PANITIKANG FILIPINO

Kabanata 4:
Panahon ng Propaganda
 Layunin ng Pag-aaral:
1. Mapahalagahan ang ipinamalas na
katapangan ng mga Pilipino laban sa
dayuhang Kastila at ang pag-aalab ng
damdaming makabayan sa ating
panitikan.
2. At makilala ang mga akdang tumutuligsa
sa politika, upang magising, magkaisa at
matamo ang minimithing kalayaan.
 INTRODUKSYON
Iniluwal ang “middle class” o Ilustrado ng
panahong ito.
Nagkaroon ng liberal na gobernadora-
heneral sa Pilipinas sa katauhan ni Carlos
Ma. Dela Torre, isang mabuting pinuno na
nagpakita ng demokratikong pamamahala.
 INTRODUKSYON
Ngunit di nagtagal siya ay pinalitan ni
Gobernador Heneral Rafael de Isquierdo, isang
mapagmataas at may kahigpitang pinuno.
Maraming Pilipino na humiling at naghain ng
pagbabago at naging daan sa pagkatatag ng
Kilusang Propaganda.
KILUSANG PROPAGANDA
 KILUSANG PROPAGANDA
Walang pakay na maghimaghsik o maglunsad
ng karahasan ang mga propagandista, ni
lumabag sa batas o lumaban sa may
kapangyarihan.
Mga pagbabago ang hiniling nila – mga reporma
na kikilalanin ng pamahalaang Espanya.
 KILUSANG PROPAGANDA
Ang ilan sa mga layunin ng kilusan ay ang mga
sumusunod:
Pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Kastila sa
harap ng batas;
Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas;
Pagtatalaga ng mga Pilipino bilang kura-paroko at
Kalayaan sa pagpapahayag, pagsasalita, pagtitipon,
pagpupulong at pagkakaroon ng hustisya.
ANG MGA PROPAGANDISTA
ANG MGA PROPAGANDISTA
 DR. JOSE RIZAL
Dimasalang, Laong Laan, May
Pagasa
Isinilang noong Hunyo 19, 1861.
Nakapagsasalita ng dalawampu’t
dalawang wika.
Nakapaglakbay sa Silangan,
Amerika at Europa.
 DR. JOSE RIZAL
Limang (5) taong gulang Nakapagsasalita sa wikang
Kastila
Walong (8) taong gulang Nakasulat ng isang dula
Labinlimang (15) taong Natutong magpinta, maglilok,
gulang at magsulat ng tula
Labingwalang (18) taong Nagwagi sa kanyang tulang
gulang “La Juventud Filipino”
Dalawampu’t apat (24) na Kinilalang paham,
taong gulang manggagamot, at siyentipiko
sa Europa.
 DR. JOSE RIZAL
Nagsimulang mag-aral ng
medisina sa UST at tinapos ito sa
Unibersidad ng San Carlos sa
Madrid, Espanya.
Ang kanyang mga akda ay ang
mga sumusunod:
 DR. JOSE RIZAL
‘Noli Me Tangere’
“Huwag mo akong salingin”
Inilimbag sa Berlin noong 1887
Ipinagkaloob kay Maximo Viola
Tungkol sa kaapihan ng Pilipinas at
kabulukan ng Lipunan sa
pananakop ng Kastila.
 DR. JOSE RIZAL
‘El Filibusterismo’
“Ang Pagsusuwail”
Inihandog ang nobela sa tatlong paring
martyr (Gomburza)
Ipinagkaloob kay Valentin Ventura
Naglantad sa sakit ng Lipunan, pagsupil sa
karapatang-pantao, pagmamalabis sa
kapangyarihan ng pamahalaan at simbahan.
 DR. JOSE RIZAL
‘Sobre La Indolencia de los Filipinos’
Hinggil sa katamaran ng mga Filipino
Isang malalim na pagsusuri ni Rizal sa
mga dahilan kung bakit sinabi ng
dayuhang kastila na tamad ang mga
Pilipino.
 DR. JOSE RIZAL
‘Sa mga Kabataang Dalaga sa Malolos’
Pebrero 22, 1889
Hiniling ni Marcelo H. Del Pilar na sulatan
ni Rizal ang mga Kabataang babae sa
Malolos upang pasiglahin pang lalo ang
nag-aalab na damdamin ng mga babaing
taga-Malolos para sa kanilang
paninindigan at pagnanais na matuto.
 DR. JOSE RIZAL
‘El Consejo-de los Dioses’
Ang kapulungan ng mga bathala
Isang dulang nagpapahayag ng
paghanga kay Cervantes.
 DR. JOSE RIZAL
‘Brindis’
Isang talumpating inihandog niya sa
dalawang pintor na nagkamit ng
gantimpala sa Madrid.
Juan Luna (Spolarium)
Felix Resurreccion (Mga Dalagang
Kristiyanong Itinambad sa
Nagkakagulong mga Tao)
 DR. JOSE RIZAL
‘Mi Piden Versos’
“They asked me for Verses”
Nang dumating sa Espanya si Rizal,
sumapi siya sa Circulo Hispano-Filipino.
Di niya naitago ang kanyang kalungkutan
sa mga taludtod ng kanyang tula.
 DR. JOSE RIZAL
‘Kundiman’
Isa itong tula na isinulat ni Rizal sa
wikang Tagalog na nagpapahayag na
ang bayang inaapi ay ililigtas sa
darating na panahon dumanak man
ang dugo.
 DR. JOSE RIZAL
‘Sa aking mga Kababata’
Isinulat ni Rizal ang tulang ito para sa
kanyang mga kababata noong siya’y
walong taong gulang pa lamang.
 DR. JOSE RIZAL
‘A La Juventud Filipina’
“Sa Kabataang Pilipino”
Malaki ang paniniwala ni Rizal na ang
Kabataan ang pag-asa ng bayan.
Isinaad dito ang katangian ng mga
Kabataan para sa pag-unlad ng bayang
tinubuan.
 DR. JOSE RIZAL
‘Filipinos Dentro de Cien Anos’
“Ang Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon”
Isang sanaysay na nagpapahiwatig na
ang interes ng Europa sa Pilipinas ay
mababawasan, samantalang ang
impluwensiya ng Estados Unidos ay
nararamdaman.
 DR. JOSE RIZAL
‘Junto al Pasig’
“Sa Tabi ng Pasig”
Isinulat niya ito noong siya’y labing
apat na taong gulang pa lamang.
 DR. JOSE RIZAL
‘Notas a la Obra Sucesos de las
Filipinas por el Dr. Antonio de Morga’
(1889)
Ito’y mga tula mula sa akdang “Mga
Pangyayari sa Pilipinos” ni Dr. Antonio
de Morga.
 DR. JOSE RIZAL
‘P. Jacinto. Memorias de un Estudiantes
de Manila’ (1882)
“Memories of a Student in Manila”
Akda ni Rizal hinggil sa mga gunita ng
isang mag-aaral sa Maynila.
 DR. JOSE RIZAL
‘Mi Ultimo Adios’
Isinalin sa iba’t ibang wika sa Pilipinas
maging sa iba’t ibang lenggwahe sa
mundo.
Si Andres Bonifacio ang kauna-
unahang nagsalin ng tulang ito.
ANG MGA PROPAGANDISTA
MARCELO H. DEL PILAR
Piping Dilat, Plaridel, Dolores
Manapat, Pupoh
Ayon kay Heneral Blanco, siya ang
lalong kinakatakutang politikong
Pilipino, ang lalong matalino sa
lahat, ang tunay na tinig ng mga
separatista na higit pa kay Rizal.
MARCELO H. DEL PILAR
Ang kanyang mga akda ay
diretsong tumuligsa sa kaapihan ng
bayan – walang takot, walang
pangingilag, tapat, tahas at di
mapagkakamalian.
Ang kanyang mga kinikilalang akda:
MARCELO H. DEL PILAR
‘Caiingat Cayo’
Isang akdang nangangantiyaw
sa ginawang pagbaba ni Padre
Jose Rodriguez sa pagbabasa
ng Noli Me Tangere.
MARCELO H. DEL PILAR
‘Kalayaan’
Binigyang-diin dito ang tunay na
kahulugan ng Kalayaan.
Di niya natapos ang nobelang ito
dahil siya ay pumanaw.
MARCELO H. DEL PILAR
‘La Frailocracia sa Filipinas’ at ‘La
Soberana Monaccal en Filipinos’
Mga sanaysay ito na nagpapakita ng
dinaranas na kaapihan, mga
katiwalian at di makatwirang
pamamalakad ng pamahalaang
kastila sa mga Pilipino.
MARCELO H. DEL PILAR
‘Dupluhan..Dalit..Mga Bugtong’
(1907)
Ito ay kalipulan ng mga maiigsing
tugma at tula ni Del Pilar na
inilathala ni Cagingin sa akdang
“Life of Marcelo H. Del Pilar”.
MARCELO H. DEL PILAR
‘Dasalan at Tocsohan’
Tinuturing na pinakamabangis
na akda ni Del Pilar na
gumigising sa damdamin ng
Pilipino.
Tinuligsa ang mga aklat-dasalan.
MARCELO H. DEL PILAR
‘Isang Tula sa Bayan’
Tulang inihandog niya sa bayan.

‘Paciong dapat Ipag-alab nang

Puso ng Taong Babasa’
MARCELO H. DEL PILAR
‘Ang Cadaquilaan ng Dios’
Isang sanaysay na tumutuligsa
sa mga prayle at
nagpapaliwanag ng kanyang
sariling pagkakilala sa
kadakilaan ng Diyos.
MARCELO H. DEL PILAR
‘Sagot ng Espanya sa Hibik ng
Pilipinas’ (1889)
Naglalaman ng kasagutan ni Del
Pilar sa “Hibik ng Pilipinas sa Inang
Espanya” na sinulat ng kanyang
guro na si Hermenigildo Flores.
ANG MGA PROPAGANDISTA
Graciano Lopez Jaena
Diego Laura
Isang matapang na mamahayag.
Unang naging patnugot ng La
Solidaridad.
Fray Botod – pinakamahusay
niyang sinulat.
Graciano Lopez Jaena
Maapoy, walang takot, dakila ang
kanyang panulat, kaisipa’y
nakapagpapaigtad sa bayan at
nakapupukaw ng kasiglahan sa
mga mamamayang Pilipino, ang
umaagos sa kanyang mga labi ay
parang lava mula sa bulkan.
Graciano Lopez Jaena
‘La Hija del Fraile’
“Ang anak ng Prayle”
Inilantad niya rito ang pang-
uuyam sa mga kayabangan at
kahalayang ginagawa ng mga
prayle.
Graciano Lopez Jaena
‘Ang Lahat ay Pandaraya’
Lathalain hinggil sa isang
mayamang Pilipina na
ipinagmamalaki ang kanyang
pagiging kondesa kapag napakasal
sa isang konde na buhat sa
maharlikang pamilya at lahing
kastila.
Graciano Lopez Jaena
‘Sa Mga Pilipino’ (1891)
Isang talumpating naglalayong
mapabuti ang kalagayan ng Pilipino
sa pagiging maunlad, Malaya,
nagtatanggol at nagtatamasa ang
kanilang karapatan.
Graciano Lopez Jaena
‘Mga kahirapan sa Pilipinas’
Tumutuligsa ang akdang ito sa
maling pamamalakad ng
pamahalaang Espanya at maling
Sistema ng edukasyon sa
Pilipinas.
Graciano Lopez Jaena
‘En Honor del Presidente dela
Assosacion Hispano-Filipino’
Pinapurihan ni Jaena si Heneral
Morayta sa pantay-pantay na
pamamalakad niya.
Graciano Lopez Jaena
‘En Honor de los Filipinas’
“Ang Dangal ng Pilipinas”
Talumpating nagbibigay-pugay
sa tatlong Pilipinong nagwagi sa
Eksposisyon sa Paris noong
Mayo 6, 1889.
Graciano Lopez Jaena
‘Fray Botod’
Isang nobelang naglalarawan
hinggil sa isang prayleng payat
na payat nang dumating sa
Pilipinas at pagkaraa’y naging
mukhang tao.
ANG MGA PROPAGANDISTA
 MARIANO PONCE
Tikbalang, Nanding, Kalipulako
Katuwang nina Rizal, Del Pilar at
Jaena.
Naging tagapamahalang patnugot,
manunulat at mananaliksik sa
Kilusang Propaganda.
 MARIANO PONCE
Mga akda ni Mariano Ponce:
Mga Alamat ng Bulakan
Pagpugot kay Longino
Sobre Filipinos
Ang mga Pilipino sa IndoTsina
Historical Study of the Philippines
ANG MGA PROPAGANDISTA
 ANTONIO LUNA
Taga-ilog
Ang kanyang mga akda ay
tumalakay sa kaugaliang Pilipino
at tumuligsa sa kastila.
May kahusayang pangmilitar at
pangpamamahayag.
 ANTONIO LUNA
Nang bumalik sa Pilipinas, sumapi sa
Himagsikan at naging Heneral.
Naatasan siya ni Heneral Emilio
Aguinaldo na maging Kalihim
Pandigma ng Republika ng Pilipinas.
Ang ilan sa kanyang mga akda at ang
sumusunod:
 ANTONIO LUNA
‘Noche Buena’
Naglalarawan ito ng aktwal na buhay ng
Pilipino.
‘La Tertulla’
“Ang Piging ng Pilipino”
Nagsasaad ito ng kabigtan at kabutihan
ng kaugaliang Pilipino kaysa kastila.
 ANTONIO LUNA
‘La Maestra de Mi Pueblo’
Namintas ito sa Sistema ng
edukasyon para sa kababaihan.
‘Todo Por El Estomago’
Tumuligsa ito sa patakaran ng
pagbubuwis
 ANTONIO LUNA
‘Impresiones’
Inilarawan dito ang kahirapang
naranasan ng isang mag-anak nang
maulila sa amang kawal.
‘La Tertulia Filipina’
Inilarawan dito ang ilang kaugaliang
Pilipino na sa palagay ni Luna ay mas
Mabuti sa kaugaliang Kastila.
 ANTONIO LUNA
‘Se Divierten’
“Naglilibang Sila”
Isa itong pagpuna sa sayaw ng
Espanya na parang di mahulugang
sinulid ang nagsasayaw dahil sa
labis na pagdikit ng mga katawan ng
mananayaw.
 ANTONIO LUNA
‘Por Madrid’
Isang pagtuligsa ito sa mga kastilang
nagsabing ang Pilipinas ay isang
lalawigan ng Espanya ngunit
ipinalalagay na banyaga kapag
sinisingilan ng selyo.
ANG MGA PROPAGANDISTA
 JUAN LUNA
Isang Pilipinong pintor at bayani
Kilala siya para sa kanyang
larawang Spoliarium, isang dibuho
ng pagkaladkad ng mga bangkay ng
mga natalong gladyator sa
Colosseum sa Roma.
ANG MGA PROPAGANDISTA
FELIX RESURRECCION HIDALGO
Dakilang pintor ng siglo 19 at
itinuturing na kaagaw ni Juan Luna
sa unang hanay.
Las virgenes Cristianas expu-estas
al populacho (Mga Birheng
Kristiyano na Nakalantad sa Madla)
ANG MGA PROPAGANDISTA
 PEDRO PATERNO
Dramaturgo, iskolar, nobelista, at
mananaliksik.
Sumapi sa kapatiran ng mga
Mason at Assosacion Hispano-
Pilipino upang itaguyod ang
layunin ng mga repormista.
 PEDRO PATERNO
‘A Mi Madre’
“Sa Aking Ina”
Nagpapahayag ng kalungkutan
kung wala ang ina.
 PEDRO PATERNO
‘Ninay’
Kauna-unahang nobelang
panlipunan sa wikang Kastila na
sinulat ng isang Pilipino.
 PEDRO PATERNO
‘El Cristianismo y la Antigua
Civilization Tagala’
Nagsasaad ng impluwensya ng
Kristiyanismo sa kabihasnan at
kalinangan ng mga tagalog bagamat
sinabi rin niyang marami pa ring
kaugaliang Pilipino ang hindi
nababago ng Kristyanismo.
 PEDRO PATERNO
‘La Civilizacion Tagala, El Alma
Filipino at Los Itas’
Ito’y mga pananaliksik tungkol
sa katutubong kultura ng
Pilipino.
 PEDRO PATERNO
‘Sampaguita y Poesias Varias’
Ito ang koleksyon ng kanyang
mga tula.
ANG MGA PROPAGANDISTA
JOSE MA. PANGANIBAN
Jomapa
Nakilala siya sa pagkakaroon ng
Memoria Fotograpica.
Nang magkaroon ng tuberkulosis,
humingi siya ng tawad kay Rizal na
hindi na siya makatutulong pa sa
kilusan.
JOSE MA. PANGANIBAN
Tula: “A Nuestro Obispo”, “Noche
de Mambulao”, “Ang Lupang
Tinubuan” at “Sa Aking Buhay”
Sanaysay: “El Pensamiento”, “La
Universidad de Manila”, “Su Plan de
Estudio”
ANG MGA PROPAGANDISTA
JOSE ALEJANDRINO
Was born to a wealthy couple
from Arayat, Pampanga.
While in Spain, he became an
active member of the
Propaganda Movement.
 JOSE ALEJANDRINO
He rose to the position of brigadier-
general, and served as acting secretary of
war.
Alejandrino’s account of the Philippine
Revolution against Spain and the
Philippine-American War, La Senda del
Sacrificio, tells of the noble revolutionaries
and the lonely wars that they fought in
order to attain the national freedom.
ANG MGA PROPAGANDISTA
PEDRO SERRANO LAKTAW
Isa sa pangunahing mason na
nakasama ni Antonio Luna na
umuwi sa Pilipinas upang itatag ang
Masonarya.
Unang sumulat ng Diccionario
Hispano-Tagalog na nalathala
noong 1889.
ANG MGA PROPAGANDISTA
ISABELO DELOS REYES
Itinatag niya ang Iglesia Filipina
Independiente.
Nagtamo ng gantimpala sa
exposisyon sa Madrid sa
kanyang akdang “El Folklore
Filipino”
ISABELO DELOS REYES
Ang kanyang mga akda ay ang mga
sumusunod:
“Las Islas Bisayas en la Epoca de la
Conquista”
“Historia de Ilocos”
“La Sensacional Memoria Sobre La
Revoluccion Filipino”
ANG MGA PROPAGANDISTA
DR. DOMINADOR GOMEZ
ay isang nasyonalistang ilustrado,
manggagamot, at pinuno ng Labor.
Siya ay pamangkin ni Padre Mariano
Gomez, isa sa tatlong sekular na
pari (GomBurZa) na pinatay noong
1872 matapos akusahan ng pag-
aalsa sa Cavite.
TAKDANG ARALIN
 TAKDANG ARALIN
MGA GAWAING PANANALIKSIK
1. Tipunin ang buod ng isa sa alinmang naisulat ng
mga propagandista at gawan ito ng reaksyon.
2. Gumawa ng saliksik sa buhay ng mga
propagandista na sina G. Jose Alejandrino at G.
Dominador Gomez.