HERREGA

QAJEELCHA BARSIISOTAA

KUTAA 4
Qopheessitoonni

Tashoomaa Tamasgan
Taayyee Balaaynah

Gulaaltonni
Taklamaariyaam Guutamaa
Tashoomaa Dagaafaa

Madaaltonni
Xilaahun Alamuu
Dirribaa Hayilee

Giraafiksii
Taaddasaa Dinquu

i
© Biiroo Barnootaa Oromiyaa, 2014/2022
Kitaabni kun walta’iinsa Biiroo Barnootaa Oromiyaafi Kolleejjii Barnoota Barsiisotaa
Roobeetiin bara 2014/2022 qophaa’e.

Mirgi abbummaa kitaaba kanaa seeraan eeggamaadha. Hayyama Biiroo Barnootaa

Oromiyaatiin ala guutummaanis ta’e gamisaan maxxansuus ta’e baay’isanii raabsuun
seeraan nama gaafachiisa.

ii
Seensa
Kutaan 4 barnoota kutaa tokkoffaa hammaa kutaa sadaffaa erga xumura booda gara barnoota
kutaa kanaatti kan dhufamuudha. Barattoonni kutaalee kanneen keessatti waan gonfatan
cimsuun kutaa afraffaa keessatti cimanaaf bal’inaan dhiyaateefi jira. Keessattuu
lakkoofsota hundaa hmma 1,000,000 fi 1,000,000 ol qoyyabuuu, wal madaalchisuu,
tartiibessuufi jiruufi jireenyaa isaantiin wal qabsiisanii pirobileemota jechaa furuu ni baratu.
Barattoonni hedduun barnoonni herregaa gammachisaa ta’uu isaafi dandeettiin gama barnoota
herregaatiin argatan of abdattoota ta’anii akka itti fufan isaan gargaaruun isaa beekamaadha.
Gammachuufi ofabdiin uumame kun sadarkaa kanattis itti fufuu mala. Kana mirkaneessuuf,
barsiisonni gumaacha hedduu taasisuu qabu.
Barsiisonni:
• kitaaba barattootaafi qajeelcha barsiisota akkasumaas silabasii wal bira qabuun itti
fayyadamu barbaachisadha.
• gochaaleefi tooftaale baruu barsiisuu addaa addaatti fayyadamuun barnoota herregaa
dammaqinaan akka baratan gargaaruu.
• jireenya guyyaa isaanii keessatti faayidaa barnoota herregaa haala itti ibsuu danda’an
mijeessuun irraa eegama.
• ofisaanii barnoota herregaatti gammadoo ta’uu isaanii calaqsiisuu qabu.
• fedhii barattootaa hordofanii fakkeenyota qopheessuun barattoota kakaasuu qabu.
• jireenya isaanii gara fulduraatiif barnootni herregaa hagam baarbaachisaa akka ta’e
ibsuu qabu.
• wanti akka hojjatan kennamuuf waan barattoonni hedduun hojjachuu danda’an ta’uu
isaa mirkaneeffachuufi jajjabeessu ni barbaachisa.
Akkuma barnoonni herregaa pirobileemota furuu waliin hedduminaan walqabate, barnootni
herregaa kutaa afurii kunis pirobleemota heddu ofkeessaa qaba. Sadarkaa kanatti barattoonni
dandeetti gama pirobileemota furuun sadarkaalee yookiin tarkaanfiee adda addaa fudhachuun
ni danda’ama.
Pirombileemichi barattootatti baay’ee cimaa ta’uu hinqabu. Pirobileemota barattoonni furuu
hindandeenyeefi baay’ee cimaa yoo ta’e, barattoonni abdii dhabuun furuu yaaluu dhiisu.

Seerri afaanii pirobileemichi ittiin ibsamus ofeeggannoon filatamuu qaba. Pirobileemonni

dhiyaatan dandeettiiwwan herregaa malee dandeettii afaanii (luga) miti. Afaanis yookiin
jechoonni ittiin fayyadamnu salphaafi ifaa ta’uu qaba. Barattoonni osoo pirobileemii kenname

iii
furuu hin eegaliin dura, waliin dubbisuun maaltu akka gaafatame sirriitti hubachuu akka
danda’an mijeessuun isiiniirraa ni egama.

Kaayyoowwan Barachuu Barnoota Herregaa Kutaa Afurii

Xumura barnoota herregaa kutaa afurii booda barattoonni:

• lakkoofsota hundaa hamma 10,000 tti jiran ni hubatu.

• baay’attoota 1,000, 10,000 fi 100,000 hamma 1,000,000 tti jiran ni hubatu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran waliin madaaluufi tartiibessuu
ni hubatu.
• lakkoofsota gara bakka lakkoofsa kudhaniitti, dhibbaatti, kumaatti, kuma
kudhaniitiifi mana kuma dhibbaatti siqsuun tilmaama dhiyoon ni beeku
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 sochii jiruufi jireenyaan wal qabatan
hojiirra ni oolchu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 fi 1,000,000 ol akkaataa itti ida’aniifi
hir’isan ni hubatu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 fi 1,000,000 oliitti jiran walitti ni ida’uu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000fi 1,000,000 fi 1,000,000 tti jiran walirraa ni
hir’isuu.
• ida’uufi hir’isuu lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiruufi jireenya isaanii
keessatti itti fayyadamu.
• baay’attoota 100, 1,000 fi 10,000 lakkoofsa dijiitii 1’n ni baay’isuu.
• lakkoofsota hundaa hamma1,000,000 fi ol jira lakkoofsota dijiiti 1’n ni baay’isuu.
• lakkoofsota hundaa hamma1,000,000 jiran lakkoofsota dijiitii 2’n ni baay’isuu
• baay’attoota lakkoofsota hundaa hamma 1000 jiran jiruufi jireenya keessatti hojiirra
ni oolchuu.
• akkaataa itti lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiran 1 fi 10’f hiraman ni hubatu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiran lakkoofsota dijiitii 1’f hafteefi
haftee malee ni hiru.
• qabatama jiruufi jireenya keessatti hiruu lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiranii
hojjirra ni oolchu.
• firaakshiniin kutaawwaan guutuu tokkoo akka ta’eefi deesimaalii isaan walgitu ni
hubatu.

iv
• firaakshinoota waamsisaa walfakkaatan qabaniifi deesimaalota ida’uufi hir’isuu ni
hubatu.
• firaakshinoota walgitaa addaan ni baafatu, ni shallagus
• kurnaffoota, dhibbaffootaa fi deesimaalota addaan ni baafatu, ni ibsuu.
• pirobileemota jechaa ni furuu.
• qabatamaa jiruufi jireenyaa keessatti firaakshinootafi deesimaalota hojjiirra ni
oolchitu.
• garaagarummaa rogsadootaafi rogafreewwan gidduu jiru ni hubatu.
• amaloota adda addaa rogsadootaafi rogafreewwanii ni hubatu.
• rakkoolee qabatamaa jiruufi jireenya keessatti nu qonnaman furuu keessatti
rogsadootaafi rogafreewwanitti dhimma ni bahu.
• paatarnoota deddeebi’a ta’an yaada waliigalaa kaa’uu
• paatarnootaaf seera isaan ittiin kaa’aman, haala ittiin baasan barattu.
• hojiirra oolumaa paatarnootaa bal’inaan barattu.
• maalummaa safara dheerinaa, hangaafi qabee akkasumas, jijjiiirraa yuunitoota isa
anii ni hubatu.
• barbaachisummaa safaraa ni hubatu.
• safaroota dheerinaa, hangaafi qabee jiruufi jireenya keessatti hojiirra ni oolchitu.
• akkaataa daataan itti funaanamu ni hubatu.
• akkaataa baar giraafiin itti ijaaramuufi hiikni itti kennamu ni hubatu.
• jiruufi jireenya isaanii keessatti daataa hojiirra ni oolchu.
• hariiroo sa’aatii, daqqiiqaa fi sakondii gidduu jiru ni ibsu.
• yuunitoota safara yeroo waljala ni jijjiiru.
• safaroota yeroo wliin ni madaalu.

v
 Baafata
Mata Duree Fuula
BOQONNAA 1: LAKKOOFSOTA HUNDAA HAMMA 1,000,000 FI
TARTIIBA ISAANII……………………………………………... 1
1.1. Keessa Deebii Lakkoofsota Hundaa Hamma 10,000 Jiran…………………… 2

1.2. .Baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 ……………………………….……… 3

1.3. Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran…………………………..……. 5
1.4. Gatii Bakkaa Lakkoofsota Dijiitii Ja’a Qabanii……………………………… 6
1.5. Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran Wamadaalchisuufi
Tartiibessuu ………………………………………………………,,…………. 8
1.6. Lakkoofsota Walitti Siqsuun Tilmaama Dhiyoon Ibsuu……………………… 10

BOQONNAA 2: IDA’UUFI HIR’ISUU LAKKOOFSOTA HUNDAA ………. 13

2.1. Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 tti Jiran Ida’uu…………………… 13
2.2. Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran Hir’isuu………………………. 15
2.3. Lakkoofsota 1,000,000 fi olii Ida’uufi Hir’isuu ……………………………. 17
2.4. Pirobileemota Qabatama Jiruufi Jireenynaa Ida’uufi Hir’isuu Lakkoofsota
Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran ………………………………..………….…
17
BOQONNAA 3: BAAY’ISUU LAKKOOFSA HUNDAA ………………...……. 19

3.1. Lakkoofsa Hundaa Baay’attoota 100, 1000, 10,000 Lakkoofsa Dijiitii 1

Qabuun Baay’isuu …………………………………………………...……….. 20
3.2. Lakkoofsa Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran Lakkoofsa Dijiitii Tokkoon
Baay’isu ………………………………………………………………………. 22

3.3. Lakkoofsa Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran LakkoofsaDijiitii Lamaan

Baay’isu ………………………………………………………………………. 25
3.4. Lakkofsota 1,000,000 fi Ol Jiran Baay’isuu ………………………………….. 29
3.5. Lakkoofsa Hundaa Baay’ataan Hamma 1,000,000 JiranIrratti Pirobileemota
Jechaa Furuu …………………………………………….…….…………...…. 29
BOQONNAA 4: HIRUU LAKKOOFSOTA HUNDAA ………………………... 30

vi
4.1. Keessa Deebii Hiruu Lakkoofsota Hundaa Hamma 1000 Jiran ……………… 30
4.2. Lakkoofsa Hundaa Baay’attoota 10 Ta’an Hamma 1000 tti Jiran Lakkoofsa
Dijiitii 1 Fi 10 F Hiruu………………………………………………………... 32
4.3. Lakkoofsa Hundaa Hamma 1000 tti Jiran Lakkoofsa Dijiitii 1 F Hafteefi
Haftee Malee Hiruu………………………………………………………… 35
4.4. Lakkofsota 1,000 fi 1,000 ol jiran lakkoofsota dijiitii tokko qabaniif hiruu….. 38
4.5. Pirobileemota Jechaa Qabatama Jiruufi Jireenyaa Hiruu Ofkeessaa Qaban
Lakkoofsa Hundaa Hamma 1000 Jiran Irrtti …………………………………. 38
BOQONNAA 5 FIRAAKSHINOOTAAFI DEESIMAALAOTA …………… 40
5.1. Firaakshinoota Akka Gartokkeewwan Waan Guutuu Tokkootti ……………. 41
5.2. Firaakshinoota Waamsisaa Walqixa Qaban Wamadaalchisuufi Tartiibessuu …. 42

5.3. Ida’uufi Hir’isuu Firaakshinoota Waamsisaa Walqixa Qaban... ……………... 44

5.4. Firaakshinoota Walgitaa ……………………………………………………… 45

5.5. Kurnaffoota, Dhibbaffootaafi Deesimaalota ………………..………….…….. 47
5.6. Deesimaalota Bakkeewwan Lama Lama Qaban Waliin Madaaluufi
Tartiibessuu …………………………………………………………………... 49
5.7. ……………………………………………………………………
Deesimaalota Bakkeewwan Lama Lama Qaban Walitti Ida’uufi Walirraa
Hir’isuu …………………………………………………………..…………… 51

BOQONNAA 6: ROGSADOOTAAFI ROG AFUREEWWAN …………..….... 53

6.1. Kofoota Naannootti Argaman (Quboota CiqileefiWantoota Socho’aniifi
Naannootti Fayyadamuu)……………………………………………….……. 53
6.2. Rog Sadoota Gosoota Adda Addaa Hiikuu..………….… 54
6.3 Akaakuu Rog Sadootaa Amaloota Isaaniitiin Addaan Baasuu…….... 55
6.4. Rogootaafi Kofoota Isaanii Irratti Hundaa’uunrog Afureewwan Addan Baasuu
……………………………….……………………………………………… 56
6.5. Rogafuroota
… Akaakuu Adda Addaa Hiikuu…………………………..………. 57

BOQONNAA 7 PAATARNOOTA …………………………………………….. 58

7.1. Paatarnoota Deddeebi’oof Yaada Waliigalaa Kaa’uu………………………… 58

7.2. Paatarnootaaf Seera Baasuu ………………………………………...………... 60

vii
7.3. Hojiirra Oolmaa Paatarnootaa …………………………………………….… 62
BOQONNAA 8 SAFAROOTA …………………………………..…………….. 63
8.1. Safara Dheerinaafi Yuuniitota Isaa WalJijjiiruu ……………..…………...… 63
8.2. Safara Hangaafi Yuuniitota Isaa WalJijjiiruu ……………..…………...……. 65
8.3. Safaa Qabeefi Yuuniitota Isaa WalJijjiiruu ………………………..………… 65
8.4. Pirobileemota Jechaa Jiruufi Jireenyaa Safara Dheerinaa, Hangaafi Qabee
Irratti Hundaa’an …………………………………………………………… 66
BOQONNAA 9: QABANNAA DAATAA……………………………………… 67
9.1. Daawwannaadhaan Daataa Funaanuufi Taaliidhaan Fayyadamuun
Qindeessuu …………………………………………………………………… 67
9.2. Baar Giraafii Dubbisuufi Ibsuu …………………………………………….. 69
9.3. Pirobileemota Jechaa Hiika Daataa Baargiraa Irrattiifi Gatii Giddu Galaa 71
Boqonnaa 10: Safara Yeroo Kan Itoophiyaa ……………………………………. 74
10.1. Sa’aatii, Daqiiqaafi Sekondii……………………..……………………..…… 74
10.2. Yuuniitii Safara Yeroo Shallaguu…………………………………...…….... 75
10.3. Safaroota yeroo Walmadaalchisuu……………..…………….……..……….. 78
10.4. Pirobileemota Jechaa Jiruufi Jireenyaa Irratti Hundaa’uun Safara Yeroo
Kan Itoophiyaa Fayyadamuun Furuu ……………………………………….. 79
Silabasii ……………..…………….……..……………………………… 81

viii
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 1
LAKKOOFSOTA HUNDAA HAMMA 1,000,000 FI
TARTIIBA ISAANII
Wayitii Kenname: 20
Bu’aalee Barachuu: Adeemsaafi xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma 10,000 tti jiran ni hubatu.
• baay’attoota 1,000, 10,000 fi 100,000 hamma 1,000,000 tti jiran ni hubatu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran waliin madaaluufi tartiibessuu
ni hubatu.
• lakkoofsota gara bakka lakkoofsa kudhaniitti, dhibbaatti, kumaatti, kuma
kudhaniitii fi mana kuma dhibbaatti siqsuun tilmaama dhiyoon ni beeku.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 sochii jiruufi jireenyaan wal qabatan
hojiirra ni oolchu.
Seensa
Barattoonni hedduun barnoonni herregaa gammachisaa ta’uu isaafi dandeettiin gama
Barnoota herregaatiin argatan of abdattoota ta’anii akka itti fufan isaan gargaaruun isaa
beekamaadha. Gammachuufi ofabdiin uumame kun sadarkaa kanattis itti fufuu mala. Kana
mirkaneessuuf barsiisonni gumaacha hedduu taasisuu qabu. Barsiisonni ofisaanii barnoota
herregaatti gammadoo ta’uu isaanii beeksiisuu qabu. Jireenya guyyaa isaanii keessatti
faayidaa barnoota herregaa haala itti ibsuu danda’an mijeessuun irraa eegama. Fedhii
barattootaa hordofanii fakkeenyota qopheessuun barattoota kakaasuu qabu. Jireenya isaanii
gara fulduraatiif barnootni herregaa hagam barbaachisaa akka ta’e ibsuu qabu. Gochaaleefi
tooftaalee baruu barsiisuu addaa addaatti fayyadamuun barnoota herregaa dammaqinaan akka
baratan gargaaruu qanu. Wantoota baayy’ee naannoo keenyatti argamaniifi jireenya keenya
keessatti nu quunnaman lakkoofsota hundaatti gargaaramuun akka ibsa gochuun
barbaachisaadha. Fakkeenyaaf:
Baay’ina barattootaa kutaa afraffaa keessatti baratan
Baay’ina namoota ganda keenyaa
Baay’ina quba harka keenyaafi miila keenyaa

1
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Baay’ina horii namni tokko qabuufi kan kana fakkaatan lakkoofsa hundaan ibsina.
Kanaafuu, lakkoofsota hundaa sirriitti hubannoofi ciminaan barachuun naannoo
isaanii haalaan akka hubatan barattoota gargaara.

1.1 Keessa Deebii Lakkoofsota Hundaa Hamma 10,000 Jiran

Wayitii Kenname: 2
Gahumsa : Xumura barnoota mataduree kanaa booda, barattoonni:
• Lakkoofsota hundaa hamma 10,000tti jiran jechaan ni barreessu, lakkoofsicha
ni dubbisu.
• Lakkoofsota hundaa hamma 10,000 tti diddiriirsuun bakka lakkoofsa isaaniitiin adda
ni baasu.
Meeshaalee deeggersa barnootaa
▪ Gabatee baay’attoota 1,000, 10,000 fi 100,000, Filash kaardii
Jechoota Ijoo: Lakkoofsota hundaa, Dubbisuu, Barreessuu,Walmadaalchisuu, tartiibessuu.
Mala Baruu Barsiisuu
▪ Barattoonni keessa deebi’uun lakkoofsota hundaa hamma 10,000 tti jiran barreessuu,
walmadaalchisuufi tartiibessuu akka shaakalan haala mijeessuu.
▪ Barattoonni cimdii cimdii ta’anii lakkoofsota hundaa hamma 10,000 tti jiran keessaa
lakkoofsota sadii hamma shanii barreessanii, hiriyyootni isaanii akka tartiibeessan
gaafachuun haala itti shaakalan mijeessuu.
▪ Fakkeenyota kitaaba barataa keessa jiran haala itti hubachuu danda’aniifi itti
gargaaraman mijeessuu.
▪ Hojiin daree gilgaala 1.1 keessaa filatamee akka kennamuufi sirraa’u gochuu.

Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubannoo argachuu isaanii addaan baafachuuf (kaayyoon
galma ga’uu baruuf):
➢ Lakkoofsota hamma 10,000 tti jiran keessaa shaman isaaniif kennuun akka dubbisan
gaafachuu.
➢ Lakkoofsota jechaan barreeffamanii jiran akka dijiitotaan barreessan gaafachuu.
➢ Lakkoofsota kennaman akka walmadaalchisaniifi tartiibessan gaafachuu.
➢ Hojii daree, hojii manaafi gaaffilee shaakalaa kennu.
➢ Hojii barattootaa irratti yaaddeebii kennuu.

2
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Deebii Gocha 1.1

1. a. Lakkoofsaan: 457
Jechaan: Dhibba afurifi shantamii torba.
b. Lakkoofsaan: 4,533
Jechaan: Kuma afurifi dhibba shaniifi soddoomii sadi.
2. a 25 b. 768 c. 9,041 d. 8,012
Deebii Gilgaala 1.1
1. Lakkoofsaan: 444
Jechaan: Dhibba afurifi afurtamii afur.
2. Lakkoofsaan: 4,261
Jechaan: Kuma afurifi dhibba lamaafi jahaatamii tokko.
3. Lakkoofsaan: 9,637
Jechaan: Kuma sagaliifi dhibba jahaafi soddoomii torba.
4. a. 876 → Dhibba saddeetiifi torbaatamii jaha.
b. 8,874 →Kuma saddeetiif dhibba saddeetiifi torbaatamii afur.

c. 6,807 → Kuma jahaafi dhibba saddeetiifi torba.

d. 984 → Dhibba sagaliifi saddeettamii afur.

5. a. 748 b. 2,709 c. 8,037

1.2 Baay’attoota 1,000, 10,000 fi 100,000

Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa: Xumura barnoota matadure kanaa booda, barattoonni:
• baay’attoota 1,000 kanneen hamma 1,000, 000tti jiran ni himu.
• baay’attoota 10,000 kanneen hamma 1,000,000tti jiran ni himu.
• baay’attoota 100,000 kanneen hamma 1,000,000tti jiran ni himu.
Meeshaalee Deeggersa Barnootaa : Gabatee baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000
Jechoota ijoo: Baay’attoota, Baay’attoota walitti ida’uu,
Baay’attoota walirraa hir’isuu, Baay’attoota waliin madaaluu
Mala Baruu Barsiisuu
▪ Barattoonni gareen ta’anii akkaataa isaan itti baay’attoota 1000 argachuu danda’an
irratti akka shaakalan haala mijeessuu.

3
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

▪ Barattoonni qofa qofaa isaanii ta’anii akkaataa isaan itti baay’attoota 10,000 argachuu
danda’an irratti akka shaakalan haala mijeessuu.
▪ Akkaataa itti baay’attoota 100,000 argachuu danda’an akka hubatan taasisuuf haala
mijeessuu.
▪ Barattoonni akkaataa baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 walitti ida’uufi walirraa
hir’isuu danda’an irratti haala mijeessuu.
▪ Akkaataa barattoonni baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 walmadaalchisuufi
tartiibessuu danda’an akka shaakalan gargaaruu.
▪ Fakkeenya kenname hubachuu isaanii dhugoomfachuu (mirkaneeffachuu)
Iyyaafannoo
➢ Barattoonni waan baratan irratti haalaan hubannoo argachuu isaanii addaan
baafachuu.
➢ Baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 akka barbaadan gaafachuun madaaluu.
➢ Baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 kan ida’amni isaanii 1000,000 hincaalleefi kan
hir’isaan hir’ataa hincaalle akka walitti ida’anii fi walirraa hir’isan gaafachuun
madaaluu.
➢ Baay’attoota 1000 akka walmadaalchisaniifi tartiibessan gaafachuu.
➢ Baay’attoota 10,000 akka walmadaalchisaniifi tartiibessan gaafachuu.
➢ Baay’attoota 100,000 akka walmadaalchisaniifi tartiibessan gaafachuu.
➢ Deebii gocha 1.2 barattoonni gareen ta’anii akka hojjetaniif haala mijeessuu.

Deebii gocha 1.2

Kanneen armaan gadii baay’isi.
a. 1000 b. 10,000 c. 100,000
d. 2,000 e. 20,000 f. 200,000
kan hafan akkasumatti itti fufuun hijjetemu.
Deebii Gilgaala 1.2
Baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 argachuuf lakkoofsicha:1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 8, 9 baay’isna.
1. Baay’attoota 1000 kan ta’an: a, b, c, d, e, f baay’attoota 1000ti.
Baay’attoota 10,000 kan ta’an: b, c. e, f baay’attoota 10,000ti.
Baay’attoota 100,000 ta’an: b , f baay’attoota 100,000ti.

4
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

2. Gabatee baay’attoota 1,000, 10,000 fi 100,000

× 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1000 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000

10,000 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 80000 90000

100,0000 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000 900000

3. Mindaan adde Tolashii ji’a tokkoon argatan qarshii 4,000 waan ta’eef,
a. Mindaan addee Tolashii kan ji’oota lamaa qarshii 8,000 ta’a.
b. Mindaan addee Tolashii kan ji’oota shanii qarshii 20,000 ta’a.
c. Mindaan addee Tolashii kan ji’oota kudhanii qarshii 40,000 ta’a.
4. Obbo Gammachuun re’oota saddeet bituuf qarshii 24,000 isaan barbaachisa.

1.3 Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 jiran

Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa: Adeemsaafi xumuraa barnoota mata dure kanaa booda barattoonni:
• baay’attoota 1000 fi lakkoofsota hundaa hamma 10,000 tti jiran
walitti ni ida’uu.
• baay’attoota 10,000 fi lakkoofsota hundaa hamma 100,000 tti jiran
walitti ni ida’uu.
• baay’attoota 100,000 fi lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran walitti
ni ida’uu.
Meeshaalee Deeggersa Barnootaa: Gabatee gatii bakkaa argisiisuu
Mala Baruu Barsiisuu
Barattoonni gabatee baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 akka qopheessan gargaaruu.
Barattoonni baay’attoota 1000, 10,000 fi 100,000 lakkoofsota hundaa kennamanirratti
ida’uu akka shaakalan haala mijeessuu.
Barattoonni lakkoofsota hundaa hamma1,000,000 dubbisaniifi barreessan gargaaru.
Fakkeenyota kennaman hordofuun hojjechuu akka shaakalan mijeessuu.
Hojii daree gilgaala keessaa filanii kennuu.
Barattoonni gaaffii sodaa malee akka gaafatan jajjabeessuu.
Barnoota mata- duree kanaa guduunfaan xumuruu.

5
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Iyyaafannoo
➢ Barattoonni waan baratan haalaan hubannoo argachuu isaanii addaan baafachuuf,
➢ Lakkoofsota hundaa akka baay’attoota 1,000 tti ida’an gaafachuu.
➢ Lakkoofsota hundaa akka baay’attoota 10,000 tti ida’an gaafachuu.
➢ Lakkoofsota hundaa akka baay’attoota 100,000 tti ida’an gaafachuu.
➢ Lakkoofsa hundaa hamma 1,000,000’tti jiran akka dubbisanii fi barreessan gaafachuu.
➢ Hojii daree, hojii manaafi gaaffiilee shaakala dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
Deebii gocha 1.3
a. 3,000 b. 29,000 c. 100,000 d. 11,000 e. 70,000 f. 140,000
Deebii Gilgaala 1.3
1. a. 7,000 b. 15,000 c. 17,000 d. 26,000 e. 110,000
f. 800,000 g. 500,000 h. 900,000 i. 1,000,000

2. b. 3,987 c. 13,476 d. 11,723

3. a. 20,967 c. 127,278 d. 165,156

4. a. 114,250 b. 500,000 d. 917,227

1.4 Gatii Bakkaa Lakkoofsota Dijiitoota Ja’a qabanii

Wayitiin Kenname: 5
Gahumsa: Adeemsaafi xumuraa barnoota mata dure kanaa booda barattoonni:
• lakkoofsota dijiitii ja’a qaban gatii bakkaa isaaniitiin ni ibsu.
• gatii bakkaa sirna lakkoofsota hundee kudhanii ibsuu akkasumas, lakkoofsa hundaa
bakka buusuufi waliin madaaluu ni danda’uu.
Meeshaalee Deeggarsa Barnootaa: Gabatee gatii bakkaa lakkoofsotaa
Jechoota ijoo: Gatii bakkaa, Bakka lakkoofsotaa, Gabatee gatii bakkaa lakkoofsaa
Mala Baruu Barsiisuu
▪ Gabatee gatii bakkaa lakkoofsota isaaniin ibsuu akka shaakalan gargaaruu.
▪ Gabatee gatii bakkaa akka ofiin qopheessan haala mijeessuufii.
▪ Gocha 1.4 akka gareen hojjetan gargaaruu.
▪ Barattoonni akka gaaffii gaafataniifi hirmaannaa godhan kakaasuu.
▪ Fakkeenya akka haalaan hubataniifi gaaffii dabalataa hojjechuu.
▪ Hojii dareefi hojii manaa hojjechiisuufi mata duree kana guduunfaan xumuruu.

6
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Iyyaafannoo
➢ Barattoonni waan baratan haalaan hubannoo argachuu isaanii addaan baafachuufi
lakkoofsota kennaman gatii bakkaa lakkoofsotaa akka ibsan gaafachuun madaaluu.
➢ Hojii garee barattootni gareen ta’anii akka hojjetaniif haala mijeessuufi kennuuf.
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
Deebii Gocha 1.4
a. 519,762 keessatti :
Gatiin bakkaa kuma dhibbaati 5, Gatiin bakkaa kuma kudhanii 1, Gatiin bakkaa
kumaa 9, Gatiin bakkaa dhibbaa 7, Gatiin bakkaa kudhanii 6fi . Gatiin bakkaa tokkee
2 dha.
b. 786,234 keessatti kumni dhibbaa 7 tu jira.
c. 817,529 keessatti kumni dhibbaa 8 fi kumoota 7 tu jira.
Deebii Gilgaala 1.4
1. Lakkoofsota Bakka kumaa dhibbaa bakka kumaa
a. 594,678 5 4
b. 123,906 1 3
c. 894,237 8 4
d. 701,202 7 1
2.
Bakka Bakka Bakka Bakka Bakka Bakka
Lakkoofsota
kuma kuma kumaa dhibbaa kudhanii tokkee
hundaa
dhibbaa kudhanii
a. 256,431 2 5 6 4 3 1

b. 929,017 9 2 9 0 1 7

c. 435,986 4 3 5 9 8 6

7
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

1.5 Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000tti Jiran

Walmadaalchisuufi Tartiibessuu
Wayitiin Kenname: 4
Gahumsa: Adeemsafi xumura barnoota mataduree kanaa booda, barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran waliin ni madaaluu,
ni tartiibessuu.
Jechoota Ijoo: Walmadaalchisuu, Tartiibessuu.
Meeshaalee Deeggersa Barnootaa
Boronqii halluu adda addaa qabufi ulee dheerina adda addaa qabu.
Mala Baruu Barsiisuu
▪ Barattoonni lakkoofsota kennaman walmadaalchisuu akka shaakalan gargaaruu.
▪ Barattoonni lakkoofsota kennaman xiqqaa irraa gara guddaatti akka tartiibessan haala
itti shaakalan mijeessuu.
▪ Lakkoofsota kennaman guddaa irraa gara xiqqaatti tartiibessuu haala itti shaakalan
mijeessuu.
▪ Lakkoofsota kennaman lamaan gidduu lakkoofsota jiran (yoo jiraate) barbaadanii
argachuu, akka shaakalan gargaaruu. Barattoonni cimdii cimdiin ta’anii lakkoofsota
kennaman akka walmadaalchisaniifi tartiibessan haala mijeessuu.
▪ Fakkeenyota kitaaba barataa keessatti kennaman haalaan akka hubatan gargaaruu.
Barattoonni akka gaafachuufi deebisuu danda’an haala mijeessuu.
▪ Hojii daree fi hojii mana kennameef sirriitti hojjechuu isaanii hordofuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan irratti haalaan hubannoo argachuu isaanii mirkaneeffachuuf:
➢ Lakkoofsota dijiitii ja’a qaban akka waliin madaalan gaafachuu.
➢ Lakkoofsota dijiitoota hamma ja’aatti qaban erga waliin madaalanii booda:
xiqqaa irraa gara guddaatti akka tartiibessan gaafachuu.
guddaa irraa gara xiqqaatti akka tartiibaan ka’aan gaafachuu.
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
Deebii Gocha 1. 5
1. a. 804 irra xiqqaa 864 ti yookiin 864 tu caala
b. 34,587 irra xiqqaa 34,987ti yookiin 34,987 tu caala.
c. 546,397 irraxiqqaa 546,499 ta,a

8
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

2. Lakkoofsota keessaa xiqqaan 457 fi guddaan ammoo 752,496 dha.

Deebii Gilgaala 1.5
1. a. Mana kudhanii b. Mana kuma kudhanii c. Mana tokkee
d. Mana kuma kudhani e. Mana kudhanii f. Mana kudhanii
g. Mana tokkee h. Mana dhibbaa i. Mana kuma kudhanii
2. a. > b. >
c. > d. =
e. < f. <
3. a. Soba b. Soba c. Soba d. Dhugaa
4. Waggaa lammaffaa keessatti oomisha xiqqaa argate.
Deebii Gocha 1.6
a. Lakkoofsi xiqqaan 645,239 fi guddaan 645,285 ta’a.
b. Lakkoofsi xiqqaan 699,817 fi guddaan 948,751,285 ta’a.
Deebii Gilgaala 1.6
1. Lakkoofsa Xiqqaan Lakkoofsa Guddaan
a. 124,987 674,302
b. 564,978 781,190
c. 774,942 787,768
d. 899,452 965,215

2. Tartiibni guddaa irraa gara xiqqaatti

a. 7,420 6,342 5,367

b. 832,941 756,143 687,999

c. 86,548 564,321 500,625

d. 670,112 621,800 599,834

e. 5,967 5,420 5,324

f. 999,992 977,888 899,999

3. a. 457,457, 457,458 fi 457,459 b. 870,763, 870,764, 870,765 fi 870,766

c. 793,002 fi 793,003 d. 483,215, 483,216 , 483,217, 483,218 fi 483,219
e. 879,999 fi 880,000 f. 989,000 fi 989,001

9
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

1.6 Lakkoofsota Walitti Siqsuun Tilmaama Dhiyoon Ibsuu

Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa: Adeemsaafi xumura barnoota boqonnaa kanaa booda barattoonni:
• lakkoofsota walitti siqsuun ni tilmaamuu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran gara gatii bakkaa kudhanii,
dhibbaa, kumaa, kuma kudhaniifi kuma dhibbaatti ni siqsu.
Jechoota ijoo: Gatii bakkaa, Tilmaama dhiyoo, Siqsuu, Mallattoo tilmaama dhiyoo.
Meeshaalee Deeggersa Barnootaa: Gabatee gatii bakkaa lakkoofsotaa
Mala Baruu Barsiisuu
Tilmaama dhiyoon jireenya dhala namaa keessatti:
• baay’ina uummataa ibsuu irratti gargaaruu.
• baay’ina horii godina tokko keessa jiran ibsuu irratti cimsuu.
• fageenya magaalaa guddoo godinaalee lama gidduu jiru ibsuu.
• dheerina muka guddaa tokkoo ibsuu.
mallattootti gargaaramanii tilmaam dhiyoo akka ibsan gargaaruu.
lakkoofsota mallattoo tilmaama dhiyootti gargaaramanii akka gara gatii bakkaa
kudhanii, dhibbaa, kumaa, kuma kudhaniifi kuma dhibbaatti siqsuu akka
shaakalan gargaaruu.
fakkeenyota kitaaba barataa irratti kennaman akka haalaan hubatan gargaaruu.
hojii garee, gocha 1.7 fi 1.8 akka gareen ta’anii hubatan gargaaruu.
hojii daree kennuufi raawwii isaanii hordofuu.
hojii mana gilgaala 1.7 fi 1.8 keessaa kennuun deebii isaanii hordofuu.
barattoota akka gaafatanii fi akka deebisan carraa kennuufii.
barnoota mata dure kanaa guduunfaan xumuruu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubannoo argachuu isaanii mirkaneeffachuuf:
➢ lakkoofsota hundaa gatii bakkaa gatii bakkaa tilmaama dhiyoo gatii bakkaa kudhanii,
dhibbaa, kumaa, kuma kudhaniifi kuma dhibbaatti akka siqsan gaafachuun deebii
isaanii walmadaalchisuufi duub deebii kennuu.
➢ mallattoo tilmaama dhiyootti gargaaramuu danda’uu isaanii mala adda addaan
mirkaneeffachuu.
➢ hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.

10
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

➢ raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.

Deebii Gocha 1.7
1. Lakkoofsi 15 caalatti gara 20 tti dhiyaata.
2. Lakkoofsi 436 caalatti gara 400 tti dhiyaata.
3. Lakkoofsi 7,847 caalatti gara 8,000 tti dhiyaata.
4. Lakkoofsi 7,496 caalatti gara 7,000 tti dhiyaata.
Deebii Gilgaala 1.7
1. a. 70 b. 370 c. 990 d. 5,670
e. 67,910 f. 455,780 g. 982,470 h. 784,620
2. a. 400 b. 3,600 c. 14,700 d. 74,300
e. 697,500 f. 995,200 g. 891,500 h. 365,800
3. a. 7,000 c. 9,000 e. 46,000 g. 88,000
b. 343,000 d. 978,000 f 642,000 h. 658,000

4.
Lakkoofsota Gatii bakkaa Gatii bakkaa Gatii bakkaa
hundaa kumaatti siqsi dhibbaatti siqsi kudhaniittii siqsi
a. 25,768 26,000 25,800 25,770

b. 75,195 75,000 75,200 75,200

c. 612,347 612,000 612,300 612,350

d. 549,681 550,000 549,700 549,680

e. 744,293 744,000 744,300 744,290

f. 973,824 974,000 973,800 973,820

Deebii Gocha 1.8

1. Gara 50,000 tti siqa. 3. Gara 800,000 tti siqa
2. Gara 90,000 tti siqa 4. Gara 700,000 tti siqa.
Deebii Ggilgaala 1.8
1. a. Gara 50,000 tti siqa b. Gara 80,000 tti siqa .
c. Gara 240,000 tti siqa d. Gara 570,000 tti siqa
e. Gara 990,000 tti siqa.

11
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

2. a. Gara 100,000 tti siqa c. Gara 700,000 tti siqa

b. Gara 300,000 tti siqa d. Gara 800,000 tti siqa
e. Gara 1,000,000 siqa

3. Lakkoofsota Gatii bakkaa Gatii bakkaa

Hundaa kuma dhibbaatti siquu kuma kudhaniitti siquu

a. 234,780 200,000 230,000

b. 679,188 700,000 680,000

c. 415,679 400,000 420,000

d. 804,951 800,000 800,000

e. 991,882 1,000,000 990,000

12
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 2
IDA’UUFI HIR’ISUU LAKKOOFSOTA HUNDAA
Wayitiin Kenname: 14
Bu’aalee Barachuu: Adeemsaafi xumuraafi barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma1,000,000 akkaataa itti ida’aniifi hir’isan ni hubatu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran walitti ni ida’uu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran walirraa ni hir’isuu.
• ida’uufi hir’isuu lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiruufi jireenya isaanii
keessatti itti fayyadamu.
Seensa
Boqonnaa tokko keessaatti barattoonni lakkoofsota hundaa hamma baay’attoota
1,000, 10,000 fi 100,000 baay’ataan isaanii 1,000,000 hincaalle barataniiru. Lakkoofsota
hundaa hamma 1,000,000 tti jiran walmadaalchisuufi tartiibessuu barataniiru.
Boqonnaa kana keessatti immoo lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran ida’uufi hir’is
uu lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran irratti bal’inaan ni barattu.

2.1 Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000tti Jiran Ida’uu

Wayitiin Kenname: 4
Gahumsa: Xumuraafi adeemsa barnoota mata dure kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000tti jiran walitti ni ida’uu.
Seensa
Mata dure kana keessatti xiyyeeffannoo guddaan kan kenname walitti ida’uu lakkoofsota
hundaa hamma 1,000,000 tti jiran ta’ee, barattoonni lakkoofsota kennaman walitti ida’uu
akka haalaan hubatan gochuun barbaachisaadha.
Jechoota ijoo: Ida’ama, Amala jijjiirraa iddoo
Mala Baruu barsiisuu
Barattootni lakkoofsota walitti fiduu (10 argachuuf)fi addaan qoodan lakkoofsota
hundaa akka ida’an qajeelchuu.Fakkeenyaaf, 7 + 9 = 6 + 1 + 9 = 6 + 10 = 16 ta’a.
Barattootni gatii bakkaa ida’uu lakkoofsota hundaatiin akka walqabsiisan gargaaruu.
Barattoonni lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran baay’attoota 1000, 10,000
fi 1,000,000 ida’uu barachuu isaanii yaadachiisuuf fakkeenya tokko itti argisiisuu .

13
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Fakkeenyaaf: 86,547 + 40,000

Furmaata
86,547 + 40,000 = 80,000 + 6,000 + 500 + 40 + 7 + 40,000
= 80,000 + 40,000 + 6,000 + 500 + 40 + 7
= 120,000 + 6547 = 126,547
Barattootni kurneewwan walitti ida’uu, tokkeewwan walitti ida’uu, kurneefi tokkee
walitti ida’uu akka walitti makkan gargaaruu.Fakkeenyaaf: 56 + 48 = 54 + 50 = 104
Barattootni lakkoofsota mijataa fayyadamuun akka bakka buusan gargaaruu.
Fakkeenya: 56 + 48 = 56 + 50 − 2 = 106 − 2 = 104
Gocha 2.1akka gareen ta’anii hojjetaniif haala mijeessuufi barattoota keessaa akka
hojjatan gargaaruu.
Gatii bakkaa gargaaramanii lakkoofsota lama walitti akka ida’aniif gargaaruu.
Fakkeenya kennamu akka haalaan hubataniif gargaaruu.
Pirobileemota jechaa akka furuu danda’aniif haala itti shaakalan mijeessuu.
Barattootni hir’isuu lakkoofsota walfakkaataa hir’ifamaafi hir’ataa irratti ida’uun hir’ifamaa
gara kurneewwaaniitti sirreessu.
Fakkeenyaaf: 65 − 45 = (65+5) − (45+5)
= 70 − 50 = 20
Fakkeenyota kennaman barattoonni haalaan hubachuu akka danda’aniif gaaffii dabalataa
kennuun hirmaannaa isaanii cimsuu.
Barattootaaf guduunfaa mata dure kanaa kennuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf:
➢ Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 kennaman walitti ida’uu danda’uu isaanii gaafachuu.
➢ Gaaffilee amaloota jijjiirraa iddoofi hammattuu kan ida’uu akka hubatan gaafachuu.
➢ Pirobileemota jechaa akka hojjetan gaafachuu.
➢ Hojii barattootaa daawwachuu, battallee kennuu
➢ Barachuu barattootaa fooyyeessuuf yaad deebii ijaaruu kennuu.
Gocha 2.1
➢ barsiistuun/saan barattoonni gareen gocha kana akka hojjetan haala mijeessuu.
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennaa.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.

14
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Deebii Gilgaala 2.1

1. a. 8,968 c. 38,987 e. 989,877
b. 1,976 d. 898,879 f. 899,999
2. Walumaagalatti bunni gabaaf dhiyaate kiiloogiraama 8,442 ta’a.
3. Obbo Fiixaan walumaagalatti midhaan kiiloogiraama 689 oomishan.
Xumura irratti guduunfaan mata dure kanaa kennuun gaarii ta’a.
Deebii Goch 2.2
a. 152 b. 1321 c. 11,100
Deebii Gilgaala 2.2
1. a. 1,342 b. 47,265 c. 17,000
d. 56,449 e. 92,429 f. 92,256
g. 63,210 h. 574,353 i. 999,999
Xumura irratti guduunfaan mata duree kanaa kennuun gaarii ta’a.
2. a. 1,312 b. 4,356 c. 10,814 d. 41,992
e. 80,730 f. 112,854 g. 49,419 h. 972,702

2.2 Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 tti Jiran Hir’isuu

Wayitiin Kenname: 4

Gahumsa : Adeemsaafi xumuraa barnoota mata dure kanaatti barattoonni:

• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran walirraa ni hir’isuu.
Jechoota Ijoo: Hir’isuu
Mala Baruu Barsiisuu
Barattoonni keessa deebi’uun lakkoofsota hundaa hamma 10,000 tti jiran akka
walirraa hir’isuu shaakalan haala mijeessuu.
Barattoonni cimdii cimdii ta’anii lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran akka
walirraa hir’isuu gilgaala 2.3fi gilgaala 2.4 gola keessatti akka shaakalan taasisuu.
Lakkoofsota hundaa abbaa dijiitii lamaa kaasee hanga dijiitii ja’atti jiran lakkoofsota
lama walirraa hir’isuu akka gonfatan hiriyyoota isaanii gaafachuun haala itti
shaakalan mijeessuu.
Fakkeenyota kitaaba barataa keessa jiran haala itti hubachuu danda’aniifi itti
gargaaraman mijeessuu.

15
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Hojiin daree gilgaala 2.3fi gilgaala 2.4 keessaa filatamee akka kennamuufi sirraa’u
gochuu. Akkasumas, duub deebii akka kennamuuf haa ta’u.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubannoo argachuu isaanii addaan baafachuuf gahumsi
barachuu yoo xiqqaate gonfatamu qabu bira gahuuf:
➢ Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000tti jiran keessaa gaaffilee muraasa fudhachuun
Barattoonni akka walirraa hir’isan gaafachuu.
➢ Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 kennaman walirraa hir’isuu danda’uu isaanii
gaafachuu.
➢ Lakkoofsota kennaman tooftaalee garaagaraan akka walirraa hir’isan gaafachuu.
➢ Gocha 2.3 fi gocha 2.4 barsiistuun yookiin barsiisaan barattoonni gareen kana
Hojjetan haala mijeessuu.
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
Deebii gochaa 2.3
a. 111 b. 1114 c. 520,223
Deebii Gilgaala 2.3
1. a. 9 b. 63 c. 242
d. 2,123 e. 27,310 f. 161,100
2. a. 2423 b. 6,042 c. 2,116
d. 147 e. 10,510 f. 1,105
Xumura irratti guduunfaan mata dure kanaa kennuun gaarii ta’a.
Gocha 2.4 Barsiistuun yookiin barsiisaan barattoonni gareen gocha kana akka hojjetan
haala mijeessuu.
Deebii Gilgaala 2.4
a. 622 – 483 = 139 kanarraa 4 83 + 139 = 622 ta’a.
b. 5,536 – 4,789 = 747 kanarraa 4,789 + 747 = 5,536 ta’a.
c. 90,007 – 998 = 89,009 kanarraa 998 + 89,009 = 90,007 ta’a
d. 25,365 – 17,486 = 7,879 kanarraa 17,486 + 7,879 = 25,365 ta’a
e. 63,042 – 34,857 = 28,185 kanarraa 34,857 + 28,185 = 63,042 ta’a
f. 374,213 – 185,444 = 188,769 kanarraa 185,444 + 188,769 = 374,213 ta’a
g. 765,121 – 98,784 = 666,337 kanarraa 98,784 + 666,337 = 765,121 ta’a
h. 653,351 – 486,573 = 166,778 kanarraa 486,784 + 166,778 = 653,351 ta’a.

16
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

i. 966,424 – 89,957 = 876,467 kanarraa 89,957 + 876,467 = 966,424 ta’a

Xumura irratti guduunfaan mata duree kanaa kennuun gaarii ta’a.
2.3 Lakkoofsota Hundaa 1,000,000 fi olii Ida’uufi Hir’isuu
Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa: Adeemsaafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 olii walitti ni ida’u.

• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 olii walirraa ni hir’isu.

Mala Baruu Barsiisuu

Lakkoofsota houndaa 1,000,000 fi ol ta’an lakkaa’uu, ida’uufi hir’isuu irratti haaluma kan
lakkoofsota hundaa miiliyoonaa gadii hojjetameen akka lakkaa’aniifi qooyyaban
shaakalsiisuu barbaachisa.
Iyyaafannoo
Lakkoofsota houndaa 1,000,000 fi ol ta’an lakkaa’uu, ida’uufi hir’isuu irratti haaluma kan
lakkoofsota hundaa miiliyoonaa gadii iyyaafataman fayyadamuun barbaachisaa ta’a.
Deebii gilgaala 2.5

1. a. 7,000,000 b. 8,644,086
c. 21,692,884 d. 100,980,459
2. a. 3,000,000 b. 1,201,124
c. 1,901,019 d. 11,097,111

2.4 Pirobileemota Qabatamaa Jiruufi Jireenyaa Ida’uufi

Hir’isuu Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran Irratti
Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa: Adeemsaafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiran fayyadamuun gaaffilee ida’uufi
hir’isuu jiruufi jireenyaan walqabatan furuu.
Mala Baruu Barsiisuu
Hariiroo ida’uu fi hir’isuun waliin qaban cimdii cimdiin ta’anii haala itti yaadatan mijeessuu.
Barattoonni keessa deebi’uun lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran
ida’uufi walirraa hir’isuu pirobileemota jiruufi jireenya isaaniin walqabatan
akka shaakalan haala mijeessuu.
Hojiin daree gilgaala 2.3 keessaa filatamee akka kennamuufi sirraa’u gochuu.

17
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubannoo argachuu isaanii addaan baafachuuf gahumsi
barachuu yoo xiqqaate gonfatamu qabu bira gahuuf:
➢ Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000tti jiran keessaa gaaffilee jiruufi jireenyaa
isaanii wajjiin walqabatan barattoonni akka ida’anfi walirraa hir’isan gaafachuu.
➢ Lakkoofsota kennaman tooftaalee garaagaraan ida’anfi walirraa hir’isan gaafachuu.
Fakkeenyaaf: Obbo Dhaabaan qotiyyoo tokko qarshii 45,600 bitanii,qarshii 51,200 tti
gurguran. Bu’aan obbo Dhaabaan argatan qarshii meeqa?
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
Deebii Gilgaala 2.6
1. Obbo Gaaddisaan re’ee tokko, hoolaa tokkofi meeshaa manaa qarshii 5,745 tiin bitan.
2. Bu’aan obbo Gaarumaan argatan qarshii 9,000 dha.
3. Biqiltoota gosa biroo immoo 68,988 tu.
4. Gatiin sangaafi mirgoo tokko qarshii 79,000 ta’a.
5. Obbo Roobaleen bu’aan argatanqarshii 1,250 dha.
6. Manneen barnotaa sadan waliigala barattoota 7,605 qabu.
7. Aaddee Bariiteef qarshiin hafeef 324,244 dha.
8. Baay’inni dubaraa kan dhiiraa irraa 819 caala.

18
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 3
BAAY’ISUU LAKKOOFSOTA HUNDAA
Wayitii kenname: 18
Bu’aalee Barachuu: Adeemsafi xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• baay’attoota 100, 1,000 fi 10,000 lakkoofsa dijiitii 1’n ni baay’isuu.
• lakkoofsota hundaa hamma1,000,000 jiran lakkoofsota dijiiti 1’n ni baay’isuu.
• lakkoofsota hundaa hamma1,000,000 jiran lakkoofsota dijiitii 2’n ni baay’isuu
• baay’attoota lakkoofsota hundaa hamma 1000 jiran jiruufi jireenya keessatti
hojiirra ni oolchuu.
Seensa
Jireenya keenya guyyaa guyyaa keessatti qooyyaba baay’isuu ni gargaaramna.
Fakkeenyaaf, yeroo qalamaafi dabtara bitannu, nyaata bitannu, yeroo uffata bitannu,
akkasumas, hojii yeroo hojjennu yeroo inni nutti fudhatu madaaluuf lakkoofsota beekuun
barbaachisaadha. Kanaafuu, beekumsi lakkoofsota hundaa waliin baay’isuu barbaachisaa
dha.
Boqonnaa kana keessatti mata dureefi qabiyyeen barataman kanneen armaan gadiiti.
▪ Lakkoofsota dijiitii tokko tokko qabaniin baay’attoota 100 baay’isuu.
▪ Baay’attoota 1000 lakkoofsota hamma 1,000,000 lakkoofsota1-9 tti jiraniin baay’isuu
▪ Baay’isuu lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 tti jiran lakkoofsota 1-9’n baay’isuu
▪ Baay’attoota 100 fi 1,000 hamma 1,000,000 jiran lakkoofsa dijiitii lamaan baay’isuu.
Meeshaalee Deeggarsa Barnootaa
Boqonnaa kana barsiisuuf meeshaalee gargaaran keessaa kan armaan gadii tuqamu ni
danda’u.
▪ Gabatee baay’attota 100 fi 1000 of keessatti qabatan.
▪ Muka mummuramaa walitti hidhame, qarshii nootii 10, 100 fi 200, qorkiiwwan.
▪ Filaash kaardii qooyyaba baay’isuu adda addaa agarsiisan.
▪ Taatoo/chaartoota akkaataa itti lakkoofsota waliin baay’isan agarsiisan.
▪ Maarkeerota halluu adda addaa qaban.

19
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

3.1 Lakkoofsota Hundaa Baay’attoota 100, 1,000 fi 10,000

Lakkoofsota Dijiitii Tokkoon Baay’isuu
Wayitiin Kenname: 4
Gahumsa: Adeemsafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa baay’attoota 100, 1,000 fi 10,000 jiran lakkoofsota abbaa dijiitii
1’n ni baay’isuu.
Seensa
Mata duree kana keessatti baay’attoota 100 hamma 10,000 tti jiran adda baasanii ibsuufi
baay’attoota 100,1000,10,000 lakkoofsota dijiitii tokko tokko qabaniin baay’isuu akka
danda’an baratu
Jecha Ijoo: Baay’attoota, Baay’isaa,Baay’ataa,Baay’ifamaa
Mala Baruu Barsiissuu
▪ Jalqaba baay’attoota 10 kanneen 100 gadi ta’an irratti paatarnii baay’ataan itti argamu
akka ofii tilmaamanfi hubatan gochuufi shaakalsiisuu.
Fakkeenya: 1 × 10 = 10 3 × 10 = 30 7 × 10 = 70
2 × 10 = 20 4 × 10 = 40 9 × 10 = 90
Yaada bu’uuraa isaan beekuu qaban :
i. paatarnichi manni tokkee baay’attoota kanaa yeroo mara 0 ta’uu hubachuu qabu
ii. yoo 0 tursiisne baay’ataan argamu kan lakkoofsichafi mana kudhaniifi 10 ta’uu.
Barsiistuun/ Barsiisaan itti himuu irra karaa itta agarsiisuun barattoonni ofii isaanii akka
xiinxalanii bira gahan gaaffii gara garaa gaafachuun shaakalsiisuu qaba.
Barsiisaa/barsiistuu, gocha armaan olii baay’attoota 10 argachuuf gargaaramtan
baay’attoota 100 argachuuf dabaltee raawwachuun akka barattoonni yommuu 100
lakkoofsa kamiinuu baay’ifnu paatarnii baay’ataa irratti uumamu akka ofii bira gahan
jajjabeessuun daandii itti agarsiisuu qabda.
Kan baay’ataa 1000 hojjechuuf akka isaan otoo bira gahaniif haala mijeessuu
1 × 100 =100 2 × 100 = 200 3×100 = 300
6 × 100 =____ 1 ×100 = ___ 9× 100 = ____
Haaluma kanaa 7 × 10 = ____ 7 × 100 = ___ 7× 1000 = ____
Paatarnii baay’ataa ittiin argamu hubachuu isaanii erga mirkaneeffannee booda hirmaattota
bakka waljijjiiruun akka baay’isan taasisaa.
Fakkeenyaaf፡ 2 × 100 =___ fi 100 × 2 = ____

20
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Fakkeenya kenname kanaaf isa kitaaba barattootaa irratti kenname akkasumas, gocha akka
hojjetanii fi akka irratti mari’atan erga ta’ee booda deebiin isaan kennan sirrii ta’uun isaa haa
mirkanaa’uu.
Iyyaafannoo
Barsiisaan/ barsiistuun tooftaa ofii isaan gargaaramuu danda’uun akkuma jirutti ta’ee, yoo
barattoota keessaa hammi ta’an ka’anii hojii isaanii gabatee gurraacharratti akka agarsiisan
godhan gaariidha.
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
Gaaffilee Madaallii
1. 5 × 4 = 2 0 2. 3 × 3 = ___ 3. 2 × 3 = ___
50 × 4 = ___ 30 × 3 = ___ 20 × 3 = ____
500 × 4 = ___ 300 × 3 = ___ 200 × 3 = ____
5000 × 4 = ___ 3000 × 3 = ___ 2000 × 3 = ____
50000 × 4 = ___ 30000 × 3 = ___ 20000 × 3 =_____
Gaaffilee kana gargaaramuun erga yaanni isaa galuufii isaa mirkaneeffannee booda gilgaala
3.1 hojii manaa kennuufii dha. Hojii manaa isaanii hojjechuu isaanii hordofnee erga
mirkaneessinee booda kan isaanitti cime yoo jiraate barattoonni sirriitti galeef akka ibsaniif
godhi. Isa booda barsiisaan guduunfaa kennuu danda’a. Barattoota fedhii addaa qaban adda
baasanii gargaarsa addaa gochunis akka hin dagatamne.
Deebii Gocha 3.1
1. Barsiistuu/barsiisaa gabatee baay’suu kenname akka dubbisan deegaraa.
2. 100, 200, 300, -, -, - , 900 3. 1000, 2000, 3000, -, -, -, 9000
Gaaffii hafe haaluma walfakaatuun hojechuun haala mijeessuufi gargaaruu.
Deebii Gilgaala 3.1
a. 700 b. 8,000 c. 6,000 d. 1,800
e. 10,000 f. 1,500 g. 9000 h. 3,200

21
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

3.2 Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran Lakkoofsota

Dijiitii Tokkoon Baay’isuu
Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa: adeemsafi xumuraa barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
▪ lakkoofsota hundaa hamma1,000,000 jiran lakkoofsota dijiitii 1’n ni baay’isuu.
Seensa
Mata duree kana jalatti baay’attoota 1000 hamma 1,000,000 tti jiran lakkoofsota abbaa
dijiitii tokkoon baay’isuudhaan baay’ataa isaanii shallaguu ni barattu.
Mala Baruu Barsiisuu
Lakkoofsota hundaa kennaman lakkoofsota dijiitii tokko tokko qabaniin baay’isuu
akka shaakalan tooftaa adda addaan gargaaruu.
Fakkeenya kennaman akka hubataniif fakkeenyota dabalataa akka shaakalan gochuu.
Gilgaala keessaa waan hingalleef barattoonni akka gaafatan carraa kennuufii.
Gareedhaan ta’ani gilgaala 3.2 gaaffii 1ffaa keessaa a fi c hojjetanii akka agarsiisan
gochuu.
Gilgaala 3.2 gaaffii 1ffaa keessaa b, d fi f hojii daree kennuufi sirreessuu
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf:
➢ baay’attoota lakkoofsotaa 1,000,000 gadii kanneen abbaa dijiitii tokkootiin
baay’isanii akka himan gaafachuu.
➢ gilgaala 3.2 keessaa barattoonni akka gareen hojjetan taasisuu.
➢ xumura irratti guduunfaan mata-duree kanaa kennuun gaarii ta’a.
➢ hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
A. Tooftaa Gatii Bakkaa Qoqqooduun Baay’isuu
Barsiisonni mala qoqqoodanii baay’isuu otoo hin eegaliin barattoonni lakkoofsota digiitii
garagara qaban diddiriirsanii barreessuu danda’uu isaanii mirkaneeffadhu. Yoo rakkoon
jiraate innu dursa furamuu qaba,
Fakkeenyaaf: 8 × 365 = 8 × ( 300 + 60 + 5).
= (8 × 300) + (8 × 60) + (8 × 5). Maaliif akka ta’e gaafachuun shaakalsiisuu
Diddiriirsinee baay’isuun dhuma irraati bay’attoota mara walitti ida’uun baay’ataa waliigalaa
argachuu akka qabnu hubachiisuu, deeggaruu.

22
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala kana kan fayyadamnuuf lakkoofsa guddaa sana baay’isuu irra caccabsinee salphaatti
baay’ataa argachuu akka ta’e hubachiisuu.
Yeroo diddiriirsinu mana manaan yookiin immoo baay’attoota 10, 100, 1000 fi kan biroos
fayyadamuun baay’ataa argachuu kan dandeenyu akka ta’e fakkeenyota adda addaa
fudhachuun shaakalsiisuu qabna.
Fakkeenyota kitaaba barattootaa irra jiru sirriitti akka ilaalan deegaruu
Yeroo lakkoofsota waliin baay’isuu dagatamuu hin qabne amaloota 0 tiin baay’isuufi 1’n
baay’isuu qaban hubachiisuu qabna.
Lakkoofsa hundaa a maraaf: 1. a 1=1 a=1 2. a 0 = 0 a=0
Fakkeenya: 6 18 = __ karaa adda addaan baay’isuun akka danda’amu shakalsiisuu.
Deebii Gilgaala 3.2
1. a. 11 5 = ( 10 + 1) 5 = 10 5 + 1 5 = 50 + 5 = 55
b. 22 × 4 = (20 + 2) 4 = 20 4+2 4 = 80 + 8 = 88
c. 87,522 9 = (80,000 + 7,000 + 500 + 20 + 2) 9
= 80,000 9 + 7,000 9 + 500 9 + 20 9 + 2 9
= 720,000 + 63,000 + 4500 + 180 + 18 = 787, 698
d. 73,469 4 = (70,000 + 3,000 + 400 + 60 + 9) 4
= 70,000 4 + 3,000 4 + 400 4 + 60 4 + 9 4
= 280,000 + 12,000 + 1600 + 240 + 36 = 293, 876
e. 7,530 6 = (7,000 + 500 + 30 ) 6
= 7,000 6 + 500 6 + 30 6
= 42,000 + 3,000 + 180 = 45,180
f. 3,943 × 6 = (3,000 + 900 + 40 + 3) 6
= 3,000 6 + 900 6 + 40 6+3 6
= 18,000 + 5400 + 240 + 18 = 23,658
2. a. 24 7 10 7 = 70
10 7 = 70 140
fi 4 7 = 28 168

23
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

b. 30,825 8
10,000 8 = 80,000
10,000 8 = 80,000 240,000
10,000 8 = 80,000
100 8 = 800
100 8 = 800 1600 293,876
10 8 = 80
10 8 = 80 160
5 8 = 40

3. a.

7 12 = 7 10 + 7 2 = 70 + 14 = 84
Kanneen hafan barsiisonni baay’ataa lakkoofsotaa baay’ina dalgeefi olee moodeela baar
fayyadamuun agarsiisuu qabdu.
Deebii gilgaala 3.3

a. 19 × 4 b. 33× 6 c. 83 × 6 d. 97 × 3 e. 75 × 5 f. 90 × 5
19 33 83 97 75 90
+19 +33 +83 +97 +75 +90
38 66 166 194 150 180
+19 +33 + 83 +97 + 75 +90
57 99 249 291 225 270
+19 +33 +83 +75 +90
76 132 332 300 360
+ 33 + 83 +75 + 90
165 415 375 450
+ 33 + 83
198 499

24
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Gaaffilee lammaffaa keessaa hafan akkuma asin olitti hojjettu

2.

3. a. Gatiin lukkuu 6 qarshii 1,392 dha.

b. Gatiin lukkuu 8 qarshii 1,856 dha.
c. Gatiin lukkuu 9 qarshii 2,088 dha.
3.3 Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000 Jiran Lakkoofsota
Dijiitoota Lamaan Baay’isuu
Wayitiin Kenname: 4
Gahumsa: Aeemsaafi xumuraafi barnoota mata dure kanaatti barattoonni:
▪ lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiran lakkoofsa abbaa dijiitii 2’n ni baay’isuu.
Seensa
Mata dure kana keessatti lakkoofsota dijiiti lamaafi sadii qaban kanneen dijiitii tokko
qabaniin baay’isuuf tooftaa qoqqoodanii baay’isuu, gabateedhaan bay’isuu irraan gadee
baay’isuufi mala laatasiin baay’isuu akkaataa fayyadaman ofkeessaa qaba.
Mala Baruu Barsiisuu
Mata duree kana barsiisuu eegalauuf gocha 3.3 irraa eegaluun ni danda’ama.
Barattoonni jechoota dachaa. Dachaafi dacha irra deebii, walakkeessuun maal akka ta’e akka
hubataniif dabalataan fakkeenya Sammuu dadammaqsu kennuu gargaaruu
Baay’isuu beekamaafi salphaa irraa ka’uu.
Tooftaa adda adda fayyadamuun baay’isuu akka shaakalan gargaaruun fedhii isaan keessatti
uumuu
Tooftaa baay’isuu dhiyoo ta’eetti akka shaakalan gargaaruun fedhii isaan keessatti uumuu.
Tooftaa baay’isuu dachaafi walakkeessuun akka shaakalan gargaaruun fedhii isaan keessatti
uumuu.
Tooftaa baay’isuu laatasiin fayyadamuun akka shaakalan gargaaruun fedhii isaan keessatti
uumuu.

25
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf:
➢ baay’attoota lakkoofsotaa 1,000,000 gadii kanneen abbaa dijiitii tokkootiin
baay’isanii akka himan gaafachuu.
➢ Gocha3.3 barattoonni akka gareen hojjetan taasisuu.xumura irratti guduunfaan mata-
duree kanaa kennuun gaarii ta’a.
➢ Gilgaala 3.3 barattoonni akka gareen hojjetan taasisuu.xumura irratti guduunfaan
mata duree kanaa kennuun gaarii ta’a.
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.
c. Irraan gadee baay’isuu
Dura barattoonni lakkoofsota mana isaaniitiin diddiriirsuu akka yaadatan gochuu dha.
Isa booda lakkoofsota dijiitii 2 dijiitii tokkoon irraan gadee akka baay’isan haala
armaan gadii itti agarsiisuudha.
Fakkeenya: 36 5=
kana shallaguuf akka armaan gadiitti hojjenna.
1. Dura warra mana tokkoo lakkoofsa kennameen baay’ifna. Innis 6 5 = 30
yommuu ta’u kurnaan “3” fi tokkoo“0” ta’a.
2. “0” mana tokkotti barreessinee “3” immoo baay’ataa isa mana kudhanii irratti idaana.
3. Lakkoofsa isa mana kudhanii baay’isuu.
Innis 3 5 = 15 yommuu ta’u dhibba 1 fi kurnoota 5
4. Kurnoota yeroo walitti idaanu 5 + 3 = 8 ta’a.
5. 1 mana dhibbaarratti barreeffama.
6. Gatiin 36 5 = 180 ta’a.
Akka armaan olitti kennametti fi akka fakkeenya isa kitaaba barataa irratti
kennametti irraan gadee baay’isuu agarsiisuudha.
Deebii gocha 3.2
Gatiin kitaaba 12= 12×80 = qarshii 960.00
a. 225 b. 448 c. 127 d. 503 e. 64 f. 100
× 2 × 3 × 5 ×7 ×8 × 12
450 1344 635 3521 512 1200

26
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Deebii gochaa 3.3

1. Lakkoofsicha 2’n baay’isuun
2. (6×2)×2 = 24
3. 8×2 + 8 = 24
Deebii Gilgaala 3.4
1. Gaaffilee 1ffaa keessaa a fi c’n waan hojjetamaniif kan hafan immoo haala walfakkaatuun
hojjechuu gargaaruufi haala mijeessuu.

b. 9,706 d. 88,200 e. 154,154 f. 79,618

g. 85, 914 h, 999,990 i. 266,664
2. Hirmaattota keessaa kan mijate tokko gara baay’ataa 10 itti dhihoo ta’etti siiqsuun
baay’isuu. Sana booda hamma baay’ataan kun ittiin dabale hir’isuun yookiin ittiin hir’ate
dabaluun baay’ataa sirrii argachuu.
a. 5 × 19 keessatti 19 gara 20tti (20 baay’ataa 10 kan 19tti dhihooti) siiqsuu.
Kunis, 5 × 19 kana 5 × 20 taasisuun 100 ta’a. Garuu baay’ataan kun 5 × 1 = 5’n dabale.
Kanaafuu, baay’ataa 5 × 19 argachuuf 100 −5 = 95 ta’a jechuudha.
b. 52 ×77 = ____
52 gara 50tti siiqsuun 50 ×77 = 3850 ta’a. Garuu 52 gara 50tti yommu siiqu 2’n xiqqaate.
Kunis baay’ataan 52 ×77 kan inni ittiin xiqqaate 2 ×77= 154 dha. Kanaafuu, baay’ataa
52 ×77 argachuuf 3,850 + 154 = 4,004 ta’a.
Haaluma kanaan:
c. 36 × 247 ≈ 40 × 247 = 9880 ta’a. kanaafuu 36 × 247 argachuuf 9880 − 988 = 8892 ta’a.
d. 357 × 19 ≈ 357×20 =7410. Kanaafuu, 357 ×19 = 7410 − (1 × 357) = 7053
e. 4 × 49 gara 4 × 50 = 200 siiqsuun 4 × 1 = 4 hir’isuun 196 arganna.
f. 4 × 249 gara 4 × 250 = 1000 siiqsuun 4 × 1 = 4 irraa hir’isuun 996 ta’a.
g. 18 × 199 gara 18 × 200 = 3600 siiqsuun 18 × 1 = 18 irraa hir’isuun 3582 ta’a.
f. 36 × 149 gara 36 × 150 = 5400 siiqsuun 36 × 1=36 irraa hir’isuun 5,364 ta’a
3. Kan armaan gadii baay’isi. Sana booda hirmaattota keessaa kan siif mijatu tokko dacha kan
hafe immo walaakeessuun baay’isii kan duraa waliin walmadaalchisi.
a. 8 × 125 =____

27
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

8 × 125 = 1000 akkasumas walakkaan 8 = 4 fi dachaan 125 = 250 ta’a

Kunis, 4 × 250 = 1000 dha. Kanaafuu 8 × 125 = 4 × 250 =1 000 ta’a.
b. 345 × 12 = 4,140 dachaan 345 = 690 fi walakkaan 12 = 6 ta’a.
Kunis, 690 × 6 = 4,140 ta’a.Lachuu walqixa.
c. 140 × 32 = 4,480. Akkasumas walakkaan 140 = 70 fi dachaan 32 = 64 ta’a.
70 × 64 = 4,480 dha. Ammas dabaluun walakkaan 70 =35 fi dachaan 64 = 128 ta’a.
kunis 35 × 128 = 4,480
Kanaafuu, 140 × 32 = 70 × 64 = 35 × 128 ta’a jechuudha.
d. 16 × 144
16 walakkeessunfi 144 dachaa taasisuun
8 × 288= 2,304
Mala kana dabaluun 4 × 576 = 2,304
e. 16 × 180
16 dachaa taasisuun 32 fi 180 walakkeessuun 90
Kunis 32 × 90 = 2,880
Mala kana dabaluun 64 × 45 = 2,880
f. 18 × 16
18 walakkeessuniifi 16 dachaa taasisuun
9 × 32= 298
Hbachiisa: Barattoonni yaada ijoo matadurichaa akka hubatan deeggaruun barbaachisa.
4. Gaaffilee 4 ffaa a - f fakkeenya kitaaba barattoota irratti kenname irratti hundaa’uun mala
laatasii fayyadamuun muraasa itti agarsiisuun barattoonni baay’ataa akka barbaadan
gochuu.
5. Gatiin muuzii kiiloogiraamiin 1 = qarshii 30
Gatiin muuzii kiiloogiraamiin 372 = ?
Kunis, 372 × 30 = qarshii 9,810 ta’a.
6. Gatiin shukkaara kiiloogiraamiin 1 = qarshii 30
Gatiin shukkaara kiiloogiraamiin 17 = ?
Kunis, 17 × 30 = qarshii 510 ta’a.

28
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

3.4 Lakkofsota 1,000,000 fi Ol Jiran Baay’isuu

Wayitii kenname: 3
Gahumsa: Adeemsaafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• baay’ataa lakkoofsota hundaa 1,000,000 olii ni barbaadu.
Mala Baruu Barsiisuu
Baay’ataa lakkoofsota houndaa 1,000,000 ol ta’an argachuuf haaluma kan lakkoofsota
hundaa miiliyoonaa gadii hojjetameen qooyyaban shaakalsiisuu barbaachisa.
Iyyaafannoo
Baay’ataa lakkoofsota houndaa 1,000,000 ol ta’an itti argamu iyyaafachuuf haaluma
baay’ataa kan lakkoofsota hundaa miiliyoonaa gadii iyyaafataman fayyadamuun barbaachisaa
ta’a.
Deebii gilgala 3.5
a. 7,000,000 b. 8,644,086
c. 21,692,884 d. 21,962,730

3.5 Lakkoofsota Hundaa Baay’ataan Hamma 1,000,000

Jiran Irratti Pirobileemota Jechaa Furuu
Gahumsa : Xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
▪ baay’attoota lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiran jiruufi jireenyaa keessatti hojiira
ni oolchu.
Wayitiin Kennameef: 4
Mala Baruu Barsiisuu:
Baay’ataa lakkoofsota houndaa 1,000,000 gaii ta’an haalota qabatamaan walqabsiisuun akka
hojjetan gochuu hojii pirojektii salphaa kennuu barbaachisa.
Iyyaafannoo:
Pirobileemota jechaa akka furan gaafachuu.
Gaaffilee jiruufi jireenyaan walqabatan baay’isuu lakkoofsota hundaa hamma 10,000 ta’e
fayyadamanii akka furan gaafachuu.
Hojii barattootaa daawwachuu, battallee kennuu.
Barachuu barattootaa fooyyeessuuf yaad-deebii ijaarsaa kennuu.
➢ Hojii daree, hojii manaa, gaaffilee shaakalaa dabalataan kennuu.
➢ Raawwii hojii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.

29
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 4
HIRUU LAKKOOFSOTA HUNDAA
Wayitii Kenname: 21

Bu’aalee barachuu: Adeemsafi xumuraa barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:

• akkaataa itti lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiran 1 fi 10’f hiraman ni hubatu.
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiran lakkoofsota dijiitii 1’f hafteefi haftee malee ni
hiru.
• qabatama jiruufi jireenya keessatti hiruu lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiranii
hojjirra ni oolchu.
Seensa
Hiruun baay’inaan jiruufi jireenya keenya guyyaa guyyaa keessatti itti fayyadamnudha.
Fakkeenyaaf, barattoota gareen qooduuf, galii keenya dhimma gara garaaf qooduun itti
fayyadamuu. Pirobileemota hiruu yommuu hojjennu gaaffiiwwan lama sammuu keenya
keessatti uumaman inni jalqabaa hamma waan kenname kana irraa garee waan walfakkaatu
kanaa meeqatu uumama kan jedhu yoo ta’u, inni lammaffaan immoo garee tokko keessa
meeqatu jira kan jedhu deebisu qabna.
Barnoota herregaa kutaa 3ffaa keessatti akkaataa ittiin lakkoofsota hundaa hamma 100tti jiran
lakkoofsota dijiitii 1 fi 10f hafte malee hiruun danda’amu barattanii jirtu.
Boqonnaa kana keessatti immoo akkaataa itti lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiran
lakkoofsota dijiitii 1 fi 10’f haftee maleefi hafteen hiruun danda’amu irratti bal’inaan ni
baratu.
Meeshaalee Baruu Barsiisuu
▪ Boronqii, wantoota adda addaa naannooti argaman kan akka hidhaa ulee, cirrachaa

4.1 Keessa Deebii Hiruu Lakkoofsota Hundaa Hamma

1,000 jiran
Wayitiin Kenname: 2
Gahumsa: Adeemsafi xumuraa barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma 100 jiran hafteefi haftee malee abbaa dijiitii 1’f hiramu ni
hubatu.

30
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala Baruu Barsiisuu

Barattoonni lakkoofsota kennaman waliin madaaluu akka shaakalan gargaaruu.
Barattoonni lakkoofsota kennaman xiqqaa irraa gara guddaatti akka tartiibessan haala itti
shaakalan mijeessuu.
Lakkoofsota kennaman guddaa irraa gara xiqqaatti tartiibessuu haala itti shaakalan
mijeessuu.
Lakkoofsota kennaman lamaan gidduu lakkoofsota jiran (yoo jiraate) barbaadanii
argachuu, akka shaakalan gargaaruu.
Barattoonni cimdii cimdiin ta’anii lakkoofsota kennaman akka waliin madaalanii fi
tartiibessan gargaaruu.haala mijeessuu.
Fakkeenyota kitaaba barataa keessatti kennaman haalaan akka hubatan gargaaruu.
Barattoonni akka gaafachuu fi deebisuu danda’an haala mijeessuu.
Hojii daree fi hojii mana kennameef sirriitti hojjechuu isaanii hordofuu.
Deebii Gocha 4.1
1. a. Lakkoofsi kamiyyuu 1f yoo hiramee gaheen mataa isaa ta’a.
b. 4, 8, 12,fi 16 ta’u.
2. 8, 18, 24, 48, 64 fi 96
3. 9, 18, 24, 48, 87 fi 96
Deebii Gilgaala 4.1A
1. a. 36 2
36 = 18 + 18 waan ta’eef 36 2 kan jedhu 18 2 = 9 fi 18 2 = 9 taasisuun
dhuma irratti gahee argatte lamaan walitti ida’uun 9 + 9 = 18 ta’a.
Kanaafuu, 36 2 = 18 ta’a.
b. 28 c. 45 d. 42 e. 49 f. 44
Barsiistuu/saa barattoonni gaaffilee haafan haala kanaan akka hojjatan gargaaruu.
2. a. 36 4 = (36 2) 2 (Jalqaba 36 walakkeessuun 18 argatta.)
= 36 2 = 18 (18 walakkeessuudhan 9 argatta.)
Kanaafuu, 36 4=9

31
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

b. Hima 48 8 keessatti 8 = 2 4=2 2 2 waan ta’eef

(48 2) 4= 24 4 = (24 2) 2 (48 walakkeessuun 24 argatta)
= (12 2) (24 walakkeessuun 12 argatta)
=6 (12 walakkeessuun gahee 6 argatta
Kanaafuu, 48 8 = 6 ta’a.
c. 8 d. 18 e. 21 f. 12 g. 23 h. 11
Barsiistuu/saa barattoonni gaaffilee haafan haala kanaan akka hojjatan gargaaruu.
Hubadhu: Lakkoofsa hundaa kenname tokko:
a. 2f hiruun lakkoofsicha al tokko walakkeessuudha.

b. 4f hiruun lakkoofsicha al lama irradeebiin walakkeessuudha.

c. 8f hiruun lakkoofsicha al sadii irra deebiin walakkeessuudha

Deebii Gilgaala 4.2
1. a. 30 3 = 10 b. 54 9 =6 c. 84 7 = 12
d. 78 6 = 13 e. 90 9 = 10 f. 95 5 = 19
2. 20 3. 10
Barsiistuu/saa barattoonni gaaffilee haafan haala kanaan akka hojjatan gargaaruu.
4.2 Lakkoofsota Hundaa Baay’attoota 10 Ta’an Hamma 1,000 tti
Jiran Lakkoofsota Dijiitii 1 fi 10’f Hiruu.
Wayitiin Kenname: 5
A. Lakkoofsota Hndaa Hamma 1,000tti Jiraniifi Baay’attoota 10
ta’an 10f Hiruu.
Gahumsa: Adeemsafi xumura mata duree kanaa booda barattoonni:
• lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiranii fi baay’attoota 10 fi 100 ta’an 10’f ni hiru.
• Hariiroo baay’isuufi hiruu fakkeenyaan ni ibsu.
• Pirobileemota jechaa ni furu.

Seensa
Mata duree kana keessatti barattoonni lakkoofsota hundaa 1,000 gad ta’an kanneen
baay’attoota 10 ta’an akkaataa ittiin 10’f hirtu baratu.

32
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala Baruu Barsiisuu

Barsiisaa/tuu barattooni sadarkaa kanatti algorizimii hiruu akka jirutti hojii irra
oolchuun rakkisaa ta’uu danda’a. Kanaaf,waanuma salpha irraa kaasuun shaakalsiisaa
deemuudha.
Fakkeenyaaf: Burtukaana 20 hiriyyoota kee 10f walqixa hiri jedhamtee tooftaa akkamii
gargaaramta jechuun gaafachuufi yaada isaanii fudhachuun dandeettii isaan duraan
qaban beekuun shaakalsiisuu. Hima kana barreessuun hiramaafi qoodaa addan baasanii
hubachiisuu 20 ÷10 kan jedhu hiruuf tooftaa adda addaa itti agarsiisuun shaakalsiisuufi
tooftaalee armaan gadii kan biroo isiniif mijate fayyadamuu.
Lakkoofsota hundaa baay’attoota 10 kanneen 1000 gadii ta’an akka tarreessan
shaakalsiisuu. .
Gahee 20 ÷10 argachuuf 10 ? = 20 yookiin ? 10 = 20 akka xiinxalan gargaaruu.
Lakkoofsota hundaa hamma 1,000 kan baay’attoota 10 ta’an lakkoofsa 10’f
hiruu akka shaakalan gargaaruu.
Hariiroo baay’isuufi hiruu gidduu jiru ibsuu akka danda’an gochuu.
Cimdii cimdiidhaan ta’anii waliin mari’achaa haala itti hariiroo baay’isuufi hiruu
gidduu jiru yaadachuu danda’an mijeessuu.
Pirobileemota jechaa akka furuu danda’an gargaaruu.
Jechoota Ijoo: baay’ataa , hiruu , gahee, qoodaa
Meeshaalee Baruu Barsiisuu: Gabatee baay’isuu, chaartii baay’attoota 10
Deebii Gocha 4.2
1. 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70. 80, 90
2. Baay’attoota 10 kan 200 fi 300 gidduutti argama: 210, 220, 230, 240, . . , 290 dha.
3. Baay’attoota 10 kan 600 fi 650 gidduutti argaman: 610, 620, 630, 640 dha.
Deebii Gilgaala 4.3
Shaakala gilgaala kanaa irraa barattoonni lakkoofsa manni tokkee isaa 0 ta’e tokko yommu
10f hirru gaheen 0 lakkoofsa sana biraa tursiisuu akka ta’e osoo itti hin himiin ofii isaanii
akka tilmaaman jajjabeessuu.
1. a. 6 b. 19 c. 50 d. 62 e. 90 f. 73
2. a. 90 = 30 + 30 + 30 dha. Kanaafuu, 30 10 = 3 waan ta’eef, gaheen 3 + 3+ 3= 9

33
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Barsiisaa/tuu gaaffiilee hafan bifa walfakkaatuun hojjetama.Garuu barattoonni bifa adda

addaa caccabsanii akka hojjetan shaakalchiisaa.Fakkeenyaaf, 700 = 200, 200, 200, 100 tiin
caccabsanii akka hojjetan taasisaa.
3. 64
4. Qarshii 1000 hiriyyoota 100 meeqa qaba jechuun akka xiinxalan taasisaa.
Hojii isaanii ilaalaa,deeggaraatii duub deebii itti kennaaf.
B. Lakkoofsota Hundaa Baay’attoota 10 Ta’an Hamma 1,000 tti Jiran
Lakkoofsota Dijiitii 1f Hiruu.
Mala baruufi barsiisuu
Fakkeenyota kitaaba barattootaa irra jiran sirnaan shaakalsiisuu.
Tooftaa hiruu adda addaa shaakalsiisuu.
Dhugaawwan beekamoofi salphaa ta’an irraa ka’uun akka gahee tilmaaman
shaakalchiisuu.
Deebii Gilgaala 4.4
1. Gahee mala kanaan argachuuf si’a meeqa akka hir’isan lakkaa’uudha.
a. 90 − 10 = 80 b. 108 − 9 = 99 c. 100 − 10 = 90
80 − 10 = 70 99 − 9 = 90 90 − 10 = 80
70 − 10 = 60 90 − 9 = 81 80 − 10 = 70
60 − 10 = 50 81 − 9 = 72 70 − 10 = 60
50 − 10 = 40 72 − 9 = 63 60 − 10 = 50
40 − 10 =30 63 − 9 =54 50 − 10 = 40
30 − 10 = 20 54 − 9 = 45 40 − 10 = 30
20 − 10 = 10 45 − 9 = 36 30 − 10 = 20
10 − 10 = 0 36 − 9 = 27 20 − 10 = 10
Kanaaf, 90 10 = 9 27 − 9 = 18 10 − 10 = 0
18 − 9 = 9 Kanaaf, 100 10 = 10
9−9=0
Kanaaf, 108 9 =12
Haaluma kanaan

34
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

d. 20 e. 17 f. 23 g. 16 h. 30

2.

Barsiistuu yookiin Barsiisaa barattoonni sirriitti hubachuu isaanii gaaffii gara garaa kennuun
mirkaneefadhaa.

4.3 Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000 tti Jiran

Lakkoofsota Dijiitii 1f Hafteefi Haftee Malee Hiruu
Wayitiin Kenname: 6
Gahumsa: Adeemsafi xumura mata duree kanaatti barattoonni:
• Pirobileemota qabatama jiruufi jireenya waliin walqabatan kanneen akka galii maatii
baay’ataa 10 ta’e baay’ina miseensa maatii 10 ta’eef ni hiru.
A. Hiruu Haftee malee
Gahumsa: Adeemsafi xumura mata duree kanaatti barattoonni:
Lakkoofsota hundaa hamma 1,000 jiran lakkoofsa dijiitii 1tiif hafteefi haftee maleen ni hiru.
Mala baruu fi barsiisuu
• Lakkoofsota hundaa hamma dijiitii sadii qaban lakkoofsota dijiitii tokko tokko qabani
if hiruu akka shaakalan gargaaruu.
• Cimdii cimdiidhaan ta’anii waliin mari’achaa haala itti hariiroo baay’isuufi hiruu
gidduu jiru yaadachuu danda’an mijeessuu.
• Pirobileemota jechaa akka furuu danda’an gargaaruu.
• Fakkeenyota kennaman haalaan hubachuu akka shaakalan gochuu.
• Carraa barattoonni gaaffii gaafachuu danda’an uumuu.
• Hariiroo qoodaa, hiramaa fi haftee gidduu jiru akka ibsuu danda’aniif gargaaruu.
• Mala hiruu gara garaa akka shaakalan gargaaruu.
• Irraan gadee hiruun, hiruu lakkoofsota gurguddaa qaban haala salphaan caccabsinee
hiruuf akka fayyadu gargaaruu

35
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Deebii gilgaala 4.5

1. a. 14 b. 13 c. 91 d. 85 e. 223 f. 124
Yoo ta’u gahee tilmaam dhihootiin yoo fayyadamnu akka armaan gadiiti.

1 12
a. 4 56 5 60 5 60 60

77
b. 9 765 10 770 1 77 1 77

9
c. 7 91 10 90 19 19

2.

3. a. Mala offii isaanii itti fayyadaman ka’anii akka ibsan, jajjabeessuu

b. Kan isaan irraa hubachuu danda’an tooftaa hiruu adda adaa fi kanneen biro ofii isaanii
isaan ibsan akka ofii ibsan gargaaruu
c. Paatrnii akka 560 ÷ 4 =( 140 ÷ 4) + (140 ÷ 4) + (140 ÷ 4) +(140 ÷ 4) fi haala kan biro
akka yaada kennan gargaaruudha.
Gaaffiileen hafan akkuma kanaan hojjetamu.
Barattoonni yaada waan tokko tilmaamuu isa irraa ka’uun gatii dhugaa ta’e argachuun kan
danda’amu ta’uu akka hubatan gaaffiilee dabalataa kennuun shaakalsiisuu.
Hima 560 4 ilaalchisee barattoonni karaa adda addaatiin hiruu danda’u
a. Tooftaa qoqqooduu, hiramaafi hirmaataa lakkoofsa qixa ta’een hiruu, gahee tilmaamaafi
kan biroo fayyadamuu danda’u .kanaafuu, mala isaanii ilaaluun jajjabeessuu
b. Hiruun mala adda addaan kan hojjetamuufi gaheen kan hin jijjiiramne hubachisuu
c. Hiruun dijiitii bitaa irraa jalqabuu akka qabaannu hubachuu qabu.

36
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

B. Hiruu Haftee Qaban

Jalqaba irratti barattoonni akkaataa kanaan dura barataniitti hiruun maal akka ta’e akka
ibsaniif gaaffachuudhaan jalqabi. Deebii isaan kennan irraa ka’uudhaan hiruu haftee malee
keessatti hafteen 0 akka ta’e fakkeenya kennuun yaadachiisi.
Kanas qabatamaa gochuuf wantoota naannootti argaman cirracha, hidhaa ulee fi kan kana
fakkaatan fayyadamuun hubachiisi. Hiruu haftee qaban fakkeenya kennuun yaada akka
kennan gaafadhu.Yaada isaanii irratti hundaa’uun gaheen, hirmaataan, hiramaafi hafteen
maal akka ta’an gocha 4.3 shaakalsiisuun hubachiisi.
Fakkeenya : Loomii 43 yoo namoota 5f qoodame meeqa gaha? kan hafe meeqa?
43, 5’ f yoo hirre 8 gaheefi hafteen 3 sababni isaas 8 × 5 + 3 = 43 ta’a.
Kanaafuu, 43 hiramaa
5 hirmaataa jedhamu.
8 gahee
3 Haftee
Hubadhu: Hafteen lakkoofsa hundaa yeroo mara hirmaataa gadi akka ta’e dha.
Tooftaa adda addaa gargaaramuun hiruu akka shaakalan haala mijeessuudha.
Deebii gocha 4.3
a. 35m ÷ 5 = 7m b. 35m ÷ 6 = gahee 5m fi haftee 5m
c. 35 ÷ 8 = gahee 4m fi haftee 3m
Deebii gocha 4.4
1.a. 80 = 6×13 +2 b. 90= 7×12 + 6 c. 244 = 8×30 +4
Deebii Gilgaala 4.6
1. a. 74 ÷ 3 = gaheen 24 hafteen 2 sababni isaas ( 3 × 24) + 2 = 74 waan ta’eef
b. 923 ÷ 10 = gaheen 92 hafteen 3 sababni isaas ( 10 × 92) + 3 = 923 waan ta’eef
c. 267 ÷ 5 = gaheen 53 hafteen 2 sababni isaas ( 5 × 53) + 2 = 267 waan ta’eef
d. 721 ÷ 8 = gaheen 90 hafteen 1 sababni isaas ( 8 × 90) + 1 = 721 waan ta’eef
e. 899 ÷ 10 = gaheen 89 hafteen 9 sababni isaas ( 10 × 89) + 9 = 899 waan ta’eef
f. 654 ÷ 10 = gaheen 65 hafteen 4 sababni isaas ( 10 × 65) + 4 = 654 waan ta’eef
g. 317 ÷ 2 = gaheen 158 hafteen 1 sababni isaas ( 2×158) + 1 = 317 waan ta’eef
h. 489 ÷ 7 = gaheen 69 hafteen 6 sababni isaas ( 7× 69) + 6 = 489 waan ta’eef
i. 759 ÷ 4 = gaheen 189 hafteen 3 sababni isaas ( 4 ×189) + 3 = 759 waan ta’eef.

37
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

2.

a. 2
113 + 1= 227 b. 4 132 + 3 = 531 c. 131 3 + 2 = 395

4.4 Lakkofsota Hudaa 1,000 fi 1,000Lakkoofsota Dijiitii tokko

Qabaniif Hiruu

Wayitii kenname: 4
Hojiin hiruu lakkoofsota 1000 olii haalum armaan olitti hojjetameen hojiirra ooluu isaa
hubachiisuudha,
Gahumsa: Adeemsaafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• lakkoofsota hundaa 1,000 olii lakkoofsota dijiitii tokkoo qabaniif ni hiuu.
Mala Baruu Barsiisuu
Lakkoofsota houndaa 1,000 ol ta’an argachuuf haaluma kan lakkoofsota hundaa 1,000 gadii
hojjetameen qooyyaban shaakalsiisuu barbaachisa.
Iyyaafannoo
Lakkoofsota houndaa 1,000 ol ta’an itti argamu iyyaafachuuf haaluma hiruu kan lakkoofsota
hundaa 1,000 gadii iyyaafataman fayyadamuun barbaachisaa ta’a.
Deebii Gilgaala 4.7

a. 2,231,023 b. 12,061,702
c. 1,974,366 d. 2,783,541
4. 5 Pirobileemota Jechaa Qabatama Jiruufi Jireenyaa Hiruu of Keessaa
Qaban Lakkoofsota hundaa Hamma 1,000 tti
Wayitii ramadame: 4
Waan kana dura baratan keessaa pirobileemii jechaa akka hojjatan gochuudhaan keessa
deebi’anii akka yaadatan godhi. Fakkeenyota kitaaba barataa irratti kennaman gargaaramuun
pirobileemota jechaa kennaman akka furan godhi. Waan isaan hojjetan sirreessiifiitii yaada
irratti kenniif

38
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Deebii Gilgaala 4.7

1. Gatii shukkaara 1kg argachuuf baay’ina qarshii 9f hiruu : 540 ÷ 9 = 60
Kanaafuu, shukkaarri kiiloogiraamii tokko qarshii 60 bitama jechuu dha.
2. a. 24 ÷ 3 = 8, 24÷ 8 = 3, 3 8 = 24 fi 8 3 = 24
3. Obbo Guddataa biqiltuu inni sa’aatii tokkotti dhaabe beekuuf 320 ÷ 8 = 40
Aaddee Boontuun immoo sa’aatii tokkotti biqiltuu dhaaban : 240 ÷ 5 = 48
Kanaafuu, aaddee Boontuun obbo Guddataa irraa biqiltuu caalu dhaabdde.
4. Baay’ina hanqaaquu daldaalaa beekuuf 920 ÷ 8 = 115
Kanaafuu, daldaalaan kun guyyaa tokkotti hanqaaquu 115 gurgure jenna.
5. 1000 ÷ 4 = 250. Kanaafuu, ji’a tokkotti qarshii 250 kafalamaaf.
6. Tokkoo tokkoon isaanii boolla biqiltuu120 tu gaha. Kunis,.960 ÷ 8 = 120 ta’a.
7. Gahee daree tokkoo beekuuf 900÷ 5 = 180.
Kanaafuu, Daree tokkoof qubeessa 180tu gaha.

39
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 5
FIRAAKSHINOOTAAFI DEESIMAALOTA
Wayitii Kenname: 31
Bu’aalee Barachuu : Xumura barnoota boqonnaa kanaa booda, barattootni:
• firaakshiniin kutaawwaan guutuu tokkoo akka ta’eefi deesimaalii isaan walgitu ni
hubatu.
• firaakshinoota waamsisaa walfakkaatan qabaniifi deesimaalota ida’uufi hir’isuu ni
hubatu.
• firaakshinoota walgitaa addaan ni baafatu, ni shallagus
• kurnaffoota, dhibbaffootaa fi deesimaalota addaan ni baafatu, ni ibsuu.
• pirobileemota jechaa ni furuu.
• qabatamaa jiruufi jireenyaa keessatti firaakshinootafi deesimaalota hojjiirra ni
oolchitu.
Seensa
Jiruufi Jireenya dhala namaa keessatti kutaalee waan guutuu tokko yommuu addaan
qooddaman, ga’een kutichaa yeroo hunda lakkoofsa hundaan ibsamuu dhiisuu danda’a.
Adeemsi kun immoo lakkoofsota biroo kan lakkoofsota hundaa hin ta’iniifi akkaataa itti
lakkoofsota akkasii barreessinu yookiin ibsinu nu kakaasa.
Lakkoofsonni akkasiis firaakshinoota yookiin deesimaalota jedhamu.
Fakkeenyaaf, burtukaana tokko ijoollee lamaaf walqixa yoo hirru, gahee ijoollee tokkoo
tokkoo isaanii hammam akka ta’u, daabboo tokkoo ijoollee afuriif walqixa yoo hirru gahee
ijoollee tokkoo tokkoo isaanii hammam akka ta’ufi ulee dheerinni isaa meetira tokkoo gadi
ta’e meetiraan yommuu ibsinu.
Lakkoofsonni itti gargaaramnu lakkoofsa hundaa osoo hinta’iin firaakshinii yookiin deesimaa
liin akka ibsuu dandeenyu barattoonni hubachuu qabu.Barattoonni lakkoofsota akkasii waliin
walbaranii booda lakkoofsota kanatti gargaaramanii shallaguu, waliin madaaluufi
pirobileemota jechaa furuu ni baratu.
Meeshaalee Deeggarsa Barnootaa
▪ Burtukaana, Daabboo, ulee halluu adda addaa dibame.
▪ Gabatee lakkoofsota walgitaa argisiisan.
▪ Gabatee kurnaffootaa fi deesimaalota walitti firoomsu.

40
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

▪ Iskuweerii 10 10 ta’e iskuweerii xixiqqoo bakka dhibbatti qoodameen kan

agarsiisuu. Maarkarii halluu adda addaa qaban.
5.1 Firaakshinoota Akka Gartokkeewwaan Waan
Guutuu Tokkootti
Wayitii Kenname: 3
Gahumsa: Xumura barnoota mata-duree kanaa booda barattoonni:
• kutaa waan guutuu tokkoo akka firaakishiniitti ni ibsuu.
• waamamaa fi waamsisaa firaakshinii addaan baasanii ni ibsuu.
Jechoota ijoo : Firaakshinoota, Waamamaa, Waamsisaa.
Seensa
Mata-duree kana jalatti firaakishiniin maal akka ta’e ni baratu. Akkaataa firaakshinoota itti
barreessaniifi dubbisan shaakala gochuudha. Adeemsa baruufi barsiisuu kana keessatti
hirmaannaan barattootaa daran cimuu qaba. Gahumsa kaa’ame galmaan ga’uuf gocha,
fakkeenyaafi gilgaalli akka ibsaman godhameera.
Mala Baruu fi barsiisuu
• Wantoota qabatamoo ta’an kanneen naannoo isaanii jiranitti gargaaramuun kutaalee
waan guutuu tokkoo bifa firaakishiiniitiin akka ibsan, tarmoota waamamaafi
waamsisaa jedhaman akka addaan baasanii ibsuufi hiikuu shaakalan haala mijeessuufi
gargaaruu.
• Kitaaba barataa gilgaala 5.1 keessatti gaaffilee 1 fi 2 kennaman barattoonni
gareedhaan akka hojjetan gargaaruu.
• Barattoonni yaada addaa ofumaa isaanii akka burqisiisan jajjabeessuu.
• Bakka isaan hingalletti gaaffii akka gaafatan carraa kennuufi jajjabeessuudhaan galma
barbaadame irra ga’uu ni danda’ama.
• Barattoonni kan kutaa 3ffaatti baratan akka yaadatan gochuudhaan fakkeenyaaf
gilgaala kitaaba barataa irratti kenname akka hojjetaniif haala mijeessuun
barbaachisaa waan ta’eef akka haalaan shaakalan gargaaruu.
Iyyaafannoo
Barattootni waan baratan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf:
o kutaalee waan guutuu tokkoo firaakshinootaan akka ibsanii, waamamaafi waamsisaa
akka himan gaafachuu.

41
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

o barattootni firaakshinoota ofumaan uumanii iddoo garagaraatti akka qoqoodan

gochuu.

Deebii Gilgaala 5.1

Barsiistuu/ barsiisaa gaaffilee 1 fi 2 barattoonni akka hojjatan haala mijeessuufi gargaaruu.

2
1. Yommuu dubbiffamu lama irra torbaffaa jedhama.
7

2 → Waamamaa
2.
7 → Waamsisaa

5 1 1 4 1
3. a. Kutaan dibamee = = b. kutaan dibamee = c. kutaan dibamee = =
10 2 4 8 2
4. 8 tu jira.
3 2
5. Kutaan halluu: a. Diimaa dibamee = b. Gurraacha dibamee =
14 7
3 3
c. Magariisa dibamee = d. Keelloofi magariisa dibamee =
14 7
32
6. Qarshiin hafee = tiin ibsama.
37
Xumura irratti guduunfaan mata-duree kanaa kennuun gaarii ta’a.

5.2 Firaakshinoota Waamsisaa Walqixa Qaban

Walmadaalchisuufi Tartiibessuu
Gahumsa: Adeemsafi xumura barnoota mata duree kanaa booda barattoonni:
• firaakshinoota waamsisaa walfakkaataa qaban waliin ni madaaluu,ni tartiibessuu.
Wayitii Kenname: 4
Jachoota Ijoo : Firaakshinoota waamsisaan isaanii wal qixaa,tartiibessuu,madaaluu
Seensa
Mata-duree kana jalatti firaakshinoota waliin madaaluu fi tartiibessuu ni baratu. Adeemsa
baruubarsiisuu kan cimsuuf gocha, fakkeenyaa fi gilgaala kenname cimsanii qabuun
hubannoo barattoota olkaasuun ni danda’ama.
Mala baruu barsiisuu
• Mata dure kun gocha 5.2 kitaaba barataa irratti kennamen barattoonni cimdii cimdii
ta’anii akka hojjetan gochuudhaan duub deebii keennuuf.

42
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

• Wantoota qabatamoo ta’an kanneen naannoo barattootaatti argamanitti gargaaramuun

(ykn kutaalee waan guutuu tokkoo) firaakshiniin ibsuu.
• Mallattoolee =, < , yookiin > tti gargaaramuun firaakshinoota waliin madaaluu fi
tartiibessuu akka shaakalan gargaaruu
• Gochaafi fakkeenya kitaaba barataa irraa hojjetanii fixan booda barattoonni ofuma
isaanii guduunfaa mata-duree kanaa akka kennan haala mijeessuu.
• Barattootaaf gaaffii ifa hinta’in akka gaafataniif carraa kennuu.
Xumura irratti guduunfaan mata-duree kanaa barattootaaf godhamuu qaba.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf:-
➢ Firaakshinoota waamsisaan walqixaa akka madaalaniifi tartiibessan gaafachuu.
➢ Barattoota gareedhaan qooduudhaan firaakshinoota waamsisaan isaanii qixa ta’e
uumanii mallattoo =, < yookiin > gargaaramuun waliin madaaluu fi tartiibessuu
danda’uu isaanii gaafachuu.
Barsiisotni gocha 5.2 barattootni akka hojjetan haala mijeessuun gargaaruu.
Deebii gocha 5.1
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 7 8
a. , , , , b. , , , , , , ,
6 6 6 6 6 9 9 9 9 9 9 9 9
Deebii Gilgaala 5.2
1
1. a. Geengoo jalqabaa keessatti gartokkeen halluu dibamee ,
8
7
kan hindibamnee waan ta’eef: xiqqaan kan halluu dibamee yoo ta’u, guddaan
8
immoo kan halluu hindibamneedha.
Gaaffilee hafan geengoo torbaan jiran haala waalfakkaatuun hojjechuun haala mijeessuu.
2. Tartiibni xiqqaa irraa gara guddaatti:
5 7 9 11 9 15 25 27 7 49 57 199 203
a. , , , b. , , , c. , , , ,
12 12 12 12 40 40 40 40 300 300 300 300 300
3. a. > b. < c. > d. < e. = f. =

43
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

5.3 Ida’uufi Hir’isuu Firaakshinoota Waamsisaa

Walqixaa qaban
Gahumsa: Xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• firaakshinoota waamsisaan walfakkaataa (walqixaa) walitti ni ida’uu.
• firaakshinoota waamsisaan walfakkaataa (walqixaa) walirraa ni hir’isuu.
Wayitiin Kenname: 4

Seensa
Mata duree kana keessatti firaakshinoota waamsisaa walqixaa ida’uu fi hir’isuu ni baratu.
Mala Baruu Barsiisuu
• Fakkeenya kitaaba barataa irratti kenname barattoonni haalaan akka hubatan gochuu.
• Gocha 5.3 barsiisaan/tuun gareedhaan akka hojjetan haala mijeessuu.
• Xumura irratti gilgaala 5.3 fi 5.4 hojiin manaa kennamuu fi sirreeffamuun
barbaachisaadha.
• Xiyyoota lakkoofsotaatti gargaaramuun firaakshinoota waamsisaan walqixaa walitti
ida’uufi walirraa hir’isuu akka shaakalan gargaaruu.
Iyyaafannoo
• Barattoonni waan baratan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf firaakishinoota
waamsisaan walqixaa akka ida’anii fi walirraa hir’isan gaafachuu akkasumas hojii
barattoota kanaa irra deemanii hordofuun barbaachisaa ta’a.
• Barsiisota deebii gocha 5.3 fi 5.4 barattootni akka hojjetan haala mijeessuun
gargaaruu.
• Hojii dareefi gaaffilee shaakalaa dabalataan haa kennamuu.
• Raawwii hojjii barattootaa irratti yaad deebii kennuu.

Deebii Gocha 5.2

3 3 2 8
a, b. c. d.
8 8 8 8

Deebii Gilgaala 5.3

3 2 5 24 16 40 247 153 4
1. a. + = b. + = c. + =
7 7 7 57 57 57 500 500 5

44
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

11 10 21 1 99 533 464 997

d. + = e. + = 1 f. + =
25 25 25 100 100 1,000 1,000 1,000
5 6 11 231 100 331 814 796 1,610
g. + = h. + = i. + =
12 12 12 327 327 327 9,345 9,345 9,345
2
2. a. Lafti qamadiifi boqqolloof qoodame =
5
9
b. Lafti qamadii,xaafiifi boqqolloof qoodame =
20
3
c. Lafti kuduraafi muduraaf qoodame =
10
11
d. Lafti loon irra tiksuuf, kuduraafi muduraaf qoodame =
20
3
e. Lafti loon irra tiksuuf, qamadii,boqolloo, muduraaf qoodame =
4
Hubachiisa
Barsiistuu yookiin barsiisaa deebii gocha 5.3 barattootni akka hojjetan taasisaa.
Deebii Gilgaala 5.4
2 29 31 21 1,403 1
1. a. b. c. d. e. f.
17 50 90 100 90,000 25

61 17 105 79 2 1,821
g. h. i. j. k. l.
500 120 3,642 4,000 5 842,164
4,000 1,000 1
2. Qarshiin hafee = 4,000 – = 1,000 . Qarshiin hafee firaakshiniin = =
4 4,000 4

1 3 4 1
3. Kan halluu diimaafi magariisa dibamee = + = = ta’a.
12 12 12 3

5.4 Firaakshinoota Walgitaa

Gahumsa: Adeemsafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• hiikoo firaakshinoota walgitaa ni kennu.
• firaakshinii kennameef gita isaa ni barbaadu.
Wayitiin Kenname: 5
Jechoota Ijoo : Firaakshinoota wal gitaa
Seensa
Mata duree kana keessatti hiikoo firaakshinoota walgitaafi firaakshinoota walgitaa akkaataa
itti barbaadaniifi addaan baafatan ni baratu.

45
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala Baruu Barsiisuu

• Xiyya lakkoofsotaa irratti bakka 0 fi 1 gidduu jiru bakka walqixaatti qoqqooduun ykn
wantoota naannootti argamanii fi hojii kanaaf mijaawoo ta’anitti fayyadamuun
firaakshinii kennameef kanneen walgitaa ta’an barbaaduu.
• Guduunfaan mata duree kanaa godhamee hojiin manaa barattootaaf haa kennamuuf.
Iyyaafannoo
• Barattoonni waan baratan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf firaakshinoota kennama
niif kan gita isaa ta’e akka barbaadan gaafachuu.
• Barsiisota deebii gilgaala 3.4 barattootni akka hojjetan taasisuun gargaaruu.
Deebii gochaa 5.4
1 2
a. b. c. Lamaanuu walqixa argatan.
2 4
Deebii gilgaala 5.5
1
Firaakshinii Waamamaafi Waamsisaa

3’n 6’n 7’n 12’n 15’n 30’n

Baay’isuu Baay’isuu Baay’isuu Baay’isuu Baay’isuu Baay’isuu

6 18 36 42 72 90 180
a.
7 21 42 49 84 105 210
11 33 66 77 132 165 330
b.
12 36 72 84 144 180 360
4 12 24 28 48 60 120
c.
9 27 54 63 108 135 270
2 6 12 14 24 30 60
d.
25 75 150 175 300 375 750
30 90 180 210 360 450 900
e.
31 93 186 217 372 465 930

2. Barsiisaa/tuu deebii gilgaala 3.4 gaaffii 2 barattootni akka hojjetan haala mijeessuu
Fakkeenyaaf:
a. Firaakshinoota walgitaa shan barreessi.

46
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Furmaata
Firaakshinoota walgitaa argachuuf waamamaafi waamsisaa lakkoofsota
walfakkaataa 1, 2, 3, 4, 5, 6, _ , _ ,_ tiin baay’isuun arganna.
2 3 5 10 15 1
, , , , firaakshinoota walgitaa ta’u.
14 21 35 70 105 7

5.5 Kurnaffoota, Dhibbaffootafi Deesimaalota

Wayitiin Kenname: 4
Gahumsa: Xumura barnoota mata-duree kanaa booda, barattoonni:
• firaakshinoota gara deesimaalotaatti, deesimaalota gara firaakshinootaatti ni jijjiiruu.
• kurnaffoota sarara lakkoofsotaa irratti ni ibsu, ni agarsiisuu.
• dhibbaffoota iskuweerii 10 10 ta’e irratti ni agarsiisuu.
• kurnaffoota , dhibbaffoota bifa deesiimaaliitiin ni ibsu.
• gatii bakkaa deesimaalii bakkeewwan lama lama qaban ni agarsiisuu.
• deesimaalota bakkeewwan lama lama qaban mana lakkoofsotaan ni ibsuu.
Jechoota ijoo : Kurnaffoota, Dhibbaffoota, Deesimaalota
Seensa
Mata dureE kana keessatti barattoonni kurnaffaa, dhibbaffaafi deesimaalota ni baratu.
Kurnaffaa fi deesimaalota akkasumas, dhibbaffaafi deesimaalota walitti jijjiiruu ni baratu.
Mala baruu barsiisuu :
• Xiyya lakkoofsotaa irratti bakka 0 fi 1 gidduu jiru irratti kurnaffoota ibsuu.
• Kurnaffoota gara deesimaalotaatti jijjiruu haala itti shaakalan mijeessuufi gargaaruu.
• Firaakshinoota waamsisaan isaanii 10 ta’an kurnaffaa akka jedhaman hubachiisuu.
• Fakkeenya kitaaba barataa irra jiru haalaan akka hubatan gochuu.
• Gilgaala 5.4 hojii manaa kennamee wayitii aanutti barattootaaf sirreessuu.
Iyyaafannoo
• Barattoonni mata duree kana jalatti baratan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf kurnaf
faa gara deesimaalotaatti akka jijjiiran gaafachuu akkasumas, deesimaalota gara
kurnaffaatti akka jijjiiran gaafachuu.

47
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Deebii Gocha 5.5

16 16 21 37 17
a. b. c d. e.
100 100 100 100 100

Deebii Gilgaala 5.6

2 3 6 7 9
1. a. 0.2 = b. 0.3 = c. 0.6= d. 0.7 = e. 0.9=
10 10 10 10 10
2. Gabatee armaan gadii guuti.
Firaakshinoota Firaakshiniin kaa’i Deesimaaliin barreessi
Jechaan
1 irra 10 1 0.1
10
4 irra 10 4 0.4
10
5 irra 10 5 0.5
10
6 irra 10 6 0.6
10
7 irra 10 7 0.7
10
8 irra 10 8 0.8
10
Barsiisaa/tuu deebii hojii garee 5.5 barattootni akka hojjetan haala mijeessuufi gargaaruu.
Deebii gocha 5.6
1. Barsiisaa/ Barsiistuu barattoonni raawwachuu isaanii mairaneessaa.
2. Obbo Rattaadha.
Deebii Gilgaala 5.7
27 3 7
1. a. =0.27 b. = 0.03 c. = 0.07
100 100 100
66 8 97
d. = 0.66 e. = 0.08 f. = 0.97
100 100 100

54 4 64
2. a. 0.54 = b. 0.04 = c. 0. 64=
100 100 100
93 87 9
d. 0.93 = e 0.87 = f. 0.09 =
100 100 100
3. a. 6 gatii lakkoofsaa kurnaffaa b. 7 gatii lakkoofsaa dhibbaffaa

48
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

c. 0 gatii lakkoofsaa tokkee d. 0 gatii lakkoofsaa tokkee

e. 9 gatii lakkoofsaa kurnaffaa f. 8 gatii lakkoofsaa dhibbaffaa
4. 1. B 2. C 3. E 4. A 5. D
5. Gabatee iskuweerii 10 × 10 jechuun iskuweerota xixiqqoo iddoo 100tti qoqqooduun kan
agarsiiffamudha.

1
Gabatee iskuweerii 10 × 10 irraa kan dibame 0.08 = agarsiisa.
8
Gaaffilee haafan haala walfakkaatuun hojjechuu barattoonni akka hojjetan gargaaruu.
Hubachiisa
Barsiistuu/saa deebii gilgaala 5.6 gaaffilee barattootni akka hojjetan haala mijeessuu.

5.6 Deesimaalota Bakkeewwan Lama Lama Qaban

Walmadaalchisuufi Tartiibessuu
Wayitiin Kenname: 5
Gahumsa: Xumura barnoota mata-duree kanaa booda, barattoonni:
• deesimaalota bakkeewwan lama-lama qaban waliin ni madaaluu.
• deesimaalota bakkeewwan lama-lama qaban ni tartiibessuu.

Seensa
Akkuma firaakshinoota waliin madaaluu fi tartiibessuu dandeenye amma immoo
deesimaalota bakkeewwan lama-lama qaban waliin madaaluufi tartiibessuu
akka baratan godhama.

49
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala Baruu Barsiisuu

• Jalqaba lakkoofsota hundaa waliin madaaluu fi tartiibessuu baratan keessa deebi’uun
ilaaluu. Seeruma sana firaakshinoota irratti gargaaramuun akka deesimaalotaattis
hojjetu haalaan hubachiisuun barbaachisaadha.
• Gocha 5.6 kitaaba barataa irratti kan kenname barattoonni cimdii cimdii ta’anii akka
hojjetan gochuu.
• Deesimaalota bakkeewwan lama qaban barattoonni gareedhaan qoqqoodamanii akka
hojjetan haala mijeessuu.
• Barattoonni of danda’anii akka hojjetan kakaasuu.
• Barattootaaf dhuma irratti guduunfaa gochuudhaan gilgaala 3.6 keessaa hojii manaa
kennamee akka sirraa’u gochuun barbaachisaadha.
• Barattoonni fuul duratti bahun akka gabatee gurraacha irratti agarsiisan carraa kennuu
fi akka gaaffii gaafachuu danda’an dadammaqsuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf:
• Deesimaalota afuri hanga shanii kennuun akka waliin madaalanii fi xiqqaa irraa gara
guddaa akka tartiibessan gaafachuu.Barsiisota gocha 3.6 barattootni akka hojjetan
taasisaa
Deebi gocha 5.7
a. 12.5 + 4.75 = 17.25 b. 23.25 + 11.75 = 35.00
Deebii Gilgaala 5.8
1. a. 24.3 < 27.2 d 9.04 = 9.04 g. 0.86 > 0.68
b. 6.07 < 8.70 e. 57.43 < 64.03 h. 12.51 = 12.51.
c. 22.3 > 17.551 f. 27.00 < 27.01 i. 69.7 < 75.69
Barsiisaa/tuu deebii gilgaala 5.8 keessaa barattootni akka hojjetan gargaaruu
2. Xiqqaa irraa gara guddaatti tartiibaan barreessi.
a. 2.01, 2.14 , 2.41 b. 0.07, 0.7, 0.72 c. 80.08, 80.80, 81.00
d. 9.01, 9.04 , 9.41 e. 22.01, 22.1 , 22.41 f. 2.67, 2.76 , 2.85

50
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

5.7 Deesimaalota Bakkeewwan Lama Lama Qaban

Walitti Ida’uufi Walirraa Hir’isuu
Wayitii Kenname: 6
Gahumsa: Adeemsafixumura barnoota mata duree kanaatti barattoonni:
• deesimaalota bakkeewwan lama lama qaban walitti ni ida’uu.
• deesimaalota bakkeewwan lama lama qaban walirraa ni hir’isuu.
Seensa
Asiin dura barattoonni lakkoofsota hundaa walitti ida’uu fi walirra hir’isuu barataniiru.
Firaakshinoota waamsisaa walqixaa qabanis walitti ida’uufi walirraa hir’isuu barataniiru.
Mata duree kana keessatti immoo deesimaalota bakkeewwan lama lama qaban ni baratu.
Gocha, fakkeenyaafi gilgaala haalaan hojjechuun hubannoo gahaa ni argatu.
Mala Baruu Barsiisuu
• Xiyya lakkoofsaafi iskuweerii 10 10 tti gargaaramuun deesimaalota kanniin ida’uufi
hir’isuu haala itti shaakalan mijeessuu.
• Gocha 5.6 fi gocha 5.7 akka gareedhaan ta’anii hojjetaniif haala mijeessuu.
• Fakkeenyota kennaman akka haalaan hubatan gochuu.
• Guduunfaa mata duree kanaa gochuu.
• Gilgaala 57 fi 5.6 kessaatti hojiin manaa kennamee wayitii itti aanutti sirreeffamuu
qaba.
• Kan hin galleef akka gaafataniif carraa kennuu.
• Gaaffii adda addaa kennamee akka hojjechuu danda’aniif haala mijeessuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan hubachuu danda’uu isaanii mirkaneeffachuuf:
• Deesimaalota bakkeewwan lama lama qaban akka walitti ida’uu fi walirraa hir’isuu
danda’an gaafachuu.
• Gaaffiilee afaanii, hojii garee, gocha daree, battallee, hojii manaa fi abbaltii
fayyadamuun dandeettii isaanii madaaluu ni dandeessa
Deebii Gilgaala 5.9
1. a. 0.4 + 0.3= 0.7 b. 0.22 + 0.76 = 0.98 c. 0.82 + 0.73= 1.55
d. 0.52 + 0.68 = 1.2 e. 0.94 + 0.84 = 1.78 f. 0.79 + 0.23 = 1.02
2. a. 26.42 b. 57.07 c. 47.07 d. 112.5 e. 27.36

51
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

3. Obbo Dureessaan surreefi kootii hodhisiifachuuf huccuu meetira 3.2tu barbaachisa.

Deebii Gilgaala 5.10
1. a 2.5 – 1.3 = 1.2 c 0.76 − 0.30 = 0.46 e. 0.97− 0.88= 0.06
b. 7.22− 5.54 =1.68 d. 0.46 − 0.39 = 0.07 f. 9.24 − 7.96 = 1.28
2.
Hir’ataa (x) Hir’isaa(y) Caalmaa ( x – y)

a. 0.7 0.6 0.1

b. 4.53 3.77 0.76

c. 6.42 5.68 0.74

d. 54.32 27.11 27.21

e. 30.55 17.75 12.8

f. 345.37 123.99 221.38

3. Bu’aa argachuuf caalmaan hanqaaquu gurguramefi bitame barbaadama.

qarshii (291.20 – 274.75) = ቀarshii 16.45 ta’a.
Kanaafuu, aaddee Dammituun haanqaaquu bitan qarshii kudhajahaafi saantima afurtamii
shan bu’aa argatanii gurguran.

52
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 6
ROGSADOOTAAFI ROGAFREEWWAN
Wayitii Kenname: 19
Bu’aalee Barachuu: Adeemsafi xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• garaagarummaa rogsadootaafi rogafreewwan gidduu jiru ni hubatu.
• amaloota adda addaa rogsadootaafi rogafreewwanii ni hubatu.
• rakkoolee qabatamaa jiruufi jireenya keessatti nu qonnaman furuu keessatti
rogsadootaafi rogafreewwanitti dhimma ni bahu.
Seensa
Addummaan hamma “kofaa “ hamma addaan bargaafannaa kofa xiyyaati” jedhamee
waammamuu danda’a. Kofootni xiyyoota dheerinni isaanii daangaa hinqabne lama kan of
keessatti hamataniifi bantii (varteeksii) tokko waliin qabanii dha.
Boqonnaa kana keessatti barattoonni danaalee ji’oomeetirii akka rogsadeewwanfi
Rogafreewwan waliin walbaru. Hiikoo kofaa ni kennu. Akkasumas, hamma kofaa irratti
hundaa’uun akaakuu kofootaa addaan ni baafatu. Itti aansun rogsadoota hamma kofaafi
rogoota isaanii irratti hundaa’uun ni qoodu.Dhuma irratti rog afreewwan hamma kofoota fi
rogoota isaanii irratti hundaa’uun ni qoodu akkasumas amaloota rog afreewwan ni ibsuu.
Yeroo hunda dandeettiwwan dhuma mata duree barsiiftetti dirqama barattoonni gonfachuu
qabu irratti xiyyeeffadhu. Sadarkaa hubannoo isaanii mirkaneeffachuuf tooftaalee madaallii
garagaraa fayyadamuu ni dandeessa.

6.1 Kofoota Naannootti Argaman (Quboota, Ciqileefi Waantoota

Socho’aniifi Naannnootti Fayyadamuu)
Wayitii Kenname: 3
Gahumsa: Adeemsafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattootni:
• kofa ni qalbeeffatu.
• kofoota naannootti argaman wantoota socho’anitti gargaaramuun ni ibsuu.
Mala Baruu Barsiisuu
• Barattootni addummaa bargaafannaa xiyyoota lamaanii, kofoota lama kallattumaan
walbira qabuun tokkoo isaa tokko irra kaa’uun walmadaalchisuun akka danda’amuufi
akka hubatamu gargaaruu.Fakkeenyota kennaman akka haalaan hubatan gochuu.

53
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

• Guduunfaa mata duree kanaa kennuu.

• Gilgaala 6.1 keessaatti hojiin manaa kennamee wayitii itti aanutti sirreeffamuu qaba.
• Kan hin galleef akka gaafataniif carraa kennuu.
• Gaaffii adda addaa kennamee akka hojjechuu danda’aniif haala mijeessuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan hubachuu danda’uu isaanii mirkaneeffachuuf:
• Quboota,ciqilee, quboota lamaan walitti aanan addaan banuufi naanneessuutti
fayyadamuun kofoota akka agarsiisan barattoota gaafachuu.
• Akaakuuwwan kofootaa adda baasuu isaanii gaafachuu.
• Wantoota naannootti argaman kofaan bakka bu’aan akka himan taasisuu.
• Pirotaraaktaraan gargaaramanii safara kofoota adda addaa akka safaran haala mijjeess
uufi gargaaruu.
Deebii gocha 6.1
a. ni dabala b. Kofa sirrii c. Kofa qajeelaa d. Geengoo
Deebii Gilgaala 6.1
Walitti Firoomsi: 1. D 2. A 3. C 4. E 5. B
2. Barsiisaa/barsiiistu haalli teessuma namoota sadanii keessaa barattoonni akka adda
baasanii himan jajjabeessaa. Akkasumas, barattoota sadii fuulduratti baasuun akka isaan
haala teessumaa sanaan agarsiisan deeggaraa. Dabalataan haala naannoo isaanii waliin
walbira qabuun akka adda baasan gargaaraa.
3. Kofoota akkiyuutii ta’an: a, c, f
Kofa sirrii: g .
Kofoota obtiyuusii ta’an: b, d, i
Kofa qajeelaa: e
Kofoota rifleeksii ta’an: h, j
4. a. 1 b. 2

6.2. Rogsadoota Gosoota Adda Addaa Hiikuu

Wayitiin Kenname: 4
Gahumsa: Adeemsafi xummura barnoota mata duree kanaatti barattootni:
• hiikoo rogsadoota akaakuu adda addaa kennuu.

54
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Jechoota Ijoo: Rogsadeeiskeelanii, Rogsadee ayisoosilasii, Rogsadee ikkulaateraalii,

Rogsadee kofa akkiyuutii, Rog sadee kofa sirrii, Rogsadee kofa obtiyuusii.
Mala Baruu Barsiisuu
• Barattoonni gocha 6.2 irratti gareedhaan akka mari’atan fi wanta argatan akka
dhiyeessan taassisi. Deebiiwwan barattoonni kennan irratti hundaa’uun rogsadee ibsi.
• Hiika rogsadee cimsuuf akka si gargaarutti barattoonni hojii garee gilgaala 6.2 akka
hojjatan taassisi.
• Rogsadoonni hamma kofaafi rogoota isaanii irratti hundaa’uun akkamitti akka
qoodaman itti himi.
Iyyaafannoo
• Amaloota isaaniitiin rogsadoota akka adda baasaan barattoota gaafachuu.
Deebii Gocha 6.2
Waanuma naannoo isaaniitti beekan akka himan gargaaruu.

6.3 Gosoota Rogsadootaa Amaloota Isaaniitiin Addaan Baasuu

Wayitii Kenname: 4
Gahumsa: Adeemsafi xumura barnoota mata duree kanaatti barattootni:
• amaloota isaaniitiin rogsadoota addaan ni baasuu.
Mala Baruu Barsiisuu
▪ Barattoonni hojii garee 2 irratti gareedhaan akka mari’atanfi wanta argatan akka
dhiyeessan taassisi. Deebiiwwan barattoonni kennan irratti hundaa’uun rogsadee ibsi.
▪ Hiika rogsadee cimsuuf akka si gargaarutti barattoonni hojii garee gilgaala 6.2 akka
hojjatan taassisi.
▪ Rogsadoota hamma kofootafi rogoota isaanii irratti hundaa’uun akkamitti akka
qoodaman itti himi.
Iyyaafannoo
➢ Barattootni rogsadoota adda addaa akka hiikan gaafachuu
➢ Akaakuuwwan rogsadootaa adda baasuu isaanii gaafachuu.
Deebii Gilgaala 6.2
1. 1. B 2. A 3. E 4. D 5. F 6. C
7. a. Rog-sadee kofa obtiyuusii b. Rog-sadee kofa sirrii
c. Rog-sadee kofa akkiyuutii
Barsiisota deebii gaaffilee 8 fi 9 barattootni akka hojjetan haala mijeessuu.

55
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

6.4 Rogootaafi Kofoota Isaanii Irratti Hundaa’uun

Rog Afreewwan Addaan Baasuu
Wayitii Kenname: 4
Gahumsa: Xumura barnoota boqonnaa kanaa booda, barattootni:
• yaad rimee rogafree ni ibsuu
• rogootafi kofoota isaanii irratti hundaa’uun akaakuwwan rogarfeewwanii addaan ni
baasuu.
Mala Baruu Barsiisuu
▪ Hiika rogafuroota cimsuuf akka sigargaarutti barattoonni gilgaala 6.3 akka hojjatan
taassisi.
▪ Rogafuroota hamma kofootafi rogoota isaanii irratti hundaa’uun akkamitti akka
qoodaman itti himi.
Iyyaafannoo
Barattootni rogafuroota adda addaa akka hiikan gaafachuu:
• Akaakuuwwan rogafurootaa adda baasuu isaanii gaafachuu.
Deebii gilgaala 6.3
1. Rektaangilii
Gosa rogafree ta’e kofootni isaa hunduu kofa sirrii ta'e, rektaangilii jedhama .
Roombasii
Gosa rogafree ta’e rogootni isaa hunduu walqixa ta’e, rombasii jedhama.
2. Bars iisa/stu Fakkiiwwan rektaangiliifi rohoombosii kitaaba barataa irraa itti
agarsiisuu ni dandeessu.
3. a. Iskuweeriin kamiyyuu rombasiidha.
b. iskuweeriin kamiyyuu rektaangiliidha.
c. Iskuweeriin kamiyyuu paaraleelogiraamiidha.
d. Rektaangiliin kamiyyuu paaraleelogiraamiidha.
e. Rombasiin kamiyyuu paaraleelogiraamiidha.

56
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

6.5 Rogafreewwan Akaakuuwwan Adda Addaa Hiikuu

Wayitiin Kenname: 4
Gahumsa: Xumura barnoota boqonnaa kanaa booda, barattootni

• rogafreewwan adda addaa ni hiikuu.

• hariiroowwan rogarfeewwan qaban adda ni baafatu
Mala baruufi barsiisuu
• Tokko tokkoon mata dureewwanii gochaa, danaa fi hiikoo irratti hundaa‟uun akka
ibsamu.
• Barattootni of danda’anii of akka hojjetan kakaasuu.
• Gilgaala kennaman akka haalaan hubatan gochuu.
• Guduunfaa mata duree kanaa kennuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan hubachuu danda’uu isaanii mirkaneeffachuuf:
• Hojii barattootaa mirkaneeffachuu fi soroorsuu hin dagatin.
• Gaaffiilee afaanii, hojii garee, gocha daree, battallee, hojii manaa fi abbaltii
fayyadamuun dandeettii isaanii madaaluu ni dandeessa
Deebii Gilgaala 6.4
a. Soba b. Soba c. Dhugaa d. Dhugaa e. Dhugaa
f. Soba g. Soba h. Dhugaa i. Dhugaa

57
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 7
PAATARNOOTA
Wayitii Kenname: 12
Seensa
Beekumsi paatarnii guddinaafi jijjiirama jiruufi jireenya ilma namaa keessatti gahee olaanaa
kan qabudha. Fakkeenyaaf, biqiltuu tokko dhaabdee guddisuun firii gaarii irraa argachuuf
jalqabaa kaastee tarkaanfii keessa darbamu maal maal gochuu akka qabdu daqiiqaa tokkoof
osoo itti yaaddee waan baay’ee hubatta. Gosa barnootaa hunda keessatti beekumsi paatarnii
sibarbaachisa. Fakkeenyaaf, barnoota afaanii keessaatti dhaggeefachuu irraa hamma
barreessuutti adeemsa keessa dabarta.Guddinaafi jabeenya qaamaa keessattis sochii salphaa
hamma isa ulfaataatti adeemta.Haaluma kanaan waan jireenya kee keessatti dabarsites ta’e
fuula duratti itti adeemtu marti paatarnii mataa isaanii keessa darban kan qabaatan akka ta’e
hubachuu qabda.
Boqonnaa kana keessaatti wantoonni gurguddoon isiin barattu:
✓ Paatarnoota deddeebi’a ta’an yaada waliigalaa kaa’uu
✓ Paatarnootaaf seera isaan ittiin kaa’aman, haala ittiin baasan barattu.
✓ Hojiirra oolumaa paatarnootaa bal’inaan barattu.
Bu’aalee baachuu : Adeemsaafi xumuraa barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• paatarnii yaada waliigalaa ni hubatu.
• paatarniitti seera baasuu (paatarnii uumu) ni hubatu.
Meeshaalee deegarsa barnootaa
▪ Callee halluu garagaraa, rogsadoota, rektaangilootafi bocoota garagaraa, chaartii,
fakkiiwwan garagaraafi wantoota naannootti argaman .
Jechoota Ijoo: Paatarnii, naqama, akkina,saraxa, seera paatarnii
7. 1 Paatarnoota Deddeebi’oofi Yaada Waliigalaa Kaa’uu
Wayitii Kenname: 5
Seensa
Mata duree kana jalatti waa’ee paatarnoota deddeebi’oofi akkaataa ittiin yaada waliigalaa
kaa’an ni baratu.
Gahumsa: Adeemsaafi xumuraa barnoota mata dure kanaa booda, barattoonni:
• yaada waliigalaa paatarmii deddeebi’oo ni kaa’uu.

58
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala Baruu Barsiisuu

Yaadni paatarnii barnoota kan biroofi jiruufi jireenya keessati gahee olaanaa qaba.
Beekaafi osoo hin beekiin hundi keenya yaada paatarnii fayyadamaa kan oolu akka ta’e
barattoonni hubachuu qabu.
▪ Barattoota gareen qooduun maree taasifamu irratti dammaqinaan akka hirmaatan
gorsuu.
▪ Hojii garee jalqabaa irratti mariisisuun yaada bu’uura paatarnii yookiin akkinaalee
akka argatan gargaaruu deeggaruu.
▪ Goch 7.1 irratti mariisisuu, deegaruu, yaada isaanii qajeelchuu, hordofuu.
▪ Dursa paatrnoota bocootaa, qubeewwanii ykn lakkoofsotaa waraqa irratti
qopheessuun gareen itti kennuun yaada waliigalaa akka kaahan deeggaruu.
▪ Gareewwan paatarnicha dareetti agarsiisuun akka yaada kennan gaafachuu.
▪ Gareen sun immoo kaan isaanii waliin walbira qabanii akka mirkaneessan taasisuu.
▪ Akkasumas paatarnii bocoota garagaraa gabatee guraacha irratti kaasuun akka yaada
waliigalaa kaahan gaaffii gaafachuu, kan itti fufu gaafachuu.
Fakkeenya: Paatarnii halluu diimaa, diimaa, keelloo, diimaa, diimaa, keelloo,… fi
paatarnii 0, 0,1, 0, 0, 1,… jedhu irraa gaaffii tarmii itti fufan tilmaamaan qajeelchuu.
Kun ibsamoonni herregaa garagaraa paatarnii walfakkaatuun akka ibsaman
hubachiisuu.
• Barattoonni hariiroo wantootaa garagaraa ilaaluun yaada waliigalaa akka kaahan
taasisuu.

Fakkeenyaaf: Lakoofsi 18 paatarnii garee lakkoofsota 8 fi 10 yookiin 6, 6, 6 yookiin 3 al 6

bareesuun ida’amaa fa’an akka ibsamuu fakkeenya kan biro dabaluun hubachiisuu.

Fkn. 3, 6, 9, 12, … kennuun yaada waliigalaa tarmii itti fufu argachuuf 3 ida’uu akka ta’e ofii
akka ibsan jajjabeessuu, hubachiisuu.

Deebii Gocha 7.1

1. a. Kan itti fufan , b.

2. a. 2. 2 b. 9, 9
3. Paatarniin Abdataa walakkaarra callee diimaa,keelloo sana booda bitaan keelloo tokko
yoo dabale mirgaan diimaa tokko dabala.Akkasitti itti fufa.Kunis, mee keelloof = K fi

59
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Diimaaf = D yoo jenne paatarnichi: . . .K,K,K,K,K,D,K,D,D,D,D,D,D,…. Uuma

4. Paatrnichi akka ati barbaadde ta’a.

Fakkeenyaaf:
Deebii Gilgaala 7.1
1. paatarnichi baka dhaabate irraa yoo itti fufu tarmoonni isaa:
a. 22, 22 b. 1, 0 c. xy, mn

2. a. b.
3. i. Umurii 0 – 8 dabballee iv. Umurii 25 – 32 kuusaa
ii. Umurii 9 – 16 gaammee xixiqqaa v. Umurii 33 – 40 Raaba doorii
iii. Umurii 17 – 24 gaammee gurguddaa vi. Umurii 41 – 48 Gadaa
4. Paatarnichi burtukaana Bashaatuun fayyadamte gabateedhaan akka armaan gadiitti ibsama.
Guyyaa 1 2 3 4 5 6 7
Baay’ina muuzii 3 6 9 12 15 18 21
Kanaafuu, gaafa guyya 7ffaa muuzii hafee 30 − 21 = 9
5. 4 → 32, 5 → 40, 7 → 56 fi 9 → 72 ta’u.

7. 2 Paatarnootaaf Seera Baasuu

Wayitii Kenname: 5
Gahumsa: Adeemsaafi xumuraa barnoota mata durekanaa booda barattoonni:
• patrnoota kenameef seera isaa ni baasu ni ibsu
• seera paatarnii jiruufi jireenya isaanii keessatti hojiirra ni oolchu
Seensa
Mata duree kana jalatti paatarnoota garagaraaf haala ittiin seera baasan ni baratu.
Mala Baruu Barsiisuu:
Barsiisaa/Barsiistu, seera paatarnii bira otoo hin dhaqiin barattoonni kan armaan gadii
hubachuu isaanii mirkaneeffachuu qabdu.
Hiika paatarniifi paatarniif fakkeenya kennuu danda’uu isaanii.
Paatarnoota deddeebi’oo, paatarnoota dabaloofi hir’isoo addaan baafachuu isaanii.
Paatarnii agarsiisuufi miseensota paatarnii tarreessuu.
Duub deebii yaada isaanii irraa argamu irratti hundaa’uun dogongorri yoo jiraate
sirreessuu, qajeelchuu.
Gochaafi fakkeenyota kitaaba barattootaa irraatti kenname sirriitti akka hubatan gargaaruu

60
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Paatarnoota lakkoofsota hundaa keessaa fudhachuun mariisisuu, ibsuu

Fakkeenyaaf: paatarni lakkoofsoti hundaa 0,1,2,3,4,… keessatti itti fufaan dursaa 1’n caaluu,
Akkasumas, 2,4,6,8,10,… tarmoota itti fufan ibsuu, hubachiisuu.
Tarmoota gatii tarmii isaaniin walitti fiduun agarsiisuu (fakkeenyaaf: paatarnii 1, 4, 7, 10, …,
tarmiin jalqabaa 1, tarmiin lammataa 4, tarmii sadaffaa 7, fi kkf), paatarnicha gabateen
yookiin chaartiin agarsiisuu.
Paatarnii qoyyqboota ida’uu, hir’isuu, yookiin baay’isuu, umuun agarsiisuu (Fakkeenyaaf:
paatarnii seerri isaa “ 1 irraa jalqabiitii tarmii hundaaf 2 itti ida’uun tarmii itti aanu argadhu
” paatarniin kun 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, …) ta’a.
Paatarnoota adda addaa kennuun seera isaa akka himan jajjabeessuufi ofii isaanii patarnii
uumanii seera isa akka himan gochuun hubachiisuu
Iyyaafannoo
➢ Hojii golaafi hojii manaa kennuun soroorsuu, duub deebii kennuu.
Deebii Gocha 7.2
1. a. Paatarnichi deddeebi’a dha.Seerri isaa 3 deddeebi’adha.
b. Seerri isaa 1 irraa ka’uun 6 ida’uun gatii itti aanu arganna.Kunis,
1,7,13,19,25, _ ,_, _
c. Seerri paatarnichaa 1 irraa ka’uun 2’n baay’isuun isa itti aanu arganna. Kunis,
1, 2, 4, 8, 16, 32, _, _, _
d. Seerri isaa 100 irraa ka’uun 2’n hir’achaa deema. Kunis, 100,98,96,94,92,_,_,_
Deebii Gilgaala 7.2
1. a. 19 irraa ka’uun 3 hir’isuun miseensa itti aanu argachuun ni danda’ama.
b. 0 irraa ka’uun 10 idaanee miseensa itti aanu argachuudha.
c. 1 irraa ka’uun jalqaba 2’n baay’isuun itti aansuun 2 itti ida’uun lakkoofsicha
argachuun ni danda'ama.
2. Miseensotni duraa jahaan : 1, 3, 5, 7, 9, 11
3. Miseensotni duraa shanan : 2, 4, 8, 16, 32

4. a. 5 →15 , 6 →18 , 7 →21

b. 3 →7 , 6 →13 ,
c. 2 →8 , 5 →20

61
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

7. 3 Hojiirra Oolmaa Paatarnootaa

Wayitiin Kenname: 2
Gahumsa: Adeemsaafi xumura barnoota mata dure kanaatti barattoonni:
▪ paatarnoota jiruufi jireenya isaanii keessatti hojiiirra ni oolchitu.
Seensa
Mata dure kana jalatti barattoonni faayidaafi hojiirra oolumaa patarnootaa baratu.
Mala Baruu Barsiisuu
Barsiisaa/ Barsiistuu waa’een paatarnii barachuu barattootaa barnoota biroodhaafillee bu’uura
waan ta’eef akkasumas, adeemsa jiruufi jireenyaa isaanii keessatti bu’aa guddaa akka qabaatu
akka ta’e hubachiisuun barbaachisaadha. Gochaafi fakkeenyota kitaaba barattootaa irra jiru
akka hubatan gargaaruu.Kanaafuu:
▪ waa’ee paatarnii hubachiisuu
▪ tarmoota paatarniifi seera isaa akka beekan gargaaruu
▪ yommu maree taasisan akka isaan dura dhuunfaan yaadani deegaruu
▪ gaaffii irratti mariisisnu sirnaan akka hubatan gargaaruu
▪ waa’ee paatarnii fi faayidaa isaa naannoo waliin walqabsiisuun hubachiisuu
Fakkeenyaaf: qoricha yookiin dawaa yommuu liqimsan paatarnii ajaja ogeessaa hordofuu
akka qaban, uffata hodhuu keessatti, suphee(xuubii ykn bilookkeetii kaa’uu), paatarnii
kaa’ama baala biqilootaa, naqa baala daraaraa biqilootaa,fi kan kana fakkaatan bal’inaan
ibsuun ofii isaanii fakkeenya akka kennan jajjabeessuu, deeggaruu.
Iyyaafannoo
➢ Hojii dareefi hojii manaa kennuun madaaluu.
➢ Duub deebii kennuu
Deebii Gilgaala 7.3
1. Paatarnii beekan akka himan gargaaruu. Fakkeenyaaf: barnoota keessatti, haala uffataa ,
tapha gara garaafi kan biros ta’u danda’u.
2. a. Paatarnichi 5 hir’achaa deema . Kanaafuu, miseensonni hafan 40 fi 15 dha.
b. paatarnichi 3 hir’achaa deema . Kanaafuu,miseensonni hafan 12 fi 21dha.
3. Wadaroo xiqqaan 10cm kan ta’an 3 tu jira. Kanaafuu, dheerinni xixiqqoo sadan walitti
10cm 3 = 30cm dha.
Dheerinni wadaroo waliigalaa immoo 30cm 4 = 120cm.
4. a. 15, 21 b. 14, 17 c . 4, 2

62
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 8
SAFAROOTA
Wayitiin Kenname: 16
Bu’aalee Barachuu: Adeemsaafi xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• maalummaa safara dheerinaa, hangaafi qabee akkasumas, jijjiiirraa yuunitoota isaanii
ni hubatu.
• barbaachisummaa safaraa ni hubatu.
• safaroota dheerinaa, hangaafi qabee jiruufi jireenya keessatti hojiirra ni oolchitu.
Seensa
Mata dure kana jalatti safarootafi yuunitoota safaroota adda addaa bal’inaan baratu.
Safaroota irratti barattoonni hubannoo cimaa akka argataniif, safaroonni bakka saditti
qoodamanii dhiyaatu.
Isaanis, safartoota dheerinaa, safartoota hangaafi safartoota qabee jedhamu.Safaroota
dheerinaa,hangaafi qabee keessatti yuuniitota gurgudaafi xixiqqaa tokkoorraa gara birootti
jijjiiruu, walitti ida’uu, walirraa hir’isuu, walmadaalchisuu akkasumas, tartiibessuu ni baratu..
Meeshaalee deeggersa barnootaa
▪ Qaama keenya, Sarartuu , Madaala hangaa,

▪ Burcuqqoo , Gabatee hariiroo yuuniitota safarootaa.

8.1 Safara Dheerinaafi Yuunitoota Isaa Waljijjiiruu
Wayitiin Kenname: 4
Seensa
Namoonni meeshaaleen ammayyaa hin jiraatiin dheerina waan tokkoo baruuf qaama
isaanii (Taakkuu,Dhundhuma,Tarkaanfiifi Quba harkaa) gargaaramaa turaniiru.
Mata dure kana jalatti caalaatti yaad rimeen safaroota dheerinaa jireenya namaa keessatti
waan nama quunnaman wajjin walqabsiifamee dhiyaateera.
Gahumsa: adeemsaafi xumuraa barnoota mata dure kanaatti, barattoonni:
• dheerina wantootaa ni safaruu.
• yuunitoota dheerinaa gurguddoo gara isaan xixiqqootti ni jijjiiru; isaan xixiqqoo irraa
gara isa gurguddaatti ni jijjiiru. safaroota dheerinaa walitti ni ida’u.
• safaroota dheerinaa walirra ni hir’isu. Safaroota dheerinaa waliin ni madaalu.
Pirobileemota jechaa ni furu.

63
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Jechoota ijoo : Yuunitii, Miiliimeetira, Saantiimeetira, Meetira, Kiiloomeetira

Mala Baruu Barsiisuu
Barumsa mata-duree kanaa kan jalqabamu gocha 8.1A fi hojii garee kitaaba barattootaa irratti
kenname barattoonni akka gareen ta’anii shaakalan haalli mijaa’uuf qaba.
Yuunitoota dheerinaa: Guddaa irraa gara xiqqaatti jijjiiruufi xiqqaa irraa gara guddaatti
jijjiiruu.
Safaroota dheerinaa yuunitoota tokkichaan kennamanii fi adda addaatiin kennaman gara
yuuniitii tokkichaatti jijjiiruu.
Fakkeenyota kitaaba barattootaa irratti kennaman barattoonni akka haalaan hubataniif
gargaaruu.
Barattoonni akka hubannoo gahaa argataniif fakkeenyota adda addaatiin shaakalsiisuun
barbaachisaadha.
Iyyaaffannoo
Diibii gocha 8.1 8..2 ofii isaanii safaranii akka himan taasisi.
Gilgaala 8.1 fi gilgaala 8.2 hojii manaa akka shaakalaniifi duub deebii keennuu.
Gilgaala 8.1
1. a. 9cm = 90 mm
b. 12.5cm = 12cm + 0.5 cm = 120mm + 5mm =125mm
c. 117cm fi 5mm = 117cm + 5mm = 1175mm
d. 7472.8cm = 74,728mm
e. 0.05 km= 50,000mm
2. a. 5,100mm = 510×10mm = 510cm
b. 80,760mm =8,076 × 10mm = 8,076cm
c. 8km = 8×1km = 8×100,000cm= 800,000cm
d. 1,000,000mm = 100,000cm
e. 0.75 km = 0.75 × 1,000,000mm = 75,000cm
3. a. 4,500cm = 45× 100cm = 45m b. 12,900cm = 129×100cm = 129m
c. 117,000cm = 1,170×100cm= 1170m d. 748,600cm =7,486×100cm =7486m
4. a. 42,000m = 42×1000m =42km b. 800,000cm = 800×1000m= 8km
c. 1,000,000mm = 1km d. 645,000m= 645×1000m= 645km
5. a. 4,000cm = 40 m d. 6m = 6000mm

64
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

b . 0.2km =200,000 mm e. 22,000mm =22m

c. 12km =12,000m f. 9km =9,000m

8.2 Safara Hangaafi Huunitoota isaa Waljijjiiruu

Wayitiin Kenname: 4
Deebii Hojii Garee
1. Addee Leensaan buna toonii 5 yoo oomishan.
a. 5t = 5×10ku = 50ku
b. 5t = 5×10ku = 50ku = 50 ×100kg = 5,000kg
2. a. 7t = 70ku b. 2ku = 200kg c. 6kg = 6000gm d. 7,500kg = 75ku
Deebii Gilgaala 8.2
1. a. 1t = 1,00,000gm
b. 1ku = 100,000gm
c. 6kg fi 200gm =6kg + 200gm =6,200gm
d. 4kg fi 570gm = 4kg + 570gm = 4, 570gm
e . 8kg =8,000gm
f. 6ku =600,000gm
2. a. 3,000gm = 3 kg c. 12.5t = 12,500 kg e. 82t =82,000kg
b. 75ku = 7,500 kg d. 45,000gm= 45kg f. 7.25ku = 725kg
g. 20t fi 9ku = 20t + 9ku = 209ku = 20,900kg
3. a. 5t = 50ku = 5,000kg d. 80ku =8t =8,000kg
b. 5kg = 5,000gm e. 980,000kg =9,800ku = 980t
c. 9,000gm = 9kg f . 600,000gm =60ku =6t
8.3 Safara Qabeefi Yuunitoota Isaa Waljijjiiruu
Wayitiin Kenname: 4
Barsiistuu/saa deebii gilgaala 8.3A fi 8.3B barattootni akka hojjetan haala mijeessuu.
Deebii Gilgaala 8.3
a. 9 = 9,000 m b. 12 = 12,000 m
c. 0.5 = 500 m d. 7 = 7000 m
e. 3, 000m = 3 f. 120, 000m = 120 g. 300, 000 m = 300

65
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

8.4 Pirobileemota Jechaa Jiruufi Jireenyaa Safara Dheerinaa,

Hangaafi Qabee Irratti Hundaa’an
Wayitiin Kenname: 4
Deebii Gilgaala 8.4
1. Dheerinni wadaroo (Funyoo) waliigalaa = 700cm + 500cm = 1,200cm = 12m ta’a.
2. Ashaboon Daraartuun bitte = 12,000gm = 12kg
Ashaboon Ayyaantuu bitte 9kg waan ta’eef ashaboon kiiloogiraamni 12 kiiloogiraama 9
ni caala. Kanaafuu, ashaboon daraartuun bitte kan Ayyaantuu ni caala jenna.
3. Fageenyi waliigalaa = 2 × 2,350m = 4,700m = 4.7 km ta’a.
4. Hojjaan Badhaatuu = 167cm = 1.67m fi kan Dammituuu immoo = 1.54m waan ta’eef
hojjaan Badhaatuun kan Dammituu ni caala.
5. Hubachiisa: 1t = 10ku fi 1ku = 100kg
Jalqaba yuunitii isaanii walfakkeessuu qabna.
Ulfaatiin konkolaataa meeshaa fee’ate wajjiin = 80t + 9ku = 809ku = 80,900kg
Ulfaatiin meeshaa = 120ku + 30kg = 12,000kg + 30kg = 12,030kg
Kanaafuu, ulfaatiin konkolaataa qofti = 80,900kg − 12,030kg = 68,870kg ta’a.
6. Sukkaara waliigalaa Boontuun qabdu = 7kg + 600gm + 2kg + 200gm
= 9kg + 800gm
Kanaaf,sukkaarri Boontuun qabdu kiiloogiraama 9 fi giraama 800 ta’a.
7. Aannan waliigalaa obbo Roobaan gurguratan = 110 + 250m + 63 + 500m
= 173 +750m
= 173,000m +750m =173,750m
8. Boba’aan hafee = 5,000 − (2,500 + 1,000m ) = 5,000 − 2,501 = 2,499
9. Dhiiga Caaltuun arjoomtte = 0.5 = 500m
kan Jaalanneen arjoomtte =300m
a. Kan dhiiga caalaatti arjoome Caaltuudha.
b. caalmaan = 200m

66
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 9
QABANNAA DAATAA
Wayitiin Kenname:
0000 14
Bu’aalee Brachuu: Adeemsaaafi xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• akkaataa daataan itti funaanamu ni hubatu.
• akkaataa baar giraafiin itti ijaaramuufi hiikni itti kennamu ni hubatu.
• jiruufi jireenya isaanii keessatti daataa hojiirra ni oolchu.
Seensa
Jireenya dhala namaa keessatti odeeffannoon baay’ee barbaachisaa ta’aa dhufeera. Boqonnaa
kana keessatti malootaafi fakkeenyawwan daataafi qabannaa daataa ittiin ibsamu ni dhiyaata.
Kanuma bu’uura godhachuun mata dure kana keessatti waa’ee daataa (Odeeffannoo)
sassaabachuu, daataa sassaabame irraa baar giraafii ijaaruufi baar giraafii kenname hiikuu
bal’inaan ni jira. Kanaafuu, barattoonni daataa funaananii qindeessudhaan waa’ee waan
tokkoo ibsuu akka danda’an gochuu akkasumas, taatoo sassalphoo dubbisanii ibsuu akka
shaakalan gargaaruun barbaachisaa dha.
Meeshaalee deeggersa barnootaa
Boqonnaa kana barsiisuudhaaf meeshaalee kan akka
▪ giraafotaa
▪ gabatee daataa taaliidhaan qindaa’e

9. 1 Daawwannaadhaan Daataa Funaanuufi Taaliidhaan

Fayyadamuun Qindeessuu
Wayitiin Kenname: 5

Seensa
Mata dure kana jalatti tooftaa daawwannaadhaan daataa funaanuufi daataa funaaname
taaliidhaan qindeessuufi ibsuu ni baratu.
Gahumsa: Adeemsafi xumura mata duree kanaa booda barattoonni:
• daataa ni sassaabu,ni qindeessu.
• daataa funaaname qindaa’e bifa taaliidhaan ni dhiyeessuu.

67
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Jechoota Ijoo: Daataa, Taalii, Qindeessuu, Diddiriirsuu

Mala Baruu Barsiisuu

Baruu fi barsiisuun barattoota kan giddugaleessa godhate ta’ee barsiistuun / barsiisaan
ga’ee guddaa keessatti qabu. Kanaafuu mata duree kana barachuuf yookiin barsiisuuf:
Barattoonni cimdii cimdiidhaan ta’anii waa’ee waan tokkoo irratti daawwatanii ragaa akka
funaanan gochuu.
Fakkeenyaaf deeskii, kursii, kitaaboleefi waanuma ni ta’a jedhan barsiisaan/ barsiistuun
funaansisuun haala daawwannaadhaan daataa akka funaanan gochuu
Daataa yammu funaanamu wantoonni barattoonni beekuu qabaniifi hubachuu qaban:
• Bakka itti xiyyeefatan akka beekan gargaaruu
• Daataan barbaadamu maal irra akka argamu sirriitti akka beekan gochuu
• Daataan funaanamu maaliin akka ibsamu beekuu ( lakkoofsaan, jechaan…)
• Ramaddii yuniitotaa(wantootaa) beekuu
• Tartiiba ykn duraaduuba wantootaa beekuu fa’a akka ta’e hubachiisuu
Yeroo kana barattoonni ofiin ka’anii mata duree ofii isaanii irratti akka daataa funaanan
deeggarsa gochuu dha. Fakkeenyaaf barattoonni akka isaan barattoota kutaa keessa jiran
fudhatanii umuriidhaan, saalaan hiranii baay’ina isaani ibsaniifi taaliin akka ibsan
gochuun ni danda’ama. Sirriitti irra deddeebi’anii akka galmeessan gochuunis ni danda’ama.
Gocha 9.1 fi hojii garee kitaaba barattootaa irratti kenname sirriitti akka shaakalan gochuu
Hojii garee: Qajeelfama hordofamu qabu:
1. Duraan dursee gaaffilee mana barumsaa keessatti barattoota daree adda addaa gaafachuuf
barbaadan akka qopheessan taasisuu.
2. Gaaffileen isaan qopheessan gaaffii deebiin lakkoofsaa itti kennamu qabu akka ta’u
gochuu.
3. Barattoota gareen qoqqooduun gareen tokkoon tokkoon isaa barattoota daree tokkoo
yookiin daree lamaa akka sakattaa’an taasisuu.
4. Barattoonni daataa barattoota garee kan birootiin sassaabaman qabatanii kan isaanii waliin
akka walbira qabanii ilaalan gochuu.
5. Barattoonni daataa barattoota kan birootiin sassaabaman gabatee gurraacha yookiin
waraqaa irratti taaliidhaan akka kaa’an taasisuu.
6. Daataa barattootaan sassaabame irratti hundaa’uun gaaffii ni ta’a jettan barattoonni akka
deebisan gaafachuun hubannoo isaanii sakattaa’u.

68
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Iyyafaannoo
Daataa garee hunda irraa sassaabuun, hojii isaanii ilaaluun, dandeettii daataa funaanuufi
qindeessuu irratti qaban madaaluu.
Barattoonni bu‘aa daatichaa irratti akka mari‘atan gochuu.
Fakkeenyaaf, barattoonni kutichaa irra caalaan umuriin isaanii meeqa?
Yaad deebii: Barattoota daataa sassaabuun gabatee irratti agarsiisuufi qindeessuu
akkasumas taalessuu irratti laafina agarsiisaniif dhuunfaa dhuunfaatti yaaddeebii afaaniin
kennuu.
Gocha kennuun waliif akka gargaraan yookiin shaakalan gargaaruu.

9. 2 Baar Giraafii Dubbisuufi Ibsuu

Wayitiin Kenname: 5

Gahumsa: Adeemsafi xumura mata duree kanaa booda barattoonni:

• daataa baar giraafii irraa ni dubbisu.
• daataa kenname baargiraafiin ni kaa’u.
• daataa baar giraafiin kenname ni hiiku.
Seensa

Mata duree kana keesstti hiika baar giraafiifi akkaataa ittiin daataan kennamae baar giraafiin
ibsamufi baar giraafiin dubbisamuufi ibsamu ni baratu.

Jechoota ijoo: Baar giraafii, hiikaa daataa, irra guddaa, irra xiqaa

Mala Baruu Barsiisuu

Barsiisaan /barsiistuun barattoonni baar giraafii ijaaruufi hiikuutti otoo hin cehiin dura daataa
funaanuufi taaliidhaan qindeessuu sirriitti shaakaluufi hubachuu isaanii addaan bafachuu
qabdu.
Qajeelfama hordofamu qabu:
1. Asirratti kaayyoon inni guddaan barattoonni giraafii ilaalanii hiika akka itti kennan
gargaaruu yommu ta’uu hiikni kennamu barattootaa barattootaatti adda addaa ta’u waan
danda’uuf gareen irratti mari’atanii gara hiika walfakkaatuutti akka dhufan gargaaruudha.
2. Kana keessatti garaagarummaa hubannoo jiru adda baafachuu.
3. Tokko tokko irraa akka baratu haala mijeessuun barbaachisaa dha.

69
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

4. Barattoonni sirritti akka yaada hubataniif daataan fudhatamu kan haala naannoo isaanii
irratti hunada’eefi waa’ee waan isaan beekan ta’uu qaba.
Baargiraafii gocha 9.2 irra jiruufi kan biraa qopheefachuun hubannaa barattootaa cimsuun
nidanda’ama.
5. Cimdii, cimdiin ta’aatii kanneen armaan gadii irratti mari’adhaa. Kanneen gaafatamtanis
a. baay’inni barattoota dhiiraa kutaa 1ffaa meeqa?
b. baay’inni barattoota dubaraa kutaa 2 ffaa meeqa?
c. barattoota kutaa 3ffaa keessaatti dhiiramoo dubaratu caala? Meeqaan?
d. baay’ina barattoota dubaraa kutaa 1 ffaafi dhiira kutaa 3ffaa keessaa kamtu caala?
e. Baay’inni barattoota shamaranii kutaa 1 hamma 4 keessaa kan kutaa kimiitu caala?
f. baay’inni barattoota kutaa 1ffaa dhiiraafi dubaraa walitti meeqa?
6. Fakkeenya kennaman akka hubatan gargaaruu.
7. Walii walii isaanii akka ibsaan gochuu.
8. Baargiraafii kennamee akka hiikuu danda’aanfi shaakalan gargaaruu.
9. Carraa barattoonni gaaffii gaafatan kennuufi akka gaafataniif jajjabeessuu.
Deebii gocha 9.2
a. 140 d. walqixadha.
b. 100 e. kan kutaa 1ffaafi kutaa 3ffaatu caala.
c. dubarri 20’n caalu. f. 140 + 120 = 260
Deebii gilgaala 9. 1
1. a Gabatee taaliidhaan aka armaan gadii ta’a.
Halluu Diimaa Adii Keelloo Cuquliisa Meetii Gurraacha
Konkolaataa
Baay’ina 8 10 5 6 14 6
Taalii //// /// //// //// //// / //// //// //// /
//// ////

70
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

c. Halluun konkolaataa bay’inaan filatame meetiidha.

d. Halluun konkolaata xiqqaa filatame keelloodha.
2. a. 18 b. 12 c. 16 d. k/miilaa e. 14 f. gugsii fardaa
3. a. 8 b. 8 c. 5 d. kitaaba herregaafi A/oromoo
e. kitaaba Gadaa f. A/oromoofi herrega akkasumas Ingiliffaafi S/naannooti
Iyyafaannoo
Barattoonni baargiraafi kenname fayyadamuun agarsiisuu danda’uu isaanii alidileen
iyyafaachuu. Daabalataannis gaaffilee adda addaa gaaffachun iyyafaachuu ni danda’ama.
Yaad deebii: Deebii barattoon deebiisan irraatti hundaa’uun hubannoo baargiraafii hiikuu
danda’uu isaaniifi raakkoo/hanqina yoo qabataan toofta adda addaan gargaari.
Fakkeenyaaf barattoonni waan baratan haalaan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf
baargiraafii adda addaa kennama akka ibsan gaafachuu.

9.3 Pirbleemota Jechaa Hiika daataa Baar Giraafii

Irrattiifi Gatti Giddu Galaa
Gatii Giddu galaa (Avereejii) Lakkofsota Hundaa
Wayitiin Kenname: 4
Seensa
Mata duree kana jalatti akkaataa daataa kenname tokkoof gatii giddu galaa shallagan ni
baratu.
Gahumsa: Adeemsafi xumura barnoota mataduree kanaa booda barattoonni:
• daataa kenname tokko irraa gatii giddu galaa ni shallagu.
• baar giraafii dubbisuun gatii giddu galaa ni ibsu.

71
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala baruu barsiisuu:

Waa’een gatii giddu galaa jiruufi jireenya isaanii keessaati otoo hin beekiin itti fayyad amu
Fakkeenyaaf: Daabboo tokko bakka qixa lamatti yemmu qooddatanfi k.k.f
Gocha 9.3 irratti akka mari’atan haala mijeessuu, hirmaachisuu
Hojii dhuunfaafi garee Qajeelfama hordofamu qabu:
1. Barattoonni kee qabxii samisteeraa bara kanaa yookiin qabxii waggaa bara darbee kan
gosa barnootaa hundaa kan mataa isaanii akka barreefatan gaafadhu.
2. Gatii gidduu galaa akka shallagatan taasisi.
3. Samisteera keessa jiran keessatti tokko tokkoo gosa barnootatiin qabxii isaanii barattoonni
Fooyeffachuuf akka karoorfatan qajeelchi.
4. Tokkoo tokkoo gosa barnootaa qabxii itti foyyeefachuu barbaadan akka barreefatan
taasisi.
5. Qabxii itti fooyyafachuu barbaadan kana gatii gidduu gala isaa akka shallagan taasisi.
Deebii Gilgaala 9.2
50 + 54
1. a. Gatii Giddu galaa = = 52
2
45 + 60 + 90
b. Gatii Giddu galaa = = 65
3
39 + 45 + 60
c. Giddu galeessa = = 48
3
32 + 40 + 44 + 48
d. Gatii Giddu galaa = = 41
4
34 + 35 + 36 + 37 + 28
e. Gatii Giddu galaa = = 36
4
44 + 52 + 59 + 61
f. Gatii Giddu galaa = = 54
4
200 + 450 + 1230 + 2344
2. Gatii Giddu galaa = = 1056
4
90 + 80
3. a. Gatii Giddu galaa = = 85
2
90 + 80 + 90
b. Gatii Giddu galaa = = 86.6
3
90 + 80 + 84 + 95 + 90
c. Gatii Giddu galaa = = 87.8
5

72
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Iyyaafannoo
➢ Gaaffilee armaan gadii kennaman dhuunfaan akka hojjetan gochun hubannoo isaanii
madaali.
➢ Gosa barnootaa Afaan Oromoo, Herrega, Ingiliffaafi Saayinsi naannoo akka
tartiibaan. Caalaan 100 keessaa kan argatte 98, 96, 91, 95
1. Caalaan qabxiin Gatii Giddu galaa Afaan Oromoofi Herregaan argate meeqa?
2. Caalaan qabxiin Gatii Giddu galaa Ingiliffaafi saayinsiin argate meeqa?
3. Qabxiin Gatii Giddu galaa Afaan Oromoo, Herregaa fi Ingiliffaan argate meeqa?
4. Qabxiin Gatii Giddu galaa gosa barnootaa arfaniin argate meeqa?
Gaaffilee shaakalaa kennuun hojjechiisa. Raawwii isaanii iyyaafachuun yaad deebii kenna.

73
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

BOQONNAA 10
SAFARA YEROO KAN ITOOPHIYAA
Wayitiin Kenname: 10
Bu’aalee Barachuu: Adeemsaafi xumura barnoota boqonnaa kanaa bodaa, barattoonni:
• hariiroo sa’aatii, daqqiiqaa fi sakondii gidduu jiru ni ibsu.
• yuunitoota safara yeroo waljala ni jijjiiru.
• safaroota yeroo wliin ni madaalu.
Seensa
Barattoonni kutaa 3ffaa keessatti waa’ee yuunitota yeroo kan akka waggaa, ji’a, torban,
guyyaa, sa’aatiifi daqiiqaa barataniiru. Yuunitota yeroo kanas walti jijjiruu barataniiru. Mata
duree kana jalatti immoo daabalataan yuunitii yeroo kan ta’e waa’ee sakondii(s)
baratu.Yuunitii yeroo tokko gara yuunitii isa tokkootti jijjiiru baratu.Yuunitoota yerootiin
shallaguu fi waliin madaaluu bal’inaan ni baratu.
10.1 Sa’aatii, Daqiiqaafi Sakondii
Wayitiin Kenname: 2
Gahumsa: Xumura barnoota mata-duree kanaa boodaa, barattoonni:
• sakondii akka yuunitii safara yerootti ni ibsu. Hariiroowwan sa’aatii, daqiiqaa fi
sakondii gidduu jiru ni ibsu.
Seensa
Mata duree kana jalatti sakondii akka safara yuunitii yeroo tokkootti beeksisuu fi hariiroo
sakondiin sa’aatii fi daqiiqaa waliin qabu ifaan barattootatti dhiyeessuu dha.
Jechoota ijoo : Sa’aatii, Daqiiqaa, Sakondii
Mala baruu fi barsiisuu
Mata- dureen kun waa’ee yeroo kan kutaa 3ffaa keessatti baratan yaadaachisuun
jalqaba.
Gocha 10.1 fi gocha 10.2 barattoonni akka gareedhan hojjetan godhameetu jalqaba.
Sakondii addaan baafatanii haala itti ibsan shaakaluu fi hariiroowwan sa’aatii,
daqqiiqa fi sakondii ibsuu akka shaakalan haala mijeessuufi gargaaruu.
Cimdii, cimdiin ta’anii sakoondii daqiiqaa fi sa’aatii (meeshaa) irratti ilaaluun addaan
baasanii akka ibsuu shaakalan haala mijeessuu.
Fakkeenya kitaaba barataa irra jiru barattoonni akka haalan hubatan gargaaruu.

74
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Hariiroo yuunitootaa
Daqiiqaa 1 = 60s
Sa;aatii 1 = Daqiiqaa 60
Sa;aatii 1 = Daqiiqaa 60 = 60 × daqiiqaa 1 = 60 × 1 × 60 s = 60 × 60 s = 3600 s akka
kutaa keessatti maxxanfamuuf gochuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubachuu isaanii mirkaneefachuuf:
➢ Gabatee hariiroo sa’aatii, daqiiqaa fi sakondii ibsu akka qopheessan gaafachuu.
➢ Sa’aatii harkaa irra sakoondii, sa’aatii fi daqiiqaa akka addaan baasanii himan
gaafachuu.
➢ Gaaffilee shaakalaa kennuun hojjechiisa. Raawwii isaanii iyyaafachuun yaad deebii
kenna.
Deebii Gocha 10.1
1. Guyyaa, Sa’aatii, daqiiqaa fi kkf
2. b. lakkooftuu sekoondiiti
3. a. daqiiqaa 60 b. 3600 d. daqiiqaa 60
Deebii Gilgaala 10.1
1. a. Kurmaanni sa’aatii daqiiqaa 15 c. Sa’aatiin tokko sakondii 3,600
b. Daqiiqaan shan sakondii 300 d. Walakkaan sa’aatii daqiiqaa 30
2. Yuuniitota cimdii cimdiidhaan kennaman keessaa kamtu irra caala ?
a. Sa’aatiituu caala c. Baatiitu caala
b. Torbeetu caala d. Waggaatu caala
3. a. Sa’aatii 2tu caala. b. Daqiiqaa 6tu caala.

10.2 Yuunitoota Safara Yeroo Shallaguu

Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa: Adeemsaafi xumura barnoota mata duree kanaa boodaa, barattoonni:
• yuunitoota safara yeroo gurguddaa fi xixiqqaa wal-jala ni jijjiru.
• safaroota yeroo walitti ni ida’u.
• safaroota yeroo walirraa ni hir’isu.

75
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Seensa
Hariiroo sakondiin sa’aatii fi daqiiqaa waliin qabu, barattoonni barachuun isaanii ni
yaadaatama. Mata- duree kana jalatti immoo yuunitota safara yeroo guddaa irraa gara
xiqqaatti jijjiiruu, xiqqaa irraa gara guddaatti jijjiruu ni baratu. Dabalataanis safaroota yeroo
walitti ida’u fi wal irraa hir’isuu ni baratu.
Jechoota ijoo: Yuunitota safara yeroo gurguddaa, Yuunitota safara yeroo xixiqqaa
Mala baruu barsiisuu
Yuunitoota safara yeroo gurgudda irraa gara xixiqqaatti jijjiiruu. Barattoonni Kanneen
armaan gadii akka hubatan:
Guyyaa tokko jechuun sa’aatii 24. Jechuun guyyaan gara sa’aatiitti jijjiirame
jechuudha
Sa’aatiin tokko daqiiqaa 60. Jechuun sa’aatiin gara daqiiqaatti jijjiirame jechuudha.
Gocha 6.2A akka hojjetaniif haala mijeessuu
Fakkeenyota kitaaba barataa irratti kennaman akka hubataniif haalaan akka
shaakalan gochuu
Gareedhaan barattoota qoqqooduun akka shaakalan erga godhamee booda, guduunfaa
godhaafiitii hojii manaa gilgaala 6.2A haa kennamuuf.
Deebiin hojii manaa kun sirraa’uufii qaba.
Hariiroo yuunitoota safara yeroo gidduu jiru akka sirriitti hubatan gochuu.
A. Yuunitoota Safara Yeroo Guddaa Irraa Gara Xiqqaatti
Jijjiiruu
Deebii Gocha 10.2
1. Sa’aatiin afur daqiiqaa 240 4. Sa’aatiin lama sakondii 7,200
2. Kurmaanni sa’aatii 900s 5. Daqiiqaan afur sakondii 240
3. Siisoon sa’aatii daqiiqaa 20 6. Walakkaan sa’aatii sakondii 1,800
Deebii Gilgaala 10.2
1. a. 420s b. 1200s c. 3,840s d. 4,920s
2. a. Sa’aatii 6 = 360daq c. Sa’aatii 16:25 = 985daq
b. Sa’aatii 8:15 = 495daq d. Sa’aatii 23:10 = 1,390dq
3. a. Guyyaa 12 = 288sa b. Guyyaa20 = 480sa
c. Guyyaa 25 fi sa’aatii 8 = 608sa d. Guyyaa 47 fi sa’aatii 80= 1,208sa

76
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

4. a. 36 × 60 × 60 = 129,600s c. 3 × 24 × 60 × 60 = 259,200s

b. 48 × 60 × 60 = 172,800s d. 30 × 24 = 720sa
B. Yuunitoota Safara Yeroo Xiqqaa Irraa Gara Guddaatti Jijjiiruu
Yuunitoota safara yeroo xixiqoo irraa gara gurguddatti jijjiiruu Sakoondiin 60 daqiiqaa 1
ta’uu isaafi daqiiqaan 60 immoo sa’aatii tokko ta’uu isaanii, erga hubatanii boodaa gocha
10.2B akka hojjetaniif haala mijeessuu.
Fakkeenyota kitaaba barataa irra jiran akka hojjetamuuf haa ta’u.
Gilgaala 10.2 akka hojii manaa hojjetan gochuu.
Deebii Gocha 10.3
1.daqiiqaa 2 2. Daqiiqaa 3 3. Daqiiqaa 3
4. Sa’atii 2 5. Sa’atii 4 6. Sa’atii 6
Deebii Gilgaala 10.3
1. a. Sakondii 360 = Daqiiqaa 6 b. Sakondii 7,200 = 120daq
c. Sakondii 6,600= 110daq
2. a. Daqiiqaa 300 = 5sa b. Daqiiqaa 495 = sa’aatii 8:25
c. Sa’aatii 21 fi daqiiqaa 40
3. a. Sa’aatii72 = Guyyaa 3 b. Sa’aatii 390 = guyyaa 16
c. Sa’aatii 576= guyyaa 24
4 Bakka duwwaa guuti.
a. Sakondiin 180 = Daqiiqaa 3
b. Sakondiin 259,200 = Daqiiqaa 4,320
c. Daqiiqaa 220 = Sa’aatii 3 fi daqiiqaa40
d. Daqiiqaa 3,600 = Sa’aatii 60
C. Safaroota Yeroo Ida’uufi Hir’isuu
Fakkeenyota addaa addaa gargaaramuun yeroo kennaman walitti idaa’uu fi walirra hir’isuu
akka shaakalan gargaaruu.
Gocha 10.2 C akka gareedhaan ta’anii shaakalan gochuu.
Fakkeenyota haala itti shaakaluu danda’an argisiisuu.
Gilgaala 10.2 C fi 10.2D akka gareedhaan ta’anii hojjetanii dhufaniif haala mijeessuu.
Fakkeenyota kitaaba barataa irra jiran akka hojjetamuuf haa ta’u.

77
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Deebii Gocha 10.4

a. 10:07 + 1:54 = 3:01
b. (4:55 – 4:15) + (10:00 – 9:25) = 0:40 + 0:35 = 1:15
Deebii Gilgaala 10.4
1. a. 4:20 + 7:55 =12:15
b. 9:45 + 6:15 =16sa
c. 12:05 + 5:45 = 17:50
d 14:10 + 1:40=15:50
e. 10:35 + 13:45=24:20
f. 7:25: 20 + 6:40:35 = 14:05:55
2. Waliigala Obbo Araarsaa sa’aatii 6 keessatti qonnaafi marga sangoleef hammatan.
3. Waliigala Obbo Gutaan hojii herregaa hoteela fi hojii dhuunfaa isaaniif sa’aatii 7
fi daqiiqaa 15 itti fudhate.
Deebii Gilgaala 10.5
1. a. 10:35 − 7:20 = 3:15
b. 8:20 − 4:55 = 3:25 d. 12:45 − 9:25 =3:20 c. 6:10 − 3:05 = 3:05
e. 12:16:22 − 11:12:15 = 1:04:07
f. 7:05:05 − 4:55:45 = 2:09:20
2 12:30 irratti afaan Oromoo ,sa’aatii 2:45 immoo afaan Amaariffaafi sa’aatii 1:15
a. Garaagarummaan sa’aatii sagantaa gidduu afaan Oromoofi afaan Amaaraa
b. Garaagarummaan sa’aatii sagantaa gidduu afaan Oromoofi afaan Sidaadaa
c. Garaagarummaan sa’aatii sagantaa gidduu afaan Amaaraa fi afaan Sidaamaa

10.3. Safaroota Yeroo Walmadaalchisuu

Wayitiin Kenname: 3
Gahumsa : Xumura barnoota mata duree kanaa boodaa, barattoonni:
• safaroota yeroo adda addaa waliin ni madaalu.
• pirobileemota jechaa ni furu.
Jechoota ijoo: Waliin madaaluu, Probileemota jechaa Seensa Mata duree kana jalatti
hubannoon guddaan kan itti kennamuu qabu, yuunitoota safara yeroo waliin madaaluu fi
tartiibaan kaa’uu ta’a.

78
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala baruu fi barsiisuu

• Gabatee yuunitoota safara yeroo hariiroo walii isaanii ibsutti gargaaramuun, safaroota
yeroo kennaman waliin madaaluu akka shaakalan gargaaruu.
• Pirobileemota jechaa furuu akka shaakalan gargaaruu
• Hirmaannaa barattoota daaran cimsuu fi waldorgommiin akka uumanii kakaasuu.
• Deebii barattoonni deebisaniif qabxii kennaafii deemuu.
Iyyaafannoo
Barattoonni waan baratan haalaan hubachuu isaanii mirkaneeffachuuf፡

• Yuunitoota safartoota yeroo akka waliin madaalan gaafachuufi pirobileemota jechaa

akka furan gaafachu.
Deebii gocha 10.6 : barattootni akka hojjatan barsiisota haala mijeessuun gargaaruu qabdu.
Deebii Gilgaala 10.6
1 a 600daq = 36,000s waan ta’eef daqiiqaan 600 sakondii 6,000 ni caala.
b. 1sa + daq30 = 3,600s + 1,800s = 5,400s , 1sa fi daq 30 sakondii 6000 ni
caala
c. 13sa = 780daq waan ta’eef daqiiqaan 790 sa’aatii 13 ni caala.
d. 2,664sa ÷ 24 = guyyaa 111..Kanaafuu,sa’aatiin 2,664 guyyaa 110 ni caala.
e. ji’a 48 ÷ 12 = waggaa 4. Kanaafuu, ji’a 48 waggaa 3 ni caala.
2. a. 4000s, daqiiqaa 85 = 5,100s fi sa’aatii 2:35 = 9,300s, kanaafuu,tartiibni
isaanii: sa’aatii 2:35, daqiiqaa85, sakondii 4000
b Daqiiqaa 120 = 7,200s, sa’aatii 1:05 = 3,900s fi sakondii 3200
Tartiibni isaanii : Daqiiqaa120, sa’aatii 1:05, sakondii 3,200
c Sa’aatii 95 = 342,00os, sakondii 262000 fi daqiiqaa 4,005 = 240,300s
Tartiibni isaanii: Sa’aatii 95, sakondii 262,000 , daqiiqaa 4,005

10.4. Pirobileemota Jechaa Jiruuf Jireenyaa Irratti

Hundaa’an Safara Yeroo Kan Itoophiyaa Fayyadamuun Furuu
Wayitiin Kenname: 2
Gahumsa : Xumura barnoota mata duree kanaa boodaa, barattoonni:
• safara yeroo kan Itoophiyaa fayyadamuun pirobileemota jiruufi jireenyaan
walqabatan furuu.

79
 Herrega Qajeelcha Barsiisotaa Kutaa 4

Mala baruu fi barsiisuu

• Barattoonni pirobileemii jechaa jiruuf jireenya irratti hundaa’an safara yeroo kan
Itoophiyaa fayyadamuun akka furan qajeelchuu.

Deebii Gilgaala 10.7

Pirobileemota jechaa armaan gadii hojjedhu.
1. Sa’aatii Bantiin deeme: sa’aatii 6:20 hanga sa’aatii 7:00, caalmaan isaa daqiiqaa
40. Sa’aatii Gaarumaan deeme sa’aatii 6:20 hanga 7:45, caalmaan sa’aatii 1:25
ta’a.
Gaarumaan sa’aatii dheeraa deemeera jenna.
2. Walumaagalatti sagantaa televizyiniin Oromiyaa sa’aatii 8 fi daqiiqaa 25tiif
dabarse.
3.
Guyyaa Turtii bokkaan osoo Caalmaan (Garaagarummaan)
walirraa hincitiin roobe sa’aatii
Wiixata Guyyaa 7:20 – 9:55 2:15
Kibxata Guyyaa 8:15 – 9:01 0:46 (Daqiiqaa 46)
Roobii Ganama 1:20 – 4: 35 3:15
Kamisa Guyyaa 7:45 – 9:20 1:35
Jimaata Ganama 12:30 – 3:40 4:10
Gabatee kana irraa kan hubatamu:
a. Sa’aatii dheeraa kan roobe gaafa guyyaa jimaataatti.
b Sa’aatii gabaabaaf kan roobe gaafa guyyaa kibxataati.
c Sa’aatii turtii roobni roobe sa’aatii gabaabaa irraa gara
Sa’aatii guddaatti tartiibaan yommuu kaa’amu:
4:10, 3:15, 2:15, 1:35, 0:46 ta’a.
4. Sa’aatiin jalqabaa: daqiiqaa 27 fi sakondii 33
Sa’aatiin lammaffaa: Daqiiqaa 26 fi sakondii 45
Caalmaan sa’aatii sakondii 48 waan ta’eef
a. Atileetiin kun sakondii 48tiin safiisni isaa gadii bu’ee jira.
b. Caalmaan sa’aatii kan guyyaa lamaanii sakondii 48 dha.

80
 ffaa
Silabasii Herrega Kutaa 4

81
 Boqonnaa 1: Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000fi Tartiiba Isaanii (Wayitii 20)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiran ni hubatu.
• Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiran tartiibessuufi waliin madaaluu ni hubatu.
• Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 sochii jiruufi jireenyaan wal qabatan hojiirra ni oolchu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftaalee Barachuu Iyyaafannoo
• Baay’attoota 1000, 1.1. Keessa Deebii • Hojiirra oolmaa lakkoofsota hundaa hamma • Barattootni baay’attoota 100
Lakkoofsota Hundaa
10,000fi 100,000 10,000 jiran ibsuun barannoo eegaluu. hamma 10,000 jiran akka deebisaan
Hamma 10,000 Jiran
hamma 1,000,000tti (Wayitii 2) • Barattootni yaad-rimee lakkoofsota garee 10, gaaffii afaanii gaafachuu.
jiran adda baasuu. 10’ niin lakkaa’uun bu’a qabeessa ta’uusaa • Barattootni baay’attoota 1000,
• Gatii bakkaa sirna 1.2. Baay’attoota 1,000; akka gabbifatan gargaaruu. 10,000fi 100,000 hamma 1,000,000
10,000 fi 100,000
lakkoofsota hundee
(Wayitii 3) • Barattootni yaad-rimee lakkoofsota dijiitii jiran dhibba dhibbaan akka lakka’anii
kudhanii ibsuu, lamaa hamma dijiitii jahaatti jiran akka tarreessan gaaffii afaanii gaafachuu.
akkasumas, lakkoofsa 1.3. Lakkoofsota lakkoofsa 10fi kanneen birootti akka gabbifatan • Barattootni lakkoofsota hundaa
Hundaa Hamma
hundaa bakka busuufi gargaaruu. hamma 1,000,000 jiran akka waliin
1,000,000 Jiran
waliin madaaluu (Wayitii 3) • Barattootni gareedhaan baay’attoota 1000, madaalaniifi tartiibessan gaafachuu.
danda’uu. 10,000fi 100,000 hamma 1,000,000tti jiran • Tokkoon tokkoo gatii bakkaa
1.4. Gatii Bakkaa
barbaaduu irratti akka mari’ataniifi yaada walii lakkoofsota dijiitii-6 qabanii gaafachuu.
Lakkoofsota Dijiitoota 6
Qabanii hiran gargaaruu. • Lakkoofsota walitti siiqsuun akka
(Wayitii 5) tilmaaman gaafachuu.

82
• Lakkoofsota hundaa 1.5. Lakkoofsota • Barattootni gaaffii gaafachuu, yaada • Fayyada sochii jiruufi jireenyaa
hamma 1,000,000 jiran Hundaa Hamma tilmaamaa kaa’anii, yaada waliigalaa kennuu, lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000
1,000,000 Jiran
waliin madaaluufi Walmadaalchisuufi bu’aa argame irratti ibsa akka kennaniifi akka jiraniin wal qabatan akka furan
tartiibessuu. Tartiibessuu walii galan taasisuu. gaafachuu.
• Lakkoofsota walitti (Wayitii 4) • Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiran • Hojii barattootaa daawwachuu,
siiqsuun tilmaamuu. 1.6. Lakkoofsota Walitti fayyadamuun sochii jiruufi jireenyaan isaniitiin battallee kennuu.
Siiqsuun Tilmaama wal qabatan akka furan qajeelchuu. • Barachuu barattootaa fooyyessuuf
Dhiyoon Ibsuu yaad-deebii ibsa qabu kennuu.
(Wayitii 3)

83
 Boqonnaa 2: Ida’uufi Hir’isuu Lakkoofsota Hundaa Hamma 1,000,000tti jiran (Wayitii 14)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattootni:
• Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiran akkaataa itti ida’aniifi hiri’san ni hubatu.
• Lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiran ni Ida’u akkasumas ni hiri’sau.
• Ida’uufi hir’isuu lakkoofsota hundaa hamma 1,000,000 jiruufi jireenya isaanii keessatti itti fayyadamu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftaalee Barachuu Iyyaafannoo
• Lakkoofsota 2.1. Lakkoofsota • Barattootni lakkoofsota walitti fiduu (10 argachuuf)fi • Barattootni lakkoofsota
Hundaa Hamma addaan qooduun lakkoofsota hundaa akka ida’an qajeelchuu.
hundaa hamma hundaa hamma 1,000,000
1,000,000tti Jiran Fakkeenya:
1,000,000 ida’uu. Ida’uu tti jiran akka ida’an,
• Barattootni mana lakkoofsaa/gatii bakkaa ida’uufi hir’isuu
• Lakkoofsota (Wayitii 4) lakkoofsota hundaatiin akka walqabsiisan gargaaruu. akkasumas hiri’san
2.2. Lakkoofsota • Barattootni kurneewwan walitti ida’uu, tokkeewwan walitti gaafachuu.
hundaa hamma
Hundaa Hamma ida’uu, kurneefi tokkee walitti ida’uun akka walitti makan
1,000,000 1,000,000tti Jiran • Barattootni tooftaalee
gargaaruu.
hir’isuu Hir’isuu adda addaa kan ida’uufi
• Barattootni kurneewwan uumuuf tokkeewwan akka sochoosan
• Lakkoofsota (Wayitii 4) gargaaruu. hir’isuu akka
2.3. Lakkoofsota
hundaa hamma Fakkeenya: fayyadamanii qoyyaban
Hundaa
1,000,000 jiran 1,000,000 fi olii ta’an • Barattootni lakkoofsa mijataa fayyadamuun akka bakka buusan gaafachuu.
Ida’uufi Hir’isuu gargaaruu.
fayyadamuun • Barattootni lakkoofsota
(Wayitii 3) Fakkeenya:
gaafilee Ida’uufi • Barattootni algoorizimii waaltawaa ida’uufi hir’isuu akka hundaa hamma 1,000,000
2.4 Pirobileemota
hir’isuu jiruufi Qabatama Jiruufi shaakalan gargaaruu. jiran fayyadamuun
jireenyaan Jireenyaa Ida’uufi Fakkeenya: gaafilee jiruufi jireenyaan
Hir’isuu Lakkoofsota
walqabatan furuu. walqabatan akka furan
Hundaa Hamma • Barattootni hir’isuu lakkoofsota walfakkataa hir’ifamaafi
1,000,000 Jiran gaafachuu.
hir’ataa irratti ida’uun hir’ifamaa gara kurneewwaniitti
iirrattiQabu sirreessuu.
(Wayitii 3) Fakkeenya:

(Wayitii 6)
84
• Barattoonni ida’uufi hir’isuu lakkoofsota hundaa hamma • Hojii barattootaa
1,000,000 jiran jiruufi jireenya isaanii keessatti hojirra akka oolchan daawwachuu, battallee
karaa itti Agaarsiisuu. kennuu.
• Barattootni gaaffii akka gaafatan , yaada tilmaamaa kaa’anii,
yaada waliigalaa akka kennaniifi bu’aa marii akka ibsan taasisuu.

85
 Boqonnaa 3: Baay’isuu Lakkoofsota Hundaa (Wayitii 18)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Baay’attoota 100 jiran ni hubatu.
• Baay’attoota 100 lakkoofsa dijiitii 1’n ni baay’isu.
• Baay’attoota lakkoofsota hundaa hamma 1000 jiran jiruufi jireenyaa keessatti hojiirra ni oolchu
• Lakkoofsota 3.1. Lakkoofsota • Keessa Deebii Lakkoofsota Hundaa Hamma • Barattootni
hundaa baay’attoota Hundaa Baay’attoota 100; 10,000 jiraniin barannoo eegaluu. lakkoofsota
100; 1,000 fi 10,000 1,000 fi 10,000 • Barattootni tooftaalee baay’isuufi hiruu kan akka hundaa baay’attoota
lakkoofsota abbaa Lakkoofsota Dijiitii 1’n 100; 1,000 fi 10,000
tooftaa bakka buusuu akka gabbifatan qajeelchuu.
dijiitii 1’n baay’isuu. Baay’isuu lakkoofsota abbaa dijiitii
• Lakkoofsota (Wayitii 4) 1’n akka baay’isan
hundaa hamma 3.2. Lakkoofsota Kanaafuu, gaafachuu.
1,000,000 jian Hundaa Hamma • Barattootni
lakkoofsota abbaa 1,000,000 Jiran lakkoofsota
dijiitii 1’n baay’isuu. Lakkoofsota Dijiitii 1’n hundaa hamma 1,000,000
• Lakkoofsota Baay’isuu
• Barattoota gocha si’eessituu kan akka 300 5 akka jian lakkoofsota abbaa
hundaa hamma (Wayitii 3)
3.3. Lakkoofsota Hundaa hojjetaniif kennuu. dijiitii 1’n baay’isan
1,000,000 jian
lakkoofsota abbaa Hamma 1,000,000 Jiran gaafachuu.
• Dhugaawwan beekamoo irraa ka’uun dhugaa hin
dijiitii 2’n baay’isuu. Lakkoofsota Dijiitoota 2’n • Gaaffilee jiruufi
Baay’isuu beekamne argachuu. Fakkeenyaaf:
• Lakkoofsota
(Wayitii 4) ✓ Dachaafi dachaa irra deebii (dhugaa 4’n walqabatu). jireenyaan wal qabatan
hundaa hamma
1,000,000tti jiran 3.4 Lakkoofsa Hundaa baay’isuu lakkoofsota
fayyadamuun 1,000,000 fi ol baay’isuu ✓ Dachaa isaafi lakkoofsicha ida’uu (dhugaa 3’n hundaa hamma 10,000
Pirobileemota (Wayitii 3) walqabatu).
3.5. Lakkoofsota Hundaa ta’e fayyadamanii akka
qabatama jiruufi ✓ Walakkaa itti aansee dachaa (dhugaa hirmaataa
jireenyaa furuu. Hamma 1,000,000 jiran irratti guutuudhaan walqabatu): furan gaafachuu.
Pirobileemota Jechaa Furuu
.
(Wayitii 4)

86
• Tooftaalee guutuu baay’isuu agarsiisuu: • Hojii barattootaa
Fakkeenya: daawwachuu, battallee
kennuu.
• Barachuu barattootaa
fooyyessuuf yaad-deebii
ijaarsaa kennuu

• Barattootni gareen ta’anii mari’achuun yaada akka walii hiran

gargaaruu.
• Tooftaa qoqqoodanii baay’isuu barattootatti agarsiisuu.

• Barattootni tooftaalee adda addaa fayyadamuun lakkoofsota

hundaa lakkoofsota dijiitii 2’n akka baay’isan karaa agarsiisuu.
• Barattootni gaaffii akka gaafatan yaada tilmaamaa kaa’anii yaada
waliigalaa akka kennaniifi bu’aa marii akka ibsan taasisuu.

87
 Boqonnaa 4: Hiruu Lakkoofsota Hundaa (Wayitii 21)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Akkaataa Itti lakkoofsotni hundaa hamma 10,000 jiran 1fi 10’f hiraman ni hubatu.
• Lakkoofsota hundaa gaheen isaanii 10,000 gadii lakkoofsota dijiitii-1’f hafteefi haftee malee ni hiru.
• Qabatama jiruufi jireenya keessatti hiruu lakkoofsota hundaa hamma 10,000 jiranii hojiirra ni oolchu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftalee Barachuu Iyyaafannoo
• Baay’attoota 4.1. Keessa Deebii Hiruu • Hiruu lakkoofsota hundaa hamma 1000 • Barattootni lakkoofsota hundaa
Lakkoofsota Hundaa jiran yaadachiisuun barnooticha eegaluu.
10 (10,000 gadii) hamma 1000 jiran akka
Hamma 1,000 jiran • Barattootni hiruu sirriitti akka
lakkoofsota dijiitii (Wayitii 2) lakkoofsota dijiitii-1’f akkasumas
hubataniif baay’isuu sirriitti beekuu akka
1fi 10’f hiruu. qabaniifi hariiroo baay’isuufi hiruu 10’f hiran gaafachuu.
• Lakkoofsota hundaa 4.2. Lakkoofsota Hundaa beekuun murteessaa ta’uu itti himuufi • Barattootni lakkoofsota hamma
Baay’attoota 10 Ta’an fakkeenya adda addaa akka shaakalan
hamma 10,000 jiran Hamma 10,000tti jiran 10,000 jiran lakkoofsa dijiitii-1’f
gargaaruu.
lakkoofsa dijiitii1tiif Lakkoofsota Dijiitii 1 fi 10’f • Akkaataa dagaagina algorizimii akkasumas 10’f hafteefi haftee
hafteefi haftee maleen Hiruu waaltawaan daa’imman hubachuu malee akka hiran gaafachuu.
(Wayitii 5) danda’anitti ibsa gochuu.
hiruu. • Gaaffilee jiruufi jireenyaan
• Barattootni algorizimii hiruu mala gadi
• Pirobileemota 4.3. Lakkoofsota Hundaa buusuu fayyadamuu akka danda’an walqabatan hiruu lakkoofsota
qabatama jiruufi Hamma 10,000tti Jiran kallattii agarsiisuu. hundaa hamma 10,000tti jiran
Lakkoofotsa Dijiitii-1 tiif
jireenya waliin fayyadamanii akka furan
Hafteefi Haftee Malee
walqabatan kanneen Hiruu gaafachuu.
akka galii maatii (Wayitii 6) • Hojii barattootaa daawwachuu,
baay’ataa 10 ta’e • Hidhaa 10’n hidhame 10 fayyadamuun battallee kennuu.
4.4. Lakkoofsota hundaa
baay’ina miseensa hiruu baay’attoota 10 barattootatti • Barachuu barattootaa
1,000 olii lakkoofsota dijiitii agarsiisuu.
maatii 10 ta’eef hiruu. fooyyessuuf yaad-deebii
tokko qabaniif hiruu • Dhugaawwan hiruun walqabatan
fayyadamuun hiruu akka shaakalan ijaarsaa kennuu.
(Wayitii 4)
88
4.5 Pirobileemota Jechaa gochuu.
Qabatama Jiruufi Fakkeenyaaf: hojjechuuf si’a
Jireenyaa Hiruu ofkeessaa shan 17 hir’isuun 0 akka argannu agarsiisuu.
Qaban Hamma 10,000 tti,
(Wayitii 4)

Barattootni gaaffilee jiruufi jireenyaan

walqabatan hiruu hamma 1000tti
fayyadamanii akka furan gargaaruu.

89
 Boqonnaa 5: Firaakshinootaafi Deesimaalota (Wayitii 31)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Firaakshiniin kutaa waan guutuu tokkoo akka ta’eefi deesimaalii isaan walgitu ni hubatu.
• Firaakshinoota waamsisaa walfakkaatan qabaniifi deesimaalota ida’uufi hir’isuu ni hubatu.
• Qabatamaa jiruufi jireenyaa keessatti firaakshinootafi deesimaalota hojii irra ni oolchu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftaalee barsiisuu Iyyaafannoo
• Firakshinoota waan 5.1. Firaakshinoota • Yaad-rimeewwan firaakshiniifi firaakshinootni • Barattootni
Akka Gartokkeewwan
guutuu ta’e irraa adda akkamitti akka waliin madaalaman modeeloota ilaaluu. firaakshinoota waamsisaa
Waan Guutuu
baasuu. Tokkootti Fakkeenya: Kutaawwan bal’insa dibamee guutuu isaa walqixaa qaban akka
• Firaakshinoota (Wayitii 3) wajjin walbira qabuu, argama tuqaa sarara lakkofsaa irra waliin madalaaniifi
waamsiisaa walfakkaataa 5.2. Firaakshinoota jiru 0 fi lakkoofsa biroo wajjin walbira qabuu. tartiibessan gaafachuu.
qaban tartiibessuufi waliin Waamsisaa Walqixaa • Hammi firaakshinii bir-qabaawaadha: Tokko irra • Firaakshinoota waliin
Qaban
madaaluu. sadiin waan guutuu tokkoo irra guddaa walakkaa waan madaaluu akkasumas
Walmadaalchisuufi
• Firaakshinoota Tartiibessuu guutuu biroo ta’uu danda’a. deesimaalota waliin
waamsiisaa walfakkaataa (Wayitii 4) • Lakkoosota fayyadamanii firaakshinoota waliin madaaluuf barattootni
qaban ida’uufi hir’isuu. madaaluu. Fakkeenya: fi . maloota adda addaa akka
5.3. Ida’uufi Hir’isuu
Firaakshinoota fayyadaman gaafachuu.
• Tooftaalee sababeessutti fayyadamuun firaakshinoota
Waamsisaa Walqixaa • Deesimaalota
Qabanii waliin madaaluu:
bakkeewwan lama lama
(Wayitii 4) Fakkeenya:
qaban akka ida’aniifi
5.4. Firaakshinoota hir’isan barattoota
Walgitaa gaafachuu.
(Wayitii 5)

90
• Firaakshinootni 5.5. Kurnaffoota, • Algoorizimii firaakshinoota walgitaa dagaagffachuu. • Barattootni firaakshinii
walgitaa walqixa ta’uu Dhibbaffootafi • Firaakshinoota walgitaa fayyadamuun waliin gara deesimaaliitti
Deesimaalota
isaanii beekuu. (Wayitii 4) madaaluu: akkasumas deesimaalii
• Hubannoo Fakkeenya: waliin madaaluu. gara firaakshiniitti akka
Firaakshinootaa 5.6. Deesimaalota jijjiiran gaafachuu.
Bakkeewwan lama • Barattootni firaakshinoota walgitaa adeemsa
gabbifachuu. • Barattootni gaaffilee
lama Qaban baay’isuutiin akka waliin madaalan gargaaruu.
• Bifoota Walmadaalchisuufi qabatama jiruufi
• Barattootni gaaffiwwan kanneen akka akka
firaakshinootaafi Tartiibessuu jireenyaa fayyada
deesimaalota walgitaa (Wayitii 5) hojjetan gaafachuu. Gaaffichis salphumatti osoo firaakshiniifi deesimaalii
yeroo baay’ee itti hinrakkatin sammuudhaan furamuu danda’a. Sababni keessatti akka furan
5.7. Deesimaalota
fayyadamnu Bakkeewwan lama isaa barattoonni hamma sammuutiin yaaduu gaafachuu.
beekuufi lama Qaban Walitti • Hojii barattootaa
Ida’uufi Walirraa danda’u yookiin mala addaan baasuun akkaataa
argachuu. daawwachuu, battallee
Hir’isuu tti fayyadamuu danda’u.
• Firaakshinoota gara (Wayitii 6) kennuu.
deesimaalotaatti; • Hamma wadaroon dheeratu beekuuf barattootni haala • Barachuu barattootaa
deesimaalota gara wadaroowwan dheerinni isaanii meetira ta’e fooyyessuuf yaad-deebii
firaakshinootaatti fayyadamanii walitti dabaluu danda’an irratti kallttii ijaarsaa kennuu.
jijjiiruu. kennuufi hordofuu.
• Barattootni hubannoo faayidaa tuqaa deesimaalii akka
dagaagfatan gochuu.
• gatii bakkaa kessaa dijiitii siksuu shaakaluu.

91
• Yaad-rimee hariiroo firaakshiniifi deesimaalii
barattootni akka dagaagfatan gochuu.
• Firaakshinootafi deesimaalota walitti firoomsuu.
• Barattootni gaaffii akka gaafatan, yaada tilmaamaa
akka kaa’an, yaada waliigalaa akka kennaniifi bu’aa
marii irratti calaqqeessuufi akka waliin dubbatan
taasisuu.
• Barattootni firaakshinootaafi deesimaalota
fayyadamanii gaaffilee qabatama jiruufi jireenyaan
akka furan qajeelchuu.

92
 Boqonnaa 6: Rog-Sadootaafi Rog-Afreewwan (Wayitii 19)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Garaagarummaa rog-sadootaafi rog-afreewwan jidduu jiru ni hubatu.
• Amaaloota adda addaa rog-sadootaafi rog-afreewwanii ni hubatu.
• Rakkoolee qabatamaa jireenya keessatti qunnaman furuu keessatti rog-sadootaafi rog-afreewwanitti dhimma ni bahu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftaalee Barachuu Iyyaafannoo
• Kofa qalbeeffachuu. 6.1. Kofoota • Addummaan hamma kofaa “hamma addaan bargaafannaa kofa • Quboota, ciqilee, quboota
Naannootti Argaman
• Amaloota isaaniitiin (quboota, ciqileefi
xiyyaati” jedhamee waammamuu danda’a. Kofootni xiyyoota lamaan walitti aanan
rog-sadoota addaan Wantoota dheerinni isaanii daangaa hinqabne lama kan of-keessatti addaan banuufi
Socho’aniifi
baasuu. hammatanfi bantii(varteksii) tokko waliin qabaniidha. Hamma naannessutti fayyadamuun
Naanna’antti
• Hiikoo rog-sadoota fayyadamuu) isaanii qofaan garaagarummaa kan qabaniifi xiyyoonni lamaan kofoota akka argisiisan
akaakuu adda addaa (Wayitii 3) hammam dhiphinaan yookiin akkamitti bal’inaan akka addaan barattoota gaafachuu.
kennuu. 6.2. Akaakuu banaman yookiin naannoo bantiitti (varteksiitti) akka naanna’an • Amaloota isaaniitiin rog-
Rogsadootaa dha. sadoota akka adda baasan
Amaloota Isaaniitiin
Addaan Baasuu • Barattoonni addummaa bargaafannaa xiyyoota lamaanii, barattoota gaafachuu.
(Wayitii 4) kofoota lama kallattumaan wal-bira qabuun tokkoo isaa tokko • Barattootni rog-sadoota
irra kaa’uun walmadaalchisuun akka danda’amu akka hubatan adda addaa akka hiikan
6.3. Rogsadoota
Gosoota Adda Addaa gargaaruu. Barattootni kofoota dheerinni xiyyoota isaanii adda gaafachuu.
Hiikuu addaa ta’e filachuu isaanii mirkaneeffachuu.
(Wayitii 4)
• Barattootni kofni bal’aan xiyyoota gabaabaa irraa uumame
akka fofa xiqqaatti kofni dhiphaan xiyyoota dheeraa irraa
uumame immoo akka kofa isa guddaatti yaaduu danda’u waan
ta’eef, hubannoo isaanii adda baasuun hubannoo sirrii akka
argatan gargaaruu.

93
• Rog-afreewwan 6.4. Rogootaafi Moodeloota kofa uumaniifi yuunitii safara kofaa • Rogootaafi kofoota
adda addaa hiikuu. Kofoota Isaanii fayyadamuu. hubannoo barattootaa cimsuu. isaaniitiin rog-afreewwan
Irratti Hundaa’uun
• Rogootaafi kofoota Rog-Afreewwan • Kofa yemmuu mukni falaxamu(dhoosamuu)(wedge) akka adda baasan
isaanii irratti Addaan Baasuu uumamu akka kof-tokkeetti(unit angle) fayyadamuu. barattoota gaafachuu.
hundaa’un (Wayitii 4) • Pirootiraktara fayyadamuun kofoota safaruu. • Barattootni rog-afroota
akaakuuwwan adda • Rog-sadeewwan beekamoo barattootni akka hubataniifi adda addaa akka hiikan
6.5. Rogafreewwan
addaa rog-afreewwanii Gosoota Adda kaasaniif deeggaruu. gaafachuu.
addaan baasuu. Addaa Hiikuu • Rog-afreewwan beekamoo ta’an barattootni akka hubataniif • Rog-sadootaafi rog-
(Wayitii 4) afreewwanitti dhimma
amaloota hunda dhiyeessuufii.
• Barattootni gareen mari’achuufi yaada wal jijjiiruun bahuun rakkoolee
meeshaalee akka sarartuu, koompaasii, pirootiraaktariifi qabatama jiruufi
kanneen biroo (‘geogebra’ yoo jiraate) fayyadamuun rog- jireenyaatiif furmaata akka
sadootaafi rog-afreewwan adda addaa akka ijaaran gargaaruu. barbaadan barattoota
gaafachuu.
• Daawwannaa
gaggeessuufi yaalii
barreeffamaa kennuu.
Barachuu barattootaa
fooyyessuuf yaad-deebii
ijaarsaa kennuu.

94
 Boqonnaa 7: Paatarnii (Wayitii 12)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Paatarnii (naqama, akina, sarxaa) yaada waliigalaa ni hubatu.
• Paatarniitti seera baasuu (paatarnii uumuu) ni hubatu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftaalee Barachuu Iyyaafanoo
• Yaada waliigalaa 7.1. Paatarnoota • Paatarnoota barattootaaf kennuun akka isaan seera • Barattootni lakkoofsota
paatarnii deddeebi’oo Deddeebi’oof miseensa paatarnichaa kamiyyuu ittiin tilmaamuu lakkaawwii akka tarreessan
Yaada Waliigalaa danda’an argatan (murteessan) gaafachuu.
kaa’uu. Kaa’uu • Tarreeffama lakkoofsota guutuu yookiin mangoo gaafachuu.
• Yaada waliigalaa (Wayitii 5) ta’anii kennuun, barattootni paatarnii akka uumaniifi • Barattootni hariiroo lakkoofsota
wantoota dursanii yaada waliigalaa kaa’an gaafachuu. hundaa duraafi itti aanee dhufu
7.2.Paatarnootaaf • Gaaffilee jiruufi jireenya keessatti hojiirra oolan
dhufaniifi booda dhufaniif Seera Baasuu akka ibsan gaafachuu.
barattootaaf kennuun hariiroo lakkofsota hundaa
seera deddeebii kaa’uu. (Wayitii 5) • Barattootni lakkoofsota
dursaafi itti aanee dhufu akka ibsan; akkasumas
• Yaada waliigalaa hariiroo lakkaawwii mangoofi guutuu
7.3. Hojiirra amaloota lakkoofsota lakkaawwii kanneen akka
lakkoofsotaa kanneen akka ta’anii yaada waliigalaa akka
Oolmaa lakkoofsota mangoofi guutuufi yaada waliigalaa,
dursaafi ittifufaatiif seera kennan gaafachuu.
Paatarnii
amala jijjiirra iddoo ida’uu fi baay’isuu akka kaa’an
kaa’uu. (Wayitii 2) • Lakkoofsota hundaa ida’uufi
gargaaruu.
• Yaada waliigalaa baay’isuun keessatti lakkoofsonni
• Tarreeffama himoota walqixaa ida’uu
amaloota lakkoofsota yoo bakka wal jijjiiranis ida’amni
lakkoofsotaa kennuun, bakka lakkoofsotaa
lakkaawwii mangoofi waljala jijjiirun bu’aa ida’uun argamu akka hin yookiin baay’ataan isaanii walqixa
guutuu ta’anii kaa’uu. jijjiirre barattootatti agarsiisuu. Brattoonni ta’uu isaa akka agarsiisan
himoota walqixaa ida’uu lakkoofsotaa irratti
• Amala jijjiirraa iddoo gaafachuu.
yaada waliigalaa akka kennan gargaaruu.
ida’uufi baay’isuuf yaada • Hojii barattootaa daawwachuu,
Fakkeenya:
waliigalaa kaa’uu. battallee kennuu.
• Barachuu barattootaa fooyyessuuf
yaad-deebii ijaarsaa kennuu.
95
 Boqonnaa 8: Safaroota (Wayitii 16)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Maalummaa safara dheerinaa, hangafi qabee akkasumas jijjiirraa yuunitoota isaanii ni hubatu.
• Barbaachisummaa safaraa ni hubatu.
• Safaroota dheerinaa, hangaafi qabee jiruufi jireenya keessatti hojiirra ni oolchu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftalee Barachuu Iyyaafannoo
• Dheerina, hangaafi 8.1. Safara Dheerinaafi • Yuunitootni bakka hundatti walqixa ta’uu akka • Barattootni dheerina
qabee wantotaa Yuunitoota Isaa barattootni hubatan gargaaruu. hangaafi qabee akka safaran
Waljijjiiruu
safaruu. (Wayitii 4) • Dheerina safaramu waliin yuunitoonni walirra ooluu gaafachuu.
• Safara wantootaa qabu. • Dheerina, hangaafi qabee
kanneen akka 8.2. Safara Hangaafi • Yuunitootni wanta safaramutti maxxananii qabamuu safaruun akkamittiifi maaliif
Yuunitoota Isaa
dheerina, hangaafi qabuu. akka safaruun barbaachise
Waljijjiiruu
qabee ibsuu. (Wayitii 4) • Safarri dheerinaa yemmuu safaramu waan safaramu barattoota gaafachuu.
• Barbaachisummaa/ fiixee sarartuu irraa kaa’uun waan tokko iyyuu osoo • Barattootni yuunitoota
fedhii yuunitoota irra hin darbiin akka safaran barattota gargaaruu. dheerinaa, hangaafi qabee
waaltawaatti 8.3. Safara Qabeefi (1 irraa osoo hinta’in 0 irraa eegaluu) tokko irraa gara birootti akka
fayyadamuun safaruu Yuunitoota Isaa • Barattootni yeroo safara kamiyyuu safaran bakka jijjiiran
qalbeeffachuufi sirna Waljijjiiruu banaa osoo hinta’in mallattoolee fi lakkoofsota akka gaafachuu.fakkeenyaaf,
(Wayitii 4)
meetriikawwaafi lakkaa’an gargaaruu.(yuunitoota) meetra irraa gara
baratamaa keessatti • Meeshalee safara aadaa kanneen akka taakkuu, saantimeetraatti fi kkf.
yuunitoota waaltawaa ciqilee, tarkaanfii, dhundhumaa, quunnaa, kkf daree
kanneeniin walbaruu. keessatti fiduufi akka daawwatan qajeelchuu.

96
• Sirna safarrii 8.4. Pirobileemota • Dheerina sarara dhaabbataa safaruuf (yoo jiraate) • Barattootni gaaffilee jiruufi
Jechaa Jiruufi
keessatti jijjiirraa ji’oogarbaa (geogerba) fayyadamuu. jireenyaan walqabatan
Jireenyaa Safara
yuunitoota safaraa Dheerinaa, Hangaafi • Barattootni gaaffii akka gaaffatan, tilmaama isaanii beekumsa safara dheerinaa,
sasalphaa kanneen Qabee Irratti akka kaa’an, yaada isaanii akka goolabaniifi bu’aa hammaafi qabee fayyadamuun
akka cm irraa gara m Hundaa’an argatan irratti calaqqeessanii yaada akka walii hiran akka furan gaafachuu.
(Wayitii 4)
raawwachuu. gochuu. • Hojii barattootaa
• Barattootni gaaffilee jiruufi jireenyaan walqabatan daawwachuu, battallee
beekumsa safara dheerinaa, hangaafi qabee kennuu.
fayyadamuun akka furan gargaaruu. • Barachuu barattootaa
• Barattootni haalota qabatama jireenyaa furuuf fooyyessuuf yaad-deebii
safarrii qabatama jireenyaa akka furan qajeelchuu. ijaarsaa kennuu.
gaaffii akka gaafatan, yaada tilmaamaa kaa’anii, yaada
waliigalaa akka kennaniifi bu’aa marii akka ibsan
taasisuu.

97
 Boqonnaa 9: Qabannaa Daataa (Wayitii 14)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Akkaataa daataan itti funaanamu, giraafiin itti ijaarramufi hiikni itti kennamu ni hubatu.
• Jiruufi jireenya keessatti daataa hojiirra ni oolchu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftaalee Barachuu Iyyaafanoo
• Daataa kennameef 9.1. Daawwannadhaan • Daataa gabateedhaan qindeessuu irratti taalii • Barattootni ofii isaanii daataa
Daataa Funaanuufi fayyadamuu, gaaffilee uumuu. akka funaanan gaafachuu.
baar giraafii sassalphoo
Taalii Fayyadamuun
ijaaruu. Qindeessuu • Baay’ina tokkoon tokkoo akaakuuwwan daataa • Barattootni daataa ofii isaanii
• Baar giraafii irraa (Wayitii 5) himuu. Gaaffilee kanneen akka; baay’ee kan uumanii qindeessuun hiika akka
daataaf hiika kennuu. deddeebi’e, si’a gadi’aanaa kan mul’ate, si’a itti kennan gaafachuu.
9.2. Baar Giraafii
• Baargiraafii irraa meeqaf, caalmaa jidduu gatii guddaafi gatii • Barattootni fayyada qabatama
Dubbisuufi Ibsuu
hiikaa daataa (Wayitii 5) xiqqaa hammami? jedhu fayyadamuu. jireenyaa daataa akka furan
kennuurratti • Daataa baay’ina xiqqaa qabuun baar giraafii gaafachuu.
pirobileemota jechaa 9.3. Pirobileemota akka hojjetan qajeelchuu. • Barachuu barattootaa
Jechaa Hiika Daataa • Daataa fayyadamanii gaaffilee jiruuf jireenyaan fooyyessuuf yaad-deebii
furuu.
Baar Giraafii irrattiifi
• Beekumsa daataa Gatii giddu Galaa walqabatan akka furan barattoota qajeelchuu. ijaarsaa kennuu.
jiruufi jireenya keessatti (Wayitii 4) • Naannoo isaanii irraa daataa funaananii akka • Hojii barattootaa
hojiirra oolchuu. dhiyeessan akka piroojektiitti barattootaaf abbaltii daawwachuu, battallee kennuu.
kennuu.
• Barattootni gaaffii akka gaafatan, yaada
• tilmaamaa akka kaa’an, yaada waliigalaa akka
• kennaniifi bu’aa marii irratti akka
calaqqeessaniifi yaada walii hiran gochuu.

98
 Boqonnaa 10: Safara Yeroo Kan Itoophiyaa (Wayitii 10)
Bu’aalee Barachuu: Xumura barnoota boqonnaa kanaatti barattoonni:
• Akkaataa safarri yeroo kan Itoophiyaa itti lakkaa’amu ni hubatu.
• Safara yeroo kan Itoophiyaa jiruufi jireenya keessatti hojiirra ni oolchu.
Gahumsa Qabiyyeewwan Tooftalee Barachuu Iyyaafannoo
• Mallattoowwan sa’aatii, 10.1. Sa’aatii, • Moodeloota saa’atii dhiyeessuu. • Barattootni wantoota
Daqiiqaafi Sakondii
daqiiqaafi sakoondii adda • Barattootni sa’aatii gara daqiiqaatti, daqiiqaa gara naannoo isaanii irraa
(Wayitii 2)
baasuu. sakondiitti akkasumas garagaltoo kanaa akka jijjiiran moodela safartuu sa’aatii
• Yuunitii safara yerootiin gargaaruu, jalqaba moodela sa’aatiitti fayyadamuun booda akka hojjetan gaafachuu.
10.2. Yuunitoota
shallaguu. immoo osoo hin fayyadamiin. • Barattootni yuunitii
Safara Yerootiin
• Safaroota yeroo adda Shallaguu • Barattootni sa’aatii waliitti ida’uufi walirraa hir’isuu safara yeroo
addaa waliin madaaluu. (Wayitii 3) akkasumas daqiiqaa walitti ida’aniifi walirraa hir’isan Itoophiyaa adda addaa
gargaaruu.Ida’uufi hir’isuu makaa sa’aatiifi daqiiqaatiin
• Safara yeroo kan hojjetamuu danda’a. akka adda baasaniifi
Itoophiyaa fayyadamuun 10.3. Safaroota Yeroo jijjiiran gaafachuu.
• Barattootni waa’ee tilmaama yeroo irratti akka
pirobileemota jiruufi Walmadaalchisuu • Safara yeeroo Itoophiyaa
mari’ataniifii murtoo akka fudhatan taasisuu.
(Wayitii 3)
jireenyaan walqabatan • Barattootni jijjiirraa sa’aatii gara daqiiqaatti akkasumas irratti fayyada jiruufi
furuu. waggaa gara ji’aatti fi turban gara guyyaatti garee ta’anii jireenyaa akka furan
10.4. Pirobileemota barattoota gaafachuu.
mari’achuun hojjetanii akka yaada walii hiran gargaaruu.
Jechaa Jiruuf
• Barattootni gaaffii akka gaafatan, yaada tilmaamaa • Safartuu yeroo
Jireenyaa Irratti
Hundaa’an Safara kaa’anii, yaada waliigalaa akka kennaniifi bu’aa marii Itoophiyaa gara
Yeroo kan Itoophiyaa irratti akka calaqqeessanfi walii ibsan taasisuu. safartuu yeroo biyya
Fayyadamuun Furuu biraatti akka jijjiiran
(Wayitii 2) • Lakkooftuuwwan guyyaa Itoophiyaa kan adda addaa
(kan barana dabalatee) kennuufii. barattoota gaafachuu.

• Pirobileemii jechaa jiruuf jireenya irratti hundaa’an • Barachuu barattootaa

99
safara yeroo kan Itoophiyaa fayyadamuun akka furan fooyyessuuf yaad-deebii
qajeelchuu. ijaarsaa kennuu.
• Hojii barattootaa
daawwachuu,
battallee kennuu.

100