concepts/
W3C (2014b). vCard Ontology - for describing People and Organizations. W3C Interest Group Note.
Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από https://www.w3.org/TR/vcard-rdf/
W3C (2014c). RDF 1.1 Turtle: Terse RDF Triple Language. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου
2022, από https://www.w3.org/TR/turtle/
W3C (2014d). RDF 1.1 N-Triples A line-based syntax for an RDF graph. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 7
Νοεμβρίου 2022, από https://www.w3.org/TR/n-triples/
W3C (2014e). RDF 1.1 XML Syntax. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.w3.org/TR/rdf-syntax-grammar/
W3C (2014f). RDF Data Cube Vocabulary. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.w3.org/TR/vocab-data-cube/
W3C (2020). JSON-LD 1.1 A JSON-based Serialization for Linked Data. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 7
Νοεμβρίου 2022, από https://www.w3.org/TR/json-ld11/
W3C (2020b). Data Catalog Vocabulary (DCAT) – Version 2. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου
2022, από https://www.w3.org/TR/vocab-dcat-2/

Επισκεφτείτε στην DBpedia την Ελλάδα: http://dbpedia.org/resource/Greece
• Ποια ιδιότητα (property) χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η πρωτεύουσα; Και ποια είναι η τιμή της
ιδιότητας αυτής;
• Ποια ιδιότητα (property) χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ο τηλεφωνικός κωδικός (area code); Ποιος
είναι ο τηλεφωνικός κωδικός της Ελλάδας; Και ποιος της Αθήνας;
• Δημιουργήστε έναν γράφο που να αναπαριστά όλες τις παραπάνω πληροφορίες.
• Ποιες από τις παραπάνω πληροφορίες αντιστοιχούν σε πόρους και ποιες σε απλές τιμές;
H ιδιότητα που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η πρωτεύουσα είναι η https://dbpedia.org/ontology/capital
και η τιμή της η http://dbpedia.org/resource/Athens
H ιδιότητα που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ο τηλεφωνικός κωδικός της Ελλάδας είναι η
https://dbpedia.org/ontology/countryCode, ενώ η ιδιότητα για να δηλωθεί ο τηλεφωνικός κωδικός της
Αθήνας είναι η https://dbpedia.org/ontology/areaCode. Οι τιμές αυτών των δύο ιδιοτήτων είναι «+30» και
«21» αντίστοιχα.
Σχήμα 12.24 Γράφος λύσης Κριτηρίου αξιολόγησης 1 (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Πόροι είναι τα http://dbpedia.org/resource/Greece και http://dbpedia.org/resource/Athens, ενώ απλές τιμές

είναι τα «+30» και «21».
Έστω ότι έχουμε τις παρακάτω φράσεις:
• Η δημόσια υπηρεσία 1 (ΔΥ 1) απαιτεί (είσοδος) το δικαιολογητικό 1 και το δικαιολογητικό 2.
• Η ΔΥ 1 παράγει (έξοδος) το πιστοποιητικό 1.
• Η δημόσια υπηρεσία 2 (ΔΥ 2) απαιτεί (είσοδος) το δικαιολογητικό 3 και το δικαιολογητικό 4.
• Η ΔΥ 2 παράγει (έξοδος) το πιστοποιητικό 2.
• Το δικαιολογητικό 3 είναι το πιστοποιητικό 1.
Να μετατρέψετε τις παραπάνω φράσεις σε γράφο. Επίσης, να μετατρέψετε τον γράφο σε RDF δεδομένα
με χρήση της Turtle.
Ο γράφος της λύσης φαίνεται στο Σχήμα 12.25.

Σχήμα 12.25 Γράφος λύσης Κριτηρίου αξιολόγησης 2 (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Το αντίστοιχο RDF σε Turtle φαίνεται παρακάτω:

@prefix ex: <http://example.org/>.
ex:ΔΥ1 a cpsv:PublicService;
cpsv:produces ex:Πιστοποιητικο1;
cpsv:hasInput ex:Δικαιολογητικο1, ex:Δικαιολογητικο2.
ex:ΔΥ2 a cpsv:PublicService;
cpsv:produces ex:Πιστοποιητικο2;
cpsv:hasInput ex:Πιστοποιητικο1, ex:Δικαιολογητικο4.

Κεφάλαιο 13 Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα: Η Γλώσσα SPARQL
Σύνοψη
Για να υποστηριχθούν επαρκώς τα Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα (ΣΑΔ), απαιτείται μια γλώσσα
ερωτημάτων για τα δεδομένα RDF. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η SPARQL, η οποία είναι μια γλώσσα
διαχείρισης δεδομένων που είναι αποθηκευμένα σε μορφή RDF σε κάποια βάση δεδομένων. Οι βάσεις
δεδομένων για RDF συνήθως ονομάζονται RDF Stores και προσφέρουν ένα URI, που ονομάζεται SPARQL
Endpoint, το οποίο δέχεται HTTP αιτήματα στα δεδομένα τους με χρήση SPARQL. Καθώς το RDF γίνεται όλο
και πιο δημοφιλές στον χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, για παράδειγμα μέσω της παροχής ανοικτών
κυβερνητικών δεδομένων σε RDF stores, η γλώσσα SPARQL αποκτά και αυτή ιδιαίτερη σημασία, γιατί
επιτρέπει την ανάκτηση, την αναζήτηση και τη χρήση των δεδομένων αυτών.
Το κεφάλαιο προϋποθέτει τη γνώση RDF που παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 12.
• ανακαλείτε το βασικό συντακτικό των ερωτημάτων SPARQL,

• δημιουργείτε απλά ερωτήματα SPARQL σε κάποιο γνωστό endpoint.
Η SPARQL είναι μια γλώσσα ερωτημάτων του σημασιολογικού ιστού που επιτρέπει την ανάκτηση και τη
διαχείριση RDF δεδομένων. Έχει σχεδιαστεί ώστε να χρησιμοποιεί παρόμοια σύνταξη με τη SQL, με στόχο
ωστόσο να αποκτά δεδομένα από βάσεις δεδομένων για RDF που συνήθως ονομάζονται RDF Stores.
Υπάρχουν ήδη αρκετά RDF stores με ανοιχτή πρόσβαση που περιέχουν δεδομένα σχετικά με την Ηλεκτρονική
Διακυβέρνηση, οπότε η γνώση της SPARQL επιτρέπει την αναζήτηση και ανάκτηση των δεδομένων αυτών.
Η πρώτη επίσημη έκδοση του προτύπου SPARQL δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2008, ενώ η πιο
πρόσφατη έκδοση, τη στιγμή δημοσίευσης αυτού του βιβλίου, είναι η SPARQL 1.1 (W3C, 2013a), η οποία
δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2013. Το βασικό δομικό στοιχείο της SPARQL είναι το μοτίβο τριάδας, το οποίο
είναι παρόμοιο με τις τριάδες RDF, με τη διαφορά όμως ότι οποιοδήποτε από τα στοιχεία της τριάδας μπορεί
να αντικατασταθεί με κάποια μεταβλητή. Η SPARQL υποστηρίζει τρεις διαφορετικές μορφές ερωτημάτων:
• SELECT: Επιστρέφει μεταβλητές και τις συσχετίσεις τους.
• INSERT DATA: Εισάγει δεδομένα (τριάδες) στο RDF store μέσω του προτύπου SPARQL update (W3C,
2013b).
• DELETE DATA: Διαγράφει δεδομένα (τριάδες) από το RDF store μέσω του προτύπου SPARQL update
(W3C, 2013b).
Στα πλαίσια του κεφαλαίου αυτού παρουσιάζονται και αναλύονται μόνο οι δυνατότητες των
ερωτημάτων τύπου SELECT.
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται οι βασικές έννοιες της SPARQL (ενότητα 13.2), το συντακτικό της
(ενότητα 13.3), ο τρόπος που λειτουργεί η SPARQL για να ανακτήσει και να επιστρέψει τα αποτελέσματα
(ενότητα 13.4), υπάρχοντα RDF stores σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (ενότητα 13.5) και ο τρόπος
δημιουργίας SPARQL ερωτημάτων με εντολές και παραδείγματα (ενότητες 13.6 και 13.7).

13.2 Βασικές Έννοιες SPARQL
Το βασικό δομικό στοιχείο της SPARQL είναι το μοτίβο τριάδας της μορφής υποκείμενο, κατηγόρημα,
αντικείμενο. Η σύνταξη είναι ίδια με την Turtle. Τα μοτίβα τριάδων στη SPARQL μπορούν να περιλαμβάνουν
μεταβλητές στη θέση του υποκειμένου, του αντικειμένου ή του κατηγορήματος. Οι μεταβλητές ξεκινούν με
το αγγλικό ερωτηματικό «?».
Παραδείγματα μοτίβων τριάδων με μεταβλητές:
?URI rdf:type foaf:Person .

?URI rdf:type ?Class .
?x ?y ?z .
Στα παραπάνω παραδείγματα τα ?URI, ?Class, ?x, ?y, ?z είναι μεταβλητές.
Έστω ότι έχουμε ένα RDF store με τις παρακάτω τριάδες:
ex:myURI1 rdf:type foaf:Person .

ex:myURI2 rdf:type foaf:Person .
ex:myURI3 rdf:type foaf:Project .
Και θέλουμε να αποκτήσουμε τα URI όλων των ατόμων. Το μοτίβο τριάδας που θα χρησιμοποιηθεί στο
ερώτημα θα δείχνει ποια είναι τα γνωστά τμήματα και ποιο συστατικό (υποκείμενο, κατηγόρημα,
αντικείμενο) είναι η άγνωστη μεταβλητή:
• Γνωρίζουμε ότι το υποκείμενο των τριάδων είναι η άγνωστη μεταβλητή.
• Γνωρίζουμε ότι το κατηγόρημα των τριάδων που μας ενδιαφέρουν είναι το «rdf:type».
• Γνωρίζουμε ότι το αντικείμενο των τριάδων που μας ενδιαφέρουν είναι το «foaf:Person».
Οπότε το μοτίβο τριάδας που πρέπει να χρησιμοποιηθεί είναι το παρακάτω:
?URI rdf:type foaf:Person .
Σε ένα μοτίβο τριάδας SPARQL μπορεί να υπάρχουν πάνω από μία άγνωστες μεταβλητές. Για παράδειγμα,
έστω ότι θέλουμε να αποκτήσουμε όλα τα URIs και τους τύπους τους (rdf:type). Σε αυτή την περίπτωση:
• Γνωρίζουμε ότι το υποκείμενο των τριάδων είναι άγνωστη μεταβλητή.
• Γνωρίζουμε ότι ο τύπος (rdf:type) είναι το αντικείμενο των τριάδων που μας ενδιαφέρουν.
• Γνωρίζουμε ότι το κατηγόρημα των τριάδων είναι επίσης άγνωστη μεταβλητή.
Οπότε το μοτίβο τριάδας που πρέπει να χρησιμοποιηθεί είναι το παρακάτω:
?URI rdf:type ?class.
Όταν θέλουμε να αποκτήσουμε όλα τα δεδομένα ενός RDF store, τότε θέτουμε όλα τα συστατικά του μοτίβου
τριάδας ως μεταβλητές:
?x ?y ?z .

Έστω ότι έχουμε τα παρακάτω δεδομένα:
A1 X1 B1 .
A2 X1 B2 .
A1 X2 B3 .
A2 X1 B1 .
A2 X3 B4 .
A3 X2 B5 .
A3 X4 B5 .
B5 X2 Β4 .
Παρακάτω παρατίθενται κάποια παραδείγματα μοτίβων τριάδων, καθώς και τα αποτελέσματα που θα
επιστραφούν.
Μοτίβο SPARQL τριάδας Αποτέλεσμα

?k Χ1 Β1 .
?k ?n B1 .
A2 ?n ?m .
A3 ?n B5 .
?makis X2 ?giorgos.
?cat ?dog Β4 .

?k ?n ?m .
Στη SPARQL υπάρχει η δυνατότητα να συνδυάζονται πάνω από ένα μοτίβα τριάδας σε διαφορετικές γραμμές.
Σε αυτή την περίπτωση εκτελείται η πρώτη γραμμή και επιστρέφονται οι τιμές των μεταβλητών που περιέχει.
Στη συνέχεια, για καθεμία από τις τιμές αυτές εκτελείται η δεύτερη γραμμή. Παρακάτω φαίνονται κάποια
παραδείγματα:
Μοτίβο SPARQL τριάδας Αποτέλεσμα

?k X1 B1.
?k ?n B4.
A3 X2 ?m.
?m X2 ?k.
13.3 Συντακτικό Ερωτήματος SPARQL

Ένα ερώτημα SPARQL αποτελείται από:
• Prefix declarations, για να συντομεύουμε τα URIs (δεν υπάρχει πάντα)
PREFIX foo:<http://example.com/res/>
• Dataset definition, δείχνει ποιοι RDF γράφοι ερωτώνται (δεν υπάρχει πάντα)
FROM …
• Result clause, δείχνει ποιες πληροφορίες θα επιστρέψει το ερώτημα

SELECT …
• Query pattern, δείχνει το ερώτημα

WHERE {... }
• Query modifiers, π.χ. slicing, ordering, ή άλλη αλλαγή στα αποτελέσματα του ερωτήματος
ORDER BY …
Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικές εντολές SPARQL:

• PREFIX, FROM, SELECT, WHERE: Για τη σύνταξη του ερωτήματος.
• SELECT DISTINCT: Για την επιστροφή μοναδικών αποτελεσμάτων.
• LIMIT: Για τον περιορισμό του πλήθους των αποτελεσμάτων.
• OPTIONAL: Ορίζει κάποιο/α μοτίβα τριάδων ως προαιρετικά.

• ORDER BY: Για την ταξινόμηση των αποτελεσμάτων.
• ORDER BY ASC () / ORDER BY DΕSC(): Για αύξουσα/φθίνουσα ταξινόμηση.
• FILTER: Για το φιλτράρισμα των αποτελεσμάτων.
• FILTER regex (?x, "pattern"): Για φιλτράρισμα απλών τιμών (literals), π.χ. FILTER regex (?x,
"Smith").
• BIND (expression AS ?variable): Για τον ορισμό και την ανάθεση τιμής σε μια μεταβλητή, π.χ. BIND
(?x*(1-?y) AS ?z).
• str (?x): Μετατροπή URI σε String (η ?x πρέπει να είναι URI).
• lang (?x): Επιστρέφει τη γλώσσα της μεταβλητής x (η ?x πρέπει να είναι απλή τιμή).
• langMatches(languagetag, languagerange): Επιστρέφει TRUE αν οι παράμετροι αναφέρονται
στην ίδια γλώσσα, π.χ. langMatches (lang(?a), “EN”) επιστρέφει TRUE, αν η γλώσσα της
μεταβλητής ?a είναι τα αγγλικά.
• SELECT expression AS ?variable: Για την ανάθεση ονόματος στις μεταβλητές αποτελέσματος, π.χ.
SELECT str(?) AS ?Title.
13.4 Ο Τρόπος Λειτουργίας της SPARQL

Παρακάτω αναλύεται ο τρόπος λειτουργίας της SPARQL ώστε να επιστρέψει αποτελέσματα:
1. Αναζητά τριάδες στα δεδομένα που ταιριάζουν στο πρώτο μοτίβο τριάδας.
2. Εάν δεν βρεθεί καμία τριάδα, σταματά την αναζήτηση – εκτός εάν το μοτίβο τριάδας είναι OPTIONAL,
στην οποία περίπτωση ο query processor συνεχίζει να προσπαθεί να ταιριάξει επιπλέον τριάδες.
3. Εάν βρει τουλάχιστον μία τριάδα που να ταιριάζει με το μοτίβο τριάδας στο βήμα 1 και το μοτίβο είχε
κάποια μεταβλητή, αποθηκεύει τις σχετικές τιμές (ή στην τεχνική ορολογία τις κάνει bind) σε αυτές
τις μεταβλητές.
4. Εάν το επόμενο μοτίβο τριάδας στο WHERE χρησιμοποιεί κάποια μεταβλητή που είχε τιμές από
προηγούμενο βήμα, ο query processor αντικαθιστά αυτές τις τιμές στα αντίστοιχα μέρη του μοτίβου
τριάδων και στη συνέχεια αναζητά τριάδες που ταιριάζουν με το μοτίβο.
5. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται για όλα τα μοτίβα τριάδων.
6. Εάν δεν βρει καμία τριάδα (και το μοτίβο τριάδας δεν είναι OPTIONAL), σταματά. Εάν βρει κάποιο,
συνεχίζει από το βήμα 2 με αυτό το μοτίβο τριάδας.

13.5 Γράφοι και SPARQL Endpoints
Για την οργάνωση των RDF δεδομένων σε RDF stores, καθώς και την πρόσβαση των δεδομένων μέσω SPARQL
ερωτημάτων χρησιμοποιούνται:
• RDF γράφοι: Αποτελούν σύνολα από RDF δηλώσεις, οι οποίες περιλαμβάνονται μέσα σε έναν
συγκεκριμένο γράφο με δικό του όνομα/URI.
• SPARQL endpoints: Το URI μέσω του οποίου είναι διαθέσιμη μία υπηρεσία που υποστηρίζει το
SPARQL πρωτόκολλο και «ακούει» για τυχόν αιτήσεις από SPARQL clients. Δέχεται ερωτήματα και
επιστρέφει αποτελέσματα μέσω HTTP. Υπάρχουν δύο είδη endpoints:
o Γενικά endpoints, που εξυπηρετούν οποιαδήποτε RDF δεδομένα είναι διαθέσιμα στο
διαδίκτυο.
o Ειδικά endpoints, που εξυπηρετούν ερωτήματα πάνω σε συγκεκριμένα σύνολα δεδομένων.
Μερικά γνωστά SPARQL endpoints σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι:

• European Open Data portal, https://data.europa.eu/data/sparql
• dbpedia EN, http://dbpedia.org/sparql ή http://dbpedia.org/snorql/ (πάνω σε data dump)
• Wikidata, https://query.wikidata.org/
• Europeana, https://pro.europeana.eu/page/sparql
13.6 Τρόποι Δημιουργίας Ερωτημάτων SPARQL

Διακρίνουμε τέσσερις περιπτώσεις με ενδιαφέρον:
1. Όταν γνωρίζουμε το μοντέλο των εννοιών.
2. Όταν γνωρίζουμε το μοντέλο (γράφο) των δεδομένων που μας ενδιαφέρουν.
3. Όταν δεν γνωρίζουμε κανένα μοντέλο, αλλά έχουμε πρόσβαση στα ίδια τα δεδομένα εκτός του
SPARQL endpoint.
4. Όταν δεν γνωρίζουμε κανένα μοντέλο και έχουμε πρόσβαση στα ίδια τα δεδομένα μόνο μέσω του
SPARQL endpoint.
Στην περίπτωση δημιουργίας ερωτημάτων SPARQL με γνωστό μοντέλο ο τρόπος εργασίας είναι:
1. Μελετάμε το μοντέλο. Στα παραδείγματα που ακολουθούν αυτό είναι το DCAT. Το DCAT είναι ένα
μοντέλο που επιτρέπει την περιγραφή καταλόγων δεδομένων στο διαδίκτυο και χρησιμοποιείται από
αρκετά SPARQL endpoint, όπως το European Open Data portal και το EU digital agenda.
2. Βλέπουμε ποιες τριάδες εμπλέκονται στην επίλυση του ερωτήματος. Αυτό προϋποθέτει καλή
κατανόηση της δομής των δεδομένων, δηλαδή ποια δομή έχουν τα δεδομένα που δημιουργούνται
με βάση ένα μοντέλο. Στην περίπτωσή μας, πρέπει να κατανοήσουμε πώς είναι ο RDF γράφος που
έχει δημιουργηθεί με βάση το DCAT.
3. Δημιουργούμε το αντίστοιχο υπόδειγμα γράφου. Αντικαθιστούμε με μεταβλητές ό,τι δεν
γνωρίζουμε.
4. Γράφουμε το SPARQL ερώτημα (λογικά περιέχει τόσες σειρές όσες και οι εμπλεκόμενες τριάδες).
Στη συνέχεια θα δούμε διάφορα ερωτήματα SPARQL που βασίζονται στο μοντέλο DCAT, το οποίο έχει
παρουσιαστεί στην ενότητα 12.4.5. Όλα τα ερωτήματα μπορούν να δοκιμαστούν στο SPARQL endpoint στη
διεύθυνση: https://data.europa.eu/data/sparql. Το συγκεκριμένο SPARQL endpoint παρέχει πρόσβαση στα
δεδομένα της ευρωπαϊκής πύλης ανοικτών δεδομένων. Η πύλη είναι δομημένη σε 174 καταλόγους
(dcat:Catalog) και περιέχει σχεδόν 1,5 εκατομμύριο σύνολα δεδομένων (dcat:Dataset), τα οποία
κατηγοριοποιούνται στους 174 καταλόγους.
Ερώτημα 1
Να εμφανίσετε οποιεσδήποτε 10 τριάδες (LIMIT 10).

Απάντηση:
Ερώτημα SPARQL:
SELECT *
WHERE {
?s ?p ?o.
}
LIMIT 10
Σημείωση: Το σύμβολο «*» χρησιμοποιείται ως συντομογραφία για να επιλέξουμε όλες τις μεταβλητές. Θα
ήταν ισοδύναμο να γράφαμε SELECT ?s ?p ?o
Αποτέλεσμα ερωτήματος 1:
Ερώτημα 2
Να βρείτε τα URIs δέκα καταλόγων δεδομένων (dcat:Catalog).
Απάντηση:
prefix dcat: <http://www.w3.org/ns/dcat#>
SELECT ?catalog_uri
WHERE {
?catalog_uri a dcat:Catalog.
}
LIMIT 10

Ερώτημα 3
Nα βρείτε τα URIs δέκα συνόλων δεδομένων (dcat:Dataset).
Απάντηση:
SELECT ?dataset_uri
WHERE {
?dataset_uri a dcat:Dataset.
}
LIMIT 10
Ερώτημα 4
Να βρείτε τα ονόματα δέκα καταλόγων δεδομένων.
Απάντηση:
Απομονώνουμε το κομμάτι του γράφου που μας ενδιαφέρει. Το όνομα των καταλόγων δεδομένων δηλώνεται
με τη χρήση της ιδιότητας dct:title. Το υπόδειγμα γράφου του ερωτήματος φαίνεται στο Σχήμα 13.1.

Σχήμα 13.1 Υπόδειγμα γράφου ερωτήματος 4 (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
prefix dct: <http://purl.org/dc/terms/>
SELECT ?catalog_name
WHERE {
?x a dcat:Catalog.
?x dct:title ?catalog_name.
}
LIMIT 10
Ερώτημα 5
Nα βρείτε τα ονόματα δέκα καταλόγων δεδομένων, καθώς και την ιστοσελίδα (foaf:homepage) του εκδότη
τους.
Απάντηση:
Απομονώνουμε το κομμάτι του γράφου που μας ενδιαφέρει. Το υπόδειγμα γράφου του ερωτήματος

Σχήμα 13.2 Υπόδειγμα γράφου ερωτήματος 5 (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
PREFIX foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/>
PREFIX dct: <http://purl.org/dc/terms/>
PREFIX dcat: <http://www.w3.org/ns/dcat#>
SELECT ?catalog_name ?page
WHERE {
?x a dcat:Catalog.
?x dct:publisher ?y.
?y foaf:homepage ?page.
}LIMIT 10
Ερώτημα 6
Nα βρείτε τα ονόματα 10 καταλόγων δεδομένων, καθώς και την ιστοσελίδα (foaf:homepage) του εκδότη
τους. Τα αποτελέσματα να είναι ταξινομημένα κατά αύξουσα σειρά των ονομάτων.
Απάντηση:
PREFIX foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/>
PREFIX dct: <http://purl.org/dc/terms/>
SELECT ?catalog_name ?page
WHERE {
?x a dcat:Catalog.

?x dct:publisher ?y.
?y foaf:homepage ?page.
}ORDER BY ASC(?catalog_name)
LIMIT 10
13.7 Περισσότερες Εντολές SPARQL και Παραδείγματα

Τα φίλτρα στη SPARQL περιορίζουν τα αποτελέσματα σε αυτά για τα οποία η έκφραση του φίλτρου ισχύει
(επιστρέφει δηλαδή την τιμή TRUE). Στην απλή περίπτωση τα φίλτρα μπορούν να περιορίσουν τα
αποτελέσματα με βάση αριθμητικές εκφράσεις.
Παράδειγμα FILTER με αριθμητικές τιμές:

Με την εντολή FILTER regex μπορούμε να φιλτράρουμε RDF literals. Η εντολή ταιριάζει μόνο plain literals,
δηλαδή χωρίς το tag της γλώσσας (π.χ. @en). Η εντολή αυτή δέχεται ως input ένα String (αυτό είναι σημαντικό
σε συνδυασμό με την εντολή str που θα δούμε αργότερα).
Παράδειγμα FILTER regex:
Στο παραπάνω παράδειγμα το σύμβολο «^» υποδηλώνει ότι ο τίτλος θα πρέπει να ξεκινάει με το «SPARQL».
Ένας περιορισμός, που εκφράζεται με τη λέξη-κλειδί FILTER, περιορίζει τα αποτελέσματα για ολόκληρη
την ομάδα στην οποία εφαρμόζεται το φίλτρο. Για παράδειγμα, τα τρία παραδείγματα στο Σχήμα 13.3
επιστρέφουν το ίδιο αποτέλεσμα.
Σχήμα 13.3 Ισοδύναμα SPARQL ερωτήματα – το FILTER περιορίζει τα αποτελέσματα για όλη την ομάδα (από το
προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).
Η εντολή str επιστρέφει τη λεξιλογική μορφή (lexical form) ενός literal ή την codepoint αναπαράσταση ενός
resource (URI). Είναι πολύ χρήσιμη εντολή, κυρίως όταν θέλουμε να εξετάσουμε μέρος του URI.

Παράδειγμα str :
Στο παράδειγμα η εντολή str χρησιμοποιείται για τη μετατροπή του URI σε String, για να μπορούμε να το
έχουμε ως όρισμα στο regex.
Η εντολή langMatches(a,b) έχει σύνταξη:

LangMatches (simple literal language-tag, simple literal language-range)
Η εντολή επιστρέφει TRUE, εάν το language-tag (first argument) ταιριάζει με το language-range (second
argument).
Παράδειγμα langMatches:

Στα δεδομένα του παραδείγματος γίνεται χρήση «ανώνυμων κόμβων» (π.χ. _:a, _:b). Στους «ανώνυμους
κόμβους» δεν ανατίθεται κάποιο URI. H χρήση τους στο RDF εξηγείται στην ενότητα 12.3.3 και ο τρόπος που
εκφράζονται στην TTL στην ενότητα 12.6.1.
Στο παράδειγμα με το langMatches μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την εντολή str ώστε να επιστρέψουμε
τους τίτλους χωρίς το language tag:
H συνάρτηση BIND επιτρέπει την ανάθεση μιας τιμής σε μια μεταβλητή.
Παράδειγμα BIND:

Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται σταδιακά η δημιουργία του τελικού αποτελέσματος ανά γραμμή του
ερωτήματος:
?x ns:price ?p .
?x ns:discount ?discount
BIND (?p*(1-?discount) AS ?price)
FILTER(?price < 20)
?x dc:title ?title .
SELECT ?title ?price

(τελικό αποτέλεσμα)
Η εντολή OPTIONAL είτε επιστρέφει επιπλέον τιμές που υπάρχουν (αν υπάρχουν) πάνω στη λύση, είτε
αφήνει τη λύση ως έχει.
Παράδειγμα OPTIONAL:

Στα δεδομένα του παραδείγματος γίνεται χρήση «ανώνυμων κόμβων» (π.χ. _:a, _:b). Στους «ανώνυμους
κόμβους» δεν ανατίθεται κάποιο URI. H χρήση τους στο RDF εξηγείται στην ενότητα 12.3.3 και ο τρόπος που
εκφράζονται στην TTL στην ενότητα 12.6.1.
Παράδειγμα Optional και Filter:
Η SPARQL είναι η γλώσσα διαχείρισης δεδομένων που είναι αποθηκευμένα σε μορφή RDF. Η χρήση της
επιτρέπει την αναζήτηση των δεδομένων αυτών μέσω της εκτέλεσης ανάλογων ερωτημάτων σε βάσεις
δεδομένων για RDF. Αυτές οι βάσεις δεδομένων συνήθως ονομάζονται RDF Stores και προσφέρουν ένα URI,
που ονομάζεται SPARQL Endpoint, το οποίο δέχεται HTTP αιτήματα στα δεδομένα τους με χρήση SPARQL.
Καθώς το RDF γίνεται όλο και πιο δημοφιλές στον χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, η γλώσσα SPARQL
αποκτά και αυτή ιδιαίτερη σημασία, γιατί επιτρέπει τη διαχείριση και αναζήτηση των RDF δεδομένων που
δημιουργούνται.
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά της SPARQL, όπως το συντακτικό, ο
τρόπος εκτέλεσης, οι βασικές εντολές με παραδείγματα, καθώς και υπάρχοντα SPARQL endpoints που
σχετίζονται με τον χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.

W3C (2013a). SPARQL 1.1 Overview. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 27 Νοεμβρίου 2022, από
http://www.w3.org/TR/sparql11-overview/
W3C (2013b). SPARQL 1.1 Update. W3C Recommendation. Ανακτήθηκε 27 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.w3.org/TR/sparql11-update/
Στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλές πηγές για την εκμάθηση της SPARQL. Για παράδειγμα:
Apache Jena (2022). SPARQL Tutorial. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://jena.apache.org/tutorials/sparql.html
Bob DuCharme (2013). Learning SPARQL: querying and updating with SPARQL 1.1. O'Reilly Media, Inc.
Stardog (2022). Learn SPARQL. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από https://docs.stardog.com/tutorials/learn-
sparql
W3C SPARQL Working Group (2022). SPARQL by Example. Ανακτήθηκε 29 Ιανουαρίου 2023, από
https://cambridgesemantics.com/blog/semantic-university/learn-sparql/sparql-by-example/
Wikidata (2022). SPARQL tutorial. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2022, από
https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:SPARQL_tutorial

Τα δεδομένα τα οποία θα χρησιμοποιηθούν είναι με βάση το μοντέλο CPSV-AP. Δημιουργήστε SPARQL
ερωτήματα για τα ακόλουθα αιτήματα:
Για τη δημόσια υπηρεσία με URI http://data.dai.uom.gr:8890/PublicServices/id/ps/ps0001
• Ερώτημα 1: Να βρείτε το κόστος της.
• Ερώτημα 2: Να βρείτε τα ονόματα των απαραίτητων δικαιολογητικών της.
• Ερώτημα 3: Να βρείτε το όνομα του παραγόμενου εγγράφου ή αποτελέσματος.
• Ερώτημα 4: Να βρείτε το όνομα του υπεύθυνου φορέα.
Άλλα ερωτήματα:
• Ερώτημα 5: Να βρείτε τα ονόματα 10 δημόσιων υπηρεσιών, ταξινομημένα κατά αύξουσα σειρά.
• Ερώτημα 6: Να βρείτε τα URI 3 δημόσιων υπηρεσιών που έχουν είσοδο (απαραίτητο
δικαιολογητικό) την έξοδο (παραγόμενο έγγραφο) μιας άλλης ΔΥ.
• Ερώτημα 7: Να βρείτε τα ονόματα 5 νομοθετικών κειμένων στα οποία στηρίζεται η εκτέλεση των
ΔΥ (στα δεδομένα χρησιμοποιείται η ιδιότητα cv:hasFormalFramework από την έκδοση 2 του CPSV,
αντί της cv:hasLegalResource).
• Ερώτημα 8: Να βρείτε τα ονόματα 5 νομοθετικών κειμένων στα οποία στηρίζεται η εκτέλεση των
ΔΥ, ταξινομημένων κατά φθίνουσα σειρά.
Όποιος επιθυμεί μπορεί να κατεβάσει τα δεδομένα που είναι διαθέσιμα στο παρακάτω link, να τα
φορτώσει σε οποιοδήποτε SPARQL endpoint και να δοκιμάσει εκεί τα ερωτήματα.
Link για τα δεδομένα: https://doi.org/10.5281/zenodo.7276748
Ερώτημα 1:
prefix ex:<http://data.dai.uom.gr:8890/PublicServices/id/ps/>
prefix cv:<http://data.europa.eu/m8g/>
select ?value where {

ex:ps0001 cv:hasCost ?cost.
?cost cv:value ?value
}
Ερώτημα 2:
prefix cpsv:<http://purl.org/vocab/cpsv#>
prefix dct:<http://purl.org/dc/terms/>
select ?title where {

ex:ps0001 cpsv:hasInput ?input.
?input dct:title ?title
}

Ερώτημα 3:

ex:ps0001 cpsv:produces ?output.
?output dct:title ?title
}
Ερώτημα 4:
prefix skos:<http://www.w3.org/2004/02/skos/core#>

ex:ps0001 cv:hasCompetentAuthority ?publicOrg.
?publicOrg skos:prefLabel ?title
}
Ερώτημα 5:
select ?psName where {

?ps a cpsv:PublicService.
?ps dct:title ?psName
}ORDER BY ASC(?psName)
LIMIT 10
Ερώτημα 6:
select DISTINCT ?x where {

?x cpsv:hasInput ?input.
?y cpsv:produces ?input.
}LIMIT 3
Ερώτημα 7:
select DISTINCT ?t where {

?ps cv:hasFormalFramework ?f.
?f dct:title ?t
}LIMIT 5
Ερώτημα 8:
select DISTINCT ?t where {

?ps cv:hasFormalFramework ?f.
?f dct:title ?t
}ORDER BY DESC(?t) LIMIT 5

Δοκιμάστε τα δύο παρακάτω ερωτήματα στην DBpedia (http://dbpedia.org/sparql). Ποιες διαφορές
παρατηρείτε;
PREFIX PREFIX
dbo:<http://dbpedia.org/ontology/> dbo:<http://dbpedia.org/ontology/>
SELECT ?uri ?label SELECT str(?uri) str(?label)
WHERE { WHERE {
?uri a dbo:Country; ?uri a dbo:Country;
rdfs:label ?label. } rdfs:label ?label. }
LIMIT 40 LIMIT 40
Το πρώτο (αριστερό) ερώτημα επιστρέφει: 1) το URI το οποίο λειτουργεί ως link και αν το πατήσει κάποιος,
οδηγείται στη σελίδα του αντίστοιχου πόρου, 2) το label μαζί με το language tag (e.g. @en). Το δεύτερο (δεξί)
ερώτημα επιστρέφει: 1) την codepoint αναπαράσταση των URI, δηλαδή σε μορφή κειμένου η οποία δεν
λειτουργεί ως link για τον αντίστοιχο πόρο και 2) τη λεξιλογική μορφή (lexical form) του label χωρίς το
language tag.

Κεφάλαιο 14 Αναδυόμενες Τεχνολογίες και Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
Σύνοψη
Οι προσπάθειες της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης για την καλύτερη παροχή δημόσιων αγαθών είναι
συνεχείς. Ο δημόσιος τομέας δεν πρέπει να επαναπαυθεί, όσο σημαντικά και εάν είναι τα επιτεύγματά του.
Ένας από τους παράγοντες που κάνουν συνεχείς τις προσπάθειες είναι οι διαρκείς και ταχύτατες εξελίξεις
στην τεχνολογία πληροφορικής. Είναι κατανοητό ότι η τεχνολογία αποτελεί έναν μόνο παράγοντα της
Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, ωστόσο οι εξελίξεις της δεν θα πρέπει να περνούν απαρατήρητες. Σε αυτό το
κεφάλαιο παρουσιάζουμε συνοπτικά την υπολογιστική νέφους, το διαδίκτυο των αντικειμένων, την τεχνητή
νοημοσύνη, και ιδιαίτερα τα chatbots, και δείχνουμε πώς έχουν αξιοποιηθεί και ποια σχέδια και ποιες
προοπτικές περαιτέρω αξιοποίησης υπάρχουν. Παρουσιάζουμε, επίσης, τις ευφυείς πόλεις ως έναν τομέα με
ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια, στον οποίο όλοι αυτοί οι τεχνολογικοί τομείς συνυπάρχουν.
• περιγράφετε την υπολογιστική νέφους και την αξιοποίησή της στον δημόσιο τομέα της Ελλάδας
και του Ηνωμένου Βασιλείου,
• ορίζετε την τεχνητή νοημοσύνη και να περιγράφετε εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης,
• ανακαλείτε τι είναι τα chatbots και ποιες είναι οι κατηγορίες τους,
• παρουσιάζετε και να κατηγοριοποιείτε παραδείγματα chatbots,
• περιγράφετε τις λειτουργικές περιοχές μιας ευφυούς πόλης.
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αφορά τη χρήση, μεταξύ άλλων, τεχνολογιών πληροφορικής για τη συνεχή
βελτίωση του δημόσιου τομέα, τόσο σε σχέση με την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, όσο και σε σχέση με τη
συμμετοχή στα κοινά. Εξ ορισμού συνεπώς οι δράσεις Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης δεν σταματούν ποτέ,
αφού δεν σταματά ποτέ η εξέλιξη των τεχνολογιών πληροφορικής. Αντιθέτως, τα τελευταία χρόνια υπάρχει
ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών, κάτι που οδηγεί και τους δημόσιους οργανισμούς σε μια διαρκή
κούρσα για την αξιοποίησή τους προς όφελος των πολιτών αλλά και του ίδιου του δημοσίου.
Στο κεφάλαιο αυτό επιλέγουμε και παρουσιάζουμε ένα μικρό τμήμα των τεχνολογιών πληροφορικής
που αναμένεται να έχουν καθοριστική επίδραση στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση τα επόμενα χρόνια.
Συγκεκριμένα, παρουσιάζουμε την υπολογιστική νέφους, το διαδίκτυο των αντικειμένων, την τεχνητή
νοημοσύνη και τους ψηφιακούς βοηθούς (chatbots) ως μια ιδιαίτερα εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης
με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τον δημόσιο τομέα. Τέλος, παρουσιάζουμε τις ευφυείς πόλεις ως μια
οριζόντια περιοχή με έντονο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια, η οποία αξιοποιεί όλες τις παραπάνω
τεχνολογίες. Πολλές άλλες τεχνολογίες παρουσιάζουν επίσης μεγάλο ενδιαφέρον για τον δημόσιο τομέα.
Παράδειγμα αποτελεί η τεχνολογία blockchain αλλά και το metaverse, που είχε μια ραγδαία ανάπτυξη, η
οποία ωστόσο έχει σε μεγάλο βαθμό υποχωρήσει για διάφορους λόγους.
14.2 Υπολογιστική Νέφους
14.2.1 Γενικά Χαρακτηριστικά

Η υπολογιστική νέφους (cloud computing) είναι ένα μοντέλο στο οποίο κάποιες ή όλες οι υποδομές
τεχνολογίας πληροφοριών παραδίδονται ως σύνολο υπηρεσιών μέσω διαδικτύου (Haag & Cummings, 2013).

Αφορά μεταξύ άλλων εφαρμογές λογισμικού, υπολογιστική ισχύ, χώρους αποθήκευσης δεδομένων,
υπηρεσίες αντιγράφων ασφαλείας, εργαλεία ανάπτυξης λογισμικού κ.ά. Η υπολογιστική νέφους διακρίνεται
σε τρία μοντέλα, τα οποία στην περίπτωση του δημόσιου τομέα μπορούν να οριστούν ως εξής:207
A. Λογισμικό ως Υπηρεσία (Software as a Service, SaaS): Αφορά υπηρεσίες σχεδιασμού, υλοποίησης και
υποστήριξης παραγωγικής λειτουργίας εφαρμογών που ικανοποιούν τις λειτουργικές απαιτήσεις της
υπηρεσίας «πελάτη».
B. Πλατφόρμα ως Υπηρεσία (Platform as a Service, PaaS): Αφορά λογισμικό εργαλείων ανάπτυξης και
βάσεων δεδομένων, εικονικές μηχανές (virtual machines) με χρήση βάσεων δεδομένων και έτοιμων
λογισμικών.
C. Υποδομή ως Υπηρεσία (Infrastructure as a Service, IaaS): Αφορά τη διάθεση υπολογιστικής ισχύος,
αποθηκευτικού χώρου και επικοινωνιακής υποδομής.
Οι κυβερνήσεις σε πολλές χώρες παγκοσμίως εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που δίνει η

υπολογιστική νέφους ώστε να εξοικονομήσουν πόρους με τη δημιουργία κυβερνητικών νεφών (Government
Cloud ή αλλιώς G-Cloud). Στη συνέχεια παρουσιάζουμε συνοπτικά τις σχετικές δράσεις στην Ελλάδα αλλά και
στο Ηνωμένο Βασίλειο, που αποτελεί πρωτοπόρα χώρα στο ζήτημα αυτό.
14.2.2 Κυβερνητικό Νέφος στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης (και συγκεκριμένα η Γενική Γραμματεία
Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης, ΓΓΠΣΔΔ) διαθέτει υποδομές κυβερνητικού νέφους (G-
Cloud), οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν από κυβερνητικούς φορείς για τη φιλοξενία των
πληροφοριακών συστημάτων τους (ΓΓΠΣΔΔ, 2022), όπως αναφέρει ο ν. 4961/2022 στο άρθρο 87 (ενότητα
2.5).
Η ΓΓΠΣΔΔ στον ιστότοπό της αναφέρει τα παρακάτω οφέλη από την υιοθέτηση του G-Cloud (ΓΓΠΣΔΔ,
2022):
● Αύξηση της διαθεσιμότητας και της απόδοσης των πληροφοριακών συστημάτων της δημόσιας
διοίκησης με την υιοθέτηση του μοντέλου ευέλικτων και αποτελεσματικών κέντρων δεδομένων
(datacenters), τα οποία παρέχουν πόρους ελαστικά και με βελτιωμένη ανθεκτικότητα σε αστοχίες και
άλλες καταστροφές, μέσω μοντέρνων τεχνικών εικονικοποίησης.
● Αύξηση της αποδοτικότητας των πληροφοριακών συστημάτων της δημόσιας διοίκησης.
● Αύξηση της ασφάλειας των πληροφοριακών συστημάτων της δημόσιας διοίκησης.
● Δυνατότητα μελλοντικής ενοποίησης (consolidation) πόρων: δυνατότητα συγκέντρωσης των
υπολογιστικών πόρων δημόσιων φορέων (π.χ. διασπαρμένα κέντρα δεδομένων) με σκοπό την
οικονομία κλίμακος σε αυτούς.
● Βελτίωση της δυνατότητας διαλειτουργικότητας και διασυνδεσιμότητας των φιλοξενούμενων
πληροφοριακών συστημάτων και ως εκ τούτου διευκόλυνση της εφαρμογής ψηφιακών υπηρεσιών
προστιθέμενης αξίας για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες της χώρας.
● Βελτίωση της παραγωγικότητας του δημοσίου μέσω της υποστήριξης των φορέων, ούτως ώστε να
επικεντρωθούν στις βασικές επιχειρησιακές τους λειτουργίες (βέλτιστη εξυπηρέτηση επιχειρήσεων
και πολιτών).
● Βελτίωση της συνολικής «εμπειρίας του πολίτη», λόγω της κεντρικής υπόστασης των υπηρεσιών των
κέντρων δεδομένων, μέσω της οποίας θα επιτυγχάνεται μικρότερο χρονικό διάστημα για την παροχή
των εφαρμογών (time-to-market), πολύ ευκολότερη κλιμάκωση (scaling) και κατ’ επέκταση άμεση
ανταπόκριση στην αύξηση των αναγκών κ.λπ.
● Ορθολογική εξισορρόπηση χρήσης των διαθέσιμων πόρων και της υπολογιστικής υποδομής,
ανάλογα με τον περιστασιακό φόρτο εφαρμογών (π.χ. περίοδος κατά την οποία ο φορέας πρέπει να
διαθέσει ισχυρή υπολογιστική ισχύ σε σχέση με άλλες χρονικές περιόδους).
207
https://www.gsis.gr/en/public-administration/G-Cloud

Η ΓΓΠΣΔΔ αναφέρει επίσης ότι με την αξιοποίηση των υποδομών του G-Cloud, οι φιλοξενούμενοι
φορείς αποκομίζουν σημαντικά οικονομικά οφέλη, καθώς:
● Απαλλάσσονται από την ανάγκη προμήθειας της απαιτούμενης υποδομής και διασφάλισης
ανθρώπινων πόρων για την τεχνική υποστήριξη της παραγωγικής λειτουργίας αυτών.
● Δεν υπάρχει κόστος αρχικής προμήθειας εξοπλισμού (hardware). Το μόνο κόστος που βαραίνει τον
φορέα είναι οι άδειες λογισμικού.
● Δεν υπάρχουν κόστη λειτουργίας (φύλαξη, ρεύμα, ενοίκια) παρά μόνο του προσωπικού που
διαχειρίζεται τις εφαρμογές (προσωπικό φορέα ή εξωτερικός συνεργάτης-ανάδοχος).
● Δεν υπάρχουν κόστη επέκτασης ή αντικατάστασης hardware, παρά μόνο των αδειών του λογισμικού
των εφαρμογών.
● Παρέχονται οικονομίες κλίμακας μέσω της μείωσης του ολικού κόστους κτήσης (TCO – total cost of
ownership) του εξοπλισμού των κεντρικών συστημάτων των έργων, λόγω των σημαντικών
οικονομιών σε ενέργεια και εμβαδόν των κέντρων δεδομένων που θα απαιτείται, και γενικότερα
μέσω της απλοποίησης, τυποποίησης και μεγιστοποίησης της χρήσης της υποδομής.
● Η εξοικονόμηση πόρων στους συνεργαζόμενους φορείς, λόγω ενίσχυσης των υποδομών τους και
παράλληλης αύξησης της παραγωγικότητας των στελεχών τους.
Επισημαίνεται επίσης ότι ο υπάρχων εξοπλισμός στους δημόσιους οργανισμούς συνήθως είναι παλιός,
ασυντήρητος και ακριβός στη χρήση του, χωρίς να αξιοποιείται επαρκώς. Η καλή λειτουργία του απαιτεί
σημαντική ανθρωποπροσπάθεια, ενώ ταυτόχρονα έχει πολύ υψηλό κόστος συντήρησης, επέκτασης και
αντικατάστασης, καθώς και μηδενική ευελιξία. Σε αντιδιαστολή, οι υπηρεσίες νέφους και εικονικοποίησης
λύνουν το πρόβλημα παρέχοντας:
● Ορθολογική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων (HW & SW), ελαχιστοποιώντας φαινόμενα κακής
διαχείρισης και άσκοπης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας.
● Επίτευξη σημαντικών οικονομιών κλίμακας στα κόστη της προμήθειας, στα κόστη συντήρησης και
στα κόστη λειτουργίας.
● Βελτιωμένες, ευέλικτες και προσαρμόσιμες υπηρεσίες με διαφορετικά μοντέλα δέσμευσης πόρων
και κοστολόγησης.
Η ΓΓΠΣΔΔ παρέχει συγκεκριμένες διαδικασίες που θα πρέπει να ακολουθήσουν οι δημόσιοι

οργανισμοί που ενδιαφέρονται να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες G-Cloud, τις οποίες παρέχει.
14.2.3 Κυβερνητικό Νέφος στο Ηνωμένο Βασίλειο

Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει υιοθετήσει την πολιτική Νέφος Πρώτα (Cloud First), σύμφωνα με την οποία οι
δημόσιοι οργανισμοί θα πρέπει να εξετάζουν πρώτα τις λύσεις νέφους πριν αποφασίσουν τη φιλοξενία των
κέντρων δεδομένων τους (datacenters). Θα πρέπει επίσης να μπορούν να εξηγήσουν με πειστικά
επιχειρήματα γιατί η μετάβαση στο νέφος δεν είναι η κατάλληλη λύση για αυτούς, εάν αποφασίσουν κάτι
τέτοιο. Οι διαδικασίες λήψης της απόφασης πρέπει να μπορούν να ελεγχθούν όταν αγοράζουν υπηρεσίες
τεχνολογίας πληροφοριών.
Κεντρικό σημείο της πολιτικής του Ηνωμένου Βασιλείου είναι η Ψηφιακή Αγορά (Digital Marketplace)
και το πλαίσιο G-Cloud. Tο G-Cloud αναφέρεται σε ένα πλαίσιο όπου οι πάροχοι υπηρεσιών νέφους
παρουσιάζουν τις υπηρεσίες τους μέσω μιας διεπαφής καταλόγου, η οποία ονομάζεται Ψηφιακή Αγορά. Οι
δημόσιοι οργανισμοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν την Ψηφιακή Αγορά ώστε να βρουν τεχνολογίες νέφους
και ειδικές υπηρεσίες για τις ψηφιακές ανάγκες τους. Οι πάροχοι της Ψηφιακής Αγοράς παρέχουν τις
υπηρεσίες τους με βάση τρία είδη συμφωνιών:208
1. Υπηρεσίες νέφους (πλαίσιο G-Cloud). Αυτές, όπως θα δούμε και πιο κάτω, χωρίζονται σε τρεις
κατηγορίες: φιλοξενία στο νέφος, λογισμικό στο νέφος και υποστήριξη νέφους.
208
https://www.gov.uk/guidance/digital-marketplace-buyers-guide

2. Υπηρεσίες Ψηφιακής Ειδίκευσης (πλαίσιο Digital Outcomes and Specialists). Αυτές περιλαμβάνουν
ψηφιακές εφαρμογές (π.χ. ένα σύστημα κρατήσεων), εμπειρογνώμονες στις ψηφιακές τεχνολογίες
(π.χ. προγραμματιστές ή αναλυτές), συμμετέχοντες σε έρευνες κ.λπ.
3. Υπηρεσίες φιλοξενίας δεδομένων (πλαίσιο Crown Hosting Data Centres). Ένας πάροχος παρέχει
υπηρεσίες φιλοξενίας (hosting) στην κυβέρνηση, δηλαδή κρίσιμα κέντρα δεδομένων, πληρωμή με
βάση τη χρήση, ασφάλεια, απόδοση κ.λπ.
Οι επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται μπορούν να διαθέσουν τις υπηρεσίες τους σε μία από τις
παρακάτω τρεις κατηγορίες:209
● Φιλοξενία στο νέφος (cloud hosting). Αυτές περιλαμβάνουν δίκτυα παράδοσης περιεχομένου ή
υπηρεσίας διαμοιρασμού φορτίου. Παραδείγματα σχετικών υπηρεσιών είναι αυτές που σχετίζονται
με αρχειοθέτηση, αντίγραφα ασφαλείας, ανάνηψης από καταστροφή, φιλοξενία εφαρμογών, βάσεις
δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων και NoSQL, αποθήκες δεδομένων, υπηρεσίες PaaS κ.ά.
● Λογισμικό στο νέφος (cloud software). Για παράδειγμα, λογισμικό για λογιστική ή εξυπηρέτηση
πελατών, αναλυτική και επιχειρηματική ευφυΐα, ασφάλεια, διαχείριση σχέσεων με πελάτες (CRM),
διαχείριση ανθρώπινων πόρων, υπηρεσίες υγείας, διαχείριση έργων κ.ά.
● Υποστήριξη νέφους (cloud support). Για παράδειγμα, υπηρεσίες μετάπτωσης και συνεχούς
υποστήριξης, διασφάλισης ποιότητας, ασφάλειας, εκπαίδευσης κ.ά.
Η συμμετοχή των εταιρειών γίνεται μετά από σχετική πρόσκληση ενδιαφέροντος και με βάση τις
περιοχές εστίασης της κάθε πρόσκλησης.
Το G-Cloud ξεκίνησε το 2012 και στο τέλος του 2022 είχε φτάσει στην 13η έκδοσή του, το G-Cloud 13.
Από την έναρξή του έχουν πραγματοποιηθεί πωλήσεις ύψους 12,7 εκ. λιρών, με το 39% να δίνεται σε
μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η πλειονότητα των αγορών έχει γίνει από την κεντρική κυβέρνηση, ενώ οι φορείς
τοπικής αυτοδιοίκησης και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας έχουν μικρότερο ρυθμό υιοθέτησης.210
14.3 Διαδίκτυο των Αντικειμένων

Με τον όρο διαδίκτυο των αντικειμένων ή πραγμάτων (Internet of things, IoT) εννοούμε φυσικά αντικείμενα
(ή ομάδες αντικειμένων) με αισθητήρες, ικανότητα επεξεργασίας, λογισμικό και άλλες τεχνολογίες τα οποία
μπορούν να επικοινωνούν και να ανταλλάσσουν δεδομένα με άλλες συσκευές και συστήματα μέσω
διαδικτύου ή/και άλλων δικτύων επικοινωνίας.
Ένα αντικείμενο ή πράγμα (thing) δεν είναι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής. Στη γενική περίπτωση
μπορεί να είναι κινητά τηλέφωνα, θερμοστάτες, αυτοκίνητα, ηλεκτρικοί μετρητές, αισθητήρες, τηλεοράσεις,
ρούχα κ.λπ. Ουσιαστικά στο διαδίκτυο των πραγμάτων επικοινωνεί οτιδήποτε, οπουδήποτε, οποιαδήποτε
στιγμή, με οποιοδήποτε κανάλι, με οποιονδήποτε τρόπο (Anything, Anywhere, Anytime, Anyway, Anyhow - 5
A’s).
Σύμφωνα με μια μελέτη, τα κυριότερα εμπόδια στην εφαρμογή του διαδικτύου των αντικειμένων
αποτελούν η κυβερνοασφάλεια (51%), προβλήματα ολοκλήρωσης (43%), ο προσδιορισμός και η διαχείριση
επιχειρηματικών απαιτήσεων (36%), προκλήσεις στην αναλυτική (31%) κ.ά. (Lheurex et al. 2016, όπως
αναφέρεται στο Jain, 2016). Είναι σαφές ότι μη τεχνικές προκλήσεις με τεχνική συνιστώσα είναι αυτές που
ανησυχούν περισσότερο τους ενδιαφερόμενους.
Το διαδίκτυο των αντικειμένων δημιουργεί μια υποδομή συγκέντρωσης πληροφοριών τις οποίες στη
συνέχεια μπορεί να επεξεργαστεί το υπολογιστικό νέφος παρέχοντας δυνατότητες εφαρμογών και συσκευών
σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, όπως το ευφυές πλέγμα (smart grid) για τη διαχείριση της ενέργειας, οι
ευφυείς συσκευές για την υγεία (π.χ. fitness trackers), το ευφυές σπίτι (smart home), το ευφυές αυτοκίνητο,
η βιομηχανία 4.0, οι ευφυείς πόλεις (Jin et al. 2014) και φυσικά τα ευφυή τηλέφωνα. Θα δούμε σε επόμενη
ενότητα ορισμένα βασικά στοιχεία των ευφυών πόλεων.
209
https://www.gov.uk/guidance/g-cloud-suppliers-guide
210
https://advice-cloud.co.uk/ultimate-guide-gcloud/

14.4 Τεχνητή Νοημοσύνη
Τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence, ΑΙ) είναι η ικανότητα ενός συστήματος να ερμηνεύει εξωτερικά
δεδομένα σωστά, να μαθαίνει από αυτά τα δεδομένα και να χρησιμοποιεί αυτή τη γνώση για την
πραγματοποίηση συγκεκριμένων εργασιών, καθώς και για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων μέσω
ευέλικτης προσαρμοστικότητας (Kaplan et al., 2019). Οι βασικές περιοχές της τεχνητής νοημοσύνης είναι:
● Μηχανική μάθηση (machine learning): Αναφέρεται στη μελέτη και στην κατασκευή αλγορίθμων και
στατιστικών μοντέλων, τα οποία μπορούν να μαθαίνουν από τα δεδομένα και να κάνουν προβλέψεις
με βάση αυτά. Ουσιαστικά ένας αλγόριθμος μηχανικής μάθησης «εκπαιδεύεται», δεν
«προγραμματίζεται».
● Επεξεργασία φυσικής γλώσσας (natural language processing): Αναφέρεται στη δυνατότητα των
υπολογιστών να αντιλαμβάνονται, να ερμηνεύουν και να παράγουν ανθρώπινη γλώσσα.
● Όραση υπολογιστών (computer vision): Αναφέρεται στη δυνατότητα των υπολογιστών να
ερμηνεύουν και να αναλύουν οπτικά δεδομένα από τον περιβάλλοντα χώρο, συμπεριλαμβανομένων
φωτογραφιών, βίντεο και άλλων μορφών οπτικών δεδομένων.
● Ρομποτική (robotics): Αναφέρεται στη χρήση μηχανών που μπορούν να εκτελούν εργασίες οι οποίες
τυπικά γίνονται από ανθρώπους, συχνά σε επικίνδυνα ή δύσκολα περιβάλλοντα.
● Έμπειρα συστήματα (expert systems): Αναφέρεται σε συστήματα υπολογιστών τα οποία μπορούν να
επιλύσουν πολύπλοκα προβλήματα σε συγκεκριμένους κλάδους με την προσομοίωση των
ικανοτήτων λήψης αποφάσεων των εμπειρογνωμόνων.
● Γνωσιακή υπολογιστική (cognitive computing): Αναφέρεται σε έναν τύπο τεχνητής νοημοσύνης που
έχει σχεδιαστεί ώστε να προσομοιώνει τις διαδικασίες ανθρώπινης σκέψης και λήψης αποφάσεων.
● Αυτόνομα συστήματα (autonomous systems): Αναφέρεται σε συστήματα τα οποία είναι ικανά να
λειτουργούν ανεξάρτητα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, συχνά με χρήση αισθητήρων, μηχανικής
μάθησης και άλλων τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης.
Με χρήση του chatGPΤ211 στα αγγλικά, έχουμε ότι οι πιο βασικοί αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης
συμπεριλαμβάνουν τους εξής:
● Linear regression
● Logistic regression
● Decision trees
● Random forests
● Gradient boosting
● Support vector machines (SVM)
● K-Nearest Neighbors (KNN)
● Naive Bayes
● K-means clustering
● Hierarchical clustering
● Principal Component Analysis (PCA)
● Artificial neural networks (ANN)
● Convolutional neural networks (CNN)
● Recurrent neural networks (RNN)
● Generative adversarial networks (GAN)
● Reinforcement learning
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης τεχνητής νοημοσύνης (και πιο συγκεκριμένα μηχανικής
μάθησης) στον δημόσιο τομέα, το οποίο μάλιστα χρησιμοποιεί ανοικτά δεδομένα, αφορά την
προτεραιοποίηση των ελέγχων σε καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος στην πόλη του Σικάγο (McBride
et al., 2019). Στο Σικάγο υπάρχουν πάνω από 15.000 καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, αλλά μόνο
30 ελεγκτές, με αποτέλεσμα σε κάθε ελεγκτή να αντιστοιχούν περίπου 500 καταστήματα. Ως εκ τούτου, η
211
https://chat.openai.com/chat (κατόπιν σύνδεσης)

προτεραιοποίηση των ελέγχων, με τρόπο που να επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό υγειονομικών
παραβάσεων, είναι σημαντική για τον περιορισμό υγειονομικών κινδύνων. Για τον λόγο αυτό, το τμήμα
δημόσιας υγείας της πόλης του Σικάγο χρησιμοποίησε τεχνητή νοημοσύνη ώστε να βελτιστοποιήσει τους
ελέγχους.
Πιο συγκεκριμένα δοκιμάστηκαν και εκπαιδεύτηκαν διάφοροι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης,
όπως οι General Linear Model και XGBoost, καθώς επίσης και διάφορα δεδομένα από την πύλη ανοικτών
δεδομένων της πόλης του Σικάγο σχετικά π.χ. με καταγγελίες υγειονομικού ενδιαφέροντος, αναφορές
παρατήρησης αρουραίων, καιρικές συνθήκες. Το μοντέλο που δημιουργήθηκε στη συνέχεια δοκιμάστηκε
πιλοτικά για 2 μήνες, ώστε να προτεραιοποιηθούν οι έλεγχοι σε καταστήματα που το μοντέλο εντόπιζε ως
«υψηλού ρίσκου». Το αποτέλεσμα ήταν να εντοπίζονται σημαντικές υγειονομικές παραβάσεις, κατά μέσο
όρο μία εβδομάδα νωρίτερα.
Πιο γενικά, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να πραγματοποιηθούν εργασίες οι
οποίες απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη. Έτσι, οι τύποι των προβλημάτων του δημόσιου τομέα που είναι
κατάλληλοι για εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης συμπεριλαμβάνουν τους παρακάτω (Mehr, 2017):
● Κατανομή πόρων, π.χ. όταν απαιτείται υποστήριξη του προσωπικού (δημόσιοι υπάλληλοι) για την
επιτάχυνση της ολοκλήρωσης ενεργειών.
● Μεγάλα σύνολα δεδομένων, π.χ. όταν τα σύνολα δεδομένων είναι πολύ μεγάλα για να εργαστούν με
αυτά αποδοτικά και αποτελεσματικά οι υπάλληλοι, όταν έχει νόημα η σύνδεση εσωτερικών με
εξωτερικά δεδομένα, όταν τα δεδομένα είναι ιδιαίτερα δομημένα και αναφέρονται σε βάθος χρόνου.
● Έλλειψη ειδικών, π.χ. η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναλάβει την απάντηση απλών ερωτημάτων
απελευθερώνοντας έτσι τον χρόνο των ειδικών για την απάντηση πιο σύνθετων προβλημάτων.
● Προβλέψεις, π.χ. όταν μπορούν να γίνουν προβλέψεις με βάση υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία.
● Διαδικασίες, π.χ. όταν οι ενέργειες είναι επαναλαμβανόμενες εκ φύσεως, όταν οι είσοδοι ή οι έξοδοι
έχουν δυαδική φύση (π.χ. ναι ή όχι).
● Πολυμορφικά δεδομένα, π.χ. όταν τα δεδομένα είναι ποιοτικά και ποσοτικά, περιέχουν εικόνα,
βίντεο κ.λπ.
Οι προκλήσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης περιλαμβάνουν (Wirtz ,
2019):
• Ζητήματα σχετικά με την υλοποίηση της τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης, όπως ασφάλεια τεχνητής
νοημοσύνης, ποιότητα δεδομένων/συστημάτων και αποτελεσματική ενσωμάτωσή τους, οικονομική
εφικτότητα (π.χ. ανεπαρκής προϋπολογισμός), εξειδίκευση και εμπειρία (π.χ. ανάγκη για έμπειρους
ειδικούς στην τεχνητή νοημοσύνη). Άλλα σχετικά ζητήματα αποτελούν η έλλειψη διαφάνειας, αλλά
και η πιθανή αλγοριθμική προκατάληψη (algorithmic bias) και η πιθανή προκατάληψη των
δεδομένων (data bias).212
• Νόμους και ρυθμιστικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη, όπως διακυβέρνηση των συστημάτων
τεχνητής νοημοσύνης, ευθύνη και λογοδοσία, και ασφάλεια/ιδιωτικότητα.213 Σημαντικό σχετικό
ζήτημα αποτελεί η ανάγκη για εξηγήσιμη τεχνητή νοημοσύνη (explainable AI).
• Ηθικά ζητήματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως είναι οι συνέπειες της λήψης αποφάσεων από
συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και όχι ανθρώπους, η συμβατότητα των αξιών ανθρώπων και
μηχανών, τα ηθικά διλήμματα,214 και η αποτροπή διακρίσεων που προκαλούνται από συστήματα
τεχνητής νοημοσύνης.
• Κοινωνικά ζητήματα σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, όπως είναι η υποκατάσταση και ο
μετασχηματισμός του εργατικού δυναμικού (π.χ. αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά
212
Δείτε για παράδειγμα το βίντεο https://www.youtube.com/watch?v=gg0hFfwhbcc καθώς και τη σχετική συζήτηση
κατά πόσο η Google είναι ρατσιστική.
213
Δείτε για παράδειγμα το Social Credit System της Κίνας, αρχίζοντας από εδώ:
https://en.wikipedia.org/wiki/Social_Credit_System
214
Δείτε για παράδειγμα ηθικά διλλήματα που σχετίζοναι με τα αυτοκινούμενα οχήματα εδώ:
http://ed.ted.com/lessons/the-ethical-dilemma-of-self-driving-cars-patrick-lin

εργασίας), η αποδοχή και εμπιστοσύνη της τεχνητής νοημοσύνης από την κοινωνία και ο
μετασχηματισμός της επικοινωνίας ανθρώπων – μηχανής.
Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά σε μια σειρά από ρυθμίσεις, με
πρώτο σημαντικό βήμα την υιοθέτηση της αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης (trustworthy AI). Η αξιόπιστη
τεχνητή νοημοσύνη θα πρέπει να είναι (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019):
● Σύννομη, να τηρεί δηλαδή όλες τις εφαρμοστέες νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις.
● Δεοντολογική (ηθική), να διασφαλίζει δηλαδή τη συμμόρφωση με δεοντολογικές αρχές και αξίες.
● Στιβαρή, τόσο από τεχνική όσο και από κοινωνική άποψη, καθώς, ακόμη κι όταν υπάρχει καλή
πρόθεση, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να προκαλέσουν ακούσια βλάβη.
Πιο πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει έναν κανονισμό σε μια προσπάθεια ρύθμισης της
περιοχής της τεχνητής νοημοσύνης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021). Το προτεινόμενο πλαίσιο έχει τους εξής
επιμέρους στόχους:
● Να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που διατίθενται στην αγορά και
χρησιμοποιούνται είναι ασφαλή και τηρούν την ισχύουσα νομοθεσία για τα θεμελιώδη δικαιώματα
και αξίες.
● Να διασφαλιστεί η ύπαρξη νομικού πλαισίου για τη διευκόλυνση των επενδύσεων και της
καινοτομίας στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
● Να ενισχυθούν η διακυβέρνηση και η αποτελεσματική επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας σχετικά
με τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις απαιτήσεις ασφάλειας στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.
● Να διευκολυνθεί η ανάπτυξη ενιαίας αγοράς για νόμιμα, ασφαλή και αξιόπιστα συστήματα τεχνητής
νοημοσύνης και να προληφθεί ο κατακερματισμός της αγοράς.
Ένα παράδειγμα χρήσης τεχνητής νοημοσύνης στον δημόσιο τομέα που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι το
πρόγραμμα AuroraAI της Φινλανδίας (Ministry of Finance Finland, 2022). Στόχος του προγράμματος αυτού
είναι η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών που θα επιτρέπουν τη διαλειτουργικότητα μεταξύ υπηρεσιών
διάφορων τομέων. Η ανταλλαγή των πληροφοριών μεταξύ των υπηρεσιών γίνεται με τη βοήθεια τεχνητής
νοημοσύνης. To AuroraAI βασίζεται στα γεγονότα ζωής (π.χ. γέννηση ενός παιδιού). Για παράδειγμα, ένας
πολίτης που συμμετέχει σε ένα γεγονός ζωής θα ενημερώνεται αυτόματα για υπηρεσίες που υποστηρίζουν
το συγκεκριμένο γεγονός ζωής. Σκοπός του προγράμματος είναι να προσφέρει υπηρεσίες στους πολίτες
αυτόματα αντί να τους αναγκάζει να μεταβαίνουν σε διάφορους φορείς για να εξυπηρετηθούν. Με αυτόν
τον τρόπο οι παρεχόμενες υπηρεσίες γίνονται πιο ανθρωποκεντρικές και αποτελεσματικές.
Αναφορικά με την Ελλάδα, την εποχή που γραφόταν αυτό το βιβλίο βρισκόταν σε εξέλιξη έργο με στόχο
την ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με
τον ιστότοπο της βίβλου ψηφιακού μετασχηματισμού215 η εθνική στρατηγική θα θέτει ένα πλαίσιο για μια
ολιστική πολιτική σχετικά με τη μελλοντική ανάπτυξη και εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην Ελλάδα,
το οποίο θα δομηθεί σε ένα σύνολο συντονισμένων και αλληλένδετων δράσεων, με σαφή στόχο να
μεγιστοποιήσουν τα πιθανά οφέλη και να ελαχιστοποιήσουν το δυνητικό κόστος της για την οικονομία και
την κοινωνία. Η εθνική στρατηγική θα αποτελέσει ένα συνεκτικό κείμενο πολιτικής της χώρας σχετικά με την
ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, το οποίο:
● Θα καθορίζει τις προϋποθέσεις ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων του
πλαισίου δεξιοτήτων και εμπιστοσύνης, της πολιτικής δεδομένων, καθώς και των δεοντολογικών
αρχών για την ασφαλή ανάπτυξη και χρήση της.
● Θα περιγράφει τις εθνικές προτεραιότητες και τους τομείς μεγιστοποίησης των πλεονεκτημάτων της
τεχνητής νοημοσύνης για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων και την οικονομική
ανάπτυξη.
● Θα αναλύει τις απαραίτητες δράσεις που σχετίζονται με τις ανωτέρω προτεραιότητες και θα
προτείνει οριζόντιες παρεμβάσεις, καθώς και τουλάχιστον μία πιλοτική εφαρμογή ανά τομέα
άσκησης πολιτικής.
215
https://digitalstrategy.gov.gr/project/ethniki_stratigiki_texnitis_noimosinis

Οι τομείς εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης στα πλαίσια της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι
πολλοί, τόσο στην περιοχή της παροχής δημόσιων υπηρεσιών, όσο και στην περιοχή της Ηλεκτρονικής
Συμμετοχής. Οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν τα κοινωνικά μέσα έχουν
χρησιμοποιηθεί, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, στις εκλογικές αναμετρήσεις για την καλύτερη κατανόηση των
χρηστών τους και την προσπάθεια επηρεασμού τους μέσω προβολής κατάλληλων διαφημιστικών
μηνυμάτων και περιεχομένου. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι αλγόριθμοι αυτοί μας γνωρίζουν καλύτερα από
τους φίλους μας, την οικογένειά μας, ακόμη και τους ίδιους τους εαυτούς μας (Harari, 2018). Ο ευρύτερος
προβληματισμός είναι κατά πόσο αυτή η γνώση θα χρησιμοποιηθεί (ή και χρησιμοποιείται ήδη) για την
ενημέρωσή μας με βάση τα ενδιαφέροντά μας ή και για τη χειραγώγησή μας σε επίπεδο πολιτικών απόψεων.
Το παράδειγμα της Cambridge Analytica δείχνει ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό και πιθανότατα έχει ήδη συμβεί.
Έχει ενδιαφέρον να δούμε την προσπάθεια της πρότασης του νέου κανονισμού της Ευρωπαϊκής
Ένωσης για τη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021). Αυτός περιλαμβάνει όλα τα
συστήματα τεχνητής νοημοσύνης των οποίων η χρήση θεωρείται μη αποδεκτή, διότι αντιβαίνει στις
ευρωπαϊκές αξίες, για παράδειγμα, παραβιάζοντας θεμελιώδη δικαιώματα. Οι απαγορεύσεις καλύπτουν
πρακτικές που έχουν σημαντικές δυνατότητες χειραγώγησης προσώπων μέσω τεχνικών που απευθύνονται
στο υποσυνείδητο υπερκεράζοντας το συνειδητό τους, ή εκμεταλλεύονται τρωτά σημεία συγκεκριμένων
ευάλωτων ομάδων, όπως είναι τα παιδιά ή τα άτομα με αναπηρία, προκειμένου να στρεβλώσουν ουσιωδώς
τη συμπεριφορά τους κατά τρόπο που ενδέχεται να προκαλέσει στα άτομα αυτά ή σε άλλο πρόσωπο
ψυχολογική ή σωματική βλάβη. Άλλες πρακτικές χειραγώγησης ή εκμετάλλευσης που επηρεάζουν ενήλικες
και οι οποίες ενδέχεται να διευκολύνονται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να
καλύπτονται από την ισχύουσα νομοθεσία για την προστασία των δεδομένων, την προστασία των
καταναλωτών και τις ψηφιακές υπηρεσίες, η οποία εγγυάται ότι τα φυσικά πρόσωπα ενημερώνονται
δεόντως και έχουν ελεύθερη επιλογή να μην υπόκεινται σε κατάρτιση προφίλ ή σε άλλες πρακτικές που
ενδέχεται να επηρεάσουν τη συμπεριφορά τους. Η πρόταση απαγορεύει επίσης την κοινωνική βαθμολόγηση
με βάση την τεχνητή νοημοσύνη για γενικούς σκοπούς από τις δημόσιες αρχές. Τέλος, απαγορεύεται επίσης
η χρήση συστημάτων εξ αποστάσεως βιομετρικής ταυτοποίησης σε «πραγματικό χρόνο» σε δημόσια
προσβάσιμους χώρους για σκοπούς επιβολής του νόμου, εκτός εάν ισχύουν ορισμένες περιορισμένες
εξαιρέσεις.
Συνολικά, ένας προβληματισμός αναφορικά με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην πολιτική
σχετίζεται με νέες μορφές ψηφιακών δικτατοριών που πιθανώς προκύψουν. Ο μεγάλος φόβος της τεχνητής
νοημοσύνης ίσως δεν είναι μήπως δεν υπακούσει τον άνθρωπο, μάλλον είναι το αποτέλεσμα της πιθανής
τυφλής υπακοής σε αυτόν. Για παράδειγμα, σκεφτείτε έναν στρατό από φονικά ρομπότ που δεν θα είχαν
κανέναν ηθικό περιορισμό – σκεφτείτε όμως και εάν είχαν. Σκεφτείτε συστήματα επιτήρησης που
παρακολουθούν συνεχώς τόσο τις εξωτερικές δραστηριότητες των πολιτών (όπως ίσως το social credit system
της Κίνας), όσο και τις εσωτερικές εμπειρίες μέσα από ένα βιομετρικό βραχιόλι (π.χ. τα πραγματικά
συναισθήματα κατά τη διάρκεια της ομιλίας ενός δικτάτορα). Συνολικά, η δημοκρατία αποδείχθηκε καλύτερη
από άλλα πολιτεύματα λόγω της καλύτερης δυνατότητας διαχείρισης πληροφοριών και λήψης αποφάσεων
που πρόσφερε το αποκεντρωμένο μοντέλο της. Όμως η τεχνητή νοημοσύνη είναι πολύ καλή στην
επεξεργασία μεγάλου όγκου πληροφοριών – μάλιστα η μηχανική μάθηση γίνεται αποτελεσματικότερη όσο
μεγαλύτερο είναι το μέγεθός τους (Harari, 2018).
14.5 Ψηφιακοί Βοηθοί (Chatbots)

Μια τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι οι
ψηφιακοί βοηθοί (chatbots), όπως είδαμε ήδη στην ενότητα 6.3. Σε αυτή την ενότητα θα εμβαθύνουμε
περισσότερο στα chatbots.

14.5.1 Εισαγωγή στα Chatbots
Τα chatbots είναι συστήματα λογισμικού τα οποία μπορούν να αλληλεπιδράσουν με έναν χρήστη
χρησιμοποιώντας φυσική γλώσσα (Shawar et al., 2007). Η αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου-μηχανής
πραγματοποιείται με διάλογο τόσο μέσω γραπτών μηνυμάτων, όσο και μέσω φωνητικών μηνυμάτων. Η
συνομιλία ανθρώπου-μηχανής σχεδιάζεται με τέτοιον τρόπο, ώστε ο άνθρωπος να μπορεί να πειστεί ότι
συνομιλεί με άνθρωπο και όχι με μηχανή (Almansor & Hussain, 2020).
Κατά τον σχεδιασμό και τη λειτουργία ενός chatbot χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνολογίες. Κάποιες
από αυτές είναι (Almansor & Hussain, 2020· PwC EU Services, 2019):
● Τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence), Μηχανική μάθηση (Machine Learning) και Βαθιά μάθηση
(Deep Learning).
● Μηχανισμοί επεξεργασίας, κατανόησης και παραγωγής φυσικής γλώσσας (Natural Language
Processing).
● Αναλυτική δεδομένων (Analytics).
Οι βασικοί τύπου chatbots είναι:
Goal – oriented chatbots / Retrieval – based

Τα chatbots αυτού του είδους είναι προσανατολισμένα σε έναν στόχο που είναι συνήθως επαγγελματικής
φύσης και σχετίζεται με παροχή πληροφοριών ή συμβουλών. Η υλοποίησή τους είναι σχετικά εύκολη, αφού
οι πιθανές απαντήσεις τους είναι γνωστές, εξασφαλίζοντας έτσι την καταλληλότητα και την ορθότητά τους.
Λειτουργούν με βάση το μοντέλο ανάκτησης (retrieval-based), καθώς οι απαντήσεις επιλέγονται και
ανακτώνται από προκαθορισμένη λίστα απαντήσεων. Τέλος, συνήθως πραγματεύονται ένα συγκεκριμένο
θέμα, περιορίζοντας έτσι την ευρύτητά τους (ISA2 Programme, 2019).
Network of goal-oriented chatbots

Αποτελούν ένα δίκτυο από chatbots που προσανατολίζονται σε διαφορετικούς στόχους, περιορίζοντας με
αυτόν τον τρόπο την αδυναμία στόχευσης σε έναν μόνο τομέα. Αυτό επιτυγχάνεται καθώς ο χρήστης
παραπέμπεται αυτόματα σε όποιο chatbot του δικτύου πραγματεύεται το θέμα που αναζητά. Τα chatbots
αυτά, παρόλο που είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, συνδέονται μέσω ενός έξυπνου επιπέδου στο παρασκήνιο
(ISA2 Programme, 2019).
Generative chatbots
Ο συγκεκριμένος τύπος chatbots δημιουργεί την προτεινόμενη απάντηση στον χρήστη εφαρμόζοντας
πολύπλοκους αλγορίθμους μηχανικής και βαθιάς μάθησης μέσω των οποίων εκπαιδεύονται σε βάθος
χρόνου αναλύοντας εκατομμύρια παραδείγματα. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου chatbot αποτελεί δύσκολη και
χρονοβόρα διαδικασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα generative chatbot αποτελεί ο Google Assistant (ISA2
Programme, 2019).
Scripted / sequential chatbots

Αυτού τα είδους τα chatbots προγραμματίζονται στη βάση ενός προκαθορισμένου διαλόγου συγκεκριμένης
ροής. Για κάθε ερώτημα του χρήστη το chatbot απαντά με προκαθορισμένες απαντήσεις (συνήθως buttons),
συνεπώς δεν μπορεί να τεθεί εκτός του σκοπού του. Συνήθως αναπτύσσονται μέσω ενός ερωτηματολογίου
ή βάσει κανόνων (rule-based chatbots), όπου κάθε ενέργεια του χρήστη προτρέπει το chatbot να κάνει
κάποια ενέργεια ή να απαντήσει. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται η καθοδήγηση του χρήστη και η
αποφυγή αδιεξόδου, σε σύγκριση με μια εντελώς ελεύθερη συνομιλία μεταξύ ανθρώπων. Αυτά τα chatbots
χρησιμοποιούνται κυρίως όταν απαιτείται αυτοματοποίηση καθηκόντων, όπως για παράδειγμα συλλογή
ανατροφοδότησης (feedback) από πελάτες, τεχνική υποστήριξη, δημιουργία οδηγιών χρήσης κ.λπ. (ISA2
Programme, 2019).

Conversational chatbots
Τα συγκεκριμένα chatbots χρησιμοποιούν Επεξεργασία Φυσικής Γλώσσας (Natural Language Processing, NLP)
για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των χρηστών. Οι χρήστες μπορούν να θέσουν οποιαδήποτε ερώτηση,
με χρήση ελεύθερου κειμένου, ενώ η εκπαίδευση που αποκτά το chatbot του επιτρέπει να αντιστοιχεί και να
φτιάχνει τα κατάλληλα μοτίβα ώστε να ανταποκριθεί με την καλύτερη δυνατή απάντηση στο ερώτημα του
χρήστη (ISA2 Programme, 2019).
14.5.2 Μηχανισμοί Αλληλεπίδρασης Χρήστη-Chatbot σε Φυσική Γλώσσα

Όπως στον φυσικό κόσμο, για να υπάρξει επικοινωνία μεταξύ δύο ανθρώπων, απαιτείται ο ένας να
καταλαβαίνει τον άλλον, έτσι και η αλληλεπίδραση μεταξύ χρήστη και chatbot προϋποθέτει την κατανόηση
αυτών που λέει ο χρήστης προς το chatbot και αντίστροφα. Η κατανόηση αυτή επιτυγχάνεται χάρη στις
παρακάτω λειτουργίες του chatbot:
Προεπεξεργασία (Preprocessing)
Για τον χειρισμό των τυπικών σφαλμάτων σε ένα εισαγόμενο μήνυμα, ένα chatbot προβαίνει σε Επεξεργασία
Φυσικής Γλώσσας. Μέσω αυτής, πραγματοποιούνται ορθογραφικός έλεγχος, διαχωρισμός προτάσεων,
μετατροπή κεφαλαίων-πεζών σε έναν τύπο, αφαίρεση περιττών γραμμάτων ή αριθμών, διαχωρισμός λέξεων,
χαρακτηρισμός λέξεων βάσει γραμματικών κανόνων (Part-Of-Speech Tagging – POS Tagging), όπως επίσης
και ομαδοποίηση των διάφορων κλήσεων μιας λέξης (π.χ. γράφω, έγραψα) ως ένα στοιχείο (lemmatize
words). Ως αποτέλεσμα της επεξεργασίας φυσικής γλώσσας προκύπτει μια λίστα με προτάσεις και λέξεις. Στη
συνέχεια οι προτάσεις και οι λέξεις κατηγοριοποιούνται με βάση την έννοιά τους και το μέρος του λόγου στο
οποίο ανήκουν, και έπειτα γίνεται ταξινόμηση της πρόθεσης του χρήστη (Αντωνιάδης, 2020).
Ταξινόμηση πρόθεσης (Intent classification)

Για να μπορέσει το chatbot να απαντήσει στον χρήστη, πρέπει να αναγνωρίσει την πρόθεσή του. Πρόθεση
είναι η ενέργεια που πρέπει να εκτελέσει το chatbot όταν ένας χρήστης εισάγει ένα μήνυμα. Διαφορετικές
διατυπώσεις των χρηστών μπορεί να έχουν την ίδια πρόθεση. Π.χ. «Θέλω να μάθω το υπόλοιπο του
λογαριασμού μου» και «Έχω χρήματα στον λογαριασμό μου;». Αυτές οι δύο προτάσεις, αν και διαφορετικές,
πρέπει να ενεργοποιήσουν την ίδια πρόθεση στο chatbot. Η σωστή καταγραφή του πλαισίου (context) της
συζήτησης εξασφαλίζει ότι το chatbot μπορεί να συσχετίζει εύκολα τις προθέσεις, χωρίς να γνωρίζει ποια
ήταν η προηγούμενη ερώτηση. Για την ταξινόμηση των προθέσεων χρησιμοποιούνται η αντιστοίχιση μοτίβου
(Pattern matching), η γλώσσα σήμανσης τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence Markup Language,
AIML), καθώς και μέθοδοι κατανόησης φυσικής γλώσσας (Natural Language Understanding, NLU) και
επεξεργασίας φυσικής γλώσσας (Natural Language Processing, NLP) (Αντωνιάδης, 2020).
Επιλογή απάντησης (Response selection)

Μετά την κατανόηση της ερώτησης του χρήστη, η επιλογή της απάντησης από το chatbot γίνεται μέσω της
γεννήτριας υποψήφιων απαντήσεων (candidate response generator). Η γεννήτρια διενεργεί υπολογισμούς
για την επεξεργασία του αιτήματος με χρήση αλγορίθμων, κλήση εξωτερικών ΑΡΙ κ.λπ. και δημιουργεί έναν
κατάλογο υποψήφιων απαντήσεων. Επίσης, με σκοπό την υποστήριξη πολλαπλών μηνυμάτων, η γεννήτρια
πρέπει να χρησιμοποιεί το πλαίσιο συνομιλίας, τις προθέσεις και τις οντότητες που έχουν εξαχθεί από το
τελευταίο μήνυμα του χρήστη. Η τελική επιλογή της καταλληλότερης απάντησης γίνεται από τον επιλογέα
απαντήσεων (response selector) έπειτα από τη βαθμολόγηση όλων των υποψήφιων απαντήσεων. Τα είδη
απαντήσεων του chatbot μπορεί να ανήκουν στις παρακάτω κατηγορίες:
Στατικές απαντήσεις: Επιλογή από προκαθορισμένη λίστα απαντήσεων.
Δυναμικές απαντήσεις: Χρήση γνωσιακών βάσεων ή βάσεων δεδομένων χρηστών για την επιλογή.
Δημιουργημένες απαντήσεις: Χρήση αλγορίθμων βαθιάς μάθησης για τον καθορισμό της ορθότερης
απάντησης (Αντωνιάδης, 2020).

Δεδομένα εισόδου χρήστη
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο χρήστης μπορεί να αλληλεπιδρά με το chatbot είτε μέσω κειμένου είτε μέσω
φωνής. Η πιο διαδεδομένη μορφή εισαγωγής δεδομένων είναι το κείμενο. Στην περίπτωση που
χρησιμοποιείται είσοδος δεδομένων μέσω φωνής, απαιτείται λογισμικό αναγνώρισης, μετατροπής φωνής σε
κείμενο κ.λπ. Τα δεδομένα που εισάγονται στο chatbot μέσω της αλληλεπίδρασης μπορούν να είναι είτε
δομημένα είτε μη δομημένα. Στα scripted chatbots, τα δεδομένα εισαγωγής είναι δομημένα, καθώς
επιλέγονται μέσω buttons, ενώ στα conversational chatbots τα δεδομένα είναι μη δομημένα, καθώς υπάρχει
άμεση συνομιλία μεταξύ χρήστη-chatbot. Η μετατροπή των δεδομένων από τη μια μορφή στην άλλη
πραγματοποιείται μέσω NLP. Τέλος, καθώς σε κάποια chatbots απαιτείται η παροχή δεδομένων
πιστοποίησης χρήστη, όπως επίσης και προσωπικών δεδομένων, σημαντικό είναι η παροχή τέτοιων
πληροφοριών να γίνεται υπό το πρίσμα των αρχών προστασίας προσωπικών δεδομένων, εφαρμόζοντας τους
κανόνες του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων (GDPR) (Αντωνιάδης, 2020).
14.5.3 Εργαλεία Δημιουργίας Chatbots

Η κοινότητα ανάπτυξης chatbots είναι μεγάλη, συνεπώς υπάρχει πλήθος διαθέσιμων επιλογών για την
ανάπτυξη ενός chatbot. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι πολλά από αυτά διαθέτουν έτοιμα δείγματα και
πρότυπα, που διευκολύνουν την ανάπτυξή τους, ενώ κάποια αποτελούν λογισμικό ανοικτού κώδικα,
δίνοντας την ευκαιρία στους προγραμματιστές να παρέμβουν περαιτέρω στον κώδικα με κατάλληλες
προσαρμογές. Πέντε εργαλεία ανάπτυξης γνωστών εταιρειών είναι:
● Amazon Lex (https://aws.amazon.com/lex/) (Edureca, 2020)
● Dialogflow (Google) (https://dialogflow.com/)
● IBM Watson (https://www.ibm.com/watson/how-to-build-a-chatbot )
● Luis (Microsoft) (https://www.luis.ai/home )
● Wit.ai (Facebook) (https://wit.ai/)
Ο Πίνακας 14.1 παρουσιάζει μια αξιολόγηση δέκα εργαλείων δημιουργίας chatbots (Αντωνιάδης,
2020). Οι πλατφόρμες με α/α 3, 4 και 5 δεν δοκιμάστηκαν εκτενώς ως προς την ευκολία γρήγορης ανάπτυξης
εφαρμογών λόγω της οριοθετημένης περιόδου δωρεάν χρήσης και της ελλιπούς υποστήριξης της ελληνικής
γλώσσας.
Πίνακας 14.1 Αξιολόγηση εργαλείων δημιουργίας chatbots (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).

14.5.4 Παραδείγματα Χρήσης Chatbots στον Δημόσιο Τομέα
Στην ενότητα 6.3 παρουσιάστηκαν ορισμένα παραδείγματα χρήσης chatbots στον δημόσιο τομέα. Σε αυτή
την ενότητα παρουσιάζονται ορισμένα ακόμη.
Kamu/ PatRek/ VeroBot – Φινλανδία

H Φινλανδία χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη για να εξατομικεύσει τις υπηρεσίες που παρέχει στους
πολίτες. Παράδειγμα αποτελεί ένα δίκτυο τριών chatbots που ενημερώνουν τους πολίτες για άδειες
παραμονής, σύσταση εταιρείας και επαγγελματικούς φόρους. Κάθε chatbot λειτουργεί με διαφορετικό
πλαίσιο διαλόγων και προθέσεων. Τα chatbots συνδέονται μεταξύ τους με ένα έξυπνο επίπεδο και μπορούν
να παραπέμψουν τους χρήστες σε όποιο chatbot εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες τους, ανάλογα δηλαδή με
τις ερωτήσεις που θέτει στο chatbot κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας (ISA2 Programme, 2019). Τα τρία αυτά
chatbots παρουσιάζονται στην Εικόνα 14.1.
Εικόνα 14.1 Το δίκτυο των τριών chatbots στη Φινλανδία216 (εικόνα ελεύθερη προς χρήση).
Sigma chatbot – Πορτογαλία

Το ePortugal, η εθνική πύλη δημόσιων υπηρεσιών της Πορτογαλίας, που εγκαινιάστηκε το 2019, παρέχει
πρόσβαση στο Sigma, ένα chatbot 24/7 που απαντά σε συχνές ερωτήσεις πολιτών, με τις απαντήσεις να
προσαρμόζονται μέσω επεξεργασίας φυσικής γλώσσας (NLP). Σε περίπτωση που το Sigma αναγνωρίσει ότι η
απάντησή του δεν είναι επαρκής, ρωτάει τον χρήστη αν επιθυμεί να συνομιλήσει με υπάλληλο και τον
συνδέει με τηλέφωνο ή e-mail, ανάλογα με την προτίμηση του χρήστη. Το πρώτο εξάμηνο λειτουργίας του,
το Sigma είχε καταγράψει περισσότερες από 46.000 συνομιλίες (ISA2 Programme, 2019).
KrattAI & Bürokratt – Εσθονία

Η Εσθονία εφαρμόζει το πρόγραμμα KrattAI για την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στον δημόσιο
τομέα. Το όνομα αυτό προέρχεται από συνδυασμό του όρου της τεχνητής νοημοσύνης με το όνομα ενός
πλάσματος της εσθονικής μυθολογίας, του Kratt. Το KrattAI είναι ένα διαλειτουργικό δίκτυο εφαρμογών
τεχνητής νοημοσύνης μέσω του οποίου οι πολίτες θα έχουν άμεση πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες.
Επιπλέον, στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, η Εσθονία αναπτύσει έναν ψηφιακό κυβερνητικό βοηθό,
τον Bürokratt,217 με σκοπό να υποστηρίζει τα γεγονότα ζωής του πολίτη, ανεξάρτητα από ποια δημόσια δομή
παρέχει τις υπηρεσίες.
Noa chatbot – Γαλλία

Το Noa chatbot στη Γαλλία είναι διαθέσιμο 24/7 και χρησιμοποιείται για να παρέχει πληροφορίες σε
επιχειρηματίες, ώστε να διευκολύνει τις συναλλαγές τους με τη δημόσια διοίκηση και τις δημόσιες
υπηρεσίες.
216
www.startingupsmoothly.fi
217
https://en.kratid.ee/burokratt

Εικόνα 14.2 Το chatbot Noa στη Γαλλία218 (εικόνα ελεύθερη προς χρήση).
14.5.5 Παράδειγμα Ανάπτυξης Chatbot: PassBot

Στα πλαίσια πρόσφατης έρευνας έχει υλοποιηθεί ένα πιλοτικό chatbot για την παροχή πληροφόρησης
σχετικά με την ελληνική δημόσια υπηρεσία έκδοσης διαβατηρίου (Αντωνιάδης, 2020· Antoniadis &
Tambouris, 2021). Για την ανάπτυξη του chatbot πραγματοποιήθηκαν τα εξής βήματα: Αρχικά το μοντέλο
CPSV-AP προσαρμόστηκε κατάλληλα ώστε να καλύπτει όλες τις υποπεριπτώσεις του σεναρίου έκδοσης
διαβατηρίου. Στη συνέχεια επιλέχθηκε η πλατφόρμα ανάπτυξης chatbot. Για την επιλογή αυτή υπήρχαν
κριτήρια όπως υποστήριξη ελληνικής γλώσσας, ευκολία στη χρήση, δωρεάν πρόσβαση, open source. Με
βάση αυτά τα κριτήρια επιλέχθηκε η πλατφόρμα ανοικτού λογισμικού Rasa. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε
μια σχεσιακή βάση δεδομένων και πληθυσμώθηκε με πληροφορίες σχετικές με την έκδοση διαβατηρίου.
Σημαντικό βήμα επίσης αποτέλεσε ο σχεδιασμός των πιθανών διαλόγων χρήστη-υπολογιστή. Η υλοποίηση
αυτή πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τα πρότυπα του εργαλείου Rasa.219 Τέλος, δημιουργήθηκε μια
ιστοσελίδα για τη φιλοξενία του chatbot.
Η αρχιτεκτονική του chatbot αποτελείται από τρία επίπεδα (Εικόνα 14.3). Το κατώτερο επίπεδο
περιλαμβάνει τα δεδομένα του chatbot και φιλοξενεί την περιγραφή της δημόσιας υπηρεσίας με βάση το
μοντέλο CPSV-AP. Το μεσαίο επίπεδο περιλαμβάνει το chatbot και πραγματοποιεί την ταξινόμηση και
επεξεργασία των δεδομένων με χρήση του Rasa. Τέλος, το ψηλότερο επίπεδο περιλαμβάνει τη διεπαφή
ιστού, στην οποία ο χρήστης αλληλεπιδρά με το chatbot.
218
https://www.prefectures-regions.gouv.fr/ile-de-france/Region-et-institutions/L-action-de-l-Etat/Economie-et-
finances-publiques/Innovation-Recherche/Le-chatbot-NOA-une-nouvelle-offre-de-service-pour-les-start-up
219
https://rasa.com/

Εικόνα 14.3 Αρχιτεκτονική PassBot (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).
Σημαντικό κομμάτι στην ανάπτυξη ενός chatbot αποτελούν η πρόβλεψη και ο ορισμός αποκρίσεων του
chatbot σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Κάποιοι χειρισμοί στο PassBot φαίνονται παρακάτω:
Καλωσόρισμα: Το καλωσόρισμα αποτελεί ένα πολύ βασικό τμήμα της λειτουργικότητας του chatbot, καθώς
σε αυτό μπορεί ο χρήστης να ενημερώνεται για όλα τα σημαντικά στοιχεία. Η ενημέρωση του χρήστη για
πληροφορίες, όπως είναι η εργασία που εκτελεί το chatbot, η γλώσσα που κατανοεί και κάποια
παραδείγματα για τον τρόπο σύνταξης των ερωτήσεων από τον χρήστη, μπορούν να βελτιώσουν σε μεγάλο
βαθμό την αλληλεπίδραση μεταξύ του χρήστη και του chatbot, όπως και να αυξήσουν τις πιθανότητες για
μια επιτυχημένη συζήτηση. Στην περίπτωση του PassBot, μια συζήτηση θεωρείται επιτυχημένη εάν ο χρήστης
καταφέρει να αντλήσει επιτυχώς όσες πληροφορίες χρειάζεται για την έκδοση διαβατηρίου.
Εικόνα 14.4 Καλωσόρισμα στο PassBot (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).

Αποστολή e-mail: Το PassBot έχει τη δυνατότητα να στείλει τις πληροφορίες που τελικά κατέληξε ότι
χρειάζεται ο χρήστης μέσω e-mail (Εικόνα 14.5). Για να καταστεί δυνατή η αποστολή e-mail από το chatbot,
χρειάστηκε να δημιουργηθεί λογαριασμός e-mail και να συνδεθεί με το chatbot. Το περιεχόμενο των e-mail
περιλαμβάνει προσωποποιημένες πληροφορίες για την υποπερίπτωση που ενδιαφέρει τον χρήστη.
Εικόνα 14.5 Απόσπασμα από e-mail που στέλνει το PassBot (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).
Χειρισμός «out of scope»: Στην περίπτωση που ο χρήστης θέσει κάποιο ερώτημα σε γλώσσα που το chatbot
δεν μπορεί να κατανοήσει, είναι σημαντικό να υπάρχει μια προγραμματισμένη απόκριση, ώστε να μην
διακοπεί απότομα η συζήτηση. Έτσι, στην περίπτωση που ο χρήστης πληκτρολογήσει ένα μήνυμα σε άλλη
γλώσσα εκτός της ελληνικής, το PassBot απαντά με μήνυμα συνεχίζοντας με ερώτηση σχετικά με το πού
αλλού θα μπορούσε να βοηθήσει (Εικόνα 14.6, αριστερά, μέση).

Εικόνα 14.6 Χειρισμός διαφορετικών περιπτώσεων (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).
Ομοίως στην περίπτωση που ο χρήστης θέτει ερωτήματα τα οποία είναι άσχετα με το αντικείμενο του
chatbot, αυτό πρέπει να κατανοήσει το μήνυμα και να ανταποκριθεί αναλόγως (Εικόνα 14.6, δεξιά).
Χειρισμός «Two-stage Fallback Policy»: Κατά τη συνομιλία του χρήστη με το chatbot, υπάρχει περίπτωση σε
κάποια ερωτήματα που θέτει ο χρήστης (συνήθως με πολύπλοκη διατύπωση), το chatbot να μην μπορέσει
να ταξινομήσει την πρόθεσή του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι σημαντικό να μην διακόπτεται η συζήτηση,
αλλά το chatbot με κάποιον τρόπο να συνεχίζει βοηθώντας τον χρήστη να γίνει πιο συγκεκριμένος και κατ’
επέκταση κατανοητός. Ένα παράδειγμα τέτοιου χειρισμού του PassBot φαίνεται στην Εικόνα 14.6 δεξιά.
Το PassBot έχει χρησιμοποιηθεί πιλοτικά και έχει αξιολογηθεί με ενθαρρυντικά αποτελέσματα
(Αντωνιάδης 2020). Απαιτούνται ωστόσο βελτιώσεις ώστε να τεθεί σε παραγωγική λειτουργία.
Τέλος στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζεται μια ολοκληρωμένη (επιτυχημένη) συζήτηση μεταξύ ενός
χρήστη και του chatbot.
Σενάριο: Πολίτης επιθυμεί να αντικαταστήσει το διαβατήριο του ανήλικου γιου του, καθώς διαπίστωσε ότι
έχει αλλοιωθεί από νερό. Επιθυμεί να μάθει τα δικαιολογητικά που απαιτούνται και το ποσό που πρέπει να
πληρώσει για την έκδοση. Η ηλικία του παιδιού είναι 10 ετών και δεν υπάρχει κάποιο άλλο πρόβλημα σε
σχέση με την έκδοση του διαβατηρίου (υγείας, επείγοντος κ.λπ.).
Εικόνα 14.7 Παράδειγμα ολοκληρωμένης συνομιλίας (α) (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).

Εικόνα 14.8 Παράδειγμα ολοκληρωμένης συνομιλίας (β) (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).
Εικόνα 14.9 Παράδειγμα ολοκληρωμένης συνομιλίας (γ) (Πηγή: Αντωνιάδης, 2020, χρήση κατόπιν άδειας).
14.6 Ευφυείς Πόλεις

Περισσότερο από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού πλέον ζει σε πόλεις. Αυτή η μετακίνηση του
πληθυσμού από την ύπαιθρο στις αστικές περιοχές (πόλεις) προβλέπεται να διατηρηθεί και τα επόμενα
χρόνια. Αυτή η συσσώρευση του παγκόσμιου πληθυσμού στις πόλεις και κατά συνέπεια η αύξηση του
μεγέθους των πόλεων δημιουργεί νέα προβλήματα και προκλήσεις. Οι προκλήσεις αυτές είναι κυρίως
τεχνικής, οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής φύσεως, όπως για παράδειγμα διαχείριση των
αποβλήτων, έλλειψη πόρων, μόλυνση της ατμόσφαιρας, κυκλοφοριακά προβλήματα, υποδομές για
ηλικιωμένους και άτομα με αναπηρία κ.ά. (Chourabi et al., 2012).
Για τον όρο ευφυής ή έξυπνη ή ψηφιακή πόλη (smart city) δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός,
παρότι έχουν προταθεί πολλοί, καθώς καθένας δίνει έμφαση σε διαφορετική διάσταση του όρου.
Ουσιαστικά, μια πόλη είναι «ευφυής» όταν οι επενδύσεις που γίνονται στο ανθρώπινο δυναμικό, στις
παραδοσιακές υποδομές (μεταφορές) και στις νέες υποδομές ΤΠΕ συμβάλλουν στη δημιουργία βιώσιμης
οικονομικής ανάπτυξης και υψηλής ποιότητας ζωής, κάνοντας συνετή και σοφή αξιοποίηση των φυσικών

πόρων, μέσω συμμετοχικής διακυβέρνησης (Caragliu et al., 2011). Οι όροι ευφυής, έξυπνη ή ψηφιακή πόλη
χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν, σε γενικές γραμμές, το πώς οι τεχνολογίες πληροφορικής και
επικοινωνιών συμβάλλουν στη λειτουργία των πόλεων, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητά τους,
βελτιώνοντας την ανταγωνιστικότητά τους και παρέχοντας νέους τρόπους με τους οποίους μπορούν να
αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της φτώχειας, της ανεργίας, του κοινωνικού αποκλεισμού και του
υποβαθμισμένου περιβάλλοντος (URENIO, 2022). Οι λειτουργικές περιοχές μιας ευφυούς πόλης φαίνονται
στον Πίνακα 14.2 (Batty et al., 2012).
Πίνακας 14.2 Λειτουργικές περιοχές ευφυούς πόλης.

Έξυπνη Οικονομία Έξυπνοι Άνθρωποι Έξυπνη Διακυβέρνηση
(Ανταγωνιστικότητα) (Κοινωνικό και Ανθρώπινο (Συμμετοχή)
κεφάλαιο)
• Πνεύμα καινοτομίας • Επίπεδο προσόντων • Συμμετοχή στη λήψη
• Επιχειρηματικότητα • Υιοθέτηση διά βίου αποφάσεων
• Οικονομικό γόητρο (image) μάθησης • Δημόσιες και κοινωνικές
και εμπορικά σήματα • Κοινωνικός και εθνoτικός υπηρεσίες
• Παραγωγικότητα πλουραλισμός • Διαφανής διακυβέρνηση
• Ευελιξία αγοράς εργασίας • Ευελιξία • Πολιτικές στρατηγικές και
• Διεθνής ενσωμάτωση • Δημιουργικότητα προοπτική
• Ικανότητα • Κοσμοπολίτικο και ανοικτό
μετασχηματισμού πνεύμα
• Συμμετοχή στα κοινά
Έξυπνη Κινητικότητα Έξυπνο Περιβάλλον Έξυπνη Διαβίωση
(Μεταφορές και ΤΠΕ) (Φυσικοί πόροι) (Ποιότητα ζωής)
• Τοπική προσβασιμότητα • Ελκυστικότητα συνθηκών • Πολιτιστικές εγκαταστάσεις
• Εθνική και διεθνής φυσικού περιβάλλοντος • Συνθήκες υγείας
προσβασιμότητα • Μόλυνση • Ασφάλεια πολιτών
• Διαθεσιμότητα υποδομών • Προσταστία περιβάλλοντος • Ποιότητα κατοικιών
ΤΠΕ • Βιώσιμη διαχείριση πόρων • Εγκαταστάσεις παιδείας
• Βιώσιμα, καινοτόμα και • Τουριστική ελκυστικότητα
ασφαλή συστήματα • Κοινωνική συνοχή
μεταφορών
Οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στις ευφυείς πόλεις είναι (URENIO, 2022):
Τεχνολογίες δικτύωσης
● Ενσύρματα δίκτυα, όπως οπτικές ίνες FTTx και δίκτυα σταθερής τηλεφωνίας (xDSL).
● Ασύρματα δίκτυα, όπως Wi-Fi, WiMAX, Zigbee και δίκτυα κινητής τηλεφωνίας.
● Ετερογενή δίκτυα.
Γενικές τεχνολογίες Web

● Υπολογιστική νέφους, όπως Λογισμικό ως υπηρεσία (SaaS), Πλατφόρμα ως υπηρεσία (PaaS) και
Υποδομή ως υπηρεσία (IaaS).
● Σημασιολογικός ιστός.
● Ανοικτά δεδομένα.
● Ανοικτά πρότυπα.
● Λογισμικό ανοικτού κώδικα.
Τεχνολογίες διασύνδεσης φυσικού και ψηφιακού χώρου

● Διαδίκτυο των αντικειμένων.
● Επαυξημένη πραγματικότητα.
● Τεχνολογίες προσδιορισμού θέσης.

Ειδικές τεχνολογίες Web
● Συγκέντρωση, ανάλυση και οπτικοποίηση δεδομένων.
● Διαχείριση περιεχομένου.
● Υποστήριξη συνεργασίας.
● Συλλογική ευφυΐα.
● Crowdsourcing.
● Διδιάστατη / τριδιάστατη απεικόνιση.
Στην Ελλάδα, η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025 περιέχει πρόβλεψη για τις ευφυείς
πόλεις. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ένα έργο-πλαίσιο για την ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών και την
εγκατάσταση έξυπνου εξοπλισμού σε δήμους της χώρας, για την αναβάθμιση της δημόσιας ζωής, τη
βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών, την προστασία του περιβάλλοντος, την αντιμετώπιση της
κλιματικής αλλαγής και τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος. Η δράση στοχεύει σε ανάπτυξη και
λειτουργία συστημάτων που θα βελτιώσουν τη στάθμευση και την κυκλοφορία των οχημάτων στις πόλεις,
την ασφάλεια των πολιτών, την καλύτερη διαχείριση των απορριμμάτων, τη μέτρηση των περιβαλλοντικών
παραμέτρων στον δημόσιο χώρο και την καλύτερη διαχείριση των υδάτινων πόρων.220
Τα Τρίκαλα ήταν η πρώτη ελληνική ψηφιακή πόλη η οποία πειραματίστηκε σε μεγάλη κλίμακα και για
πολλά χρόνια με τις σχετικές τεχνολογίες. Η βασική ιδέα ήταν να προσφέρει ο δήμος πρόσβαση στο διαδίκτυο
και υπηρεσίες προς τους πολίτες δωρεάν. Τα πιο σημαντικά έργα ήταν (URENIO, 2022):
● Μητροπολιτικό Δίκτυο Οπτικών Ινών (ΜΑΝ).
● Δωρεάν Ασύρματο Δίκτυο.
● Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Ευφυών Μεταφορών.
● Σύστημα Ελεγχόμενης Στάθμευσης mobiPARK.
● Ολοκληρωμένο Δίκτυο Τηλεπρόνοιας.
● e-dialogos.
● Υπηρεσία Παραπόνων Δημοσθένης.
● Πολεοδομικό γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών (GIS).
● Ξεναγός.
● Τουριστικές υπηρεσίες.
Τέλος, οι εταιρείες, βλέποντας τη σχετική αγορά, έχουν ξεκινήσει να παρέχουν πλατφόρμες λογισμικού
και λύσεις που περιέχουν κάποιες από τις βασικές εφαρμογές των ευφυών πόλεων, αλλά και την επέκτασή
τους μέσω εφαρμογών τρίτων. Ως αποτέλεσμα, εταιρείες όπως οι ΙΒΜ, Microsoft, Oracle, Accenture, Cisco
αλλά και πολλές άλλες προσφέρουν σχετικές λύσεις. Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα:
• IBM Intelligent Operations Center.221
• Living PlanIT Operating System.222
• Urbiotica U-Admin.223
Για παράδειγμα, η Βαρκελώνη πρωτοστατεί στη χρήση τεχνολογιών για τη βελτίωση των συνθηκών
διαβίωσης (European Parliament, 2014). Ένα από τα πολλά έργα που έχει υλοποιήσει αφορά τον έλεγχο του
φωτισμού. Το έργο στοχεύει στη βέλτιστη χρήση του δημόσιου φωτισμού προς όφελος του περιβάλλοντος.
Περιλαμβάνει δύο δράσεις:
● Χρήση λαμπών τεχνολογίας LED, οι οποίες καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια.
● Εξοπλισμό των λαμπών με αισθητήρες για τη λήψη περιβαλλοντικής πληροφορίας (θερμοκρασία,
υγρασία, μόλυνση), καθώς και την ανίχνευση θορύβου και παρουσίας ανθρώπων.
220
https://digitalstrategy.gov.gr/project/smart_cities
221
https://www.ibm.com/smarterplanet/us/en/smarter_cities/human_solutions/index_C.html
222
https://www.elgaronline.com/edcollchap/edcoll/9781784712204/9781784712204.00012.xml
223
https://urbiotica.com/en/software-product/u-admin-device-data-management/

Τα φώτα επικοινωνούν με μία κεντρική μονάδα ελέγχου, η οποία διαχειρίζεται και άλλες υπηρεσίες
προς τους πολίτες, όπως παροχή οπτικών ινών σε κατοικίες (fibre-optic cabling to the home), ασύρματα
δίκτυα (Wi-Fi) ή τους σταθμούς φόρτωσης των ηλεκτρικών οχημάτων.
Όλη αυτή η πληροφορία συγκεντρώνεται και υπόκειται σε επεξεργασία σε ένα κεντρικό σημείο
ελέγχου. Από το κεντρικό σημείο ελέγχου παρακολουθούνται και ελέγχονται, μετά από επεξεργασία
σημάτων ελέγχου, όλες οι υπηρεσίες που παρέχονται σε ένα συγκεκριμένο σημείο (π.χ. σε έναν δρόμο). Με
τη χρήση αισθητήρων μπορεί να ρυθμιστεί ο φωτισμός ανάλογα με την ώρα ή την παρουσία ανθρώπων. Ως
αποτέλεσμα, με το έργο αυτό εξοικονομείται 40%-60% της απαιτούμενης ενέργειας.
Ένα άλλο έργο αφορά την τοποθέτηση ασύρματων αισθητήρων σε θέσεις στάθμευσης οχημάτων, η
οποία μπορεί να διευκολύνει τους οδηγούς και να μειώσει την κίνηση των οχημάτων στην πόλη, καθώς θα
βρίσκουν ευκολότερα ελεύθερη θέση για να σταθμεύσουν. Όλη η πληροφορία από τους αισθητήρες
συγκεντρώνεται σε ένα κεντρικό σημείο ελέγχου και στέλνεται στους οδηγούς μέσω των κινητών τηλεφώνων
σε πραγματικό χρόνο ώστε να τους κατευθύνει στην πλησιέστερη ελεύθερη θέση στάθμευσης.
Ένα ακόμη παράδειγμα αποτελεί η «ρόδα της Κοπεγχάγης».224 Η Κοπεγχάγη έχει ένα εκτενές δίκτυο
ποδηλατόδρομων, οι οποίοι λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπόψη στον σχεδιασμό της πόλης. Το 2011 το 35%
των εργαζομένων μετακινούνταν από και προς την εργασία τους με ποδήλατα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται
και το έργο «The Copenhagen Wheel» (ρόδα της Κοπεγχάγης), το οποίο μετατρέπει τα ποδήλατα σε έξυπνα.
Ένα σύνολο από αισθητήρες, οι οποίοι είναι ενσωματωμένοι στη ρόδα, στέλνουν σήματα για την
ατμοσφαιρική ρύπανση, την ηχορύπανση, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και την κατάσταση του
οδοστρώματος. Τα σήματα που παράγονται από τα ποδήλατα συγκεντρώνονται ανωνυμοποιημένα στο
κέντρο ελέγχου και επεξεργάζονται προς όφελος του περιβάλλοντος και των πολιτών. Επίσης, η ρόδα
αποθηκεύει την ενέργεια που παράγεται κατά το φρενάρισμα και την αποδίδει όποτε υπάρχει ανάγκη. Μία
σημαντική διαφορά με τα άλλα ηλεκτρικά ποδήλατα είναι ότι όλος ο μηχανισμός είναι ενσωματωμένος στη
ρόδα, χωρίς να απαιτούνται καλωδίωση ή πρόσθετες μπαταρίες. Στη ρόδα, εκτός του κινητήρα, είναι
ενσωματωμένα αισθητήρας ροπής, GPRS και ένα σύνολο από αισθητήρες για μέτρηση των επιπέδων CO,
NOx, θορύβου, υγρασίας και θερμοκρασίας. Όλες οι λειτουργίες της ρόδας ελέγχονται από το κινητό
τηλέφωνο. Για παράδειγμα, ο ιδιοκτήτης του μπορεί να το κλειδώσει ή να αλλάξει ταχύτητα από το κινητό
του τηλέφωνο. Επίσης, μπορεί να έχει πληροφόρηση σε πραγματικό χρόνο.
Ο δημόσιος τομέας βρίσκεται σε μια συνεχή προσπάθεια βελτίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών και
ενδυνάμωσης της συμμετοχής στα κοινά. Τα τελευταία χρόνια οι προσπάθειες αυτές αναφέρονται ως
ψηφιακός μετασχηματισμός και δείχνουν να αποτελούν το μέλλον της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Οι
τεχνολογίες που δείχνουν πολλά υποσχόμενες είναι πολλές και έχουν ήδη αρχίσει να ενσωματώνονται στην
καθημερινή λειτουργία της δημόσιας διοίκησης παγκοσμίως, ενώ άλλες βρίσκονται στα προσεχή πλάνα των
κυβερνήσεων.
Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάσαμε συνοπτικά ορισμένες από αυτές τις τεχνολογίες. Συγκεκριμένα,
παρουσιάσαμε την υπολογιστική νέφους ως ένα νέο υπόδειγμα παροχής υπηρεσιών όλου του κλάδου της
πληροφορικής (από το υλικό έως το λογισμικό) ως υπηρεσία. Η υπολογιστική νέφους προσφέρει μια σειρά
από πλεονεκτήματα που την κάνουν ιδιαίτερα ελκυστική για τον δημόσιο τομέα και ως αποτέλεσμα
βλέπουμε μια ανάπτυξη σχετικών κυβερνητικών νεφών (G-Clouds) σε διάφορες χώρες, μεταξύ των οποίων
και η Ελλάδα. Στη συνέχεια, παρουσιάσαμε το διαδίκτυο των αντικειμένων ως μια αναπτυσσόμενη περιοχή
με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για τον ιδιωτικό όσο και για τον δημόσιο τομέα. Το διαδίκτυο των αντικειμένων
αποτελείται από την τηλεπικοινωνιακή σύζευξη μέσω του διαδικτύου έξυπνων συσκευών. Παράδειγμα
χρήσης του αποτελεί η συγκέντρωση και η διάθεση ανοικτών δεδομένων μέσω της αξιοποίησης αισθητήρων
σε πόλεις, στο οδικό δίκτυο κ.λπ.
Κατόπιν προχωρήσαμε στην παρουσίαση της πλέον υποσχόμενης τεχνολογικής περιοχής που δεν είναι
άλλη από την τεχνητή νοημοσύνη. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μετασχηματίσει πραγματικά τον τρόπο
224
http://senseable.mit.edu/copenhagenwheel/index.html

λειτουργίας του δημόσιου τομέα, όπως άλλωστε και κάθε άλλη πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας και
συμπεριφοράς. Ως εκ τούτου, παρουσιάστηκαν πιθανά οφέλη αλλά και προβληματισμοί σχετικά με την
αξιοποίησή της, ενώ δόθηκε έμφαση στην παρουσίαση της ανάγκης για ανάπτυξη μιας αξιόπιστης τεχνητής
νοημοσύνης μέσω σχετικών ρυθμίσεων. Παρατηρούμε ότι το διαδίκτυο των αντικειμένων μπορεί να
θεωρηθεί ως ένας ειδικός τρόπος συλλογής εξωτερικών δεδομένων, τα οποία απαιτούνται ως είσοδος σε ένα
σύστημα τεχνητής νοημοσύνης.
Κατόπιν, εστιάσαμε στα chatbots ως μια τεχνολογία με έντονο και αυξανόμενο ενδιαφέρον για τον
δημόσιο τομέα. Από την παρουσίαση προκύπτει ότι τα chatbots αποτελούν μια ανερχόμενη εναλλακτική στην
επικοινωνία των πολιτών με τη δημόσια διοίκηση. Η χρήση τους έχει σημαντικές προοπτικές κυρίως στη φάση
πληροφόρησης για τις δημόσιες υπηρεσίες. Είδαμε επίσης ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι chatbots με
διαφορετικές δυνατότητες και τεχνολογίες, και πως η ανάπτυξη ενός chatbot μπορεί να γίνει γρήγορα με τη
χρήση μιας έτοιμης πλατφόρμας ανάπτυξης, όπως είναι το Rasa.
Το κεφάλαιο κλείνει με τη σύντομη παρουσίαση των ευφυών πόλεων ως μιας οριζόντια περιοχή
ενδιαφέροντος που αξιοποιεί πολλές από τις παραπάνω περιοχές. Η ανάγκη δημιουργίας έξυπνων πόλεων
προέκυψε από τη μετακίνηση του πληθυσμού στις πόλεις και τις σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες. Οι
εφαρμογές των έξυπνων πόλεων στοχεύουν, μεταξύ άλλων, στην εξοικονόμηση ενέργειας και επομένως στην
προώθηση της προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών.
Ωστόσο, παράλληλα με τα οφέλη, ανακύπτουν και θέματα ασφάλειας και προστασίας προσωπικών
δεδομένων.

Αντωνιάδης, Π. (2020). Ανάπτυξη chatbot για την Έκδοση Διαβατηρίου [Διπλωματική Εργασία, Ελληνικό
Ανοικτό Πανεπιστήμιο]. https://apothesis.eap.gr/handle/repo/49125
ΓΓΠΣΔΔ (2022). Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων
Δημόσιας Διοίκησης, Single Government Cloud (G-Cloud Services). Ανακτήθηκε 30 Νοεμβρίου 2022
από https://www.gsis.gr/en/public-administration/G-Cloud
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2019). Κατευθυντήριες Γραμμές Δεοντολογίας για Αξιόπιστη Τεχνητή Νοημοσύνη.
Ανακτήθηκε 30 Νοεμβρίου 2022 από
https://ec.europa.eu/newsroom/dae/document.cfm?doc_id=60424
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021). Πρόταση. Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για
τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη (πράξη για την τεχνητή
νοημοσύνη) και για την τροποποίηση ορισμένων νομοθετικών πράξεων της Ένωσης. Ανακτήθηκε 30
Νοεμβρίου 2022 από https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52021PC0206&from=EN
Harari, Y.N. (2018). 21 Μαθήματα για τον 21ο αιώνα. Εκδ. Αλεξάνδρεια.
Almansor, E.H., & Hussain, F.K. (2020). Survey on Intelligent Chatbots: State-of-the-Art and Future Research
Directions. 13th International Conference on Complex, Intelligent, and Software Intensive Systems 993,
534-543.
Passport”, Proceedings of the 14th International Conference on Theory and Practice of Electronic
Governance (ICEGOV 2021).
Batty, M., Axhausen, K.W., Giannotti, F., Pozdnoukhov, A., Bazzani, A., Wachowicz, M., Ouzounis, G., &
Portugali, Y. (2012). Smart cities of the future. European Physical Journal: Special Topics 214, 481-518.
Caragliu, A., del Bo, C., & Nijkamp, P. (2011). Smart cities in Europe. Journal of Urban Technology 18(2), 65-
82.
Chourabi, H., Nam, T., Walker, S., Gil-Garcia, J.R., Mellouli, S., Nahon, K., Pardo, T.A., & Scholl, H.J. (2012).
Understanding smart cities: An integrative framework. Proceedings of the Annual Hawaii International
Conference on System Sciences, pp. 2289-2297.
Edureca (2020). https://www.edureka.co/blog/how-to-develop-a-chat-bot-using-amazon-lex/
European Parliament (2014). Mapping Smart Cities in the EU.
http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2014/507480/IPOL-
ITRE_ET(2014)507480_EN.pdf
Haag, S., & Cummings, M. (2013). Management Information Systems for the Information Age, 9th ed., Mc-
Graw Hill.
ΙSA2 (2019). Architecture for public services Chatbot.
https://joinup.ec.europa.eu/sites/default/files/news/2019-
09/ISA2_Architecture%20for%20public%20service%20chatbots.pdf
Jain, R. (2016). Internet of Things: Challenges and Issues. Washington University in Saint Louis. Keynote at 2nd
IEEE International Workshop on Sensors and Smart Cities (SSC2016), St. Louis, MO, May 18, 2016.
https://www.cse.wustl.edu/~jain/talks/ftp/iots_ssc.pdf

Jin, J., Gubbi, J., Marusic, S., & Palaniswami, M. (2014). An information framework for creating a smart city
through internet of things, IEEE Internet of Things Journal.
Kaplan, A., & Haenlein, M. (2019). Siri, Siri, in my hand: Who's the fairest in the land? On the interpretations,
illustrations, and implications of artificial intelligence Business Horizons.
Lheurex, B., Velosa, A., & Geschickter, C. (2016). Survey Analysis: Users Cite Ambitious Growth and formidable
Technical Challenges in IoT Adoption, Gartner Report #G00300127, March 2016.
McBride, K., Aavik, G., Toots, M., Kalvet, T., & Krimmer, R. (2019). How does open government data driven co-
creation occur? Six factors and a ‘perfect storm’; insights from Chicago's food inspection forecasting
model, Government Information Quarterly 36(1). DOI: https://doi.org/10.1016/j.giq.2018.11.006
Mehr, H. (2017). Artificial Intelligence for Citizen Services and Government, Harvard Ash Center. Ανακτήθηκε
30 Νοεμβρίου 2022, από
https://ash.harvard.edu/files/ash/files/artificial_intelligence_for_citizen_services.pdf
Ministry of Finance Finland (2022). Ανακτήθηκε 30 Νοεμβρίου 2022, από https://vm.fi/en/national-artificial-
intelligence-programme-auroraai
Shawar, B.A., & Atwell, E. (2007). Different measurements metrics to evaluate a chatbot system, Proceedings
of the Workshop on Bridging the Gap: Academic and Industrial Research in Dialog Technologies, pp.
89-96
URENIO (2022). Ανακτήθηκε 14 Ιουλίου 2023, από https://www.scribd.com/document/556410428/Digital-
Intelligent-Cities-Concepts-Examples-and-Core-Technologies .
Wirtz, B.W., Weyerer J.C., & Geyer, C. (2019). Artificial Intelligence and the Public Sector—Applications and
Challenges. International Journal of Public Administration 42(7), 596-615, DOI:
10.1080/01900692.2018.1498103
Σχετικές πηγές στο διαδίκτυο με ενδιαφέρον:

www.startingupsmoothly.fi
https://www.prefectures-regions.gouv.fr/ile-de-france/Region-et-institutions/L-action-de-l-Etat/Economie-
et-finances-publiques/Innovation-Recherche/Le-chatbot-NOA-une-nouvelle-offre-de-service-pour-les-start-
up
https://en.wikipedia.org/wiki/Social_Credit_System
http://ed.ted.com/lessons/the-ethical-dilemma-of-self-driving-cars-patrick-lin
Rasa, https://rasa.com/docs/rasa/arch-overview/
Internet Site of Rasa, https://rasa.com/
https://aws.amazon.com/lex/
https://dialogflow.com/
https://www.ibm.com/watson/how-to-build-a-chatbot
https://www.luis.ai/home
https://wit.ai/
Για μια γενική εισαγωγή στην τεχνητή νοημοσύνη σε μία ώρα μπορείτε να δείτε την παρουσίαση του κ.
Δασκαλάκη στο Ευγενίδειο Ίδρυμα:
https://www.youtube.com/watch?v=NWGUjC8f7jQ

Κριτήρια Aξιολόγησης
Το Ελληνικό G-Cloud παρέχει συστοιχίες από εξυπηρετητές (servers) τους οποίους μπορούν να
χρησιμοποιήσουν οι δημόσιοι οργανισμοί για να εγκαταστήσουν και να παρέχουν τις δημόσιες υπηρεσίες
τους. Αυτή η υπηρεσία ανήκει στην κατηγορία:
A. Λογισμικό ως Υπηρεσία (Software as a Service, SaaS).
B. Πλατφόρμα ως Υπηρεσία (Platform as a Service, PaaS).
C. Υποδομή ως Υπηρεσία (Infrastructure as a Service, IaaS).
Η σωστή απάντηση είναι η C, καθώς οι εξυπηρετητές θεωρούνται υποδομή.
Να δείτε το βίντεο στον παρακάτω σύνδεσμο και να απαριθμήσετε ποια είναι τα βασικά ηθικά διλήμματα
που αναφέρονται σε αυτό: http://ed.ted.com/lessons/the-ethical-dilemma-of-self-driving-cars-patrick-lin
Το βίντεο αναφέρεται στο υποθετικό σενάριο όπου τα αυτοκίνητα είναι πλήρως αυτοκινούμενα. Αυτό
σημαίνει ότι κάποιος έχει προγραμματίσει πώς αυτά θα πρέπει να χειρίζονται κάθε πιθανή κατάσταση.
Εξετάζονται η περίπτωση ατυχήματος και η αντίδραση του οχήματος σε αυτή. Σήμερα, η αντίδραση του
οδηγού είναι ενστικτώδης και συνεπώς δεν μπορεί να του αποδοθεί πρόθεση σε περίπτωση ατυχήματος. Στα
αυτοκινούμενα οχήματα, ωστόσο, η αντίδραση του οχήματος θα έχει προγραμματιστεί από κάποιον τεχνικό
και συνεπώς διερευνάται πώς θα πρέπει να γίνει αυτός ο προγραμματισμός. Θα πρέπει να γίνεται με βάση
την αρχή των ελάχιστων απωλειών ή θα πρέπει να προστατεύεται πρωτίστως ο ιδιοκτήτης του οχήματος;
Αντίστοιχα, πόσοι θα ήταν διατεθειμένοι να αγοράσουν ένα όχημα που προστατεύει το σύνολο και πόσοι
ένα που προστατεύει τον ιδιοκτήτη του; Επιπρόσθετα, η αρχή των ελάχιστων απωλειών δεν οδηγεί
απαραίτητα σε ηθικώς βέλτιστα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, εάν μεταξύ δύο οδηγών μοτοσικλέτας το
όχημα επιλέξει να συγκρουστεί με αυτόν που φοράει κράνος, γιατί έχει καλύτερες πιθανότητες επιβίωσης,
στην ουσία επικροτείται η παραβατικότητα του άλλου οδηγού, καθώς παρανομεί, αφού δεν φοράει κράνος.
Να εξετάσετε το PassBot και να επιχειρηματολογήσετε σε ποια κατηγορία ανήκει και σε ποια όχι.
Ακολουθεί η επιχειρηματολογία ανά κατηγορία.
Goal – oriented chatbots / Retrieval – based. Το PassBot ανήκει σε αυτή την κατηγορία, καθώς πραγματεύεται
ένα συγκεκριμένο θέμα (πληροφόρηση μόνο σχετικά με την έκδοση διαβατηρίου) και οι απαντήσεις
ανακτώνται από συγκεκριμένη λίστα.
Network of goal-oriented chatbots. Το PassBot δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία, καθώς είναι μεμονωμένο
chatbot που δεν ανήκει σε κάποιο δίκτυο.
Generative chatbots. Το PassBot δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία, καθώς δεν δημιουργεί την προτεινόμενη
απάντηση εφαρμόζοντας πολύπλοκους αλγορίθμους, αλλά οι απαντήσεις του βασίζονται σε
προκαθορισμένες απαντήσεις.

Scripted / sequential chatbots. Το PassBot ανήκει σε αυτή την κατηγορία, καθώς έχει προγραμματιστεί βάσει
συγκεκριμένης ροής με χρήση buttons και κανόνων.
Conversational chatbots. Το PassBot δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία, καθώς δεν μπορεί να κατανοήσει
οποιαδήποτε ερώτηση του χρήστη.

Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αποτελεί έναν πρόσφατο διαθεματικό, επιστημονικό
κλάδο. Συνεπώς, μια ολιστική προσέγγιση στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση θα
πρέπει να συμπεριλάβει θέματα θεσμικά, νομικά, οργανωσιακά, τεχνολογικά κ.ά.
Επιπλέον, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση έχει ενδιαφέρον για ακαδημαϊκούς και
ερευνητές, αλλά κυρίως έχει πρακτικό προσανατολισμό. Αποτελεί, συνεπώς,
απώτερο στόχο, να αξιοποιηθούν τα αποτελέσματα της έρευνας στην πράξη από
τους αρμόδιους φορείς, ώστε να βελτιωθούν οι υπηρεσίες που παρέχονται στους
πολίτες και η διακυβέρνηση συνολικά.
Το βιβλίο αυτό εστιάζεται πρωτίστως στην εννοιολογική και τεχνολογική διάσταση
και λιγότερο στις υπόλοιπες διαστάσεις της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, όπως
αυτές εξελίσσονται στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δίνοντας έμφαση στην
Ελλάδα. Καλύπτει ευρεία θεματολογία, όπως το θεσμικό πλαίσιο Ηλεκτρονικής
Διακυβέρνησης, την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας, την παροχή δημόσιων
υπηρεσιών, τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα, την ηλεκτρονική συμμετοχή, την
ηλεκτρονική διακυβέρνηση μιας στάσης και τη διαλειτουργικότητα. Επιπλέον,
παρουσιάζεται μια σειρά από τεχνολογίες με πρακτικό ενδιαφέρον, όπως είναι η
ΒΡΜΝ, τα APIs, τα Συνδεδεμένα Ανοικτά Δεδομένα, και η Τεχνητή Νοημοσύνη, με
έμφαση πάντα στην αξιοποίησή τους από τον δημόσιο τομέα.
Το σύγγραμμα αυτό απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές και αποφοίτους
προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών που σχετίζονται με την
τεχνολογία και την πληροφορική. Ωστόσο, για την κατανόηση του μεγαλύτερου
μέρους του παρόντος βιβλίου, δεν απαιτούνται τεχνολογικές γνώσεις και συνεπώς
το σύγγραμμα μπορεί να διαβαστεί από καθέναν που έχει ενδιαφέρον για τον
τομέα της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Το παρόν σύγγραμμα δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Έργου ΚΑΛΛΙΠΟΣ+

Χρηματοδότης Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων,
Προγράμματα ΠΔΕ, ΕΠΑ 2020-2025
Φορέας υλοποίησης ΕΛΚΕ ΕΜΠ
Φορέας λειτουργίας ΣΕΑΒ/Παράρτημα ΕΜΠ/Μονάδα Εκδόσεων
Διάρκεια 2ης Φάσης 2020-2023
Σκοπός Η δημιουργία ακαδημαϊκών ψηφιακών συγγραμμάτων
ανοικτής πρόσβασης (περισσότερων από 700)
• Προπτυχιακών και μεταπτυχιακών εγχειριδίων
• Μονογραφιών
• Μεταφράσεων ανοικτών textbooks
• Βιβλιογραφικών Οδηγών
Επιστημονικά Υπεύθυνος Νικόλαος Μήτρου, Καθηγητής ΣΗΜΜΥ ΕΜΠ
ISBN: 978-618-228-186-4 DOI: http://dx.doi.org/10.57713/kallipos-420
Το παρόν σύγγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Παιδεία

TAMBOURIS Electronic Government

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TAMBOURIS Electronic Government

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TAMBOURIS Electronic Government

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΕΥΘΥΜΙΟΣ Γ.

Κεντρική Ομάδα Υποστήριξης

Βιβλιογραφική Αναφορά: Ταμπούρης, Ε., & Ταραμπάνης, Κ. (2024). Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση

Στην οικογένειά μου, καταφύγιο και πυξίδα της ζωής μου.

Στην οικογένειά μου... του σήμερα και του χθες.

Πίνακας Περιεχομένων ....................................................................................................................................... 9

A2Β Administration to Business

1.2 Βασικές Έννοιες

1.2.1 Πολίτευμα, Κράτος και Διάκριση Εξουσιών

1.2.2 Δημόσια Διοίκηση

1.2.3 Κυβέρνηση και Διακυβέρνηση

1.2.4 Ορισμοί Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

1.2.5 Ορισμοί Ηλεκτρονικής Συμμετοχής και Δημοκρατίας

Ο όρος Ηλεκτρονική Συμμετοχή (eParticipation) έχει οριστεί ως εξής (Demo-net, 2007):

Ο όρος Ηλεκτρονική Δημοκρατία (eDemocracy) έχει οριστεί ως εξής (Macintosh, 2004):

1.3 Προκλήσεις – Νέα Δεδομένα

Η χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) για τη διευκόλυνση προσπαθειών

1.4 Προσεγγίσεις για τις Σχέσεις των Βασικών Εννοιών

1.4.1 Προσέγγιση Ζωνών Ελέγχου και Επιρροών

1.4.2 Προσέγγιση Κυρίαρχης eGovernance

1.4.4 Προσέγγιση Ανοικτής Διακυβέρνησης

1.4.4.4 Συμμαχία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση

1.5 Οφέλη Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

1.5.1 Μείωση Χρόνου, Κόστους και Αύξηση Αποδοτικότητας

1.5.2 Βελτίωση Παροχής Υπηρεσιών και Αύξηση Ικανοποίησης Πελατών

1.5.3 Διαφάνεια και Αποτροπή Διαφθοράς

1.5.4 Ενεργή Συμμετοχή και Βελτιωμένη Λήψη Αποφάσεων

1.6.1 Υποδομή Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνιών

1.6.2 Προστασία Ιδιωτικής Ζωής και Ασφάλεια

1.6.3 Θέματα Πολιτικής και Νομοθεσίας

1.6.4 Ψηφιακές Δεξιότητες

• Government Information Quarterly, Elsevier

2.2 Ευρωπαϊκές Στρατηγικές

Εικόνα 2.1 Η ψηφιακή δεκαετία (από το προσωπικό αρχείο των συγγραφέων).

Εικόνα 2.2 Η ψηφιακή πυξίδα για το 2030 (Πηγή: Ευρωπαϊκή Ένωση)4.

Οι βασικοί στόχοι ανά σημείο της ψηφιακής δεκαετίας είναι:

2.2.2 Ευρωπαϊκές Στρατηγικές: Ιστορική Αναδρομή

eEurope – An Information Society for all

i2010 – European Information Society for growth and employment

Europe 2020: Europe’s growth strategy

Σχετικό με ζητήματα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι το Ψηφιακό Θεματολόγιο, το οποίο

Ψηφιακό Θεματολόγιο 2020 (digital agenda 2020)

2.3 Ευρωπαϊκό Θεσμικό Πλαίσιο

Το μελλοντικό πλαίσιο συνεργασίας για τη διαλειτουργικότητα θα διευθύνεται από την Ευρωπαϊκή

2.4 Ευρωπαϊκά Σχέδια Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

2.4.1 Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2011-2015

2.4.2 Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης 2016-2020

2.4.3 Σχετικές Πρωτοβουλίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Τα Digital Public Administration Factsheets (πρώην eGovernment factsheets) περιέχουν ετήσιες

2.5 Θεσμικό Πλαίσιο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στην Ελλάδα

2.6 Ελληνικές Στρατηγικές Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Στρατηγικοί άξονες παρέμβασης

Ενιαία ψηφιακή πύλη gov.gr

Μητρώα και Μητρώα Βάσης

2.6.2 Προηγούμενες Εθνικές Στρατηγικές

Στρατηγική για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση 2014-2020

Οι Στρατηγικές κατευθύνσεις ήταν τρεις:

Τέλος, προβλέπονταν και παρεμβάσεις στους παρακάτω κάθετους τομείς Ηλεκτρονικής

• συγκρίνετε τα μοντέλα ωριμότητας Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης που έχουν προταθεί στη

3.3 Ελληνικά Προγράμματα και Εμβληματικά Έργα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης