1.

Poznawcza teoria Georga Kelly'ego i Lewina (9) - Martyna

Literatura do wyboru:
Teorie Kelly’ego i Lewina:
● Pervin, L., A., John, O., P., (2002), Osobowość teoria i badania, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, r. 11, 12, 13 i 14, s. 467-526.
● Hall, C., S., Lindzey, G., Campbell, J., B., (2006), Teorie osobowości, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe
PWN, r. 14, s. 572-605 🡪 r. 10 s. 391-423
● Oleś, P., K., (2009), Wprowadzenie do psychologii osobowości, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe
SCHOLAR, r. 8.2.-8.3 i 9.1, s. 187—240
Zagadnienia
● Poznawcza teoria Georga Kelly'ego i Kurta Lewina (Czym jest osobowość?; Czym są konstrukty i
system konstruktów?; Rozwój osobowości; Lęk, strach i zagrożenie; Zastosowanie teorii; Utworzenie
własnego scenariusza)

Kurt Lewin
Struktura osobowości
1. Przestrzeń życiowa

Obszar między obwodami figur przedstawia środowisko psychologiczne (E). Cały obszar wewnątrz
elipsy, z kołem włącznie to przestrzeń życiowa (L). Obszar na zewnątrz elipsy reprezentuje
niepsychologiczne aspekty świata, np. fakty społeczne.
Przestrzeń życiowa jest całą rzeczywistością psychologiczną. Zawiera ogół możliwych faktów
zdolnych determinować zachowanie jednostki. Obejmuje wszystko, co trzeba wiedzieć, aby
zrozumieć konkretne zachowanie. Przestrzeń życiowa i przestrzeń poza nią są zróżnicowanymi i
odrębnymi obszarami większej całości. Fakty niepsychologiczne mają wpływ na fakty psychologiczne.
Fakty zachodzące w środowisku psychologicznym mogą także wywoływać zmiany w świecie
fizycznym. Istnieje dwukierunkowa komunikacja między tymi dwiema dziedzinami 🡪 granica między
przestrzenią życiową a światem zewnętrznym jest przenikalna. Nigdy nie można mieć pewności czy
jakiś fakt z warstwy zewnętrznej nie przeniknie przez granicę przestrzeni życiowej i nie wywróci
wszystkiego do góry nogami w środowisku psychologicznym (np. przypadkowe spotkanie, wypadek
samochodowy).
2. Zróżnicowanie
 Struktura osoby dzieli się na odrębne, komunikujące się ze sobą części. Obszar
wewnętrzno-osobisty otoczony jest przez obszar percepcyjno-mototryczny, wskutek czego nie ma
bezpośredniego kontaktu z granicą oddzielającą osobę od środowiska. Obszar wewnętrzno-osobisty
dzieli się na komórki obwodowe i centralne.
3. Powiązania między regionami
Przestrzeń życiową reprezentuje teraz zróżnicowana osoba otoczona przez zróżnicowane
środowisko. Granice są jednak przenikalne, dzięki czemu przestrzeń życiowa jest siecią powiązanych
ze sobą systemów. A zatem środowisko może zmieniać osobę i na odwrót. Dwa regiony są
połączone, gdy fakty jednego regionu są dostępne faktom innego regionu.
4. Liczba regionów
Liczba regionów jest wyznaczona przez liczbę odrębnych faktów psychologicznych istniejących w
danym momencie. Gdy są tylko dwa fakty, osoba i środowisko, to istnieją tylko dwa regiony w
przestrzeni życiowej. Regiony dzielą się na podregiony, np. fakt zabawy dzieli się na fakt gry w szachy,
fakt gry w piłkę.
5. Osoba w środowisku
Fizycznie dana osoba może znajdować się w klasie szkolnej, a psychologicznie od nowa rozgrywać
mecz piłki nożnej na boisku. Gdy dziewczyna wyśle do chłopca karteczkę, może on wyjść z regionu
piłki nożnej i wejść do regionu dziewczyny. Jest to przemieszczenie. Mogą być przemieszczenia
społeczne, jak wstąpienie do klubu, przemieszczenia zawodowe, takie jak awans na wyższe
stanowisko, przemieszczenia intelektualne, takie jak rozwiązanie jakiegoś problemu oraz wiele innych
typów przemiszczeń.

Dynamika osobowości
1) Energia
Osoba jest złożonym systemem energetycznym. Energia psychiczna wykonuje pracę psychiczną.
Energia psychiczna wyzwala się wtedy, gdy system psychiczny (osoba) stara się powrócić do
równowagi po znalezieniu się w stanie nierównowagi.
2) Napięcie
Napięcie to stan regionu wewnętrzno-osobistego. Napięcie można wyrównać poprzez procesy, czyli
np. myślenie, przypominanie, odczuwanie. Proces trwa dopóty, dopóki nie zostanie znalezione
zadowalające rozwiązanie.
3) Potrzeba
 Wzrost napięcia, czyli wyzwolenie energii w regionie wewnętrzno-osobistym jest spowodowane
wzbudzeniem potrzeby. Potrzeba może być stanem fizjologicznym, takim jak głód, pragnienie lub
seks; może być pragnieniem czegoś, np. posady lub partnera seksualnego; może być zamiarem
zrobienia czegoś, np. ukończenia zadania.
4) Wartościowość
Są dwa rodzaje wartościowości: dodatnia i ujemna. Regionem o wartościowości dodatniej jest
region, który zawiera obiekt stanowiący cel; obiekt ten zredukuje napięcie, gdy dana osoba wejdzie
do tego regionu. Np. region zawierający pokarm będzie miał dodatnią wartościowość dla osoby,
która jest głodna. Regionem o wartościowości ujemnej jest region, który zwiększa napięcie. Dla
osoby obawiającej się psów każdy region, który zawiera psa, będzie miał wartościowość ujemną.
Wartościowości dodatnie przyciągają, a ujemne odpychają.
5) Siła, czyli wektor
Jeśli na osobę działa tylko jeden wektor (siła), to nastąpi przemieszczenie lub tendencja do
przesunięcia się w kierunku zgodnym z kierunkiem wektora. Jeśli dwa (lub więcej) wektory
popychają daną osobę w różnych kierunkach, to wynikające stąd przemieszczenie będzie zgodne z
wypadkową tych sił. Regionem mającym wartościowość dodatnią jest taki region, ku któremu
skierowane są siły działające na daną osobę. W wypadku regionu o wartościowości ujemnej wektory
są zwrócone przeciwnie.

Rozwój osobowości
Rozwój jest procesem ciągłym, w którym trudno jest wyróżnić odrębne stadia. Posługiwanie się skalą wieku
nie wystarczy, aby zrozumieć rozwój psychiczny,

George Kelly
Konstrukty osobiste
Teoria Kelly’ego opiera się na zrozumieniu sposobu, w jaki ludzie interpretują swój świat. Konstrukt to
sposób, w jaki pewne rzeczy interpretujemy jako takie same, a jednak odmienne od innych. Konstrukty
deifikuje się przez wskazanie pewnego rozróżnienia, pod względem którego dwa obiekty są do siebie
podobne i odmienne od trzeciego obiektu.
● zakres użyteczności - każdy konstrukt ma ograniczony zakres zastosowania
(inteligentny-nieinteligentny jest przydatny w stosunku do ludzi, a nie drzew)
● Centrum użyteczności konstruktu dotyczy kategorii obiektów, do których on się najbardziej odnosi
(w przykładzie inteligentny-nieinteligentny będą to ludzie)
● Konstrukty różnią się przepuszczalnością – jak łatwo można je rozciągnąć na nowe obiekty bądź
zdarzenia
● Konstrukt wykluczający – nic innego, co dotyczy obiektu, nie liczy się. Np. w czasie wojny żołnierz
musi zdecydować kto jest przyjacielem a kto wrogiem
● Konstrukt konstelacyjny – uruchamia inne konstrukty bez dodatkowej informacji
● Konstrukt zdaniowy – nie pociąga za sobą innych sądów
● Konstrukt rdzeniowy - ma zasadnicze znaczenie dla poczucia kim się jest
● Konstrukt marginalny – mniej istotne, podane na zmiany
Lęk, strach i zagrożenie (dynamika)
● Lęk – rozpoznanie faktu, że zdarzenia, w obliczu których się staje, znajdują się poza zakresem
stosowalności systemu konstruktów. Pojawia się wtedy, gdy osobie brakuje konstruktów, gdy
zdarzenia wymykają się spod strukturalnej kontroli, gdy utknęła ona we własnych konstruktach.
Ludzie zabezpieczają się przed lękiem: mogą zwiększać zakres stosowalności konstruktów tak, aby
można było używać ich do większej liczby bardziej zróżnicowanych zdarzeń, albo ograniczać
konstrukty i koncentrować się na niewielkich szczegółach. Np. jeśli dana osoba dysponuje
konstruktem opiekuńczy-egoistyczny, uważa się za osobę opiekuńczą, a następnie zauważa, że
zachowuje się w sposób egoistyczny. Może ona zwiększyć zakres stosowalności konstruktu osoby
opiekuńczej tak, aby obejmował on zachowania egoistyczne, albo zmniejszyć jego zakres tak, by
obejmował on ludzi w jej życiu znaczących, zamiast ludzi w ogóle (zbiór ludzi i zdarzeń, do których
konstrukt będzie się stosował, ulegnie ograniczeniu)
● Strach – pojawia się wtedy, gdy w skład systemu konstruktów wchodzi nowy konstrukt
● Zagrożenie – świadomość zbliżającej się, całościowej zmiany struktury rdzennej. Człowiek czuje się
zagrożony wtedy, gdy nadchodzi moment zasadniczej reorganizacji jego systemu konstruktów. Gdy
reorganizacja ta jest postrzegana jako nieodległa w czasie i związana z drastycznymi zmianami
konstruktów rdzennych, zagrożenie odczuwane jest jako śmiertelne. Śmierć nie stanowi dla
człowieka zagrożenia wtedy, gdy nie wydaje się mu bliska ani gdy nie jest przez niego konstruowana
jako posiadająca zasadnicze znaczenie w jego życiu. Podejmując jakąkolwiek nową aktywność,
ludzie narażają się na niezdolność rozumienia świata i odczucie zagrożenia. Czują się zagrożeni
wtedy, gdy uświadamiają sobie, że pod wpływem tego, co zaobserwowali, ich systemy konstruktów
ulegną drastycznym zmianom. Reakcją na zagrożenie może być wycofanie się z ryzykownego
działania – chroniąca przed paniką regresja do dawnych konstruktów.

Zastosowanie teorii Kelly’ego

Zastosowanie kliniczne
Psychopatologia
W zaproponowanym przez Kelly’ego ujęciu psychopatologii zasadniczą rolę odgrywają próby uniknięcia lęku,
czyli doświadczenia, że osobowy system konstruktów nie przystaje do obserwowanych zdarzeń, oraz
zagrożenia, czyli świadomości zbliżającej się, całościowej zmiany systemu konstruktów. Abu uchronić się
przed lękiem i zagrożeniem, człowiek stosuje określone środki zapobiegawcze. Takie ujęcie jest bliskie
poglądom Freuda na temat lęku i obrony przed nim. Ponadto Kelly twierdził, że w obliczu lęku ludzie mogą
działać w sposób doprowadzający do tego, iż konstrukty staną się niedostępne werbalizacji.
Kelly definiuje zaburzenia w kategoriach funkcjonowania systemu konstruktów. Przykłady nieprawidłowego
stosowania konstruktów wiążą się z:
● Sposobami stosowania konstruktów do nowych zdarzeń:
o Konstrukt nadmiernie przepuszczalny przyjmuje prawie wszystkie nowe treści. Może to
doprowadzić do stosowania jedynie kilku bardzo obszernych konstruktów i nierozpoznawania
ważnych różnic między ludźmi i zdarzeniami. Zbyt wiele rzeczy jest traktowanych jednakowo,
tak jak w przypadku posługiwania się stereotypami.
 o Konstrukt nadmiernie nieprzepuszczalny nie przyjmuje żadnych nowych elementów. Może
to doprowadzić do klasyfikowania każdego doświadczenia do odrębnej kategorii, tak jakby
wszystko miało znaczenie różnicujące, oraz do odrzucania zdarzeń, których nie da się
zaszufladkować. Taki wzorzec reakcji spotyka się u osób określanych jako bardzo
kompulsywne.
● Sposobami wykorzystywania konstruktów do dokonywania przewidywań:
o Nadmierne usztywnienie – dokonywanie przewidywań takiego samego rodzaju niezależnie
od okoliczności. Można obserwować u osoby kompulsywnej, niezmiennie spodziewającej
się, że życie będzie zawsze takie samo, niezależnie od okoliczności
o Nadmierne rozluźnienie – dokonywanie niezwykle zróżnicowanych przewidywań, używając
jednego konstruktu. Można dostrzec u osoby chaotycznej, której system konstruktów jest tak
chaotyczny, że nie może być wykorzystywany do komunikowania się z innymi
● Sposoby zorganizowania całości systemu konstruktów
o Zawężenie – ograniczenie systemu konstruktów, mającym na celu zredukowanie
niezgodności. Zakres stosowalności i obszar, do którego system konstruktów stosuje się
najlepiej, stają się stosunkowo małe. Zawężenie można dostrzec u ludzi w stanie depresji,
ograniczających zakres swoich zainteresowań, zwracających uwagę na coraz mniej zjawisk
o Rozszerzenie – osoba dąży do zwiększenia zakresu systemu konstruktów i do jego
zreorganizowania na wyższym poziomie ogólności. Skrajne rozszerzenie obserwuje się u
osób maniakalnych, które przeskakują z tematu na temat i dokonują rozległych i pochopnych
uogólnień, opierając się na nielicznych danych. Jak gdyby wszystko mogło wejść w skład ich
systemów konstruktów.
Zmiana
Jeżeli choroba jest przejawem wytrwałego stosowania pewnych konstruktów, pomimo nieustannego
pojawiania się danych podważających ich trafność, to psychoterapia jest procesem polegającym na
pomaganiu klientom w udoskonaleniu przewidywań. Pewne konstrukty trzeba usunąć, a pewne nowe dodać.
Niektóre wymagają rozluźnienia, a inne usztywnienia. Pewne konstrukty trzeba uczynić bardziej, a inne mniej
przepuszczalnymi.
Terapia ustalonej roli
W terapii ustalonej roli zakłada się, że z psychologicznego punktu widzenia ludzie są tym, czym wydają się
być, są tacy, jak się zachowują. Zachęca się w niej klientów do prezentowania siebie na nowe sposoby,
zachowywania się na nowe sposoby, konstruowania siebie na nowe sposoby i, tym samym, do stania się
nowymi ludźmi. Celem jest przywrócenie im ducha eksploracji oraz doprowadzenie do tego, że
konstruowanie życia będzie dla nich procesem twórczym.
W terapii ustalonej roli klienci otrzymują scenariusz nowej, innej niż ich własna, osobowości, a następnie
proszeni są o jej odegranie. Scenariusz pisany jest dla każdego klienta z myślą o ukształtowaniu nowej
osobowości. Wiele spośród przedstawionych w nim cech silnie kontrastuje z obecnym funkcjonowaniem
danej osoby. Z teorii konstruktów osobistych wynika, że ludzie mogą z większą łatwością angażować się w
odgrywanie tego, co uważają za przeciwieństwo swojego zwykłego sposobu zachowania, niż zachowywać się
tylko trochę inaczej niż zazwyczaj. Scenariusz ma w zamyśle uruchomienie procesów, które wpłyną na całość
systemu konstruktów. Terapia ustalonej roli proponuje klientowi nową rolę, nową osobowość, która daje mu
możliwość sprawdzenia nowych hipotez. Oferuje mu warunki umożliwiające wypróbowanie nowych
sposobów konstruowania zdarzeń w bezpiecznej sytuacji fantazjowania i udawania.
Procedura terapii ustalonej roli:
1) Przygotowanie scenariusza i przedstawienie go klientowi
2) Klient decyduje, czy prezentowana w scenariuszu osoba wydaje mu się kimś, kogo chciałby znać,
oraz czy w jej towarzystwie czułby się dobrze
3) Proponuje się klientowi, aby zachowywał się tak, jak gdyby był osobą przedstawioną w scenariuszu
4) Poleca się klientowi, aby na okres ok. 2 tygodni zapomniał kim jest, aby był innym człowiekiem. W
tym czasie regularnie spotyka się z terapeutą.
Przykład: Studium przypadku: Ronald Barrett. Jeśli chcecie przeczytać to jest w Pervinie (str. 446-449)