Chapter -1

ભારતીય વાં મયનો પ રચય

ભારતીય વાં મય એટલે ભારતીય ાન ુ ં શ દમય વ પ શ દ ય વ પ એટલે “ ાનન નો

ોત” ુ ય વ પ વેદ છે . ુ ય ચાર વેદમાં િવભા ત છે . વેદો અલગ અલગ શાખામાં
િવ તર ત છે . વેદોના મં ોનો િવ તાર સં હતા, આર યક, ા હ ં , ઉપિનષદ,
થ પ ૂ , ૂવ ૂ ,
ધમ ૂ ૌન ૂ આ દમાં િવ તર ત છે .

 દરક વેદના વર અને શ દ ાન માટ દર નો “િશ ા” ં હોય છે .

થ
 વેદોને સમજવા માટ તેના ગોનો અ યાસ કરવાનો હોય છે . તે િશ ા, ક પ, યાકરણ,
િન ુ ત, છ દ, જયોિતષ, વેદોના ગો છે .
 ભારતીય વાં મયમાં આષકા ય ને આપડ ઈિતહાસ કહ એ છ એ તે ુ ં મહ વ ુ ં થાન છે .
અને તેની શ દરાશી પણ ુ છે .
ૂબ જ િવ લ માં એક લાખ લોકમાં િવ તર ત
“મહાભારત” અને ચોવીસ હ ર લોકમાં આ ૃ “ ીમદ વા મીક રામાયણ” ા ત થાય
છે આ ક બ ે ઈિતહાસ ં ો પરથી િવિવધ કિવઓ ારા મહાકા ય, ખંડકા ય સંદશ કા ય,
થ
રાગ કા ય, અને ોત કા યની રચના થઈ છે .
 દશન શા પણ ભારતીય વાં મય ુ ં વ પમાં આવે છે . આપણને ટ આપે છે . વૈ દક
િસ ધાંતને ણવા માટ અને અ ય અસ ય અને િમ યા િસ ધાંતના ખંડન માટ ુ કતઓ
અને તક આપે છે . અને સ યનો પ રચય કરાવે છે ને આપડ
“ષ દશન” તર ક ણીએ તે આ તક વેદને માણ માણનારા દશન છે . મના નામ
સાં ય યોગ, વૈશેિષક – યાય ૂવ મીમાંસા, ઉ ર મીમાંસા આ આ તક ષ દશન છે .
 વેદ માણ નથી વીકાર કરતા તેવા દશનમાં “ ચાવાક- ન- ુ ” દશનનો સમાવેશ
થાય છે .
 યાયની મીમાંસા શા ોની પણ ૂબ જ અલગ-અલગ પરં પરા અને િવિવધ ં ો ુ ં િનમાણ
થ
થ ુ ં છે .

 મીમાંસા શા વેદોના વા ો ુ ં ઓથ ુ ં સ ધાન અને વા તા પય િનણય સમજવા માટ

ૂબ જ ઉપકારક છે .
 યાયશા તક િનરસન અને સ ય િતપાદન વપત થાપન અને પરમત ખંડનમાટ
સહાયક થાય છે .
 વેદાંત માં ત વ ાન ુ ં વણન છે માં વ -જગત -ઈ ર માયા આ મા અને તેને
સમજવા માટ અલગ અલગ આચાય અને તેમના ારા િસ ાંતો ુ ં િન ુ પણ કરવામાં આ ું
છે . માં અ ત
ૈ - ત
ૈ િવિશ ટતા વૈત વૈતા ુ ા વૈત આ દ િવિવધ િસ ાંતો ભારતીય
વાં મયમાં આ ૃત થાય છે વેદોના િસ ાંત ુ ં િન પણ કર છે .
 તં ાગમ એટલે તં શા અને આગમ શા એ પણ ભારતીય વાં મય ું ગ છે માં
"શેવાગમ શાકતાગમ વૈ ણવાગમ" આવે છે માં દવતા ું વ પ ૃ િત ત વ અને

ૂ મ અને િવિવધ કામનાઓ માટના મં યોગ આ દનો વણન આવે છે .

 અ ટાદશ રુ ાણ અને ઉપ રુ ાણ પણ ભારતીય વાં મયમાં આવે છે માં અલગ અલગ
દવતાઓ ુ ં િન પણ અને વેદના િસ ાંત અને ધમશા ુ ં વણન કરવામાં આ ુ ં છે .
 ધમશા :- ચાર વેદ માં "ધમ- ૂ " તેમજ વેદ ુ ાર "િવિધ-િનષેધ"
િતપા દત ધમ અ સ
વણન " ૃિત ં ો પણ ભારતીય વાં મયમાં આવે છે .
થ
 યાકરણ શા શ દકોષ ખંડ શ દ ફોટ ારા મો ા ત થાય છે તે પણ ભારતીય
વાં મય આ ૃત થાય છે .
 ુ દમાં
યોિતષશા માં પણ ફ લત અને ગ ણત તેમજ આ વ ાચીન અને નવીન િસ ાંત
સમાિવ ટ થાય છે .
 રાજનીતીશા , સંગીત શા , તેમજ અથશા પણ મહ વ ૂણ ગ છે .
 અ ટાદશ િવ ા થાન
અ ટાદશ િવ ા દશાવતા બે લોક :
अ गािन वेदा वारो मीमांसा याय व तरः ।
धमशा ं पुराण च व ाः ेता तुदश ॥ - या व य मृित: 1.3

आयुवदो धनुवदो ग धव ेित ते यः ।

अथशा ं चतुथ तु व ा: ादशैव ताः ।। - व णुपुराणम ् 3.6.28

 વેદોને અપૌ ુ ષેય ક ા છે કમ ક તે કોઈ મ ુ યની ુ ધથી નથી લખાતા મં દ ટા

ઋિષઓને સમાિધ અવ થામાં વેદ મં ો સંભળાયા તે મં ો ઋિષઓના ુ માંથી
ખ
નીક યા આવા મં ો ુ ં સંકલન કર ને યાસ િુ નએ એક કયા ને “આ દવેદ” કહ
છે અને યારથી યાસ ુ ી વેદ યાસ કહવાયા.
ન
 વેદ યાસે યારબાદ વેદનો ચાર ભાગમાં િવ તાર કય આ ર તે ચાર વેદ છે તે
આ માણે છે (૧)ઋ વેદ (૨)ય ુ વદ (૩) સામવેદ અને (૪) અથવવેદ
 અ ટાદશ એટલે ક અઢાર િવ ામાં ચાર વેદોનો સમાવેશ થાય છે . યારબાદ છ
વેદાંગ નો સમાવેશ થાય છે આ માણે છે
(૧) િશ ા (૨) યાકરણ (૩) િન ુ કત (૪) જયોિતષ (૫) છંદ અને (૬) પ
 યારબાદ અ ટાદશ િવ ામાં ચાર શા ોનો સમાવેશ થાય છે આ માણે છે .
(૧) મીમાંસા (૨) યાય દશન (૩) ૧૮ ુ ાણ અને (૪) ધમ ૂ
ર
અહ મીમાંસા અને યાય દશન એ ષ દશન પૈક ના બે દશન છે . (ષ દશન
યોગ અને સાં ય , યાય અને વૈશેિષક, ૂવમીમાંસા અને ઉ ર મીમાંસા)
 આ ઉપરાંત અ ટાદશ િવ ામાં ચાર ઉપવેદનો સમાવેશ થાય છે . આ માણે છે .

ુ દ (૨) ધ વ
(૧) આ વ ુ દ (૩) ગંધવવેદ અને (૪) અથશા / થાપ યશા
ચાર વેદ:

(૧) ઋ વેદ

ઋ વેદ ાચીનતા અને સવ થમ ઉપલ ધતા ની ટથી ધાન વેદ છે ઋ વેદ તમામ
િવ ાઓનો ઉપ ય એટલે બધાનો આધાર ૂત ં છે વેદ યાસ એ ઋ વેદ ુ ં અ યયન સવ થમ
થ
ઋિષ પૈલને કરા .ુ ં અને યારબાદ ઋિષ પૈલ ારા આગળ બધા માટ ઋ વેદનાં અ યયનનો ારં ભ
થયો એટલા માટ ઋ વેદ અ યયન પરં પરાના થમ વાહક ઋિષ પૈલ ને ગણવામાં આવે છે ઋ વેદ
ઋચ અથવા ઋક શ દથી બનેલ છે નો અથ છે ' િુ ત પરક મં ' ઋ વેદમાં ુ લ ૮ અ ટક, ૧૦
મંડલ, ૧૦૨૮ ૂ ત અને ૧૦૫૫૨ મં સં યા છે ઋ વેદના ુ લ બે ઉપિનષદ ઉપલ ધ છે .

(૧) તર ય અને (૨) કૌિષત ક

(૨) ય ુ વદ

ય ુ ષ (યાગ) સંબધ
ં ી મં ોનો સંકલન આ વેદમાં હોવાથી તેને ય ુ વદ કહ છે . મં ો ારા
ય કરવામાં આવે છે તેને ય ુ ષ કહવામાં આવે છે . ય ુ વદના ુ ય બે કાર છે . ૧. ુ લ ય ુ વદ
ક
અને ૨. ૃ ણ ય ુ વદ. ુ લ ય ુ વદની ૧૫ શાખાઓને ૃ ણ ય ુ વદની ૮૫ શાખાઓ છે . ુ લ
ય ુ વદમાં ુ લ બે ઉપિનષદ ઉપલ ધ છે . ૧. ઇશોપિનષદ અને ૨. ૃહદાર યક ઉપિનષદ. ૃ ણ

ય ુ વદમાં ુ લ ચાર ઉપિનષદ ઉપલ ધ છે .

(૧) તૈતર ય (૨) કઠ (૩) ેતા વતર અને (૪) મૈ ાયણી

(૩) ય ુ વદ

ગીતી ુ ત મં ોને સામ અથવા સામાન કહવામાં આવે છે એટલે ક યાર ઋ વેદની ઋચાઓ
ક મં ોને િવિશ ટ ગાન પ િતથી ગાવામાં આવે છે . અ યાર તેને 'સામન ક સામ' કહ છે . સામવેદનાં
ુ ય બે ભાગ છે ૂવા ચક અને ઉ રા ચક ૂવા ચક માં ૪ કાંડ 6 અ યાય અને ુ લ મં સં યા
૬૫૦ છે તથા ઉ રા ચકમાં ૨૧ અ યાય અને મં સં યા ૧૨૨૫ છે એટલે ક સામવેદમાં ુ લ મં
સં યા ૧૮૭૫ છે સામવેદના ુ લ બે ઉપિનષદ ઉપલ ધ છે ૧. કનોપિનષદ અને ૨. છા દો ય
ઉપિનષદ.

(૪) અથવવેદ

ણ વેદ ઋ વેદ, ય ુ વદ અને સામવેદની અપે ા અથવવેદ આ િુ નક અને ઘણી બધી

િવિશ ટતાઓથી ુ ત છે અથવવેદમાં કટલાયે ૂ ત ઉપલ ધ છે ક આ મિવ ાનો ઉપદશ આપે
છે . અથવવેદ િવ ાઓનો િવ કોષ છે . માં વેદકાલીન સ યતા સં ૃ િત ાન અને િવ ાનનો ૂણ
ર તે સમાવેશ થાય છે અથવવેદમાં ૨૦ કાંડ ૭૩૧ ૂ ત અને ૫૯૮૭ મં છે . અથવવેદના ુ લ બે
ઉપિનષદો ઉપલ ધ છે . (૧) ોપિનષદ અને (૨) ુ ં કોપિનષદ.
ડ

વેદાંગ
વેદ ય ગ (એટલે ગો) અને વેદના સહાયક ં ોને વેદાંગ કહવામાં આવે છે .
થ
સહાયક ત વો વેદના ડા અને વા તિવક અથ ણવા માટ જ ર છે . તેને વેદાંગ કહ છે .

આચાય પાણીની ારા પાણીની ુ માં વેદાંગને વેદ ુ ુ ષના ગના પમાં િન િપત ક ુ છે .
छ दः पादौ तु वेद य ह तौ क पोऽथ प यते
योितषामयनं च ुिन ं ो मु यते।
िश ा ाणं तु वेद य मुखं याकरणं मृतम ्
त मा सांगमधी यैव लोके मह यते॥
વેદાંગના છ કાર છે - િશ ા,ક પ, યાકરણ, િન ુ ત, છંદ અને યોિતષ
િશ ા:
િશ ા ને વેદ ુ ુ ષની નાિસકાના પમાં માનવામાં આ ુ ં છે .આ રચનાના ુ ય ઉ ે શ વેદના
મં ોનો ુ ઉ ચારણ અને તેના ારા એની ર ાનો છે . િશ ામાં વણ ની ઉ ચારણ િવિધ અને તેમના
ઉ ચારણ થાન બતાવવામાં આ યા છે . વી ર તે વણ, વર ,મા ા, બલ , સામ, સંતાન વગેર
ક પ:
વેદ ુ ુ ષના હાથ પે ક પ માનવામાં આ ુ ં છે . આમાં ય ની િવિધઓ અને વેદિવ હત
કમનો ઉ લેખ છે . વેદના કયા મં નો યોગ કયા મમાં કરવો જોઈએ તેના કથન અહ છે . ક પ
ચાર કારના છે
(૧) એક ોત ૂ : વૈ દક ય ો ુ ં વણન અહ કરવામાં આ ુ ં છે . સાત હવીય અને સાત સોમ
ય ુ ય છે .
(૨) ૃ ૂ : ૃહ થ ધમ અને તેના કાય કલાપ વા ક પાંચ ય , સોળ સં કાર, હૃ વેશ
વગેર ુ ં િવિધ ૂવક વણન છે .
(૩) ધમ ૂ : ધમ ૂ માં વણ, આ મ અને સામા જક િનયમો ુ ં વણન કરવામાં આ ુ ં છે .
(૪) ુ વ ૂ : ુ વ ૂ નો અથ દોર અથવા માપ છે . અહ ય વેદ ઓના િનમાણની અને તેના
માપનની િવિધ દશાવવામાં આવે છે . આ ં ગ ણતશા
થ સાથે જોડાયેલો છે
યાકરણ:
યાકરણને વેદ ુ ુ ષ ના ુ ની સં ા આપવામાં આવી છે .
ખ કાર ુ વગર ભોજન
ખ
હણ ન કર શકાય અને શર રની ુ ટ સંભવ નથી તે જ કાર યાકરણ િવના વેદ ુ ુ ષના
શર રની ર ા સંભવ જ નથી. માટ વેદાંગની ધાન િવ ાના પમાં યાકરણને ઉ ચ થાન
આપવામાં આ ુ ં છે . કારણ ક શ દો ુ ં યવ થત ાન યાકરણ ારા જ સંભવ છે .વેદ મં ોના
સાચા ાન માટ યાકરણની આવ યકતા છે .
િન ુ ત:
િન ુ ત વૈ દકપદોની િન ુ ત અથવા િનવચન ુ ં શા છે . યા કાચાય ારા વૈ દક પદો ુ ં ાન
અને એનો સાચો અથ ણવા માટ િન ુ ત શા ની રચના કરવામાં આવી છે . િન ુ તનો ઉ ે ય
શ દના ૂળ પ ું ાન કરવા માટ થાય છે . વેદના અઘરા શ દોના િનવચન ક યા યા િન ુ ત
ારા કરવામાં આવે છે . િન ુ ત એ વેદ ુ ુ ષના કાન કહ શકાય.
છંદ:
છંદને વેદ ુ ુ ષના પગના પમાં વીકારવામાં આ યા છ. છંદના ાન વગર વેદમં ો ું
લયબ ઉ ચારણ અશ છે . છંદ િવિવધ ુ શ દો
કારના હોય છે અને દરક લોકની રચના અ ક
ની ગણતર ના આધાર કરવામાં આવે છે , માટ વેદોના ઉ ચારણ માટ છંદ ુ ં ાન જ ર છે .
યોિતષ :
યોિતષ વેદ ુ ુ ષના ખના પમાં છે . વેદોમાં ય ો ુ ં સવાિધક મહ વ છે . કાળ રચનાની
ગણતર યોિતષમાં કરવામાં આવે છે . કોઈપણ કાય નો ારં ભ કયા કાળમાં કયા સમયે કરવો તેની
ગણતર અને તે ુ ં ાન એટલે યોિતષ વેદાંગ. કોઈપણ ય િનયત ઋ ,ુ પ , િતિથ , ુ ત
ૂ જોઈને
સંપા દત કરવામાં આવે છે અને તેની સાચી ગણના અને હોની ચાલ ુ ં ાન છે તે યોિતષ છે .
ુ ાણ:
ર
સં ૃ ત સા હ યમાં રુ ાણો ુ ં થાન અ યંત ગૌરવમય છે . અ ટાદશ િવ ાઓની ગણનામાં
ુ ાણો પણ િનદિશત છે . યા કાચાયના મત અ સ
ર ુ ાર ુ ાણ એટલે
ર ાચીન થઈને પણ ન ુ ં
છે .पुराणं क मात ् ? पुरा नवं भवित।' (िन 3.19). ુ ાણનો સામા ય અથ જો કરવામાં આવે તો
ર
ાચીન કાળની ઘટનાઓ છે તેને કથા વ પે સિવ તાર વણન કરવામાં આ ુ હોય તે ુ ાણ છે .
ર
છાંદો ય ઉપિનષદમાં રુ ાણને પંચમ વેદના પમાં વીકારવામાં આ યા છે . ુ ાણોની રચનાનો
ર ેય
મહિષ યાસને આપી શકાય. રુ ાણ 18 છે .
૧૮ ુ ાણના નામ (ભાગવત
ર રુ ાણ ૧૨/૭/૨૩-૨૪ અ સ
ુ ાર)
૧.
૨. ⁠પ
૩. ⁠િવ ુ
૪. ⁠િશવ
૫. ⁠ લગ
૬. ⁠ગ ુ ડ
૭. ⁠નારદ
૮. ⁠ભાગવત
૯. ⁠અ ન
૧૦. ⁠ ક દ
૧૧. ⁠ભિવ ય
૧૨. ⁠ વૈવત
૧૩. ⁠માકડય
૧૪. ⁠વામન
૧૫. ⁠વરાહ
૧૬. ⁠મ ય
ૂ
૧૭. ⁠ મ
૧૮. ાંડ
ુ ાણોમાં સામા ય ર તે પાંચ િવશેષતાઓ હોય છે .
ર
ુ ાણોમાં
૧) ર ૃ ટ યા ુ ં વણન છે
૨) ચાર કારના લોયો ુ ં વણન છે .
૩) િવ ભ રા ઓની વંશ પરં પરા ુ ં વણન છે .
૪ ) 14 મનવંતરો ુ ં વણન છે તથા
૫) રા ઓના ઇિતહાસ ુ ં વણન છે .

યાય:
યાય ષડદશનમાંથી એક છે . યાય દશનના વતક મહિષ ગૌતમ છે . યાય શા ના
ુ ાર - माणैरथपर
ભા યકાર વાત યાયન અ સ णं यायः।' ( यायभा य-1.1.1) ભ ભ માણ
ારા વ ુ વ ુ ં પર ણ યાય છે . ાચીન યાય અને ન ય યાય એમ બે ભાગમાં િવભ ત છે .
યાય દશન ુ ં ૂળ ં યાય
થ ૂ છે . માં 5 અ યાય અને લગભગ 500 ૂ છે .
મીમાંસા:
મીમાંસા શ નો અથ છે ‘િવચાર’.
કોઈ પણ વ તના િવષયમાં િવચાર કરવો એટલે મીમાંસા.આ શા ને 'િવચાર શા ' પણ
કહવામાં આવે છે .
મીમાંસાના બે કાર છે ;
ૂવ મીમાંસા અને ઉ ર મીમાંસા.
ૂવ મીમાંસામાં કમ (ધમ) જ ાસા ુ ય િવષય છે જયાર ઉ ર મીમાંસામાં જ ાસા
ુ ય િવષય છે .
મીમાંસા એક આ તક દશનશા છે , સં ૂણપણે વેદો પર આધા રત છે . તેમાં વેદના
કમકાંડની મીમાંસા કરવામાં આવે છે . હક કતમાં આ દશનશા નો િવકાસ કમની વા તિવ તા એટલે
ક હવન, ય , બ લ વગેરના મહ વને સા બત કરવા માટ કરાયો હતો. તેના વતનક ઋિષ િમની
હતા, મણે મીમાંસા ૂ માં આ દશનશા ની પ ટ પરખા આપી હતી. આ દશનશા ૃ વી
ઉપરાંત આ મા, વગ, નક, વૈ દક દવોના અ ત વનો પણ વીકાર કર છે . મીમાંસા દશનશા
આ માને એક ય માને છે , ચૈત ય ુ નો આધાર છે . અનેક દવતાઓના અ ત વના વીકારને
ણ
કારણે મીમાંસાને અનેક રવાદ કહવાય છે .
િમમાંસકોના ણ સં દાય છે .ભ સં દાય, ભાકર સં દાય, િમ સં દાય
ધમશા :
ભારતીય વૈ દક સં ૃ િત ુ ં થમ લ ય ધમ ુ ં િન પણ કર ુ ં છે . ધમ એટલે કોઈ િત ક પંથ
નથી .અહ ધમ એટલે કત ય. ધમશા ની ગણના એક િવ ાના પમાં કરવામાં આવી છે . દરક વણ,
દરક ય તના પોતાના કત ય હોય છે . મ ક િવ ાથ ફરજ, ુ ુ ની ફરજ, રા ની ફરજ ,આ
ફરજ છે તે જ ધમ છે . ી ધમ, રાજ ધમ ,િવ ાથ ધમ, ધમ, ા ણ ધમ વગેર બધાની જ આ
ર તે યા યા ધમ શા ોમાં કરવામાં આવી છે . મ ુ િૃ ત, યા વ કય િૃ ત, હા રત િૃ ત, શંખ ૃિત
વગેરને ધમશા કહવામાં આ યા છે .
ુ દ:
આ વ
ુ દ દવતાઓની ચ ક સા પ િત છે
આ વ ું ાન માનવ ક યાણ માટ દવતાઓ ારા
ધરતીના મહાન આચાય ને આપવામાં આ ુ ં હ .ુ ં આ શા ના આ દ આચાય અિ ની ુ મારો
માનવામાં આવે છે , મણે દ પિત ુ ં ધડ બકરાના માથા જોડ જોડ દવા વી ચમ કા રક
ચ ક સા પણ કર હતી. કહવામાં આવે છે ક અિ ની ુ મારોએ ઇ ને આ િવ ા આપી અને ઇ એ
ુ દના
ધનવંતર ને આ િવ ા શીખવાડ . આ વ િસ આચાય માં અિ ની ુ મારો, ધ વંતર , કાશીરાજ
દવોદાસ, ન ુ લ, સહદવ , યવન, જનક, પૈલ, અગ ય , ુ ત
ુ ,ચરક વગેર માનવામાં આવે છે .
ુ દ:
ધ વ
ુ નીિત અ સ
ુ ાર ધ વ
ુ દ સામવેદનો જ એક ઉપવેદ છે .મહાભારતમાં તેનો ઉ લેખ આ
માણે છે .धनुवद य सू ं च य सू ं च नागरम ् આ િવ ા તગત ફ િવ ા અને સૈ ય િવ ાન છે .
ુ દ એ શા
ધ વ છે ુ ચલાવવાની િવ ા ુ ં િન પણ છે .
માં ધ ષ ાચીનકાળમાં આ િવ ા ૂબ
િસ હતી . આ િવ ા ભારત િસવાય પણ ફારસ,િમ ુ ાન, રોમ
, ન વા દશોમાં પણ િસ હતી.
આ િવ ા ના મોટા મોટા ં રા
થ ના ુ ો અને િ ય ુ મારોને ભણાવવામાં આવતા હતા.િવ ાિમ
ૃ ત,વિસ ઠ, જમદ ન,વૈશા પાયન,િવ મ દ ય ૃ ત ધ વ
ુ દ િસ છે .
ગાંધવવેદ:
ચાર ઉપવેદોમાંથી એક ઉપવેદ છે . ગાંધવવેદ સામવેદનો ઉપવેદ છે . ગાંધવવેદ તગત
ભારતીય સંગીત િશ ા, રાગ, ગાયન, ૂર,વા યં નો સમાવેશ થાય છે . ભારતીય સંગીત ફ ત
મનોરં જન માટ નથી એ આ યા મકતા સાથે જોડાયે ું છે . મ ુ ય વન ુ ં િતમ લ ય મો છે
અને એની સાધનામાં ભારતીય સંગીત ૂબ જ અગ યનો ભગ ભજવે છે . ભારતીય આચાય ારા
પંચમ વેદ ગંધવવેદ ને કહવામાં આ ુ ં છે . ભરત િુ ન ુ ં નાટ શા થમ એવો ં છે
થ માં નાટક,
ૃ ય, સંગીત ના ૂળ ૂત િસ ાંતો ુ ં િતપાદન કરવામાં આ ુ ં છે .
અ ટાદશ િવ ા તગત અઢારમી િવ ા અથશા ુ જ યાએ થાપ ય વેદનો પણ
છે . અ ક
ઉ લેખ પણ મળે છે .
‘અથશા ’
સં ૃ તમાં ‘અથશા ’ શ દ રા યશા ના અથમાં યો યો છે . એમાં સવજનની ૃિ પ
અથ, એટલે ક યનો ુ ુ ષાથ ન હ પણ રા ની ૃિ પ અથ એટલે ક ૃ વીના લાભ અને પાલનના
ઉપાય અ ભ ેત છે . અથશા ને લગતા ં ોમાં ‘કૌ ટલીય અથશા ’ અથા ્ કૌ ટ ય- ૃ ત’અથશા ’
થ
ુ િસ છે . આ ં ના કતા કૌ ટ ય તે મગધના
થ િસ નંદવંશનો ઉ છે દ કરાવી તેને થાને ચં ુ ત
મૌયનો રાજવંશ થપાવનાર િવલ ણ ુ ુ ષ ચાણ હોવા ુ ં મનાય છે . કૌ ટ યે આ ં કવળ મૌય
થ
સ ાટને માગદશન આપવા માટ લ યો નથી, પરં ુ સવસાધારણ રા ને ક માં રાખીને લખાયેલો
રાજનીિતશા નો અ ૂવ ં છે . અ ક
થ ુ ં ોમા અથ શા
થ ના થાને થાપ યવેદ ને ગણવામાં આવે
છે .

થાપ યવેદ (િશ પવેદ):

સં ૃ તમાં કહવા ુ ં છે ક ' ૃહ થ ય યાસવ ન િસ યંિત હૃ મ િવણા.' વા ુ ા
શ એ ઘર,
મહલ, મકાન અથવા મં દર બનાવવા ુ ં ાચીન ભારતીય િવ ાન છે , ને આ િુ નક િવ ાન
થાપ ય ુ ં ાચીન વ પ ગણી શકાય. આપણા રો જદા વનમાં વપરાતી વ ુ ને કવી ર તે
ઓ
રાખવી એ પણ વા ુ શ દ પરથી જ વા ુ ી રચના થઈ છે . તેનો ઉપયોગ હ ુ થાપ યમાં થાય
ન
છે . દ ણ ભારતમાં વા ુનો પાયો પરં પરાગત મહાન ઋિષમય માનવામાં આવે છે અને ઉ ર
ભારતમાં િવ કમાને થાપક માનવામાં આવે છે .
 Chapter -2

વા ચક પરં પરા

વા ચક પરં પરા અથવા મૌ ખક સં ૃ િત એ પરં પરા અથવા સં ૃ િતને સંદ ભત કર છે .

માનવ ાનને એક પેઢ થી બી પીઢ માં મૌ ખક પે હ તાંત રત થાય છે . ભારતીય સં ૃ િતના
િસચન માં વા ચક પરં પરાએ મહ વ ૂણ ૂિમકા િનભાવી છે .

વા ચક પરં પરા વંશ પરં પરાગત ર તે પેઢ દર પેઢ માં ાન, િવ ાન, સં કાર, દનચયા, કળા,
સા હ ય િસચન કર છે લે ખત પે નથી પરં ુ તે આગળ અને આગળ મૌ ખક અથવા લોકવારસા
ુ પે સામા ય જન અને સમાજમાં થાિપત થ ુ ં ય છે . તેની પાછળ કોઈ એક ય ત ું ાન
અથવા કોઈ એક ય તને ેય ના આપી શકાય એ સમ સમાજ રચના પર આધા રત છે .

ભારતીય સા હ યમાં સૌથી પૌરા ણક જો કોઈ સા હ ય ગણવામાં આવે અથવા આદશ

ુ ો જો કોઈ હોય તો તે વેદ ગણવામાં આવે છે . વેદને
સા હ યનો ન ન િુ ત ં કહવામાં આવે છે .
થ
િુ ત નો અથ થાય છે સાંભળ .ુ ં વેદો ુ ં સંકલન અને લખવા ુ ં કાય તો બ ુ પછ થી થ ,ુ ં પણ ુ ુ
િશ ય પરં પરામાં આપણા વેદો અને અ ય સા હ ય મૌ ખક પે સંર ત કરવામાં આ યા હતા.

મૌ ખક પરં પરા ના ઉદાહરણ:

મૌ ખક પરં પરામાં ઘણી ુદ ુ દ શૈલી સમાયેલી છે . મૌ ખક પરં પરા એક સા હ યનો જ

કાર કહ શકાય મૌ ખક પરં પરામાં કિવતાઓ, ગીત, કથા, વાતા , ાથના, નાટક, બાળગીતો, કહાવતો,
ુ ાિષત, કથા, ગાથાઓ, વગેરનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે .
ઉખાણા, ભજન, ક તન, લોકવાતાઓ, ભ
ુ વ, િવચાર, ભાવના, સં કાર, મા યતા, પયાવરણ, ર ત રવાજ, પર આધા રત
લોકોના પોતાના અ ભ
હોય છે ,

વા ચક પરં પરા હંમેશાથી એક પીઢ થી બી પેઢ વ ચે ુ ં એક જોડાણ ર ું છે . નવી

પેઢ ને હંમેશા માગદશન આપવા માટ તેમજ દશા િનદશ આપવા માટ લે ખત ન હોય તો પણ વષ
વરસ િવત રાખવામાં મહ વની ૂિમકા િનભાવી છે .
 નાલંદા િવ િવ ાલય આપણી સામે જવલંત ઉદાહરણ છે . બ તયાર ખીલ ારા નાલંદા
િવ િવ ાલય માં આશર ૯૦ લાખ ટલા ુ તકો બાળ દવામાં આ યા હતા છતાં કહવામાં આવે
છે ને ુ ાર ભારતીય સં ૃ િતને ન ટ
ાનને ચોર ક ન ટ થઈ જવા જવા ુ ં ડર હો ુ ં નથી. એ અ સ
કર દવા માટ બા આ મણો ારા વષ ુ ી
ધ ય નો કરવામાં આ યા , ુ તકો ન ટ કરવામાં
આ યા, િશલાલેખો ન ટ કરવામાં આ યા છતાં મૌ ખક પરં પરાને કારણે , વા ચક પરં પરાને કારણે ુ ુ
િશ ય પરં પરા ને કારણે આ પણ એ સંજોવાયેલ છે .

ભારતીય સં ૃ િતમાં ૬૪ કળાઓનો વણન આપણને મળે છે આ આ કળાઓ ું ાન છે તે

આપણને લે ખત વ પે સં ૂણ ર તે નથી મળ .ુ ં કળા એક એવી વ ુ છે ુ વ ારા અને
અ ભ ુ ુ
ારા અથવા પ રવારમાં વંશ પરં પરાગત ર તે શીખી લેવામાં આવે છે વાચક પરં પરા ુ ં આ ૧૬
કળાઓ ુ ં ાન ુ ય ઉદાહરણ કહ શકાય િપતા ુ ને શીખવે અથવા દાદ અથવા માં પોતાની
ુ ીને અથવા વ ુને શીખવે વષ ુ ી એ જ પમાં આગળ ને આગળ વધ ુ ં
ધ ય છે .

આમ પણ ભારતીય સં ૃ િતમાં એવા ઘણા બધા ઉદાહરણ આપણને મળ રહશે વા ચક

પરં પરાઓ ના તગત આવે છે . ૧૬ સં કારો દરક પ રવાર અને દરક થાને ભારત માં જોવા મળે
છે પણ એ સં કાર િવિધમાં નાના નાના પરં પરાગત મા યતાઓ અથવા રવાજો ુ દા ુ દા હોય છે .

એ ૧૬ સં કારોમાં બનાવતી વાનગીઓ, પહરવામાં આવતા પોશાકો, ગવાતા ગીતો એને સંપ
કરવામાં િવિવધતા છે તે વા ચક પરં પરા નો જ એક ઉદાહરણ કહ શકાય.

ઘણી બધી ઉ તઓ અથવા કહવતો આપણને વારવાર સાંભળવા મળતી હોય છે સાંભળ ને
આપણે ઘ ુ ં બ ુ ં સમ જતા હોય છે અથવા સામેવાળો ુ ં કહવા માંગે છે તે સમ જતા હોય છે
એની પાછળ ુ ં કારણ જ અ ભ
ુ વ અને વા ચક પરં પરા છે . મ ક એક કહવત છે ક- ‘ ૂ રના ુ ગ
ં ર
ર ળયામણા’ હવે આ કહવત ઘણા વષ ૂની હશે અને એની પાછળ આપણને લેખક અથવા એ ાં
લખા ુ ં છે તેનો કોઈ જ માણ આપણા પાસે નથી હો .ું પણ આ એક વા ઘ ુ ં બ ુ ં સમ વી
ય છે ક ૂ રથી વ ુ દખાય છે એના પર સો ટકા િવ ાસ ન કર શકાય કારણ ક ૂ રથી ુગ
ં રો
દખાય છે તે આપણને ૂબ જ ું
દર લાગે છે પણ જો પાસે જઈને જોઈએ તો એ જ ુગ
ં ર
િત ુ ળતાવાળા હોય છે ૂ રથી જોઈને કોઈ વ ુ માટ લલચાઈ ના જ ુ ં અથવા િવ ાસ ના કર લે ુ ં
એ કહવાનો આશર છે પણ આટલી મોટ વાત સમ વવા ઓછા શ દોમાં કહવત યોગમાં આવે છે
તો આ વ ુ અ ક
ુ શ દોમાં આપણે સમ જઈએ છે તે એની પાછળ ાંક ને ાંક આપણા
પ રવારમાં વપરાતા શ દો જ હોય છે અને એમાં રહ ું ભાવના મક ાન અથવા િવચાર એ જ
મહ વ ુ ં કહ શકાય.

ઘણીવાર આપણને એ ુ ં લાગે ક આપણા વડવાઓ છે , તેમને ું ાન છે . એ તો ારય

ભ યા જ નથી એ તો અભણ છે . પણ એમના ારા કહવામાં આવતો ઠપકો આપણને ઘ ુ ં બ ુ ં કહ
ય છે ‘નળ ધીર ખોલો પાણી બદલો લેવા આવશે’. અ ને નાળામાં ના જવા દ નહ તો નાલી નો
ક ડો થશે. પડ ા પડ ા ના ખવાય નહ તો મગર થવાય. એવા ઘણા વા ો આપણને રો જદા
વનમાં સાંભળવા મળે છે પણ એની પાછળ ના સં કાર અથવા પયાવરણ િવશેની ચતા અથવા
ુ વ આપણને સરળતાથી સમ ય
ડા અ ભ ય છે .

આ ર તે વા ચક પરં પરા ુ ત કયા ાન અથવા સીિમત ાન અથવા સમય માટના ાન

નથી. તે પૌરા ણક ુ ાર આગળ ને આગળ વધ ુ ં
ાન હોવા છતાં દર સમય અને સંજોગો અ સ ાન
છે . સરળતા ૂવક આગળ વધારવામાં આવે છે . રામાયણની કથાઓ અને ભાગવત કથાઓ ુ ં
આયોજન આપણે યાં આ પણ થાય છે . યાર તેની ુ તકો આપણને દરક ભાષામાં મળ આવે
છે એની પાછળ ુ ં કારણ વા ચક પરં પરા જ છે કારણ ક ગમે તેટ ું ુ તકમાં ાન હોય પરં ુ અ ક
ુ
ય તઓ ુ અસર કરતી હોય છે અને એ અસર સમાજમાં,
ારા કહવામાં આવેલી બાબતો અ ક
િવચારોમાં સં કારોમાં પ રવતન લાવવામાં મહ વ ૂણ ૂિમકા અદા કર છે . એક જ વા હોય છે
પણ એને કહવાની ર ત અને કહવાવાળા ય ત પર પણ આધા રત હોય છે એટલે જ વા ચક પરં પરા
એટલી જ અસરકારક છે . અને આ િુ નક ુ માં પણ એ
ગ ભાવશાળ છે .
 Chapter -3
ભારતીય ાન પરં પરા ની વૈિ ક આવ યકતા.

ભારતીય ાન પરં પરા ાચીન કાળથી િશ ા ણાલી, પરં પરાઓ અને માનવતાને ો સા હત
ું
કર છે . અ શાસન આ મિનભરતા અને બધા માટ વૈિ ક ૂ યો વા સ માન પર ભાર આપે છે .
વેદોમાં િવ ાને જ માનવતાનો ે ઠ આધાર માનવામાં આ યો છે . ૂળતઃ ભારતીય ાન ણાલીમાં
વેદોની ફલોસોફ અને યવહા ુ િશ ણ, કળા-કૌશ ય, કાર ગર , ૃ િષ, આરો ય, િવ ાન, થાપ ય,
ખગોળ-શા વા અનેક િવષયોનો સમાવેશ થાય છે . નો અ યાસ આ િુ નક વનમાં અ ુ ુ લન
સાધી એક કરણ કરવા સાથે પ રવતનની દશામાં દોર ય છે . તેમાં પરં પરાગત દવા, યોિતષ,
યોગ, યાન, ુ કળા, સ ૂહ- વન સ હત પેઢ ઓ માંથી પસાર થતાં ાચીન ાન િવ ાનની
િવશાળ ેણીનો સમાવેશ થાય છે . ભારતીય સં ૃ િત અને ઇિતહાસમાં મહ વની ૂિમકા ધરાવે છે .
આ બધાના ુ ય તંભોમાં વૈ દક સા હ ય છે . ભારતીય સં ૃ િત અને આ યા મકતા નો સમાવેશ
થાય છે . વૈ દક સા હ ય દશનીક ઉપદશો, નૈિતક િસ ાંતો અને યવહારો શાળપણ તેમજ ાચીન
ભારતની ડ સમજણ અને ાનની તર ટ આપીને સા હ ય, કલા, સંગીત થાપ ય અને શાસન
સા હ યના િવિવધ ે ે ભાિવત કયા છે હ રો વષ થી ભારતીય વન શૈલીને આકાર આપી
ર ા છે .

આ શાર રક માનિસક અને આ યા મક ઉ તીમાં યોગ અને યાનની ૂિમકા વૈિ ક

તર ઓળખાય છે . ભારતીય શ દ દશન આ મ િનર ણનો અનોખો પ રપે ર ૂ કર છે . યાય
ફલોસોફ તક અને ાન શા પર ક ત કર છે . યાર વૈશેિષક ફલોસોફ અને તેમના સંયોજનના
િવ લેષણ ારા ૃ િત વા તિવકતા ની શોધ કર છે . સં યા, યોગ, િમમાંસ અને વેદાંત ફલોસોફ એમ

ગહન ફલોસોફ નો પાયો ના યો.

આયભ અને ુ ત વા ાચીન ભારતીય ગ ણતશા ીએ કગ ણત બીજ

ગ ણત અને ૂિમિતમાં મહ વ ૂણ શોધ કર હતી. ૂયમંડળના ૂય ક ીય મંડળ ુ ં આયભ ું ાન
સમય કરતા.

* વૈિ ક સમ યાઓ

* ુ ુ ંબ િવ છે દ
 * આતંકવાદ

* વૈિ ક મહામાર

* ૂ ષણ

* ટાચાર

* લોબલ વોિમગ

* ગર બી

* માનિસક તણાવ

૨૧ મી સદ એટલે આ િુ નકતાની સદ ૨૧ મી સદ આ િુ નકતાની સદ એટલે િવ ાન અને

ટકનોલો ગિતએ િવ આગળ વધે છે તે ર તે ચો સ િવકાસ તો થયો જ છે પરં ુ ભૌિતક
િુ વધાઓની સાથે કટલીક સમ યાઓ પણ ઉદભવી છે જો આ સમ યાઓનો યો ય ઉકલ ન આ યો
તો િવકાસ ધીમે પડશે. મ ુ યની ૂળ ખોજ શાંિત માટની છે તેને આ સમ યાઓને કારણે ાંય
મળશે નહ .

* ુ ુબ
ં િવ છે દ

ભારતીય પરં પરામાં ુ ુ ંબજ એક માનવતા માં આવે છે માં ય તગત ક અલગ
થવાની ભાવના િવકિસત નથી. માં એક ય ત ક ત િવચાર નથી પરં ુ ુ ુ ંબનો હત સમાજનો
હત રા હત અને િવ નો હ તની ટ નો િવચાર છે અને આ જ િવચારથી ભારતીય ૃ ટ અ યથી
અલગ અને ે ઠ છે .

આખા િવ ને એક ુ ુ ંબ તર ક ુ એ છે ભારતના નાગ રકોને પોતાનો જ પ રવાર

ભાઈ બહન ની ટએ ુ એ છે .

* આતંકવાદ

સમ િવ ને યજવતી સૌથી મોટ સમ યા આતંકવાદ છે અમે રકાના વ ડ ડ સે ટર

ઉપરનો ુમલો એ સમ િવ પરનો ુમલો કહવાય. ભારતમાં ુ ં ઈની તાજ હોટલ સંસદ ભવન
બ
તથા ુ રાતના અ રધામ મં દરમાં થયેલ ુમલાએ ભારત ને હત ણ કર ના
જ ુ ં છે .
 િવ આ અનેક સરહદોમાં વહચાયે ું છે ધમ અને સં ૃ િત િવિવધ ભાગલાઓમાં વહચાતા
આતંકવાદ વા ૂ ષણ ફલાયા છે . ભારતીય િુ ત અને િૃ ત ં ોમાં ધમના 10 લ ણો
થ ૃિત મા
દયા અ તેય ઇ ય િમ ુ િવ ા સ ય ૃ ત સોચ વગેર ધમના લ ણોનો પાલન કરવાથી વા દ
ુ વ
ુ ુ ંબકમની ભાવના કળવાય છે . ુ થર થાય અને કોઈ ય ત ક ધમ યે ુ િવચાર ષ
ે ક હસા
ઉ વ થશે નહ .

* માનિસક તણાવ

ૂળ ૂત ાન અને િશ ા ુ
ણાલી એ િનસગ અને વા યને અ લ ીને તૈયાર
કરવામાં આવેલી હતી. ું લ ય વ થ ુ ડ સં કાર અને િવધવતા ભય સમાજ પેદા કરવાનો
ઘ
હતો. માં ય ત એક સ ૂહનો શ અને ય તગત િવકાસ કર અને રા યના િવકાસમાં યોગદાન
આપે માં ધમ અથ કામ અને મો આ ચાર મહ વના બ ુ ઓ હતા. સરવાળે ય ત શર ર અને
મનથી વ થ રહ ને િવકાસ સાંધી શકતો. તેની સામે સં ૃ િત સાવ વ ક ત અને વ િવકાસને
લ માં રાખી િશ ણ આપે છે . સરવાડ પિ મી આિથક ર તે િવકાસ ૂબ ઝડપથી થયો છે પરં ુ
માનિસક ર તે ય ત. અને એકલવાયો થતો ય છે ય ત પાસે બ ુ ં જ હોવા છતાં પણ આ
ય ત તેનાથી ુ નથી. કારણ ક ય ત પ ર થિતનો સામનો કર શકતો નથી તેના ઉકલ માટ
શ
ભારતીય પરં પરામાં યોગ દશન સૌથી ઉપયોગી શા છે . માં અ ટ યંગ યોગ ારા માનિસક તથા
શાર રક તં ુ ર તી સાથે વનની દરક ૂ તથા અ ુ ળ
િત ળ ૂ પ ર થિતનો સામનો કર અને મો

પણ ા ત કર શક છે .

* ૂ ષણ ( લોબલ વોિમગ)

વતમાને ુ ની સૌથી મોટ સમ યાઓ માની એક સમ યા પયાવરણ અને

ગ ૂ ષણ છે

આ માટ ુ ર તે બેફામ ઔ ો ગકરણ તેમજ શહર કરણ અને આફત વ તી વધારો જવાબદાર છે
ખ
શહરો ભણી ામીણ લોકો ની ધળ દોળ અિતમા ામાં ઔ ો ગકરણ ના તાપે હવા, પાણી,તથા
જમીન પરના ૂ ષણની મા ા ભયાનક હદ વટાવી કુ છે . નાં પ રણામે માનવ વન પર
આરો યનો ગંભીર સંકટ હવા ુ ં ૂ ષણ અને પીવાના પાણીની સમ યાએ માઝા ૂક છે માનવ વન
અને ુ દરત વ ચે ભાર અસં ુલન ની પ ર થિત સ ય છે સરવાળે અનેક પયાવરણીય તથા
આરો ય િવષયક ો ઉભા થયા છે આ ગંભીર સંકટો એ માનવ વન સમ અનેક ો પેદા કયા
છે .
 * મ ઘવાર

વૈ દક કાળમાં ભારત વષ એટ ું સ ૃ હ ુ ં ક ઘરોમાં અનાજના કોઠાર હતા શાક

ફળો ભર ૂર મા ામાં ઉગતા એમ કહવાય છે ક ૂ ધ-ઘીની નદ ઓ વહતી મહનત ક છ હતી
સરવાડ સૌ ુ ં વન ુ ી આનંદથી ભર ૂર હ ુ ં તેની સામે જગત દરક વ
શ ુ ો વેપાર લ ી િવ તરણ
ન
ક ુ આથી બ રમાં મ ઘવાર અ થરતા અને અસમ લ
ુ ા લ ફા યા અને ય તગત મા પોતાની
તને જ ક માં રાખીને વવા લા યો ુ ે વ ુ ધન સંપાદન મહ વ ુ ં ર .ું
માં વ ન

આમ પારયા ય યવ થાની સામે વૈ દક ભારતીય યવ થા વ ુ યવહારો

ઉદાહરણ અને સા ૂ હક ગિત લાવનાર સા બત થઈ છે .

* વૈિ ક સમ યાને ઉકલ

ભૌિતક ુ ોની
ખ ા ત માટ દોડતો માનવી વનની ખર વા તિવકતાઓથી
િવ ુ ત થયો છે અને મા સફળતાને જ લ માની નૈિતક ૂ યોને િવસર ને મનથી વ ુ ુ ઃખી અને
િવ ુ ધ બ યો છે . અને નેસ ગક વન અને મનની શાંિતને ૂલી ગયો છે . યા ા ય.... િશ ણ તેને
એક "બા ુ - ક ચર" નો ક સો બનાવી દ ધો છે યાર ભારતીય ાન ણાલી એક વા ય વન
શાંિત ભ ુ વન અને સફળ વન આપ ુ ં િસ ુ થયેલી િશ ણ પરં પરા છે યા ા ય િશ ણ કરતાં
લાખ દર સાર છે નો એહસાસ મશઃ સૌને થવા લા યો છે .
 Chapter -4

ભારતીય ાન પરં પરા ાસનાં કારણો અને ુ

ન ગરણ

િવદશી આ મણોથી ઉ વેલ અ થતા ૧.૪.૧

સમયે મગધના સા ા યના ને ૃ વમાં ૂવ ભારતમાં એક કરણનો દોર ચાલી ર ો હતો.

લગભગ એ સમયે પિ મ ભારતમાં િવક ીકરણ અને રાજક ય અ થરતા ચરમસીમાં પર હતા. દરક
નાના નાના રા યો પોતાની વતં તા ળવી રાખવા આ રુ હતા. આમા બધા રા યો વ ચે
આપસમાં નાના મોટા સંઘષ થતા હતા. તે સમયે એ ુ ં કોઈ શ તશાળ રા ય ક રા ન હતા.
મના ભાવથી રાજનૈિતક એકતા થાપવામાં સફળતા મળે . આ રાજનૈિતક ૂ રબળતાને કારણે

િવદશી આ મણકાર ઓને પોતાના િત આક યા નાથી ેરાઈને િવદશી આ મણકારો ભારતવષ

ૂ કર .
ભણી આગે ચ

માં ુ ય વે નીચે દશાવેલ રા યો, િતઓ,ટોળ ઓ, ધમના આ મણકારોએ ભારત પર

આ મણો કયા.

શક, ુણ, ુ ષાણ, ીક, ઘ

ુ લ, ુક,પઠાણ, ેજો,પો ુ ગીઝ,ડચ.

િવદશી આ ાંતાઓ કરલા આ મણો

ભારત તરફ ટ કર િવદશી આ ાંતાઓ ારા કરાયેલા આ મણોનો ુ ઉ ે ય અહ ના

ખ
સ ૃ ધન ભંડારો, ધા ુઓ તથા ખનીજના ભંડારો હતા. ભારતીય માણમાં શાંત, સ હ ,ુ
ભોળ અને સહઅ ત વમાં માનતી ઉદાર ૃ િતની હતી. ભારત વષની ુ ૈવ
હંમેશા વ ધ
ુ ુ ંબકમની ભાવના સાથે મહમાનને આવકારવા વાળ હતી. નો વભાવ બનઆ મણકાર
તથા ધમભી ુ તાનો હતો. ુ અને તલવારના જોર
ના પ રણામે િવદશી આ મણકારોને ધમ જ ન
દશો તવા આસાન બ યા.

ભારત વષ પર થયેલા િવદશી આ ાંતાઓમાં ુ લીયા શાસકોએ સૌથી વ ુ વષ

ઘ
અિત મણ ક .ુ ઇ લાિમક આ ાંતાઓ સૌ થમ બાબરથી લઈને બહા ુ ર શાહ જફર ુ ીના
ધ
શાસકોનો આતંક અને ખૌફ સૌકાઓ ુ ી ર ો. આ દરિમયાન તેઓએ ભારતીય સં ૃ િતના પાયા
ધ
સમાન મં દરોને િનશાના બના યા.

સાથે સાથે આ મણખોરોએ તલવારના જોર ઇ લામનો ફલાવો તથા ધમાતરણ કયા.
ત ુ ઉપરાંત તેઓ ુ ં અ ય ુ િનશાન ભ ય ભારતીય વૈ દક સં ૃ િત અને તેની િશ ા
ખ ણાલી
લ ય હતા. િવ ભરમાં ની નામના હતી તેવી ત િશલા અને નાલંદા વી વૈિ ક િવ િવ ાલયો
વંસ કયા. અને ભારતીય સં ૃ િતના વારસા સમાન ુ લભ ધમ થ
ં ો અને ાન ં ોનો નાશ કય
થ
અને ભારતીય િશ ા ણાલીની શાન એવા ુ ુ ુ ળ િશ ા ણાલીને ન ટ કરવા કમર કસી. હ ુ
ધમ થળોની ુ ાકાત લેતી ધાિમક
લ ને થળો પર જ જયા વેરા વી કર થા નાખીને વંસ
કર .

આમ, િવદશી આ મણકારોએ વૈ દક ભારતીય સં ૃ િતને પોતા ુ ં િન ન તરના હ ઓ

ુ સર
કરવા ધાિમક, આ યા મક, સામા જક, શૈ ણક તથા સાં ૃ િતક ર તે તેના બધા જ પાસાઓ પર
આ મણ કર ને ૂબ જ કુ સાન પહ ચાડ ુ હ .ુ ં

ભારતીય ાન પરં પરામાં મં દરો ાન ક ની ૂિમકા ભજવતા હતા, તે વ ત થવાથી

ાન પરં પરા પર નકારા મક અસર થઈ. નાલંદાની િસ લાઇ ેર માં ૯૦ લાખ કરતા વ ુ
ુ તકો હતી. તે બળ ને ખાખ થઈ થી ાન પરં પરાને ુ મો ુ ં
બ કુ સાન થ .ુ ં
 ેજો ારા બનઔ ો ગકરણ ૧.૪.૨.

ઈ લાિમક આ ાંતાઓના ભારત વષ પર કરલ ુ શાસન દરિમયાન જ ભારત વષમાં ેજો ુ ં

આગમન થ ુ ં વેપાર ધંધાના બહાને આવેલા ેજોએ ભારત વષને લગભગ ૨૫૦ વષ ુ ામ
લ
બના યા.

ઈ.સ. ૧૭૦૦ માં ભારત વષ ુ ં અથ યવ થા ુ િનયામાં ૨૭% હતી સમ રુ ોિપય ખંડ ની

અથ યવ થાથી વધાર હતી. ૨૫૦ વષની ુ ામી પછ ભારતીય અથ યવ થા 3% કરતાં પણ
લ
ઓછ રહ ગઈ.

૧૭મી સદ માં મોગલીયા શાસકોના વળતા પાણી થતા ગયા અને નો લાભ ેજોએ લીધો.
ેજોએ ભારતને ચ ુરાઈ અને આયોજન ૂવક ભારત ુ ં શોષણ ક .ુ તેમની માટ ભારત એ સોનાની

ખાણ હતી. આ સમયગાળામાં ભારત textiles, gems, and Jewelry production, ધા ુનો
(સો ,ુ ં ચાંદ ,લોખંડ,જસત, તાં )ુ ુ મોટો ઉ પાદક દશ હતો. ખાસ કર ને textiles અને લોખંડ
બ
ઉ પાદન ે ે ભારત િવ માં અ વલ દર ના થાને હ .ુ ં ભારત ુ ં કાપડ ઉ પાદન ઉ ૃ ટ ક ાના
બનાવટના હતા. ટન સ હત િવ ને ને ૂબ ગમતા તેવી જ ર તે કાચા iron ore ની િનકાસ

ટનમાં કર યાંથી મશીનર બનાવી ટન ૂબ કમા ું આ ુ ં જ Jewelry અને Stone ના ે ે

ભારતનો ડંકો હતો. ભારતનો જહાજ ઉ પાદક ઉ ોગ િવશાખાપ નમ તથા બંગાળમાં ુ ખી યો
બ
હતો. યાં બનેલા જહાજો િવ માં થમ દર નાં હતા. બંગાળ િવશાખાપ નમ રુ ત દશના ુ
ખ
િનકાસ ક ો હતા. ાં 84 દશોના જહાજોના વાવટા ફરકતા હતા. અહ થી િવ ભરમાં અનેક ચીજ
વ ુ િનકાસ થતી ભારતના વેપાર ઓનો િનકાસ વેપાર િવ ભરમાં ફલાયેલો હતો. તેમજ ભારતીય
ઓ

વેપાર ઓ વયં મોટા ઉ ોગ સાહિસકો અને financer હતા પાસે ધંધાની પકડ હતી. પોતાના
હાથમાં ઉ ોગ ધંધાની કમાન લેવા માટ ટશરોએ ભારતીય કાપડ તથા અ ય સામ ીઓ ભાર
કરવેરા લા યા. તથા િનયં ણો ૂ ા અને લે ડમાં બનતા ઉ પાદનો ક ભારતીય માલની તી
ુ વતા હતા તેની સામે આકરા કરવેરાઓનો શ
પધા અ ભ િવઝ ો.

આ સમયે ભારતીય ૃ િષ ઉ પાદનો અને ૃ િષ યવસાય ૂબ જ સ ૃ હતા. મોટો

Supply દશ િવદશમાં કરતા આની સામે ૂ ો પાસે
ટશરોએ આકરા કરવેરા લા યા અને ખે ત ૂબ
 ુ ાત કરવા લા યા.
ાસ ૂવક વેરાની વ લ ૂ ો ક નાં બોજ હઠળ દબાવા
ના પગલે ભારતીય ખે ત
લા યા અને પોતાના સંતાનોને વેચવા મજ ૂર બ યા.

એકંદર ટશરો ુ ય લ ય ભારતીય ુ દરતી સંસાધનો ઉપર કબજો જમાવવો, િવશાળ

ં મા ામાં
ભારતીય બ રોમાં પોતાના ઉ પાદનો વેચવા, ભારતમાંથી જગી Revenue - Tax
ઉઘરાવવો તેમજ લાખોની સં યામાં ભારતમાં કામ કરતા ટશ કમચાર ઓના પગાર તથા અ ય
ખચાઓના બોજ ભારત પર ના યો, આમ ચોતરફા ટં ૂ ુ ં સા ા ય ટશરો ારા ભારતમાં
ફલાવવામાં આ .ુ ં ૧૯૪૦ ના દાયકા ુ ી ચા યો.
ધ
 1.
Introduction to Indian Literature
Indian literature is the verbal form of Indian knowledge. The verbal form means "source of knowledge", the
main form of which is the Vedas, which are divided into four main Vedas. These Vedas are spread over
different branches and the elaboration of the mantras of the Vedas extends to Samhita, Aranyaka, Brahmana
grantha, Upanishad, Kalpa Sutra, Shulva Sutra, Dharmasutra Shrauta Sutra etc.

Each Veda has a "Shiksha" grantha for the knowledge of pronunciation and words. To understand the Vedas,
one has to study its organs. Those organs of the Vedas are Shiksha, Kalpa, Vyakarana, Nirukta, Chhanda,
Jyotish.

Indian literature has an important place for the epic poetry which we call history. And its vocabulary is also
very vast. In which "Mahabharata" spread over one lakh shlokas and "Shrimad Valmiki Ramayana" covered in
twenty-four thousand shlokas are available. From both these epics, various poets have created Maha Kavya,
Khand Kavya, Sandesh Kavya, Raga Kavya and Stotra Kavya.

Philosophy is also a form of Indian literature. Which gives us arguments and logic to know the Vedic
principles and to refute other untrue and false principles. And introduces us to the truth, which we know as
“Shad Darshan”. It is a Astika Darshan which considers Vedas as proof. Their names are Samkhya Yoga,
Vaisheshika-Nyaya Purva Mimamsa, Uttara Mimamsa. These are Astika Darshanas.

Darshanas that do not accept the Vedas as proof include Charvaka-Jain-Buddha Darshanas.

There has also been a creation of very different traditions and various texts of Nyaya Mimansa Shastras.

Mimansa Shastra is very useful for understanding the connection and sentence purpose of the sentences of the
Vedas.

Nyaya Shastra helps in establishing Dharma, refuting false arguments, and arriving at the truth.

Vedanta describes metaphysics, including the soul (Atman), the world (Jagat), and God (Ishvara), and
different schools of thought such as Advaita Vedanta, Dvaita Vedanta, Vishishtadvaita Vedanta, Dvaita,
Shuddhadvaita, etc. It discusses the philosophies of various Acharyas (scholars) based on the Vedas.

Tantra Agama are a part of Indian literature and include Shaiva Agama, Shakta Agama, and Vaishnava
Agama. They describe the forms of Devatas (deities), elements of nature, methods of worship (puja), and
mantras used for various purposes.

Eighteen Puranas and Up-Puranas are also part of Indian literature and describe various Devatas, the
philosophies of the Vedas, and Dharma Shastra.

Dharma Shastra refers to the Dharmasutras in the four Vedas and Smriti texts, which describe the rules and
regulations according to the Vedas.

Vyakarana Shastra includes Shabdakosha (lexicon) and Khand Kavya (poetry), which help in achieving
moksha (liberation).

Jyotish Shastra includes Phalita Jyotish (predictions based on horoscopes) and Ganita Jyotish (astronomical
calculations).

Ayurveda includes ancient and modern medical theories.

Rajniti Shastra (Polity), Sangita Shastra (Musicology), and Arthashastra (Economics) are also important parts
of Indian literature
1
1.1 Eighteen Fields of Knowledge_____________________________________________________________

Two verses mentioning the eighteen fields of knowledge:

अ‌ङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमाां सान्यायनवस्तरः ।

धममशास्त्रां पुराणञ्च नवद्ाः ह्येताश्चतुदमश ॥ याज्ञवल्क्यस्मृनतः 1.3
आयुवेदो धिुवेदो गन्धवमश्चेनत ते त्रयः ।
अ‌ङर्मशास्त्रां चतुर्म तु नवद्ाः ह्यष्टादशैव ताः ।। नवष्णुपुराणम् 3.6.28

The Vedas are called apauruṣeya (not created by man) because they are not written by any human intellect.
The mantras of the Vedas were heard by the sages in a state of samadhi (deep meditation) and came out of the
mouths of the sages. Sage Vyasa compiled these mantras and named it "Adiveda" (first Veda). From then on,
Sage Vyasa is called Ved Vyasa.

Veda Vyasa then divided the Vedas into four parts, which are as follows:

1.Rigveda 2.Yajurveda 3.Samaveda 4.Atharvaveda

Eighteen refers to the eighteen fields of knowledge. These include the four Vedas mentioned earlier. Then six
Vedangas are included, which are as follows:

1.Shiksha (phonetics) 2.Vyakarana (grammar) 3.Nirukta (etymology)

4.Jyotish (astronomy) 5.Chhanda (meter) 6.Kalpa (rituals)

After that eighteen fields of knowledge include four Upangas, which are as follows:

1.Mimansa 2.Nyaya Darshan 3.18 Puranas 4. Dharmasutras

Here, Mimansa and Nyaya Darshan are two of the six Darshanas (philosophies). (Six Darshanas - Yoga and
Samkhya, Nyaya and Vaisheshika, Purva Mimamsa and Uttara Mimamsa)

In addition, the eighteen fields of knowledge also include four Upavedas, which are as follows:

1. Ayurveda 2.Dhanurveda 3.Gandharvaveda 4. Arthashastra or Sthapatyaveda

1.1.1 The Four Vedas

1. Rigveda: The Rigveda is the oldest and most important of the four Vedas, both in terms of antiquity and
availability. It is the foundation of all knowledge and serves as the underlying text for all other Vedas. Sage
Vyasa is credited with having first taught the Rigveda to Sage Paila, who then initiated the study of the Rigveda
for all. Sage Paila is therefore considered the first carrier of the Rigveda study tradition. The Rigveda is derived
from the word "ruca" or "rk," which means "hymnic mantra." The Rigveda contains a total of 8 Ashtakas, 10
Mandalas, 1028 Suktas, and 10552 Mantras. There are two Upanishads available from the Rigveda: 1. Aitareya
and 2. Kaushitaki

2. Yajurveda: The Yajurveda is a collection of mantras related to yajna (sacrifice). It is called Yajurveda
because it contains the mantras that are used to perform yajnas. The mantras used in yajnas are called yajus.
There are two main types of Yajurveda: 1. Shukla Yajurveda and 2. Krishna Yajurveda. There are 15 Shakas
(branches) of Shukla Yajurveda and 85 Shakas of Krishna Yajurveda. There are two Upanishads available from
Shukla Yajurveda: 1. Ishopanishad and 2. Taittiriya

3. Samaveda: Lyrical hymns are called "sama" or "saman," meaning when the hymns or mantras of the
Rigveda are sung in a special chanting style. Currently, it is called "saman or sama." The Yajurveda has two
main parts: the Purvarchika and the Uttararchika. The Purvarchika has 4 kands, 6 adhyayas, and a total mantra
count of 650. The Uttararchika has 21 adhyayas and a mantra count of 1225, making the total mantra count in

2
the Yajurveda 1875. The Yajurveda has two available Upanishads: 1. Kenopanishad and 2. Chandogya
Upanishad.

4.Atharvaveda: Compared to the three Vedas, Rigveda, Yajurveda, and Samaveda, the Atharvaveda is modern
and has many unique features. The Atharvaveda has several suktas available that teach self-knowledge. The
Atharvaveda is an encyclopedia of knowledge, which fully includes Vedic civilization, culture, knowledge, and
science. The Atharvaveda has 20 kands, 731 suktas, and 5987 mantras. The Atharvaveda has two available
Upanishads: 1. Prashnopanishad and 2. Mundakopanishad.

1.1.2 Vedangas

The auxiliary texts of the Vedas, which are considered to be the limbs (i.e., parts) of the Vedas, are called
Vedangas. These are the auxiliary elements that are necessary to understand the deeper and true meaning of the
Vedas. They are called Vedangas. In the Panini Sutra, Acharya Panini has personified the Vedangas as the
limbs of the Veda Purusha.

छन्दः पादौ तु वेदस्य हस्तौ कल्पोऽर् पठ्यते

ज्योनतषामयिां चक्षुनिमरुक्तां श्रोत्रमुच्यते ।
नशक्षा घ्राणां तु वेदस्य मुखां व्याकरणां स्मृतम्
तस्मात्ाां गमधीत्यैव ब्रह्मलोके महीयते ॥

The Vedangas are six auxiliary sciences that are essential for the study and interpretation of the Vedas. The
Vedangas include: 1. Shiksha, 2. Vyakarana, 3. Nirukta, 4. Jyotish, 5. Chhanda and 6. Kalpa

1. Shiksha (Phonetics and Phonology): Shiksha is considered the "nose" of the Veda Purusha, as it is through
proper pronunciation that the Vedas are brought to life. It provides detailed rules for the articulation of sounds,
including vowels, consonants, and diphthongs. It also covers aspects such as intonation, stress, and sandhi
(euphonic combination of sounds). Shiksha ensures that the Vedas are recited and chanted in their original
form, preserving their integrity and power.

2. Kalpa (Rituals and Ceremonies): Kalpa is considered the "hands" of the Veda Purusha, as it guides the
performance of Vedic rituals. It provides detailed instructions on the preparation of sacrificial materials, the
construction of altars, the recitation of mantras, and the execution of various steps involved in rituals. Kalpa
encompasses a vast body of literature, including Shrautasutras (ritual manuals), Grihasutras (domestic rituals),
Dharmasutras (legal and social codes), and Shulvasutras (geometric calculations for altar construction).

3. Vyakarana (Grammar): Vyakarana is considered the "mouth" of the Veda Purusha, as it provides the
framework for understanding the language of the Vedas. It lays down the rules of grammar, covering aspects
such as word formation, sentence structure, and syntax. Vyakarana enables scholars to analyze and interpret the
Vedas accurately, ensuring that their meaning and message are conveyed correctly.

4. Nirukta (Etymology and Lexicography): Nirukta is considered the "ears" of the Veda Purusha, as it delves
into the etymology and meanings of Vedic words. It explores the origins of words, their semantic evolution, and
their usage in different contexts. Nirukta provides valuable insights into the symbolism and underlying concepts
embedded in Vedic language.

5. Chanda (Prosody): Chanda is considered the "feet" of the Veda Purusha, as it governs the rhythm and meter
of Vedic poetry. It provides rules for the formation of different poetic meters, the arrangement of syllables, and
the use of poetic devices such as alliteration and assonance. Chanda enhances the aesthetic appeal of Vedic
hymns and contributes to their memorization and transmission.

6. Jyotisha (Astrology): Jyotisha is considered the "eyes" of the Veda Purusha, as it provides insights into the
celestial realm and its connection with human affairs. It encompasses the study of astronomy, astrology, and
divination. Jyotisha was used to determine auspicious times for rituals, predict events, and understand the
influence of celestial bodies on human life.

3
Purana: Purana holds a highly revered position in Sanskrit literature. It is also included in the list of eighteen
branches of learning (Ashtadashya Vidya). According to Yaska Acharya, Purana means "that which is ancient
yet new." (Nirukta 3.19). In its general sense, Purana refers to the detailed narration of events from ancient
times in the form of stories. The Chandogya Upanishad accepts Purana as the fifth Veda. The composition of
Puranas is attributed to Maharshi Vyasa. There are 18 Puranas. Names of the 18 Puranas (as per Bhagavata
Purana 12/7/23-24):

1. Brahma 2. Padma 3. Vishnu 4. Shiva 5. Linga 6. Garuda

7. Narada 8. Bhagavata 9. Agni 10. Skanda 11. Bhavishya 12. Brahmavaivarta
13. Markandeya 14. Vamana 15. Varaha 16. Matsya 17.Kurma 18.Brahmand

Five Characteristics of Puranas are as follows:

1.Cosmogony: Puranas narrate the process of creation of the universe.

2.Four Pralayas (Dissolutions): They describe the four types of cosmic dissolution: Naimittika (natural),
Atyantika (final), Prakritika (cyclical), and Vaikarika (caused by Vishnu).
3.Genealogy of Kings: Puranas provide detailed accounts of the lineages of various kings and dynasties.
4.Fourteen Manvantaras: They elaborate on the fourteen Manvantaras, which are the periods of Manu, the
progenitor of humanity.
5.History of Kings: Puranas recount the historical narratives of various kings and their reigns.

Nyaya: Nyaya is one of the six darshanas (philosophies) of Indian philosophy. The proponent of Nyaya
darshan is Maharishi Gautama. According to Vatsyayana, the author of Nyaya Shastra, "Nyaya is the
examination of the meaning of things through pramana (means of knowledge)." (Nyaya Bhashya-1.1.1) In other
words, Nyaya is the testing of the truth of things through pramana. Nyaya is divided into two parts: Prachin
Nyaya (Ancient Nyaya) and Navya Nyaya (New Nyaya). The main text of Nyaya darshan is the Nyaya Sutra,
which has 5 chapters and about 500 sutras.

Mimamsa: The word Mimamsa means "reflection" or "critical investigation." To think about any subject is
Mimamsa. This shastra is also called 'Vichar Shastra' (Science of Thought). There are two types of Mimamsa:
Purva Mimamsa and Uttar Mimamsa. In Purva Mimamsa, the main subject of inquiry is karma (dharma), while
in Uttar Mimamsa, the main subject of inquiry is Brahman. Mimamsa is an astika (theistic) philosophy, which
is based entirely on the Vedas. It deals with the mimamsa (interpretation) of the karmakanda (ritual section) of
the Vedas. In fact, this philosophy was developed to prove the reality of karma, i.e., the importance of yajna
(sacrifice), havya (offering), bali (sacrifice), etc. Its proponent was Rishi Jaimini Mimamsa Sutra had provided
a clear outline of this philosophy. This philosophy acknowledges the existence of the soul, heaven, hell, and
even the Vedic gods beyond the earth. Mimamsa philosophy considers the soul as a substance that is the basis
of consciousness. Due to the acceptance of the existence of many deities, Mimamsa is called polytheistic. There

Dharma: The primary objective of Indian Vedic culture is to explain dharma. Dharma is not a religion or sect,
but a duty. Dharma is considered a science. Every individual, regardless of their varna or profession, has their
own duties. For example, a student's duty is to study, a guru's duty is to teach, a king's duty is to rule, and so on.
Similarly, there are duties for women, subjects, students, and Brahmins. Manusmriti, Yajnavalkya Smriti, Harita
Smriti, and Shankha Smriti are considered Dharma Shastras.

Ayurveda: Ayurveda is a treatment method of the gods, which was given to great scholars on earth for the
welfare of humans. Ashwinikumar is considered the first scholar of Ayurveda, who performed a miraculous
surgery by joining the head of a goat to the body of a child. It is said that Ashwinikumar gave this knowledge to
Indra, and Indra gave it to Dhanvantari. Famous scholars of Ayurveda include Ashwinikumar, Dhanvantari,
Kashiraj Divodas, Nakul, Sahadev, Chyavan, Janak, Pail, Agastya, Sushruta, and Charak.

Dhanurveda: According to Shukraniti, Dhanurveda is a subsidiary of Samaveda. It is mentioned in the

Mahabharata as follows: "Rve: This knowledge includes archery and military science." Dhanurveda is a science
that deals with the art of archery. In ancient times, this knowledge was very famous not only in India but also in
countries like Persia, Egypt, Greece, and Rome. The major texts of Dhanurveda were taught to princes and
Kshatriya children. Famous Dhanurveda texts include Vishwamitra, Vasishtha, Jamadagni, Vaishampayana, and

4
Vikramaditya."

Gandharvaveda: One of the four Vedas, an auxiliary Veda of the Samaveda. Gandharvaveda encompasses
Indian music education, raga, singing, melody, and musical instruments. Indian music is not just for
entertainment; it is connected to spirituality. The ultimate goal of human life is moksha (liberation), and Indian
music plays a very important role in its attainment. Indian scholars have called Gandharvaveda the fifth Veda.
Bharata Muni's Natya Shastra is the first treatise to expound on the fundamental principles of drama, dance, and
music.

Artha Shastra: In Sanskrit, the word "Artha Shastra" is used in the sense of statecraft. It does not mean
wealth in the sense of livelihood for all people, but rather the king's livelihood in the sense of means of
obtaining and maintaining the benefits of the earth. Among the texts related to Artha Shastra, the most famous
is 'Kautilya Artha Shastra' i.e. 'Artha Shastra' by Kautilya. The author of this treatise, Kautilya, is considered to
be the extraordinary man Chanakya, who overthrew the famous Nanda dynasty of Magadha and established the
Mauryan dynasty of Chandragupta Maurya in its place. Kautilya wrote this treatise not just to guide the
Mauryan emperor, but as an exceptional treatise on statecraft written with the common king in mind. In some
texts, Sthapatya Veda is counted in place of Artha Shastra.

Sthapatya Veda (Shilpa Veda): It is said in Sanskrit that “All the actions of a householder cannot be
accomplished without a house.” Vastushastra is the ancient Indian science of building houses, palaces,
buildings or temples, which can be considered the ancient form of architecture in modern science. The way the
things used in our daily life are kept, even the word Vastu has been formed from the word Vastu. It is used in
Hindu architecture. In South India, the foundation of Vastu is believed to be the traditional great sage, and in
North India, Vishwakarma is considered the founder.

5
 2.
Verbal Tradition
Verbal tradition or verbal culture refers to a tradition or culture in which human knowledge is passed down
from one generation to the next through spoken word. Verbal tradition has played a significant role in the
development of Indian culture.

Verbal tradition traditionally passes down knowledge, science, culture, daily life, art, and literature from
generation to generation, not in written form, but it is established in the common people and society as verbal or
folklore. It cannot be attributed to the knowledge of any one person or the credit of any one person, but is based
on the entire social structure.

If any literature in Indian literature is considered to be the most ancient or a model of ideal literature, then the
Vedas are considered. The Vedas are called Shruti granthas. Shruti means to hear. The compilation and writing
of the Vedas were done much later, but our Vedas and other literature were preserved verbally in the guru-
disciple tradition.

2.1 Examples of Verbal Tradition_____________________________________________________________

Many different styles are included in the verbal tradition. Verbal tradition can be called a type of literature.
Verbal tradition includes poems, songs, stories, stories, prayers, plays, lullabies, proverbs, riddles, hymns,
kirtans, folk tales, aphorisms, stories, ballads, etc. which are based on the people's own experiences, thoughts,
feelings, culture, beliefs, environment, customs and traditions.

Verbal tradition has always been a link between one generation and the next. Even if it is not written to guide
and guide the new generation, it has played an important role in keeping it alive for years.

Nalanda University is a glowing example before us. Bakhtiyar Khilji burnt down nearly 90 lakh books in
Nalanda University, yet it is said that knowledge has no fear of being stolen or lost. Accordingly, for years,
external invasions were made to destroy Indian culture, books were destroyed, inscriptions were destroyed, but
even today it is preserved due to the verbal tradition, the spoken tradition and the guru-disciple tradition.

In Indian culture, we find a description of 64 arts. Today, the knowledge of these arts is not fully available to us
in written form. Art is something that is learned through experience and by the guru or by family tradition. The
knowledge of these 16 arts of the verbal tradition can be called a prime example of which the father teaches the
son or the grandmother or mother teaches her daughter or daughter-in-law, which continues to progress in the
same form for years to come.

Thus, we will find many such examples in Indian culture that come under verbal traditions. 16 customs are
found in every family and every place in India, but the small traditional beliefs or customs in this custom are
different.

The diversity that exists in the dishes that are made, the clothes that are worn, and the songs that are sung to
enrich these 16 customs is an example of the verbal tradition. We often hear many sayings or proverbs, by
listening to which we understand a lot or understand what the other person wants to say. The reason behind this
is experience and verbal tradition. For example, there is a saying that - "Distant mountains are like a mirage".
Now this proverb must be very old and we do not have any proof of who wrote it or where it is written. But this
one sentence explains a lot that you cannot fully trust what you see from a distance, because the mountains that
look beautiful from a distance can be very adverse if you go and see them. It is meant to say that one should not
be tempted or trust something just by looking at it from a distance, but such a big thing is expressed in a few
words, then we understand this thing in a few words. So somewhere behind this, our ancestors have given us
this knowledge through experience and verbal tradition.

6
Even today, the influence of verbal tradition can be seen in many aspects of Indian life. Folk songs, folk tales,
and proverbs are all repositories of knowledge and wisdom that have been passed down through generations.
These traditions provide a valuable link to our past and help to keep our culture alive.

We often hear many proverbs or sayings that allow us to understand a lot or understand what the other person is
trying to say. The reason behind this is experience and verbal tradition. For example, there is a proverb that
says: "Distant mountains are beautiful." Now, this proverb must be many years old, and we do not have any
evidence of who wrote it or where it was written. But this one sentence explains a lot that you cannot fully trust
what you see from a distance, because the mountains that look beautiful from a distance can be very
inhospitable up close. It is basically to say that you should not be tempted or believe in something just by
looking at it from a distance, but proverbs are used to explain such a big thing in a few words, so we can
understand this thing in a few words. Somewhere or other, there are words used in our family and the emotional
knowledge or thought contained in them can be said to be important.

Often, we feel that our elders are uneducated, that they have no knowledge. They have never studied, they are
illiterate. But the scolding they give us tells us a lot. 'Open the tap slowly, someone will come to fetch water.
Don't let the food go down the drain, or else the drain will get clogged. Don't eat lying down, or else you will
become a crocodile.' We hear many such sayings in our daily lives, but the culture or concern for the
environment or deep experience behind them is easily understood by us.

In this way, verbal tradition is not bookish knowledge or limited knowledge or knowledge for a limited time. It
is a mythological knowledge, yet it is a knowledge that progresses further and further according to the times
and circumstances. It is easily passed on. Ramayana and Bhagavata stories are still organized today. The reason
behind this is the verbal tradition, when books are available in every language, because even though there is
knowledge in a book, some things said by some people have an impact and that impact plays an important role
in bringing about change in society, thoughts and cultures. It is the same sentence, but it also depends on the
way it is said and the person who says it, and that is why verbal tradition is so effective. And it is still
influential in the modern age.

7
 3.
Global Necessity of the Indian Knowledge Tradition
The Indian knowledge tradition has been promoting education systems, traditions, and humanity since ancient
times. It emphasizes discipline, self-reliance, and respect for all as universal values.

In the Vedas, knowledge is considered the best foundation for humanity. The original Indian knowledge system
includes the philosophy and practical education of the Vedas, arts and crafts, craftsmanship, agriculture, health,
science, architecture, astronomy, and many other subjects. The study of which leads to adaptation and
integration in modern life and in the direction of change. It includes a vast range of ancient knowledge and
science passed down through generations, including traditional medicine, astrology, yoga, meditation, martial
arts, and community life. Which play an important role in Indian culture and history.

The main pillars of all these are Vedic literature. Which includes Indian culture and spirituality. Vedic literature
has influenced various fields of literature, art, music, architecture and governance by providing philosophical
teachings, ethical principles and practices, schooling as well as a deep understanding and insight of ancient
India. Which has been shaping the Indian lifestyle for thousands of years.

Today, the role of yoga and meditation in physical, mental and spiritual development is recognized globally.
Indian word philosophy presents a unique perspective of introspection. The philosophy of justice focuses on
logic and epistemology. While Nyaya philosophy explores the reality of nature through analysis and their
combination. Sankhya, Yoga, Mimamsa and Vedanta philosophies have laid the foundation for profound
philosophy.

Ancient Indian mathematicians like Aryabhata and Brahmagupta made significant discoveries in arithmetic,
algebra, and geometry. Aryabhata’s knowledge of the heliocentric model of the solar system was centuries
ahead of its time.

3.1 The 21st Century is the Century of Modernity_______________________________________________

The 21st century, the century of modernity, has witnessed unprecedented progress in science and technology,
leading to undeniable advancements. However, alongside these material advancements, several problems have
also emerged. If these problems are not adequately addressed, progress will slow down. Humanity's
fundamental quest is for peace, which will remain elusive in the face of these challenges. Some of these Global
problems are:

1. Family breakdown 2. Terrorism 3. Global pandemics 4. Corruption

5. Global warming 6. Poverty 7. Mental stress 8. Global problems
9. Pollution

Family Unity in Indian Tradition: In Indian tradition, the concept of family extends beyond the immediate
household to encompass a broader sense of community and social responsibility. This emphasis on collective
well-being is deeply rooted in the cultural values of India, shaping the way individuals perceive their place
within society. Central to this notion of family unity is the idea of 'Vasudhaiva Kutumbakam', which translates
to "The world is one family." This philosophy promotes universal brotherhood and compassion, recognizing the
interconnectedness of all beings. It encourages individuals to extend their care and concern beyond their
immediate circle, fostering a sense of global citizenship.

The Contrast of Terrorism: Terrorism, on the other hand, stands in stark contrast to these values of unity and
harmony. It is a destructive force that thrives on division, fear, and violence. Terrorists seek to disrupt peaceful
societies and instil a sense of insecurity and chaos. Their actions are driven by extremist ideologies that often
distort religious or political beliefs, justifying violence against innocent people. The attacks on the World Trade
Centre in New York, the Taj Mahal Palace Hotel in Mumbai, and the Akshardham Temple in Gujarat serve as
grim reminders of the devastating impact of terrorism. These acts of violence not only cause immense physical
harm but also leave deep psychological scars on individuals and communities.
8
Mental Stress: The fundamental knowledge and education system were designed in accordance with nature
and health. The aim was to create a healthy, well-mannered, cultured, and diverse society. In this, the individual
was a part of a group and personal development and contribution to the development of the state were
emphasized, with religion, wealth, work, and liberation being the four important points. In sum, the individual
could develop by being healthy in body and mind.

In contrast, modern culture is self-centred and focuses on self-development. As a result, Western society has
developed economically very rapidly, but mentally the individual becomes isolated and lonely. Even though the
individual has everything, he is not happy with it because he cannot cope with the situation.

To address this, yoga philosophy in Indian tradition is the most useful science. Through the eight limbs of yoga,
one can achieve physical and mental health, as well as cope with any adverse and favourable situations in life
and attain liberation.

Pollution (Global Warming): One of the biggest problems of the present age is environmental pollution. The
main culprits for this are rampant industrialization, urbanization, and population growth. The blind rush of rural
people towards cities and excessive industrialization have increased the levels of air, water, and soil pollution to
alarming levels. As a result, there is a serious health crisis on human life. Air pollution and the problem of
drinking water have taken their toll. A situation of great imbalance has arisen between human life and nature.
As a result, many environmental and health issues have arisen. These serious crises have created many
problems for human life.

Inflation: In Vedic times, India was so prosperous that homes had granaries and fruits and vegetables grew in
abundance. It is said that rivers of milk and ghee flowed, and the people were hardworking and contented.
Everywhere, life was full of joy and happiness. In contrast, the West expanded its trade in everything, leading
to inflation, instability, and imbalance in the market. The individual became self-centred, and the accumulation
of wealth became paramount. Thus, the Vedic Indian system has proven to be more practical, exemplary, and
conducive to collective progress than the Western system.

Solving Global Problems: In the pursuit of material pleasures, man has become detached from the real
realities of life and has become more unhappy and disturbed, focusing only on success and forgetting moral
values. He has forgotten about natural life and peace of mind. Western education has made it a matter of "babu
culture", while the Indian knowledge system is a well-established educational tradition that provides a healthy,
peaceful, and successful life, far better than Western education, which everyone is gradually realizing.

9
 4.
Causes of Decline of the Indian Knowledge Tradition and
Reawakening
4.1 Political Instability and Foreign Invasions in India___________________________________________

While the Magadha Empire was unifying Eastern India, Western India was experiencing a period of extreme
political fragmentation and instability. Numerous small kingdoms were fiercely independent, engaging in
frequent conflicts with one another. There was no single powerful kingdom or ruler capable of establishing
political unity. This weakness attracted foreign invaders, who were drawn to the region's rich resources and the
perceived ease of conquest. Numerous foreign groups invaded India during this period, including: Shakas,
Hunas, Kushans, Greeks, Mughals, Turks, Pathans, English, Portuguese, and Dutch

Invasions by Foreign Invaders: With an eye on India, the primary objective of the invasions carried out by
foreign invaders was the rich treasure troves, metals, and mineral deposits here. The Indian people were a
relatively peaceful, tolerant, naive, and coexisting liberal nature. The people of Bharat Varsh have always been
a welcoming people with the spirit of 'Vasudhaiva Kutumbakam'. Whose nature was non-aggressive and
religious. As a result, it became easy for foreign invaders to conquer territories with religious fanaticism and the
sword.

4.2 Deindustrialization by the British__________________________________________________________

During the period of Islamic invasions, the arrival of the English in India took place amidst oppression. Using
the pretext of trade and commerce, the English gradually enslaved India for about 250 years. In the year 1700
AD, India's economy constituted 27% of the world's total, surpassing even the entire European continent's
economy. Despite this, after 250 years of slavery, India's economy declined to merely 3%. In the 17th century,
during the rule of the Mughals, there was a decline in their governance, which the English exploited for their
benefit. The English systematically exploited India with cunning and planning. For them, India was a mine of
gold. During this period, India was a major producer in sectors like textiles, gems, and jewellery. Particularly in
the fields of textiles and metal production, India held a prominent position globally. India's textile production
was of excellent quality. Britain, impressed along with the rest of the world, extracted raw materials such as
iron ore from Britain to manufacture machinery, from which Britain earned significantly. In the fields of
jewellery and gemstones, India's contribution was remarkable. The shipbuilding industry in Visakhapatnam and
Bengal flourished significantly. There, ships were built that were of the highest quality globally. Bengal,
Visakhapatnam, and Surat were major export centres for the country. There was a stark contrast in ship traffic
from 84 countries. From here, various commodities were exported worldwide, and Indian merchants' export
trade spread globally. Indian traders themselves were adventurous and financiers who had a grasp of business.
The British took heavy duties on Indian textiles and other goods to take control and started production in
England, which faced intense competition from Indian goods. At this time, Indian agriculture production and
farming were very prosperous. It supplied large supplies to foreign countries, and the British started to impose
imports on them. Farmers were forced to take severe loans, and their children were forced to sell. At the same
time, the British main goal was to capture natural resources in India, sell their products in vast Indian markets,
increase revenue-tax in times of war, and put millions of British employees to work in India's burden on salaries
and other expenses. The Empire of Loot by the British spread in India until 1940.

10