HMP Wszystkie Prezentację

HISTORIA MYŚLI
PSYCHOLOGICZNEJ
dr Monika Baryła-Matejczuk
ZALICZENIE PRZEDMIOTU - WY
WYKŁADY (5 spotkań – 14 zagadnień

+ wykłady dla studentów studiów stacjonarnych)
Test sprawdzający wiedzę (pytania z obszaru historii psychologii (ok

70%) i z obszaru antropologii/filozofii (ok 30%)
W JAKIM MIEJSCU JESTEŚMY I JAK SIĘ TU
ZNALEŹLIŚMY – HISTORIA WSPÓŁCZESNEJ
PSYCHOLOGII
PSYCHOLOGIA …
• Wywodzi się z greckiego: „Psyche” – dusza, „Logos” – nauka

• nauka zajmująca się ludzkimi czynnościami lub zachowaniami, które składają się zarówno z
subiektywnych procesów umysłowych, jak i z zewnętrznych, obiektywnych i fizycznych reakcji;
• istnieje wiele definicji psychologii; trudność ostatecznego i powszechnie przyjętego
sformułowania definicji psychologii wynika stąd, że psychologia graniczy z wieloma
naukami (biologią, fizjologią, medycyną, socjologią, pedagogiką, filozofią, lingwistyką i in.)….
• nie jest ona nauką o duszy lecz nauką o zachowaniach ludzi
• psychologia to nauka o czynnościach człowieka i o człowieku jako ich podmiocie
(Tomaszewski)
• psychologia to naukowe badanie zachowania organizmów – jest to nauka, która pozwala
ustalić co porusza ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika (Zimbardo)
CELE PSYCHOLOGII
• opisywanie
• wyjaśnianie
• przewidywanie
• sterowanie
• podniesienie jakości ludzkiego życia
KRÓTKA HISTORIA,
DŁUGIE DZIEJE…
„Psychologia ma długie dzieje, lecz krótką historię”

Hermann von Ebbinghaus (1850-1909) przeprowadził pierwsze w historii
psychologii badania eksperymentalne nad pamięcią; książka „Abriss der Psychologie”
(Zarys psychologii)
Arystoteles wzniósł gmach psychologii ALE dopiero Wilhelm Wundt (1832-

1920) „zaszczepił na starym pniu wszystkie te latorośle nowej psychologii”,
które wyrosły dzięki rozwojowi nauk przyrodniczych, a zwłaszcza biologii.
HISTORIA PSYCHOLOGII (1)
• Przez wiele wieków, począwszy od starożytności problemy

należące dziś do psychologii rozważano w obrębie innych
nauk:
• filozofii (Platon, Arystoteles, R. Descartes, J. Locke, D. Hume, F.
Brentano),
• medycyny (Hipokrates, Galen, Paracelsus),
• teologii (święty Augustyn, święty Tomasz z Akwinu)
• Najczęściej wiązano problematykę psychologiczną z dualistycznym

poglądem na świat; 2 rodzaje bytu:
• ciało
• i dusza
przy czym psychologię traktowano jako naukę o duszy (stąd wywodzi się jej
nazwa
Jako dyscyplina naukowa w nowoczesnym rozumieniu psychologia
ukształtowała się w XIX w.
Pierwszą osobą, która w druku zastosowała słowo psychologia był więc

Goclenius
• Rudolph Goeckel, (1547 - 1628) – niemiecki filozof, profesor
logiki w Akademii w Marburgu
• jest uważany za pierwszą osobę, która użyła w druku słowo
"psychologia„
• W 1590 roku napisał łacińską rozprawę, której tytuł można
przetłumaczyć jako: "Psychologia, czyli o doskonałości człowieka, o
duszy, a przede wszystkim o jej pochodzeniu rozważania i
rozprawy wybranych współczesnych teologów i filozofów, których
nazwiska znajdują się na odwrotnej stronie„
• w jego późniejszych dziełach, słowo to nie występuje.
• Najważniejszą datą związaną z wyodrębnieniem się

psychologii jako samodzielnej dyscypliny jest rok 1879,
w którym W. Wundt założył pierwsze laboratorium
psychologiczne na uniwersytecie w Lipsku.
• 1879 rok Wundt powołał na Uniwersytecie

Lipskim pracownię eksperymentalnych
badań psychologicznych
???
Istniejące w psychologii koncepcje człowieka
istotnie się różnią, a niekiedy nawet wzajemnie
się wykluczają
Często przy analizie ich podstaw na pierwszy

plan wybijają się charakterystyczne dla
NURTY konkretnych założeń terminy, zaciemniając tym
samym podstawowe podobieństwa (Kozielecki,
PSYCHOLOGII 1997; Nalicki, 1999; Wilsz, 2012)
wśród naukowców nie ma jednomyślności w

widzeniu człowieka, jest za to wiele
współistniejących systemów teoretycznych
(Kozielecki, 1997, s. 259)
i powstałe na jej podstawach koncepcje akcentują
głębię podmiotu, wieloaspektowość i jego
niepoznawalność
Proponowane ujęcia osobowości nasycone są w dużej

mierze podejściem idiograficznym i klinicznym (Gasiul,
2006)
PSYCHOANALIZA
(1) Konkretne motywy człowieka traktowane są jako
przejawy bardziej zasadniczych tendencji
motywacyjnych – stałe tendencje motywacyjne
najczęściej określane są mianem potrzeb
Problematyką osobowości będzie pytanie o konfigurację

owych potrzeb, ich siłę, formy zaspokajania (Nalicki,
1999)
PSYCHOANALIZA (2)
• Zdaniem Zygmunta Freuda (za: Lindzey i Hall, 2004), w kwestii zrozumienia

podstawowych motywów ludzkiego zachowania, psychologia ograniczająca się
jedynie do analizy świadomości, jest niewystarczająca
• Najważniejsze namiętności, popędy, wyparte uczucia i myśli ukryte są w sferze
nieświadomej
• modele psychiki opisywane przez psychoanalityków są modelami
energetycznymi – kierunek realizacji działania jest pewnego rodzaju
wypadkową energetycznych wektorów związanych z określonymi motywami
(Nalicki, 1999; Tomaszewski, 1998)
PSYCHOANALIZA (3)
• Freudowska koncepcja zakłada, że natura podstawowych dążeń jest podwójna:

• dążenie do podtrzymania i destrukcji organizacji
• pragnienie odtwarzania stanów poprzednich
• wszystkie pozasomatyczne potrzeby są wtórne, są przekształconymi formami

potrzeb pierwotnych (Lindzey i Hall, 2004)
• Psychoanaliza rozszerzała obszar możliwych interpretacji zachowania
• Na stałe wprowadziła do rozważań psychologii osobowości problematykę
mechanizmów obronnych, znaczenia nieświadomości, a także
rozpoznawania mechanizmów zaburzeń osobowości (Gasiul, 2006)
BEHAWIORYZM (1)
• Alternatywą dla skoncentrowanej na podświadomych uwarunkowaniach

psychoanalizy był behawioryzm
• Traktował zachowanie człowieka w kategoriach bodziec-reakcja
• Behawioryści dokonali negacji założeń psychologii klasycznej, odchodząc od
traktowania jej jako nauki o doświadczeniach wewnętrznych człowieka, a
koncentrując się na otoczeniu i czynnikach sytuacyjnych (Gasiul, 2006)
• Behawioryści skupiają się na obserwowalnych aspektach zachowania człowieka
• Radykalna wersja behawioryzmu odcina się od akcentowania wewnętrznych
wyznaczników zachowania, kładzie zaś nacisk na zachowania obserwowalne -
zasadniczo nie stosuje też terminu osobowość
BEHAWIORYZM (2)
• Teoria wzmacniania sprawczego Burrhusa F. Skinera traktowana jest jako jedna

z teorii osobowości, a szczególne znaczenie w rozwoju problematyki
przypisuje się teorii Johna Dollarda i Neala E. Millera (uczniowie Clarka L.
Hulla)
• wysunęli tezę, że działające na organizm bodźce pełnią funkcję:
• popędową (emocjonalną) i
• sygnałową (poznawczą)
(Gasiul, 2006; Lindzey i Hall, 2004; Nalicki, 1999; Świeżaczyńska i Ostaszewski, 2008;
Tomaszewski, 1998)
BEHAWIORYZM (3)
• Mówi się również o ‚sprawowaniu kontroli nad zachowaniem’ przez

zewnętrzną sytuację
• Ważne w tym poglądzie jest to, jakie elementy owego zewnętrznego
środowiska sprawują funkcję kontrolną nad zachowaniem i na czym właściwie
wpływ ma polegać
• Zdaniem behawiorystów zmiany środowiska powodują zmiany w zachowaniu -
ich poglądy w naturalny sposób wiążą się z faktem, iż to właśnie procesy
uczenia się wpływają na człowieka (Nalicki, 1999; Świeżaczyńska i Ostaszewski,
2008).
BEHAWIORYZM (4)
• Na gruncie behawioryzmu obserwowano próby wprowadzenia zmiennych

pośredniczących, umożliwiające umiejscowienie osobowości w obszarze
zainteresowań jej przedstawicieli
• Podejmował się ich w latach trzydziestych przedstawiciel
neobehawioryzmu Edward C.Tolman (2000)
• Neobehawioryzm włącza w swoje rozważania klasyczną problematykę
psychologiczną
• Znaczenia mają procesy poznawcze i motywacyjne (Tolman, 2000)
• Radykalne podejście mówi wyłącznie o zmianie (Nalicki, 1999; Świeżaczyńska i
Ostaszewski, 2008; Tomaszewski, 1998)
BEHAWIORYZM (5)
• Poglądy behawiorystów, mimo kreowania uproszczonego obrazu osobowości,

mają swój znaczący udział w odkrywaniu:
• mechanizmów uczenia się
• wskazywaniu znaczenia czynników sytuacyjnych,
• docenianiu wagi otoczenia i zmienności sytuacyjnych,
• a także w rozwoju późniejszych teorii interakcyjnych (Gasiul, 2006).
Jednak próby mówienia o osobie, podmiocie wydają się być w obrębie behawioryzmu
wyjątkowo trudne, ponieważ jedynie w zachowaniu człowiek może istnieć w sposób
pełny, w nim się rozwijać (Nalicki, 1999).
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA (1)
• wyłoniła się z krytyki behawiorystycznych założeń o determinizmie

środowiskowym
• Podejście to silnie kontrastuje również z podkreślającą znaczenie nieświadomej
części psychiki psychoanalizą
• Zdaniem psychologów poznawczych istnieje interakcja pomiędzy otoczeniem i
organizmem
• Aktywność człowieka tłumaczy się odwołaniem do czynników poznawczych
• Analizie podlegają m.in. style poznawcze, konstrukty, schematy, atrybucje,
reprezentacje, oczekiwania i przekonania
• .Do poruszanych zagadnień należą następujące kwestie:

• nadawanie sensu ludzkim doświadczeniom,
• ocena zdarzeń, innych ludzi, samego siebie,
• ustalanie celów,
• dobór strategii adekwatnych do danej sytuacji,
• podmiotowa kontrola i samoregulacja (Nalicki, 1999; Tomaszewski, 1998).
• W podejściu tym nacisk kładziony jest na:

• 1) racjonalizm poznania,
• 2) sam proces poznawczy lub efekty tego procesu.
Pierwsza kwestia była rozwijana zwłaszcza przez wczesne teorie kognitywistyczne (m.in.
teorię wykrywania cech Neissera).
Człowiek traktowany był jako naukowiec, badacz. Prowadzone przez przedstawicieli
teorii kognitywistycznych badania zwracają uwagę na obecność błędów we
wnioskowaniu, czy nieracjonalność ludzkiego myślenia.
Jeśli chodzi o drugą kwestię, to w przypadku samego procesu człowiek ujmowany będzie
w sposób bardziej aktywny, a podstawowych charakterystyk poszukuje się wewnątrz
samych aktywności (poszukiwanie zasad rzeczywistych kategoryzacji (np. koncepcja
prototypu) lub poszukiwanie w poznaniu ludzkim reguł o charakterze logicznym)
• Zdaniem kognitywistów aktywność ludzka jest uwarunkowana posiadaną przez

daną osobę reprezentacją, modelem świata
• Niektóre koncepcje w obrębie psychologii poznawczej próbują ujmować
szczególny typ poznawczej reprezentacji – reprezentację samego siebie (Ja,
obraz Ja, ang. self-concept)
• Tej strukturze przypisuje się szczególną, integracyjną rolę pośród wszystkich
struktur poznawczych (m.in. Nalicki, 1999; Tomaszewski, 1998).
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
(1)
• Praktyka i doświadczenia były podstawą dla tworzenia opisu funkcjonowania

człowieka (Janowska, 1998)
• Humanistyczny nurt psychologii zakłada całościowe widzenie człowieka,
uwzględnia świadomość i pomijaną wcześniej intencjonalność działań człowieka
i wolność jego wyboru (Porzak, 1995)
• W psychologii humanistycznej osobę ludzką traktuje się w aspekcie
potencjalnym – co to znaczy?
• uwzględnia się ją w procesie doskonalenia się, jej stawania się, spełniania się
jako osobowości
(2)
Szczególnym obiektem zainteresowań jest

„zdolność jednostki ludzkiej do aktualizowania swych wewnętrznych
potencjalności do bycia osobą” (Krąpiec, 1975, za: Uchnast, 1983, s. 6),
innymi słowy, do organizowania siebie, formułowania swojej osobowości,
konkretnej natury, źródła własnego działania
W jednym z postulatów sformułowanych przez założycieli psychologii
humanistycznej James F. T. Bugental (1978, s. 330) pisze:
„psychologia humanistyczna nie neguje wkładu innych kierunków, ale stara się
je uzupełnić i włączać w nurt badań nad doświadczeniem ludzkim”
(3)
• Początek psychologii humanistycznej datuje się na lata sześćdziesiąte XX wieku

• Powstała ona na gruncie psychologii amerykańskiej
• Szeroko rozumiany nurt humanistyczny powstawał równolegle w:
• Stanach Zjednoczonych
• i w Europie
Za formalny początek w USA uznaje się rok 1963, kiedy założone zostało Amerykańskie
Towarzystwo Psychologii Humanistycznej.
W 1957 r. Maslow i Sutich zdecydowali się utworzyć odrębne czasopismo, które
ostatecznie przyjęło nazwę „Juornal of Humanistic Psychology”, a pierwszy jego numer
ukazał się w 1961r.
Dwa lata później doszło do utworzenia Amerykańskiego Towarzystwa Psychologii
Humanistycznej, które w 1969 r. stało się organizacją międzynarodową (Towarzystwo
Psychologii Humanistycznej)
(4)
• Prekursorami i czołowymi przedstawicielami nurtu

• w Stanach Zjednoczonych byli:
• Abraham Maslow, Carl Rogers, Gordon Allport, Rollo May, James F.T. Bugental i Henri
Ellenberger,
• w Europie najważniejszymi reprezentantami byli:
• Viktor Frankl, Karl Jaspers i Ludwig Binswanger, Medard Boss oraz Eugeniusz
Minkowski
(Uchnast, 1983; Tomaszewski, 1998; DeCarvalho, 2010; Kwiatkowska, 2011).
(5)
• Psychologia humanistyczna stanowi najmłodszy nurt psychologii, zwany trzecią siłą (ang. The
Third Force of Psychology), będącą protestem przeciwko minimalistycznemu
i fragmentarycznemu sposobowi patrzenia na człowieka oferowanemu z jednej strony przez
behawioryzm, a z drugiej przez ortodoksyjną psychoanalizę (Lindzey i Hall, 2004; Lis-Turlejska,
1978; Maslow, 1978; Rogers, 1983).
• Do powstania i rozwoju psychologii humanistycznej przyczyniły się następujące zjawiska:
• „a) wzrastające przekonanie o niewystarczalności behawioryzmu i psychoanalizy w zakresie
opisu i wyjaśnienia specyfiki ludzkiego zachowania;
• b) potrzeba niesienia pomocy w odnowie współczesnej zachodniej cywilizacji w zakresie
osobowego rozwoju człowieka, zdrowia psychicznego i stosunków międzyludzkich;
• c) potrzeba opracowania nowej koncepcji psychologii jako nauki o człowieku jako osobie
zachowującej się i doświadczającej siebie jako podmiot istnienia i działania” (Uchnast, 1983, s.5).
Ostatni, szczególnie ważny z wymienionych czynników umieszczony został przez Bugentala (1978)
na pierwszym miejscu wśród pięciu najważniejszych postulatów psychologii humanistycznej,
reprezentujących elementy wspólne dla poglądów większości autorów zajmujących się dziedziną.
(6)
• Bugental (1978, s. 325-328, por. Uchnast, 1983) sformułował następujące tezy:

1. człowiek, jako człowiek jest czymś więcej niż sumą części; osobą, a nie organizmem
ludzkim;
2. człowiek istnieje w środowisku ludzkim; wyraża się poprzez pozostawanie w
związkach z innymi ludźmi, w relacjach międzyosobowych;
3. człowiek jest świadomy; ludzka świadomość (ang. awareness) jest ciągła
i wielopłaszczyznowa; nieświadomość ujmowana jest jako płaszczyzna
świadomości, jej najniższy stopień;
4. człowiek posiada zdolność wyboru; wybór jest atrybutem doświadczenia;
5. człowiek działa celowo (w sposób wieloraki i złożony); jest intencjonalny, jego
celem jest zarówno zachowawczość jak i zmienność.
(7)
• Podstaw idei psychologii humanistycznej należy szukać zarówno w teoriach

biologicznych, filozoficznych, jak i psychologicznych
• Źródeł należy doszukiwać się przede wszystkim w personalizmie, psychologii
postaci, teoriach organizmicznych, fenomenologicznych, w egzystencjalizmie,
psychologii percepcyjnej i filozofii dialogu
• Perspektywę humanistyczną wspierają również idee religii Wschodu (taoizm,
buddyzmu Zen)
(por. DeCarvalho, 2010; Drat-Ruszczak i Drążkowska-Zielińska, 2005;
Hall i Lindzey, 2004; Kwiatkowska, 2011; Uchnast, 1983).
Każdy z zasadniczych kierunków poszukiwań podaje częściową
odpowiedź na pytanie o czynniki, które organizują naszą
aktywność i wyznaczają jej spójność
Pożądana jest więc synteza owych niejednokrotnie odmiennych

ujęć (Nalicki, 1999)
JAK SIĘ TU ZNALEŹLIŚMY…
• Galen (Claudius Galenus) ok. 130 – 200 n.e. – rzymski lekarz greckiego
pochodzenia, następca Hipokratesa, anatom, utalentowany badacz i pisarz
• Patologia humoralna – protonaukowy pogląd, u podstaw którego leżało
przekonanie o istnieniu czterech płynów ciała (humorów):
• krwi,
• żółci,
• śluzu (flegmy)
• i czarnej żółci,
które wypełniają ciało, a ich wzajemne stosunki wpływają na zdrowie i temperament.
• Ludzi podzielić można ze względu na płyn, który w ich ciele dominuje
• krew rodzi się z pokarmów w wątrobie, żółć powstaje w śledzionie, natomiast
powietrze przechodzi do serca bezpośrednio z płuc (‚zmiany’ w poglądach – 15
wieków później)
• Teoria humoralna powstała w szkole medycznej
w Knidos. Początkowo wyróżniano jedynie 2 soki
ustrojowe: żółć i śluz
• Wyróżniano już wtedy pojęcie eukrazji
(prawidłowe zmieszania soków w stanie zdrowia)
i dyskrazji (wadliwe zmieszanie soków ustroju)
• Terminy te weszły do użycia również w szkole z
Kos, wiązanej z postacią Hippokratesa
• Została tam rozwinięta. Liczbę płynów
TEORIA HUMORALNA zwiększono do czterech (cztery pory roku, cztery
żywioły, podstawowe cechy materii: ciepła, zimna,
wilgotności i suchości
• Związek między fizjologią humoralną a porami
roku miał objawiać się w typie wymiotów, które
zimą miały być śluzowate (zimne i wilgotne),
wiosną krwiste (ciepłe i wilgotne), latem żółciowe
(ciepłe i suche), a jesienią czarnożółciowe (zimne i
suche)
GALEN (1)
• Ukoronowaniem poglądów były dzieła Galena

• Patologia humoralna odwoływała się do swoich założeń zarówno w
diagnostyce, jak i terapeutyce
• Związek objawów takich jak żółtaczka czy katar z nadmiarem danego płynu
(odpowiednio – żółci i flegmy) jest intuicyjny
• Uważano wówczas, że śluz wypływający z nosa pochodzi z mózgu; mała ilość
moczu wydzielana podczas gorączki świadczy o niedoborze wilgoci
• Pewnym odzwierciedleniem kompozycji płynów ciała miał być skład moczu
(uryny), którego badanie (urynoskopia) cech takich jak barwa, mętność,
zapach i smak stały się stałym elementem diagnostyki
GALEN (2)
• Konsekwencją terapeutyczną uznania, że nadmiar lub

zepsucie danego płynu jest przyczyną choroby, było
leczenie polegające na wyprowadzaniu z ciała tegoż
metodami takimi, jak:
• puszczanie krwi,
• przeczyszczenie,
• wywołanie wymiotów,
• wypocenie itp.
Z kolei niedobór płynów miał być leczony
podawaniem środków ściągających, część z tych
praktyk miała również inne podłoże teoretyczne
GALEN (3)
• Zgodnie z założeniami propagowanymi przez

Galena, temperament to trwała cecha konstytucyjna
człowieka wynikająca z ustalonej proporcji
mieszaniny płynów, która może przybrać jeden z
czterech typów, w zależności od przewagi jednego
płynu nad innymi:
• sangwiniczny – przewaga krwi,
• choleryczny – przewaga żółci,
• flegmatyczny – przewaga śluzu,
• melancholiczny – przewaga czarnej żółci.
W średniowieczu przesunięto akcenty z somatycznego
na psychiczny wymiar temperamentów
OBSZARY JAKIMI BĘDZIEMY
SIĘ ZAJMOWAĆ
HISTORIA I UWARUNKOWANIA
METODOLOGICZNE PSYCHOLOGII KLASYCZNEJ:
FILOZOFIA, PSYCHOLOGIA NOWOŻYTNA,
POCZĄTKI NAUKOWEJ PSYCHOLOGII
NIEPSYCHOLOGICZNE TEORIE DOTYCZĄCE
ŻYCIA PSYCHICZNEGO CZŁOWIEKA
I MECHANIZMÓW NIM RZĄDZĄCYCH;
WPŁYW INNYCH DYSCYPLIN NAUKOWYCH
NA PSYCHOLOGIĘ
MAGOWIE, ZAKLINACZE, SZAMANI,
UZDROWICIELE, CZARODZIEJE,
WIZJONERZY, KAPŁANI …
• Psychologia jest praktykowana od tysiącleci …

• Wszędzie gdzie ludzie – potrzebne jest wsparcie
• Połączenie medycyny, religii, psychologii
• Wiedza ludowa …
PSYCHOANALIZA S. FREUDA: BIOGRAFIA I
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PSYCHOANALIZY, TERAPIA
PSYCHOANALITYCZNA, MECHANIZMY OBRONNE
BEHAWIORYZM: ZAŁOŻYCIELE I GŁÓWNE
ZAŁOŻENIA BEHAWIORYZMU;
NEOBEHAWIORYZM: UZUPEŁNIENIE SCHEMATU S -
R, ZRÓŻNICOWANIE SCHEMATU S -R, POGLĄDY BF.
SKINNERA I E. TOLMANA, WARUNKOWANIE
INSTRUMENTALNE.
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA C. JUNGA:
BIOGRAFIA I GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGII
ANALITYCZNEJ, ARCHETYPY I SYMBOLE,
INTROWERSJA, EKSTRAWERSJA
PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA A. ADLERA:
BIOGRAFIA I GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGII
INDYWIDUALNEJ, INSTYNKT MOCY, OŚRODKI
ADLEROWSKIE.
NEOPSYCHOANALIZA E. FROMMA: BIOGRAFIA I
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA, WKŁAD DO PSYCHOLOGII
HUMANISTYCZNEJ; NEOPSYCHOANALIZA K.
HORNEY: BIOGRAFIA I GŁÓWNE ZAŁOŻENIA,
KRYTYKA ZAŁOŻEŃ PSYCHOANALIZY S. FREUDA
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA TEORII GESTALT I JEJ
WKŁAD W ROZWÓJ PSYCHOLOGII PERCEPCJI
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: PREZENTACJA
POGLĄDÓW: G. ALLPORT, R. MAY, A. MASLOW, C.
ROGERS, KONCEPCJA CZŁOWIEKA I TERAPIA
HUMANISTYCZNA
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA:
CHARAKTERYSTYKA TEORII I KONCEPCJI W
PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ, WSPÓŁCZESNY
STAN PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ
ROZWÓJ POTENCJAŁU CZŁOWIEKA W
PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ
HISTORIA MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ W POLSCE:
POCZĄTKI MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ, OKRES
ODRODZENIA, ŚREDNIOWIECZA, OŚWIECENIA I
QUIZ
•Kto to jest i w jakich latach żył i

pracował?
SIGMUND FREUD
(1856-1939)
WILLIAM JAMES
(1842-1910)
WILHELM WUNDT
(1832-1920)
IVAN PAWŁOW
(1849-1936)
JEAN PIAGET
(1896-1980)
CARL ROGERS
(1902-1987)
BURRHUS FREDERIC
SKINNER
(1904-1990)
ABRAHAM MASLOW
(1908-1970)
ALBERT BANDURA
(UR. 1925)
GORDON WILLARD
ALLPORT
(1897-1967)
SOLOMON ASCH
(1907-1996)
FRITZ PERLS
(1893-1970)
CARL GUSTAV
JUNG
(1875-1961)
OBOWIĄZUJĄCA LITERATURA
• Benjamin T.L. (2008). Historia współczesnej psychologii. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe PWN.
• Brett, G. S. (1969). Historia psychologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe
• Rathus S.A.(2004). Psychologia współczesna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
• Rzepa T., Dobraczyński B. (2009). Historia polskiej myśli psychologicznej.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Strelau J.(red.). (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2.Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
HISTORIA MYŚLI
PSYCHOLOGICZNEJ
WY 2
Test sprawdzający wiedzę

NIEPSYCHOLOGICZNE TEORIE DOTYCZĄCE
ŻYCIA PSYCHICZNEGO CZŁOWIEKA
I MECHANIZMÓW NIM RZĄDZĄCYCH; WPŁYW
INNYCH DYSCYPLIN NAUKOWYCH NA
PSYCHOLOGIĘ
(LIT: BENJAMIN, 2008; RDZ. 1 PSYCHOLOGIA
PRZEDNAUKOWA (S. 15-33)
MAGOWIE, ZAKLINACZE, SZAMANI,
UZDROWICIELE, CZARODZIEJE,
WIZJONERZY, KAPŁANI …
• Psychologia jest praktykowana od tysiącleci …

• Wszędzie gdzie ludzie – potrzebne jest wsparcie, pocieszenie, empatia, pomoc..
• Połączenie medycyny, religii, psychologii: magowie, zaklinacze, szamani,

uzdrowiciele, czarodzieje, wizjonerzy, kapłani..
HISTORIA WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII
(PSYCHOLOGII NAUKOWEJ)
• Za początek przyjmuje się utworzenie laboratorium badawczego w Lipsku

• „Trwałym motywem w historii współczesnej psychologii nie jest ani osoba, ani wydarzenie,
lecz miejsce – laboratorium eksperymentalne” (Capshew, 1992, s. 132)
• Ameryka Północna: Uniwersytet Johnsa Hopkinsa (w 1883 r.), kolejno w
Uniwersytecie Clarka i w uniwersytetach stanowych Pensylwanii, Kansas Nebraski
– w 1889 r.
• Kanada: Uniwersytet Toronto (1891 r.)
• W 1900 w Ameryce Północnej istniało ponad 40 lab., zajmujących się
wykorzystywaniem metod naukowych (w dużym stopniu zapożyczonych z fizjologii
i psychofizyki) do badania podstawowych procesów spostrzegania, poznawania,
odczuwania u człowieka
HISTORIA WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII
(PSYCHOLOGII NAUKOWEJ)
• W XIX wieku współistniały dwa różne nurty psychologiczne:

• psychologia praktyczna (od zarania dziejów…)
• i psychologia uprawiana na uczelniach wyższych (znana jako filozofia umysłu)
PSYCHOLOGIA PRZEDNAUKOWA
• Psychologia realizowana pod szyldami:

• FRENOLODZY – pomiar kształtu czaszki, analiza wypukłości i zagłębień, wskazujących na
istnienie określonego rodzaju uzdolnień
• FIZJONOMIŚCI – analiza konturów i cech twarzy, np. kształt nosa, wysokość kości policzkowych,
odległość pomiędzy oczami - określali na tej podstawie cechy osobowości oraz zdolności
indywidualne
• MESMERYŚCI – używali rozmaitych form hipnozy aby wywołać zmiany w zachowaniu klientów
• WRÓŻBICI I JASNOWIDZE – przepowiadali przyszłość i doradzali jak się zachować
• GRAFOLODZY – analizy psychologiczne na podstawie charakteru pisma
• OSOBY O ZDOLNOŚCIACH PARAPSYCHOLOGICZNYCH, SPIRYTYŚCI, UZDRAWIACZE,
• Stosowali ‚własnych’ merody
PSYCHOLOGIA
PRZEDNAUKOWA
• XXI wiek – duże

zainteresowanie psychologią
wśród szerokich rzesz
społeczeństwa
• …książki, poradniki, czasopisma,
programy telewizyjne, filmy,
powieści, tals shows,
teleturnieje, dziennikarstwo
średcze, blogi, artykuły ….
• Powszechność ‚takiej’
psychologii – popularność
wśród ludzi
FRENOLOGIA
• „badanie czyjejś głowy” –

badanie kształtu głowy klienta i
na podstawie różnych
pomiarów czaszki określano
osobowość, zdolności i
inteligencję
• Pseudonauka stworzona przez
Franza Josefa Galla (1758-1828)
• Lokalizacja w konkretnych
miejscach czaski określonych
funkcji inteligencji, emocji,
„The new craniometer” – ilustracja z książki Elements of
zachowania
phrenology (George Combe(ang.), 1845), źródło: wikipedia
FRENOLOGIA
• Niektóre części mózgu mogły być

nadzwyczaj rozwinięte i mogły
tworzyć wypukłości, inne
niedostatecznie rozwinięte i
tworzyć zagłębienia
• M.in.
• Skłonność do destrukcji: tuż za
lewym uchem
• Obszar nad prawym uchem –
stopień egoizmu
• Czubek głowy – duchowość i
życzliwość
FRENOLOGIA
• Z tyłu głowy – miłość

rodzicielska miłość, miłość
do zwierząt
• Frenologiczne pomysły w
Ameryce głosił Johann
Spurzheim (1777-1832), a
także George Combe
(1788-1858)
FRENOLOGIA
• Spurzheim opracował system kategoryzacji – dot 35 zdolności umysłowych

• Prócz ‚badania’ frenolodzy nakreślali plan rozwoju – prowadzący do
wzmocnienia słabych stron, co miało przynieść klientom większe poczucie
szczęścia i sukces życiowy
• Rynek został zdominowany przez braci Fowler: Orsona (1809-1887) i
Lorenza (1811-1896)
• Kliniki w Nowym Jorku, Bostonie i Filadelfii
• Przemysł z książkami, czasopismami, frenologicznymi modelami głowy,
instrumentami pomiarowymi, tabelami frenologicznymi, specjalnie
produkowane walizaczki podróżne
• Oferowali franczyznę
• Przypomina Wam to coś?
FRENOLOGIA
• Dobra żona
• Plotkarz/ara
• ‚Słaba’ duchowość
• Kryminalista
• Temperamenty/raptus (easily
angered)
• Szanowana osoba
FIZJONOMIKA (ZWANA
CHARAKTEROLOGIĄ)
• Kolejny pseudonaukowy nurt w psychologii, popularny w XiX w.

• Ocena charakteru, intelektu, zdolności na podstawie cech twarzy
• Zapoczątkowana w XVIII w. na podstawie dokonań szwajcarskiego teologa
Johanna Lavatera (1741-1801)
• Książka ‚Rozważania o fizjonomii” wyprzedzała w czasie frenologiczne idee
Galla
PRZYKŁAD OPISU…
• „Nosy, które są mocno zakrzywione w dół, nigdy nie są naprawdę dobre,

naprawdę pogodne, szlachetne czy wspaniałe. Ich myśli oraz inklinacje są
zwrócone ku ziemi. Są zamknięte w sobie, zimne, bez serca, niekomunikatywne;
często złośliwie sarkastyczne, w złym humorze, ekstremalnie hipochondryczne
lub melancholijne. Jeżeli są wyciągnięte w górnej części, to są bojaźliwe i
zmysłowe”
• Wykorzystywanie do podtrzymywania stereotypów etnicznych i rasowych.
• Podręcznik z 1866r. Autorstwa Samuela Wellsa (szwagra braci Fowler) opisywał
„nos żydowski”: „wskazuje na życiową przebiegłość umiejętność przenikania
drugiej osoby i wykorzystywania tej umiejętności z korzyścią dla siebie”
FIZJONOMIKA
Zależnie od „szkoły” dzielą ją na trzy lub dwie strefy.

• Według trzystrefowego podziału:
• część od czoła do brwi odzwierciedla stan władz
umysłowych – rozumu
• nos i policzki świadczą o uczuciowości osobnika
• usta i broda określają stan sił witalnych
• Dwustrefowy podział przedstawia się następująco:
• górna połowa głowy to tzw. połówka intelektualna czyli twarz
idealistyczna
• dolna połowa głowy to połówka zwierzęca czyli twarz
realistyczna.
Strona tytułowa De humana physiognomia della Porty

FIZJONOMIKA ZNALAZŁA
UZNANIE W KRYMINOLOGII…
• Włoski psychiatra Cesare Lambroso (1835-1909)

sklasyfikował twarze pod kątem antropologii kryminalnej
• Dokonania czterokrotnie przyniosły mu nominację do
NAGRODY NOBLA!
• Opracował „typ przestępcy”
• Lambroso pisał, że „przestępcy byli bardzo rzadko wysocy,
że ich głowy były ponadprzeciętnie duże, a ich mózgi
mniejsze, uszy zaś większe i bardziej odstające, brwi
krzaczaste, a podbródki cofnięte lub płaskie”
ROSYJSKE
PRZESTĘPCZYNIE
SZALEŃCY
SADYŚCI
FAŁSZERZE
PRZESTĘPCY
NEAPOLITAŃSCY
MORDERCY
DROBNI
PRZESTĘPCY
KSIĄŻKA
• Kobieta jako zbrodniarka i prostytutka: studja antropologiczne,

poprzedzone biologją i psychologją kobiety normalnej
dzielił zbrodniarki na „urodzone” i „z przypadku”.
Urodzone dążą do utożsamienia się z mężczyznami; cechuje je
niechęć do macierzyństwa i wybujały temperament.
Drugie niczym szczególnym się nie wyróżniają.
KSIĄŻKA
• kobiety statystycznie popełniają znacznie mniej przestępstw niż mężczyźni,

Lombroso tłumaczył, że to między innymi dlatego, iż u kobiet substytutem
zachowań przestępczych jest prostytucja i typ „urodzonej prostytutki” jest
odpowiednikiem „przestępcy z urodzenia” wśród mężczyzn
CIEKAWOSTKA???
FIZJONOMIKA CD…
• Przekonanie o wiarygodności fizjonomiki (jak i

frenologii) zmniejszyło się na początku XX
wieku, chociaż nie zniknęło całkowicie
• W Stanach Zjednoczonych stosowano w procesie
doboru pracowników w ramach systemu
charakterologicznego, opracowanego przez
Katherine Blackford
MESMERYZM
• Franz Anton Mesmer (1734-1815) – austriacki lekarz,

który w 1775 r. odkrył, że potrafi fizycznie i psychicznie
ulżyć swoim pacjentom, przesuwając MAGNESY nad ich
ciałami
• Nazwał tę procedurę zwierzęcym magnetyzmem –
znane pod nazwą MESMERYZM
• Żył w latach gdy humory (płyny organiczne) uznawane
były za kluczowe wyznaczniki zdrowia
• Uważał, że płyny są namagnesowane w ciele, a przyczyna
wielu chorób psychicznych to niewłaściwe proporcje
między nimi
MESMERYZM
• Stosował ‚ulotne czary’ – prawdopodobnie transy

hipnotyczne
• Odkrył, że te same efekty można uzyskać bez magnesów –
przesuwając ręce po ciele klienta (!), ponieważ ze względu
na długotrwałe używanie magnesów, przyjął magiczną siłę
• Leczył m.in. bogatych przedstawicieli klas wyższych, dzięki
czemu stał się znaczącą postacią w kręgach towarzyskich
Paryża lat 80tych XVIII w.
MESMERYZM
Przekaz bioenergetyczny
MESMERYZM
• Sztuka uzdrawiania Mesmera przejęta została przez innych praktyków (głównie

bez przygotowania medycznego)
• Francuskie środowisko medyczne złożyło do Ludwika XVI prośbę o wszczęcie
dochodzenia w sprawie wiarygodności metod Mesmera
• Powołano komisję niebieskiej wstęgi na czele z Benjaminem Franklinem
• Komisja nie potwierdziła uzdrawiającego działania sił magnetycznych – bez
działań formalnych
• Mesmer i następcy kontynuowali swoją działalność
MESMERYZM W USA
• Przywędrował do Stanów w latach 30tych XIX wieku i rozprzestrzenił się

na północnym-wschodzie
• Mesmeryści oferowali:
• usługi lecznicze
• program psychologiczny do pracy nad sobą
• leczyli depresję i inne psychologiczne dolegliwości np. fobie
• techniki hipnotyczne
• przekazywanie sugestii podczas hipnotycznych stanów
Mesmeryzm określany jako pierwsza świecka psychoterapia w Ameryce
W USA ośrodkiem magnetyzerów stał się Nowy Orlean (gdzie później
zagościło Voo Doo z Haiti)
SPIRYTUALIZM
• RUCH NOWEJ MYŚLI, NAUKA CHRZEŚCIJAŃSKA I LECZENIE UMYSŁU

• Rozwinięcie w drugiej połowie XIX w. głównie w stanach Nowej Anglii
• Początek Amerykańskiego spirytualizmu: dwie nastoletnie siostry, które
komunikowały się z duchem mieszkającym w domu na ich farmie w Nowym
Jorku
• Stały się medium
• Brały udział w seansach
• Komunikowały się ze zmarłymi
SPIRYTUALIZM
Prawdopodobnie wiara w
Zyskał popularność podczas duchy i niewidzialne energie
amerykańskiej Wojny została ‚wzmocniona’ przez
Domowej – wiele osób chciało wynalezienie
skontaktować się z bliskimi bezprzewodowego telegrafu
zmarłymi w czasie wojny oraz odkrycie promieni
Roentgena
SPIRYTUALIZM
• Spadek popularności na przełomie XIX i XX wieku

• Powrót w latach 1917-1918 – epidemia grypy oraz I wojna światowa
• W latach 20. XX w. stracił na popularności – wiele mediów okazało się
oszustami
• Trwa nadal w formie zorganizowanej religii – jasnowidze, mistycy, media
obiecujące kontakt z bliskimi, którzy odeszli
LECZENIE MENTALNE, INACZEJ RUCH
„LECZENIE UMYSŁU” / „NOWA MYŚL”
• Druga połowa XIX w. to w Ameryce okres liberalizmu

religijnego, rozwoju miast, zwiększenia zaufania do nauki,
szybkich zmian technologicznych i nowych fali imigrantów
• Leczenie mentalne pozostawało w bezpośrednich
związkach z mesmeryzmem i rozprzestrzeniło się w
Ameryce Północnej w wielu formach
• Twórca ruch: Phineas Parkhurst Quimby (1802-1866)
• Zanim sformułował własną teorię i metodę leczenia
psychicznego praktykował jako mesmerysta
• Uważał, że wiele chorób ma podłoże psychiczne, a jeszcze inne
choroby zaostrzają się pod wpływem określonych stanów
psychicznych
PHINEAS PARKHURST QUIMBY (1802-
1866)
• Krytykował lekarzy za wzbudzanie negatywnych myśli uniemożliwiających lub

spowalniających wyzdrowienie
• Uważał, że musi pomóc pacjentom osiągnąć zdrowie psychiczne
• Starał się pomagać zrozumieć, że irracjonalność i negatywne myślenie wpływają
na zdrowie
• Leczenie jest domeną sił psychicznych jednostki a nie medycznych praktyk
lekarzy
• Kiedy człowiek zrozumie co znaczy „myśleć właściwie” to zdoła wyleczyć samą
siebie
• Filozofia leczenia przez umysł została przyjęta przez tysiące praktyków
MARY B AK E R E DDY ( 1 8 2 1 - 1910) – J E DNA
Z P I E RW SZ Y CH UCZ E NNIC QUI MB Y ’ EGO
• Założyła w 1879 r. Kościół Chrystusa Naukowca (dziś

znany jako Nauka Chrześcijańska – z główną siedzibą w
Bostonie)
• Wierni tej religii uważają, że niemożliwe jest zrozumienie
Biblii bez odwoływania się do Klucza Pisma Świętego
stworzonego przez mistyczkę
• Wśród pacjentów poddających się terapii leczenia przez

umysł był słynny psycholog i filozof William James – leczyła
go Lydia E. Pinkham
• Ciekawostka: była wynalazcą i dystrybutorem ziołowego-
alkoholowego „toniku dla kobiet” na problemy menstruacyjne i
menopauzalne – traktowane przez niektórych jako lekarstwo
szarlatańskie – jest nadal w sprzedaży w zmodyfikowanej
formie!
• Do roku 1900 „szaleństwo” leczenia przez umysł prawie zupełnie wygasło –

chodź nadal jest praktykowane w obrębie religii Nauka Chrześcijańska, jak i w
domach i klinikach;
• Leczenie przez umysł odegrało istotną rolę w rozwoju psychoterapii w
dwudziestowiecznym Ruchu Emmanuela, który łączył medycynę – religię –
psychologię
• W latach 80. XIX w. do Ameryki przybyła psychologia naukowa.
• KONFLIKT
DROGA DO FILOZOFII UMYSŁU
• Nowa psychologia walczyła o naukowe poważanie,

przyjęcie jako dyscypliny
• Nie istniała psychologia akademicka – nowi psychologowie
eksperymentalni zatrudniani byli na wydziałach
filozoficznych (psychologiczne nie istniały)
• Filozofia umysłu z XIX w. miała swoje korzenie w XVII
wiecznej Anglii – w pracach Johna Locke’a (twórcy
klasycznej postaci empiryzmu i liberalizmu)
Brytyjski empiryzm
Szkocki realizm
FILOZOFIA
UMYSŁU
Amerykańscy filozofowie
umysłu
Walka o nową naukę
BRYTYJSKI EMPIRYZM
• John Locke (1632-1704) – w książce An Essay Concerning Human

Understanding zaproponował radykalną koncepcję umysłu jako tabula rasa
(niezapisana karta)
• Zaprzecza istnieniu jakichkolwiek wrodzonych idei – łączenie z przekonaniem,
że ludzie przychodzą na świat z wrodzoną wiedzą o istnieniu Boga
• Cała wiedza pochodzi z dwóch źródeł:
• Wrażenia – bezpośrednie doświadczanie świata zewnętrznego
• Refleksji – idee pochodzące z interakcji między nowymi wrażeniami i ideami już
istniejącymi w umyśle, a pochodzącymi z wcześniejszych wrażeń lub procesów
myślowych niezależnie od nowych wrażeń
Koncepcja Locke’a zainspirowała filozofów, takich jak: David Hume, David Hertley, James
Mill, John Stuart Mill (publikacja Mill’a była bodźcem dla Wundta)
BRYTYJSKI EMPIRYZM
• Locke przypisywał zmysłom szczególną rolę w pozyskiwaniu wiedzy – ALE

– przyjmuje, że umysł nie poznaje świata zewnętrznego w bezpośredni
sposób, lecz jedynie pośrednio – poprzez procesy refleksji
• George Berkley (1685-1753) uważał, że cała wiedza zależy od
doświadczającej jednostki, a właściwości przedmiotów ze świata
zewnętrznego istnieją tylko o tyle, ile są spostrzegane
• Zapoczątkowało to empiryczne podejście do badania umysłu:
• obserwacja zmysłów
• procesy percepcji
• uczenie się
• pamięć
SZKOCKI REALIZM
• Thomas Reid (1710-1796) – duchowny, powszechnie

uznawany za twórcę szkockiego realizmu
• Szkocki realizm – filozofia umysłu znana również jako
„filozofia zdrowego rozsądku”
• Reid nie zgadzał się z poglądami brytyjskich empirystów
zaprzeczających realności bezpośredniej wiedzy o
przedmiotach i zdarzaniach
• Pisał o 5ciu zmysłach i sposobie używania ich w celu zdobycia
wiedzy o świecie
• Wraz ze szkocką imigracją do Stanów Zjednoczonych i Kanady
(w końcu XVIII i na początku XIX w.) idee realizmu zajęły
miejsce filozofii głoszonej przez Locke’a i Berkeleya
• Z początkiem lat 20tych XIX w. szkocka filozofia dominowała
na amerykańskich uniwersytetach
SZKOCKI REALIZM
• Zmysły – pozwalają na bezpośrednie poznanie świata zewnętrznego

• Metoda: obserwacja
Obserwacja w psychologii: „widzimy jak umysł pracuje i dostrzegamy jego
różnorodne stany (…), stosujemy również eksperyment jako pewną formę obserwacji, w
trakcie którego w sztuczny sposób umieszczamy naturalne czynniki sprawcze w
nowych warunkach, aby jeszcze dokładniej obserwować ich działanie” (McCosh, 1886,
s.2)
„w psychologii dokonujemy obserwacji dzięki samoświadomości – jest to zdolność, która
pozwala nam na uświadomienie sobie tego, że działamy; tak samo jak myślimy czy
czujemy, pamiętamy przeszłość czy przewidujemy przyszłość, kochamy, boimy się,
podejmujemy decyzje” (ibidem)
To stwierdzenie odegra istotną rolę w dyskusji nad introspekcją, jako metodą
badawczą!
AMERYKAŃSCY FILOZOFOWIE
UMYSŁU
• Nowy środek dydaktyczny – PODRĘCZNIK – dotychczas

szkolnictwo wyższe opierało się na czytaniu oryginalnych źródeł
• Thomas Upham (1799-1872) – profesor filozofii umysłu i
filozofii moralnej, jest powszechnie uważany za autora
pierwszego amerykańskiego podręcznika psychologii „Elements
of Intellectual Philosophy” (intelektualnej) wydana w 1827 r.
• W 1831 poszerzona do dwóch tomów jako „Elements of
Mental Philosophy” (umysłu)
• Wybór zagadnień odzwierciedlał kształt nowej psychologii
eksperymentalnej i ustalał formułę podręczników z nowej
dziedziny nauki
• Podręczniki używane przez ponad pięćdziesiąt lat
AMERYKAŃSCY FILOZOFOWIE
UMYSŁU
• Thomas Upham podzielił umysł na trzy dziedziny:

• Intelekt (zmysły, uwaga, marzenia, świadomość, uczenie się,
pamięć, rozumowanie, wyobraźnia)
• Uczucia (emocje, pragnienia, wrażliwość moralną, anormalne
zachowania i nastawienia)
• Wola
Opisy wyników badań empirycznych prowadzonych przez
filozofów umysłu stał się podstawą nowej psychologii
laboratoryjnej
WALKA O NOWĄ NAUKĘ
• Lata 80. XIX w. po ukończeniu studiów w niemieckich laboratoriach

psychologicznych pierwsi Amerykanie powrócili do kraju, aby powołać do życia
nową naukę eksperymentalną – trudności! – zestawiana z pseudonaukowymi
popularnymi metodami
• Filozofia umysłu nie była uznawana przez wielu za wiarygodną psychologię (ze
względu na wcześniejsze związki z metafizyką i brak laboratoryjnych podstaw)
HISTORIA MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ W POLSCE:
POCZĄTKI MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ, OKRES
ODRODZENIA, ŚREDNIOWIECZA, OŚWIECENIA I
ZARYS HISTORII POLSKIEJ
PSYCHOLOGII
• Polska myśl psychologiczna sięga korzeniami drugiej połowy

XIII w.
• Witelo (ok. 1230- ok 1292) pierwszy polski filozof
przyrody, w III i IV księdze swojego traktatu optycznego
(Optyki ksiąg dziesięcioro – ok 1270-72)
mnich, polski fizyk, matematyk, filozof, optyk, twórca podstaw
psychologii spostrzegania
• przedstawił własną teorię spostrzegania wzrokowego
• Myśl psychologiczna była obecna w twórczości polskich
pisarzy XVI w.
PSYCHOLOGII
• Początek polskiej psychologii naukowej utożsamiany jest

(podobnie jak w przypadku psychologii Wundta) z
założeniem pierwszej pracowni psychologii
eksperymentalnej
• Data: 1903 – Uniwersytet Jagielloński w Krakowie –
profesor filozofii Władysław Heinrich (1869-1957)
• polski historyk filozofii i psycholog, profesor Uniwersytetu
Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności
PSYCHOLOGII
• Kazimierz Twardowski (1866-1938) – profesor filozofii

Uniwersytetu Lwowskiego, przyznawał sobie
pierwszeństwo w założeniu pracowni psychologii
eksperymentalnej
• Nie prowadził badań psychologicznych, prowadził
demonstracje określonych zjawisk podczas zajęć
dydaktycznych
• Oficjalnie laboratorium psychologiczne (jako pracownię
psychologiczną) otworzył na Uniwersytecie Lwowskim w
roku 1907
PSYCHOLOGII
• W roku 1910 powstała w Warszawie trzecia pracownia psychologiczna,

kierowana przez Edwarda Abramowskiego (1868-1918)
• Podobnie jak Heinrich (w przeciwieństwie do Twardowskiego) był
typem badacza eksperymentalnego
• Badania nad:
• podświadomością
• oporem zapomnianego
• wpływem różnych substancji na wzruszenia
• siłą woli
Publikował we francuskojęzycznych czasopismach psychologicznych –
obecny w badaniach zagranicznych
ZARYS HISTORII POLSKIEJ PSYCHOLOGII
• Pod pewnymi względami „nowa” psychologia zaczęła się w Polsce tak, jak w Ameryce:
• Twardowski i Heinrich studiowali na uniwersytetach w Europie Zachodniej
• Twardowski studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim u Franza Brentany
• Heinrich studiował na uniwersytetach w Zurichu i Monachium
• Założyli pracownie psychologiczne
• Skrajnie odmienne warunki – okres zaborów

• Możliwość publikowania po polsku paradoksalnie zamknęła polskiej myśli psychologicznej dostęp
do wydawnictw zagranicznych
• Przykład: teoria kratyzmu Witwickiego
PIERWSZE ZASTOSOWANIA
PSYCHOLOGII W PRAKTYCE
• Koniec XIX w. pierwsze próby zastosowania teorii w praktyce

• Edukacja: testy inteligencji, pedagogika eksperymentalna
• Jan Władysław Dawid (1859-1914) – dwa lata studiował u Wundta
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: PREZENTACJA
POGLĄDÓW: G. ALLPORT, R. MAY, A. MASLOW, C.
ROGERS, KONCEPCJA CZŁOWIEKA I TERAPIA
HUMANISTYCZNA
TE N D E N CJA D O S AM O URZ E CZYWIS TNIANIA
C ARL A ROG ERS A
• Carl Rogers jest jednym z najważniejszych i najbardziej znanych przedstawicieli

psychologii humanistycznej
• Jego koncepcja zaliczana jest do grupy teorii organicystycznych, jednak ma
również punkty wspólne z orientacją fenomenologiczną
• kładzie nacisk na doświadczenia własne jednostki, na jej uczucia, wartości
i wszystko, co wiąże się z tzw. „życiem wewnętrznym” (Lindzey i Hall, 2004)
• w swojej pracy Rogers poświęcił się problematyce samoaktualizacji
TE N D E N CJA D O S AM O URZ E CZYWIS TNIANIA
C ARL A ROG ERS A
• Sformułowane przez niego założenia wyrosły z praktyki psychologicznej

doświadczeń w pracy psychoterapeuty i stały się podstawą sformułowania
koncepcji tendencji aktualizacyjnej i proponowanej na jej podstawie teorii
rozwoju osobowości (Rogers 1963; Uchnast, 1983; Gasiul, 2006)
• prace były krytykowane (m.in. za niedoskonałości metodologiczne,
przeakcentowanie pewnych aspektów w opisie osobowości), nadal stanowią
podstawę wielu działań praktycznych, których celem jest wspomaganie
rozwoju
• Praca Rogersa wywarła istotny wpływ na rozwój psychologii klinicznej,
psychoterapii, edukacji, wychowania, poradnictwa czy doradztwa zawodowego
(Kirschenbaum i Jourard, 2005; Uchnast, 1983).
CARL ROGERS
• Rogers traktuje człowieka jako jedność psychofizyczną, a za podstawowe

uznaje w człowieku jego doświadczenia i ich interpretację (Gasiul, 2006)
• podejścia skoncentrowanego na osobie (ang. person-centered approach)
• Podstawę podejścia stanowią dwie powiązane ze sobą tendencje:
• pierwsza z nich to tendencja aktualizacyjna (ang. actualizing tendency),
• druga to „tendencja formatywna we wszechświecie jako całości” (Rogers, 2002b, s.
128).
WARUNKI DO ROZWOJU
• Ważne/skuteczne w każdej sytuacji, w której celem jest rozwój

osobisty
• 1) autentyczność lub wewnętrzna spójność;
• 2) akceptacja, troska, docenianie, określane mianem „bezwarunkowego poszanowania”
(ang. unconditional positive regard);
• 3) empatyczne zrozumienie (Rogers, 2002b, s. 130).
WARUNKI DO ROZWOJU
• autentyczność (ang. realness) jest podstawowym elementem postawy osoby

wspierającej rozwój. Oznacza ona gotowość do przeżywania, wyrażania,
komunikowania w słowach i zachowaniu, do uczuć, myśli czy postaw, jakie się
w człowieku pojawiają. Chodzi w niej więc o zachowanie wysokiego poziomu
samoświadomości (Thorne, 2006)
• Rogers (2002b) zamiennie z terminem autentyczność używa określenia
spójność, kongruencja (ang. congruence), które rozumie jako obecne w
świadomości doświadczenie bieżącej chwili
WARUNKI DO ROZWOJU
• Kolejnym warunkiem powstania wspierającego rozwój klimatu jest akceptacja

(ang. acceptance), określana również mianem bezwarunkowego
poszanowania (ang. unconditional positive regard)
• Osoba wspomagająca rozwój z troską traktuje wszystkie elementy
rzeczywistości osoby badanej, tj. jej uczucia, postawy, wartości bez względu na
własne uczucia, postawy, wartości, sposób rozumienia, myślenia, przekonania
• Nie chodzi tu o przyjacielskość, sentymentalność czy opiekuńczą życzliwość, a
pewną dobroć, poszanowanie, odpowiedzialność i bezinteresowność (Uchnast,
1976; Rogers, 2002b).
WARUNKI DO ROZWOJU
• Trzecią z cech warunkujących wspieranie rozwoju jest empatia

• Rogers (2002b) pisze, że spośród wymienionych warunków jest ona
najprostsza do wyćwiczenia, nie oznacza to jednak, że łatwo ją osiągnąć
• Zgodnie z założeniami autora, ”jedyną rzeczywistością jest świat, który Ja
postrzegam i którego Ja doświadczam w danej chwili” (Rogers, 2002b, s. 117)
• Oznacza to, że rzeczywistości różnią się, mamy bowiem tyle rzeczywistości, ilu
ludzi
• Subiektywne doświadczenie drugiego człowieka jest godne największego
szacunku. Dlatego osoba wspomagająca musi jak najlepiej zrozumieć, w jaki
sposób klient widzi siebie i otaczający świat
DO CECH OSÓB FUNKCJONUJĄCYCH OPTYMALNIE
( R E A L I Z U J Ą C Y C H S I Ę W P E Ł N I ) ( RO G E R S , 1 9 6 3 ; RO G E R S , 2 0 0 2 A ;
P O R . G A S I U L , 2 0 0 6 ; J O U R A R D, 1 9 7 8 ; T H O R N E , 2 0 0 6 ; U C H N A S T,
1983):
• 1. Otwartość na doświadczenie. Rozumie przez to umiejętność słuchania

siebie i innych, otwartość na pozytywne i negatywne bodźce. Jest to
przeciwieństwem nastawienia obronnego, sztywności.
• 2. Życie teraźniejszością jako gotowość do ufania doświadczeniu,
poświęcanie uwagi aktualnej chwili.
• 3. Zaufanie do własnego organizmu. W pełni funkcjonujące osoby traktują
informacje płynące z organizmu (uczucia, impulsy) jako niezawodne źródło
wiedzy. W oparciu o nie, częściej niż w oparciu o opinie innych, podejmują
decyzje, dokonują bardziej zadowalających wyborów.
• 4. Twórcze nastawienie, chęć poznania, spontaniczność.
DO CECH OSÓB FUNKCJONUJĄCYCH OPTYMALNIE
( R E A L I Z U J Ą C Y C H S I Ę W P E Ł N I ) Z A L I C Z A ( RO G E R S , 1 9 6 3 ;
RO G E R S , 2 0 0 2 A ; P O R . G A S I U L , 2 0 0 6 ; J O U R A R D, 1 9 7 8 ;
T H O R N E , 2 0 0 6 ; U C H N A S T, 1 9 8 3 ) :
• 5. Poczucie osobistej wolności, przejawiające się w swobodzie sprawczego

działania, umiejętności przystosowania do zmieniającego się otoczenia,
wewnątrzsterowności, a także przyjmowanie odpowiedzialności za swoje
działania i ich konsekwencje.
• 6. Autonomiczny i świadomy stosunek do ról i zachowań, przy
jednoczesnym podejmowaniu zachowań, które nie są w sprzeczności z
regułami życia społecznego.
• 7. Poczucie spełnienia i osiąganego bogactwa życiowego zapewniające
głębszy i bardziej intymny kontakt ze światem wewnętrznym, głębsze
odczuwanie.
• 8. Gotowość do bycia w ciągłym procesie stawania się (bycie w procesie
rozwoju a nie bycie produktem rozwoju).
DO CECH OSÓB SAMOREALIZUJĄCYCH SIĘ
MASLOW (2006) ZALICZA (POR. GASIUL,
2006; JOURARD, 1978):
• Adekwatną percepcję rzeczywistości

• Polega ona na realistycznym nastawieniu wobec rzeczywistości, w mniejszym stopniu
opartym na pragnieniach, życzeniach, lęku, strachu czy na zgeneralizowanym
optymizmie lub pesymizmie
• Umiejętność adekwatnej percepcji rzeczywistości to cecha początkowo dostrzeżona
przez Maslowa jako zdolność do wykrywania w osobowości tego, co jest udawane,
nieuczciwe, nieprawdziwe, a także zdolność do sprawnego i trafnego oceniania innych.
Wraz z rozwojem badań Maslow stwierdził, że zdolność ta dotyczy właściwie
wszystkich dziedzin życia, które były przedmiotem obserwacji.
2006; JOURARD, 1978):
• Akceptację samego siebie, innych ludzi i świata natury

• Zdaniem Maslowa osoby zdrowe akceptują siebie i swoją naturę bez
narzekania, rozczarowań, ze stoicyzmem. Bez zaniepokojenia i kwestionowania
przyjmują ludzką naturę taką, jaka ona jest, z brakami, wadami i wszystkim tym,
co odbiega od ideału. Są to osoby wolne od „przytłaczającego poczucia winy,
paraliżującego wstydu, ekstremalnego lub silnego lęku” (Maslow, 2006, s. 210)
• „ludzie zdrowi będą się czuli źle z powodu rozbieżności między tym, co jest, co
z powodzeniem mogłoby być lub być powinno” (Maslow, 2006, s. 211).
2006; JOURARD, 1978):
• Spontaniczność
• Maslow określa osoby samorealizujące się jako względnie spontaniczne w
zachowaniu, z kolei znacznie bardziej spontaniczne w myślach, impulsach czy w
życiu wewnętrznym. Zachowanie takich osób charakteryzuje się brakiem
efekciarstwa, prostotą, neutralnością, ogólnym brakiem sztuczności.
2006; JOURARD, 1978):
• Skoncentrowanie na problemach (bardziej niż na sobie)

• Osoby samorealizujące się zwykle nie mają problemów ze sobą, stąd swoją
energię skupiają bardziej na problemach zewnętrznych, zazwyczaj mają jakąś
misję, jakieś zadanie do spełnienia, pochłaniający problem natury zewnętrznej.
Czasem jest to zadanie, które stanowi swego rodzaju obowiązek, powinność, za
które osoba czuje się odpowiedzialna, a nie koniecznie chce je wykonywać.
2006; JOURARD, 1978):
• Dystans i potrzeba odosobnienia (prywatności)

• Osoby zdrowe potrafią znosić samotność bez przykrości i szkody dla siebie, a
w pewnych okresach swojego życia nawet do niej dążą. Łatwiej przychodzi im
zachowywanie dystansu i rezerwy, co z kolei może być odbierane przez innych
jako chłód, snobizm czy brak przywiązania. Potrafią zachować spokój w
sytuacjach, które innych wyprowadzają z równowagi. Zachowują godność,
spokój, pogodę ducha nawet w obliczu niepowodzeń czy w sytuacjach
uchybiających ich godności.
2006; JOURARD, 1978):
• Niezależność i autonomiczność
• Rozumiana jest jako względna niezależność od środowiska zewnętrznego
(fizycznego i społecznego). W związku z tym, że osoby samorealizujące się
aktywizują się poprzez motywację wzrastania, ich satysfakcja będzie zależała od
własnych możliwości i zasobów, a nie od innych ludzi, kultury czy jakichkolwiek
innych czynników zewnętrznych.
2006; JOURARD, 1978):
• Świeżość ocen
• Maslow rozumie przez to zdolność do doceniania w sposób świeży, nowy, z
podziwem, zachwytem i przyjemnością podstawowych dobrodziejstw życia,
które mogą być postrzegane jako banalne. Nie dzieje się tak stale, a na tyle
często i nieoczekiwanie, że stanowi to cechę charakterystyczną tych osób.
2006; JOURARD, 1978):
• Głębokie doznania mistyczne, duchowe

• Maslow mówi, że chodzi tu o bardzo silne emocje (uniesienia, podziwu,
uwielbienia) na tyle rozległe, przyjemne i chaotyczne, że można je określić
mianem doświadczeń mistycznych. Autor podkreśla jednak, że nie mają one
charakteru teologicznego czy nadprzyrodzonego, i dlatego nazywa je
„doświadczeniami szczytowymi”. Doświadczenie to jest bowiem naturalne i
pozostaje pod kontrolą nauki.
2006; JOURARD, 1978):
• Poczucie wspólnoty z ludźmi (poczucie identyfikacji z rodzajem ludzkim).

• Autor rozumie przez to głęboką identyfikację z ludźmi, całym gatunkiem.
Chodzi m.in. o poczucie związku, o żywienie serdecznych uczuć pomimo
ogromnych różnic. Nie jest to rodzaj wyższości, a poczucie wspólnoty.
2006; JOURARD, 1978):
• Specyficzne relacje interpersonalne

• Osoby samorealizujące są zdolne do nawiązywania silniejszych więzi,
doskonalszej identyfikacji, większej miłości, posiadania głębszych relacji niż inni
dorośli. Bliskie związki o charakterze głęboko uczuciowym łączą je z
niewieloma ludźmi – co więcej, są to osoby o podobnym poziomie
samorealizacji. Mają wyselekcjonowane, wąskie grono przyjaciół. Nie oznacza
to jednak wrogości czy niechęci wobec innych. Ich ogólne relacje
interpersonalne charakteryzuje życzliwość i cierpliwość. Autor dodaje, że
osoby samorealizujące się mają także swoich wielbicieli, uczniów czy
naśladowców.
2006; JOURARD, 1978):
• Demokratyczne wartości i postawy

• Maslow przypisuje osobom samorealizującym się demokratyczną strukturę
charakteru, co oznacza między innymi, że osoby te potrafią być życzliwe dla
każdego, bez względu na wyznanie, kolor skóry, rasę, klasę społeczną,
przekonania polityczne. Ponadto osoby takie uważają za możliwe i zasadne
uczenie się od każdego, kto może ich czegoś nauczyć (niezależnie od
pozostałych cech tego człowieka). Autor zauważa w tej cesze pewien rodzaj
pokory. Po trzecie zaś, osoby te charakteryzują się pewną trudno uchwytną
tendencją do obdarzania szacunkiem każdego, tylko dlatego, że jest istotą
ludzką.
2006; JOURARD, 1978):
• Odróżnianie środków od celów

• Osoby samorealizujące się na ogół koncentrują się bardziej na celach niż na
środkach, ale często też za sam cel uważają doświadczenia czy czynności, które
dla innych są tylko środkami. Potrafią więc czerpać radość nie tylko z osiągania
postawionych celów, ale również z aktywności zmierzających do ich realizacji.
2006; JOURARD, 1978):
• Odróżnianie dobra od zła

• Osoby takie rzadko przeżywają sytuacje dylematu moralnego, wewnętrznego
konfliktu czy pewnego rodzaju niepewności między tym co słuszne, a tym, co
nie w realnym życiu. Ludzi samorealizujących się charakteryzuje posiadanie
określonych, jasnych standardów moralnych, są wysoce etyczni, chodź często w
sposób określany jako niekonwencjonalny.
2006; JOURARD, 1978):
• Filozoficzne i niezłośliwe poczucie humoru

• Cechą charakterystyczną poczucia humoru osób samorealizujących się jest fakt
ścisłego związku z ich filozofią, z tym, co realne. Osoby takie żartują dość
rzadko, za to w sposób refleksyjny. Ich humor przyjmować może też formę
żartów z samego siebie, ale bez błazeńskiego czy masochistycznego charakteru.
Dowcip takich osób nie ma więc wymiaru złośliwego, nieprzyjaznego,
wskazującego na wyższość.
2006; JOURARD, 1978):
• Wielki zasób zdolności twórczych

• Osoby samorealizujące się wykazują szczególny rodzaj twórczości,
pomysłowości, oryginalności o pewnych swoistych cechach. Nie chodzi tu o
specjalny talent pozwalający na tworzenie dzieł, a pewien świeży, przenikliwy i
bezpośredni sposób widzenia świata, życia. Owe zdolności twórcze nie muszą
przejawiać się w takich zwykłych formach, jak dzieła sztuki, książki, kompozycje
muzyczne, lecz w postaci skromniejszej, m.in. poprzez dostrzeganie tego, co
prawdziwe, rzeczywiste, będące ekspresją zdrowej osobowości.
2006; JOURARD, 1978):
• Odporność na wpływy kulturowe

• O osobach samorealizujących się Maslow pisze, że
• „w pewnym głębokim i istotnym sensie opierają się akulturacji i utrzymują
wewnętrzny dystans wobec kultury, w której są zanurzeni” (Maslow, 2006, s. 226)
Zdaniem autora stosunki między zdrowymi osobami a ich kulturą są znacznie bardziej
złożone. Osoby samorealizujące się mieszczą się w granicach pozornych konwenansów,
gdy chodzi o ubiór, sposób odżywania czy radzenia sobie. Nie są z kolei eleganckie,
modne czy szykowne. Osoby te nie są też zbuntowane przeciw autorytetom. Mają zaś
nie zawsze świadome, wewnętrzne poczucie dystansu wobec kultury. Ponadto osoby te
kierują się raczej własnym charakterem niż społecznymi regułami.
CDN ….

Naukowe PWN.
Naukowe
Psychologiczne.
HISTORIA MYŚLI
PSYCHOLOGICZNEJ


70%) i z obszaru antropologii (ok 30%)
METODY I NARZĘDZIA BADAWCZE ORAZ UDZIAŁ
STUDENTÓW W ANALIZIE HISTORII MYŚLI
PSYCHOLOGICZNEJ (RDZ. 3. NIEMCY I
NARODZINY NOWEJ NAUKI; KSIĄŻKA: HISTORIA
WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII. L.T. BEJNJAMIN)
NARODZINY NOWEJ NAUKI
• Metody badawcze stosowane przez Wundta – jak badał

świadomość? Jak badał bezpośrednie doświadczenia?
• INTROSPEKCJA – inaczej EKSPERYMENTALNA
SAMOOBSERWACJA
• Do badań szkolił doktorów i doktorantów
• Rodzaje bodźców – np. wzrokowy, dotykowy
• Procedura zachowywała większość cech wspólnych dla
eksperymentu: instruowanie osoby badanej, prezentację i
manipulację zmienną niezależną, pomiar (w tym przypadku
samoopis) oddziaływanie bodźca (opis zmiennej zależnej)
METODY B ADAWCZE WUNDTA
• Stosował też metody zapożyczone z fizjologii:

• Metoda czasu reakcji – do pomiaru prędkości przewodzenia
nerwowego
• wpływ prace holenderskiego fizjologa, Franciscua C.
Dondersa (1818-1889), który wykorzystał metodę czasu
reakcji do pomiaru prędkości zjawisk psychicznych
• Donders doszedł do wniosku, że jeżeli myślenie wiąże się z
transmisją neuronalną, to można zmierzyć prędkość pewnych
aspektów zjawisk psychicznych, mierząc czas reakcji i
odejmując czas przebiegu procesów zmysłowych (aferentnych)
i ruchowych (eferentnych)
• Wundt wykorzystał tą metodę w swoim laboratorium
METODY BADAWCZE WUNDTA (1)
• Jednym z wariantów metody było zadanie polegające na

pomiarze czasu reakcji prostej
• Zadanie: badany przyciska guzik w momencie zapalenia się
światełka
• Po wielu próbach eksperymentator uśredniał czas reakcji
• Następnie, u tej samej osoby badano czas reakcji z wyborem:
musiała nacisnąć jeden guzik, gdy zapalało się światełko czerwone
i drugi guzik gdy zapalało się światełko zielone
• w zadaniu z wyborem elementy zmysłowe i ruchowe były
identyczne
• Oznaczało to, że czas potrzebny osobie badanej na to, żeby
zobaczyć światełko i wykonać ruch palca w celu naciśnięcia
guzika, był taki sam w obu zadaniach
• Różni je czas przebiegu procesów psychicznych = prędkość
procesów psychicznych
METODY BADAWCZE WUNDTA (2)
• Metoda stosowana przez około 10 lat

• Rezygnacja: zmiany dokonywane w sytuacji
eksperymentalnej modyfikowały jakościowo i
ilościowo charakter zadań = procedura
odejmowania czasu nie była wiarygodna
• Metoda czasu reakcji sprawdziła się w
niektórych eksperymentach i stosowana jest
do dziś na gruncie psychologii poznawczej
VÖLKERPSYCHOLOGIE (1)
• W latach 90tych kiedy Wundt miał ok 60 lat rozpoczął nowy ambitny projekt
• Powstała dziesięciotmowa książka opublikowana w latach 1900-1902
• Tłumaczenia: psychologia społeczna, psychologia ludowa, a także psychologia
kulturowa czy psychologia etniczna
• Praca postrzegana jako dogłębne studium związków między religią, sztuką,
językiem, zwyczajami, moralnością, mitologią a kulturą
Czyli dziedzinami stanowiącymi emanację tego, co Wundt uważał za wyższe procesy
psychiczne
uważał, że procesów tych nie można badać za pomocą metod eksperymentalnych –
należy je poznawać w sposób nieeksperymentalny wzorem dziedzin jak antropologia
kulturowa, socjologia, psychologia społeczna
VÖLKERPSYCHOLOGIE (2)
• Praca pomijana przez historyków psychologii (różne przyczyny:

1) nie wpisuje się w naukową psychologię 2) tylko niewielkie
fragmenty przetłumaczono na angielski)
• Działo uznawane za prekursorskie dla wielu dyscyplin:
• Psycholingwistyka
• Psychologia kulturowa
• Psychologia społeczna
• Psychologia osobowości
• Została określona „Psychologią komplementarną w stosunku do

psychologii rodem z laboratorium (…) [które] zajmuje się aspektami
ludzkiego umysłu i zachowania wynikającymi ze sfery kulturowej”
• Znaczące uzupełnienie psychologii eksperymentalnej
UCZNIOWIE WUNDTA (1)
• Był promotorem ponad 180 doktoratów –

ponad 100 zostało przygotowanych przez
Niemców i Austriaków, pozostałe przez
studentów z Anglii, Kanady, Francji, Polski,
Danii, Rumunii, Rosji i kilku innych krajów
• Uczniowie Wundta z Polski:
Aleksander Świętochowski
Ludwik Krzywicki
Jan Władysław Dawid
Władysław Witwicki
Władysław Witwicki
• Pierwszym Amerykańskim studentem psychologii w

laboratorium Wundta był G. Stanley Hall
• Do laboratorium Wundta przyjechał w roku jego otwarcia
• Rok wcześniej Hall uzyskał stopień doktora u Williama
Jamesa
• Pierwszym Amerykaninem, który uzyskał doktorat z

psychologii u Wundta był James McKeen Cattell
• Założył laboratoria w Uniwersytecie Stanu Pensylwania (w
1889r.) i w Uniwesytecie Columbia (w 1891r.)
• Nie mylić z Raymondem Cattellem
• Główne zainteresowania badawcze Jamesa Cattella
koncentrowały się na zagadnieniach związanych z procesem
czytania, psychologią zdolności oraz różnicami
indywidualnymi
• Jako jeden z pierwszych psychologów stosował testy
umysłowe (mental tests)
• Jego eksperymenty dotyczyły zakresu uwagi i nawyków
czytania – badanie te wywarły wpływ na wielu psychologów
m.in. Edwarda Thorndike.
Ernest
A. Jones
Sándor
Ferenczi
Abraham
A. Brill,
C.G. Jung
KTO JEST NA ZDJĘCIU?

Sigmund Freud
. Stanley Hall
• Wundt, wprowadzając do psychologii metodę
eksperymentalną miał nadzieję wykryć ogólne prawo
logicznej ewolucji duchy, które pozwoli przeniknąć przez
bariery nieświadomego życia psychicznego
• Nieświadomość potraktowana została jako wytwór
OD ASPIRACJI mistycznej metafizyki
NAUKOWYCH • ODPOWIEDŹ: nie z uniwersytetu a z gabinetu
DO MITU lekarskiego
• Sigmunt Freud (1856-1939) zauważył, że sens objawów
wszelkich schorzeń nerwicowych jest zawsze przed
chorym ukryty = nic w warunkach psychologicznych,
które doprowadziły do objawu nie było w obszarze
świadomści
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PSYCHOANALIZY, TERAPIA
PSYCHOANALITYCZNA, MECHANIZMY OBRONNE
• https://www.ted.com/talks/martin_seligman_on_the_state_of_psychology?language=pl
POCZĄTKI
• Inicjatorem powstania psychologii pozytywnej jest Martin

E.P. Seligman (2005)
• W roku 2000, w czasie swojego prezydenckiego
wystąpienia na spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa
Psychologicznego (ang. American Psychological Association
(APA)) ogłosił powstanie
nowej dziedziny psychologii
POCZĄTKI PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ
• W jego zamierzeniach psychologia pozytywna miała dać początek przemianom

psychologii w ogóle
• Wezwanie do współtworzenia „nowej” psychologii spotkało się z przychylnością
wielu badaczy z różnych dziedzin głównego nurtu
• Należą do nich m.in.: Mihaly Csikszentmihalyi, James Averill, David Wotson, Ed
Diener, Roy Baumeister, Barbara Fredrickson, Robert Emmons i wielu innych.
• Wybitni psychologowie reprezentujący nowy nurt określani są jako jego siła.
Wnoszą własny dorobek i kapitał naukowego prestiżu.
• Psychologia pozytywna, zdaniem jej twórców, nie jest związana z żadną
określoną orientacją teoretyczną.
• Początek w pracach:
POCZĄTEK PSYCHOLOGII
• Marii Jahody POZYTYWNEJ
• Abrahama Maslowa
• niektóre prace powstające w
jej ramach osadzane są w
poznawczo-społecznej
psychologii osobowości
(Tillier, 2012; Trzebińska,
2012).
• orientacja w badaniach i praktyce psychologicznej na
optymalne funkcjonowanie człowieka (Gable i Haidt,
2005, za: Trzebińska, 2012)
• Orientacja stara się sprostać jednemu z największych
wyzwań, jakie stoi przed psychologią jako dyscypliną
nauki:
• integracji dotychczasowej wiedzy
JAK • próbuje scalić dorobek wielu subdyscyplin,
DEFINIOWAĆ? • znaleźć wspólny mianownik badań,
• wskazać możliwość jak najwszechstronniejszego
rozpoznania, a następnie wzmacniania zdolności
człowieka do osiągania osobistego dobrostanu i
dobrego funkcjonowania całego społeczeństwa
(Trzebińska, 2012).
PSYCHOLOGIA POZYTYWNA
• Przedmiotem psychologii pozytywnej są prawidłowe, zdrowe, pożądane

aspekty funkcjonowania człowieka,
• a także sprzyjające temu czynniki
• Stara się więc wyjaśniać: od czego zależy tzw. dobre życie, i opracować
działania wspomagające jego osiągnięcie (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000).
• Seligman (2005) rozróżnia
• przyjemne,
• dobre,
• sensowne i
• pełne życie
PSYCHOLOGIA POZYTYWNA –
PRZYJEMNE ŻYCIE I DOBRE ŻYCIE
• Przyjemne życie - życie polegające na udanym poszukiwaniu pozytywnych emocji,

które odnoszą się do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
• Dobre życie Seligman (2005, s. 336) definiuje jako:
„wykorzystanie zalet sygnaturowych w celu osiągnięcia maksimum gratyfikacji w
głównych dziedzinach życia”
Mianem gratyfikacji określa klasę emocji pozytywnych, które odnoszą się do
teraźniejszości
Są czynnościami, które człowiek lubi wykonywać, które całkowicie go pochłaniają i
angażują
Zalety sygnaturowe badacz definiuje zaś jako trwałe i naturalne drogi prowadzące
do gratyfikacji
SENSOWNE ŻYCIE I PEŁNE ŻYCIE
• Sensowne życie różni się od życia dobrego jednym składnikiem

• Seligman (2005) dodaje element odnoszący się do poświęcania zalet
sygnaturowych dla dobra większych idei
• Życiem sensownym nazywa „wykorzystywanie zalet sygnaturowych i cnót
w służbie czegoś większego niż my sami, czegoś znacznie nas
przewyższającego” (Seligman, 2005, s. 336)
• Pełne życie składa się z
• „doświadczania emocji pozytywnych odnoszących się do przyszłości i
przeszłości, delektowania się pozytywnymi uczuciami, które wywołują u nas
przyjemności, czerpania obfitych gratyfikacji z naszych zalet sygnaturowych
i wykorzystywania tych zalet w służbie czegoś większego od nas, co nadaje
sens naszemu życiu” (Seligman, 2005, s. 337).
PSYCHOLOGIA POZYTYWNA
• Przedstawiciele psychologii pozytywnej szczególną uwagę przywiązują do

trwałych, osobistych dyspozycji sprzyjających dobremu życiu
• Starają się odpowiedzieć na pytanie,
jak ludziom udaje się wieść sensowne i szczęśliwe życie pomimo licznych
trudności i przeciwieństw (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000).
Wyjaśnienie optymalnego funkcjonowania człowieka i społeczeństwa jako całości
wymaga korzystania z dorobku pojęciowego i metodologicznego wielu dziedzin
psychologii (Bacon, 2005, za: Trzebińska, 2012)
TRZY FILARY PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ JAKO NAUKI
• Pierwszy odnosi się do pozytywnego doświadczania własnego życia

• Drugi do pozytywnych właściwości osoby
• Trzeci do pozytywnych właściwości społeczeństwa
• Pierwszy poziom dotyczy subiektywnych doświadczeń:
• dobrostanu, zadowolenia i satysfakcji (w przeszłości);
• nadziei i optymizmu (na przyszłość),
• a także szczęścia (w teraźniejszości) (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000, s. 5).
• https://www.ted.com/talks/mihaly_csikszentmihalyi_on_flow
FLOW
• Prócz doświadczania szczęścia autorzy zwracają szczególną uwagę na stan

określany mianem flow
• FLOW – stan kompletnego zaangażowania, pochłonięcia przez określoną
czynność (np. czytanie dobrej książki, pasjonującą rozmowę, uprawianie
sportu, twórczość, a także czynności dnia codziennego)
• Cechą tego stanu jest intensywne, empiryczne zaangażowanie w aktywność,
która może być zarówno fizyczna, jak i psychiczna.
• Csikszentmihalyi (1997) pisze, że jest to stan pełnej, niewymagającej wysiłku
koncentracji i przyjemności
• Uwaga jest w pełni zainwestowana, całkowicie wypełniona tym właśnie
działaniem, przez co człowiek traci poczucie czasu, zmęczenia, świata w
około (Csikszentmihalyi, 2005, 2009).
• Pojęcie tłumaczone jest jako przypływ, doznanie uniesienia, uskrzydlenie.
• Na poziomie jednostki, psychologia pozytywna mówi o indywidualnych
cechach człowieka, takich jak:
• odwaga,
• umiejętności interpersonalne,
• wytrwałość,
NA • umiejętność wybaczania,
POZIOMIE •
•
oryginalność,
duchowość,
JEDNOSTKI • wrażliwość estetyczna,
• zdolność do miłości i powołania (ang. capacity for love and vocation),
• zorientowanie na realizację i osiąganie celów związane z pozytywnymi
oczekiwaniami wobec przyszłości (ang. future mindedness),
• mądrość
• i talent.
• Na poziomie grupowym dotyczy ona obywatelskich
cnót, które pomagają jednostkom w byciu lepszym
obywatelem.
• Te cnoty to:
• odpowiedzialność,
NA • altruizm,
POZIOMIE • wychowanie (ang. nurturance),
GRUPOWYM • uprzejmość,
• bezinteresowność,
• umiar,
• tolerancja
• i etyka zawodowa (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000, s. 5)
POSTULATY PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ
• Seligman (2005) uważa, że istnieją różne sposoby, by zwiększyć pozytywne emocje,

dlatego dzieli je na trzy rodzaje:
• odnoszące się do przyszłości,
• teraźniejszości
• i przyszłości.
Autor podkreśla, że człowiek, aby być szczęśliwym, nie musi doznawać, doświadczać wszystkich,
czy nawet większości, pozytywnych emocji i gratyfikacji.
Jednym z postulatów psychologii pozytywnej jest zidentyfikowanie i opracowanie klasyfikacji
znajdujących się w człowieku sił charakteru, cnót.
Siły charakteru są psychologicznymi częściami składowymi (procesami lub mechanizmami),
definiującymi cnoty
Innymi słowy, siły charakteru to dające się wyróżnić sposoby okazywania różnych
cnot (Peterson i Park, 2007).
POZYTYWNEJ
• Peterson i Park (2007, s. 266) stawiają tezę, iż cnoty

„są uniwersalne, być może osadzone na gruncie biologicznym przez proces
ewolucyjny, który dokonał selekcji predyspozycji do moralnej doskonałości jako
sposobów rozwiązania ważnych zadań koniecznych dla przetrwania gatunku”
Proponowane zestawienie jest alternatywą dla zawartych w DSM (ang.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) klasyfikacji
psychopatologicznej
Efektem ich pracy jest CSV, czyli lista cnót i mocnych stron, sił charakteru (ang.
Character Strenghts and Virtues), określana również mianem un-DSM-I.
• W wyniku zakrojonych na szeroką skalę
międzykulturowych a później rewidowanych badań
wyłonionych zostało 6 uniwersalnych cnót i 24
siły charakteru (Gulla i Tucholska, 2007; Park,
Peterson i Seligman, 2004; Peterson, Park, Pole,
D'Andrea, i Seligman, 2008; Peterson i Seligman, 2004;
Seligman, Steen, Park, Peterson, 2005):
CNOTY
• Mądrość i wiedza (ang. Wisdom and Knowledge), w
zakres których wchodzą kreatywność (ang. Creativity),
ciekawość (ang. Couriosity), otwartość umysłu (ang.
Open-mindedness), zamiłowanie do nauki (ang. Love of
learning) i perspektywa (ang. Perspective);
• Odwaga (ang. Courage), w ramach której
wymieniono autentyczność (ang. Authenticity),
dzielność (ang. Bravery), wytrwałość (ang. Persistance)
i przyjemność (ang. Zest); witalność (ang.Vitality);
• Humanitaryzm (ang. Humanity), w którym się
CNOTY mieści: dobroć (ang. Kindness), miłość (ang. Love),
inteligencja społeczna (ang. Social Intelligence);
• Sprawiedliwość (ang. Justice), w ramach której
wskazano bezstronność (ang. Fairness), zdolności
przywódcze (ang. Leadership) i współpraca (ang.
Teamwork);
• Umiar/Powściągliwość (ang. Temperance):
wielkoduszność (ang. Forgiveness), skromność (ang.
Modesty), rozwagę (ang. Prudence), samoregulację (ang.
Self-regulation);
CNOTY • Trenscendencja (ang. Transcendence), w której

obszarze wymieniono: docenianie piękna i
doskonałości (ang. Appreciation of beauty and
excellence), nadzieję (ang. Hope), wdzięczność (ang.
Gratitude), humor (ang. Humor), religijność (ang.
Religiousness).
POZYTYWNEJ
• Seligman (2005) podkreśla, że koncentracja na patologii i dysfunkcji powodowała ich

afirmację jako naturalnych czy powszechnych
• Aspekty pozytywne funkcjonowania człowieka (jak altruizm, wesołość, prawość)
były określane jako obronne, nieprawdziwe, były deprecjonowane
• Przedstawiciele psychologii pozytywnej dążą do tego, by na ludzkich siłach
koncentrowano tyle uwagi, ile dotychczas na ich słabościach
• Jednocześnie zauważają, że koncentracja na problemach jest zrozumiała i nie zmieni
się całkowicie, zachęcają jednak do kultywowania i wspierania dobrego życia
(Peterson i Park, 2007)
• Seligman (2004) nie pomija znaczenia wydarzeń trudnych. W swoich rozważaniach
zauważa, że: „niepożądane zdarzenia często prowadzą do niezwykłego rozwoju, siły
i twórczości” (Seligman, 2004, s. 19).
‚ZASTOSOWANIE' PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ
• Publikowane są prace, mówiące o jej zastosowaniu w leczeniu uzależnień

(Krentzman, 2013), ADHD, w pokonywaniu trudności w uczeniu (Costello i
Stone, 2012), w rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi (Moran i
Nemec, 2013), w promocji zdrowia (Aspinwall i Tedeschi, 2010), a także prace
pokazujące wkład psychologii pozytywnej w edukację na wielu poziomach –
nauczyciele, dzieci i młodzież
• Powstają stowarzyszenia, instytucje (m.in. Positive Psychology Center (PPC) at
the University of Pennsylvania, International Positive Psychology Association),
strony internetowe, a także czasopisma (m.in. „Journal of Positive Psychology”,
„Journal of Happiness Studies”) (m.in. Gulla i Tucholska, 2007; Tillier, 2012)
‚ZASTOSOWANIE' PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ
• Zdaniem Seligmana zainteresowanie psychologią pozytywną jest wynikiem

pewnego rodzaju zmęczenia jednostronnym, skoncentrowanym na deficytach i
patologii myśleniu o człowieku, jak również efektem sprzyjających warunków
społeczno-ekonomicznych
• Warunki te, to m.in. okres względnego dobrobytu i pokoju, czyli czas dostatni i
względnie bezpieczny (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000); pogarszająca się
kondycja psychiczna zachodniego społeczeństwa (m.in. wzrost zachorowań na
depresję, większa częstotliwość zaburzeń odżywiania, zaburzeń osobowości,
wzrost ilości uzależnień od substancji psychoaktywnych) pokazuje, że
koncentracja na słabościach i dysfunkcji nie doprowadziła do poprawy
kompetencji psychicznych ludzi (Seligman, 2005).
CEL PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ
• Celem psychologii pozytywnej jest umożliwienie ludziom osiągnięcie

wysokiego dobrostanu psychicznego (ang. well-being) i lepszego zdrowia
fizycznego
• Seligman (2005) używa terminów szczęście i dobrostan jako nadrzędnych,
opisujących psychologię pozytywną. Obejmują one zarówno uczucia
pozytywne typu ekstaza, ulga, jak i pozytywne działania bez komponentu
uczuciowego, jak zaangażowanie. Stosowane są więc zarówno w odniesieniu
do uczuć, jak i do działań (Seligamn, 2005)
WELL-BEING
• Dobrostan psychiczny definiuje się tu jako

emocjonalną i poznawczą ocenę życia. Zawiera ona w sobie emocjonalne reakcje na dane zdarzenia,
ale też poznawcze oceny i sądy dotyczące spełnienia i zadowolenia (Diener, Lucas i Oishi, 2004).
Jest to szerokie pojęcie obejmujące swoim zasięgiem
„doświadczanie przyjemnych emocji, niski poziom negatywnych nastrojów i wysoki poziom
zadowolenia z życia” (Diener i in., 2004, s. 35)
WELL-BEING I SAMOOCENA
• Niektórzy badacze (por. Cocker i Park, 2004) zgodnie z założeniem, że zadowolenie z

siebie jest jedną z najważniejszych składowych zadowolenia z życia, utożsamiają
dobrostan z wysoką samooceną
• Prowadzone na ten temat badania pokazują, że poczucie szczęścia i zadowolenie z samego
siebie są odrębnymi zjawiskami
• Szczęście związane jest z doświadczaniem dużego nasilenia emocji pozytywnych i silną
orientacją na harmonijne relacje z innymi
• Samoocena z kolei wiąże się z niskim nasileniem emocji negatywnych i wysokim
zorientowaniem na osiągnięcia (Furr, 2005, za: Trzebińska, 2012)
CZŁOWIEK JEST Z NATURY DOBRY…
• Zgodnie z wytycznymi psychologii pozytywnej człowiek jest z natury dobry,

posiada siły charakteru, które umożliwiają mu dobre życie
• Chodzi o to, by je odkrywał, rozwijał, doskonalił
• Nie zaprzecza w ten sposób istnieniu deficytów czy zaburzeń, a stara się
koncertować i tłumaczyć, jak wykorzystywać potencjał, możliwości, w jaki
sposób się rozwijać
• Psychologia pozytywna stara się tłumaczyć funkcjonowanie człowieka zgodnie
z „modelem pozytywnym”
• Wyjaśnia, na czym polega dobre życie i jakie osobiste kompetencje pomagają
w tym, by zapewnić je sobie i innym
(Gulla i Tucholska, 2007; Peterson i Park, 2007; Seligman, 2005)
NURTY PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ
• Przedstawiciele psychologii pozytywnej w swoich rozważaniach i pracy

badawczej poszukują odpowiedzi na pytanie o cechy i źródła dobrego,
szczęśliwego życia, zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i grupowym
• Udzielane odpowiedzi pokazują występowanie dwóch nurtów psychologii
pozytywnej:
• eudajmonistycznego
• i hedonistycznego
(Czapiński, 2004, por. Kashdan, Biswas-Diener i King, 2008; Seligman, 2005;
Waterman, 2008).
NURT
EUDAJMONISTYCZNY
W PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ
NURT EUDAJMONISTYCZNY
• Prace Seligmana (2004, 2005) rozpoczęły nurt rozwijający ideę dobrego życia,
potencjału, mocnych stron człowieka, ideę eudajmonii Arystotelesa
• zdaniem Ilony Boniwell (2006) to przedstawiciele psychologii humanistycznej,
jak Maslow i Rogers, byli prawdopodobnie pierwszymi eudajmonistami
dwudziestego wieku
• w nurcie tym szczęście rozumiane jest przez pryzmat poczucia sensu,
celu, uczestniczenia w aktywnościach pozwalających na aktualizację
posiadanych umiejętności, talentów i potencjału (Kashdan i in., 2008).
MODEL EUDAJMONISTYCZNEGO
DOBROSTANU (1)
• Zdaniem Carol D. Ryff (1989) model eudajmonistycznego dobrostanu obejmuje:

• autonomię,
• kontrolę środowiska,
• rozwój osobisty,
• pozytywne relacje z innymi,
• cel w życiu
• i akceptację siebie.
MODEL EUDAJMONISTYCZNEGO
DOBROSTANU (2)
• Obejmuje też:
• pozytywne myślenie o sobie, swojej przeszłości
• i poczucie ciągłego wzrostu i doskonalenia siebie jako osoby,
• wiarę, że życie ma cel, sens i znaczenie.
Wiąże się z doświadczeniem poczucia skuteczności w życiu, a także poczuciem
samostanowienia
Istotne znaczenie dla rozwoju tego nurtu ma koncepcja samostanowienia (ang. the self-determination
theory (SDT)) rozwinięta przez Edwarda L. Deciego and Richarda M. Ryana (2000).
NURT EUDAJMONISTYCZNY
Dobrostan społeczny (ang. social well–being) – zadania społeczne Model ten rozszerza tradycję eudajmonistyczną ze sfery
napotykane przez osoby dorosłe, m.in. integracja społeczna, intrapsychicznej (m.in. Ryff, 1989) do sfery interpersonalnej
przynależność, wkład społeczny (ang. social contribution), społeczna (Keyes, 1998; Tillier, 2012).
koherencja, społeczna aktualizacja i akceptacja
Szczęście utożsamiane z eudajmonią nie opiera się na emocjonalnych
doznaniach czy sensorycznych przyjemnościach
Szczęściem jest osiąganie tego, co jest warte starań, tego co jest zgodne z
posiadanym potencjałem i pozwala go w pełni rozwijać, wykorzystywać
NURT Miarą tak rozumianego szczęścia jest autentyczne życie, podkreślające

E UDAJ MONI ST Y CZNY cnoty, pozwalające na samorealizację (Czapiński, 2004)
Seligman (2005) pisze, że autentyczne szczęście możliwe jest do osiągnięcia

tylko wtedy, gdy osoba będzie potrafiła odróżniać to, co dostarcza
przyjemności, od tego, co jest gratyfikujące, wzmacniające mocne strony i
kardynalne cnoty, co wynika z własnej aktywności i wzbogaca
I. Boniwell (2006, s.45) uważa, że szczęście rozumiane w nurcie

eudajmonistycznym można osiągnąć w dwojaki sposób: poprzez wzrost i
rozwój osobisty lub transcendencję.
NURT
HEDONISTYCZNY
W PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ
NURT HEDONISTYCZNY
• Zdaniem jego przedstawicieli każdy człowiek jest jedynym i ostatecznym

sędzią we własnym życiu
• W swojej ocenie zdaje się na osobiste, subiektywne odczucia przyjemności –
przykrości, spełnienia – niespełnienia, dobra – zła
• Pojęcie dobrostanu sprowadzone jest tu do doświadczania czysto zmysłowej
przyjemności, a nacisk kładziony jest bardziej na doświadczanie satysfakcji niż
poczucie sensu (Czapiński, 2004)
HEDONISTYCZNY DOBROSTAN
• Hedonistyczny dobrostan sprowadza się do doświadczania przyjemności, a

jego głównym celem jest:
• radość z różnego rodzaju przyjemności (fizycznych i psychicznych),
• unikanie bólu, cierpienia, niepokoju czy dyskomfortu
Szczęście polega na doświadczaniu przyjemności i zabawie (Synnestvedt, 2006)
Hedoniści nie koncentrują się na tym, jakie cele i w jaki sposób człowiek je realizuje, a na
dążeniu do maksymalizacji przyjemności i minimalizacji cierpienia (Czapiński, 2004; Tillier,
2012).
HEDONISTYCZNY DOBROSTAN
• Przedstawiciele nurtu hedonistycznego analizują tylko bilans

doświadczanych emocji, subiektywne poczucie zadowolenia
• Ed Diener (2009) zaproponował model hedonistycznego dobrostanu
składającego się z pozytywnych i negatywnych emocji, a także satysfakcji z życia
• Szczęście jest częstym doświadczaniem emocji pozytywnych, rzadkim
doświadczaniem emocji negatywnych i ogólną oceną życia jako
satysfakcjonującego (Diener, 2009; por. Kashdan i in., 2008).
NURT EUDAJMONISTYCZNY VS NURT
HEDONISTYCZNY
• Zdaniem Todda B. Kashdana, Roberta Biswas-Dienera i Laury A. King (2008)

szczęście ujmowane przez nurt eudajmonistyczny, w odróżnieniu od
hedonistycznego, nie jest jednoznacznie i jasno zdefiniowane, stąd trudno o
jednolite narzędzie do jego pomiaru
• Warto jednak podkreślić, że wąskie podejście ogranicza myślenie o szczęściu
do tylko jednego z jego wymiarów (głównie doświadczania przyjemności)
• Szersze rozumienie, zakładające jego wielowymiarowość, swoim zasięgiem
obejmuje zarówno znaczenie, sens i cel życia, osiągnięcia, życiową równowagę,
elastyczność, jak również realizację psychologicznych potrzeb typu
przynależność, kompetencje, autonomia i inne (Kashdan i Steger, 2011)
NURT EUDAJMONISTYCZNY VS NURT
HEDONISTYCZNY
• Prowadzone prace empiryczne sugerują, że hedonistyczne i eudajmonistyczne rozumienie

dobrostanu może reprezentować działające razem psychologiczne mechanizmy (Kashdan i in.,
2008)
• Początkowo to hedoniści przodowali w ilościowych badaniach empirycznych nad dobrostanem
• Nurt eudajmonistyczny preferował jakościowy, fenomenologiczny sposób prowadzenia nauki.
Jednak podział nie wynika z metod, a ze sposobu rozumienia natury człowieka
• Aktualnie możemy odnotować próby integrowania obydwu podejść
(Kashdan i in., 2008; Tiberius i Hall, 2010;Waterman, 2008).
• Podejścia hedonistyczne i eudajmonistyczne prezentują powiązane ze sobą lecz jakościowo
odmienne koncepcje (Waterman, 2008)
• Stosują różne miary rozwoju, poprawiania jakości własnego życia, z jednej strony analizując
nastrój, bilans doznań emocjonalnych, poczucia satysfakcji, z drugiej zaś poczucie sensowności,
wartości w odniesieniu do cnót, długofalowych celów i własnych potrzeb (Czapiński, 2004;
Waterman, 2008).

Naukowe PWN.
Naukowe
Psychologiczne.
HISTORIA MYŚLI dr Monika Baryła-Matejczuk
PSYCHOLOGICZNEJ


70%) i z obszaru antropologii (ok 30%)
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PSYCHOANALIZY,
TERAPIA PSYCHOANALITYCZNA, MECHANIZMY
OBRONNE
Źródła:
Czernianin, W., Czernianin, H. (2017). Zarys teorii psychoanalitycznej Zygmunta Freuda
(1856-1939) w perspektywie psychologii literatury, Przegląd Biblioterapeutyczny, Tom VII, Nr 1, s. 13-34
Freud Z. (1992). Kultura jako źródło cierpień, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa: Wyd. KR,
Freud Z., (1996) Objaśnianie marzeń sennych, w: Dzieła, Tom I, przeł. R. Reszke. Warszawa: Wydawnictwo
KR.
Pospiszyl K. (1991). Zygmunt Freud – człowiek i dzieło, wyb. tekstów tłum. B. Kocowska, A. Czownicka,
M. Albiński, L. Jekels. Wrocław: Wyd. Ossolineum.
PSYCHOANALIZA (1)
i powstałe na jej podstawach koncepcje akcentują głębię podmiotu,
wieloaspektowość i jego niepoznawalność
W dorobku twórcy psychoanalizy można wyróżnić trzy okresy:
Pierwszy okres wiąże się z praktycznymi zajęciami i eksperymentami Freuda jako
neurologa, następnie psychologa-terapeuty - czas wypełniony główne kontaktami z
pacjentami
Około roku 1895 Freud podejmuje próby opracowania nowej metody terapeutycznej,
z której rozwinie się psychoanaliza
Jest to więc etap kliniczny, który nie ustanie do ostatnich dni działalności terapeuty
PSYCHOANALIZA (2)
Drugi okres
▪następny okres badań (który również wykaże dużą trwałość) rozpoczyna się w 1900 roku;
▪wówczas Freud opublikował pracę pt.: Objaśnianie marzeń sennych (Die Traumdeutnung) – było to
jego najważniejsze dzieło – PODSTAWA dla zbioru teorii dotyczących struktury psychiki
człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów
psychicznych
▪po raz pierwszy autor wychodzi poza strefę klinicznej psychopatologii ku badaniom nad
„normalnymi” przejawami psychiki, a więc psychologii ogólnej, metapsychologii (używając języka
Freuda)
▪Tym samym tropem – śladem badania zaburzeń przejawów nieświadomego życia psychicznego –
poszedł Freud w opublikowanej w 1901 roku pracy Psychopatologia życia codziennego – tym
razem za materiał posłużyły mu „czynności pomyłkowe”, „przejęzyczenia”, „zabobony” i
„błędy”
PSYCHOANALIZA (3)
W pracy Psychopatologia życia codziennego po raz pierwszy użyto oficjalnie terminu „psychoanaliza” oraz
opisano kluczowe elementy teorii psychoanalitycznej: nieświadomość i wyparcie.
Objaśnianie marzeń sennych to pierwsza i zarazem najpoważniejsza próba przedstawienia hermeneutyki
psychoanalitycznej (umiejętności objaśniania). Materiałem, jakim posłużył się Freud w związku z pracą
interpretacji, był materiał marzeń sennych – własnych, zaczerpniętych z literatury oraz pozbieranych od
przyjaciół i pacjentów
Freud przedstawił w tej pracy podstawowe pojęcia i tezy swej hermeneutyki: wyszedł od założenia, iż
marzenie senne jest fasadą, za którą skrywa się utajone życzenie;
życzeniu nie pozwala się objawić w formie bezpośredniej cenzor snu (wymogi kulturowe), sprawiając, iż
utajone życzenie (mające w koncepcji Freuda najczęściej charakter seksualny) przybiera formę zniekształconą,
zaburzoną, powstaje na drodze kompromisu zawartego z cenzorem.
Zasadnicze zadanie cenzora polega na tym, by zachować (wynikający z konieczności biologicznej) stan snu, by
nie dopuścić do przebudzenia i – konsekwentnie – do uświadomienia. „Cenzor jest strażnikiem stanu snu”
PSYCHOANALIZA (4)
Marzenie senne jest zatem formacją kompromisową, posługującą się – w celu ukrycia
właściwego, lecz niedozwolonego życzenia – środkami znanymi z podręcznika
poetyki: metaforą, synekdochą (coś zamiast czegoś, np. materiał zamiast przedmiotu
z niego wykonanego), metonimią (zastąpienie nazwy), kondensacją (przejście z do)
itp.
Wynikała z tego następna hipoteza: istnieje coś w rodzaju mowy marzeń sennych,
łudząco podobnego do mowy, jaką posługujemy się na co dzień, i że mowa ta
przejawia się w formie zaburzonej przez wymogi wynikające z konieczności
przystosowania się do reguł narzucanych przez system kultury.
PSYCHOANALIZA (5)
Badaniu owego systemu mowy i jej zaburzeń miał się poświęcić Freud w innych pracach –miał to
być jeden z głównych filarów psychoanalizy.
Pierwsza hipoteza: teorię aparatu psychicznego, odcinając się od dotychczasowych ujęć wyłącznie
anatomicznych. Wyróżnił trzy podstawowe jakości fenomenów psychicznych: świadome,
przedświadome i nieświadome.
„Świadome”, które dotąd oznaczało psychiczne, zostaje związane jedynie z systemem percepcji, w
którym dzięki postrzeżeniu jednostka kontaktuje się ze światem
„Przedświadome” - system percepcji nie posiada pamięci. Stąd wszystko, co zostało spostrzeżone,
ujęte świadomie, zmierza po krótszej lub dłuższej obecności w strefie świadomej do systemu
przedświadomego, które obejmuje treści już nie mające charakteru świadomego. Treści te
zachowują nadal zdolność do ponownego pojawienia się w polu świadomości. Tak więc
„przedświadome” to tyle, co możliwe do przypomnienia albo lepiej: „możliwe do
uświadomienia”. Jest to zatem konstatacja czysto opisowa, która wynika z obserwacji, że żadne
spostrzeżenie czy wyobrażenie nie utrzymuje się trwale w świadomości, ale raz po raz przechodzi
w stan pewnej latencji (przedświadomości) z możliwością powrotu do strefy świadomości
PSYCHOANALIZA (6)
„Nieświadomość” - obok przedstawionej jakości „bycia przedświadomym”, Freud
stwierdził i szeroko opracował jakość lub raczej system nieświadomości, który
zawiera treści psychiczne głęboko ukryte przed świadomością, więc zjawiska
niemożliwe do bezpośredniego uświadomienia. Zostały one odkryte zwłaszcza w
marzeniu sennym. Poddając interpretacji setki snów pacjentów, Freud stwierdził
określone mechanizmy nieświadome nieodłącznie towarzyszące powstawaniu marzeń
sennych
PSYCHOANALIZA (7)
W celu ukazania istoty wprowadzonego przez Freuda pojęcia podświadomości, jako
głównego przedmiotu badań psychoanalizy, wyodrębniono główne aspekty zjawiska,
Pierwszy to aspekt topograficzny, traktujący o pewnej „kolejności ułożenia” warstw
płaszczyzny ludzkiej psychiki. Na samej powierzchni tej psychiki znajduje się
świadomość, nieco poniżej ulokowana jest przedświadomość, czyli wszystkie
informacje, które pozostają aktualne poza kręgiem świadomości, ale bez większego
trudu mogą tam się znaleźć. Wreszcie najgłębiej znajduje się podświadomość.
Różnica pomiędzy podświadomością a przedświadomością polega głównie na
łatwości uświadamiania oraz na wierności ich przekazu do świadomości.
Znajdujące się na poziomie przedświadomości informacje mogą bez trudu i bez
zniekształceń zostać uświadomione, natomiast, treści tkwiące w podświadomości
rzadko zjawiają się bez poważnych zniekształceń w zasięgu świadomości.
PSYCHOANALIZA (8)
Drugim aspektem podświadomości jest dynamika procesów podświadomych.
O dynamice można mówić dopiero w odniesieniu do podświadomości. Dynamika procesów
podświadomych polega na specyficznym oscylowaniu pomiędzy siłami podświadomości
dążącymi do wydostania się na zewnątrz i pokazania „prawdziwego oblicza ludzkich
pragnień” oraz siłami przeciwstawnymi, zmierzającymi do tego, aby nie ujawniać
nieaprobowanych społecznie potrzeb i zamiarów.
Istotę dynamicznych procesów podświadomości znamionują trzy podstawowe procesy
psychiczne:
1) represja, zwana inaczej „tłumieniem” - represja to wypieranie ze świadomości zdarzeń
nieprzyjemnych oraz budzących dezaprobatę społeczną
2) opór – siła, która zatrzymuje treści w przedświadomości
3) mechanizmy obronne – ‚zabezpieczenie’ się przed uzewnętrznieniem się dążeń procesów
podświadomych człowiek; ich liczba i sposoby wyrażania są nieskończenie bogate.
PSYCHOANALIZA (MECHANIZMY
OBRONNE) 9
Z nauki o mechanizmach obronnych powstała nowoczesna postać psychologii
klinicznej. Do najprostszych i najczęściej stosowanych mechanizmów obronnych należy
np.
racjonalizacja, czyli „wytłumaczenie”, czy „usprawiedliwienie” nieprzyjemnych dla
człowieka, bo naruszających jego obraz siebie, form zachowania, myśli czy dążeń
zaprzeczanie, wyparcie, tłumienie, projekcja, przemieszczenie, formowanie reakcji,
regresja, fiksacja, identyfikacja, introjekcja, racjonalizacja, izolacja, sublimacja
(jeden ze ‚zdrowszych’ mechanizmów obronnych, kompensacja, humor (żart, ironia),
PSYCHOANALIZA (10)
Trzeci aspekt służący Freudowi do opisywania podświadomości dotyczy struktury procesów psychicznych. Sam
Freud nazywał ten wymiar podświadomości „aparatem psychicznym”, chodzi tu o podział ludzkiej osobowości
na trzy zasadnicze warstwy: „id”, „ego” i „superego”
„Początkowo cała nasza psychika jest ›id‹” - tzn. jest całkowicie rządzona przez zasadę przyjemności.
Wszystkie potrzeby domagają się natychmiastowego zaspokojenia, nie znoszą sprzeciwu.”
„Ego” rządzone jest zasadą realności. Powstaje ono w wyniku doświadczeń życiowych jednostki, w których
czasie uczy się ono kontrolować pierwotne skłonności człowieka, kierując się regułą najmniejszego zła,
polegającą na oszacowaniu każdej sytuacji z punktu widzenia oceny, kiedy powstrzymanie owych
„pierwotnych instynktów” jest korzystniejsze niż ‚folgowanie im’.
Mechanizmem rządzącym powstawaniem „tworzenia” się „ego” są momenty, w których dziecko uczy się
różnicować „ja” i „nie ja”. Z dramatycznym najczęściej napięciem uczy się ono wtedy oddzielać „siebie”,
własne „ja” od innych osób lub rzeczy.
Proces ten, zapoczątkowany we wczesnym dzieciństwie, towarzyszy każdemu człowiekowi do końca jego dni,
spełniając rolę podstawowego mechanizmu poznawania zarówno siebie, jak i drugiego człowieka.
„Superego” jako najwyższa warstwa psychiki nie powstaje w sposób samorzutny, rodzi się ono głównie w
procesie identyfikacji z innymi osobami, a więc powstaje drogą „rzutowania do wewnątrz” sylwetki psychicznej
innych ludzi przebywających w otoczeniu dziecka i cieszących się jego autorytetem. Superego stanowi
wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które
przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Główne funkcje superego to hamowanie
impulsów id, przekonywanie ego, aby cele
PSYCHOANALIZA (11)
Trzeci okres
Od około 1912 roku pojawia się nowy nurt teoretyczny w zainteresowaniach Freuda,
który wkracza na teren szeroko rozumianej kultury, próbując ją interpretować
psychoanalitycznie
Dotychczas wypracowane narzędzia psychoanalizy, tj. koncepcje, metody, pojęcia,
zostają zastosowane do badania różnorodnych zjawisk kultury, a więc religii,
filozofii, sztuki czy wreszcie literatury
W nawiązaniu do teorii popędów oraz koncepcji aparatu psychicznego Freud zajął
się również – w pracy pt. Kultura jako źródło cierpień (1930) – kwestią kultury,
postrzegając ją z jednej strony jako „źródło cierpień” (wynikających z przymusów
kulturowych narzucanych indywiduum), z drugiej jako formę wyrazu procesu
sublimacji życia popędowego (przesunięcie np. na twórczość).
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA C. JUNGA:
BIOGRAFIA I GŁÓWNE ZAŁOŻENIA
PSYCHOLOGII ANALITYCZNEJ, ARCHETYPY,
INTROWERSJA, EKSTRAWERSJA
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA (1)
„Spotkanie dwóch osobowości jest podobne do kontaktu dwóch chemicznych substancji –
jeżeli zachodzi interakcja, obie zostają przemienione.„
„Jednakowo ważne jest wychowanie dzieci jak i rodziców.”
„Łatwiej przeniknąć wszechświat niż samego siebie.”
„W każdym z nas jest ktoś kogo nie znamy. Przemawia do nas w snach i tłumaczy że
widzi nas zupełnie inaczej, niż my – siebie.”
C. G. Jung
Założycielem psychologii analitycznej jest Carl Gustaw Jung, który tworzył swoje
teorie w szczególnym momencie historii, dokonując syntezy dyscyplin, poprzez filtr
swojej osobowej psychologii.
Uważał, iż wszystkie teorie psychologiczne odzwierciedlają osobową historię swoich
twórców: “to jak patrzymy na rzeczy jest uwarunkowane tym, kim jesteśmy”
(Jung,1961).
Bogata i problematyczna historia psychologii analitycznej łączy racjonalizm
dziedzictwa tradycji oświecenia i współczesnej wiedzy na temat działania umysłu z
religią, szamanizmem i mistycyzmem i podkreśla znaczenie nieustannej potrzeby
zgłębiania wiedzy i wewnętrznego rozwoju.
Podkreślenie znaczenia indywidualnej odpowiedzialności i indywidualnego działania
dla dobra zbiorowości (Douglas, 2008)
Psychologia analityczna ma swoje korzenie w Zurichu w Szwajcarii
C. G. Jung urodził się na szwajcarskim brzegu Jeziora Bodeńskiego 26 lipca 1875
roku, studiował medycynę w Bazylei i przeprowadził się do Zurichu w 1900 roku.
Od 1909 do swej śmierci w 1961 roku mieszkał i pracował w tym samym domu w
Küsnacht nad Jeziorem Zurychskim.
Wieża, którą zbudował w 1924 w Bollingen, miejscowości nad Obersee,
przedłużeniem Jeziora Zurychskiego, była jego miejscem schronienia w
‚introwertycznych momentach jego życia’.
Historia psychologii analitycznej jest częścią większej historii psychoanalizy (jednak
odrębną)
W pierwszej dekadzie XX wieku Zurych był drugim ważnym centrum psychoanalizy
po Wiedniu
Zawodowa i osobista przyjaźń pomiędzy Freudem i Jungiem istniała od 1907 do
1913 roku
Jung był główną postacią w instytucjonalnym rozwoju psychoanalizy i stał się
pierwszym architektem międzynarodowego psychoanalitycznego ruchu
Wprowadził zasadę, że każdy przyszły analityk powinien przejść terapię własną,
która to zasada stała się jedną z podstawowych we wszystkich szkołach psychologii
głębi
W 1913 roku zakończyła się współpraca pomiędzy Freudem i Jungiem
Ważny wpływ na obie szkoły, zarówno stymulując ich rozwój, jak i hamując go
W tym samym roku Jung użył po raz pierwszy terminu “psychologia analityczna”, dla
rozróżnienia jego psychologii od psychoanalizy
Na ‚rozstanie’ z Freudem zareagował pięcioletnim okresem wycofania i samoanalizy.
Po zakończeniu I Wojny Światowej, gdy wyszedł ze swej “konfrontacji z
nieświadomością”, jego sława zaczęła rosnąć, szczególnie w krajach anglojęzycznych
i Europie (Kirsch, 2001, 2004)
Analityczną psychologię od początków jej istnienia do dnia dzisiejszego charakteryzowała
różnorodność, zarówno jeżeli chodzi o międzynarodowe pochodzenie osób, towarzyszących
jej rozwojowi, jak i o współpracę pomiędzy wieloma różnorodnymi dyscyplinami wiedzy,
będącej jej częścią od początku jej historii do dnia dzisiejszego.
Współczesne myślenie w dziedzinie psychoanalizy jungowskiej ogniskuje się (nadal) wokół
postaci C.G. Junga.
Dwadzieścia tomów Collected Works (Dzieł zebranych) Junga wraz z kilkoma opublikowanymi
tomami jego listów, seminariami, które odbywały się w Zurichu i za granicą oraz kilkoma
kolekcjami jego innych pism tworzą uznaną podstawę dla budowania teorii i rozumienia
praktyki jungowskiej.
Nowatorska intuicja Junga – rozumienie psychiki jako nieustannie rozwijającej się, zmieniającej
i zorientowanej na cel – dążącej do indywiduacji – pozostaje kluczowym założeniem, wokół
którego ogniskuje się wszystko inne.
Długotrwałe i uważne budowanie rozumienia psychiki jako celowej i całościowej,
ukierunkowanej przez jaźń, która jest przewodnikiem,
zawiaduje procesami życiowymi, stało się kluczową inspiracją dla tysięcy publikacji
innych autorów (Stein, 2010).
Idee te są nadal przewodnimi myślami w psychoanalizie jungowskiej, tak samo jak
były dla dwóch pierwszych pokoleń jungistów a założenie istnienia jaźni i znaczenia
jej aktywności w przebiegu procesu terapii stanowi kluczowe pojęcie współczesnej
psychoanalizy jungowskiej, wyróżniające ją od innych podjeść i dające początek
innego rodzaju pracy klinicznej. Łączy ono również rozmaite nurty w obrębie samej
psychologii analitycznej (Astor, 1995).
Psychoanaliza jungowska stanowi dialektyczny proces pomiędzy świadomym a nieświadomym
i pomiędzy dwoma osobami biorącymi w nim udział
Pozwala on na stopniowe budowanie poczucia całkowitości w obszarach osobowym i
archetypowym
Jej koniec nie stanowi jedynie “lepszego funkcjonowania” czy “poprawienia sposobów
radzenia sobie”, ani też nie chodzi w nim o zwiększone poczucie szczęścia, dobrostanu czy
poczucia własnej wartości (chodź są ważne)
Najważniejszym rezultatem jest świadomość wzorców osobowego życia, zakorzenionych
głęboko w psychice jako całości, w jaźni, przynoszącej szeroką perspektywę na
osobowy, kulturowy i historyczny kontekst własnego życia (Stein, 2010).
Tworząc swoją teorię Jung podkreślał znaczenie indywidualnej odpowiedzialności i
indywidualnego działania wskazując na znaczenie kreatywnej relacji z procesem
nieświadomym (Salman, 2008).
WPROWADZONE POJĘCIA (1)
Nieświadomość indywidualna – ‚magazyn’ treści psychicznych, które kiedyś były
świadome, ale zostały zapomniane lub wyparte
- są pogrupowane w kompleksy, które są wzorami emocji i wspomnień o wspólnym
wątku
Nieświadomość zbiorowa – najgłębszy poziom psychiki; nieznana jednostce –
zawiera doświadczenia wcześniejszych pokoleń, włącznie z doświadczeniami
zwierzęcych przodków. Te doświadczenia tworzą podłoże osobowości (są
uniwersalne i nieświadome); nie pamiętamy ich, nie potrafimy sobie wyobrazić.
Archetypy – odziedziczone tendencje w obrębie nieświadomości zbiorowej, które
predysponują osobę do zachowywania się podobnie jak przodkowie stawiając czoła
podobnym sytuacjom
Do najczęściej spotykanych archetypów należą:
 Persona
 Anima/Animus
 Cień
 Jaźń
PERSONA – maska jaką przybiera każdy, gdy wchodzi w kontakty z innymi ludźmi;
oblicze, które chcemy pokazywać społeczeństwu; może być niezgodna z prawdziwą
osobowością jednostki
ANIMA / ANIMUS – to wyraz myśli, że każda osoba przejawia pewne cechy płci
przeciwnej; Anima odnosi się do kobiecych cech u mężczyzn a Animus do męskich u
kobiet; mają swoje korzenie w prymitywnej przeszłości ludzkiego gatunku;
CIEŃ – to mroczne JA; zwierzęca część osobowości; odziedziczyliśmy je po niższych
formach życia; zawiera niemoralne, porywcze, nieakceptowane pragnienia i
czynności; nakłania do robienia rzeczy na które byśmy sobie nie pozwolili; istnieje
pozytywna strona cienia – jako źródła spontaniczności, twórczości, wglądu i
głębokich emocji;
NAJWAŻANIEJSZY ZDANIE JUNGA archetyp
JAŹŃ – zapewnia osobowości jasność i stabilność, integruje i równoważy wszystkie
aspekty nieświaodmości; przypomina dążenie do samorealizacji, przez którą Jung
rozumiał harmonię, pełnię oraz wszechstronny rozwój naszych zdolności; można
osiągnąć dopiero w wieku średnim (30-40 lat).
INTROWERSJA I EKSTRAWERSJA
EKSTRAWETYK ukierunkowuje libido (energię życiową) poza Ja, na zewnętrzne
zdarzenia i ludzi; działa pod wpływem czynników środowiskowych
INTROWERTYK – jego libido skierowane jest do wewnątrz; przejawia upodobanie
do kontemplacji, introspekcji i jest mało podatny na wpływy zewnętrzne;
przypuszczalnie mniej pewny siebie w radzeniu sobie z innymi ludźmi
Nikt nie jest całkowitym E czy I
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA
Projekcja i doświadczenie archetypowe:
https://www.youtube.com/watch?v=e-2H5pLgngo
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA TEORII GESTALT I JEJ
WKŁAD W ROZWÓJ PSYCHOLOGII PERCEPCJI
TEORIA GESTALT – ZAŁOŻENIA (1)
Gestalt znaczy z niemieckiego - kształt, forma, postać, figura
Założenia teoretyczne
Organizm zmierza do osiągnięcia stanu pełni funkcjonowania - dopełnienia całości
(Gestaltu), skompletowania wewnętrznej organizacji
W figury (postacie, całości, Gestalty) organizują się wszelkie aspekty ludzkiego
funkcjonowania: spostrzeganie, emocje, potrzeby, myślenie itp.
Zasada pregnancji (domykania czy dopełniania figury, skompletowania całości,
uzupełniania braków) jest podstawowym prawem funkcjonowania gestaltów.
Niedopełnione figury ("niezakończone sytuacje") stanowią motywację naszych
działań, np. głód jest niedomkniętą figurą, która motywuje nas do szukania pokarmu
i dopełnia się przez jego przyjęcie, strawienie i zasymilowanie.
Jednostka funkcjonuje dzięki procesowi permanentnej samoregulacji - zaspokaja
potrzeby i utrzymuje równowagę w zmieniających się warunkach
Obowiązuje tu prawo dominującej potrzeby (figury na tle) - w normalnych
warunkach jedna figura wpływa na funkcjonowanie człowieka aż do jej domknięcia i
wyłonienia się kolejnej figury
Jednostka funkcjonuje w polu środowiska, które stanowi jej całe otoczenie
Jednostka wyodrębnia się z pola środowiska dzięki granicom
Kontakt graniczny stanowi proces agresywnego (w rozumieniu teorii Gestalt)
wkraczania w środowisko, selekcji treści poprzez ich rozdrabnianie i "smakowanie"
(agresja dentalna w pobieraniu pokarmu jest pierwowzorem tego procesu) oraz
asymilacji treści pożytecznych i odrzucenia "toksyn" (nie tylko pokarmowych).
Samoregulacja jest procesem kontaktu-wycofania, asymilacji-eliminacji.
Człowiek jest całością funkcjonalną
Całość organizmu ma prymat nad sztucznie wyróżnianymi częściami
Organizm jako całość reaguje i oddziałuje na otoczenie, angażując w te działania
różny poziom energii
Podstawowym procesem integrującym działanie organizmu
jest świadomość (ang. awareness), rozumiana jako ciągła orientacja w stanie i
przebiegu zjawisk i procesów zachodzących w organizmie
Teoretycznie można wyróżnić trzy sfery, które obejmuje świadomość:
 bodźce zewnętrzne,
 pobudzenia (emocje i doznania wewnątrzcielesne)
 oraz myśli
Świadomość jest zawsze świadomością w teraźniejszości ("tu i teraz"). Tylko świadomość umożliwia
podejmowanie adekwatnych działań zmierzających do przywrócenia równowagi.
Cykl samoregulacji i doświadczania przebiega zgodnie z modelem Zinkera:
 pojawia się potrzeba (figura wyodrębnia się z tła i organizuje nasze zachowanie),
 następuje mobilizacja energii,
 działanie mające na celu zaspokojenie potrzeby (domkniecie figury),
 po czym następuje kontakt (zaspokojenie potrzeby)
 i wycofanie się (stopienie się figury z tłem, utrata znaczenia)
Specjalna formą kontaktu jest kontakt z drugim człowiekiem w relacji dialogu Ja-Ty,
przeciwstawianego uprzedmiatawiającej relacji Ja-To (widoczne inspiracje filozofią
Bubera)
W kontakcie, w relacji tworzy się świadomość własnego Ja
Tożsamość powstaje na granicy kontaktu z drugim człowiekiem, a kontakt zawsze
powoduje zmiany w podmiocie, partnerze relacji i samej relacji
Człowiek jest odpowiedzialny za swoje decyzje. Im bardziej jest świadomy, tym
bardziej jest wolny.
JAK POWSTAŁA
Na powstanie, kształtowanie się, rozwój koncepcji i praktyki terapii Gestalt miało wpływ wiele
czynników
Pierwsza grupa czynników - osobista historia rodzinna Perlsa i jego osobowość
Wychował się w domu nie kochających się rodziców, odrzucającego i poniżającego go ojca
oraz matki, stawiającej jako warunek miłości, osiągnięcie wspaniałości i wielkości przez jej
syna
Perls buntował się przeciw patriarchalno-autorytarnym tradycjom żydowskiej rodziny
W wieku młodzieńczym przejawiał zaburzenia zachowania - uciekał z domu, podkradał
pieniądze, fałszował podpisy, wagarował i został wyrzucany z gimnazjum
W dorosłym życiu charakteryzowało go spontaniczność, ciekawość, indywidualizm, ale też
częste rozdrażnienie, autorytaryzm, rywalizacyjność, zgorzknienie
Rozpaczliwie bojąc się porzucenia wchodził w wiele przelotnych związków z kobietami
(Dane na podstawie biografii: M. Shepard, Fritz, New York 1975, Saturday Review Press)
Druga grupa czynników - wpływy filozoficzne
Za najważniejsze należy uznać:
egzystencjalizm Heideggera (podkreślający odpowiedzialność człowieka za samotnie
podejmowane decyzje i heroizm istnienia) oraz Bubera (zasada dialogu w spotkaniu "Ja-Ty");
fenomenologię Husserla, zakładającą niepowtarzalność i jednostkowość ludzkiego doświadczenia

"tu i teraz" i odrzucającą obiektywizujący, pojęciowy sposób ujmowania rzeczywistości oraz
spekulacje interpretacyjne;
holizm Bergsona, podkreślający nieredukowalność człowieka do pojedynczych aspektów i

kładący nacisk na poznanie intuicyjne;
filozofie Wschodu, zakładające procesualność procesów psychicznych (Tao), integrację

przeciwieństw, odrzucanie teoretyzowania na rzecz medytacji "tu i teraz"
Trzecia grupa czynników – psychologiczne przygotowanie Perlsa w zakresie psychologii postaci
(Gestalt) Wertheimera, Kohlera i Koffki
teoria pola Kurta Lewina
oraz holistycznej teorii organicystycznej Golsteina
Gestaltyzm zakładał, że życie psychiczne nie jest kompleksem elementów, lecz składa się z
pewnych całości (gestaltów) mających swoistą formę, o własnościach nie dających się sprowadzić
do sumy cech składników tych całości
Z psychologii postaci Perls przejął prawa percepcji dotyczące figury-tła, prawo pregnancji
(percepcyjne "domykanie się" figury)
i efekt Zeigarnik (tendencja do kończenia niedokończonych sytuacji) oraz rozumienie wglądu jako
reorganizacji w spostrzeganiu sytuacji
Przesunął akcenty z procesów percepcji na emocje i odrzucił eksperymentalny, naukowy sposób
postępowania w tworzeniu i weryfikacji teorii
Od Lewina przejął m.in. koncepcję kontaktu granicznego ze środowiskiem, polaryzacji wewnętrznej
Od Goldsteina przejął głównie koncepcję samoaktualizacji i samoregulacji organizmu w kontakcie
z otoczeniem
Terapia Gestalt jest szkołą psychoterapii, która swą nazwę zaczerpnęła z
akademickiego nurtu psychologii zwanego psychologią postaci lub gestaltyzmem.
Podstawową rolę odegrała w kształtowaniu się terapii Gestalt psychoanaliza.
Perls przejął z niej założenia o uwarunkowaniu aktualnych zachowań przez
nieprzepracowane, wczesnodziecięce przeżycia, o konfliktach wewnętrznych
Także technika "kontinuum świadomości" wywodzi się z techniki wolnych skojarzeń.
Przede wszystkim jednak Perls budował Gestalt w opozycji do psychoanalizy, co
ujmując rzecz skrótowo sprowadzało się do:
❑przesunięcia akcentu z popędu seksualnego na popęd głodu;
❑akcentowania roli świadomości zamiast nieświadomej dynamiki popędów;
❑podkreślania roli przeżywania "tu i teraz" w miejsce analizowania przeszłości;
❑ujęcia agresji jako zdrowego przejawu życia w przeciwieństwie do koncepcji popędu
śmierci;
❑odrzucenia klasycznej psychopatologii, podkreślania samoregulacji organizmu i kreatywności
człowieka;
❑odrzucenia pracy nad przeniesieniem i przeciwprzeniesieniem i zasady abstynencji (czyli nie
gratyfikowania potrzeb popędowych pacjenta) na rzecz naturalnego, spontanicznego
reagowania w relacji z klientem;
❑ujęcie celu terapii jako decyzji i zmiany zachowania zamiast jedynie rozumienia.
FORMUŁOWANIE I ANALIZA PROBLEMÓW
BADAWCZYCH W PODEJŚCIU
INTERDYSCYPLINARNYM (NAUKI HUMANISTYCZNE,
SPOŁECZNE, PRZYRODNICZE).
NIE BĘDZIE NA EGZAMINIE
METODY I NARZĘDZIA BADAWCZE ORAZ
UDZIAŁ STUDENTÓW W ANALIZIE HISTORII
MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ.
NIE BĘDZIE NA EGZAMINIE
BEHAWIORYZM: ZAŁOŻYCIELE I GŁÓWNE
ZAŁOŻENIA BEHAWIORYZMU; NEOBEHAWIORYZM:
UZUPEŁNIENIE SCHEMATU S-R, ZRÓŻNICOWANIE
SCHEMATU S-R, POGLĄDY BF. SKINNERA I E.
TOLMANA, WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE.
PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA A. ADLERA:
BIOGRAFIA I GŁÓWNE ZAŁOŻENIA
PSYCHOLOGII INDYWIDUALNEJ, INSTYNKT
MOCY, OŚRODKI ADLEROWSKIE.
NEOPSYCHOANALIZA E. FROMMA: BIOGRAFIA I
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA, WKŁAD DO PSYCHOLOGII
HUMANISTYCZNEJ; NEOPSYCHOANALIZA K. HORNEY:
BIOGRAFIA I GŁÓWNE ZAŁOŻENIA, KRYTYKA
ZAŁOŻEŃ PSYCHOANALIZY S. FREUDA
Benjamin T.L. (2008). Historia współczesnej psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Schultz, D.P., Schultz, S.E. (2008). Historia współczesnej psychologii. Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Brett, G. S. (1969). Historia psychologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Rathus S.A.(2004). Psychologia współczesna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Rzepa T., Dobraczyński B. (2009). Historia polskiej myśli psychologicznej. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Strelau J.(red.). (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2.Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
STRUKTURALIZM
I
FUNKCJONALIZM
WCZESNE NURTY PSYCHOLOGICZNE
Edward Bradford Titchener (1876-1927) był uczniem Wundta.

Ten absolwent Oxfordu przybył do Stanów Zjednoczonych w
1892 roku w celu rozpoczęcia pracy na Uniwersytecie
Cornella. Zakładał, że po kilkuletniej praktyce, powróci do
rodzimej Wielkiej Brytanii. Plany te nigdy się nie ziściły.
Titchener był twórcą programu psychologii eksperymentalnej

zwanej strukturalizmem. W swojej pracy kładł nacisk na
badanie świadomości.
STRUKTURALIZM
 Titchener odróżnił umysł od świadomości. Umysł wg niego
to suma procesów psychicznych, które występowały podczas
całego życia człowieka. Świadomość dotyczy procesów
psychicznych, zachodzących „tu i teraz”.
 Uważał, że istotą świadomości jest ciągła zmiana: „nigdy nie
możemy zaobserwować ponownie tego samego aktu
świadomości; strumień umysłu wciąż płynie” (Benjamin, 2008).
Titchener wiedział, że nie można badać ponownie tego samego
doświadczenia, wierzył jednak, że dzięki szkoleniu
obserwatorów i wielokrotnemu powtarzaniu obserwacji,
można budować psychologię naukową. Aby zbadać świadomość,
należało odkryć jej elementy, zbadać niepodzielne
i elementarne cząstki.
Zatem, strukturalizm polegał na:
1. Rozpoznawaniu struktury świadomości poprzez
poznanie jej elementów.
2. Ustalaniu w jaki sposób te elementy zostały
pogrupowane i uporządkowane
3. Określaniu przyczyn określonej kombinacji
elementów.
 Titchener uważał, że klucz do wyjaśnienia zjawisk
psychicznych leżał w systemie nerwowym. Ostatecznym
zadaniem psychologii naukowej jest połączenie
elementów świadomości oraz odpowiadających im
stanów fizjologicznych. Tym wg niego była psychologia
strukturalna.
 Taki pogląd sprawiał, że Titchener nie uznawał
funkcjonalizmu za psychologię. Twierdził, że jest on
jedynie technologią.
W okresie powstawania i rozkwitu psychologii
eksperymentalnej pojawił się też problem, dotyczący
w zasadzie każdej z dyscyplin naukowych, mianowicie
spór o wyższość „czystej” nauki (której zwolennikiem
był Titchener), nad stosowaną. Pierwsza skupia się na
poszukiwaniu wiedzy, dla niej samej, druga szuka
praktycznych możliwości zastosowania. Powyższy spór
był jednym z aspektów (choć nie jedynym) o który
spierali się strukturaliści z funkcjonalistami.
FUNKCJONALIZM
Funkcjonalizm w istotny sposób różnił się od strukturalizmu. Nie
był nurtem tak spójnym i nie miał jednego lidera, ale oferował
koncepcyjnie i metodologicznie szersze podejście do psychologii.
Przedmiotem badań w ujęciu funkcjonalizmu było w zasadzie
wszystko: od zachowań zwierząt do psychologii klinicznej, od
reklamy do psychologii prawa, od mechanizmów uczenia się do
testowania inteligencji. I chociaż brakowało mu zintegrowania, tak
charakterystycznego dla strukturalizmu, to jego oddziaływania były
dużo bardziej znaczące.
Wpływy brytyjskie na funkcjonalizm
Funkcjonalistów interesowała świadomość. Oprócz pytań: do

czego jest potrzebna byli ciekawi jej genezy. Pytanie to
szczególnie zostało zainspirowane pojawieniem się
24 listopada 1859 roku w Londynie książki O pochodzeniu
gatunków Charlesa Roberta Darwina.
Oryginalność dzieła Darwina polegała na tym, że nie
tylko opisał teorię ewolucji, ale pochylił się także nad jej
mechanizmem, który został określony jako dobór
naturalny. Darwin dostrzegł, że w sytuacji zagrożenia
(zmiana klimatu, choroba, drapieżniki), niektóre
osobniki nie są w stanie przetrwać, inne tak. Te drugie
są zatem lepiej przystosowane do otoczenia.
Teoria Darwina przyczyniła się do wzrostu
zainteresowania różnicami indywidualnymi wśród
innych naukowców, także psychologów. Podstawą
psychologii funkcjonalnej stały się właśnie badania nad
takimi różnicami i ich rolą w procesie adaptacji.
Ponadto funkcjonalizm dążył do zrozumienia, w jaki
sposób świadomość umożliwia interakcję organizmu ze
środowiskiem oraz przystosowanie się do niego.
NAUKOWCY KTÓRZY WŁĄCZYLI IDEE EWOLUCJONIZMU DO BADAŃ
PSYCHOLOGICZNYCH TO: MIĘDZY INNYMI
WILLIAM JAMES, GRANVILLE STANLEY HALL, JAMES CATTELL.
ANGEL I PSYCHOLOGIA FUNKCJONALNA
James Rowland Angell (1869-1949) - kuzyn franka

Angela, który założył laboratorium psychologiczne na
Uniwersytetach Cornella i Stanforda. Studiował
zarówno u Williama Jamesa, jak i Johna Deweya.
 To Dewey ściągnął Angella na wydział filozoficzny Uniwersytetu
w Chicago i powierzył mu kierownictwo a laboratorium
psychologicznego. Kiedy Dewey przeniósł się na Uniwersytet
Columbia, Angell został kierownikiem katedry. W czasie pracy
na Uniwersytecie Chicago Angell wypromował około 50
doktorantów psychologii; jednym z nich był John Watson –
twórca behawioryzmu (Dewsbury, 2003).
 Angell został głównym rzecznikiem podejścia funkcjonalnego
psychologii. W roku 1906 został wybrany na przewodniczącego
Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego i wykorzystał
swe przemówienie inauguracyjne sprawowane tej funkcji do
zaatakowania strukturalizmu i przedstawienia założeń
psychologii funkcjonalnej.
PSYCHOLOGIA FUNKCJONALNA
Jest w chwili obecnej czymś więcej niż tylko punktem
widzenia, programem czy ambicją. Swoją witalność czerpie
przede wszystkim stąd, iż występuje przeciwko wyłącznej
wyższości innej perspektywy w badaniach umysłu”.
„Perspektywą” przypisującą sobie „wyłączną wyższość” był,
oczywiście strukturalizm.
Angell sformułował trzy zasady
charakteryzujące funkcjonalizm:
• funkcjonalizm bada operacje psychiczne, a nie elementy

psychiczne
• funkcjonalizm stara się określić podstawową użyteczność
świadomości, czyli ustala sposoby, za pomocą których
świadomość pomaga organizmowi zaadoptować się do
środowiska
• funkcjonalizm jest psychologią psychofizyczną, która
dostrzega znaczenie relacji “umysł – ciało”
Wyjaśnienie zasad:
 Pierwsza zasada ustanawia podstawową różnicę
„struktura-funkcja”. Przedmiotem badań przypadku obu
nurtów jest świadomość. Jednakże strukturalistów
interesowało poznanie podstawowych elementów
świadomości, a funkcjonalistów– odpowiedź na pytanie w jaki
sposób i dlaczego świadomość funkcjonuje, oraz odkrycie
procesów psychicznych, dzięki którym jest to możliwe.
 Druga zasada mówi o konieczności określenia adaptacyjnej
roli świadomości. Adaptacja implikuje zdolność organizmu do
zmiany, nazywaną procesie uczenia się.
 Trzecia zasada mówi, że istnieje związek między procesami
psychicznymi a fizycznymi, że są one jednym i tym samym, oraz
służą przystosowaniu organizmu do środowiska.
Funkcjonalizm toruje drogę praktycznym
zastosowaniom psychologii
Wielu psychologów bardzo doceniło zyski płynące

z empirycznego charakteru wprowadzenia psychologii zwierząt
i psychologię genetyczną do laboratoriów psychologicznych, jako
psychologię porównawczą.
Torował tym drogę praktycznym zastosowaniom zasad
psychologicznych w dziedzinie:
 wychowania,
 higieny psychicznej,
 psychologii dziecka.
 Psychologia rozwojowa i wychowawcza w USA rozwijała się
na podstawie psychologii zwierząt co potwierdza kariera
naukowa i zawodowa E. Thorndike’a, który swoje prace oparł
na własnych badaniach nad zwierzętami. Zaś jego wczesne
badania nad dzieckiem, prowadzone ze stanowiska
genetycznego zapoczątkowały jego zainteresowanie
procesem uczenia się, do tego stopnia, że I.Pawłow uznał go
za założyciela behawioryzmu.
 W Ameryce psychologię jako pierwszą stosowali w oświacie
i wychowaniu. W 1890 Cattell nazwał zadania
eksperymentalne wykorzystywane w laboratorium, testem
umysłowym. Sześć lat później jego student – Witmer, założył
pierwszą klinikę psychologiczną na Uniwersytecie
Pennsylvania, w celu diagnozy i terapii psychologicznej.
Tak zwany „Ojciec psychologii stosowanej” Hugo Munsterberg
(1863-1916), propagował stosowanie psychologii w:
 -sądownictwie,
 -wychowaniu,
 -handlu,
 -przemyśle.
1920 J.Watson wprowadza zasady behawioryzmu w przemyśle

reklamowym.
1925 C.Griffith zakłada poradnię psychologiczną dla sportowców w
Illinois.
PSYCHOLOGICZ DOKONANIA FUNKCJONALISTÓW
 Badali wrażenia i procesy percepcyjne, rozwój dziecka, inteligencję,
różnicę płciowe, motywację, zachowania patologiczne, zachowania
zwierząt, osobowość i wiele jeszcze innych zagadnień.
 Zużywali większość swej energii na badanie procesu uczenia się.
Powód był bardzo prosty. Jeżeli świadomość wspomaga adaptację,
to adaptacja jest wynikiem uczenia się.
 Przekroczyli mury laboratoriów, by badać dzieci w szkołach
 Zaczęli stosować psychologię do badań nad reklamą i doborem
pracowników
 Zapoczątkowali testowanie zdolności umysłowych na szeroką skalę.
Uczestniczyli w tym zadaniu zarówno badacze, jak i praktycy
 Dali początek psychologii sądowej
 Interesowali się psychologią kliniczną i wspierali jej rozwój
naukowy i praktyczny
 W 1927 roku zmarzł Titchener, a w raz z nim jego system psychologiczny. Mimo, że wypromował
ponad 50 doktorów psychologii, to nie miał wiernego następcy, który kontynuowałby jego wąskie
rozumienie psychologii
 W ostatnich latach życia Edward pracował nad rekonstrukcją swego systemu. Odchodził od
koncentrowania się na elementach psychicznych na rzecz ich atrybutów i dymensji, jak np.: jakość,
intensywność, czas trwania czy jasność. Część tego nowego systemu, chociaż w kompletnej wersji,
ukazała się po śmierci Titchenera jako „Psychologia systematyczna: prolegomena” 1929r.
 Nacisk, jaki Titchener kładł na badania laboratoryjne, jest do dziś widoczny w psychologii.
Współczesne kursy z zakresu metod badawczych są integralną częścią programów nauczania na
studiach psychologicznych.
 Trzeba przyznać, że Titchener – bardziej niż jakikolwiek inny psycholog ze swojego pokolenia – ciężko
pracował, aby nadać psychologii status dyscypliny naukowej.
 Psychologia strukturalna, podobnie jak psychologia funkcjonalna znikła wraz z rozwojem psychologii
naukowej. Jednakże współczesna psychologia, chociaż się do tego nie przyznaje, wiele przyjęła od
funkcjonalistów.
WOODWORTH I PSYCHOLOGIA
DYNAMICZNA
 Poglądy psychologiczne Woodwoth’a są bliskie psychologii

funkcjonalnej.
 Jego psychologia miała charakter elektryczny w zakresie
przedmiotu badań oraz w zakresie skłonności do korzystania
z różnych przeglądów teoretycznych.
 Uważał się za „psychologa środka”- nie był po stronie żadnego
ze skrajnych stanowisk psychologicznych:
- strukturalizmu, jego wąskiego rozumienia psychologii i wiary
w nieomylność introspekcji
- behawioryzmu, jego przekonania o braku możliwości badania
stanów psychicznych, ponieważ nie podlegają obserwacji
bezpośredniej.
Reakcja na psychologię Wundta:
szkoła würzburska,
psychologia aktów
i psychologia postaci
„Nowa” psychologia Wundta, w której psychologia
eksperymentalna była istotną, ale nie jedyną jej częścią
rozszerzyła się na kontynencie europejskim. Stała się
nauką jedynie dzięki metodzie eksperymentalnej
i wszystko to, co nie poddawało się tej metodzie nie
zaliczało się do psychologii naukowej.
U Wundta, eksperyment miał wspomagać introspekcję,

natomiast we współczesnej psychologii, w której
większość badań prowadzonych jest metodą
„obiektywną”, eksperyment ma wspomagać czynności
przedmiotowe dające się spostrzec i zarejestrować za
pomocą zmysłów.
CZY MYŚLENIE MOŻNA BADAĆ
EKSPERYMENTALNIE?
 Według Wundta, pewne procesy psychiczne należą do zakresu
badań psychologii eksperymentalnej, inne natomiast do psychologii
historyczno - kulturowej.
 Do tej ostatniej zaliczył wszystkie wyższe czynności psychiczne
niepoddające się badaniu eksperymentalnemu, w tym najwyższą-
myślenie.
 Badacze z Würzburga dostrzegli, że zadania eksperymentalne,
które Wundt dawał swoim badanym, nie wymagały od nich
myślenia. Badani mieli tylko opisywać bodziec w sposób
introspekcyjny. Würzburczycy natomiast stosowali bardziej trudne
zadania. Badani mieli w nich m.in. wyrazić opinię o jakimś
twierdzeniu metafizycznym i dopiero potem dokonać opisu
introspekcyjnego procesu myślowego, jaki doprowadził do
sformułowania odpowiedzi.
 Wyniki pierwszych badań eksperymentalnych stały się dużym
zaskoczeniem dla zainteresowanych - okazało się, że oprócz
zwykłych świadomych wyobrażeń i uczuć, towarzyszących
aktom woli, w świadomości badanych pojawiały się myśli nie
obrazowe (nienaoczne) - przelotne, prawie niewyrażalne.
 Na podstawie tego uznano, że myślenie jest w rzeczywistości
procesem nieświadomym, którego świadomymi wskaźnikami
(nie samym myśleniem) są nienaoczne składniki myślenia.
 Reakcją Wundta na wyniki tych badań było podważenie
poprawności metodologicznej procedury eksperymentalnej
badaczy z Würzburga. Stwierdził on, że eksperymentalne
badanie procesu myślenia nie spełnia jednego z najważniejszych
warunków metodologicznych - powtarzalności wyników.
 Wynikiem sporu o nienaoczne myślenie było pojawienie się
pierwszych wątpliwości w odniesieniu do rzetelności i trafności
metody introspekcji.
 Podjęte w laboratorium psychologicznym na Uniwersytecie
w Würzburgu badania eksperymentalne nad myśleniem stały
się jednocześnie wyzwaniem dla tradycji psychologii
asocjacjonistycznej jako modelu wyjaśniania procesu
myślenia.
W myśl stanowiska empiryzmu, na którego gruncie

wyrosła psychologia asocjacjonistyczna, wszystkie złożone
czynności psychiczne, takie jak spostrzeganie, przypominanie,
uczenie się, myślenie, zachowanie, powstają w wyniku łączenia
się procesów psychicznych przez asocjację (kojarzenie) zgodnie
z zasadami, zwanymi „prawami kojarzenia„
 Podpierając swoją krytykę świadomościowej psychologii Wundta
argumentem nie naoczności pewnych składników treści
świadomości, szkoła würzburska nie kwestionowała podstawowego
celu jego psychologii – poznania zjawisk psychicznych,
sprowadzającego się do introspekcyjnej analizy ich treści na coraz
prostsze elementy psychiczne, oraz myślowej rekonstrukcji treści
złożonych z tych składników psychicznych.
 Wykryte przez würzburczyków myśli nienaoczne były nowymi
jakościami, nazywanymi przez nich „świadomymi poczuciami”, nadal
jednak pozostawały tylko elementami, z których składa się
świadomość i które dają się wyróżnić za pomocą metody
introspekcji eksperymentalnej.
 Poglądy przedstawicieli szkoły würzburskiej można zaliczyć do
klasycznej psychologii elementów, zwanej inaczej psychologią
atomistyczną, wychodzącej z założenia, że świadomość tworzą
elementarne składniki (np wrażenia).
 Celem poszukiwania tych najprostszych składników świadomości
był opis bardziej złożonych zjawisk psychicznych.
 W przeciwieństwie do tych elementów psychicznych wyróżnione
przez würzburczyków w introspekcyjnej analizie świadomości
elementy miały naturę „całostek" które nawet jeśli składają się
z najprostszych elementów, to jednak nie są ich sumą.
 Pogląd ten nie był obcy Wundtowi, który wyraził go w swojej
zasadzie „syntezy twórczej''.
 Fundamentalną właściwością zjawisk psychicznych według Wundta
jest to, że „wytwór psychiczny, który powstał z jakiejkolwiek liczby
elementów, jest czymś więcej niż tylko sumą elementów, a więc
jest czymś nowym, czymś nieporównywalnym ze swymi
składnikami pod względem swych właściwości istotnych"
Wundtowska koncepcja syntezy twórczej
w sposób niezamierzony przyczyniła się do
pogłębienia zarysowującej się od ostatniego
dziesięciolecia XIX wieku „szczeliny”
w gmachu psychologii strukturalistyczno -
atomistycznej.
Franz Brentano (1838-1917), który przewodniczył austriackiej
szkole psychologii aktów oraz inni jej przedstawiciele,
wystąpili z krytyką Wundtowskiej psychologii treści. Ehrenfels
zarzucił Wundtowskiej psychologii elementów, że pominęła
czynnik taki jak „jakości postaciowe”.
CZYM SĄ „JAKOŚCI POSTACIOWE?”
Np. przeniesienie dźwięków danej melodii do innej skali,

zmienia co prawda same dźwięki, ale nie zmienia melodii.
Jakości postaciowe to cecha, która istnieje poza
elementami zmysłowymi, jest do nich jedynie dodawane.
 Brentano nie uważał, że psychologia musi być związana
z fizjologią, aby była naukowa. Uważał natomiast, że
przedmiotem psychologii empirycznej jest aktywne
i intencjonalne doświadczanie.
 Psychologia aktów skupiała się nie na samych treściach

aktów psychicznych, ale zwracała się ku aktywności
umysłu skierowanej na treść.
CZYM JEST INTENCJONALNOŚĆ
AKTU PSYCHICZNEGO?
„Intencjonalność aktu psychicznego to jego ukierunkowanie się
na przedmiot zewnętrzny w stosunku do podmiotu
doświadczającego, dzięki czemu akt psychiczny jest zawsze
przedmiotowy (obiektywny). W przeciwieństwie do zjawisk
fizycznych, którymi są zawsze przedmioty (na przykład dźwięki)
zjawiska psychiczne są zawsze aktami, w których te przedmioty
istnieją w sposób intencjonalny (np. słyszenie dźwięku).
Intencjonalność jako fundamentalna właściwość zjawisk
psychicznych jest podstawą odróżnienia ich od zjawisk
fizycznych”.
 Wundt za główne zadanie uważał analizę treści aktów

psychicznych, a nie badanie ich samych. Psychologia aktów
uważała takie stanowisko za niewystarczające.
Psychologia postaci neguje Wundtowską zasadę syntezy twórczej
Za formalny początek „gestaltyzmu" uważa się rok 1910,

w którym Wertheimer rozpoczął badania eksperymentalne
nad spostrzeganiem ruchu pozornego, leżącego u podstaw
percepcji obrazu filmowego.
RUCH POZORNY
 Jeżeli osobie badanej wyświetli się na ekranie kolejno dwa
odcinki w krótkim odstępie czasowym (mniej niż 0,2
sekundy), to spostrzeże ona przesunięcie się całego odcinka,
czyli ruch, którego w rzeczywistości nie ma (Wertheimer,
1912).
 Wprawdzie u podłoża takiego pozornego ruchu tkwią
elementarne wrażenia wzrokowe, ale nie sposób go
wyjaśnić przez odwołanie się do prostego sumowania się
niezmienionych wrażeń. Nie wyjaśnia go również koncepcja
jakości postaciowych Ehrenfelsa, ponieważ ruch ten nie
zawiera w sobie niezmienionych elementów, jak w
transpozycji dźwięków melodii.
PSYCHOLOGIA POSTACI
 Psychologia postaci głosi więc psychologiczne, logiczne,
epistemologiczne i ontologiczne pierwszeństwo całości
przed jej częściami, co znaczy, że całość jest nie tylko czymś więcej
niż sumą części, lecz jest także czymś innym. Postać nie tylko nie
jest określona przez jej elementy składowe, ale same te elementy są
określone przez wewnętrzną naturę postaci.
 Z tego punktu widzenia psychologia postaci odrzucała
Wundtowski holizm, wyrażony w jego zasadzie syntezy twórczej,
jako połowiczny, gdyż nadal podtrzymywał on podstawowe
znaczenie elementów: sensorycznych, z których - mocą
apercepcyjną umysłu - tworzą się większe całości.
ANALIZA PRZEBIEGAJĄCA
„Z GÓRY NA DÓŁ”
Czyli analiza zaczynająca się od doświadczenia ruchu,

prowadzi do odkrycia naturalnych składników i łączących je
relacji, które z kolei stanowią materiał do dalszych badań. Taki
sposób analizy pozwala zachować zarówno rygor naukowy, jak
i naturalność zjawiska psychicznego.
PROCESY PERCEPCYJNE
Nie były jednak ani pierwszym, ani najważniejszym

przedmiotem zainteresowania psychologów postaci. Na ideę
Gestalt naprowadziły Wertheimera jego badania w dziedzinie muzyki i
myślenia, pozostające bez wątpienia pod wpływem myśli filozoficznej
Immanuela Kanta (1724-1804), dla którego zasada organizująca zawierała
się już w samym doświadczeniu.
W końcu idea postaci stała się dla Wertheimera czymś więcej
niż tylko teorią psychologii. Obejmując zagadnienia moralności i etyki,
była wręcz światopoglądem, a nawet powszechną religią, u której
podstaw leżało przekonanie, że świat jest dostępną percepcji zmysłowej
spójną całością. Tak oto psychologia nie po raz pierwszy i nie ostatni
przekraczała ustanowione przez siebie samą granice.
Psychologia postaci jako pierwszy przejaw wielkiego kryzysu psychologii
Psychologia postaci była pierwszym przejawem wielkiego ruchu

teoretycznego, który rozpoczął się w psychologii na początku
XX wieku jako pierwsza oznaka wielkiego „kryzysu psychologii"
(Tomaszewski, 1963). Włodzimierz Szewczuk w opublikowanej w
1951 roku pracy Teoria postaci i psychologii postaci podjął się
pokazania dorobku psychologów postaci. Podkreślił zasługi
psychologów tj. zniesienie przepaści pomiędzy postrzeganiem, a
myśleniem i motoryką, wykazał również, że ustalone prawa
postaci są prawami pozornymi, uniemożliwiającymi wyjaśnienie
obiektywnych zależności. Tomaszewski zaliczył tę pracę
do najgruntowniejszych studiów tego rodzaju w literaturze
światowej (por. Szewczuk, 1992).
Psychologia postaci inspirowała innych badaczy zakresu subdyscyplin
psychologii. Jednym z najbardziej zasłużonych był Kurt Lewin (1890-
1947), jego badania w zakresie motywacji, osobowości, psychologii
społecznej i rozwiązywania konfliktów znacząco wpłynęły na rozwój
współczesnej psychologii.
Dziś psychologowie nie odwołują się do dokonań psychologii
postaci, jednak jest w niej wiele idei, bliskich kierunków badań
psychologicznych. Psychologowie postaci występowali przeciw
dominacji psychologii jako nauki o niesubstancjalnej duszy, której
przedmiotem było świadome doświadczenie bezpośrednie,
a zadaniem - jego analiza za pośrednictwem metody samoobserwacji
eksperymentalnej. Liderzy Gestaltpsychologie 25 lat później
w Ameryce zastali tam psychologię, która stawała się nauką
o zachowaniu, a jej przedmiotem miały być procesy uczenia się
i pamięci, badane obiektywną metodą obserwacji eksperymentalnej
w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych. Przeciwko tej
psychologii skierują swoją krytykę „gestaltyści" . Przedmiotem ich
krytyki stał się ruch, który zapowiadał radykalny odwrót od
psychologii jako nauki o świadomości. Przedtem jednak z pomocą
„gestaltystom" przyszedł funkcjonalizm.
Funkcjonalizm :
Psychologia ręczy za filozofię.
Zastosowanie zasad psychologicznych
w praktyce
Edwin Boring pisze „Niemcy przeciwstawiły się

Wundtowskiej tradycji i otrzymały Gestalten. Przeciwstawiła
się Ameryka i dostała najpierw funkcjonalizm, potem
behawioryzm” Jednakże amerykański funkcjonalizm miał
więcej wspólnego z niemieckim „gestaltyzmem” niż
z amerykańskim behawioryzmem.
PSYCHOLOGIA BADA UMYSŁ
W DZIAŁANIU
Od psychologii introspekcyjnej psychologię funkcjonalną

odróżnia to, że bada ona zjawiska świadomości z punktu
widzenia ich biologicznego znaczenia, a nie szuka
ogólnych praw życia psychicznego na podstawię
wyodrębnionych ze stanów świadomości, introspekcyjnie
izolowanych elementów.
Amerykańska psychologia funkcjonalna „fizyczne ciało
odziedziczyła po niemieckim eksperymentalizmie, a umysł
dostała od Darwina”, dzięki czemu stała się dualistyczna:
 z jednej strony fizykalistyczna – wywodząca się od

Wundta, której zadanie stanowiła analiza introspekcyjna
świadomych doświadczeń normalnego osobnika na ich
elementarne składniki. Była psychologią treści.
 Z drugiej strony genetyczna – oparta na paradygmacie
biologii ewolucyjnej i zajmująca się psychiką od strony
historycznej. Była psychologią aktów.
Psychologia funkcjonalna jako sprawdzian praktycznej
użyteczności pragmatycznej teorii prawdy –
 Psychologia funkcjonalna, której przedmiotem był umysł jako

narzędzie przystosowania człowieka do środowiska ręczyła za
pragmatyczna teorie prawdy.
 Prawdziwe są tylko te myśli które się sprawdzają przez
swe następstwa, a zwłaszcza następstwa praktyczne.
 Jeśli pragmatyczna teoria prawdy miała być prawdziwa, sama
musiała być sprawdzona pod kątem praktycznej użyteczności.
Psychologia funkcjonalna jest jej sprawdzianem
i poręczeniem.
BIBLIOGRAFIA:
 Benjamin T.L. (2008). Historia współczesnej psychologii. Warszawa:
 Strelau Jan, Doliński Dariusz (Red.), Doliński Dariusz (2018) Psychologia
Akademicka Tom 1. Podręcznik. GWP Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
 Hall, C.S., Lindzey, G., Cambpell, J.B. (2006). Teorie osobowości. Warszawa:
 Shultz, D.P., Shultz, S.E., (2008), Historia współczesnej psychologii. Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.
SŁOWEM WSTĘPU
Aby psychologia jako nauka mogła uzyskać status samodzielności
musiało się to wiązać z tworzeniem wówczas niezależnych katedr
uniwerstyteckich, zakładanie instytutów, labolatoriów i pracownii,
wydawania specjalistycznych czasopism, organizowaniu zjazdów i
prowadzaniu studiów psychologicznych.
Te metody przyjęły się głównie w Europie, gdyż uważano to za mocną
teze ze względu na to, że wzorowane są na naukach
przyrodniczych.
ODTĄD ODRZUCAJĄC METAFIZYCZNE SPEKULACJE
CZŁOWIEK PRZYSTĘPOWAŁ DO ZGŁĘBIANIA NATURY
DUSZY CZYLI PSYCHIKI, UMYSŁU, ŚWIADOMOŚCI, ŻYCIA
PSYCHICZNEGO I WEWNĘTRZNEGO JAKO PRZEDMIOTU
ZAINTERESOWAŃ „NOWEJ” NAUKI, ZYSKIWAŁ
PRZEPUSTKĘ DO ŚWIATA NAUKI I BADAŃ
PSYCHOLOGICZNYCH A CO ZA TYM IDZIE MÓGŁ
NAZYWAĆ SIEBIE PSYCHOLOGIEM.
Posługując się racjonalizmem oddalano się od związków
z filozofią. Prekursorzy psychologii europejskiej
skierowali swoje zainteresowanie na metodologii
stosowanej przez fizjologów.
Odkrywanie nowej drogi w psychologii = spór o miejsce

psychologii wśród innych nauk
W XIX I NA POCZĄTKU XX DOMINOWAŁY DWA NURTY PSYCHOLOGII
ZAPOCZĄTKOWANE
PRZEZ:
 GUSTAVA THEODORA
FECHNERA (1801 – 1887)
WILHELMA WUNDTA
(1832-1920) -->
PSYCHOLOGIA EKSPERYMENTALNA
Efektem ich wspólnych działań była psychologia eksperymentalna i
otwieranie się nowych labolatoriów i pracownii psychologicznych, które
stale unowocześniano w nowe aparatury aby pomiary procesów
fizjologicznych były miarodajne i wszechstronne pod wpływem
kontrolowanych bodźców fizycznych.
Pierwsze labolatorium psychologii eksperymentalnej utworzył Wundt w

1879 r jesienią w Lipsku a co za tym idzie – powołał do życia nową
dziedzinę nauki. Przedmiotem owej dziedziny nauki, jak przedstawiał ją
sam Wundt jest „ psychofizyczne indywiduum jako takie”, które jest
utożsamiane jest ze świadomością (psychiką) a psychika zaś jest to
samooaktualizujący się proces złożony z treści o różnym stopniu
komplikacji.
Biorąc więc pod uwagę tak mocno nakreślony kierunek psychologia
zajmowała się wyłącznie świadomym doświadczeniem i została
niemal całkowicie uzależniona od wyników badań
labolatoryjnych. Ich przedmiotem uczyniono zjawiska uchwytne
eksperymentalnie i rozkładane na najdrobniejsze cząstki (atomy)
czyli fundamentalne treści świadomości.
W rezultacie powtarzanych po tysiąckroć wprost niekończących się
eksperymentów, pomiarów i obliczeń sformuowano do dziś
aktualne prawa ustanawiając tym psychologiczne podstawy
funkcjonowania poznawczego oraz wprowadzono do psychologii
zasadę korzystania z metod ilościowych przyczyniając się do
rozwoju psychometrii.
PARADOKSALNIE OWE PYTANIA ZAMIAST
ZNIECHĘCIĆ BADACZY ZMUSIŁY ICH DO
SZUKANIA NOWYCH METOD ROZWIĄZYWANIA
PROBLEMU.
NURT DRUGI NATOMIAST BYŁ WIERNY

FILOZOFII I SPEKULACJĄ METAFIZYCZNYM. BYŁ
SKONCENTROWANY NA POSZUKIWANIU W
OKREŚLONYCH GRANICACH WŁASNEJ DROGI
METODOLOGICZNEJ ALE NADAL ZWIĄZANYM Z
RACJONALISTYCZNYM PODEJŚCIEM.
PSYCHOLOGIA DESKRYPTYWNĄ FRANZA
BRENTANA ( 1838 – 1917 )
która zdecydowanie odcinała się od przyporządkowywania części
świadomości do zjawiskom fizjologicznym i fizycznym. Brentano zaś
twierdził, ze przedmiotem psychologii są akty psychiczne ( np. słyszenie,
widzenie, smakowanie) i nie jak głosił Wundt – ich treści. Brenando
wykluczał istnienie aktów nieświadomych ponieważ każdy akt jest nie
tylko uświadomieniem sobie to znaczy przedstawieniem czegoś różnego
od siebie i jest też świadomością przedstawiania czyli świadomością
uświadamiania sobie czegoś. Także twierdził że jest to coś naprawdę
oczywistego i bezpośredniego.
„ Jestem świadomy tego że to ja myśle ’’ – tak brzmiały słowa

dopełnienia Brentano.
MAMY TU WIĘC DO CZYNIENIA Z DWOMA
RODZAJAMI ŚWIADOMOŚCI:
1. Wtórną czyli oczywistym, jasnym,

bezpośrednim doświadczeniem
wewnętrznym),
2. Pierwotną czyli uświadamianiem sobie czegoś,
doświadczaniem zewnętrznym.
Dlatego uważał także, że psycholog powinien badać nie tyle co
elementy świadomości jak czynił to Wundt co ich akty dzięki
którym to co zewnętrzne staje się uświadomione i prawdziwe.
Stąd też Brenanto ustanowił główną metodę tj obserwacyjna analiza
aktów świadomości doznawanych w bezpośredni sposób w
doświadczeniu wewnętrznym. Był to charakter empiryczny niż
eksperymentalny bo pozwalał jednostce na przeprowadzenie
badania za pomocą pamięci i wyobraźni. Badacz mógł
przypominać, rekonstruować, wyobrażać i przede wszystkim
analizować określony akt psychiczny.
Gdyby pomiędzy każdym z nas istniały znaczne różnice w zakresie
doznawania przeżyć nie zrozumielibyśmy tego co dzieje się w
głowie drugiego człowieka. A wiadomo, ze tak nie jest. Dlatego
wiążemy własne doświadczenia wewnętrzne z tym o czym
informują nas inni.
DO POLSKICH UCZNIÓW GUSTAVA THEODORA
FECHNERA I WILHELLMA WUNDTA BYLI: PIOTR
CHMIELOWSKI (1848 – 1904), ALEKSANDER
ŚWIĘTCHOWSKI (1849-1938), JAN WŁADYSŁAW DAWID
(1859-1914), LUDWIK KRZYWICKI (1859-1941),
STANISŁAW LORIA (1883-1958).
DO GRONA POLSKICH UCZNIÓW FRANZA BRENTANA
NALEŻAŁ PRZEDE WSZYSTKIM KAZIMIERZ
TWARDOWSKI (1866-1938) I WSZYSCY
PSYCHOLOGOWIE O LWOWSKIM RODOWODZIE.
Prekursor
behawioryzmu i
założyciel pierwszej
pracowni psychologii
eksperymentalnej w
Polsce
WŁADYSŁAW HEINRICH JAKO „POLSKI WUNDT”
Czynnik, który definitywnie klasyfikuje psychologię jako naukę empiryczną
jest kwestią sporną. W zależności co przyjmie się za warunek pełnej
samodzielności danej dyscypliny można wyróżnić dwa stanowiska.
Pierwsze z nich utożsamia naukę z pewnym typem komunikacji między
badaczami. Zgodnie z nim psychologia jako osobna nauka istnieje od
momentu prowadzenia badań empirycznych, których wyniki są
komunikowane (książki i czasopisma) oraz dyskutowane w środowisku
fachowców.
Natomiast według drugiego nauka istnieje dzięki odpowiednim instytucjom i
organizacjom. Jest to częściej spotykany pogląd, według którego o
psychologii naukowej można mówić dopiero od momentu pojawienia się
laboratoriów i pracowni psychologii eksperymentalnej. Przyjmując to
stanowisko miano „polskiego Wundta” można przypisać do Władysława
Heinricha.
Władysław Heinrich (ur. 9 stycznia 1869 w warszawie, zm. 30
czerwca 1957 w Krakowie), polski historyk filozofii i psycholog, pedagog,
profesor uniwersytetu jagiellońskiego, członek polskiej akademii
umiejętności. Zainteresowania Heinrich’a były zarówno skierowane na
nauki ścisłe jak i humanistyczne. Zgodnie z tym latach 1889-
1891 studiował matematykę na politechnice w Zurychu, następnie
psychologię i filozofię na uniwersytecie w Monachium (1891-1893) oraz
filozofię na uniwersytecie w Zurychu (1893-1894), gdzie obronił doktorat.
Po powrocie do kraju Heinrich podjął pracę asystenta w katedrze fizyki
doświadczalnej uniwersytetu jagiellońskiego i niemal od razu ujawnił swe
zainteresowania psychologią eksperymentalną, przeprowadzając
prekursorskie badania nad wrażeniami zmysłowymi.
W latach 1900-1901 habilitował się i wyjechał do Paryża w celu
uzupełnienia swoich studiów, a następnie do Cambridge, gdzie
uczestniczył w kongresie psychologicznym.
Po powrocie do Krakowa wykładał psychofizykę i przez cały czas
zabiegał o utworzenie pracowni psychologii eksperymentalnej.
Udało mu się to z pomocą profesora fizyki, a późniejszego
rektora, Augusta Wiktora Witkowskiego, którego Heinrich był
asystentem w latach 1897–1900. Tym samym Heinrich stał się
twórcą pierwszego polskiego ośrodka psychologii doświadczalnej,
którym kierował do 1911 roku.
PIERWSZA PRACOWNIA PSYCHOLOGII
EKSPERYMENTALNEJ W POLSCE
W 1905 roku Heinrich uzyskał tytuł profesora i wyjechał do Anglii, a
następnie – do Stanów Zjednoczonych. W 1906 roku uczestniczył
w kongresie amerykańskich psychologów, a oprócz tego zapoznał
się z działalnością i wyposażeniem tamtejszych laboratoriów. W
1907 roku opublikował na podstawie własnych badań
„Psychologię uczuć”. W roku 1911 – po otrzymaniu tytułu
profesora zwyczajnego – Heinrich przejął katedrę filozofii po
księdzu Stefanie Pawlickim, który był jego największym
przeciwnikiem w kwestii powołania laboratorium psychologii
doświadczalnej. Odtąd Heinrich rozwijał swoje zainteresowania
zarówno jako psycholog eksperymentator, jak i historyk filozofii.
W latach 1927–1929 Heinrich prowadził nasiloną działalność
organizacyjną, w wyniku której została powołana katedra
pedagogiki, a następnie – katedra psychologii pedagogicznej
oraz Naukowe Towarzystwo Pedagogiczne. Od 1923 roku
Heinrich był przez 15 lat redaktorem naczelnym „Kwartalnika
Filozoficznego”, wokół którego udało mu się zgromadzić
znaczących współpracowników i autorów. Kres tej
wszechstronnej aktywności położyła druga wojna światowa, w
czasie której Pracownia Psychologii Doświadczalnej została
niemal całkowicie zniszczona, a używana w niej aparatura –
wywieziona do Niemiec.
WŁADYSŁAW HEINRICH JAKO PREKURSOR
BEHAWIORYZMU
Największą zasługą krakowskiego badacza było sformułowanie
nowatorskiego programu „uprawiania” psychologii, który można
określić jako prekursorski nie tylko w odniesieniu do nurtu
obiektywnego, lecz także – do behawioryzmu. Ten interesujący
projekt jest zawarty w pracy Zur Prinzipien Fragen der
Psychologie. W tym rozbudowanym opracowaniu o
metodologiczno-filozoficznym charakterze Heinrich stawia tezę,
że psychologia jest nauką przyrodniczą, a jej podstawowym
celem pozostaje dostarczenie wyczerpującego opisu zachowania
człowieka.
KRYTYKA DUALIZMU
Władysław Heinrich kwestionował również dualizm, czyli traktowanie
człowieka jako złożonego z dwóch – nieprzystających do siebie i
sobie przeciwstawianych – rodzajów tworzywa: „subiektywnej
świadomości” i „obiektywnych procesów fizjologicznych”. Uważał,
że psychologia nie powinna zajmować się badaniem
świadomości.
Mimo odkrywczości i nowatorstwa propozycje Heinricha nie zostały
zauważone w momencie ich ogłoszenia.
EDWARD
ABRAMOWSKI
EDWARD ABRAMOWSKI
Urodził się na obecnej Ukrainie. Był polskim myślicielem
politycznym, filozofem, psychologiem i socjologiem. Miał
problemy zdrowotne. Po śmierci żony zachorował na depresję.
Cierpiał również na gruźlicę, co skutkowało uzależnieniem od
morfiny, które mogło być przyczyną jego przedwczesnej śmierci.
Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie na
Uniwersytecie Genewskim, gdzie miał kontakt z Theodorem
Fluornoy (psychiatrą i psychologiem), a następnie prowadził
badania eksperymentalne we współpracy z Edouardem
Claparede’em.
Naukowe zainteresowania Abramowskiego ewoluowały stopniowo od
filozofii o marksistowskim charakterze, aż do psychologii.
Inspirował się filozofią Kanta, Nietzeńską koncepcją
nadczłowieka oraz psychologią rozumiejącą.
Istotną zasługą Abramowskiego była próba założenia w Polsce
czasopisma psychologicznego – którego trzy tomy ukazały się w
latach 1913 – 1915. Ciężko jednoznacznie ocenić dorobek
naukowy Abramowskiego, który często zmieniał swoje
stanowisko, był niekonsekwentny, a jego zdania i tezy były pełne
sprzeczności.
Prowadził rozległe badania nad pamięcią i spostrzeganiem, jednak
przede wszystkim skupiał się na podświadomości.
W pierwszym okresie swojej działalności naukowej podejmował
problematykę struktury psychiki, introspekcji, relacjami „duszy i
ciała” rodzajami procesów psychicznych, a także statusem
świadomości. Utożsamiał psychikę ze świadomością, twierdził, że
nie ma nieświadomych zjawisk psychicznych, gdyż to co
przebiega poza świadomością należy do zjawisk fizycznych.
Introspekcjonizm – technika zbierania danych, kładąca nacisk na
bezpośrednie i subiektywne badanie świadomości. Była metodą
empiryczna, pozwalała zbadać bezpośrednio fenomeny
psychiczne, Polegała na wewnętrznej obserwacji własnych
stanów przeżyć psychicznych, a ogląd był możliwy tylko przez
jednostkę, która te stany przeżywała.
Abramowski w swoim dziele pt „Teoria jednostek
psychicznych” przedstawia bardzo obiektywną
koncepcję nieświadomej aktywności układu
nerwowego, która stała się początkiem oryginalnej
teorii psychiki. Abramowski zaprzeczał istnieniu
nieświadomych procesów psychicznych. Poucza, że w
polu świadomości nie ma „atomów”, oraz
pojedynczych wrażeń.
Podział na intuicyjny i apercepcyjny był jednocześnie próbą uporania
się z dualizmem świadomości i świata przez zbudowanie
trwałego mostu pomiędzy nimi. Według Abramowskiego,
intuicyjny moment świadomości pojawia się gdy) dochodzi do
relacji między podmiotem a środowiskiem. Jest to automatyczny
zapis aktualnego stanu środowiska, które mimowolnie zapisuje
się w naszym umyśle. Później zostaje uruchomiony proces
apercepcyjny, który przesądza o kształcie spostrzeżenia – o tym
jak ten moment zostaje ujęty i zinterpretowany intelektualnie.
Podział psychiki na dwie sfery powtarza się w wielu pracach
Abramowskiego, osiągając w ten sposób kulminację w koncepcji
podświadomości (kryptopsychiki).
Abramowski długo przed sformułowaniem koncepcji podświadomości
uznawał koncepcje nieświadomej aktywności nerwowej, pozostającej w
stałym związku z psychiką. W ujęciu Abramowskiego ta nieświadoma
aktywność fizjologiczna jest dynamiczna, sensowna i zorganizowana.
Twierdził również, że jest twórcza i celowa.
Życie psychiczne jest ściśle uwarunkowane nieustanna czynnością
nieświadomości. Jest nie tylko podścieliskiem życia duchowego, a
również jego istotnym źródłem, jako niezbędny warunek
systematyzowania się i jednociągłego przepływu jednostek. W jego
pojęciu to co psychiczne działa na organizm (wprowadzając w nim np.
fizjologiczne zmiany), który następnie oddziaływuje zwrotnie na
świadomość przez zmiany mięśniowe przy czym te fizjologiczne przyczyny
są jednocześnie skutkiem psychicznego działania.
Abramowski prowadził badania eksperymentalne, które
doprowadziły do odkrycia zjawiska remiscencji (nieświadome
wspomnienie, refleksja) i koncepcji „psychiki utajonej” –
podświadomości.
W rozumowaniu Abramowskiego punktem wyjścia było
rozstrzygnięcie problemu trwania pojedynczych myśli i
spostrzeżeń, które ustąpiły z pola świadomości, jak i całej
pamięci nagromadzonej podczas życia. Zadawał pytanie czy
pamięć utajona jest kwestią fizjologiczną, czy ma swoją
psychologiczną postać. Wg. Abramowskiego każdy moment
świadomości składa się ze składnika intuicyjnego, oraz składnika
intelektualnego.
Podświadomość pozostaje w zasadniczym związku z zewnętrzną rzeczywistością,
cielesnością. Wyznacza ona tożsamość i odpowiada za fundamentalne wymiary
ludzkiego funkcjonowania (duchowość, estetykta itp).
PODŚWIADOMOŚĆ GATUNKOWA
- wszystko co przeżył człowiek podczas ewolucji jest zawarte w
podświadomości dziedziczonej w formie ideałów, marzeń oraz
wzorów przyszłości. Przeżycia te są utrwalone w organizmie w
postaci zmian w funkcjonowaniu narządów. Wywiera ona wspływ
na zachowanie człowieka, jest źródłem religii, sztuki, miłości,
bohaterstwa, patriotyzmu.
Badania nad pamięcią doprowadziły Abramowskiego do przekonania, że
każdy moment świadomości powraca do swojej pierwotnej formy
psychicznej. Zostaje zredukowany do formy aintelektualnej i czuciowej.
Kiedy moment znika z pola uwagi, zostawia po sobie trwały
zindywidualizowany ślad – równoważnik uczuciowy. Spostrzeżenia
przechodząc przez świadomość zmieniają barwę uczuciową swojego
następcy. Każde z nich , zapominane jako postrzeżenie, wyczuwa się w
uczuciowej stronie następnego postrzeżenia.
Psychologia uprawiana przez Abramowskiego miała
niekonwencjonalny charakter, a wnioski rozciągały się
na całość indywidualnego i kulturowego
funkcjonowania człowieka. Był jednym z nielicznych
natchnionych wizjonerów, który mógłby stworzyć
rozległy system filozoficzno – psychologiczny.
BIOGRAFIA
15 listopada 1895 roku katedrę filozofii na Uniwersytecie Lwowskim
objął 29 letni Kazimierz Twardowski. Urodził. Następnie w 1886
roku podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w
Wiedniu. Studiował filozofię pod kierunkiem Franza Brentano, a
także filologię klasyczną, matematykę i fizykę.
W czasie studiów Twardowski aktywnie współdziałał przy
organizowaniu Towarzystwa Filozoficznego na Uniwersytecie
Wiedeńskim. I był jego wiceprezesem w latach 1887-1889.
Doktorat z filozofii obronił w 1891.
BIOGRAFIA
Rok później wyjechał na studia do Lipska gdzie przez 3 miesiące
słuchał wykładów Wundta z historii filozofii nowożytnej i brał
udział w pracach laboratorium psychologii eksperymentalnej. W
laboratorium würzburskim odkryto iż myślenie może mieć
nieobrazowy charakter co dowodziło niezmysłowego aspektu
świadomości. W 1892 roku Twardowski przebywał w Monachium,
uczestnicząc w wykładach i ćwiczeniach z filozofii prowadzonych
przez Carla Stumpfa psychologa muzyki i akustyki, autora
pierwszej pracy psychologicznej poświęconej percepcji
przestrzeni i Tonpsychologie prekursorskiego dzieła psychologii
sztuki.
BIOGRAFIA
Przygotował rozprawę habilitacyjną uzyskując venia legendi w lipcu 1894 roku. Ta
rozprawa jest nadal uznawana za najważniejszą pracę filozoficzną
Twardowskiego. W 1894/1895 prowadził wykłady z logiki i filozofii na
Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1895 roku objął katedrę filozofii na Uniwersytecie
Lwowskim.
Za najważniejsze osiągnięcie organizacyjne Twardowskiego uznaje się utworzenie w
1911 roku „Ruchu Filozoficznego”, czasopisma, które ukazuje się do dziś. W
1904 roku powołał do życia Polskie Towarzystwo Filozoficzne.
Bez wątpienia Twardowski był jedną z najbardziej znanych i poważnych postaci w
dziejach nauki polskiej. Mówiło się o nim „Mistrz”, „nauczyciel i wychowawca
uczonych”, „nauczyciel filozofów”, „twórca polskich szkół naukowych”, „brzytwa
metodologiczna”. W 1929 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa
Uniwersytetu Warszawskiego, trzy lata później Uniwersytetu Poznańskiego.
Zmarł 11 lutego 1938 roku we Lwowie.
SZKOŁA LWOWSKO-WARSZAWSKA
Po uzyskaniu habilitacji Kazimierz Twardowski uzyskał stanowisko profesora filozofii
na Uniwersytecie we Lwowie. Od samego początku jego zamiarem było stworzenie
w Polsce, silnego ośrodka filozoficznego. Świadomie ograniczał własną pracę
naukową, by większość swego czasu i sił poświęcić temu właśnie zadaniu.
Ciesząc się wyjątkową charyzmą przyciągał do filozofii wielu zdolnych ludzi, w
najlepszych latach swej działalności na jego seminaria uczęszczało ogółem ponad
200 osób, a jego wykładów słuchało ponad 2000.
Traktował filozofię jako grupę powiązanych ze sobą nauk bardziej szczegółowych:
logikę, etykę, estetykę, metafizykę, teorię. Wybuch wojny przyniósł wiele zmian dla
szkoły. W roku 1915 Niemcy zezwolili na ponowne otwarcie Uniwersytetu
Warszawskiego i część kadry lwowskiej przeniosła się do Warszawy. Twardowski,
mimo usilnych nalegań ze strony Wydziału Filozofii i Senatu Uniwersytetu, nigdy
nie opuścił Lwowa. Założyciel szkoły nie doczekał więc wojny, która zniszczyła
dzieło jego życia. Wielu uczonych związanych ze szkołą, zwłaszcza żydowskiego
pochodzenia, poniosło śmierć z ręki niemieckich nazistów, inni wyemigrowali,
uciekając przed jednym lub drugim okupantem.
Jednym z założeń metodologicznych szkoły było, by filozof oprócz samej
filozofii wykształcony był w jeszcze innej dyscyplinie szczegółowej.
Popularnością cieszyły się zwłaszcza nauki przyrodnicze. Wiele założeń
programowych szkoły pokrewnych jest koncepcjom brytyjskiej szkoły
filozofii analitycznej i programowi koła wiedeńskiego, z którym szkoła
nawiązała współpracę na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych
ubiegłego stulecia. Wbrew neopozytywistom, nie uznawano jednak
zagadnień metafizycznych za bezsensowne. Nie tworząc zupełnie
jednorodnego nurtu, członkowie szkoły częstokroć polemizowali ze sobą,
co prowadziło do stałego doskonalenia rozumowań i stanowisk. Również
dzięki temu fenomen szkoły mógł zostawić po sobie trwały ślad w
dziedzictwie kulturowym polski.
W przeciągu dwudziestu lat szkoła całkowicie zdominowała filozofię polską
i stała się liczącym się ośrodkiem myśli filozoficznej na świecie. Uczeni,
wychowani w tradycji filozoficznej szkoły, zdołali przekazać właściwy jej styl
uprawiania filozofii również pokoleniom wyrosłym już po upadku szkoły,
dzięki czemu nawet w okresie „marksistowskiej zimy” jej poziom,
przynajmniej jeśli chodzi o metodologię, nie odbiegał od standardów
światowych. Dokonania szkoły wywarły wpływ również na filozofię
międzynarodową, przede wszystkim w dziedzinie logiki.
We współczesnej nauce polskiej Jan Woleński nawiązuje do spuścizny
szkoły lwowsko-warszawskiej. W 2013 r. Został nagrodzony przez fundację
na rzecz nauki polskiej za wszechstronną analizę prac szkoły lwowsko-
warszawskiej i wprowadzenie jej dokonań do międzynarodowego dyskursu
współczesnej filozofii.
Początek myśli psychologicznej
w filozofii starożytnej
• XVII wiek – wielki rozwój techniki i
zafascynowanie maszynami
• Zasadniczą filozofią XVII wieku był
MECHANICYZM
• MECHANICYZM – doktryna głosząca, że
procesy przyrodnicze są
zdeterminowane mechanicznie i dają się
wyjaśnić za pomocą praw fizyki i chemii
• Idea mechanicyzmu zrodziła się w fizyce
jako wynik prac włoskiego fizyka
Galileusza i angielskiego fizyka i
matematyka Isaaka Newtona
ISAAK NEWTON
WSZECHŚWIAT JAKO ZEGAR
• DETERIMINIZM – pogląd, że
aktualne stany rzeczy są wyznaczane
przez przeszłe zdarzenia
• REDUKCJONIZM – doktryna
wyjaśniająca zjawiska z jednego
poziomu (np. idee złożone) za
pomocą zjawisk z innego poziomu
„O ile wszechświat jest maszyną, o
tyle przypomina on zegar; i to (np. idei prostych)
właśnie zegar pozwala nam w małej
skali jaśniej wytłumaczyć to, co
zachodzi w większej skali we
wszechświecie”
- Johann Christoph Gottsched
LUDZIE JAKO AUTOMATY
• AUTOMATY – mechaniczne
urządzenia, naśladujące ludzkie
ruchy i działania
• Kartezjusz i inni filozofowie uznali te
automaty za modele człowieka. Nie
tylko wszechświat był maszyną
przypominającą zegar, ale także
zamieszkujący go ludzie.
ZAUTOMATYZOWANA
FIGURA MNICHA Z XVI w.
„nie wydaje się zgoła dziwne tym, którzy
wiedzą, jak wiele różnych automatów,
czyli poruszających się maszyn, ludzka
przemyślność zdolna jest wytworzyć […]
będą oni uważali ciało to za maszynę,
która jako wykonana ręką Boga jest
nieporównywalnie lepiej urządzona i ma
w sobie ruchy bardziej zadziwiające
aniżeli jakakolwiek z maszyn
wymyślonych przez człowieka”
- Kartezjusz
Zegary i automaty utorowały
drogę poglądom, że
funkcjonowanie i zachowanie
człowieka rządzą się prawami
mechanicznymi i że
eksperymentalne i ilościowe
metody, które okazały się tak
skuteczne w odkrywaniu
tajemnic fizycznego
wszechświata, mogą być
stosowane do natury ludzkiej.
MASZYNA LICZĄCA
• Babbage sformułował
podstawowe zasady, na
których opiera się
funkcjonowanie
współczesnych
komputerów
• „Maszyna różnicowa”
Babbage’a była
przełomem w próbach
symulowania myślenia
ludzkiego i zbudowania
mechanizmu, który
przejawiałby „sztuczną” CHARLES BABBAGE(1791-1871)
inteligencję.
7
Rene Descartes (1596 – 1650)
• Kartezjusz urodził się 31 marca 1596 roku

we Francji
• W latach 1604 – 1612 uczęszczał do szkoły
jezuickiej, w której uczył się matematyki i
przedmiotów humanistycznych.
• W wieku 21 lat -służył jaki szlachcic ochotnik
w wojskach Holandii, Bawarii i Węgier.
• Najdłuższy związek z Holenderką Helene
Jans zaowocował narodzinami córki
Francine, która zmarła w wieku 5 lat.
• Resztę życia Kartezjusz spędził w celibacie.
• Kartezjusz wyjątkowo interesował się
zastosowaniem wiedzy naukowej w
praktyce. M.in. poszukiwał sposobu
zahamowania siwienia, a także
prowadził eksperymenty nad
możliwością poruszania się w fotelu na
kółkach.
• W 1648 roku, na osobistą prośbę
szwedzkiej królowej Krystyny, został
jej nauczycielem filozofii.
• Zmarł 11 lutego 1650 roku w Szwecji w
wyniku zapalenia płuc.
KARTEZJUSZ –
ZAŁOŻENIA WAŻNE
DLA WSPÓŁCZESNEJ
PSYCHOLOGII
Koncepcja oddziaływania psychofizycznego
• PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY – pytanie o

różnicę między jakościami psychicznymi i
fizycznymi.
• Przed Kartezjuszem powszechnie
uważano, że umysł wywiera ogromny
wpływ na ciało,
- ale ciało w niewielkim
stopniu oddziałuje na umysł. Wg.
Kartezjusza umysł w równym stopniu
wywiera wpływ na ciało, co ciało na
umysł.
ILUSTRACJA Z „L’HOMME, ET UN TRAITTÉ
DE LA FORMATION DU FOETUS”, 1664.
Mechanistyczna koncepcja ciała
• Koncepcja ciała Kartezjusza zakłada, że
ciało jest materią, więc muszą się do niego
stosować prawa fizyki i mechaniki. Ciało
jest zatem jak maszyna, której działanie
można wyjaśnić za pomocą praw
mechaniki.
-
• Umysł natomiast jest niematerialny,
jednak przysługuje mu zdolność myślenia i
innych procesów poznawczych. W
konsekwencji umysł dostarcza
człowiekowi informacji na temat
zewnętrznego świata
Umiejscowienie funkcji
psychofizycznych w mózgu
• SZYSZYNKA – jedyna pojedyncza i
jednolita struktura w mózgu. Ze względu
na te właściwości Kartezjusz wybrał ją
jako miejsce, w którym oddziałują na
siebie ciało i umysł.
• RUCH FIZYCZNY
- → SZYSZYNKA → WRAŻENIA
ZMYSŁOWE
• WRAŻENIA ZMYSŁOWE → SZYSZYNKA → RUCH
FIZYCZNY
ILUSTRACJA Z „L’HOMME, ET UN TRAITTÉ

DE LA FORMATION DU FOETUS”, 1664.
Teoria działania odruchowego
• TEORIA DZIAŁANIA ODRUCHOWEGO

– pogląd, że zewnętrzny przedmiot
(bodziec) może wywołać mimowolną
reakcję.
• Teoria ta jest „prekursorem”
współczesnej behawioralnej -
psychologii „bodźca – reakcji”.
NAJSŁYNNIESZY PRZEDSTAWICIEL
WSPÓŁCZESNEGO
BEHAWIORYZMU – IVAN PAWŁOW
Teoria idei nabytych i wrodzonych
• TEORIA IDEI - umysł wytwarza dwa

rodzaje idei: nabyte i wrodzone.
• IDEE NABYTE – powstają w wyniku
bezpośredniego oddziaływania bodźca
zewnętrznego (np. widok drzewa), są
zatem wytworem
- wrażeń zmysłowych.
• IDEE WRODZONE – mają swoje źródło w
umyśle lub świadomości, niezależnie od
wrażeń zmysłowych lub bodźców
zewnętrznych. Kartezjusz zalicza tu:
Boga, jaźń, doskonałość i
nieskończoność.
Auguste Comte (1798 – 1857)
• Francuzki filozof.
• Autor terminu i koncepcji POZYTYWIZMU.
• POZYTYWIZM – doktryna uznająca jedynie
naturalne zjawiska lub fakty, które dają się
obiektywnie obserwować. Odrzuca
całkowicie metafizyczne lub religijne -
wyjaśnianie rzeczywistości.
• Pozytywizm był najbardziej popularną
myślą filozoficzną XIX w.
• Pozytywizm, materializm i empiryzm
stworzyły filozoficzne podstawy
psychologii jako nowej nauki.
• MATERIALIZM – zdarzenia we wszechświecie mogą być opisywane w
kategoriach fizycznych i wyjaśniane za pomocą właściwości energii i materii.
Materialiści zakładali, że nawet świadomość człowieka można zrozumieć na
podstawie zasad fizyki i chemii.
• EMPIRYZM – cała wiedza pochodzi z wrażeń zmysłowych, a umysł rozwija się
poprzez ich stopniową akumulację. Główni brytyjscy empiryści to: John Locke,
George Berkeley, David Hume, David Hartley, James Mill oraz John Stuart Mill.
GEORGE BERKELEY DAVID- HARTLEY
DAVID HUME JOHN STUART MILL

John Locke (1632 – 1704)
• Syn prawnika, studiował na uniwersytecie w

Londynie i Oksfordzie.
• Był oksfordzkim wykładowcą, nauczając
greki, sztuki pisania i filozofii.
• Napisał kilka książek z dziedziny edukacji,
religii i ekonomii. -
• Główną pracą Locke’a, znaczącą dla

psychologii, są Rozważania dotyczące rozumu
ludzkiego (1690)
• Książka ta wyznacza formalny początek
brytyjskiego empiryzmu.
JOHN LOCKE –
ZAŁÓŻENIA WAŻNE
DLA WSPÓŁCZESNEJ
PSYCHOLOGII
• Locke interesował się głównie
sposobami nabywania wiedzy przez
umysł.
• Odrzucił on pogląd Kartezjusza o
wrodzonych ideach i dowodził, że
ludzie rodzą się bez jakiejkolwiek
wiedzy.
• Wg. Locke’a
- umysł nabywa wiedzę
poprzez doświadczenie, a wyróżniane
są dwa rodzaje doświadczenia: jedne
pochodzą z wrażenia zmysłowego, a
drugie z refleksji. Jednak refleksja
zawsze poprzedzona jest wrażeniami
zmysłowymi.
• Locke wyróżnił dwa rodzaje idei: IDEE PROSTE
są niepodzielne i pochodzą z wrażenia
zmysłowego i refleksji. IDEE ZŁOŻONE składają
się z idei prostych i dlatego mogą być poddane
analizie lub redukowane do prostszych
składników
• ASOCJACYZM – pogląd, że wiedza pochodzi z
łączenia lub kojarzenia prostych idei i -
tworzenia z nich idei złożonych. Podobnie jak
zegary i inne mechanizmy mogą być rozebrane
i złożone na powrót, tak samo można zrobić z
ideami człowieka. Teoria asocjacji była więc
ważnym krokiem do uznania, że umysł,
podobnie jak ciało jest maszyną.
• Locke wyróżnił również dwa rodzaje
jakości: PIERWOTNE i WTÓRNE
• PIERWOTNE - istnieją w przedmiocie
niezależenie czy je postrzegamy (np.
wielkość i kształt budynku).
• WTÓRNE - takie jak barwa, zapach,
dźwięk i smak, istnieją w spostrzeżeniach
przedmiotu, jakie ma dana osoba.
-
• Podobną koncepcję zaproponował
wcześniej Galileusz oraz Kartezjusz.
„Myślę, że gdyby usunąć uszy, języki i nosy,

pozostałyby kształty, liczby i ruchy, ale nie zapachy,
smaki czy dźwięki. Te drugie, jak sądzę, nie są niczym
więcej niż nazwami, gdy oddzielić je od istot żywych”
- Galileusz
Bibliografia
• Schultz D. P., Schultz S. E., (2007)
Historia współczesnej psychologii.
Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego
Neofreudyści
Kim byli Neofreudyści?
Wielu uczniów i zwolenników Freuda modyfikowało jego koncepcje i na ich podstawie
tworzyło własne teorie osobowości. Adler, Jung i Horney uważali, że w swej teorii Freud
zbyt dużą wagę przywiązywał do seksualności. Ponadto, każda z tych osób zdołała
stworzyć oryginalną teorie umysłu, która zakładała odmienną od Freudowskiej
interpretację energii życiowej. Główną zmianą jaką wprowadzili Ci wierni uczniowie, było
rozszerzenie koncepcji ego. Zamiast przypisywać mu funkcję służebną wobec id, uznano,
że odgrywa ono większa rolę. Psychologia ego zakłada, że jest bardziej niezależna od id,
posiada własną energię, która nie pochodzi z id.
Anna Freud
(1895-1982)
Była najmłodszym z sześciorga dzieci Sigmunda i Marthy
Freudów. Rok narodzin Anny miał znaczenie symboliczne,
może nawet prorocze, ponieważ był to rok narodzin
psychoanalizy. Anna miała być jedynym dzieckiem Freuda,
która poszła w ślady ojca i została analitykiem. Jako
najmłodsze dziecko w rodzinie Anna nie miała szczęśliwego
dzieciństwa .Wspominała, że czuła się znudzona i samotna,
że starsze rodzeństwo pomijało ja w zabawach. Była
zazdrosna o swoją siostrę Sophie, która była ukochaną córka
matki. Anna natomiast stała się ulubienicą ojca a On
„uzależnił się od najmłodszej córki, tak jak był uzależniony
od cygar”.
W wieku 14 lat Anna zainteresowała się pracą ojca. Dlatego
na spotkaniach Wiedeńskiego Towarzystwa
Psychoanalitycznego, dyskretnie siadała w rogu pokoju
chłonąc wszystko, co tam usłyszała. W wieku 22 lat
wynikającego z emocjonalnego przywiązania do ojca oraz
zaniepokojona o swoja seksualność, przystąpiła do analizy
pod kierunkiem ojca. Anna miała gwałtowne sny ze
strzelaniem, zabijaniem, umieraniem i obroną ojca przed
wrogiem. Przez cztery lata trwała analiza trzymana w
tajemnicy obejmowała sześć sesji w tygodniu,
rozpoczynających się o godzinie 22.
Krytykowano Freuda za próbę analizowania córki. Sytuacja ta
była określana jako „nieakceptowalna i kazirodcza”, „doniosłe
i dziwaczne wydarzenie” oraz „odgrywanie pragnień
edypalnych po obu stronach kozetki”. W tamtym czasie
jednak nikt nie ośmieliłby się podjąć tego zadania, gdyż
analiza Anny nieuchronnie poddałaby w wątpliwość role
Freuda jako ojca.
Analiza dziecka
W 1927 roku Anna Freud opublikowała książkę „Einfuhrung in die Technik der
Kinderanalyse (Wprowadzenie do techniki analizy dzieci)”. Opisała w niej podejście do
terapii psychoanalitycznej dzieci, która bierze pod uwagę ich względna niedojrzałość oraz
poziom umiejętności werbalnych.
Nowością było m.in .obserwacja dzieci w ich warunkach domowych. Swoje obserwacje
w większości Anna przeprowadziła w Londynie, gdzie Freudowie zamieszkiwali w 1938 r.
po ucieczce z zajętego przez nazistów Wiednia. Obok domu ojca otworzyła klinikę,
zakładając tam ośrodek leczenia i instytut szkolenia dla psychoanalityków, który
przyciągał psychologów klinicznych z całego świata. Jej dzieło kontynuuje obecnie
Centrum Anny Freud w Londynie.
Anna Freud w książce „Ego i mechanizmy obronne”
przedstawiła pierwszy, systematyczny opis obronnego
funkcjonowania ego, wzbogaciła go materiałem
klinicznym z własnej praktyki terapeutycznej, ukazała
zależności między normą a patologią w
funkcjonowaniu ego, przerzuciła "most" między
patologią a badaniami nad normą rozwojową.
Psychologia ego
Rozwijana przez Annę Freud i innych ,była główną myślą psychoanalizy w

Stanach Zjednoczonych od lat 40, do początku lat 70. XX wieku. Wielu uczniów i
zwolenników Freuda modyfikowało jego koncepcje i na ich podstawie tworzyło
własne teorie osobowości. Zwykło określać się ich mianem neofreudystów.
Zgadzali się oni z Freudem, że w rozwoju człowieka ważne są doświadczenia z
dzieciństwa, lecz przykładali mniejszą wagę do wpływu seksualności na
osobowość, zamiast tego skupiając się na wpływie czynników społecznych oraz
kulturowych.
Carl Gustav Jung
(1875-1961)
Jung ze względu na niestabilność w zachowaniach swoich
rodziców zaczął od młodych lat odwracać się od świadomego
świata rozumu na rzecz świata snów, wizji i fantazji. Dorastał
w Szwajcarii, a w 1900 r. ukończył, uniwersyteckie studia
medyczne w rodzinnej Bazylei. Pierwszą pracę podjął w
Zurichu, w szpitalu psychiatrycznym Burghölzli.
”Freud uważał niegdyś Carla Junga za przybranego syna i

spadkobiercę ruchu psychoanalitycznego, nazywając go”
dziedzicem i następca tronu „ (cyt. Za Mc-Guire,
1974,s.218)”
Jung wysłał artykuł Freudowi, a ten odwdzięczył się krótkim listem z podziękowaniami. Był to początek ich przyjaźni,
która jak zwykle w przypadku Freuda - przybrała charakter relacji między mistrzem a uczniem.Pod wpływem nalegań
Freuda Jung został pierwszym przewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego jednak już po
trzech latach zrezygnował że stanowiska i przestał utrzymywać kontakty z Freudem. Gdy Jung miał 38 lat dotknęły go
silne problemy emocjonalne, rozważał nawet popełnienie samobójstwa jednak przezwyciężył to przez konfrontację ze
swoją podświadomością. Podążając za nieświadomymi impulsami, które doświadczał w snach i fantazjach
sformułował również teorie osobowości. Jung przeprowadzał również badania w Afryce, przez 10 lat był profesorem
na politechnice w Zurychu jednak zrezygnował z powodu choroby. Pod koniec swojego życia był aktywny jako badacz i
pisarz.
Psychologia uprawiana przez Junga jest nazywana psychologią analityczną w celu odróżnienia jej od
Freudowskiej psychoanalizy. W 1913 r., Jung wydał książkę ,,Psychologię nieświadomości", gdzie
podzielił nieświadomość na dwie części:
Nieświadomość indywidualną, która składa się ze stłumionych pragnień, doświadczeń i motywów

jednostkowych, a nieświadomość zbiorowa jest dziedziczoną pamięcią gatunkową, zbiorowym
doświadczeniem przeszłych pokoleń, głęboko zakorzenionym w psychice. W skład nie świadomości
zbiorowej wchodzą elementy, które Jung nazywał archetypami.
Archetypy to odziedziczone tendencje behawioralne, skłaniające ludzi do powielania ustalonych

wzorów zachowań. ujawniają się najczęściej podczas znacznych wydarzeń życiowych np.: narodziny
czy ślub. Do najczęściej spotykanych archetypów należą: persona, anima i animus, cień i jaźń
❖ Persona to maska, którą przybiera każdy z nas, gdy wchodzi w kontakty z innymi ludźmi.
❖ Anima i animus są wyrazem myśli, że każda osoba przejawia pewne cechy płci przeciwnej.
❖ Cień to zwierzęca część osobowości, to niemoralne i nieakceptowalne pragnienia i czynności.
❖ Jaźń zapewnia osobowości jedność i stabilność.
Myślenie osobowościowe wyraża się poprzez cztery funkcje: myślenie, uczucie, percepcję i intuicję.
• Myślenie to proces pojęciowy, który umożliwia wyrażanie intencji i rozumienie.
• Uczucie to subiektywny proces oceniania i wartościowania.
• Percepcja to świadome spostrzeganie przedmiotów fizycznych.
• Intuicja to spostrzeganie za pomocą nieświadomości.
Jung uważał, że libido może być skierowane na
zewnątrz, w stronę przedmiotów lub innych osób,
albo też do wewnątrz, w kierunku jaźni. Z tej
dychotomii Jung wyprowadził pojęcia ekstrawersji i
introwersji. Jungowska teoria typów psychicznych,
w połączeniu z pojęciami ekstrawersji i introwersji,
przyczyniła się do powstania w latach 40. XX w.
testu osobowości znanego jako Myers-Briggs Type
Indicafor. Ten test jest powszechnie używany we
współczesnych przedsiębiorstwach i instytucjach
przy podejmowaniu decyzji kadrowych, dzięki temu
można poznać swój stopień ekstrawersji i
introwersji, myślenia i odczuwania, intuicji i
poznania, osądzania i obserwacji.
Alfred Adler
(1870-1937)
Psychiatra. Psycholog, uważany za pierwszego rzecznika
psychospołecznego podejścia do psychoanalizy.
Urodził się w bogatej rodzinie na przedmieściach Wiednia. Adler nie radził

sobie w szkole. Był tak słabym uczniem, ze nauczyciele poradzili jego
rodzicom, żeby oddali syna na naukę do szewca, bo niczego więcej w
życiu nie osiągnie. Mały Adler cierpiał więc z powodu niskiej samooceny,
ale wytrwale walczył o uznanie rówieśników. Brak zdolności nadrabiał
ciężką pracą. Na tej podstawie oparł swoją teorię – słabości należy
kompensować.
Adler zapoczątkował nurt rywalizujący z psychoanalizą i nazwany został

psychologią indywidualną. Zgodnie z założeniami, podstawowymi
determinantami zachowania są motywy społeczne, a nie biologiczne.
Ludzie dążą do mocy, starają się dominować nad otoczeniem i zmierzają
do doskonałości.
W 1902 zainteresował się psychiatrią w tym celu przyłączył się do Freunda i jego grupy dyskusyjnej poświęconej
psychoanalizie , stając się jednym z członków założycieli Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego.
Podobnie jak Freud uważał, że libido jest energią wywodząc się z id, lecz nie zgadzał się, że ma charakter seksualny.
Według Adlera, dążenie do przyjemności seksualnej jest tylko jednym z wielu dążeń, a libido jest raczej ogólną energią
życiową.
Niestety panowie szybko zerwali ze sobą stosunki ze względu na odmienne teorie zwłaszcza w kwestii czynników
seksualnych. Ich rozstanie było gorzkie, a Adler opisał Freunda jako oszusta, a psychoanalizę jako „plugastwo”. Freund
nazwał Adlera „anormalnym osobnikiem, którego ambicja doprowadza do szaleństwa”, a także sadystą i paranoikiem
cierpiącym na manię prześladowczą.
Kompleks niższości
Nic nie motywowało człowieka do starań o sukces lepiej niż poczucie niższości (np. dziecko z odziedziczoną wadą
organiczną będzie dążyło do skompensowania nadmiernego wzmocnienia osłabionej funkcji). Dziecko, które się jąka,
może dzięki sumiennym ćwiczeniom logopedycznym zostań wielkim mówcą, dziecko ze słabymi kończynami może za
sprawą intensywnych ćwiczeń osiągnąć sukces jako sportowiec lub tancerka). W przypadku Adlera starania, by dorównać
kolegom przyniosły efekty – z najgorszego ucznia stał się prymusem. Mniej optymistycznym akcentem jego teorii jest to,
że poczucie niższości, które przez cale życie ma nas popychać do czynu, towarzyszy nam od niemowlęcia. Wg. Adlera w
starciu z rzeczywistością i rodzicami noworodek nie ma szans, by postawić na swoim, jako niemowlęta jesteśmy tak słabi i
bezbronni, że nie ma sposobu, żebyśmy nie wyrobili w sobie poczucia niższości. Poczucie niższości działa na korzyść
jednostki i społeczeństwa ponieważ prowadzi do ciągłego doskonalenia. Jeśli jednak w dzieciństwie temu poczuciu
będzie towarzyszyć rozpieszczanie lub odrzucenie, to mogą pojawić się nieprawidłowe zachowania kompensacyjne.
Nieumiejętność skompensowania poczucia niższości może prowadzić do rozwoju kompleksu niższości, który sprawia, że
dana osoba nie potrafi poradzić sobie z problemami życiowymi.
Psychologia indywidualna
Według Adlera ludzie zaprogramowani byli do wspólnego wytyczania i realizowania celów. Tej
współpracy uczymy się od niemowlęcia. Potrzeba akceptacji społecznej jest ważniejsza dla
naszego rozwoju niż popędy biologiczne. Sądził, że ważne rzeczy dzieją się w świadomości, nie
zaś w nieświadomości – jak twierdził Freund. Kwestionował podział osobowości na id, ego i
superego. Rozumiał człowieka raczej jako jedność dążącą do urzeczywistnienia swojego ja.
Twórcza siła jaźni mówiąca o tym, że mamy zdolność determinowania naszej osobowości. Każdy
z nas świadomie bierze udział w kształtowaniu własnej osobowości i przeznaczenia.
Kolejność urodzeń
Rozwój dziecka determinowała kolejność urodzeń w rodzinie. Pierworodni syn lub Adler wątpił w kompleks Edypa gdyż w
córka, mają na ogół inne doświadczenia życiowe niż dzieci najmłodsze, co wpływa dzieciństwie czuł większe przywiązanie
na rozwój charakteru, a więc zachowań, postaw i stylów życia w przyszłości. do ojca, nie do matki. Adler nie
Początkowo uwagę rodziców skupia dziecko najstarsze, kiedy jednak pojawi się na akceptował przekonania Freuda o
świecie kolejny potomek, zwykle odbiera temu starszemu ‘’przywileje’’. Wywołana niższości moralnej kobiet, ani o ich
tym trauma może skierować dziecko na drogę wrogości do świata. Jako przykład obniżonej samoocenie wywołanej
Adler wskazał przestępców i neurotyków (w tym Freuda). Kolejne dziecko musi zazdrością o penisa. Obniżone poczucie
wywalczyć sobie pozycję w rodzinie, dlatego też zwykle cechuje je silna ambicja. wartości u kobiet diagnozował jako
(sam był drugim dzieckiem i wciąż rywalizował ze starszym bratem). Za to dziecku efekt presji społecznej, co w jego
najmłodszemu grozi w dorosłości tak zwany zły charakter, ponieważ zwykle jest czasach stanowiło niezwykle
rozpieszczane przez rodziców. Jedynacy natomiast skazani są na trudności w nowoczesne podejście. Był
zwolennikiem równouprawnienia i
przystosowaniu się do grupy społecznej. (oczywiście współczesne badania obaliły
popierał ruchy emancypacyjne.
to przekonanie)
Karen Horney
(1885-1952)
Urodzona w Hamburgu psychoanalityk i psychiatra, feministka.
Ukończyła studia medyczne w 1915. na Uniwersytecie we
Freibergu i jeszcze przed ich ukończeniem dysponowała
rozległą wiedzą na temat psychoanalizy. Była jedną z
pierwszych kobiet, które studiowały psychoanalizę.
Matka odrzuciła Karen na rzecz pierworodnego brata, któremu
Karen zazdrościła tego, że jest chłopcem. W rezultacie czuła się
gorsza i miała niskie poczucie własnej wartości. Później ten stan
emocjonalny opisała jako lęk podstawowy. To określenie
definiowała jako „poczucie bezradności i izolacji dziecka w
potencjalnie nieprzyjaznym dlań świcie”.
Za powstawanie tego lęku winiła rodziców, którzy mają skłonność do dominacji lub nie są w stanie zapewnić
dziecku opieki, ciepła i miłości. Stan ten nie jest wrodzony, lecz wynika z działania czynników społecznych i
interakcji w środowisku dziecka. Lęk podstawowy podobnie jak poczucie niższości, rozwija się u dziecka i popycha
go do działania. Dziecko pod wpływem lęku, szukając akceptacji rodziców i otoczenia, wykształca w sobie strategie
przetrwania i dąży do zaspokojenia potrzeb.
Horney napisała, że lęk ,,jest podstępnie rozwijającym się, wszechogarniającym uczuciem osamotnienia i
bezradności we wrogim świecie". To stwierdzenie odnosi się do kluczowego pojęcia w jej koncepcji, tj. do lęku
podstawowego (lub uogólnionego).
Innym ważnym pojęciem jest podstawowa wrogość, rozumiana jako stan emocjonalny u osób reagujących
wściekłością na czynniki środowiskowe. Według Horney, jednostki radzą sobie z lękiem i wrogością przez
zachowania, które zbliżają je do innych, odsuwają je od innych lub prowadzą do podejmowania działań
skierowanych przeciwko innym. Te skłonności legły u podstaw wyróżnienia rozmaitych typów osobowości oraz
rozpoznania pewnych potrzeb jako neurotycznych, np. potrzeba uwielbienia, doskonałości. wykorzystywania
innych czy potrzeba władzy.
Początkowo Horney wymieniła 10 potrzeb neurotycznych, w
tym potrzebę uczucia, osiągnięć i samowystarczalności.
Potrzeby Później pogrupowała w trzy kategorie, którym odpowiadają
neurotyczne trzy typy osobowości:
• Osobowość uległą (ku ludziom) – taka, która musi kierować

się ku innym ludziom wyrażając potrzebę akceptacji, uczucia i
dominującego partnera.
• Osobowość zdystansowana (od ludzi) – taka, która odsuwa

się od ludzi, wyrażając potrzebę niezależności, doskonałości i
wycofania
• Osobowość agresywna (przeciw ludziom) – która musi

kierować się przeciwko ludziom, wyrażając potrzebę władzy,
wykorzystywania innych, sukcesu i bycia podziwianym
Wyidealizowany obraz „JA”
Ludzie według Horney przywdziewają maski, która nie dość, że ukrywa naszą prawdziwą twarz
przed otoczeniem, ale również przekształca nam zrozumienie siebie. Często taką maskę
zaczynamy uważać za nasz prawdziwy obraz. Tutaj tkwi główne źródło marnotrawienia
potencjału jednostki. Cała bowiem energia, jaka mogłaby zostać zrealizowania w procesie
autentycznego rozwoju jednostki, zostaje wyeksploatowana do prób urzeczywistnienia „ja”
idealnego. W pogoni za własną nierealną, wyimaginowaną wielkością, człowiek wchodzi w stan
przeróżnych konfliktów z własnym realnym „ja”. Nie mogąc osiągnąć stanu idealności, jednostka
cierpi męcząc się sama z sobą
Bibliografia:
Duane P. Schultz, Sydney Ellen Schultz – Historia współczesnej psychologii, 2004
Benjamin L.T. - Historia współczesnej psychologii, 2008

HMP Wszystkie Prezentację

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HMP Wszystkie Prezentację

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

HMP Wszystkie Prezentację

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HISTORIA MYŚLI

WYKŁADY (5 spotkań – 14 zagadnień

Test sprawdzający wiedzę (pytania z obszaru historii psychologii (ok

• Wywodzi się z greckiego: „Psyche” – dusza, „Logos” – nauka

„Psychologia ma długie dzieje, lecz krótką historię”

Arystoteles wzniósł gmach psychologii ALE dopiero Wilhelm Wundt (1832-

• Przez wiele wieków, począwszy od starożytności problemy

• Najczęściej wiązano problematykę psychologiczną z dualistycznym

Pierwszą osobą, która w druku zastosowała słowo psychologia był więc

• Najważniejszą datą związaną z wyodrębnieniem się

• 1879 rok Wundt powołał na Uniwersytecie

Często przy analizie ich podstaw na pierwszy

wśród naukowców nie ma jednomyślności w

Proponowane ujęcia osobowości nasycone są w dużej

Problematyką osobowości będzie pytanie o konfigurację

• Zdaniem Zygmunta Freuda (za: Lindzey i Hall, 2004), w kwestii zrozumienia

• Freudowska koncepcja zakłada, że natura podstawowych dążeń jest podwójna:

• wszystkie pozasomatyczne potrzeby są wtórne, są przekształconymi formami

• Alternatywą dla skoncentrowanej na podświadomych uwarunkowaniach

• Teoria wzmacniania sprawczego Burrhusa F. Skinera traktowana jest jako jedna

• Mówi się również o ‚sprawowaniu kontroli nad zachowaniem’ przez

• Na gruncie behawioryzmu obserwowano próby wprowadzenia zmiennych

• Poglądy behawiorystów, mimo kreowania uproszczonego obrazu osobowości,

• wyłoniła się z krytyki behawiorystycznych założeń o determinizmie

• .Do poruszanych zagadnień należą następujące kwestie:

• W podejściu tym nacisk kładziony jest na:

• Zdaniem kognitywistów aktywność ludzka jest uwarunkowana posiadaną przez

• Praktyka i doświadczenia były podstawą dla tworzenia opisu funkcjonowania

Szczególnym obiektem zainteresowań jest

• Początek psychologii humanistycznej datuje się na lata sześćdziesiąte XX wieku

• Prekursorami i czołowymi przedstawicielami nurtu

• Bugental (1978, s. 325-328, por. Uchnast, 1983) sformułował następujące tezy:

• Podstaw idei psychologii humanistycznej należy szukać zarówno w teoriach

Pożądana jest więc synteza owych niejednokrotnie odmiennych

• Ukoronowaniem poglądów były dzieła Galena

• Konsekwencją terapeutyczną uznania, że nadmiar lub

• Zgodnie z założeniami propagowanymi przez

• Psychologia jest praktykowana od tysiącleci …

•Kto to jest i w jakich latach żył i

• Benjamin T.L. (2008). Historia współczesnej psychologii. Warszawa: Wydawnictwo

Test sprawdzający wiedzę

• Psychologia jest praktykowana od tysiącleci …

• Połączenie medycyny, religii, psychologii: magowie, zaklinacze, szamani,

• Za początek przyjmuje się utworzenie laboratorium badawczego w Lipsku

• W XIX wieku współistniały dwa różne nurty psychologiczne:

• Psychologia realizowana pod szyldami:

• XXI wiek – duże

• „badanie czyjejś głowy” –

• Niektóre części mózgu mogły być

• Z tyłu głowy – miłość

• Spurzheim opracował system kategoryzacji – dot 35 zdolności umysłowych

• Kolejny pseudonaukowy nurt w psychologii, popularny w XiX w.

• „Nosy, które są mocno zakrzywione w dół, nigdy nie są naprawdę dobre,

Zależnie od „szkoły” dzielą ją na trzy lub dwie strefy.

Strona tytułowa De humana physiognomia della Porty

• Włoski psychiatra Cesare Lambroso (1835-1909)

• Kobieta jako zbrodniarka i prostytutka: studja antropologiczne,

• kobiety statystycznie popełniają znacznie mniej przestępstw niż mężczyźni,

• Przekonanie o wiarygodności fizjonomiki (jak i

• Franz Anton Mesmer (1734-1815) – austriacki lekarz,