0% found this document useful (0 votes)
59 views46 pages

Indian Nature

Uploaded by

Sanjay Pahade
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as DOCX, PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
59 views46 pages

Indian Nature

Uploaded by

Sanjay Pahade
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as DOCX, PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 46

1- Hkkjrkrhy ;k VsdM~;k izkphu thoko’ks”kkacÌy izfl/n

vkgsr ------
¼v½ iRdksbZ
¼c½ f’kokfyd
¼d½ xkjks
¼M½ t;afr;k

2- tkxkrhy nqlÚ;k dzekadkps ioZarf’k{kj ^xkWM~fou


vkWfLVu* ¼ds&2½ fgeky;kP;k dks.kR;k jkaxke/;s
vkgs \
¼v½ dqvkmWa jkaxk
¼c½ dkjkdksje jkaxk
¼d½ e/; fgeky;hu jkaxk
¼M½ VªkUl fgeky;kt

3- [kkyhyiSdh dks.krs f’k[kj dqekma fgeky;krhy vkgs \


¼v½ lkxjeFkk
¼c½ uanknsoh
¼d½ /koyfxjh
¼M½ dkaputaxk

4- iqoZ fgeky;krhy VsdM~;kapk if’pe&iwoZ ;k fn’ksus


vpwd dze [kkyhyiSdh dks.kR;k fnyk vkgs \
¼v½ MkQyk] fejh] fe’eh] vcksj fgYl
¼c½ MkQyk] fejh] vcksj] fe’eh
¼d½ MkQyk] fe’eh] vcksj] fejh
¼M½ vcksj] fe’eh] fejh] MkQyk

5- [kkyh ,dk LraHkkr fxfjf’k[kjs o nqlÚ;k LraHkkr


lacaf/kr Mksaxjjkaxk fnY;k vkgsr- fnysY;k
ladsrk{kjkaP;k lkgk;~;kus R;kaP;k vpqd tksM~;k tqGok-
fxfjf'k[kj Mksaxjjkax@VsdM~;k
¼1½ eqykufxjh ¼;½ ckcqnku VsdM~;k
¼2½ uksdzsd ¼j½ xkjks VsdM~;k
¼3½ vekZadksaMk ¼y½ iwoZ ?kkV
¼4½ Cyw ekmaVu ¼o½ fe>ks VsdM~;k

¼v½ 1&y] 2&j] 3&; 4&o


¼c½ 1&;] 2&o] 3&y] 4&j
¼d½ 1&j] 2&;] 3&o] 4&y
¼M½ 1&;] 2&j] 3&y] 4&o

6- iq<s e`nsps uko o frps fooj.k ;kaps xV fnys vkgsr- e`nk


o frps fooj.k ;kaP;k lq;ksX; tksM~;k ykok-
¼1½ Hkkcj ¼;½ tqU;k xkGkph e`nk
¼2½ csr ¼j½ fgeky;kP;k
ik;F;ktoGhy
nxM&xksV;kapk v:an
Hkwizns’k
¼3½ Hkkaxj ¼y½ uohu xkGkP;k
Hkj.kkus r;kj >kysyh e`nk
¼4½ chy ¼o½ nynyhpk Hkwizns’k

¼v½ 1&j] 2& y] 3&;] 4&o


¼c½ 1&;] 2&o] 3&y] 4&j
¼d½ 1&j] 2&;] 3&o] 4&y
¼M½ 1&;] 2&j] 3&y] 4&o
7- ^/kwixM* gs [kkyhyiSdh dks.kR;k ,dk ioZrjkaxsrhy
map f’k[kj vkgs \
¼v½ lkriqMk
¼c½ fuyfxjh
¼d½ lgkz
¼M½ vjoyh

8- uYykekGk Mksaxjjkaxk [kkyhyiSdh dks.kR;k nksu u|


kaP;k njE;ku iljysY;k vkgsr \
¼v½ d`”.k&xksnkojh
¼c½ xksnkoj&isUukj
¼d½ d`”.kk&isUukj
¼M½ d`”.kk&dkosjh

9- [kkyhyiSdh dks.kR;k xVkrhy nksUgh canjs HkkjrkP;k


iwoZ fdukU;kojhy vkgsr \
¼v½ eqacbZ] dkaMyk
¼c½ dkaMyk] dksph
¼d½ dksydkyk] psUubZ
¼M½ ij}hi] vks[kk

10- [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kr egknso MksaxjkP;k


jkaxk vkgsr \
¼v½ mRrj izns’k
¼c½ e/; izns’k
¼d½ vka/kz izns’k
¼M½ dukZVd

11- [kkyhyiSdh dks.krs can HkkjrkP;k iwoZ fdukÚ;kojhy


ukgh \
¼v½ ij}hi
¼c½ r`frdksjhu
¼d½ dkaMyk
¼M½ isjkacwj
12- [kkyhyiSdh dks.krs canj HkkjrkP;k if’pe fdukÚ;kojhy
ukgh \
¼v½ dksph
¼c½ ekekZxksok
¼d½ eaxGq:
¼M½ gfYM;k

13- dksydkrk canjkojhy okgrqdhpk rk.k deh Ogkok


Eg.kqu fuekZ.k dj.;kr vkysys canj ----
¼v½ ij}hi
¼c½ vks[kk
¼d½ dkaMyk
¼M½ gfYM;k

14- [kkyhyiSdh dks.kR;k ns’kkl Hkkjrkph iwoZ lhek


fHkMysyh vkgs\
¼v½ usikG
¼c½ E;kuekj
¼d½ ikfdLRkku
¼M½ vQxkf.kLrku

15- [kkyhyiSdh dks.kdks.krh FkaM gosph fBdk.ks y?kw


fgeky; ioZrjkthr olyh vkgsr \
¼v½ uSuhrky
¼c½ jk.kh[ksr
¼d½ MsgjkMwu
¼M½ eukyh

16- fgeky;kP;k [kkyh fnysY;k f’k[kjkaiSdh dks.kdks.krh


f’k[kjs
8-000 ehVjgwu vf/kd maphph vkgsr \
¼1½ /kkSyfxjh
¼2½ vUuiq.kkZ
¼3½ edkyw
¼4½ YgksRls&1
¼5½ ukepk cjok
¼v½ QDr 1 o 5
¼c½ 1 lksMwu loZ
¼d½ 5 lksMwu loZ
¼M½ ojhy loZ

17- [kkyhy fo/kkukaoj fopkj djk-


¼1½ mRrjsdMhy fgeky;kl vkf.k nf{k.ksdMhy }hidYih;
iBkjkl ,desdkaiklwu osxGs dj.kkÚ;k eSnkuh izns’kkus 7-
8 y{k pkS- fd- eh- brdk izns’k O;kiysyk vkgs-
¼2½ mRrjsdMhy eSnkuh izns’k deh&vf/kd izek.kkr ngk
jkT;kae/;s iljyk vkgs-
¼3½ Hkkjrh; }hidYih; iBkj gs lokZar izkphu Eg.kts 380
dksVh o”kZs brD;k o;kps vkgs- mijksDr fo/kkukaiSdh
dks.krh fo/kkus lR; vkgsr \
¼v½ QDr 1 o 2
¼c½ QDr 2 o 3
¼d½ uk 1 uk 2 uk 3
¼M½ QDr 1 o 3
18- [kkyhy fo/kkus okpwu fnysY;k ladsrk{kjkaP;k
lkgk;~;kus vpwd fo/kkukauk i;kZ; fuoMk-
¼1½ iwohZiklwuP;k fdacgquk tqU;k xkGkus cuysyh
vf/kd tkMhph mRRjsdMhy eSnkuh izns’kkrhy Hkweh
^Hkkcj* ukokus izfl/n vkgs-
¼2½ mRrj Hkkjrkrhy vyhdMhy dkGkr r;kj >kysY;k
fdacgquk uO;k xkGkus cuysY;k Hkwehl ^[kknj* v’kh
laKk vkgs-
¼3½ mRrjsP;k eSnkuh izns’kkrhy ckjhd ekrhP;k xkGkus
r;kj >kysY;k dkghlk nynyhpk v:an iV~Vk ^rjkbZ* ;k
ukokus vksG[kyk tkrks-
¼v½ QDr 1 o 2
¼c½ QDr 2 o 3
¼d½ QDr 1 o 3
¼M½ 1] 2 o 3

19- ^[kqatsjkc f[kaM* [kkyhyiSdh dksB vkgs \


¼v½ ikdO;kLr dk’ehj
¼c½ vQxkf.kLrku
¼d½ fl;kphu [kksjs
¼M½ vDlkbZ phu

20- ^v”Vkeqnh ljkojh* dsjG jkT;kr--- ;k ftYgkzk vkgs-


¼v½ fFk:oariqje
¼c½ dksYyke
¼d½ bnqDdh
¼M½ dksV~Vk;e

21- ^liZxa/kk* gh ouLirh eq[;Ros ---- vk<Grs-


¼v½ fgeky;kr
¼c½ if’pe ?kkVkoj
¼d½ es?kky;kr
¼M½ v:.kkpy izns’kkr

22- vaneku csVleqgkrhy ---- gs Tokykeq[khfufeZr csV


vkgs-
¼v½ dVyWaM
¼c½ cWaju vk;yWaM
¼d½ ckjkrkax
¼M½ mRrj caneku
23- mRrj Hkkjrkrhy ^Hkkcj* ekrhph eSnkus ---- izdkjph
vkgsr-
¼v½ lerkyh;
¼c½ lap;u
¼d½ jpukRed
¼M½ vukPNknu

24- ^vjkdkj ;ksek* ;k fgeky;kP;kp iq<s xsysY;k jkaxk


gksr- ;k jkaxk [kkyhyiSdh dks.kR;k ns’kkr iljysY;k
vkgsr \
¼v½ phu
¼c½ usikG
¼d½ Hkwrku
¼M½ E;kuekj

25- fgeky;kP;k mapkojhy Hkkxkrwu okgr ;s.kkÚ;k u|k


uO;kus fuekZ.k >kYksY;k f’kofyd jkaxkauh vMY;k
xsY;k o dkYkkarjkus ;k jkaxkauk Hksnwu iq<sgh xsY;k-
f’kokfyd jkaxkauh u|k vMY;keqGs >kysY;k xkG
lap;ukeqGs Mwu fdaok nqvklZ eSnkus r;kj >kyh-
[kkyhyiSdh dks.kdks.kRkh Mwu izns’kkaph mnkgj.ks
ukghr \
¼1½ dkBekaMw
¼2½ pqach
¼3½ pkS[kack
¼4½ iksryh
¼5½ MsgjkMwu
¼6½ D;kMkZ
¼v½ QDr 1 o 5
¼c½ 1] 2] 3] 4 o 5
¼d½ 5 lksMwu loZ
¼M½ ,dgh ukgh
¼d½ 5 lksMwu loZ

26- rjkbZ iV~V;kckcr dk; [kjs ukgh \


¼v½ [kknj izns’kkrhy tkM~;kHkjM~;k Hkj.kk[kkyh yqIr
>kysys tuizokg Hkw&i`”Bkoj vkY;kus rjkbZ gk nynyhpk
izns’k cuyk vkgs-
¼c½ ;k iV~V;kr xorkG izns’k o ous vlY;kus ;sFks
oSf’k”V~;iw.kZ tSofofo/krk vk<Grs-
¼d½ rjkbZ izns’kkr ‘ksdMks o”kkZaiklqu jkg.kkÚ;k
Fkk: yksdkae/;s eysfj;kfo:/n y<.;kph izfrdkj {kerk brj
yksdkaP;k rqyusr vf/kr vk<Grs-
¼M½ rjkbZ Hkkxkr vR;ar lqihd e`nk vlY;kus rsFks ‘ksrh
gk egRokpk O;olk; vkgs-
27- Hkhek o d`”.kk ;kaP;k [kksÚ;kaP;k njE;ku iljysY;k
if’pe ?kkVkP;k mijkaxk ---- ;k ukokus vksG[kY;k tkrkr-
¼v½ iyuh VsdM~;k
¼c½ egknso Mksaxjjkaxk
¼d½ jktegy VsdM~;k
¼M½ vUukeykbZ Js.kh

28- [kkyh ,dk xVkr ioZrjkaxkaph ukos rj nqlÚ;k xVkr


loksZRr f’k[kjs ;kaph ukos fnyh vkgsr- fnysY;k
ladsrk{kjkaP;k lkgk;~;kus R;kaP;k vpwu tksM~;k tqGok-
ioZrjkaxk loksZPp f’k[kj
¼1½ vUukeykbZ ¼;½ uanknsoh ¼7]817 eh-
½
¼2½ vjoyh ¼j½ vuSeqMh ¼2]615 eh-
½
¼3½ lkriqMk ¼y½ xq:f’k{kj ¼1]722 eh-
½
¼4½ dqekmWa fgeky; ¼o½ /kwix< ¼1]350 eh-½

¼v½ 1&j] 2&y] 3&o] 4&;


¼c½ 1&y] 2&j] 3&;] 4&o
¼d½ 1&o] 2&;] 3&y] 4&j
¼M½ 1&o] 2&y] 3&j] 4&;

29- Hkkjrh; Hkwehojhy vfrmRrjsps Vksd Eg.kwu tUuw


vkf.k dk’ehj jkT;krhy ---- pk mYys[k djkok ykxsy-
¼v½ jktk gfjflax cjok
¼c½ ‘ks[k vCnqYyk oQk dksy
¼d½ nQ~nkj
¼M½ tokgj eksVk
30- [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kl brj frUgh jkT;kais{kk
vf/kd ykachpk leqnzfdukjk ykHkyk vkgs\
¼v½ egkjk”Vª
¼c½ dsjG
¼d½ vka/kz izns’k
¼M½ rfeGukMw

31- [kkyh ,dk xVkr ioZrjkaxk vkf.k nqlÚ;k xVkr lokZsPp


f’k[kjs ;kaph ukos fnyh vkgsr- R;kaP;k vpwd tksM~;k
tqGok-
ioZrjkaxk loksZPp f’k[kj
¼1½ usikG fgeky; ¼;½ nksM~MkcsV~Vk
¼2]637 eh-½
¼2½ vklke fgeky; ¼j½ ekmaV ,OgjsLV
¼8]748 eh-½
¼3½ fuyfxjh ¼y½ ukepk cjok ¼7]56 eh-
½
¼4½ if’pe ?kkV ¼o½ vuSeqMh ¼2]695 eh-
½
¼v½ 1&y] 2&o] 3&j] 4&;
¼c½ 1&j] 2&y] 3&;] 4&o
¼d½ 1&y] 2&o] 3&;] 4&j
¼M½ 1&o] 2&y] 3&j] 4&;

32- if’pe ?kkVk’kh lacaf/kr [kkyhy fo/kkus okpwu vpwu


mRrjkpk I;kZ; fuoMk-
¼1½ if’pe ?kkV if’pe fdukÚ;kyk lekarj vlk mRrj&nf{k.k
iljysyk vlqu R;kaph ykach 1]800 fd- eh- brdh vkgs-
¼2½ if’pe ?kkVkph ljkljh maph lqlkjs 1]200 ehVj brdh
vkgs-
¼3½ if’pe ?kkV vjch leqnzko:u okgr ;s.kkÚ;k uS_ZR;
eksleh okÚ;kauk dkVdksukr vlY;kus HkkjrkP;k if’pe
fdukÚ;koj eksB~;k izek.kkoj ikml iMrks-
¼4½ if’pe ?kkVkph :anh ljkljh lqekjs 50 rs 80 dh- eh-
brdh vkgs-
¼v½ fo/kku 1 o 2 cjkscj vkgsr-
¼c½ fo/kku 2] 3 o 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ QDr fo/kku 4 cjkscj vkgs-
¼M½ loZa fo/kkus cjkscj vkgsr-

33- ddZo`Rr [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;krqu xsys vkgs \


¼v½ flDdhe
¼c½ mRrjk[kaM
¼d½ vksfM’kk
¼M½ xqtjkr

34- leqnz gVowu r;kj dsysyh lokZf/kd Hkweh


¼cWad&cs fjDyes’ku fdaok i'pHkweh iV~V.k½
[kkyhyiSdh dksBs vkgs \
¼v½ psUubZ
¼c½ dksydkrk
¼d½ fFk:ouariqje
¼M½ eaqcbZ

35- c`gn~&fgeky;krhy ^ukFkw&yk* vkf.k


^tsysi~&yk* ;k f[kaMh dks.kR;k jkT;kr vkgsr \
¼v½ fgekpy izns’k
¼c½ flDdhe
¼d½ mRrjk[kaM
¼M½ v:.kkpy izns’k

36- ^iEcu* o ^nsvj* gh csVs [kkyhyiSdh dks.kR;k


jkT;kP;k fdukuh lkxjkr vkgsr \
¼v½ vksfM’kk
¼c½ dsjG
¼d½ vka/kz izns’k
¼M½ rfeGukMw

37- Hkkjrkrhy lokZar r:.k o lokZar map v’kh ---- gh oyh


ioZriz.kkyh vkYIl ioZrizek.kkyhpkp ,d Hkkx ekuyh tkrs-
¼v½ lgkz
¼c½ fgeky;
¼d½ foa/;
¼M½ vjoyh

38-
¼1½ iwoZ?kkV iwoZ fdukÚ;kyk lekarj lk/kkj.k
bZ’kkU;&uS_ZR; vlk iljysyk vkgs-
¼2½ iwoZ?kkV if’pe ?kkVkis{kk :an vlwu R;kph :anh
lk/kkj.kr% 100&200 fd- eh- vkgs-
¼3½ if’pe ?kkVkP;k rqyusr iwoZ?kkVkph ljkljh maph
deh Eg.kt 600 ehVjP;k njE;kj vkgs-
¼4½ iwoZ?kkV gk cÚ;kp fBdk.kh fo[kafMr >kysyk
vkgs-
¼v½ QDr fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 1 o 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ QDr fo/kku 3 o 4 cjkscj vkgsr-
¼M½ ojhy loZ fo/kkus cjkscj vkgsr-

39- ^ihjikatky*] ^/kkSyk/kkj* ;k jkaxk [kkyhyiSdh dksBs


olY;k vkgsr \
¼v½ fgeknzh
¼c½ f’kokfyd
¼d½ fgekpy
¼M½ VªkUl fgeky;kt
40- ^dkjkdksje* o ^dquywu* ;k ioZrjkaxk ---- pk ,d Hkkx
gksr-
¼v½ VªkUl fgeky;kt
¼c½ xzsVj fgeky;kt
¼d½ yslj fgeky;kt
¼M½ f’kokfyd

41- mRrjsdMhy lksu unhps [kksjs o nf{k.ksdMhy ueZnk


unhps [kksjs dks.kR;k ioZrjkaxkeqGs ,desdkaiklwu
osxGs >kys vkgsr \
¼v½ iwoZ?kkV
¼c½ vjoyh
¼d½ lkriqMk
¼M½ foa/;

42- fgekpy ¼yslj fgeky;kt½ o f’kokfyd ;kaP;k njE;kupk


l[ky rG vl.kkjk deh :anhpk xksVs] okGw ;kalkj[;k
Hkj.kkus O;kIr izns’k ---- Eg.kwu vksG[kyk tkrks-
¼v½ Hkkaxj
¼c½ [kknj
¼d½ Hkkcj
¼M½ Mwu

43- f’k[kj vkf.k jkT; ;kaP;k tksM~;k ykok- i;kZa; fuoMk-


f’k[kj jkT;
¼1½ CY;w ekmaV ¼;½ v:.kkpy izns’k
¼2½ pkaxykax ¼j½ es?kky;
¼3½ dk;ykl ¼y½ fe>ksjke
¼4½ fe’eh ¼o½ ukxkyWaM

¼v½ 1&j] 2&o] 3&;] 4&y


¼c½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
¼d½ 1&y] 2&j] 3&o] 4&;
¼M½ 1&y] 2&o] 3&j] 4&;

44- maphuqlkj iq<hy f’k[kjkapk mrjrk dze ykok- ;ksX;


i;kZr fuoMk-
¼1½ dkesr
¼2½ xkWM~fou vkWfLVu ¼ds&2½
¼3½ uanknsoh
¼4½ uaxk ioZr
¼v½ ¼2½] ¼4½] ¼3½] ¼1½
¼c½ ¼2½] ¼4½] ¼1½] ¼3½
¼d½ ¼4½] ¼2½] ¼1½] ¼3½
¼M½ ¼4½] ¼2½] ¼3½] ¼1½

45- f[kaM vkf.k jkT; ;kaP;k tksM~;kae/khy pwd nk[kok-


f[kaM jkT;
¼v½ yksdkyk yMk[k ¼tEeq vkf.k
dk’ehj½
¼c½ ckseMh&yk flDdhe
¼d½ ekukf[kaM mRrjk[kaM
¼M½ f’kIdh&yk fgekpy izns’k o frcsV

46- iq<hyiSdh dks.krs fo/kku pqdhps vkgs \


¼v½ vf?ky f[kaMheqGs yMk[k frcsV’kh tksMys tkrs-
¼c½ f’kIdh&yk f[kaM lryt unhP;k njhr vkgs-
¼d½ jksgrkax f[kaM fgekpy izns’kkr vkgs-
¼M½ >ksth&yk f[kaMheqGs Jhuxj yMk[k’kh tksMys
xsys vkgs-

47- iq<hy fo/kkus okpk- ;ksX; i;kZ; fuoMk-


¼1½ ljksoj Eg.kts ,dk fBdk.kh vlysYkk ik.;kpk fLFkj
lkBk gks;-
¼2½ ljksojkaP;k lHkksorkyh loZ cktwauk ik.kh vlrs-
¼3½ dkfLivu leqnz gs txkrhy lokZar eksBs ljksoj vkgs-
¼4½ fpYdk gs Hkkjrkrhy lokZf/kd eksBs ljksoj vkgs-
¼v½ fo/kkus 1] 2] 3 cjkscj vkgsr-
¼c½ fo/kkus 1] 2] 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ fo/kkus 1] 3] 4 cjkscj vkgsr-
¼M½ fo/kkus 1] 2] 3 vkf.k 4 cjkscj vkgsr-

48-
¼1½ cfugky f[kaM gh eq?ky ekxZ Eg.kwu vksG[kyh
tkrs-
¼2½ cfugky f[kaMheqGs mjh vkf.k Jhuxj tksMys tkrkr-
¼v½ fo/kku ^1* o fo/kku ^2* gs nksUgh Lora=i.ks cjkscj
vkgsr o fo/kku ^2* gs fo/kku ^1* ps ;ksX; LiV”Vhdj.k
vkgs-
¼c½ fo/kku ^1* o fo/kku ^2* gs nksUgh Lora=i.ks cjkscj
vkgsr% i.k fo/kku ^2* gs fo/kku ^1* ps ;ksX; Li”Vhdj.k
ukgh-
¼d½ fo/kku ^1* cjkscj vkgs% i.k fo/kku ¼2½ pqdhps
vkgs-
¼M½ fo/kku ^2* cjkscj vkgs% i.k ^1* pqdhps vkgs-

49-
f[kaM jkT;
¼v½ cksj?kkV xqtjkFk
¼c½ xksju?kkV jktLFkku
¼d½ iky?kkV rfeGukMq
¼M½ FkG?kkV egkjk”Vª
50- dsjGps fdaok eyckjps lqekjs 500 fd- eh- ykachps iBkj
---- njE;ku ilj.ks vkgs-
¼v½ eaxGq: rs dU;kdqekjh
¼c½ iyDdM rs enqjkbZ
¼d½ fFk:ouariqje rs dksf>dksMs
¼M½ dksph rs dU;kdqekjh

51- [kkyhy ioZrjkaxkapk dze mRrjsiklqu nf{k.ksdMs vlk


dks.kR;k i;kZ;kr cjkscj fnyk vkgs] rks i;kZ; fuoMk-
¼1½ dkjkdksje jkaxk
¼2½ yMk[k jkaxk
¼3½ ihjikatky jkaxk
¼4½ >kLdj jkaxk
¼v½ 1] 2] 3 o 4
¼c½ 2] 1] 4 o 3
¼d½ 2] 1] 3 o 4
¼M½ 1] 2] 4 o 3

52- iq<s dkgh ioZrf’k[kjs o rh T;k jkT;kar vkgsr] rh


jkT;s ;kaP;k tksM~;k fnY;k vkgsr- R;kaiSdh dks.krh
tksMh pqdhph vkgs \
¼v½ vejdaVd % mRrj izns’k
¼c½ nwukfxjh % mRrjk[kaM
¼d½ dSykl % es?kky;
¼M½ fuefxjh % vksfM’kk

53- [kkyhy f[kaMhpk if’pe rs iwoZ vlk lq;ksX; dze


dks.kR;k Ik;kZ;kr fnyk vkgs \
¼1½ ckypk /kqjk
¼2½ ekuk&yk
¼3½ fuVh&yk
¼4½ Fkkax&yk
¼v½ 4] 3] 2 o 1
¼c½ 4] 2] 3 o 1
¼d½ 2] 3] 1] o 4
¼M½ 2] 1] 3 o 4

54- [kkyhy fo/kkus dkGthiqoZd vH;klk o fnysY;k


i;kZaiSdh ;ksX; i;kZ; fuoMk-
¼1½ vklkee/khy fedhj VsdM~;k ;k }hidYih; Hkkjrkpk
Hkkx vkgsr-
¼2½ dkaputaxk gs tkxkrhy nqlÚ;k dzekadkps f’k[kj
vkgs-
¼v½ fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼d½ fo/kku 1 o 2 cjkscj vkgsr-
¼M½ nksUgh fo/kkus pwd vkgsr-

55- [kkyhyiSdh dks.krs fo/kku pqdhps vkgs \


¼v½ ds&2 gs Hkkjrkrhy lokZar map f’k[kj vkgs-
¼c½ tksx /kc/kck Hkkjrkrhy lokZar map /kc/kck vkgs-
¼d½ psjkiqath Hkkjrkrhy lokZaf/kd ikolkps fBdk.k vkgs-
¼M½ n[[kups iBkj gs Hkkjrkrhy lokZar eksBs iBkj vkgs-

56- f[kaMhaph ukos o jkT;kaph ukos v’kk nksu ;k|k iq<s


fnY;k vkgsr- f[kaM T;k jkT;kr vkgs rs jkT; ;kaP;k ;ksX;
tksM~;k dks.kR;k i;kZ;kr fnY;k vkgsr] rks i;kZ; fuoMk-

f[kaMhps uko jkT;


¼1½ cqe&yk ¼;½ flDdheh
¼2½ [kkjM~Max&yk ¼j½ tEew vkf.k dk’ehj
¼3½ ukFkw&yk ¼y½ fgekpy izns’k
¼4½ f’kIdh&yk ¼o½ v:.kkpy izns’k

¼v½ 1&j] 2&;] 3&o] 4&y


¼c½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
¼d½ 1&o] 2&j] 3&y] 4&;
¼M½ 1&o] 2&j] 3&;] 4&y

57- [kkyhy udk’kkr iwoZ fgeky; izns’kkrhy pkj ioZrjkaxk


1] 2] 3] 4 vadkauh nk[kfoysY;k vkgsr- ;k ioZrjkaxkapk
if’pesdMwu iwosZdMs dks.krk dze cjkscj vkgs \
¼v½ cjkyh] t;afr;k] [kk’kh] xkjks
¼c½ xkjks] [kk’kh] t;afr;k] cjkyh
¼d½ t;afr;k] [kk’kh] xkjks] cjkyh
¼M½ [kk’kh] xkjks] cjkyh] t;afr;k

58- [kkyhyiSdh dks.krh VsdMh iwoZ vkf.k if’pe ?kkVkl


tksMrs \
¼v½ fcfyfxjh
¼c½ fuyfxjh
¼d½ fuefxjh
¼M½ uYykekyk

59- iq<hy f’k[kjs maphP;k mrjR;k dzekus ykok-


¼1½ uank nsoh
¼2½ dkaputaxk
¼3½ xaxks=h
¼4½ cnzhukFk
¼5½ uaxk ioZr
¼v½ 2] 1] 5] 3] 4
¼c½ 2] 5] 1] 3] 4
¼d½ 2] 5] 1] 4] 3
¼M½ 1] 2] 5] 4] 3

60- [kkyhyiSdh dks.kR;k ioZrjkaxk txkrhy ,d izeq[k


tSofofo/krsps laosnu’khy {ks= vkgs \
¼v½ if’pe ?kkV
¼c½ iqoZ ?kkV
¼d½ fgeky;
¼M½ vjoyh

61- if’pe eSnkukP;k nf{k.k Hkkxkrhy ‘kq”d okGoaVh


izns’kkr izkeq[;kus ----- vk<Grkr-
¼v½ jkat.k [kGxs
¼c½ [kkÚ;k ik.;kph ljksojs
¼d½ xksM~;k ik.;kph ljksoj
¼M½ uSlfxZd xqgk

62- NksVk ukxiwj iBkj o f’kYkkWax iBkj ;kaP;k


njE;kupk izns’k [kkyhyiSdh dks.kR;k izdkjpk vkgs \
¼v½ [kpnjhpk
¼c½ xaxsP;k [kuu dk;kZeqGs r;kj >kysyk
¼d½ v/kksHkza’khr izns’kkpk
¼M½ xaxsP;k xkGkP;k lap;ukrwu v/kksodzhr >kysyk
63- ^;kjnkax* gs Hkw:i dks.kR;k izns’kkr vk<Grs \
¼v½ egklkxjh;
¼c½ okGoaVh
¼d½ vknzZizns’k
¼M½ fgekPNkfnr

64- dk;eLo:ih o gaxkeh fgekPNkfnr izns’kkP;k njE;kupk


izns’k dks.kR;k ukokus vksG[krkr \
¼v½ fge{ks=s
¼c½ fgeVksih
¼d½ fgeunh
¼M½ ojhyiSdh ukgh-

65- iq<hy fo/kkukapk fopkj djk-


¼1½ ukFkw&yk f[kaM lryt njh n’kZfors-
¼2½ fe>ks o j[kkbu VsdM~;k iwoZ&if’pe vkgsr-
¼3½ ygku okGoaV tSlyesj o tks/kiwj e/khy yquhiklwu
ok;O; fn’ksl iljys vkgs-
¼4½ dkMZee Mksaxj iwoZ ?kkVkpkp iq<hy Hkkx vkgs-
¼5½ iwoZ o if’pe ?kkVkaph maph toGikl lkj[kh vkgs-
¼6½ iwosZdMhy leqnziV~Vh if’pesis{kk v:an vkgs-
ojhyiSdh dks.krh fo/kkus cjkscj vkgsr \
¼v½ QDr 1
¼c½ 2 o 4
¼d½ QDr 3
¼M½ 5 o 6

66- egkjk”Vªkps izkd`frd foHkkx vksG[k.;klkBh


izkeq[;kus maph] mBko vkf.k ---- gs ?kVd okijys tkrkr-
¼v½ itZU;
¼c½ rkieku
¼d½ e`nk
¼M½ mrkjkph fn’kk

67- [kkyhyiSdh dks.krs Hkw:I fgeunhfufeZr Hkwn`’;kpk


Hkkx ukgh \
¼v½ fgeks< dVd
¼c½ fgeks<fxjh
¼d½ es”kf’kyk
¼M½ ojhy ,dgh ukgh-

68- mRrj Hkkjrh; f=dks.kP;k f’kjksfcanwoj T;k ikp


vkf’k;k;h ns’kkaP;k lhek ,df=r vkY;k vkgsr R;kaph ukos
%
¼v½ Hkkjr] phu] rkftdhLrku] vQxkf.kLrku o ikfdLrku
¼c½ Hkkjr] usikG] Hkwrku] phu o rkftfdLrku
¼d½ Hkkjr] phu] vQxkf.kLrku] Hkwrku o usrkG
¼M½ Hkkjr] phu] Hkwrku] vQxkf.kLrku] Hkwrku o
usikG

69- fgeky;kl nf{k.ksdMs odzkdkj izkIr >kyk vkgs] dkj.k


---- ¼v½ Hkkjrh; }hidYi mRrjsdMs ljdr vlrkuk nksUgh
cktqauh ¼if’pe o iwoZ½ rs tkLrhr tkLr mRrjsdMs <dysys
xsys-
¼c½ Hkkjrh; }hidYi mRrjsdMs ljdr vlrkuk e/;Hkkxh rs
tkLrhr tkLr mRrjsdMs <dysys xsys-
¼d½ ;qjsf’k;k nf{k.ksdMs ljdr vlrkuk fgeky;kps nksUgh
¼if’pe o iwoZ½ Hkkx ¼cktw½ tkLrhr tkLr nf{k.ksdMs
<dysys xsys-
¼M½ VsfFkl leqnzkpk odzkdkj ¼oG.k½ nf{k.ksdMs
gksrk-

70- iq<s fgeky;krhy pkj f[kaMh uewn vkgsr- R;krhy


pqdhps fo/kkus fuoMk-
¼v½ ckjk ykpk fgekpy izns’k ysg’kh tksMrs-
¼c½ cqf>Zy f[kaM Jhuxj xaxk [kksÚ;kyk tksMrs-
¼d½ pkax&yk dkjkdksje yMk[k’kh tksMrs-
¼M½ fnQw f[kaM v:.kkpy izns’k eaMkys’kh tksMrs-

71- f}ifxjh dk; vkgs \


¼v½ okGoaVh izns’kkr okÚ;kP;k [kuu dk;kZeqGs r;kj
>kysyk Hkwvkdkj-
¼c½ unhP;k [kuu dk;kZeqGs r;kj >kysYkk Hkwvkdkj-
¼d½ okGoaVh izns’kkr okÚ;kP;k Hkkx dk;kZeqGs r;kj
>kysyk Hkwvkdkj-
¼M½ fgeunhP;k Hkj.k dk;kZeqGs r;kj >kysYkk
Hkwvkdkj-

72- fgeky;ke/;s nf{k.ksdMwu mRrjsdMs vk<G.kkÚ;k


f[kaMhpk ;ksX; dze ykok-
¼v½ fy[kkikuh] cqf>Zy] cfugky] ihjikatky
¼c½ cfugky] ihjikatky] cqf>Zy] fy[kkikuh
¼d½ ihjikatky] cfugky] cqf>Zy] fy[kkikuh
¼M½ cqf>Zy] fy[kkikuh] ihjikatky] cfugky

73-
ioZr izdkj
¼1½ CYkWd QkWjsLV ¼;½ vof’k”V ioZr
¼2½ vWiykf’k;u ¼j½ BksdG~;kpk ioZr
¼3½ jktegky ¼y½ Tokykeq[kh ioZr
¼4½ iksik ioZr ¼o½ ?kMhpk ioZr

¼v½ 1&o] 2&j] 3&y] 4&;


¼c½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
¼d½ 1&j] 2&o] 3&;] 4&y
¼M½ 1&;] 2&y] 3&j] 4&o

74- mRrjsdMwu nf{k.ksdMs iwoZ ?kkVhrhy [kkyhyiSdh


dks.krk ioZrf’k[kjkapk dze cjkscj vkgs \
¼v½ vuSeqMh] ikydksaMk] uYykekyk] fuyfxjh
¼c½ ikydksaMk] vuSeqMh] fuefxjh] uYykekyk
¼d½ fuyfxjh] uYykekyk] ikydksaMk] vuSeqMh
¼M½ uYykekyk] feyfxjh] vuSeqMh] ikydkasMk

75- iq<hy Hkw&vkdkjkapk uhV fopkj djk-


¼v½ ik.kiks;k
¼c½ gEeknk
¼d½ HkwN= [kMd
¼M½ ;kjnkax
ojhyiSh dks.krs Hkw&vkdkj okÚ;kP;k {kj.k dk;kZeqGs
r;kj >kysys vkgsr \
¼v½ 1] 3] 4
¼c½ 1] 2
¼d½ 1] 2] 3] 4
¼M½ 1] 4

76- dSewjP;k VsdM~;k [kkyhyiSdh dks.kR;k ioZrjkaxkar


vkgsr\
¼v½ foa/; jkaxk
¼c½ lkriqMk jkaxk
¼d½ dkjkdksje jkaxk
¼M½ dksYyh jkaxk

77- [kkyhy fo/kkukapk fopkj djk-


¼1½ ?kMhP;k ioZrkaph fofo/k izdkjP;k [kMdkaph lajpuk
vlrs vkf.k [kksy nÚ;k o map ‘kadw vkdkjkph f’k[kjs
vlrkr-
¼2½ ?kMhP;k ioZrkaph fufeZrh VsUlkbZy QkslsZleqGs
gksrs-
ojhyiSdh dks.krs fo/kku@fo/kkus cjkscj vkgs@vkgs \
¼v½ QDr 1
¼c½ QDr 2
¼d½ 1 vkf.k 2 nksUgh
¼M½ 1 o 2 nksUghgh ukghr-

78- tksM~;k ykok-


LraHk ^v* LraHk ^c*
¼1½ iatkc fgeky; ¼;½ dkGh vkf.k frLrk unhe/khy fgeky;
¼2½ vklke fgeky; ¼j½ fla/kw vkf.k lryt unhe/khy fgeky;
¼3½ usikG fgeky; ¼y½ lryt vkf.k dkGh unhe/khy fgeky;
¼4½ dqekmWa ¼o½ fngkax o frLrk unhe/khy fgeky;
fgeky;

¼v½ 1&o] 2&j] 3&y] 4&;


¼c½ 1&j] 2&;] 3&;] 4&y
¼d½ 1&;] 2&y] 3&o] 4&j
¼M½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;

79- xq:f’k{kj [kkyhyiSdh dks.kR;k ioZrjkaxsps loksZPp


f’k[kj vkgs \
¼v½ NksVk ukxiwj
¼c½ vjoyh
¼d½ foa/;
¼M½ ekGok

80- iwoZ fgeky; izns’kkr Tokjh o cktjh lkj[kh fids


vHkkokusp vk<Grkr% dkj.k %
¼v½ gk foHkkx vfriwosZdMhy l[kj izns’k vkgs-
¼c½ gk foHkkx tkLr mBko vkf.k vf/kd itZU;eku vlysyk
izns’k vkgs-
¼d½ gk foHkkx mcnkj gokekukpk vkgs-
¼M½ gk foHkkx vfrnkV taxykauh O;kiysyk vkgs-

81- n[[ku iBkjkP;k mRrj o iwoZ lhekorhZ MksaxjkG


Hkkxkr ---- tekrhps yksd jkgrkr-
¼v½ xkjks o [kk’kh
¼c½ okjyh o Bkdj
¼d½ dkrdjh o gGok
¼M½ fHkYy o xksaM
82- jk;js’oj f’k[kjkph maph ---- ehVj vkgs-
¼v½ 1173
¼c½ 1273
¼d½ 1373
¼M½ 1473

83- e/; o nf{k.k lg~;knzh ;kaP;k njE;ku ---- f[kaM vkgs-


¼v½ FkG?kkV
¼c½ QksaMk?kkV
¼d½ iky?kkV
¼M½ dqaHkkyhZ?kkV

84- [kkyhy fo/kkus igk-


¼1½ uanknsoh f’k[kjkph maph 7817 eh- vkgs-
¼2½ fgeky;krhy >ksthyk f[kaMhrqu Jhuxj rs ysg ekxZ
tkrks-
¼3½ cnzhukFk f’k[kjkph maph xaxks=h f’k[kjkis{kk deh
vkgs-
¼v½ QDr fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 3 cjkscj vkgs-
¼d½ fo/kkus 1 vkf.k 2 cjkscj vkgsr-
¼M½ fo/kkus 1] 2 vkf.k 3 cjkscj vkgsr-

85- iq<s ueqn dsysY;k HkwLrjkP;k fufeZrhpk


dkyekukuqlkj ;ksX; dze [kkyhyiSdh dks.kR;k i;kZ;kr
fnyk vkgs] rs lkaxk-
¼1½ dMIi iz.kkyh
¼2½ MsDdu VªWi
¼3½ xksaMokuk iz.kkyh
¼4½ foa/; iz.kkyh
¼v½ 3] 1] 4] o 2
¼c½ 1] 2] 4 o 3
¼d½ 1] 4] 3 o 2
¼M½ 3] 1] 2 o 4
86 [kkyhy fo/kkus vH;klk o dks.krs@rh fo/kku@us cjkscj
vkgs@r rs lkaxk-
¼1½ HkkjrkP;k mRrjsdMhy likVhpk izns’k gk
fgeky;krhy mPp Hkwi`”B ygjhiq<hy ^QksjMhi* eqGs
r;kj >kyk vkgs-
¼2½ lj ,l- cqjkbZ ;kauh Hkkjrkrhy likVhP;k izns’kkP;k
miiRrhph ^QksjMhi* ladYiuk izFke ekaMyh-
¼v½ QDr fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼d½ nksUgh fo/kkus cjkscj vkgsr-
¼M½ nksUgh fo/kkus pqd vkgsr-

87- [kkyhy fo/kkukuarj fopkj djk o [email protected]


fo/kkus cjkscj vkgsr] rs lkaxk-
¼1½ xqtjkr likVhph fufeZrh lekarj u|kaP;k xkGkP;k
fu{ksi.kkeqGs >kyh vkgs-
¼2½ xqtjkr likVhr xksaMokuk o dzsVWf’kvl ;qxkrhy
[kMd vkgsr-
¼v½ QDr fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼d½ nksUgh fo/kku cjkscj vkgs-
¼M½ nksUgh fo/kku pqdhph vkgs-

88- iq<s Tokykeq[kh fufeZrh o Hkwi`”B jpuk vls nksu


dkWyEl fnys vkgsr % R;krhy ?kVdkaP;k ;ksX; tksM~;k
dks.kR;k i;kZa;kr fnY;k vkgsr \
Tokykeq[kh fufeZrh Hkwi`”B jpuk
¼1½ dzsVWf’kvl ¼;½ fctkiwj o XokYgsj
ekfyd
¼2½ dMIik ¼j½ pWafivu ekfydk
¼3½ /kkjokM ¼y½ MsDdj VªWai
¼4½ foa/; ¼o½ ekykuh ekfydk

¼v½ 1&y] 2&;] 3&o] 4&j


¼c½ 1&y] 2&;] 3&j] 4&o
¼d½ 1&j] 2&y] 3&;] 4&o
¼M½ 1&j] 2&y] 3&o] 4&;

89- dkWafyEikWaxwu frcsVe/khy Ygklkyk tkrkuk ----


gh f[kaM vksykaMkoh ykxrs-
¼v½ >ksth&yk
¼c½ ukFkw&yk
¼d½ tsysi~&yk
¼M½ Fkkax&yk

90- ^ukFkw&yk* f[kaM [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kr


vkgs \
¼v½ flDdhe
¼c½ mRrj izns’k
¼d½ fgekpy izns’k
¼M½ tEew vkf.k dk’ehj
91- ^>ksth&yk* f[kaM [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kr
vkgs \
¼v½ flDdhe
¼c½ mRrj izns’k
¼d½ fgekpy izns’k
¼M½ tEew vkf.k dk’ehj
92- ^ipe<h* o ^fp[kynjk* gh FkaM gosph fBdk.ks ---- ;k
ioZrkoj vkgsr-
¼v½ lgkz
¼c½ vjoyh
¼d½ lkriqMk
¼M½ foa/;

93- Hkwdaikps fBdk.k vkf.k o”kZ ;kaP;k tksM~;k


ykok- ;ksX; i;kZr fuoMk-
Hkwdai o"kZ
¼1½ dkaxzk ¼;½ 1897
¼2½ dks;uk ¼j½ 1905
¼3½ ykrwj ¼y½ 1967
¼4½ f’kYkkWax ¼o½ 1996

¼v½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;


¼c½ 1&j] 2&y] 3&o] 4&;
¼d½ 1&o] 2&y] 3&;] 4&j
¼M½ 1&o] 2&;] 3&y] 4&j
94- iq<hy fo/kkus vH;klk o fnysY;k i;kZ;kaiSdh ;ksX;
i;kZa; fuoMk-
¼1½ fgeky; vxz Hkza’k ¼fgeky; QzaV QkWYV½
HkkjrkP;k mRrjsph eSnkus f’kokfydiklqu vyx djrks-
¼2½ eq[; lhek Hkza’k ¼esu ckmaMjh QkWYV½ yslj
fgeky;kyk f’kokfydiklwu vyx djrks-
¼3½ eq[; dszanzh; iz.kksn ¼esu lsUVªy FkzLV½ yslj
fgeky;kl xzsVj fgeky;kiklwu vyx djrks-
¼4½ c`gr lhek Hkza’k ¼xzsV ckmaMjh QkWYV½ vjoyh
ioZrkiklwu foa/; ioZrkl vyx djrks-
¼v½ fo/kkus 1] 2] o 3 cjkscj vkgsr-
¼c½ fo/kkus 1] 3 o 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ fo/kkus 2] 3] o 4 cjkscj vkgsr-
¼M½ fo/kkus 1] 2] 3] o 4 cjkscj vkgsr-

You might also like