Ministry of Higher Educaiton

Kabul Polytechnic University

Faculty of Construction

Water Supply and Environment Engineering Department

Training Course Organize by NCA

For MEW, MRRD and MI, Engineers

2009/11/0- 2009/10/26

Engineering Irrigation and

Structures on Irrigation Systems

Prepared by Prof. Dr M. Q.Seddeqy

2099/10/20

‫ ه ش‬Kabul 1388 ‫کابــل‬

‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫(‪ )Engineering Irrigation‬آبیاری انجینیری‬

‫‪Irrigation may be defined as the process of artificially supplying water to soil for‬‬

‫‪raising crops. It is a science of planning and designing on efficient, low cost,‬‬

‫‪.economic irrigation system tailored to fit natural conditions‬‬

‫تعریف آبیاری ‪ :‬عبارت از تطبیق نمودن مقدارمناسب آب باالی خاک به منظور تکمیل رطوبت خاک‬

‫جهت رشد مؤثر نباتات میباشد ‪.‬‬

‫آبیاری مسا ئل ذیل را در بر دارد‪:‬‬

‫تحقیقات ‪ ،‬پالنگذاری ‪ ،‬دیزاین ‪ ،‬ساختمان و بهره برداری( استفاده و مراقبت ساختمانهائیکه جهت انتقال‬

‫آب مناسب از منبع به محل استفاده کنند گان بکارمیرود )‬

‫‪ Necessity of Irrigation‬نیازمندی به آبیاری‬

‫‪Afghanistan is basically an agricultural country and its resources depend on‬‬

‫‪the agricultural output. Water is evidently the most vital element in the plant‬‬

‫‪.life. Water is normally supplied to the plants by nature through rains‬‬

‫آبیاری به عباره دیگر عبارت از اعظمی ساختن مقدار تولیدات زراعتی میباشد ‪.‬‬

‫مقدار تولیدات زراعتی مربوط به سه فکتور ذیل میباشد‪:‬‬

‫‪.1‬خاک ‪ soil‬؛‬

‫‪ .2‬تشعشعات آفتاب؛‬

‫‪.3‬آب ؛‬

‫درمورد فکتور سومی بحث مینمائیم ‪ :‬وجعلنا من الماء کل شی و حی‬

‫‪page 2‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫آب یک ثروت با ارزش خداوندی است که بدون آن زنده گی اجسام حیه نا ممکن میباشد‪ .‬آب برای رشد‬

‫نباتات یک فکتور عمده است که طور طبیعی توسط باران برای نباتات تهیه میشود ‪ .‬چون افغانستان از‬

‫جمله ممالک نیمه حاره ای بشمارمیرود ‪ ،‬دارای اقلیم خشک میباشد ‪ .‬حد اوسط بارنده گی ساالنه‬

‫درافغانستان از ‪ 300‬ملیمتر اضافه نمی باشد‪ .‬و هکذا آبهائی سطحی این کشور بطور درست اداره وتنظیم‬

‫نمی گردد‪ .‬نسبت نبودن باران کافی ویا عدم بارنده گی در اوقات نامطلوب ویاغیر منظم به آبیاری نیاز‬

‫است تا محصوالت کافی بدست بیآید‪.‬‬

‫‪ Factors necessitating irrigation‬عوامل ضرورت آبیاری‬

‫عوا ملیکه ضرورت آبیاری را بوجود مییاورد قرار ذیل اند ‪:‬‬

‫‪ Insufficient rainfall .I‬بارنده گی نا کافی‬

‫‪When the total rainfall is less than needed for the cop, artificial supply is‬‬

‫‪necessary.In such a case ,irrigation works may be construted at a place where‬‬

‫‪more water is available ,and then to convey the water to the area where there‬‬

‫‪. is deficiency of water Parwan canal is one such example‬‬

‫‪.1‬زمانیکه بارنده گی مجموعی کمتر از ضرورت نبات باشد تامین مصنوعی آب ضرورت است ‪ .‬در ین‬

‫حالت امور آبیاری درجائی مدنظر گرفته میشود که آب قابل دسترس باشد و بعدا جائیکه کمبود آب احساس‬

‫میشود مانند کانال پروان به ان ساحه توسط کانال انتقال میگردد‪ .‬مناطقیکه بارنده گی آن کمتر از ‪250‬‬

‫ملی متر باشد مانند فراه حد اوسط بارنده گی ‪ 75‬میلی متر بوده و در اکثر نقاط افغانستان بدون آبیاری‬

‫رشد نباتات ناممکن میباشد‪.‬‬

‫‪ .2‬ساحاتیکه بارنده گی آن بین ‪ 250‬و ‪ 500‬میلیمتر باشد بعضی پید اوار مانند جواری و باجره میتوانند‬

‫بدون آبیاری به شکل للم کشت شوند ‪.‬‬

‫‪page 3‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ .3‬ساحاتیکه بارنده گی آن بین ‪ 500‬الی ‪ 1000‬ملیمتر میبا شد ‪ .‬تمام پیداوار زراعتی میتوانند بدون‬

‫ابیاری رشد نمایند ‪ .‬اما نسبت عدم آب کافی حاصالت مطلوب بدست نمییاید‪.‬‬

‫‪ Non – uniform distribution of rainfall .II‬بارند ه گی نا منظم‬

‫تعداد بارند ه گی ها در یک منطقه نه تنها از یک سال به سال دیگر متفاوت است بلکه درمدت یکسال و‬

‫حتی در مدت یکماه نیز فر ق میکند ‪.‬بدین ترتیب امکانات وقوع بارنده گی های منظم و در وقفه هائی‬

‫معین کمتر میسر میباشد‪.‬چون افغانستان یک مملکت کو هستانی بوده مقدار‬

‫بارند ه گی در مناطق کو هستا نی بیشتر و در منا طق هموار و تسطیح کمتربوده که ضرورت به آبیاری‬

‫محسوس است ‪.‬‬

‫‪ Growing of cash crops. III‬کشت نباتات مخصوص‬

‫زارعین عمومآ تالش میورزند تا پیداواری را کشت نمایند که محصوال ت بیشتر بد ست اید ‪ ،‬مانند کچالو‪،‬‬

‫رومی ‪ ،‬برنج ‪ ،‬شرشم ‪ ،‬کنجد ‪ ،‬گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬ارزن ‪ ،‬تنبا کو و درختان میوه دار و غیره اما این پیداوار به‬

‫آ ب کافی ضررورت دارند وبدون آبیاری حا صال ت مناسب نا ممکن میبا شد‪.‬‬

‫‪ Increased the yield . IV‬بلند بردن سطح محصو الت زراعتی‬

‫با امکانات آبیاری میتوان مقدار الزمی آبرا به نبا ت تهیه کرد ‪ .‬با اعمار نمودن ساختمانهائی آبیاری‬

‫مقدار آب کافی در وقفه هائی مناسب تنظیم و تهیه شده میتواند که در نتیجه مقدارمحصوالت زراعتی در‬

‫فی واحد سطح زمین زراعتی افزایش مییا بد‪.‬‬

‫‪ ADVANTAGES OF IRRIGATION‬فواید آبیاری‬

‫د و نوع فواید ابیار ی وجوددارد‪ :‬مستقیم و غیر مستقیم‬

‫الف‪ .‬فواید مستقیم‬ ‫‪Direct benefit‬‬

‫فواید مستقیم عبارت اند از‪:‬‬

‫‪page 4‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ Increase in food production .1‬ازدیاد در تو لید ات غذائی‬

‫‪.2‬کشت نباتاتیکه به قیمت خوب به بازار بفروش میرسد‪Cultivation of cash crops.‬‬

‫‪ Plantation. 3‬غرس اشجار میوه دار وغیر میوه دار‬

‫تولید برق آبی‬ ‫‪Hydropower generation .4‬‬

‫‪ Navigation facilities‬مهیا کردن شرایط برای کشتی رانی‬ ‫‪.5‬‬

‫‪.6‬جلوگیری از قحطی ‪Protection from famine‬‬

‫‪ .7‬جلوگیری از خسارات سیالب ها ‪Protection of damages by floods‬‬

‫‪ .8‬بلند بردن قیمت زمین‬

‫‪ . 9‬تکس با الی عراده جات ‪ :‬تعداد زیادی پل ها باالی باالی کانال ها توسط دفاتر ابیاری اعمار‬

‫میگردد و تکس از عراده جات جهت اعمار چنین پل ها جمع آوری میگردد‪.‬‬

‫‪ watersupply‬ابرسانی ‪.‬‬ ‫‪10.‬‬

‫‪ Improvement of communication system‬انکشاف سیستم مخابراتی‬ ‫‪.11‬‬

‫‪ Fish culture and wild life .‬تربیه ماهی و زنده گی جانوران ‪..‬‬ ‫‪12.‬‬

‫‪ Indirect Benefit‬فواید غیر مستقیم‬

‫‪ Increase in revenue ..1‬بلند بردن سطح زنده گی مردم‬

‫‪ . Relief from unemployment .2‬کاریابی مردم‬

‫‪ Increase in water – table level .3‬افزایش در سطح آبهائی زیرزمینی‬

‫‪ .Shifting of population .4‬جلو گیری از تجمع نفوس در شهر ها‬

‫‪ .Reclamation of land .5‬اصالحا ت اراضی‬

‫‪page 5‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪DISADVATAGES OF- IRRGATION‬نواقص آبیاری‬

‫نواقص عمده آبیاری قرار ذیل است ‪:‬‬

‫‪ Un hygienic climate .1‬ایجاد اقلیم مرطوب و غیر صحی‬

‫‪ .Malarial multiplication condition .2‬افزایش ویا تکثیر مالریا‬

‫‪ Water logging‬جبه زارشدن منا طق‬ ‫‪.3‬‬

‫‪CONCEPT OF A MULTI – PURPOSE PROJECT‬‬

‫پروژه هائی کثیراالهداف آبیاری‬

‫وظیفه اساسی یک پروژه آبیاری که به مقدارجریان دریا وا بسته است عبارت از منحرف کردن مسیر‬

‫اب منبع(دریا و کاسه ذخیره) وانتقال آن توسط کانال عمومی می باشد‪.‬‬

‫دو نوع پروژه هائی آبیاری قرار ذیل است ‪:‬‬

‫‪Direct Irrigation schemes ,2. storage Irrigation schemes .1‬‬

‫‪ .1‬پروزه هائی آبیاری مستقیم؛ ‪.2‬پروژه هائی آبیاری ذخیره وی‬

‫پروژه هائی آبیاری قرار ذیل است‪:‬‬

‫ذخیره ‪ ،‬کنترول و استفاده از‬ ‫‪Storage, control and utilization of water irrigation .1‬‬

‫آب ابیاری‬

‫‪ Development of hydro-electric power . 2‬انکشاف بر ق آبی‬

‫‪Flood control . 3 .‬کنترول سیالب‬

‫‪Silt control in river and canals .4‬کنترول رسوبا ت در دریاو کانا ل ها‬

‫‪ Inland navigation .5‬کشتی رانی داخل مرز‬

‫‪page 6‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪River regulation and training .6‬تنظیم وکترول دریا‬

‫‪ Water supply .7 .‬آبرسانی‬

‫‪ Fish culture.8 .‬تربیه ماهی‬

‫‪Wild-life preservation.9 .‬حفاظت زنده گی جانوران‬

‫‪ Reclamation of land by salinity repulsion.10 .‬اصالحات اراضی با‬

‫رفع نمکیات از آن‬

‫‪ Recreation .11 .‬استراحتگاه ‪،‬تفریح‬

‫‪ Control of water-logging .12‬کنترول از جبه زار شدن اراضی‬

‫‪Soil conservation .13‬حفاظت خاک‬

‫‪Marginal‬‬
‫‪ bund‬موانع‬
‫حاشیه ای‬
‫‪Diversion‬‬ ‫‪Left main‬‬
‫‪ weir‬بند‬ ‫‪ canal‬کانال‬
‫ابریزه ای‬ ‫عمومی چپ‬

‫‪Tail‬‬
‫‪Right main‬‬ ‫‪escape‬پرچاوه‬
‫‪ canal‬کانال‬ ‫انجامی‬
‫عمومی راست‬
‫‪river‬د‬
‫‪drain‬‬ ‫ریا‬
‫زابر‬
‫‪ Tributary‬کانال‬
‫پرچاوه ای‬
‫‪Tail cluster‬‬
‫شاخه انجامی‬

‫شکل اول ‪ Direct irrigation scheme‬شیمای آبیاری مستقیم‬

‫‪page 7‬‬
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫در شیمای ابیاری مستقیم آب توسط کا نال عمومی مستقیمآ از بند ابگردان گرفته شده و به شکل جریان‬

.‫خودی به ساحه زراعتی انتقا ل داده میشود‬

‫د ر شیما ی ابیار ی ذخیره وی اب از کا سه ذخیره گرفته شده و بعد آ توسط کا نا ل عمومی به ساحا ت‬

. ‫مورد نظر رسانیده میشود‬

‫شیمای آبیاری ذخیره وی‬

‫شکل دوم‬
River

‫بند ذخیره‬
Rigth Main Canal

Left main canal

River

‫شیمای ابیاری از بند ذخیره‬

Canal: Classification

A canal is an artificial channel, generally trapezoidal in shape, constructed on the ground

to carry water to the fields either from the river or from a tank or reservoir. Canals can be
:classified in the following ways
Classification based on the nature of source of supply
Permanent canal )1(
Inundation canal )2(
A canal is said to be permanent when it is fed by a permanent source of supply. The canal is
a well made up regular graded channel. It has also permanent masonry works for regulation
.and distribution of supplies. A permanent canal is also sometimes known as perennial river
Inundation canals usually draw their supplies from rivers when ever there is a high stage
in the river. They are not provided with any headworks for diversion of river water to the
canal. They are, however, provided with a canal head regulator. The head of the canal has to
.be changed sometimes to suit the changing pattern of river course
Classification based on financial out put )b(
Productive canal)1(
page 8
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

Protective canal )2(

Productive canals are those which yield net revenue to the nation after full development of
irrigation in the area. Protective canal is a sort of relief work constructed with the idea of
.protecting a particular area from famine
Classification based on the function of the canal
Irrigation canal )1(
Carrier canal )2(
Feeder canal )3(
Navigation canal )4(
Power canal )5(
Classification based on the discharge and its relative importance in a given
network of canals
Main canal )1(
Branch canal ( over 5 cumecs) )2(
Major distributary’s (1.4 to 5 cumecs) )3(
Minor distributary’s ( less than 1.4 cumecs) )4(
Water course (ultimately feeds the water to irrigation fields.) )5(

Classification based on canal alignment

contour canal ( Parallel to the contours ) )1(

Watershed canal ( or ridge canal along a water shed and runs for most of its )2(
length on a water shed)
Side slope canal (aligned roughly at right angles to the contours ) )3(
.The characteristic features of these canals are discussed in the next article

General consideration for alignment

The alignment of the channel should be such as to ensure .1
the most economical way of distributing the water to the land )a(
as high a command as possible , and )b(
minimum number of cross drainage works )c(

The alignment of a canal on a watershed, being the most economical, is preferred. As .2

a general rule, all the watershed lying in a command should be occupied by
distributaries
The length of the main canal from the point , where it takes off from a river to a point .3
where it mounts on a watershed should be minimum
The contour alignment should be changed this way of that way in order to reduce the .4
.number of cross – drainage works to a minimum
The alignment should avoid villages , roads , cart tracks ,cremation places, places of .5
worship and other valuable properties
The alignment should pass through the balance depth of cutting. If not, it should .6
.involve minimum depth of cutting or minimum height of filling
The number of kinks and acute curves should be minimum .7
Idle length of canal should be minimum and branches etc. should be economically .8
.planned
.The alignment should not be made in a rocky, brackish or cracked stratum .9

Canal Alignment

page 9
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

Heavy cutting

nal
Ca
ur
nto
Co
100

Distrbuta
98

ry
Ri 96
dg
e
ca
Distributary

na
94
l
(
M
.C 92
)

90
Tributary

Tributary

Curves
Curves not be provided except where necessary .Introduction of a curve in a channel disturbs the
regime of a channel .the concave side is always under erosion and the convex side has a
.tendency to silt
Capacity of channel (cumecs) Minimum radius of the curve (meters)
Less than 0.3 100
to 3 0.3 150
to 15 3 300
to 30 15 600
to 85 30 900
Over 85 1500

Berm
Berm are narrow strip of land left at the ground level between the inner toe of the bank and top
edge of cutting .The width of the berm is variable but it is kept such that the bed line and bank
.line remains parallel
Discharge Berm width (m)
Up to 4.25 cumecs F.S depth 1/2+ 0.6
cumecs to 28 cumecs 4.25 1/2F.S depth+ 1.25
cumecs and above 28 1/2 F.S depth+ )F.S discharge / 28 (+ 1.25

Service road
Weather gravel road (service road) is provided, usually on service –area-side –bank of the
.canal, laterals and sub laterals
s/no location Design Service road widths in meter Inspection Remarks

page 10
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

capacity of Gravel shoulders total path

channel surfacing widths in
m(un
graveled
road)
1 Main m3 30 > 5 1+1 7 4
canal
2 M,C m3 30-10 4.5 0.75+0.75 6 4
main
laterals
3 M.C m3 10-0.3 3 0.5+0.5 4 to5 10(2.5 Provide
Laterals )m3 graveled
to3 5( 2.0 laybye on
)m3 service road
to 1(1.5 side at every
)0.3 m3 500 m. to
to 1( 1.0 facilitate
)0.3 m3 over taking
&temporary
parking
4 Laterals m3 0.3 < 2 0.5+0.5 3 1.0

Typical cross section of service road

1m
5m 1m H
S=0.02
1
H
Graveled surface
1

7m roadway
Q> 30cumec

Inspection path width in

meters (unraveled) 4 m

0.75 4.5m 0.75 H

S=0.02
1
H
Graveled surface
1
6m roadway
Q= 30-10 cumec

Inspection path width in

meters (unraveled) 4 m

page 11
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

S=0.02

0.5
3m 0.5 H
m S=0.02
1
H
Graveled surface
1
4m roadway
Q=10-0.3cumec

Inspection path width in meters

(unraveled) 2,5m (Q=10-5 m3
2m 2m (Q=5-3 m3)
..0 0.5 H
5m S=0.02 m )Q=3 -1 m3(1.5
1m (Q=
1 1-0.3 m3)
H
Graveled surface
1
3m roadway
Q< 0.3 cumec

Inspection path width in

meters (unraveled) 1m

:Canal system

A canal or a lateral can be defined as an open channel excavated and shaped to the required
cross section in natural earth or fill, with or without special treatment of the wetted surface.
:Various components of a canal system can be defined as below
Main canal – It is the principal canal off-taking from a storage or diversion work and .1
.extending up to the last lateral
.Lateral – It takes off from the lateral ,to deed Main farm Ditches .2
Sublateral – It takes off from the lateral, to feed Main farm ditches .3
Main Farm Ditch (MFD) –It receives water from Main canal ,lateral or sub lateral and in turn .4
.feeds Supplementary Farm Ditches
Supplementary Farm Ditch (SFD)-It takes off from Main Farm Ditch to convey water to .5
.individual fields

Surface drains

page 12
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

To avoid excessive and prolonged submergence of crop during incessant wet spells of high
intensity, surface drainage arrangements are provided consisting of the following drainage
:channels
.Field drains or farm drains – Channels to drain out surplus water from fields .1
Link drains or drainage canals – Channels to convey water from field drains to natural .2
.drainage channels
Main drains or project drains – Natural waterways or manmade channels draining link .3
.drains in to rivers

Command area
:Area commanded by the canal can be classified in three types as defined below
Gross command area (GCA)-It is the total geographical area over which the canal water -1
.can flow by gravity
Cultural Command Area(CCA)- It is the gross command area less the area under -2
uncultivable land lying within the gross command area, It includes all land on which
cultivation is possible . Areas under village , ponds, reserve forest, stream courses,
.marshy lands etc. are excluded , but pastures and undeveloped fallow lands are included
Service Area (Net CCA) – It is cultivable command area minus the area under -3
infrastructure roads , irrigation channels ,field drains ,link drains, etc

Deep percolation –Deep percolation loss depends on characteristics of soil and depth of
ground water table. It is desirable to carryout field tests to estimate deep percolation loss in
different types of soils such as clay , clay loam , loam ,silty clay ,etc, and in different crop
seasons, to get representative values of deep percolation loss. As a rough guide , values
.given in table 1 may be adopted for different types of soils

Type of soil Deep percolation loss in mm /day

Clay to 1.5 1
Silty clay to 2 1.5
Clay loam ,silty clay loam to2.5 2
Sandy clay loam to 3 2.5
Sandy loam to 5 3

Efficiency of the conveyance system (System efficiency)

Physical losses – due to seepage in the canal system up to field and deep percolation loss )a
.in the field
Operational losses – wastage and spills in the canal system during its operation and )b
.wasteful use of water by the cultivators

Seepage losses through channels can be measured by inflow – outflow method or by

.ponding method

Seepage loss rate

Rate of seepage loss through an unlined water conveying channel depends on several factors
:listed bellow
page 13
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

type of strata – in cut sections .1

.Degree of compaction and material used – in embankment sections .2
Depth of water in the channel .3
,Depth o ground water table .4
.Age of the canal system .5

% Field application losses 65% up to 85

% Operational losses during wet season 85% but during season it can be 90 to 95

Seepage Efficiency (table 2)

Channel ( Unlined ) Wet season Dry season

Main canal to 90 85 to90 80
Lateral up to turnout to85 75 to 80 70

Overall efficiency

It is included all efficiency ( seepage loss efficiency , operational efficiency , field

application efficiencyh over all efficiency

Efficiency on Expected range of efficiency values

account of Wet season Dry season Upland crop
a)Seepage loss
efficiency
(transmission
:efficiency)
main .1 to 0.9 0.85 to 0.9 0.8 to 0.9 0.8
canal(unlined)
lateral(unlined) .2 to 0.85 0.75 to 0.8 0.7 to 0.8 0.7
b)Operational 0.85 to 0.95 0.9 0.9
efficiency
C)Field application to 0.85 0.8 to 0.85 0.8 to 0.7 0.65
efficiency

Over all efficiency x0.75x0.85x0.8 0.85 x0.7 x0.9x0.8 0.8 x0.7x0.9x0.65 0.8
Product of all 4 To 0.9 To To 0.9x0.8x0.9x0.7
above x0.85x0.85x0.85 0.9x0.80x0.95x0.85
Range of efficiency to 55 43 to 58 40 to 45 33
(in percent)

Layout of canal system

Following data is required to b collected by field survey ,so as to facilitate planning ,

:designing and layout of a canal system
topographic map Scale 1:4000 .Contour interval should be 0.25 m for the flat areas 0.5 )a
.m for moderately steep land slopes and 1 m for very steep land slopes
page 14
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

Strip contour plan and profile along canal alignment )b

Strip contour plan and profile of natural ground along canal alignment, drawn to a scale
of horizontal 1:1000 and vertical 1:100. Strip survey should cover a width of 200 metres on each
side, taking spot levels at every 20 m, along centerline and cross sections at every 80 m. In steep
side sloping ground, cross section level should be limited to 1m. above full supply level and 1 m
,below canal bed level, The profile shall show results of trial pits, bore logs extending up to
canal bed level or rock, taken at every 250 m . interval and at closer interval in deep cut reaches.
Sub- soil water levels during wet season and dry season shal also be recorded on the profile
C) Material testing
Index property test results (mechanical analysis, liquid limit, plastic limit, shrinkage
.limit, etc) on samples collected along canal alignment (one sample every 500 m)

D) Service area soil map

Index properties .1
Bulk density /porosity .2
Field capacity .3
E) Crop information (existing and proposed crop pattern)
F) Land holding pattern
From the available locality record, information about average land holding pattern and
.land size distribution for all those within the command area

Design of canal elements

Canal cross section
Hydraulic design
Roughness coefficient
Table 4 : value of roughness coefficient
Type of strata /condition of channel Roughness coefficient
a) Unlined earth channels
clean, straight and uniform.1 0.0225
above section after weathering.2 0.025
sandy and gravelly strata.3 0.03
farm ditches.4 0.03
field drains.5 0.04
b) Unlined channels in rock
less uneven and fairly uniform.1 to 0.04 0.03
rough, irregular and uneven.2 to 0.05 0.04
c) Lined channels
cast in situ concrete lining.1 0.018
precast concrete tile lining.2 0.02

Bed gradient table 5

Type of material Maximum velocity permissible in m/sec
Rock to 2 1.5
Decomposed , disintegrated rock to 1.5 1.2
Gravel with silt ,sand to 1.2 0.9
Clay, clay loam to 0.9 0.6
Sandy loam ,silty loam to 0.8 0.6
Fine sand ,loose sandy soil to 0.6 0.3
page 15
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

Concrete lining to 2 1.5

Bed gradient
Channel Capacity in cumec Bed gradient
Main canal to 100 30 in5000 to 1 in 10000 1
to 30 10 in 3000 to 1 in 5000 1
to 10 3 in 2000 to 1 in 3000 1
Laterals to 3 1 in 1500 to 1 in 2000 1
to 1 0.1 in 750 to 1 in 1500 1
MFD/SFD to 0.1 0.03 in 500 to 1 in 750 1
Side slopes Table 5
Location /strata Stable side slope
a) Cutting reaches )Horizontal to Vertical (
hard rock )1 to ½ :1 1:¼
decomposed rock ,soft rock )2 to 1:1 1: ¾
granular soils ,sand, gravel and silt )3 to 1 ½:1 1:1
highly plastic, expansive clays, loams )4 to2:1 1: ½ 1
no cohesive and loose sand )5 2:1
b) Embankment reaches
with granular material ,sandy silty soils)1 1 :½ 1
with highly plastic, expansive clays, )2 2:1
loams
no cohesive and loose sandy soils )3 to 3:1 2:1

Table 6
Channel discharge in cumec Range of b/d ratio (unlined section)
0.1 2.5- 1
0.5 3- 1.25
1 1.5-3.5
2 4 -2
5 4.5 – 2.5
10 5.5- 3
15 6- 3.5
20 6.5- 3.75
25 7- 4
50 9- 4.5
75 10.5- 5
100 11.5- 5.5

Canal section design examples

Given
An unlined section is to be designed for a given capacity Q = 20 cumec )1
For the strata met with , it is given that maximum permissible velocity is 0.8 )2
.m/sec
Bed gradient is 1 in 4000 (i.e.S= 0.00025) )3
Value of n = 0.025 )4

Solution
page 16
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

Area of cross section A = Q/V )1

A = 20/0.8 = 25 sq.m

from the Nomograph read the value of R for the given of V ,n and S (0.8m/sec, 0.025 )2
and 1 in 4000 i.e. 0.25 m/km) value of R works out to 1.4 from the Nomograph
P= A/R = 25 /1.4 = 17.85 )3
. For the strata met with ,side slopes recommended can ve found out from table 5 )4
1.52 +1 – z) Assuming it as 1.5 :1 ,value of 4(2√z2 +1 -z)= 4(2
=) x 1.8 -1.5 2(4 =
8.4=

P/R = 17.85/1.4 =12.75 which is more than 8.4 and hence trapezoidal section is possible
P = d(b/d+ 2 z2 +1 ) ; 17.85 =d(6+2 2.25+1 )

d= 17.85/9.6 = 1.86 m

b = 1.86 x 6 = 11.15

Assuming b = 12 meters and d = 1.75

If the area worked out is appreciably different from that given by Q/V, b/d ratio may be (
) changed suitably to get it near about

= P = 12 + 2 x 1.75 x 1.52 +1
6.31 + 12 =
18.31=
R=25.59/18.31=1.398

V= (1 /0.025) x 1.398 2/3 x 0.000251/2

= x 1.25 x 0.0158 )0.025/ 1( =
m /sec close to the permissible velocity 0.79

Q = 25.59 x 0.79
. cumecs which is nearly equal to design capacity and hence acceptable 20.22 =
.Check for critical velocity ratio
Critical velocity = V0 = 0.546 D0.64
x 1.750.64 0.546 =
0.78=
V/V0 = 0.79 /0.78 = 1.01

Which is within the limit of 0.85 and 1.1 and hence safe

.Example 2

Given : Q= 30 cumecs
Permissible V=1m/sec
Side slopes 1:1

.Design a canal section in the head reach of a diversion canal and work out bed gradient
page 17
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

Solution

.Assuming V/V0 =1.10 being in head reach

= V0 =1/1.1 =0.546 D0.64

D=2.22 m
.Assume b/d =6,hence b=2.22 x 6= 13.32 m
Assume a section with b = 13m, d=2.2m

.A=(13+2.2)2.2 =33.44 sqm

.P=13+2 x2.2√1+1 =13+6.22 =19.22m
R =33.44/19.22 =1.74 m

Assume bed gradient as 1 in 4000

V=(1/0.025) x 1.742/3 x (1/4000)1/2 =0.915 m/sec

= Q=33 x 0.915
cumec 30.60=
V/V0 =0.915/(0.546 x(2.2)0.64) = 1.01

This is within normal permissible limits . However, if this ratio is to be kept as 1.1 , bed gradient
will have to be steepened ( if it is possible and permissible ) to get higher velocity.The width of
the channel will have to be reduced to reduce cross sectional area so that the design carring
.capacity remains as 30 cumecs

: Example 3

Given Q =40 cumec; Bed gradient 1 in 6000

N= 0.0225, Critical velocity ratio m=0.95
Side slopes 1 ½ :1

Solution
Assume depth = 2 m
V/V0 =0.915 hence
V= 0.546 x 0.95 x2 0.64
m/sec 0.808=
A= Q/V =40 /0.808 =49.5 sqm
A =(b +1.5d )d =49.5
A=(b +1.5 x2 )2 =49.5
.b= 21.75 m say 22m
A= Area of cross section
x 2√2.25+1 =29.2 m 2+ 22(=
R =A=P =50/29.2 =1.71m
V =(1/0.225) x 1.712/3 (1/6000)1/2 =0.82 m/sec
Q= 50 x 0.82 = 41 cumec

Freeboard
It is the difference between level of embankment top and full supply level of canal .It is a safety
margin to prevent overtopping or canal banks by taking care of possible increase in water level
page 18
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

due to variations in the assumption of roughness coefficient ,underestimation of head loss at

canal structures, rise in water level on outer side of curves, errors in discharge regulations, wave
,action, storm water inflow at the drain inlets etc

FB =0.4 d for depths of flow up to 2 m with a minimum of 0.3 m )1

FB = 0.25 d +0.3 m for depths of flow more than 2 meters subject to maximum of 1.5 m )2
.Where d – depth of flow in the channel during crop maintenance stage

Hydraulic gradient
Outer slopes of canal section are provided as 2:1 or 2 ½:1 depending on the strata met with
as explained above for stability of the section

Values of safe hydraulic gradients in canal banks (compaction –up to 95% standard proctor
density)
Type of material Hydraulic gradient ( H : V)
Clay loam 3:1
Silty soils 4:1
Silty sand –(seme pervious) 5:1
Sandy ,gravelly soils – (pervious) 6:1

Berms
:Berms are provided at the following location
On the outer side of the section at suitable location if there is inadequate )a
.cover over the hydraulic gradient line as explained earlier
In deep cuts where there is a possibility of local slips, washing of material )b
due to rain cuts etc. berms are provided so that the material perches on them
.and can be removed from there easily without disturbing irrigation
For deep cuts in rocky strata where lining is provided for economy ,2 m wide )c
berm should be provided at FSL plus freeboard level to arrest falling rock
pieces to prevent damage to the lining .It also helps in easy removal of such
debris, if roadway is provided at berm level. In case of long deep cuts in good
quality rock, the berm can be altogether dispersed with, if there is less
possibility of rock due to exposure. This would appreciably reduce the
.quantity and cost of excavation
Berms are provided in partial cut reaches within canal section if stable side )d
slope is steeper than the bank slope .Such berms and steep slopes may be
provided if it is for long stretches and by designing the section in such
reaches for those side slopes. If steep side slopes are provided for short
reaches also, they incur head loss and become bottlenecks in the flow and
entire canal has to be designed for that side slope even for bank work sections

‫ آبرا از‬Main Canal ‫ویا به شکل سوم مراجعه نمائید شیمای شبکه آبیاری را ببینید که کا نال عمومی‬

branch ‫دریا اخذ نموده و به شکل خود جریان به کانالهای تقسیم کننده درجه یک‬

.‫ و بعدا به سا حه رسانیده میشود‬Field Canal ‫ داده و از آنجا به کانالهای ساحوی‬canal

page 19
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫شکل ( سوم )‬

‫‪.1‬منبع ابیاری ‪Irrigation resource‬‬

‫‪page 20‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ .2‬کا نال عمومی ‪Main Canal‬‬

‫‪ .3‬کا نال تقسیما تی درجه یک ‪Branch Canal‬‬

‫‪Field canal‬‬ ‫‪.4‬کا نال سا حوی‬

‫‪escap Canal‬‬ ‫‪.5‬کا نا ل هائی پرچاوه ای‬

‫‪collector canal‬‬ ‫‪.6‬کا نا لهائ جمع کننده‬

‫‪ .7‬کا نا لهائی جمع کننده عمومی‪Main collector canal‬‬

‫پالنگذاری پرو ژه هائی ابیاری‬

‫‪Planning of Irrigation Project‬‬

‫در پالن گذاری پروژه هائی ابیاری بایدمسایل ذیل درنظر گرفته شود ‪:‬‬

‫‪. 1‬پروژه ابیاری طوری پالنگذاری شود که بر عالوه ابیاری برای مقاصد دیگر ما نند کنترول سیالب ها‬

‫‪،‬کنترول مواد رسوبی و تولید برق نیز استفاده گردد‪.‬‬

‫‪ . 2‬ساختما ن ذخیره اب کوشش شود در جائی اعما ر گردد که ساحه زراعتی ودیگر حیوانات مانند‬

‫ماهی وغیره صدمه نبینند‪.‬‬

‫‪ .3‬پروژه آبیاری طرح شده باید زمین هائی را تحت آبیاری قراردهد که محصوالت زراعتی آن بیشتر‬

‫باشد‪.‬‬

‫انواع آبیاری ‪Type of Irrigation‬‬

‫‪page 21‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫انواع ابیاری عبارتند از ‪:‬‬

‫آبیاری با جریان خودی و یا آبیاری سطحی‬ ‫‪low Irrigation or Surface irrigation.1‬‬

‫‪ . Left Irrigation ) 2‬آبیاری ما شینی و یا پرتا ب نمودن آب)‬

‫‪ .1‬ابیاری با جریان خودی ویا سطحی بنا م ابیاری گراویتی نیز یادمیشود‪ ،‬درین نوع آبیاری اب توسط‬

‫جریان طبیعی خودویا تحت قوه کشش زمین وبا یک میل جریان مینماید‪.‬‬

‫‪ .2‬در ابیاری ماشینی منبع اب از سطح زمینهائی زراعتی خیلی پا ئین قرار دارد درینصورت آب با‬

‫جریان خودی به زمینهائی زراعتی نا ممکن بوده بنآ توسط واترپمپ اب به ساحه مورد نظر رسانیده‬

‫میشود‬

‫طرق آبیاری‬
‫‪Methods of Irrigation‬‬

‫طرق اساسی آبیاری قرار ذیل است ‪:‬‬

‫(آبیاری سطحی ) ‪surface irrigation.‬‬

‫( آبیاری تحت خاک ) ‪.subsurface irrigation‬‬
‫(آبیاری بارانی و یا آبیاری ارتفاعی )‪Sprinkler irrigation or overhead irrigation‬‬

‫‪page 22‬‬
 ‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫طرق آبیاری‬
‫‪.Methods of Irrig‬‬

‫ابیاری بارانی و یا ارتفا عی‬ ‫آبیاری تحت خاک‬

‫‪.Sprinkler or Overhead Irr‬‬ ‫‪.Subsurface Irri‬‬ ‫آبیاری سطحی‬
‫‪.Surface Irri‬‬

‫آبیاری ارتفاعی ویا پاش دادن‬ ‫آبیاری بارانی‬ ‫آبیاری کنتوری به قطعه‬
‫‪.Over head Irrig‬‬ ‫مصنوعی‬ ‫‪Contour Farming‬‬
‫‪.Sprinkler Irrig‬‬
‫ابیاری تحت خاک‬ ‫آبیاری به جویچه‬
‫آبیاری تحت خاک مصنوعی‬ ‫طبیعی‬ ‫‪.Furrow Irri‬‬
‫‪Artificial Subsurface‬‬ ‫ُ‪Subsurface‬‬
‫آبیاری کنترول‪.Irrig‬‬ ‫آبیاری بدون‬
‫شونده‬ ‫کنترول‬

‫‪Free Flooding‬‬ ‫آ‪contourry‬‬ ‫‪Border Strips‬‬ ‫‪Check‬‬ ‫‪Basin flooding‬‬ ‫‪Zig Zag‬‬

‫هر کدام از طریقه هائی ذکر شده دارای فواید و نقایص بوده و در شرایط خا ص استعمال میشوند‪.‬‬
‫در انتخاب طریقه هائی فوق الذکر باید فکتور هائی ذیل مدنظر گرفته شود ‪:‬‬
‫‪ . 1‬طریقه انتخاب شده طوری با شد تا آب منظم به ساحه تحت آبیاری برسد‪.‬وکمترین مقدار آب ‪ 6‬سانتی‬
‫متر به زمین تهیه شده بتواند‪.‬‬
‫‪.2‬طریقه انتخاب شده باید طوری باشد تا مقدار اعظمی آب از ‪ 15‬الی ‪ 20‬سانتی متر نیز به شکل منظم به‬
‫زمین تهیه شده بتواند‪.‬‬
‫‪ .3‬ضایعات در تبخیر و انفلتریشن زیاد نباشد ‪.‬‬
‫‪ . 4‬مدت آبیاری اصغری باشد‪.‬‬
‫‪ .5‬باعث مشکالت فعالیت ماشین االت تخنالوژیکی نگردد‪.‬‬
‫‪ .6‬تعداد نیروی بشری به منظور آبیاری اصغری باشد‪.‬‬
‫)‪ .Surface Irrigation 1‬آبیاری سطحی (‬
‫آبیاری سطحی یک طریقه بسیار معمول و مروج بوده که آب از منبع به شکل خود جریان گرفته شده وتا‬
‫ساحه تحت آبیاری به شکل گراویتی و یا تحت قوه کشش زمین جریان مینماید‪ .‬برای کنترول آب باالی‬
‫ساحه اوال زمین به ساحات آبدهی و قسمت ها تقسیم گردیده و قسمت هائی آبدهی به جویچه ها و یا قطعات‬
‫تقسیم میگردد و از طریق جویچه و قطعات به اشکال مختلف به ریشه نبات رسانده میشود‪.‬‬
‫آبیاری سطحی به ابیاری مغروقی ‪،‬آبیاری به جویچه ‪ ،‬کنتوری و قطعه تقسیم میگردد‪.‬‬
‫‪page 23‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ابیاری مغروقی به نوبه خود به آبیاری کنترول شونده و آبیاری بدون کنترول تقسیم میگردد‪.‬‬

‫آبیاری بدون کنترول ‪ :‬درین طریق زمین نسبتا هموار بوده وبدون اماده گی قبلی زمین تحت آب میشود ‪.‬‬
‫این طریقه بسیار قدیمی بوده که ضایعات خیلی زیاد بوده و فعال نیز در جاهائیکه آب فراوان است استعمال‬
‫میشود‪.‬‬
‫آبیاری قابل کنترول ‪ :‬درآبیاری کنترول شونده آب به اندازه مناسب باالی زمین تطبیق شده میتواند و‬
‫دارای ضایعات کم میباشد‪ .‬انواع مختلف این ابیاری قرار ذیل تشریح میگردد‪:‬‬
‫آبیاری تحت آب نمودن آزاد ‪ : Free flooding‬درینوع آبیاری ساحه مورد نظر به توته های منظم تقسیم‬
‫گردیده و آب در قسمت شروع زمین داخل شده و تا زمانیکه تا اخرین نقطه زمین بقدر کافی نرسد قطع‬
‫نمیگردد‪.‬شکل (‪ )4‬دیده شود‪.‬‬

‫شکل (‪) 4‬‬

‫فواید آبیاری قابل کنترول ‪:‬‬

‫‪.1‬درین طریقه آب به اندازه مناسب باالی زمین تطبیق شده میتواند ‪.‬‬

‫‪ .2‬از تخریب زمین جلوگیری شده میتواند‪.‬‬

‫‪ .3‬ضایعات آب کم میباشد‪.‬‬

‫‪ .4‬زمین کمتر توسط جوی ها اشغال میشود‪.‬‬

‫نواقص آبیاری قابل کنترول ‪:‬‬

‫‪ .1‬مؤثریت طریقه فوق الذکر نظر به آبیاری بارانی و یا باران مصنوعی کم میباشد‪.‬‬

‫‪ .2‬در اثر جریان سریع آب باالی زمین رطوبت کافی جذب شده نمی تواند‪.‬‬

‫‪ . 3‬از شصت الی هفتاد فیصد مقدار آب دراثر تبخیر و انفلتریشن و نفوذ عمیق ضایع میگردد‪.‬‬

‫‪page 24‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪.4‬از هفت الی ده فیصد ساحه زمین توسط جویچه ها اشغال میشود و ضریب استفاده از زمین کاهش‬

‫مییابد‪.‬‬

‫فصل دوم ‪Chapter 2‬‬

‫‪Organizing of the Irrigation area‬‬

‫سازماندهی ساحه تحت ابیاری‬

‫پالن ساحه آبیاری معموال به مقیاس هائی ‪ 1:5000، 1:10000، 1:20000 ،1:25000‬تهیه‬

‫میگردد‪.‬مقیاس هائی ‪ 1:5000‬و‪ 1:10000‬زیاتر در اصالحات کشاورزی معمول است ‪.‬پالن سیستم‬

‫آبیاری متشکل از کانالهائی ‪:‬دایمی ‪، Perennial‬مؤقتی‪ ، Temporary‬زابری‪ . Drainage‬پر چاوه‬

‫ای ‪ escape‬میبا شد‪.‬‬

‫کا نالهائی دایمی به کانالهائی عمومی ‪،‬تقسیماتی درجه یک ‪ ، Branch Canal‬تقسیماتی درجه دوم‬

‫‪ Distributaries‬و کانا لهائی ساحوی ‪Field Canal‬تقسیم میشود ‪.‬طول کانالها ئی تقسیماتی درجه‬

‫اول میتواند ‪ 1200‬متر الی ‪ 2000‬متر ‪ ،‬طول کانالهائی تقسیماتی درجه دوم ‪ 600‬الی ‪ 1200‬متر و‬

‫طول کانالهائی ساحوی تا ‪ 1000‬متر نیز میرسد‪ ،‬فاصله بین کانالهای شاخه ای ‪ Branch canal‬و یا‬

‫تقسیماتی درجه یک درحدود ‪ 2500- 2000‬متر میتوان قبول کرد ‪.‬‬

‫قسمت هائی ابدهی ‪:‬قسمت هائی آبدهی توسط کا نالهائی دایمی یعنی توسط کانالهائی سا حوی‪field‬‬

‫‪canal‬‬

‫احاطه شده است‪.‬اندازه یک ساحه ویا قسمت ابدهی از ‪ 20‬الی ‪ 120‬هکتار در نظر گرفته میشود ‪.‬عمو‬

‫مآ در صورت آبیاری بارانی اندازه قسمت آبدهی به ‪ 120‬هکتار افزایش مییابد‪ .‬زاویه ایکه قسمت آبدهی‬

‫با کانال ساحوی تشکیل مید هد نبا ید از ‪ 60‬درجه کمتر با شد ‪ .‬عمو مآ سا حه یک فارم به سا حات‬

‫کشت متناوب تقسیم میگردد ‪ .‬مثال کشت متنا وب پنبه ‪ ،‬شا لی ‪ ،‬سبزیجات ‪.‬‬

‫یک قسمت فارم برای تعمیرات رهایشی ‪ ،‬باغات ‪ ،‬تا کزار ها ‪ ،‬چراگا ه ها و جنگلزار ها و غیره‬
‫‪page 25‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫اختصاص داده میشود‪.‬‬

‫باغات و تاکزار ها کوشش شود تا در نزدیکی قریه جات و جاهائیکه سطح ابهائی تحت االرضی پائین‬

‫باشد در نظر گرفته شود ‪ .‬جنگلزار ها میتواند در مناطق که دارای عوارض طبیعی نا مساعد با شد‬

‫قرارگیرد ‪.‬سبزیجات در نزدیکی مرکز فارم و یا جا هائیکه زمین حاصلخیز با شد مو قعیت داده میشود‪.‬‬

‫ساحه شالی در جاهائی در نظر گرفته میشود که سطح ابهای زیر زمینی نزدیک به سطح زمین مو قعیت‬

‫داشته باشد‪.‬‬

‫طول قسمت آبدهی را ‪ 2‬الی ‪ 3‬مرتبه عرض ان بزرگتر قبو ل مینما یند‪ .‬یک سیستم آبیاری و یا یک‬

‫فارم شامل ‪ :‬ساحات غیر قا بل آبیاری ‪ ،non Irrigable areas‬ساحاتیکه توسط ساختمانها ‪areas‬‬

‫‪ ، under structures‬سرکها ‪ ،Roads‬کا نالها ‪ ،Canales‬زابرها ‪ Drainages‬وغیره اشغا ل‬

‫شده با شد و ساحاتیکه تحت آبیاری قرا ر میگیرد ‪ cultivable area or irrigated area‬و یا از‬

‫ان حاصالت بدست مییاید‪.‬‬

‫ساحه مجموعی تحت آبیاری‬

‫)‪Gross Commanded area ( GCA‬‬

‫همه سا حاتیکه مربو ط فارم و یا سیستم ابیاری باشد(ساحات قابل آبیاری ‪ ،‬ساحات غیر قابل آبیاری ‪،‬‬

‫ساحاتیکه توسط ساختمانها ‪ ،‬جنگلها ‪ ،‬کانالها ‪ ،‬سرکها وغیره اشغال شده باشد‪ ).‬و یا تمام ساحه مجموعی‬

‫تحت آبیاری‬

‫را در بر دارد‪.‬‬

‫سا حه قابل زرع‬

‫)‪Culturally or Cultivable Commanded Area (C.C.A‬‬

‫‪page 26‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ساحاتیکه صرف تحت آبیاری قرارگیرد ویا( ساحه مجموعی تحت آبیاری ‪ -‬سا حات غیر قابل کشت‬

‫(زمین هائ شوره و یا سنگزار ها)‪.‬‬

‫‪C.C.A = G.C.A – uncultivable area‬‬

‫‪,C.C.A Net‬‬ ‫) ‪= C.C.A – (under canal, road ,irrigation structures‬‬

‫‪C.C.A Net = C.C.A -(5-10)% C.C.A‬‬

‫‪Coefficient of Use Land‬‬

‫ضریب استفاده از زمین‪ : coefficient of land use‬عبا رت نسبت سا حات خالص ‪C.C.A‬‬

‫‪( )Net‬و سا حه غیر خالص (‪ )C.C.A‬تحت آبیاری میباشد و کوشش شود که این ضریب در حدود‬

‫‪ 0.85‬الی ‪0.95‬‬

‫با شد‪.‬در بعضی سیستم ها این ضریب تا حدود ‪ 0.15‬الی ‪ 0.3‬نیز تغییر مینماید‪.‬‬

‫‪Intensity of Irrigation : ( Area irrigated / Cultivated commanded area ) x 100‬‬

‫و یا شدت آبیاری =( سا حه مجموعی تحت آبیاری ‪ /‬ساحه ایکه عمال تحت آبیاری قرار دارد )‬

‫عمومآ مساحت سا حه ایکه توسط کا نا ل ‪ ،‬سا ختما ن ‪ ،‬سرک و غیره اشغا ل گردیده با شد ‪5‬‬

‫الی ‪ 10‬فیصد سا حه ای مجموعی‪ C.C.A‬را‬

‫تشکیل مید هد‬

‫شیمای آبیاری‬
‫‪page 27‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ساحه غیر قابل کشت‬

‫ساحه تحت آبیاری ویا قابل کشت‬

‫‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اگر مسا حت مجموعی سا حه ‪ 5000‬هکتا ر با شد ومسا حت قابل زرع ویا مسا حت غیر خالص) ‪( C.C.A‬‬
‫‪ 4500‬هکتار با شدو مساحت خالص‪ 4050 ))C.C.A Net‬هکتار با شد ‪ ,‬ساحه غیر قابل کشت را و سا حاتیکه توسط‬
‫سرک ‪،‬‬
‫سا ختمان ‪ ،‬کا نا لها و غیره اشغال شده با شد دریافت نمائید ؟‬
‫‪page 28‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ارقام داده شده ‪:‬‬

‫‪GCA = 5000 ha‬‬

‫‪CCA = F (br)=4500‬‬

‫‪F (nt)=4050 ha‬‬

‫‪? Fnon irrigable ? F useless‬‬

‫‪: Solutin‬حل‬

‫ّ‪Fnon irrigable = GCA – CCA = 5000- 4500 = 500 ha‬‬

‫‪ F‬مساحت سا حه ایکه توسط سرک ‪ ،‬کا نال و غیره‬ ‫‪usless‬‬

‫احتواء شده با شد ‪.‬‬

‫‪F usless = CCA – C.C.A Net = 10% C.C.A = 4500 -4050 = 10 % 4500 = 450‬‬

‫‪ha‬‬

‫همچنا ن اصطال ح ضریب استفاده از آب نیز استعما ل میگردد که این ضریب عبارت از نسبت مقدار‬

‫جریان خالص و غیر خالص میبا شد که بنام ضر یب عمل مفیده کا نا ل نیز یاد میشود ‪ .‬که در فصل‬

‫های بعدی مورد مطالعه قرار میگیرد ‪.‬‬

‫‪Irrigation regimen‬‬ ‫رژیم آبیاری‬

‫در رژیم آبیاری مسا یل ذیل شامل است ‪:‬‬
‫آب خوب برای آبیاری‬
‫‪ Field capacity of soil‬ظرفیت سا حوی خاک ویا ظرفیت رطوبت سا حوی خا ک‬
‫(‪) Depth and freq uency of Irrigation‬عمق آبیاری و وقفه ابیاری‬
‫تعداد آبدهی‬
‫نورم آبیاری و یا آبدهی‬
‫مدت آبیاری اول و اخری‪Base Period‬‬ ‫ِ‬
‫‪ Duty‬دیوتی‬

‫‪ Hydrumodul‬هایدرومودول‬
‫‪page 29‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ Delta‬دلتا‬

‫‪ Base period of crops‬یا مدت دوره رشد و نمو زمان اساسی نبا تات‬

‫‪ Kor depth and Kor Period‬عمق اولین آبیاری و ومدت اولین آبیاری‬

‫سمت یابی کانال ‪Canal alignment Routing or alignment‬‬

‫در سمت یابی کانال عمومی مسایل ذیل در نظر گرفته میشود‪:‬‬

‫‪ .1‬کانال عمومی باید از نقاط بگذرد که سرکوبیت باالی تمام ساحه تا مین باشد‪.‬‬

‫‪ .2‬کانال با میل مجازی ‪ 0.0001‬الی ‪ 0.0008‬طرح گردد‬

‫‪ .3‬کا نال عمومی کوشش شود که در کند نکاری عمیق نگذرد ‪.‬‬

‫‪ .4‬کانال عمومی در پرکاری مکمل سمت یابی نگردد ‪.‬‬

‫‪ .5‬تعداد کج گردشی اصغری باشد‪.‬‬

‫‪ .6‬طول کانال عمومی اصغری ‪ ،‬ضریب عمل مفیده کانال اعظمی و ساحه زیاد تحت ابیاری قرار‬

‫گیرد‪.‬‬

‫‪ .7‬تعداد ساختمانها باالی کانال عمومی اصغری با شد‪.‬‬

‫‪ .8‬مصارف ساختمانی و بهره برداری آن اصغری با شد‪.‬‬

‫‪ .9‬اعمار کانال با عث دلدلزار شدن اراضی در قسمت هائی پائین نگردد‪.‬‬

‫‪ .10‬ساختمانها باالی کا نالها میخانیزه باشد‪.‬‬

‫اکثر ا کا نال عمومی از دو قسمت تشکیل گردیده است ‪ :‬قسمت عاطل و کاری‬

‫قسمت عاطل کانال عمومی به آن حصه گفته میشود که آبرا از منبع تا اولین تقسیم کننده انتقال مید هد‪.‬‬

‫ویا به آن قسمت کانا ل گفته میشود که صرف آبرا انتقال داده و کدام دهنه در مسیر آن و جود نداشته‬

‫باشد‪.‬‬

‫‪page 30‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫جائیکه اولین تقسیم کننده از کا نال عمومی آبرا اخذ نماید قسمت کاری آغاز میشود یعنی جائیکه کانال‬

‫امکان سرکوبیت خود بخودی را پیدا مینماید‪ .‬از قسمت کاری کا نا ل عمومی آب توسط تقسیم کننده ها‬

‫گرفته شد ه و به قسمت های آبدهی رسانده میشود‪.‬‬

‫موقعیت و طول قسمت عا طل کا نا ل عمومی مربوط به میل محل و منبع ابگیر بوده عمومآ به مقیاس‬

‫‪ 1:25000‬و ‪ 1:10000‬با منحنیات بعد از ‪ 0.5‬الی ‪ 1.0‬متر با میالن ‪ 0.0001‬الی ‪0.0008‬‬

‫طرحریز ی میگردد‪.‬در صورت مبل کم طول کانال عمومی کمتر گردیده اما مقطع عرضی بزرگ‬

‫میشود که در نتیجه حجم امور زمینی بیشتر میگردد‪.‬‬

‫در صورت سمت یابی کا نال عمومی الزمست طول قسمت عاطل و محل آبگیر تعیین گردد ‪ .‬عموما‬

‫سمت یابی کا نال از نقطه سرکوب دریا آغاز مییابد قسمت جلوی آبگیر را در قسمت مقعر دریا قرار‬

‫مید هند تا از داخل شدن ترسبات در کا نال جلو گیری شود‪ .‬در بعضی سیستم های عنعنوی و سا بقه‬

‫در قسمت جلوی کا نال عمومی ساختمان تنظیم کننده وجود ندارد بنا درینصورت نه مقدار جریان‬

‫کنترول شده میتواند و نه رژیم ترسبی دریا‪.‬‬

‫از نقطه داده شده آبگیر باید کانال مسیر یابی گردد ‪ .‬بصورت عموم کا نال عمومی با میل ‪0.0001‬‬

‫الی ‪ 0.0008‬دیزاین و سمت یابی میگردد‪.‬‬

‫مثال ‪:‬‬

‫برای مسیریابی کا نال عمومی تفاوت منحنیات را مساوی به ‪ 0.1‬و میل کا نال را ‪ 0.0005‬قبول‬

‫مینمائیم درینصورت طول کا نال را مییابیم ‪:‬‬

‫‪L1 = Δ H / I = 0.1 /0.0005 = 200 m‬‬

‫‪L1 = L2 = L3 = L4= L5‬‬

‫‪ 200‬متر طول دریافت شد ه را طبق مقیاس باالی پالن توسط خط کش رسم مینمائیم و از نقطه‬

‫متذکره عمود باالی دو منحنی رسم گردیده و بعدا عمود رسم شد ه را به پنج حصه مساوی تقسیم‬

‫میشود زیرا تفاوت بین دو منحنی ‪ 0.5‬است و در محاسبه تفاوت دو منحنی مساوی به ‪ 0.1‬درنظر‬

‫‪page 31‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫گرفته شده است‪ .‬نقطه داده شده آبگیر را به نشانه‪ 404.9‬توسط قطعه خط وصل مینمائیم و فاصله‬

‫‪200‬متر و میل ‪ 0.0005‬را باالی قطعه خط مینویسیم ‪ .‬به همین ترتیب فاصله ‪ 200‬متر را باالی‬

‫دومنحنی پالن جدا نموده و نقاط ‪ 404.9‬به ‪ 404.8‬و ‪ 404.7‬و ‪ 404.6‬و ‪ 404.5‬با همدیگر وصل‬

‫میگردد‪.‬‬

‫) شیما ی مسیر یابی کا نا ل عمومی با الی پالن‬ ‫شکل (‬

‫سمت یابی کا نال نظر به منحنیات و یا توپو گرافی ساحه فرق میکند اشکا ل زیر دیده شود‪ :‬الف ‪،‬‬

‫ب‪ ،‬ج‪ ،‬د‬

‫‪page 32‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫شکل (َََ ‪)A‬‬

‫شکل ‪ .A‬آبگیر با بند و بدون بند و با ستیشن پمپ شکل‪ B‬آبگیر بدون بند برای ساحه آبیاری ‪ F2 .‬و‬

‫برای ساحه ابیاری ‪ F1‬اخذ آب توسط پمپ ستیشن‬

‫شکل ( ‪) B‬‬

‫‪page 33‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫پالن ساحه تحت آبیازی‬

‫کانال عمومی ‪ ،Main canal‬کانال تقسیماتی درجه یک ‪ ، Branch Canal‬کانال ساحوی ‪field canal‬‬

‫پالن ساحه تحت آبیاری‪ - Collector :‬جمع کننده ‪ – distributary’s canal،‬تقسیماتی درجه دوم ‪،,‬‬

‫‪– Branch canal‬کانال تقسیماتی درجه یک‬

‫‪page 34‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫تعیین مقادیر جریان محاسبوی کانال های آبیاری سرباز‬

‫‪Determination of Discharge in open canal‬‬

‫مقدار جریان اساسی ایکه نظر به ان ‪ ،‬اندازه های مقطع عرضی کانال تثبیت میگردد عبارت از‬

‫مقدار جریان نورمال است ‪ .‬اساس تعیین مقادیر جریان محاسبوی کانالها در صورت آبدهی سطحی‬

‫عبارت از گراف منظم هایدرومودول میباشد ‪ .‬درصورت ابیاری بطریقه بارانی این اساس را تعداد ما‬

‫شین های همزمان فعال شونده تشکیل میدهد در صورت ابدهی سطحی مقادیر جریان محاسبوی برای‬

‫کانال هائی تعیین میگردد که در مسیر محاسبوی شامل باشند ‪.‬‬

‫مقدار جریان در طول کانال کم شده میرود زیرا که در طول مسیر بین کا نالهای درجه‬

‫پا ئینتر آب تقسیم میگردد‪ .‬در حدود ساحه بین کا نالهای درجه پا ئین غیر ازاین یکمقدار اب در‬

‫اثر ضایعات فلتری ‪ ،‬تبخیر و غیره ضایع میگردد‪.‬‬

‫مقدار جریانیکه در انجام کا نال موجود میباشد بنام مقدار جریان خالص ((‪ Qnetto‬و مقدار‬

‫جریان در شروع کانال بنام مقدار جریان غیر خالص (‪)Qbrutto‬‬

‫یاد میشود‪.‬‬

‫‪page 35‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ترتیب محاسبه مقدارجریان محاسبوی یک کا نال سا حوی (‪ ( field canal‬و کانالها ی شامل‬

‫مسیر محاسبوی در مثال زیر واضح گردیده است‪:‬‬

‫مثال ‪:‬‬

‫مقدار جریان خالص کانال ساحوی(‪()Qnetto‬درنقطه‪ D‬ویا‪ ( Q1‬مقدار جریان غیرخالص کانال‬

‫ساحوی)(‪)Qbrutto‬درنقطه ‪ C‬ویا‪ Q2‬و همچنان مقادیرجریان را درنقاط ‪ )A‬و‪ )B‬یا مقدار جریان‪Q3 ,‬‬

‫) دریافت نمائید؟ درصورتیکه مساحت ساحه ایکه توسط کانال‬ ‫‪ Q5 ,Q4‬و‪ Q6‬را مطابق شکل (‬

‫ساحوی آبیاری میگردد مساوی به ‪ 40‬هکتار و نورم ابیاری پیداوار ‪ 1000‬متر مکعب فی هکتار و‬

‫مداومت آبدهی ‪ 3‬شبانه روز نوعیت خاک ساحه گل ریگدار سنگین میباشد ‪.‬‬

‫) مسیر محاسبوی و طرز تعیین مقدار جریان در مسیر محاسبوی‬ ‫شکل (‬

‫‪page 36‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ ))Qnetto‬در نقطه ‪D‬‬ ‫مقدار جریان خالص کانال تقسیم کنند ه ساحوی و یا کا نال ساحوی‬

‫مساویست‪:‬‬

‫)‪Qnetto = (m x F) /(86.4 x t‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫در فورمول (‪ – m )1‬نورم آبدهی معموال از گراف منظم هایدرومودول گرفته میشود‪ .‬در مثال ‪1000‬‬

‫مترمکعب فی هکتار داده شده است‬

‫‪ - F‬مساحت ساحه آبدهی است در مثال ‪ 40‬هکتار داده شده است‪ ،‬عموما مساحت ساحاتیکه توسط‬

‫کانالهای ساحوی آبیاری میگردد د از روی پالن ساحه گرفته میشود‪.‬‬

‫‪ -t‬مداومت آبدهی ساحه در مثال مساوی ‪ 3‬شبانه روز داده شده ‪ ،‬عموما از روی گراف منظم‬

‫هایدرومودول اخذ میگردد‪ .‬پس مقدار جریان خالص کانال ساحوی مساویست ‪:‬‬

‫)‪ Qnetto = (m x F) /(86.4 x t‬ویا‪Q1‬مساویست ‪:‬‬

‫)‪ = Qnetto = (1000 x 40) /(86.4 x 3‬ویاا‪Q1‬‬

‫=‪liter/sec 154.3‬‬

‫مقدار جریان غیر خالص کانال ساحوی از حاصل جمع مقدار جریان خالص و ضایعات در طول کانال‬

‫حاصل میشود ‪:‬‬

‫) ‪ = Qbrutto = (Qnetto + Sl‬ویا‪Q2‬‬

‫ضایعات در طول کانال توسط فورمول ذیل محا سبه میگردد ‪:‬‬

‫‪page 37‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪L x Q x σ = Sl‬‬

‫پس با در نظر داشت ضایعات در طول کانال مقدار جریان در نقطه ‪ C‬مساویست‪:‬‬

‫=‪= L x Q x σ + 154.3‬‬

‫درفورمول فوق ‪ L‬طول کا نال به کیلومتر وضع میگردد‪.‬‬

‫‪ -Q‬مقدار جریان خالص کانال در نقطه‪D‬‬

‫‪- -σ‬ضریب ضایعات نفوذی را دریک کیلومتر طول کانال نشان میدهد‪ .‬این ضریب مربوط به قا بلیت‬

‫نفوذی آب در خاک و مقدار جریان آ ب در کانال میباشد‪.‬‬

‫قیمت ‪ -σ‬برای خاکهای مختلف توسط فورمول های ذیل تعیین میشود ‪:‬‬

‫برای خاکهای گلی و گلی های ریکدار سنگین‬

‫‪σ = 0.01/√Q‬‬

‫برای خاکهای ریگدار متوسط‬

‫‪σ = 0.012/√Q‬‬

‫برای خاکهای گل ریگدارسبک‬

‫‪σ = 0.013/√Q‬‬

‫‪page 38‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫برای خاکهای ریگ گل دار‬

‫‪σ = 0.02/√Q‬‬

‫برای خاکهای ریگی‬

‫‪σ = 0.03/√Q‬‬

‫درفورمولهای فوق جهت تعیین قیمت( ‪ )σ‬مقدارجریان ‪ Q‬به متر مکعب فی ثانیه ‪ m3 /sec‬وضع‬

‫میگردد‬

‫) ‪ = Qbrutto = (Qnetto + Sl‬ویا‪Q2‬‬

‫=‪Q2 L x Q x σ = + 154.3‬‬

‫=‪Q2x 154.3 x 0.01/√0.1543= 1 + 154.3‬‬

‫= ‪x 154.3 x 0.0255 1 +154.3‬‬

‫=‪liter /sec 158.23 =154.3+3.93‬‬

‫‪Q2 =158.23 liter /sec‬‬

‫‪Q2 = Q3‬‬

‫حاال مقدار جریان را از نقطه ‪ C‬الی ‪ B‬دریافت مینمائیم ‪:‬‬

‫‪page 39‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪= Q4 = Q3 + Sl (C-B) =158.23 + 1.6 x 158,23 x 0.01/√0.15823‬‬

‫= ‪=x 158.23 x 0.0251 1.6 + 158.23‬‬

‫‪= 6.36 + 158.23‬‬

‫‪liter /sec 164.59‬‬

‫پس مقدار جریان در نقطه ‪ B‬مساویست ‪ 164.59‬لیتر فی ثانیه میبا شد‪.‬‬

‫حاال مقدار جریان ‪ Q5‬را دریافت مینمائیم ‪ ،‬چون مقادیر جریان درنقطه ‪ B‬باهم مساوی اند‪.‬یعنی‬

‫‪Q4 = Q5‬‬

‫پس ‪ Q6‬مساویست به ‪:‬‬

‫)‪= Q6 = Q5 + Sl (B-A‬‬

‫‪= Q6= 164.59 + 0.7 x 164.59 x 0.01/√0.16459‬‬

‫= ‪= x 164.59 x 0.0246 0.7+ 164.59‬‬

‫‪page 40‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪=2.83 + 164.59‬‬

‫‪liter /sec 167.42‬‬

‫‪ 167.42‬لیتر فی ثانیه میباشد‪.‬‬ ‫پس مقدار جریان در نقطه ‪ A‬مساویست‬

‫پس شکل مسیر محاسبوی شکل زیر را بخود میگیرد‬

‫‪page 41‬‬
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ساختمانـــــــــــــــــــــــــــــــها باالی سیستم آبیاری‬

Structures in Irrigation systems

Many types of structures required in an irrigation system to effectively and

efficiently convey, regulate, measure the canal discharge and protect the canal
from storm and runoff damage
Different structures based on topographical and water level are stated below

‫ ساختمانهای ناقل آب‬A: - conveyance structures

‫ جر وغیره مواجه میگردد جهت انتقال آب کانال‬, ‫ سرک‬, ‫ سیلبر‬, ‫هرگاه کانال ها باموانع مانند دریا‬
. ‫عمومی رااز طریق ساختمانهای زیل عبورمیدهد‬
a: invert siphon
b: elevated flumes or aqueduct
c: crossing pipe
d: chute and drop
B: - protective structures
a: culvert
b: over chute or supper passage
c: drain inlet
d: waste way or spillway or escape
e: retaining walls
over ‫ ناوه وغیره ازکانال عمومی عبورکند بنام‬,‫ هرگاه سیلبر‬, ‫ساختمانیکه ازباالی کانال عبورمیکند‬
. ‫ یاد میکند‬chute or supper passage
C: - Regulating structures
a: turnout or offtake or bifurcation structure (head regulator )
b: checks (cross regulator)
c: silt ejector or silt trape ‫ساختمان شستشوئی (ترسبات قعری ) وترسبگاه‬
‫ وکانال که ازدیگرکانال ها آب میگیرند آنرا‬head regulator ‫کانال که از کانال عمومی آب میگیرند بنام‬
. ‫ یاد میکنند‬cross regulator ‫بنام‬

page 42
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪C: - water measurement structures‬‬

‫ناوه پارشالی (هدف ازاین ناوه دریافت نمودن ضایعات درسیستم است) ‪a: pashall flume‬‬
‫‪b: constant head orifice‬‬ ‫ساختمانهای نوزل باسرکوب‬
‫روزنه (سوراخ ) – آبریزه ‪c: noches –weirs‬‬
‫ناوه پارشالی درشکل ذیل نشان داده شده است ‪.‬‬

‫‪page 43‬‬
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

Selection of suitable type of cross –drainage work

The factors which affect the selection of the suitable type of cross-drainage works
are (1) relative bed levels and water levels of the canal and the drainage , and (2)
: size of the canal and the drainage .The following considerations are important
A. When the bed level of the canal is much above the H.F.L of the drainage , so
that sufficient headway is available for floating rubbish etc, and also for the
structural elements of the work, and aqueduct is the obvious choice . Similarly , if
the bed level of the drain is well above the FSL of the canal , super Passage is
provided
B .The necessary headway between the canal bed level and the drainage
H.F.L ,can be increased by shifting the crossing to the d/s of the drainage . If ,
however , it is not possible to change the canal alignment , or if such a shifting
does not give sufficient headway between the two levels , a siphon aqueduct may
be provided .Thus ,in the case of a siphon aqueduct , the H.F.L of the drain is
above the bed of the canal
C. When the canal bed level is much lower , but the F.S.L of the canal is higher
.than the bed level of the drainage , a canal siphon is preferred
D. When the drainage and the canal cross other practically at the same level, a
. level crossing may be preferred. This type of work is avoided as far as possible

A:- Conveyance structures

Selection of Conveyance structures on Irrigation system depend on two
factors
.‫انتخاب ساختمانهای ناقل آب باالی سیستم آبیاری به اساس دوفکتوراساسی ذیل تعین میگردد‬

‫جر وغیره‬, ‫ دریا‬,‫ ارتفاع نسبی بین نشانه کف کانال عبوردهنده آب ونشانه بستر سیلبر‬-1
Relative depth between bed level of canal and bed level of drain
… ‫ جر‬, ‫ دریا‬, ‫ارتفاع نسبی سطوح اعظمی آب درکانال عبوردهنده آب و سیلبرها‬2
: ‫شرائط انتخاب ساختمانهای ناقل آب‬
‫ جر ویا سرک بلند موقعت داشته باشد از ساختمانهای‬,‫ دریا‬, ‫ هرگاه بستر کانال نسبت به بستر سیلبر‬-1
. ‫ (ترنابها ) استفاده بعمل می آید‬aqueduct or elevated flumes
)1( ‫شکل‬
page 44
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫درقطع‬ ‫درپالن‬

‫‪ -2‬هرگاه بستر سیلبر از کانال بلند تر موقعت داشته باشد درآنصورت از ساختمانهای ‪ over chute-‬یا‬
‫‪ supper passage‬استفاده تعمل می آید ‪.‬‬
‫شکل (‪ ) 2‬ذیل‬

‫درقطع‬ ‫درپالن‬

‫درصورت که دره های دریائی بسیار فراخ باشد وسطح بستر سیلبر به مراتب پائین تر باشد درینصورت‬
‫از سیفون های استفاده بعمل می آید ‪.‬‬
‫‪ -3‬هرگاه بستر کانال ازبستر سیلبر دریا ‪ ,‬جر ‪ ,‬کانال وغیره بلند موقعت داشته باشد اما سطح اعظمی آب‬
‫درسیلبر بلند تراز بستر کانال قرار گیرد درآنصورت از ساختمانهای ‪siphon-‬‬
‫‪( Aqueduct‬سیفون – ترناب) استفاده بعمل می آید‪.‬‬
‫شکل (‪ ) 3‬ذیل ‪.‬‬

‫‪page 45‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ -4‬هرگاه بسترسیلبرنظربه بستر کانال دریک سطح قرار گیرد درآنصورت از ساختمانهای‬
‫‪ Cross regulator‬استفاده بعمل می آیداشکال ذیل‪.‬‬
‫شکل (‪ )4‬ذیل ‪.‬‬

‫شکل (‪)4‬‬

‫درصرتیکه بستر کانال نظر به بستر سیلبر یادریا پائین تر قرارداشته باشد اماسطح آب درکانال ازبستر‬
‫سیلبر کمی بلند ترباشد درآنصورت از ساختمانهای سیفون استفاده میگردد ‪.‬‬
‫کلیه ساختماهای باالی سیستم آبیاری به سه نوع دیزائن صورت میگیرد ‪.‬‬
‫‪ -1‬دیزائن هایدرولیکی ‪Hydraulics Design‬‬
‫‪ -2‬دیزائن ساختمانی ‪Structural Design‬‬
‫‪ -3‬دیزائن استواری (ستاتیکی ) ‪Stability Design‬‬
‫‪ -1‬دیزائن هایدرولیکی ‪Hydraulics Design‬‬
‫دردیزائن هایدرولیکی مسائل ذیل حل وفصل میگردد ‪.‬‬
‫‪ -a‬تعین مقدار جریان اعظمی درسیلبر ‪ ,‬دریا ‪ ,‬جر وغیره ‪ .‬که میتوان ازفورمول دریافت گردد ‪.‬‬

‫درفورمول فوق ‪:‬‬

‫‪ -‬عبارت ازضریب جریان است که نظر به حالت جریان قیمت های آن متفاوت است مثال"‬
‫طوری ذیل تفاوت میکند ‪.‬‬ ‫قیمت های‬
‫‪ -1‬حالت جریان کم (‪:) low run off condition‬‬
‫برای شدت بارنده گی (‪ ) for intensity of rainfall 1-5 cm/hour‬داریم ‪.‬‬

‫‪– I‬عبارت ازشدت بارنده گی ‪))5cm/hour-1‬‬

‫قیمت ‪ c if I>5cm/hour‬پس درینصورت طوری ذیل محاسبه مینمائم‬

‫‪ -2‬درصورت که حالت جریان متوسط باشد (‪( )Moderate runoff condition‬متوسط‬

‫خفیف ) درینصورت بارنده گی توسط فورمول ذیل دریافت مینمائم ‪.‬‬

‫‪ -3‬درصورت که حالت جریان متوسط باشد(‪) average runoff condition‬‬

‫‪ -4‬حالت جریان اعظمی (‪) High runoff condition‬‬

‫و‬ ‫نشانی نمودن ویا تثبیت نمودن سطح اعظمی آب درسیلبر ‪ ,‬دریا ویا جر نظر به‬ ‫‪-2‬‬
‫بااستفاده از فورمول مانینگ ‪.‬‬
‫تثبیت عرض آبریز سیلبر ‪ ,‬دریا وغیره توسط فورمول ذیل‬ ‫‪-3‬‬

‫‪page 46‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫این قیمت به این خاطر دریافت مینمائم که تعداد وایه ها وپایه ها رادریافت نمائم ‪:‬‬
‫تثبیت عرض قسمت دخولی سیفون ویا ترسبات که به شکل تدریجی کم میگردد ‪.‬همچنان تثبیت‬ ‫‪-4‬‬
‫عرض خروجی ترناب که به شکل تدریجی فراخ میگردد ‪.‬‬

‫تعین سرکوب مکمل درسیفون (بادرنظرداشت ضایعات مجموعی )وتثبیت ارتفاع هندسی سطوح‬ ‫‪-5‬‬
‫اب درقسمت فوقانی وتحتانی‬
‫‪ – 2‬دیزاین ساختمانی ‪Structural Design‬‬
‫دردیزائن ساختمانی مسائل ذیل درنظر گرفته میشود ‪:‬‬
‫‪ -1‬تعین ابعاد مقطع (طول ‪.‬عرض ‪ .‬قطر )‬
‫‪ -2‬تعین مقدارفوالد وکانکریت‬
‫‪ -3‬دیزائن پایه ها ‪Design of piers‬‬
‫‪ -4‬دیزائن تهدابها ‪Design of footing‬‬
‫‪ - 3‬دیزائن استواری ‪Design of stability‬‬
‫دردیزائن استواری مسائل ذیل درنظرگرفته میشود ‪:‬‬
‫‪ -1‬کنترول درلغزش ‪.‬‬
‫‪ -2‬کنترول درچپه شدن ‪.‬‬
‫‪ -3‬کنترول درکشش دراساس ‪.‬‬
‫‪ -4‬نشست ‪.‬‬
‫سیفون ها‪Siphons‬‬
‫برق ها (سیفونها ) به عوض ترناب ها دردرهای فراخ ‪ ,‬وسیع وعمیق که اعمار ترناب مشکل باشد‬
‫ساخته میشود ‪.‬‬
‫سیفونها ازکانکریت ‪ ,‬آهن کانکریت ‪ ,‬چوب وفوالد تهیه میگردد ‪ ,‬برقها کانکریتی بامقطع عرضی دائروی‬
‫وباسرکوب) ‪ m (5-3‬وبرق های اهن کانکریتی باسرکوب ) ‪ m (50 -5‬وبعضا" تا شصت متر وبرق‬
‫های فوالدی باسرکوب های بیشتر از پنجاه متر استفاده میگردد‪.‬‬
‫برق ها میتوانند بامقطع عرضی دائروی ومستطیلی تهیه گردد (اما خوبتر آن دائروی است زیرا قوها رابه‬
‫محیط خود تقسیم مینمائد ) ‪.‬‬
‫برق ها نظربه عناصر ساختمانی آن به برقها صوف نما ‪ ,‬منحنی الخط وسرباز تقسیم میگردد‪.‬‬

‫برق های صوف نما باسرکوب ‪:‬‬

‫‪page 47‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫برق های صوف نما با سرکوب )‪ ) m5-3‬تهیه گردیده ‪ ,‬قسمت دخولی وخروجی این برق ها ترسبگاه‬
‫برای موار رسوبی جهت ته نشین شدن ودفع نمودن آن مدنظر گرفته میشود ‪.‬‬
‫زمانیکه دروازها مسدود باشد جریان مسدود میگردد ‪ ,‬درینصورت چاهای ترسبی زاپاک کاری نموده ‪.‬‬
‫برای پاک کاری درست نل افقی برق وترسب گاها باید برق خالی ازآب گردیده واب ازسربند متوقف‬
‫گردید ه ودروازه ها مسدود می باشد‪.‬‬

‫درشکل فوقانی‬
‫‪ -1‬دامن‬
‫‪ -2‬جالی گیرینده کثافات‬
‫‪ -3‬شاندود (دروازه ای است که درجای آن تخته فلزی وچوبی میماند )‬
‫‪ -4‬چاه درقسمت دخولی ترسبی‬
‫‪ -5‬چاه درقسمت خروجی‬
‫‪ -6‬دروازه‬
‫زمانیکه دروازه ها مسدود باشد جریان مسدود میگردد درینصورت چاهای ترسبی راپاک کاری میگردد ‪.‬‬
‫برای پاک کاری درست نل افقی برق وترسب گاها باید برق خالی ازآب گردیده وآب ازسربند متوقف‬
‫گردیده ودروازه ها مسدود باشد ‪.‬‬

‫‪page 48‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫سیفون های (برق ها) منحنی الخط‪: Curvature Syphon‬‬

‫درصورت سرکوب های بیشتر از ‪ 5‬متر برقهای منحنی الخط با مقطع عرضی مدور ومستطیلی ازآهن‬
‫کانکریت ‪ ,‬کانکریت ‪ ,‬چوب وفوالد استفاده میگردد ‪.‬‬
‫دردره های عمیق وعریض بهتر است ازبرق های منحنی الخط استفاده گردد ‪.‬‬
‫عموما" نلهای برق منحنی الخط باالی قشر آماده گی به اندازه ‪ t=(8-12) cm‬ازکانکریت ضعیف مارک‬
‫‪ 100‬گذاشته شود ‪.‬شکل ذیل ‪.‬‬

‫درشکل فوقانی ‪:‬‬

‫‪ -1‬جالی ‪ -2‬دروازه ‪ -3‬اتکاءکانکریتی ‪ -4‬اتکاء ‪ -5‬بولدر‬
‫درشکل دیتائل ها به طوری ذیل اند‬

‫(زاویه احاطوی است)‬ ‫‪α=95-180‬‬

‫نظر به مقدارجریان این نوع برق ها میتوانند از(‪ ) 2-3‬نل تشکیل گردد ‪.‬‬
‫اتکاءها بعداز فاصله (‪ ) 4-2‬متر درنظر گرفته میشود ‪.‬‬

‫‪page 49‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫زاویه احاطوی اتکاءهای کانکریتی خصوصا" درقسمت های کج گردشی بین (‪ ) 95-180‬درجه درنظر‬
‫گرفته میشود ‪.‬‬
‫عموما"طول نل های کانکریتی بین (‪ ) 2-1‬متر گرفته میشود ‪ ,‬درقسمت دخول جالی گیرینده کثافات‬
‫ودروازه به منظور قطع سیفون وپاک کاری آن درنظر گرفته میشود ‪.‬‬
‫درسیفون های منحنی الخط که طول آنها به چند صد متر میرسد قسمت دخول آن بخاطر جلوگیری‬
‫ازخیزهایدرولیکی چاه آبگردان ومیله های نصب میگردد‪.‬‬

‫سیفون های سرباز‪: Open Syphon‬‬

‫دردره های کم عرض وعمیق همچنان سواحل صخره ئی واقلیم خشک میتوانند ازبرق های سرباز استفاده‬
‫گردد ‪.‬‬
‫معموال"این نوع برق ها ازفوالد ویاچوب ساخته میشود ‪ ,‬برق های سرباز که از تخته های چوبی ساخته‬
‫میشوند ضخامت تخته های آن )‪ ) cm 12-8‬طول آن ) ‪ m (6-4‬وتخته های مذکور بعد از ) ‪m (6-4‬‬
‫توسط بندا ژهای فلزی محکم میگردد‪.‬‬
‫عموما"تخته های چوبی ازچوب کاج وصنوبر که درجه سختی آنها باال بوده وکثافات آن نیز بلند باشد‬
‫درنظرگرفته میشود ‪.‬‬

‫‪page 50‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫محاسبات هایدرولیکی سیفون ها ‪:‬‬

‫سیفون ها که طول آنها به چند صد متر ودارای سرکوب بیشتر از ‪ 5m‬میباشد ‪ ,‬به اساس مقدارجریان‬
‫اعظمی محاسبه گردیده وبه اساس مقدارجریان اصغری کنترول میگردد ‪.‬‬
‫اما سیفون های کوچک صرف به اساس مقدار جریان اعظمی کنترول محاسبه میگردد‪.‬‬
‫دردیزائن سیفون ها ارقام ذیل ضرورت است ‪:‬‬
‫‪ -1‬پالن توپوگرافی ساحه به مقیاس ‪ 1:100‬الی ‪ 1:500‬ومنحنیات بعد از ‪ 1,0‬الی ‪1m‬‬
‫‪ -2‬نشانه کف سیلبر ‪ ,‬نشانه سطح اعظمی آب درسیلبر وعرض ابرو سیلبر ودریا‬
‫‪ -3‬نشانه بستر کانال درقسمت دخول وخروج ‪ ,‬نشانه سطح اعظمی آب وحریم کانال درقسمت دخول‬
‫وخروج‪.‬‬
‫‪ -4‬مقاطع عرضی سیلبر بعد از ‪ 5m‬که سواحل سیلبر راالی کانال دخولی وخروجی دربرگیرد‪.‬‬
‫‪ -5‬درهر مقطع عرضی از(‪) 15-10‬نقطه درنظرگرفته میشود ‪.‬‬
‫‪page 51‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ -6‬تثبیت نوع خاک سواحل وکف سیلبر (چون برای پایه ها عمق شستشو دریافت گردد )‬
‫‪ -7‬مقدارجریان کانال عمومی ومقدارجریان سیالبی درسیلبر‬
‫‪ -8‬مساحت عمومی ساحه آبگیر سیلبر دودریا درمحور مطالعه ‪.‬‬
‫‪ -9‬ارقام متورولوژیکی (بارنده گی ‪ ,‬تبخیروتعرق ‪ ,‬درجه حرارت ‪ ,‬ساعات روزهای آفتابی ‪,‬‬
‫مقدارتشعشعات آفتابی )‬
‫مقدارجریان سیفون به اساس فومول ذیل تعین میگردد‪.‬‬

‫درفورمول فوق الذکر ‪:‬‬

‫‪ -‬ضریب مقدارجریان‬
‫‪ -‬مساحت مقطع زنده‬
‫‪ -‬تفاوت سطوح آب درقسمت فوقانی وتحتانی‬
‫ضایعات مکمل درسیفون های منحنی الخط ازرابطه ذیل دریافت میگردد‪.‬‬

‫‪ -‬ضایعات درمقطع دخولی‬

‫‪ -‬ضایعات درطول مسیر سیفون‬
‫‪ -‬ضایعات درمقطع خروجی‬
‫‪ -‬ضایعات دراصطحکاک‬
‫‪ -‬ضایعات درجالی‬
‫‪ – 10‬عرض قسمت دخول (فراخ شده ) ودرقسمت خروج محاسبه گردد‪.‬‬

‫محاسبات هایدرولیکی سیفون ها‬

‫‪Hydraulic calculation of siphon‬‬
‫دردیزائن سیفون ها باسه نوع مسائل عملی روبرومیگردیم ‪.‬‬
‫‪ -1‬مقدارجریان ‪ ,‬طول سیفون ‪ ,‬وقطرسیفون داده شده ‪.‬ضایعات مجموعی درسیفون دریافت میگردد‪.‬‬
‫‪ -2‬مقدارجریان ‪ ,‬طول سیفون ‪ ,‬ضایعات مجموعی داده شده ‪ .‬قطرسیفون دریافت میگردد‪.‬‬
‫‪ -3‬طول سیفون ‪ ,,‬ضایعات مجموعی ‪ ,‬وقطرسیفون داده شده مقدارجریان دریافت میگردد‪.‬‬
‫میدانیم که مقدارضایعات درسیفون ها با استفاده ازرابطه ذیل دریافت میگردد‪.‬‬

‫دررابطه فوق الذکر‬

‫‪– )1‬ضایعات درقسمت دخول طوری ذیل دریافت میگردد‪.‬‬

‫درفورمول فوق الذکر‪:‬‬

‫قبول میگردد‪.‬‬ ‫‪ -‬ضریب ضایعات درقسمت دخول که‬
‫قبول میگردد‪.‬‬ ‫‪ -‬سرعت درقسمت دخول سیفون که بصورت عموم بین‬
‫‪ -‬سرعت درقسمت دخول وخروج سیفون (قسمت فوقانی وتحتانی )‪.‬‬
‫‪ – )2‬ضایعات درقسمت کج گردشی سیفون وتوسط رابطه ذیل دریافت میگردد ‪:‬‬
‫‪page 52‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫دررابطه فوق الذکر‪:‬‬

‫دریافت میگردد‬ ‫‪ -‬عبارت ازضریب است که قیمت آن توسط رابطه‬
‫گرفته میشود‬ ‫‪ -‬زاویه کج گردشی که درحدود‬
‫‪ -‬سرعت آب درسیفون‪.‬‬
‫‪ -‬عبارت ازشعاع کج گردشی نل ودارای دروحالت ذیل بوده ‪.‬‬
‫‪ -1‬درصورت که مقطع سیفون دائروی باشد قطرنل سیفون رانشان میدهد‪.‬‬
‫‪ -2‬درصورت که مقطع سیفون مربعی یا مستطیلی باشد عرض قسمت تحتانی سیفون رانشان میدهد‪.‬‬

‫‪ -)3‬ضایعات دراصطحکاک‪: Friction losses‬‬

‫ضایعات دراصطحکاک درطول سیفون توسط رابطه ذیل دریافت میگردد‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذکر‪:‬‬

‫‪ -‬عبارت ازسرعت آب درسیفون‬
‫‪ -‬ضریب درشتی نل که مربوط به نوعیت مواد نل سیفون بوده وقیمت آن برای کانکرت درحدود‬
‫درنظر گرفته میشود‬
‫‪ -‬عبارت ازشعاع هایدرولیکی مقطع سیفون بوده‬

‫‪ -)4‬ضایعات درقسمت خروج‪: Outlet losses‬‬

‫ضایعات درقسمت خروج ازرابطه ذیل دریافت میگردد‬

‫دررابطه فوق الذکر‪:‬‬

‫قبول میگردد‬ ‫‪ -‬ضریب ضایعات درقسمت دخول که‬
‫قبول میگردد ‪.‬‬ ‫‪ -‬سرعت آب درقسمت دخول سیفون که بصورت عموم بین‬
‫‪ -‬سرعت در کانال درقسمت تحتانی ‪.‬‬
‫‪ -)5‬ضایعات درجالی‪:‬‬
‫ضایعات درجالی توسط رابطه ذیل دریافت میگردد‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذکر‪:‬‬

‫درنظرمیگیرند ‪.‬‬ ‫‪ -‬ضخامت سیخ های جالی که‬

‫‪page 53‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ -‬عبارت ازفاصله بین سیخ های (ازیک مرکزقطر الی مرکزقطر دیگرسیخ که درحدود الی‬
‫درنظرگرفته میشود ‪.‬‬
‫‪ -‬زاویه میالن سیخ ها نظر به محورافقی ‪.‬‬
‫‪ -‬زاویه میالن افقی سیخ ها نظر به محورافقی که مساوی به صفربود ‪.‬‬

‫مثال عملی‪: Example‬‬

‫است بادرنظرداشت ارقام‬ ‫سیفون کانکریتی بامقطع مستطیلی که قابلیت عبوری آن‬
‫اولیه ذیل تمام ضایعات درسیفون موردنظر دریابید؟ ارقام اولیه ‪:‬‬
‫‪ ,‬عرض کف کانال‬ ‫عرض مقطع مستطیلی سیفون‬
‫‪ ,‬زاویه گردش‬ ‫عمق آب درقسمت دخولی کانال‬
‫که ازجدول نظربه نوعیت مواد سیفون اخذکردیده اند‬ ‫ضریب درشتی‬
‫‪,‬‬ ‫میالن نشیب جانبی‬
‫طول سیفون ‪m 60‬‬ ‫شعاع هایدرولیکی‬
‫نشانه کف کانال درقسمت فوقانی وتحتانی‬

‫حل سوال‪: Solution‬‬

‫محاسبه راب ترتیب ذیل اجراءمینمائم ‪.‬‬
‫‪ -)1‬سرعت آب ر ادرقسمت دخول محاسبه مینمائیم ‪:‬‬

‫راقبول نموده وبا استفاده ازرابطه ذیل ارتفاع سیفون راازتخته پوشش‬ ‫حاال سرعت‬
‫تحتانی الی تخته پوشش فوقانی دریافت مینمایئم ‪.‬‬

‫حاال سرعت حقیقی درسیفون دریافت مینمایئم ‪.‬‬

‫‪ -)2‬ضایعات درقسمت دخول دریافت مینمایم ‪.‬‬

‫‪-)3‬ضایعات درقسمت کج گردشی رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫‪ -)4‬ضایعات دراصطحکاک رادریافت میداریم ‪:‬‬

‫(‪ –5‬ضایعات درجالی دریافت مینمائم‪:‬‬

‫‪page 54‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ –)6‬ضایعات درخروج کانال دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫ضایعات درخروج کانال توسط رابطه ذیل محاسبه مینمائیم ‪:‬‬

‫ضایعات مکمل درسیستم مساوی میشود ‪:‬‬

‫و ناچیزباشد درآنصورت ارتفاع ذخیره وی(‪) freeboard‬‬ ‫درصورت که تفاوت‬

‫از‬ ‫که باالترازسطح اعظمی آب میباشد افزایش میدهیم درآنصورت سرکوب اضافه گردیده وقیمت‬
‫بیشترگردید ه ‪.‬‬

‫سواالت کارخانگی ‪: Homework questions‬‬

‫بادرنظرداشت ارقام اولیه ذیل اتصال قسمت دخولی وخروجی سیفون راکه توسط دیوارهای استنادی‬
‫بشکل فراخ شد ه محاط گردید ه دریابید وهمچنان مجموع ضایعات درسیستم دریابید ؟‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫مقدارجریان سیستم‬
‫‪,‬‬ ‫مقطع عرضی مستطیلی بوده که‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫نوت ‪:‬برای دریافت نمودن اتصال خواسته شد ه ازفورمول ذیل استقاده نمائید‬

‫سوال دوم ‪:‬‬

‫طول عمومی سیفون دریابید درصورت داشتن ارقام ذیل‬

‫مقطع عرضی مستطیلی آهن کانکریتی بوده که‬

‫سوال سوم ‪:‬‬
‫ضایعات سیفون وطول قسمت اتصالی رادردخول وخروج رادریابید درصورتیکه ارقام ذیل داده شده‬
‫باشد ‪:‬‬

‫ترناب ها ( ‪)Aqueducts‬‬
‫‪page 55‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪When the canal cross drainage , storm drain ,river or road and also the water in the‬‬
‫‪drainage compared with water level in canal and bed level of canal located very low‬‬
‫‪.so on that case we use and prefer aqueduct or elevated flume‬‬
‫درصورت که کانال درمسیرخود جر ‪ ,‬سیلبر ‪ ,‬دریا ویاسرک راقطع نمائد همچنان آب درسیلبر نظربه‬
‫سطح آب درکانال ویانشانه کف سیلبر نظربه نشانه کف کانال خیلی پائین قرارداشته باشد ازساختمان‬
‫ترناب استفاده بعمل می آید ‪ .‬ترناب ها عموما ازکانکریت ‪ ,‬آهن کانکریت ‪ ,‬فلزوچوب ساخته میشود‬
‫مقطع عرضی ترناب ها نزدیک به ناوه ها بوده که شکل مستطیلی ویامربعی رادارا میباشد درناوه‬
‫های عریض به امتداد کنارهای آن پل خدمتی به شکل کنسوب اعمارمیگردد‪.‬‬

‫‪Cross section of Aqueduct‬‬

‫‪Type of Aqueducts‬انواع ترناب ها‬

‫عموما درساحات عمل به سه نوع شیمای ترناب برمیخوریم ‪:‬‬
‫‪ -1‬شیمای کمانی ‪Arc Scheme‬‬
‫‪ -2‬شیمای چوکاتی ‪Frame Scheme‬‬
‫‪ -3‬شیمای گادری ‪Beam Scheme‬‬

‫‪ -1‬شیمای کمانی‪: Arc Scheme‬‬

‫درینوع ترنابها ناوه ها باالی خوازه های مخصوص قرارگرفته وخوازه ه جداگانه باالی کمان حامل‬
‫اتکاءمینمائد ‪.‬‬
‫اینوع ترناب ها عموما درشیله های تنگ وعمیق استعمال وسیع دارد ‪ .‬همچنان دردریاهای که مجرای آن‬
‫استوارنباشد استفاده وسیع نموده اشکال ذیل ‪.‬‬

‫‪page 56‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ -2‬شیمای چوکاتی‪Frame scheme:‬‬

‫درینوع شیما کف ناوه ودیوارهای آن ازعناصر حامل تشکیل شده است این نوع شیما عموما دروایه های‬
‫عریض وکم عمق استعمال میگردد عرض آن درحدود (‪ ) 20- 60‬متر بوده وهمچنان عمق دریاویاجرکم‬
‫میباشد شکل ذیل ‪:‬‬

‫‪ -3‬شیمای گادری‪Beam Schem:‬‬

‫دراین نوع شیما گادرها به شکل تیرهای قطع شده فلزی آهن کانکریتی با اتکاهای چپراسی اعمارمیگردد‪.‬‬
‫تیرها باالی اتکاهای جداگانه قرارداده میشود ‪.‬ازاین نوع ترناب ها درمناطق زلزله خیز استفاده میگردد‬
‫شکل ذیل‬
‫سرعت درترناب عموما به اندازه قبول میگردد درطول ترناب کلکینچه ها به منظورپرچاوه آب درزمان‬
‫آبخیزی درنظرگرفته میشود ‪.‬‬
‫نشانه کف کانال دخول ترناب بانشانه کف ترناب مطابقت داشته اما نشانه کف کانال درقسمت خروج نظر‬
‫به نشانه کف ترناب درنظرگرفته میشود تااینکه دمه شدن آب درقسمت پائین تردخول صورت‬
‫نگیرد ‪.‬شکل ذیل ‪.‬‬

‫‪page 57‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫قسمت دخول ترناب توسط دیوارهای استنادی ودیوارهای معکوس به شکل فراخ شده‬
‫اعمارمیگردد ‪.‬‬
‫درنظر گرفته میشود‬ ‫وقسمت خروج‬ ‫دیوارهای استنادی درقسمت دخول‬
‫دیزائن مینمائد ‪.‬‬ ‫وقسمت خروج آن‬ ‫وبعضا قسمت دخول ترناب را‬

‫درقسمت دخول وخروج جهت تنظیم آب جری ها برای شاندورها (دروازه ها )درنظرگرفته میشود ‪.‬‬
‫محاسبا ت هایدرولیکی ترناب‪:‬‬
‫محاسبات هایدرولیکی ترناب به اساس فورمول ابریزه با استانه مغروق صورت میگیرند ‪.‬‬
‫فورمول ابریزه نوع مغروق بااستانه عریض ‪.‬‬

‫دررابطه فوق الذکر‪:‬‬

‫‪-‬ضریب انقباض جانبی میباشد که توسط رابطه ذیل دریافت میگردد ‪.‬‬

‫‪-‬عبارت ازضریب شکل آبریزه بوده که مربوط به شکل ابریزه بوده ونظربه شکل آن طوری ذیل‬
‫درنظرگرفته میشود ‪.‬‬
‫‪-‬ضریب مقدارجریان بوده ‪.‬‬
‫‪ -‬عبارت ازسرکوب مکمل بادرنظرداشت سرکوب سرعتی ‪.‬‬

‫‪page 58‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫سرعت آب درقسمت دخول کانال راتوسط رابطه ذیل دریافت میگردد ‪.‬‬

‫ضایعات درناوه ترناب (درقسمت دخول )طبق رابطه ذیل دریافت میگردد‪:‬‬

‫عموما افتیده گی کف کانال درقسمت ترناب به اساس معادله برنولی دردومقطع ‪ 1-1‬و‪ 2-2‬صورت‬
‫میگیرد ‪.‬‬

‫میل ترناب به اساس فورمول حرکت منظم تعین میگردد‪.‬‬

‫مثال ‪:‬‬
‫ارتفاع افتیده گی کف کانال خروجی رانظربه کف ترناب ازقسمت خروج دریافت نمائد درصورت که‬
‫ارقام اولیه ذیل داده شده باشد ؟‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫مقطع عرضی ترناب بشکل مستطیلی ونوع آهن کانکریتی بوده ‪.‬‬

‫حل ‪:‬‬
‫قبول مینمائم وعمق آب رادرترناب درقدم نخست به‬ ‫سرعت آب رادرترناب مساوی به‬
‫اندازه ‪ 10‬سانتی متر ازعمق آب درکانال درقسمت فوقانی کمتردرنظرمیگیریم عرض کق ترناب‬
‫رادریافت میداریم ‪:‬‬

‫سرعت آب رادرکانال دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫هید مکمل درقسمت دخول ترناب دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫ضریب انقباض جانبی رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫ضریب سرعت نظربه جداراستانه ازجدول رهنما تعین میگردد که درینصورت درصورت که جدارمدور‬
‫باشد ضریب سرعت مساوی به‪ 980,‬قبول میگردد پس فورمول آبریزه بااستانه مغروق رامینویسیم ‪:‬‬

‫‪page 59‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ازروی معادله فوق به صورت به طریقه تقرب مسلسل دریافت مینمائم تا یک طرف معادله به دیگرطرف‬
‫معادله مساوی گردد‬
‫بعد ازیک سلسله عملیات ریاضیکی داریم که‬

‫سرعت حقیقی آب رادرناوه ترناب دریافت میداریم ‪:‬‬

‫میل ترناب رادریافت میداریم ‪:‬‬

‫برای دریافت نمودن شعاع هایدرولیکی باید محیط ترشد ه دریابیم ‪:‬‬

‫ازاین جا ‪:‬‬

‫پس داریم ‪:‬‬

‫به اساس معادله برنولی درقطع ‪ 1-1‬و ‪ 2-2‬قیمت افتیده گی بدست می آوریم ‪:‬‬

‫سوال ‪:‬‬
‫نظربه ارقام داده شده طول ترناب ‪ ,‬تعداد وایه های مورد ضرورت دریافت نموده همچنان خط انرژی‬
‫وپروفایل سطح آب رارسم نموده ؟‬
‫ارقام اولیه ‪:‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫حل ‪:‬‬
‫عرض آبرو سیلبرتوسط رابطه ذیل دریافت میگردد ‪.‬‬

‫فرض میکنیم تعداد وایه ها را ‪ 4‬عدد وفاصله بین هروایه ‪ 7‬متروضخامت پایه ها را ‪ 80‬سانتی متر قبول‬
‫مینمائم بدینترتیب عرض آبرو ازکنارساحل فوقانی الی کنارساحل تحتانی طوری ذیل بوده ‪:‬‬

‫‪page 60‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫قبول مینمائم وعمق آب رادرناوه ترناب به‬ ‫سرعت آب رادرناوه ترناب مساوی به‬
‫اندازه ‪ 10‬سانتی متر الی ‪ 20‬سانتی متر کمترازعمق آب درکانال فرض مینمائم پس داریم ‪:‬‬

‫عرض ناوه رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫سرعت آب رادرکانال دخولی وخروجی دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫چون عرض آبروسیلبر ازکناریک ساحل الی کنار ساحل دیگر ‪ 30.4‬متر بدست آمد درینصورت طول‬
‫ترناب نیز مساوی به ‪ 30.4‬متر قبول میگردد ‪.‬‬
‫سرکوب های سرعتی (هید سرعتی ) درقسمت های دخولی وخروجی کانال دریافت میداریم ‪:‬‬

‫نشانه سطح آب درنقطه (‪ )1‬دریافت میداریم ‪:‬‬

‫نشانه خط انرژی را دریافت میداریم ‪:‬‬

‫نشانه کف ترناب درنقطه ‪ 2‬دریافت میداریم ‪:‬‬

‫ضایعات رادرقسمت دخول وخروج ترناب توسط فورمول ذیل دریافت مینمائم ‪.‬‬

‫بناء نشانه کف کانال درخروج نقطه ‪ 2‬دریافت میداریم ‪:‬‬

‫نشانه سطح آب رادرنقطه ‪ 2‬دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫نشانه خط انرﮋی رادرنقطه ‪ 2‬دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫نشانه کف رادرنقطه ‪ 3‬دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫)توسط رابطه ذیل دریافت میداریم ‪:‬‬ ‫ضایعات طولی درناوه (‬

‫پس نشانه کف درنقطه ‪ 2‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪page 61‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫نشانه سطح آب در نقطه ‪ 3‬دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫نشانه خط انرﮋی درنقطه ‪ 3‬دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫نشانه کف رادرقسمت دخول کانال دریافت میداریم ‪:‬‬

‫نشانه سطح آب رادرنقطه ‪ 4‬دریافت میداریم ‪:‬‬

‫نشانه خط انرژی رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫حاال جهت ترسیم خط پیزومتریکی طول قسمت داخل شده درساحل دره دریافت مینمائم ‪:‬‬
‫طول قسمت دخولی وخوجی ترناب ‪:‬‬

‫یا میتوانیم درقسمت دخول زاویه ‪ 22.5‬درجه وخروج ‪ 27.5‬درجه (برعکس سیفون )درنظربگیریم‬
‫وازطریق فومولهای مثلثات آنرادریابیم ‪.‬‬

‫دیزائن ساختمانی تٲسیسات آبیاری‬

‫‪))Construction designing of irrigation structures‬‬
‫قبل ازاینکه به دیزائن ساختمانی تٲسیسات آبیاری مانند ساختمانهای ناقل آب (سیفون ها ‪ ,‬ترناب ها ‪,‬‬
‫ساختمان های بلول مانند ‪ ,‬سریع الجریان وشرشره ها ) ساختمانهای حادثوی (پلچک ها ‪ ,‬پرچاوه ها ‪,‬‬
‫دیوارهای استنادی ‪ Supper passage‬و‪ ) Drain inlet‬ساختمانهای تنظیم کننده (آبگیر ‪ ,‬دهانه جات ‪,‬‬
‫ساختمانهای شستشوئی ) ساختمانهای اندازه گیری آب ]پرچاوه پارشالی ‪ ,‬ترسبگاه ‪ ,‬آبریزه (باجدارباریک‬
‫‪ ,‬با پروپیل عملی ‪ ,‬بااستانه عریض )‪ ,‬سوراخ ها ونوزل ها [ بپردازیم باید مسائل ذیل درنظربگیریم ‪.‬‬
‫‪ ‬مارک کانکریت درمحکمیت ‪:‬‬
‫کانکریت نظربه محکمیت خود درفشاربه مارک های ذیل تقسیم میشود ‪.‬‬

‫مارک کانکریت درمحکمیت‬ ‫واحد‬

‫‪M400‬‬ ‫‪M300‬‬ ‫‪M250 M200 M170 M150‬‬ ‫‪M100‬‬ ‫‪M50‬‬

‫‪M40‬‬ ‫‪M30‬‬ ‫‪M25‬‬ ‫‪M20‬‬ ‫‪M17‬‬ ‫‪M15‬‬ ‫‪M10‬‬ ‫‪M5‬‬

‫‪2:1:1‬‬ ‫‪1:1:1‬‬ ‫‪1:1:2‬‬ ‫‪1:1.5:3‬‬ ‫‪1:2:3‬‬ ‫‪1:2:4‬‬ ‫‪1:3:6‬‬ ‫نسبت ‪1:2:4‬‬

‫‪page 62‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫مارک ‪ M50‬بنام مارک ‪ permissible compressive strength of concrete‬یاد میشود‬

‫به منظورتٲسیسات آبیاری ازمواد ذیل استفاده بعمل می آید ‪:‬‬
‫سنگ‪ ,‬خشت‪ ,‬کانکریت‪ ,‬آهن کانکریت‪ ,‬مصالح‪ ,‬قیر‪ ,‬چوب‪ ,‬شیشه‪ ,‬پالستیک وغیره‬
‫فرق بین مصالح وکانکریت عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ ‬درمخلوط مصالح جغل به اندازه کمتر از‪ 2‬ملی مترمجازبوده دربعضی موخذ تا ‪ 5‬ملی متر‬
‫مجازدانسته شده است ‪.‬‬
‫‪ ‬مارک مصالح همیشه ته نسبت ‪1:8 , 1:6 ,1:5 , 1:4 , 1:3 ,1:2‬‬
‫‪ 1:2‬و ‪ 1:3‬درانگفت کاری (هنگاف ) درمخزن ذخیره آب ودرجاهای که ازپلسترقوی استفاده میشود‬
‫استفاده میگردد ‪.‬‬

‫‪ 1:4‬درسنگ کاری بامصالح وخشت کاری مورد استفاده دارد ‪.‬‬

‫‪ 1:5‬درپلسترکاری دیوارهای داخلی مورد استفاده دارد‪.‬‬
‫مارک ‪ M50‬بامخلوط ‪ 1:4:8‬استفاده میگردد ‪.‬‬
‫مقدارآب نظربه نوعیت کانکریت که برای کدام منظور آماده گردیده درحدود (‪ %)50-40‬وزن سمنت‬
‫تعین میگردد ‪.‬‬
‫وزن سمنت برای ‪ M150‬که دارای مخلوط ‪ 1:2:4‬بوده مساوی است به ‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذکر ‪:‬‬

‫‪ -‬عبارت است ازوزن حجمی سمنت‬
‫تعداد خریطه مساوی است به ‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذکر ‪:‬‬

‫‪ – 1.3‬عبارت ازمقدارجغل درشرائط کشورما دریک مترمکعب کانکریت برای تمام انواع مارک ها‬

‫مقدارریگ مساوی است به ‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذکر ‪:‬‬

‫عدد ‪ 0.042‬عبارت ازحجم یک منک بوده که ازرابطه ذیل بدست می آید ‪:‬‬

‫عدد مذکورمساوی به یک نمونه سمنتی با ابعاد ‪ 30× 35×40‬سانتی متر‬

‫حجم جغل مساوی است به ‪:‬‬

‫نسبت های ‪ 1:4:8‬و ‪ 1:3:6‬عموما درتهداب ها به حیث شفته مورد استعمال دارد که ضخامت ان درحدود‬
‫‪ 5‬الی ‪ 10‬سانتی مترنظر به نوعیت موادخاک اساس تعین میگردد ‪.‬‬
‫نسبت ‪ 1:1.5:3‬عموما درتٲسیسات آبیاری استفاده میشود‬
‫مارک های ‪ 400‬و ‪ 500‬برای ساختمانهای پرمسولیت به کاربرده میشود مانند بندهای کمانی اما‬
‫درتٲسیسات آبیاری ازمارک ‪ 200‬ذیاد استفاده میگردد ‪.‬‬
‫بعد ازدریافت نمودن حجم ریگ ‪ ,‬جغل ومقدارسمنت دریک ساختمان ضرب ضرائب ضایعات مربوطه‬
‫آن میشود که سمنت در‪ 1.1‬ریگ ‪ 5%‬و جغل هم ‪ 10%‬درنظرگرفته میشود ‪.‬‬
‫‪page 63‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫دریک دیوارسنگی بامصالح ‪ 1:4‬عموما (‪ ) 30-20‬فیصد حجم سنگ کاری راتشکیل می دهد طوری مثال‬
‫دریک دیوارسنگی با مصالح ‪1:4‬که حجم آن ‪ 400‬مترمکعب است مقدارمصالح مورد ضرورت دریابید ؟‬

‫درصورت که سنگ کاری منظم باشد( به مانند که درخشت کاری) درحدود ‪ 20‬الی ‪ 25‬فیصد‬
‫درنظرگرفته میشود‪.‬‬
‫اوزان حجمی بعضی ازمواد ساختمانی که درمحاسبات با آن روبرومیشویم طوری ذیل است ‪:‬‬
‫وزن خاک خشک طبیعی –‪ 1600‬کیلو گرام فی مترمکعب‬
‫وزن حجمی خاک های مشبوع ازآب که تپک شده باشد ‪ 2200‬کیلو گرام فی مترمکعب است ‪.‬‬
‫نشان داده میشود ‪.‬‬ ‫‪ M50‬عبارت ازفشارمجازی کانکریت درمحکمیت که به‬
‫درآهن کانکریت عموما ازسیخ های نوع نرم استفاده صورت میگیرد که فشارمجازی آن درمحکمیت‬
‫‪ 1400‬بوده ‪.‬‬ ‫مساوی به‬
‫محورخنثی عبارت ازسرحد بین ناحیه فشاری وکششی دریک گادرویا عنصرکانکریتی بوده ‪.‬‬
‫ومارک کانکریت ‪ M150‬درنظرگرفته‬ ‫برای وضاحت موضوع یک گادرراباابعاد‬
‫درینصورت محورخنثیدرگادرموردنظر دریابید ؟‬ ‫ونوع سیخ نرم بوده که‬
‫حل ‪:‬‬
‫عمق مٶثرگادر دریافت مینمائم یعنی‪:‬‬
‫موقعت محورخنثی راازرابطه ذیل دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذکر ‪:‬‬

‫‪-‬عمق محورخنثی یعنی‬
‫‪ -‬عبارت ازنسبت مودولی‬
‫مثالبرای مارک ‪ 150‬داریم ‪:‬‬

‫داریم که ‪:‬‬

‫‪ ,‬قیمت مذکوربرای انواع مخلوط‬ ‫‪ -‬عبارت ازضریب عمق محورخنثی بوده یعنی‬
‫های کانکریت مساوی به ‪ 0,404‬ثابت بوده ویامیتوانیم توسط رابطه ذیل دریافت نمائم ‪.‬‬

‫‪ - J‬عبارت ازفاصله بین مرکزسیخ ناحیه کششی ومرکزثقل ناحیه فشاری کانکریت که برای تمام انواع‬
‫کانکریت ‪ 0,87‬بوده ویامیتوان ازرابطه ذیل دریابیم ‪.‬‬

‫ضریب مومنت مقاومت ‪ R‬که ازرابطه ذیل دریافت میگردد ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اگرمارک کانکریت ‪ M100‬باشد مومنت مقاومت آنرادریابید ؟‬

‫حل ‪:‬‬

‫‪page 64‬‬
 ‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ازاینجا داریم ‪:‬‬

‫درمسائل دیزائن نظربه مارک های مختلف کانکریت ازجدول ذیل استفاده مینمائم (یامیتوانیم توسط‬
‫فورمول های فوق الذکردریافت مینما ئیم )‬

‫‪Constant for critical section for‬‬ ‫‪for (Fc)=1400Kg/sqcm‬‬

‫‪Specified‬‬ ‫‪Permissibl Modula Critical‬‬ ‫‪Lever‬‬ ‫‪Moment Percentage‬‬
‫‪compressive‬‬ ‫‪e stress ,fc r ratio‬‬ ‫‪depth‬‬ ‫‪arm‬‬ ‫‪resistanc of‬‬
‫‪strength of‬‬ ‫‪In kg/sqm‬‬ ‫‪constan‬‬ ‫‪constan e‬‬ ‫‪balanced‬‬
‫‪Concrete‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪constant section‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪J‬‬
‫‪M100‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫‪5,19‬‬ ‫‪0,43‬‬
‫‪M150‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫‪8,7‬‬ ‫‪0,72‬‬
‫‪M200‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫‪12,1‬‬ ‫‪0,99‬‬
‫‪M250‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫‪14,74‬‬ ‫‪1,21‬‬
‫‪M300‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫‪17,00‬‬ ‫‪1,4‬‬
‫‪M350‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫‪19,82‬‬ ‫‪1,63‬‬
‫‪M400‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫‪22,85‬‬ ‫‪1,83‬‬

‫یامیتوان توسط روابط ذیل دریابیم ‪:‬‬

‫عمق فعال عنصر‬ ‫تشنج مجازی فوالد و‬ ‫مساحت مقطع سیخ درمقطع‬ ‫درفورمول های فوق‬
‫کانکریتی بوده ‪.‬‬
‫فاصله بین دوسیخ توسط رابطه ذیل دریافت میگردد ‪.‬‬

‫دررابطه فوق ‪:‬‬

‫‪ -‬مساحت مقطع عناصر‬ ‫‪ -‬مساحت مقطع یک سیخ‬
‫وزن یک مترسیخ توسط فورمول های ذیل دریافت میگردد ‪:‬‬

‫‪page 65‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ – d‬به ملی تروضع میشود‬

‫مثال ‪:‬وزن سیخ ‪ 6mm‬دریک مترطول دریافت نمائید ؟‬

‫حل ‪ :‬ازفورمول های فوق الذکراستفاده مینمائم ‪:‬‬

‫درمسائل دیزائن مسائل ذیل باید درنظرگرفته شود ‪:‬‬

‫‪ – 1‬فشارزمین (‪:) earth pressure‬‬
‫فشارزمین توسط رابطه ذیل دریافت میگردد ‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذکر ‪:‬‬

‫‪-‬وزن مخصوصه خاک‬
‫‪ -‬ارتفاع افقی خاک که باالی دیوارویاساختمان دیگرعمل مینمائد‬
‫دریافت میگردد ‪.‬‬ ‫‪-‬ضریب فشارخاک که توسط فورمول‬
‫‪ – 2‬فشارهایدروستاتیکی آب ‪: Hydrostatic pressure‬‬

‫‪ – 3‬فشارفلتری که ازاساس دیوارعمل میکند ‪: up lit pressure‬‬

‫‪ -4‬قوه زلزله ‪: earth quake pressure‬‬

‫‪ 0,15‬ضریب زلزله بوده که نظربه شدت زلزله قیمت آن متفاوت بوده که درینجا اکثرا برای ناوه ها‬
‫مساوی به‪ 0,15‬بوده (ناوه که وایه آن ‪ 100‬متر بود ه)‪.‬‬
‫مرکزثقل یک دیواراستنادی راطوری ذیل دریافت مینمائم ‪:‬‬
‫چون دیواراستنادی عموما شکل ذوذنقه داشته میباشد پس مرکزثقل آن میتوانیم طوری ذیل دریافت نمائم‬
‫‪ – 1‬میتوانیم به دومثلث تقسیم نمائم‬
‫‪ - 2‬ضلع عمودی رابه سه حیصه مساوی تقسیم مینمائم وازنقاط ‪ E‬و‪ F‬خطوط رابه رأس های ‪ B‬و ‪C‬‬
‫رسم مینمائم ازنقطه تقاطع این دوخط نقطه ‪ O‬بوجود می آید که ازنقطه مذکور یک خط را موازی به افق‬
‫رسم مینمائم ‪ .‬حاال ازنصف اضالع ‪ AB‬و‪ BC‬یک خط راعبورمیدهیم که درینصورت خط مذکورباخط‬
‫افقی ازنقطه ‪ O‬تقاطع مینمائد که ازهمین تقاطع مرکزثقل ذوذنقه بوجود می آید (شکل اول )‬
‫‪ – 3‬درین طریقه ضلع فوقانی ذوذنقه رابه ضلع تحتانی وصل نموده وضلع تحتانی به ضلع فوقانی وصل‬
‫نموده وازانجا مهای هریک آنها رابا همدیگروصل نموده حاال ازنصف ضلع فوقانی وتحتانی راباهم وصل‬
‫نموده که ازتقاطع آن مرکزثقل بدست می آید (شکل دوم )‬

‫‪page 66‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫موقعت مرکزفشاردراساس راازفورمول ذیل دریافت مینمائم‬

‫دررابطه فوق الذکر‪:‬‬

‫‪ –a‬عرض ضلع فوقانی‬
‫‪ - b‬عرض ضلع تحتانی‬
‫‪ – 5‬قوه فشارباد ‪: wind pressure‬‬
‫عموما ساختمان های مانند ناوه ‪ ,‬تانک فشارآب ‪ ,‬مخازن ذخیره هوائی آب ‪ ,‬ناوه ها ‪ ,‬پل ها برای فشار‬
‫دیزائن میگردد ‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫محاسبه ترناب که دارای عرض ‪ 4‬مترمیباشد ازباالی یک سیلبر که عرض ساحه آبرو آن ‪ 12‬متر میباشد‬
‫دارای مقطع مستطیلی وعمق آب درناوه ترناب ‪ 1,5‬مترمیباشد دیزائن نمائد ؟‬
‫حل ‪:‬‬
‫نوت ‪ :‬مقطع عرضی ناوه ترناب راشیماتیک رسم مینما ئم‬
‫ضخامت تخته پوشش تحتانی را ‪ 25cm‬قبول مینمائم ‪ ,‬ضخامت دیوارهای جانبی را‪ 30cm‬وارتفاع ذخیره‬
‫وی درین مثال مساوی به ‪ 15cm‬قبول مینمائم‪.‬‬
‫ارتفاع ذخیره وی نظربه مقدارجریان درساختمانهای مختلف متفاوت میباشد که قرارذیل تعین میگردد ‪.‬‬

‫جدول ارتفاع آزاد آب درکانال ها‬

‫‪Water depth‬‬ ‫‪Free board‬‬
‫‪Up to 1m‬‬ ‫‪0,3d‬‬
‫‪m 1-2‬‬ ‫‪0,2d+0,1m‬‬
‫>‪2m‬‬ ‫‪0,1d+0,3m‬‬

‫درجدول فوق ‪ d‬عمق آب است‬

‫عموما قیمت اصغری ‪ free board‬از‪ 10cm‬تا به ‪ 75cm‬وبعضا تا به ‪ 1m‬میرسد‬
‫پس وایه موثرناوه رامساوی به ‪ 4,3m‬بوده (شکل ذیل دیده شود )‬

‫‪page 67‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫تخته پوشش تحتانی ) ‪:Base slab (base slab with thickness of 25 cm‬‬
‫قوه هادرفي مترمربع دراين پليت مساوي ميشود به ‪:‬‬

‫قوه هادرفي مترمربع ((‪weight of water &down slab per square meter‬ازاثر آب وتخته پوشش‬
‫تحتاني كه باالي تخته پوشش تحتاني عمل مينمائد ‪.‬به اين ترتيب ‪.‬‬

‫چون دراينجا ناوه ترناب درحالت درنظرميگيريم كه بصورت اعظمي پر ازآب باشد (حالت حادثوي ) پس‬
‫ارتفاع آب درآن مساوي به ‪ 1,75‬مترميباشد ‪.‬پس داريم ‪:‬‬

‫ازاينجا وزن مجموعي رادريافت ميداريم يعني ‪:‬‬

‫مومنت اعظمي انحنائي‪ ) )Maximum sagging moment due to weight of water‬راازرابطه‬

‫ذيل دريافت ميداريم ‪.‬‬
‫ازاثرعمل وزن آب ‪:‬‬

‫ازاثرعمل وزن تخته انحنائي ‪ ) )Maximum sagging moment due to weight of slab‬پوشش ‪:‬‬

‫قوه فشارهايدروستاتيكي باالي ديوارهاي جانبي ترناب مساوي است به ‪:‬‬

‫‪page 68‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫مومنت انحنائي (‪)Hogging moment due to water pressure is calculating as below‬‬

‫ازاثرفشارآب ‪:‬‬

‫مساحت سيخ رابراي ديوارهاي جانبي دريافت ميداريم ‪:‬‬

‫دررابطه فوق الذكر ‌‪ d‬عبارت ازعمق فعال ضخامت ديوارجانبي بوده كه مساوي ميشود به ‪:‬‬

‫قطرسيخ را ‪ 12mm‬قبول مينمائم كه ازاينجا تعداد سيخ ها طوري دريافت مينمائم ‪:‬‬

‫قبول ميگردد ‪.‬‬ ‫كه (‬

‫سيخ هاي تقسيماتي(‪ ) distribution bars‬راطوري ذيل دريافت مينمائم ‪:‬‬
‫اين سيخ ها به قطر ‪ 8mm‬قبول مينمائم كه مساحت آن مساوي ميشود به ‪:‬‬

‫تعداد اين سيخ ها مساوي ميشود به ‪:‬‬

‫قبول ميگردد ‪.‬‬ ‫كه (‬

‫مومنت اعظمي رانظربه مركز تخته پوشش تحتاني(‪Maximum bending moment at center of‬‬
‫‪ )base slab‬دريافت مينمائم ‪:‬‬

‫‪page 69‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫مقدارسيخ رابراي تخته پوشش تحتاني دريافت ميداريم (البته سيخ به قطر ‪ 12mm‬قبول مينمائم ‪:‬‬
‫درينجا عمق موثر تخته پوشش تحتاني مساوي ميشود به ‪:‬‬

‫تعداد سيخ ها دريافت ميداريم ‪:‬‬

‫)قبول ميگردد ‪.‬‬ ‫كه (‬

‫فاصله بين سيخ ها(‪)spacing between bars‬دريافت ميداريم ‪:‬‬

‫چون نظربه نورم هاي ساختماني فاصله بين سيخ ها نبايد كم از‪ 10cm‬باشد پس بايد اين فاصله‬
‫ازسرمحاسبه نمائم يعنيق قطر سيخ ها را‪ 16mm‬درنظرميگيريم ‪.‬‬

‫چون قطرراتغيرداديم پس عمق موثرنيزتغيرميخورد يعني ‪:‬‬

‫)قبول ميگردد‪.‬‬ ‫كه (‬

‫پرنسيب سيخ بندي درشكل ذيل نشان داده شده است ‪.‬‬
‫نوت ‪:‬‬
‫فشارمجازي فوالد ميتوانيم ازجدول ذيل دريافت نمائم ‪:‬‬
‫فشارمجازي فوالد‬ ‫‪Mild steel‬فوالد نرم‬ ‫فوالد سخت‪high yield stress‬‬

‫‪Up to 20 mm‬‬ ‫‪N/sqrmm140‬‬ ‫‪230N/sqrmm‬‬

‫‪Over 20 mm‬‬ ‫‪130N/sqrmm‬‬ ‫‪275N/sqrmm‬‬

‫‪page 70‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫اما ذيادترازفوالد كه داراي تشنج مجازي ‪ 1400-1200‬كيلوگرام درفي مترمربع داشته باشد استفاده‬
‫مينمائد ‪.‬‬

‫سوال كارخانگي ‪:‬‬

‫ناوه ترناب راديزائن نمائد (ديزائن ساختماني وهايدروليكي ) درصورت كه ارقام ذيل داده شده باشد ‪.‬‬
‫مقدارجريان دركانال ‪20cumecs‬‬
‫ميالن نشيب جانبي كانال ‪m 1:1‬‬
‫ضريب درشتي كانال ‪n=0,025‬‬
‫ضريب درشتي ناون ترناب ‪n=0,014‬‬
‫عرض كف كانال درقسمت دخول ‪b= 4m‬‬
‫عمق آب دركانال درقسمت دخول وخروج ‪h=1,6m‬‬
‫عرض آبرو سيلبر ‪B=40m‬‬
‫مارك كانكريت كه درناوه ترناب بكاربرده ميشود ‪M200‬‬
‫خواسته شد ه‪.‬‬
‫طول قسمت اتصالي رادرقسمت دخول وخروج ‪ ‌,‬ودربخش ديزائن ساختماني مقدارسيخ هاي فعال‬
‫وساختماني ‪‌,‬فاصله بين سيخها ومقدارسيخ هاي مورد ضرورت درتمام طول ترناب دريابيد ؟‬
‫‪Drops & chute structures‬‬
‫ساختمانهاي شرشره وسريع الجريان‬

‫ساختمانهاي شرشره وسريع الجريان ازجمله ساختماهاي عبوردهنده آب ميباشد كه بمنظورجلوگيري‬

‫ازشستشوئي كانال وانتقال آب ازقسمت باالبه قسمت پائين بكاربرده ميشود ‪.‬‬
‫هرگاه تفاوت نشانه هاي سطح زمين درقسمت هاي فوقاني وتحتاني بيشتراز‪ 5m‬باشد وكانال ازاين نشانه‬
‫هاي عبورنمائد بايد ازساختما نهاي شرشره ويا سريع الجريان استفاده ميگردد شكل ذيل ديده شود ‪.‬‬

‫‪page 71‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫درصورت كه ساحه طوري باشد مثليكه درشكل فوق ديده ميشود به ساخاتمانهاي شرشره ضرورت نيست‬
‫ساختمانهاي شرشره نظربه ساختمانهاي سريع الجريان غيراقتصادي بوده ‪ .‬امانظربه شرائط توپوگرافيكي‬
‫ساحه وبخصوص درمحالتيكه كانال كوچك ازكانال بزرگ آب اخذ مينمائد درصورت كه سرعت نورمال‬
‫درآنجا ازسرعت شستشوئي بيشترباشد ازساختمانهاي شرشره(شكل ‪ ) b‬استفاده بعمل مي آيد درغيرآن‬
‫ساختمانهاي سريع الجريان (شكل ‪ ) a‬علويت داده ميشود ‪.‬‬

‫شكل ‪ b‬شرشره‬
‫شكل ‪ a‬سریع الجریان‬

‫هركانال كه درمسيرخود به اساس‬

‫محاسبات هايدروليكي سرعت نورمال‬
‫بزرگترازسرعت شستشوئي بدست آمد‬
‫درينصورت تدابيرذيل درنظر گرفته ميشود ‪.‬‬

‫‪ -1‬كانال تحكيم كاري ميشود ‪.‬‬

‫‪ -2‬كانال پلستركاري ميشود ‪.‬‬
‫‪ -3‬ساختمانهاي سريع الجريان ويا از شرشره استفاده ميگردد ‪.‬‬
‫عموما ساختمانهاي شرشره به چهارنوع ميباشد ‪.‬‬
‫‪ – ) 1‬شرشره هاي عمودي ( ‪vertical drop (:‬‬
‫شرشره هاي عمودي درصورت كه تفاوت نشانه هاي سطح آب درقسمت فوقاني وتحتاني الي ‪ ‌1m‬باشد‬
‫ومقدارجريان تا ‪‌5cubmec‬برسد ازاين نوع شرشره ها استفاده ميگردد ‪.‬‬

‫‪page 72‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫درشکل فوق‪:‬‬
‫‪D : depth of water on the crest‬‬
‫‪‌d ‌: depth of cistern‬‬
‫‪‌ls : length of cistern‬‬
‫‪‌H : drop‬‬
‫طول چاه آبگردان درينصورت مساوي است به ‪:‬‬

‫‪ drop=1m‬باشد ‪.‬‬
‫‌‬ ‫)‪ %‬مغروق باشد و‬‫درصورت كه خيز (‪‌ 20-10‬‬
‫درینصورت ازفورمول های ذیل استفاده بعمل می آید ‪.‬‬

‫‪ – ) 2‬شرشره هاي مستطيلي ( ‪: ) rectangular drops‬‬

‫ازاين نوع شرشره ها درصورت كه مقدارجريان از (‪ cubmecs)50-5‬باشد و ‪ drops = 1-5 m‬باشد‬
‫‪ 5m‬باشد استفاده ميگردد ‪.‬‬
‫وبعضا بشتر از ‌‬
‫زمانيكه سرعت آب دركانال به مراتب بيشترازسرعت بحراني باشد وميل كانال به مراتب ازميل بحراني‬
‫بيشتر باشد درآنصورت ازاين نوع شرشره ها استفاده ميگردد ‪.‬‬
‫ميل بحراني ‪ :‬ميل بحراني به آن ميل گفته ميشود كه كانال درآن نه شستشو شود ونه ته نشين شود ‪.‬‬
‫‪ – 3‬شرشره هاي با دامن كاهش دهنده سرعت ‪:‬‬

‫‪ –4‬شرشره هاي پيپ مانند ‪:‌pipe drops‬‬

‫‪ 2,5cubmecs‬و‪ drop<1m‬باشد استفاده ميگردد ‪ .‬اين نوع‬
‫‌‬ ‫اين نوع شرشره ها براي مقادير جريان الي‬
‫شرشره ها خيلي اقتصادي ميباشد ‪.‬‬
‫براي ديزائن ساختمانهاي شرشره ها وسريع الجريان ارقام ويا پارامترها ذيل ضرورت است ‪.‬‬
‫‪1:100‬‬
‫‌‬ ‫‪ – 1‬پالن توپوگرافي محل اعمار ساختمان شرشره اي ويا سريع الجريان به مقياس ‪ ‌1:50‬ويا‬

‫‪page 73‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ – 2‬پروفايل طولي كانال مورد نظربخصوص درنقطه ايكه درآنجا ساختمان شرشره ويا سريع الجريان‬
‫اعمارميگردد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬قطع عرضي جيوديزيكي درمحور ساختمان شرشره ويا سريع الجريا ن بعدازهر‪( ‌5m‬البته طولي‬
‫وعرضي (‌ كه به مقياس ‪‌1:100‬رسم ميگردد ‪.‬‬
‫درشكل فوق الذكر ‪:‬‬
‫ساختمانهاي شرشره وسريع الجريان عموما زمان كه سرعت نورمال آب دركانال بزرگترازسرعت‬
‫مجازي شستشوئي باشد وياميل طبعي زمين ازميل كف كانال بیشترباشد اعمارمیگردد ‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫شرشره رانظربه ارقام اوليه ذيل ديزائن نمائد ؟‪design drops with the following portion‬‬
‫‪Canal discharge = 5 cubmecs‬‬ ‫‪F.S.D=1,4m‬‬ ‫‪Side slope =1,5:1‬‬
‫‪?=Bed width =2,2.5,3‬‬ ‫‪Drop=1m‬‬ ‫‪Q=? Dc=? Lcis=? H‬‬
‫حل ‪:‬شيماي محاسبوي راترسيم نموده بعدا به ديزاين هايدروليكي پرداخته وتمام نتائج رادرج جدول نموده ‪.‬‬

‫جدول درج نتائج محاسبات شرشره ‪.‬‬

‫‪Bed width‬‬ ‫‪3,0m‬‬ ‫‪2,5m‬‬ ‫‪2,0m‬‬
‫‪q=Q/b‬‬ ‫‪1,6=5/3‬‬
‫‪1,0‬‬ ‫‪1,0‬‬ ‫‪1,0‬‬
‫‪0,65‬‬ ‫‪0,74‬‬ ‫‪0,86‬‬
‫‪Lc‬‬ ‫‪0,84‬‬ ‫‪0,94‬‬ ‫‪1,1‬‬
‫‪h1‬‬ ‫‪0,327‬‬ ‫‪0,37‬‬ ‫‪0,43‬‬

‫‪page 74‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫سريع الجريانها ‪chutes‬‬

‫ساختمانهاي سريع الجريان نيز مانند شرشره زمانيكه ميل طبعي زمين بيشترازكف كانال باشد وسرعت‬
‫نورمال دركانال ازسرعت شستشوئي كمتروازسرعت ته نشين شدن بزرگترباشد وطول ساحه افاده گي‬
‫بيشتراز‪ 50m‬باشد ازساختمان هاي سريع الجريان استفاده بعمل مي آورد ‪.‬‬
‫اين نوع ساختمانها نظربه ساختمان هاي شرشره اقتصادي ترمي باشد ‪.‬‬
‫انواع ساختمانهاي سريع الجريان ‪:‬‬
‫‪ – 1‬سريع الجريان هاي لشم ‪smooth chutes‬‬
‫‪cantilever chutes‬‬ ‫‪ – 2‬سريع الجريان كنسولي‬
‫‪– 3‬سريع الجريان جالي دار ‪screen chutes‬‬
‫‪ - 1‬سريع الجريان هاي لشم ‪:‬‬
‫‪cubmecs‬‬
‫‌‬ ‫‪ cubmecs‬وبعضي تا ‪15‬‬
‫‌‬ ‫سريع الجريان لشم معموال براي مقدارهاي جريان هاي كم تا ‪10‬‬
‫استفاده ميگردد ‪ .‬اكثرا مربوط به توپوگرافي محل بوده كه نوعيت سريع الجريان ثبت ميگردد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬سريع الجريان كنسولي ‪:‬‬
‫اين نوع سريع الجريان هاي نظربه شرائط توپوگرافي معموال به منظور پرچاوه آب هاي اضافي بوده ‪.‬‬
‫ويا اينكه‬

‫‪ – 3‬سریع الجریان های جالی دار‪:‬‬

‫‪page 75‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫دیوارهای استنادی ‪retaining walls‬‬

‫دیوارهای استنادی در سیستم هائی آبیاری‬
‫‪Retaining wall on Irrigation Systems‬‬
‫وظیفه ا صلی دیوارهای ا ستنادی جلوگیری ا ز ریزش خاکی است که ا ز حد طبیعی میالن بیشتری دارد و اغلب در‬
‫موقعیت قائم یا نزدیک به قا ئم قرار دارد ‪ .‬در سیستم هائی آبیاری محالتیکه نقاط ضعیف و یا امکان ازبین رفتن و چپه‬
‫شدن خا ک توسط آب متصور با شد از دیوار استنادی استفاده میگردد ‪.‬میالن طبیعی خا ک بنا م زاویه میالن طبیعی نام‬
‫دارد و نسبت به سطح افق اندازه گیری میشود ‪ .‬زاویه میالن طبیعی خاکهای مختلف از ‪ 45‬درجه تا نزدیک صفر درجه‬
‫برای خاکهای رسی مرطوب متغیر است ‪ .‬اما زاویه متوسط اغلب خاکها ‪ 30‬درجه است ‪ .‬در واقع دیوار استنادی باید‬
‫طوری طرحریزی گردد که به کمک وزن خود یا به اتکای الزم خود در برابر فشار خاک مقاومت کند ‪ ،‬واستواری ان در‬
‫مقابل چپه شدن ‪ ،‬لغزش وغیره عوامل استوار و مستحکم با شد‬

‫طر ز دیزاین‬
‫این دیوار باید طوری‬ ‫طرحریزی دیواراستنادی اسا سًا به فشارهائی جانبی خاکها و آب زیرزمینی مربوط میبا شد ‪.‬‬
‫دیزاین شود که ‪:‬‬
‫‪.1‬چپه شدن صورت نگیرد‬
‫‪ .2‬لغزش رخ ند هد ‪.‬‬
‫‪.3‬نشست نکند‪.‬‬
‫‪ .4‬نشکند و یا درز نکند ‪.‬‬
‫‪ .5‬بار بیش از اندازه به خاکیکه دیوار بر ان قرار گرفته است وارد نشود ‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ . 4‬مصا لحه ایکه در ساخت دیوار بکار میروند تحت فشار بیش از حد قرار نگیرند ‪.‬‬
‫چون خاکها مواد متغیری هستند ‪ .‬تعریف دقیق خصوصیا ت انها کار دشواری است و محاسبه فشاری که در هر قسمت از‬
‫دیوار وارد میشود وظیفه انجینیر است که باید این عوامل را مد نظر داشته باشد ‪.‬‬
‫‪ .1‬ماهیت و نوع خاک‬
‫‪ .2‬عمق سطح ستاتیکی اب‬
‫‪.3‬حرکت ابهائی زیر زمینی‬
‫‪ .4‬نوع دیوار‬
‫‪ .5‬مصا لحه ایکه در اعمار دیوار مورد استفاده می گیرند ‪.‬‬

‫فشار هائی خاک‬

‫دیزاینر عمدتًا با تا ثیرات دو نوع فشار خاک مواجه است ‪:‬‬

‫‪ .1‬فشار محرک خاک‬

‫‪ .2‬فشار مقاوم خاک‬

‫‪page 76‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫فشار محرک خاک توسط خاک متراکم وفشار ها ید روستا تیکی ناشی از وجود آبهائی زیرزمینی پدید میآید ‪ .‬این فشار در‬
‫همه حال سعی داردکه دیوار استنادی را بیجا یا چپه سازد ‪ .‬با ایجاد سیستم زهکشی در خاک پشت دیوارویا با ایجاد مجرای‬
‫زهکشی یا آبرو در بدنه دیوار جهت خارج شدن اب میتوان از مقدار فشارهایدروستاتیکی‬
‫کم کرد‪.‬‬
‫فشار مقاوم خاک فشار هائی عکس ا لعملی هستند که به شکل مقاومت در برابر حرکت دیوارنشان مید هد‬
‫چنا نچه دیوار بخواهد به سمت پیشرو حرکت کند ‪ ،‬خا کی در پیشروئی دندانه دیوار استنا دی قرارداردفشرده شده و‬
‫درنتیجه در قسمت دندانه پیشروئی دیوار نوع فشار مقاوم برای مقابله با حرکت دیواربوجود میآید ‪ .‬با افزایش طول دندانه یا‬
‫با ایجاد با ریکه در زیر پایه دیوا ر میتوان بر مقدا ر این فشا ر افزود‪.‬‬

‫حالت اول ‪ :‬در صورتیکه دیوار استنادی با پرکاری عقبی خشک با شد در ینصورت ‪:‬‬

‫=‬

‫پرکاری عقبی‬
‫‪Pa‬‬
‫‪H/3‬‬

‫‪Pà= γ H Ka‬‬

‫) ‪Pa = γ H Ka = γ H ( 1- sin ø) / ( 1+ sin ø‬‬

‫‪ Pa‬قوه فشار فعا ل زمین‬

‫‪ = γ‬وزن مخصوص خاک‬

‫‪ = ø‬زاویه اصطکا ک داخلی خاک‬
‫قوه فشار مجموعی فعال زمین مساویست ‪:‬‬

‫حالت دوم ‪ :‬آ‬

‫‪page 77‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫=‬

‫‪H‬‬

‫‪γHka‬‬ ‫‪γwH‬‬ ‫‪γHka‬‬ ‫‪γwH‬‬

‫استواری ‪Stability‬‬
‫استواری کلی دیوار استنا دی تحت تا ثیر بارهائی اعمال شده و بار هائی ایجاد شده قرار دارد ‪.‬‬

‫بارهائی اعمال شده ‪ :‬مانند فشاری که توسط خاک و آب به پشت دیوار وارد میشود ‪ .‬وزن دیوار و دربرخی از اشکال معین‬
‫دیوارهائی استنادی کنسو لی وزن خاک همراه با وزن دیوارعمل می کند‪.‬‬

‫بارها ئی ایجاد شده ‪ :‬مانند فشار خاک در زیر پایه دیوار ‪ ،‬فشار مقاوم جلوی دندانه دیوار و اصطکاک میان زیرین پایه و‬
‫خاک‬

‫‪page 78‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫تأ ثیرات آب با الی دیوار استنادی و دیکر ساختمانهائی آبیاری‬

‫‪The water effect on Retaining walls and other Irrigation Structures‬‬
‫آب زیز زمینی درعقب دیوارهائی استنا دی اگر چه به صورت سا کن با شد و یا در خا ک پا ئین نفو ذ کند ‪ ،‬در هرصورت‬
‫تأ ثیرات منفی بر ساختمان و استوا ری دیوار مینما ید ‪ .‬این آب با افزا یش فشا ر در پشت دیوار و کاستن از مقاومت‬
‫سنجشی خاک موجب کا هش ظرفیت با ربر ی خاک می گردد‪ .‬آب زیرزمینی همچنین میتو اند ازمقدار مقاومت ا صطکا‬
‫کی خاک و پایه دیوار و فشا ر مقاوم جلوی دند انه دیوار بکا هد ‪ .‬ازین مطلب میتو ان چنین نتیچه گرفت که در‬
‫طرحریزی دیوار استنا دی مسئله زابر کشی آب پشت دیوار از بیشترین اهمیت برخورداراست ‪.‬‬

‫وزن دیوار به‬ ‫فشا رمحرک‬

‫مجرای‬ ‫سمت پا ئین‬ ‫خاک توسط‬
‫زهکشی یا‬ ‫عمل میکند‬ ‫خاک ا یجاد‬
‫راه آب‬ ‫سطح میل دار دیوا ر‬ ‫میشود‬

‫کنسول‬

‫دند انه جلوی‬ ‫پا یه‬

‫فشا ر زمین یا‬
‫عکس العمل‬
‫اصطکا ک‬ ‫خاک‬
‫میان سطح‬
‫زیرین پایه و‬
‫زمین‬

‫اکثرا به لسان انگلیسی انواع دیوار ها به گراویتی ‪ ،‬کنترفورسی ‪ ،‬کنسولی تقسیم میشود‬
‫‪Gravity walls .1‬‬
‫‪Cantilever retaining walls .2‬‬
‫‪Counter fort retaining walls .3‬‬
‫‪Buttressed walls .4‬‬

‫‪page 79‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪Back fill‬‬
‫‪Back fill‬‬

‫‪Back fill‬‬
‫‪Keys‬‬

‫دیوارهائی گراویتی‬

‫پرکاری عقبی‬
‫پرکاری عقبی‬
‫پرکاری عقبی‬

‫دیوار ها ئی کنسولی‬

‫‪page 80‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪Back fill‬‬

‫‪Stem‬‬
‫‪Counterfort‬‬

‫‪Heel‬‬
‫‪Toe‬‬

‫دیوارهائی استنا دی کنترفورسی‬ ‫‪Counter fort Retaining‬‬

‫‪walls‬‬

‫‪Back fill‬‬

‫‪Butteress‬‬
‫‪Stem‬‬

‫‪Heel‬‬

‫‪Toe‬‬

‫‪.‬دیوار استنادی اهن کانکریتی را که از سطح زمین به ارتفاع ‪ 3‬متر قراردارد دیزاین نما ئید ‪ .‬کثا‬ ‫سوال ‪Example‬‬
‫فت زمین در محل مذ کور ‪ 16000‬نیوتن فی متر مکعب و زاویه اصطکاک مساوی ‪ 30‬درجه و ظرفیت برداشت حاک در‬

‫محل سا ختمان دیوار ‪ 100‬کیلو نیوتن فی متر مربع ‪.‬ضریب اصطکا ک بین خاک و کا نکریت مساوی ‪ 0.55‬است و‬

‫ازمارک کا نکریت ‪ 150‬استفاده نما ئید و از سخ هائی فوالدی نرم در دیزاین استفاده گردد‪.‬‬

‫ارقام و اماریکه دردیزاین ثا بت است ‪:‬‬ ‫حل ‪:‬‬

‫برای مارک کانکریت ‪150‬‬

‫‪page 81‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪σcbc =3 N/mm2‬‬

‫‪m=19‬‬

‫برای سیخ هائی نرم داریم‬

‫‪σst= 140 N/ mm2‬‬

‫‪k=0.404 , j= 0.865 , R = 0.874‬‬

‫ضریب فشار فعا ل خاک مساویست ‪:‬‬

‫) ‪Ka = (1- sin Ф ) /(1+ sin Ф‬‬

‫=(‪1/3 = ) 1+ sin 30(/ ) sin 30 -1‬‬

‫عمق تهداب ‪ :‬از فورمول رانکین داریم عمق اصغری تهداب ( ‪) Df‬‬
‫‪2‬‬
‫( ‪) 1+ sin Ф(/ ) 1- sin Ф( )Po /γ ( =) Df‬‬

‫=( ‪x (1- sin 30 ) /(1+ sin 30 )2 )x 103 /16000 100‬‬

‫=( ‪x (1- sin 30 ) /(1+ sin 30 )2 )x 103 /16000 100‬‬

‫=( ‪x (1/3)2 )x 103 /16000 100‬‬

‫= ‪m 0.76‬‬

‫عمق اصغری تهداب را مساوی به ‪ 1‬متر قبول میگردد‪ .‬درنظرداشت که قسمت باالئی تهداب زیر خاک باقی مانده است ‪.‬‬

‫درینصورت عمق مجموعی دیوار مساویست ‪:‬‬

‫‪H = 3 +1 = 4 m‬‬

‫اندازه هائی ابتدائی دیوار مسا ویست ‪:‬‬

‫عرض اساس تخته تحتانی ‪1 .)b(:‬‬

‫این عرض در حدود ‪ 0.4‬ارتفاع عمومی و یا ‪ 0.65‬ارتفاع عمومی در نظر گرفته میشود‪ .‬درنظرمیگیریم عرض اساس را ‪:‬‬

‫‪0.55H‬‬

‫‪B = 0.55 x 4 = 2.2 m‬‬

‫دامن پیشروی مساویست ‪2.‬‬

‫=‪bxβ‬‬

‫)‪β = 1- ( Po /2.2Hγ‬‬

‫=‪0.29 = )x 103 / 2.2 x 16000 x 4 100 ( -1‬‬

‫‪page 82‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫= ‪b x β= 2.2 x 0.29‬‬

‫‪m say 0.6 m 0.63‬‬

‫‪ .3‬ضخامت تخته پوشش زیرین ‪ :‬این عموما مختلف میبا شد در حدود یک بر ده ارتفاع عمومی ویا یک بر پا نزده ارتفا ع‬

‫عمومی گرفته میشود که ‪:‬‬

‫‪H /10 and H/ 15‬‬

‫ضخامت تخته پوشش زیرین راقبول مینما ئیم که ‪:‬‬

‫‪H /14 = 4/14 = 28 m‬‬

‫ضخامت تنه دیوار از سطح زمین بطرف پا ئین از طریق مومنت انحنا ئی تعیین میگردد ‪ :‬ارتفا ع حقیقی دیوار مساویست‬

‫‪ 3.72 = 0.28 – 4‬متر‬

‫فشار فعال خاک در اعماق مختلف خاک از رابطه ذیل استفاده میگردد‪:‬‬

‫) ‪=P = ½ x w x h2 (1- sin Ф ) /(1+ sin Ф‬‬

‫‪x‬‬ ‫=½ ‪γ x h2 Ka‬‬

‫درینجا ارتفاع حقیقی مساویست به ‪ 3.72‬متر‬

‫‪=P = ½ x‬‬ ‫‪16000 x 3.722 1/3‬‬

‫=‪N 36900‬‬

‫قوه فشار از طرف دامن عقبی به ارتفا ع یک بر سه ارتفاع حقیقی عمل مینماید‪.‬‬

‫مساویست ‪ G‬نقطه مومنت اعضمی نظر به نقطه‬

‫‪M = 36900 x 3.72 / 3‬‬

‫‪Nm = 45760 x 103 N mm 45760‬‬

‫‪d = √ (45760 x 103) / (0.874 x 103) = 229 mm‬‬

‫هنوز تنه دیوار با زمین به تماس است بنآ‬

‫پوشش حفاظتی را ‪ 40‬میلی متر در نظر میگیریم ‪:‬‬

‫درتمام تنه دیوار سهخ هائی ‪ 16‬میلی متر را فرض میکنیم و ضخامت مجموعی تنه دیوار مسا ویست ‪:‬‬

‫‪=2/16 + 40 + 229‬‬

‫‪mm say 280 mm 227‬‬

‫ضخامت قابل دسترس مساویست ‪:‬‬

‫‪page 83‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪D d = 280 - 40 - 8 = 232 mm‬‬

‫‪:‬‬

‫‪ Shear‬کنترول برای‬

‫‪ν‬‬ ‫) ‪τ = V / bd = 36900 /(1000 x 232‬‬

‫= ‪N/mm2 < τb 0.16‬‬

‫= ‪N/mm2 <1.6 0.16‬‬

‫پس درست است کدام شکستگی بوجود نمییا ید‪.‬‬

‫ارتفا ع دیوار نا چیز بوده ومفید نخواهد بود اگر ضخامت دیوار در قسمت باالئی کم گردد‪.‬در صورتیکه کمیت کانکریت‬

‫درتنه دیوار خوب با شد و خوب عملیه احتزازی صورت گیرد در آنصورت دیوار را به همین حالت که ارتفاع دیوار ‪280‬‬

‫میلی متر بدست آمد ه میگذاریم و از قیمت قالب بندی مایل صرف نظرمیکنیم ‪.‬قیمت مجازی تشنج مقسم در گادرها وتخته‬

‫هائی پوشش مساویست ‪:‬‬

‫مارک‬ ‫‪M 150‬‬ ‫‪M200‬‬ ‫‪M 250‬‬ ‫‪M 300‬‬ ‫‪M 350‬‬ ‫‪M 400‬‬

‫کانکریت‬ ‫(‪) M 15‬‬ ‫(‪) M 20‬‬ ‫( ‪) M 25‬‬ ‫( ‪) M 30‬‬ ‫( ‪) M 35‬‬ ‫( ‪) M 40‬‬

‫‪τb in‬‬

‫‪N/mm2‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.5‬‬

‫ارقام مفید برای دیزاین دیوارهائی استنادی در جداول زیر دیده شود‪.‬‬

‫‪ :‬جدول برای تعیین ظرفیت برداشت خا کهای مختلف ‪)Po ( :‬‬

‫نمبر‬ ‫تشریحات در مورد خاک‬ ‫قوه مجازی به کیلو نیوتن فی‬

‫شماره‬ ‫مترمربع‪KN/ m2‬‬
‫‪1‬‬ ‫گل نرم و یا ترکیبا ت الیوویالی ‪Soft‬‬ ‫‪ 19‬الی ‪37‬‬
‫‪clays, marshy clay or alluvial‬‬
‫‪deposit‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ Alluvial soil‬خاکهائی الیوولی‬ ‫‪ 50‬الی ‪75‬‬
‫‪3‬‬ ‫گل ریکدار ‪Alluvail loam‬‬ ‫‪75-160‬‬
‫‪4‬‬ ‫گل مرطوب‪Moist Clay‬‬ ‫‪180- 100‬‬
‫‪5‬‬ ‫گل معمولی‪Ordinary Clay‬‬ ‫‪220‬‬
‫‪6‬‬ ‫گل مخلوط با ریگ‪Clay mixed with‬‬ ‫‪220‬‬
‫‪sand‬‬
‫‪7‬‬ ‫گل سنگین مخلوط با گلهای ریگدار‪Hard‬‬ ‫‪440- 320‬‬
‫‪clay mixed with sandy clays‬‬
‫‪8‬‬ ‫ریک سست‪Loose sand‬‬ ‫‪220‬‬
‫‪9‬‬ ‫ریگ خوب تپک شده ‪Compact sand‬‬ ‫‪440‬‬
‫‪page 84‬‬
Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‫پوهنوال دکتور صدیقی‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

(confined)
Compact sand‫ریگ تپک شده‬ 320 -220
Compact gravel ‫جغل تپک شده‬ 550- 430
Soft rock‫سنگ نرم‬ 450
Ordinary rock ‫سنگ معمولی‬ 1100
Hard rock‫سنگ سخت‬ 2000

µ ‫جدول برای تعیین زاویه اصطکا ک خا ک به درجه برای مواد مختلف‬

‫موا د‬ ‫وزن به کیلو نیوتن فی متر مکعب‬ ‫زاویه ااصطکاک خاک به درجه‬
Material Weight in KN /cu. m Angle of repose in degrees
Dry sand‫ریگ خشک‬ 16000 35 - 30
Damp sand‫ریگ مرطوب‬ 18400 35
Wet sand‫ریگ تر‬ 19200 26- 25
‫ریگ خشک و متراکم‬ 19200 35
Sandy dry and consolidated
Vegetable‫زمین زراعتی خشک‬ 14400 30 -20
earth (dry)
‫زمین زراعتی مرطوب‬ 16000 45-49
Vegetable earth (moist)
‫زمین زراعتی تر‬ 16800 15-17
Vegetable earth (wet )
‫زمین زراعتی خشک و متراکم‬ 16000 49
Vegetable earth
( consolidated and dry )
Clean gravel‫جغل پا ک‬ 17900 48
Gravel and sand‫جغل و ریگ‬ 19200 26-30
Rubble Stone‫سنگ‬ 19200 45
Dry clay‫گل خشک‬ 17600 30
Damp clay‫گل مرطوب‬ 18400 45
Wet clay‫گل تر‬ 19200 15

µ ‫ضریب اصطکا ک بین کانکریت و سطو ح مختلف‬

‫ نوعیت سطوح‬Surface ‫ ضریب اصطکا ک‬Coefficient of friction

‫ جغل ویا‬،‫ گل خشک‬Dry clay ,gravel or sand to 0.6 0.5
‫ریگ‬
‫ گل مرطوب و ریگ‬Moist clay or sand to 0.35 0.3
‫ گل تر‬Wet clay to 0.3 0.1
‫ صخره‬Rock to 0.6 0.5

page 85
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ادامه حل سوال هشتم ‪:‬‬

‫قیمت نهائی ضخامت تنه دیوار وارتفاع و ضخامت دیوار پیشروئی بعد از دیزاین دامن عقبی و پیشروئی دیوار صورت‬

‫میگیرد‪ .‬اندازه هائی ابتد ئی دیوار استنادی در شکل زیر نشا ن داده شده است ‪.‬‬

‫‪280‬‬
‫‪A‬‬
‫‪H‬‬

‫‪H=4000 mm‬‬
‫‪3000mm‬‬

‫‪mm‬‬
‫‪H1=3720‬‬
‫‪GL‬‬ ‫‪W‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪W3‬‬
‫‪1000‬‬

‫‪1320‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪280‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪W2‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪600‬‬

‫‪mm 2200‬‬

‫کنترول استواری دیوار‬

‫قبل از دیزاین دیوار الزم است اوال استواری ان کنترول گردد‪ .‬استواری دیوار به اساس اندازه‬

‫هائی ابتدائی کنترول میگردد‪ .‬در ین رابطه سه نوع چک صورت میگیرد که قرار ذیل است ‪:‬‬

‫الف ‪ :‬کنترول در چپه شدن‬

‫ب ‪ :‬کنترول در لغزش‬

‫ج ‪ :‬کنترول در فشار اعظمی در دامن پیشروئی‬

‫الف ‪ :‬کنترول در چپه شدن‬

‫‪page 86‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪D‬قوه ها ومومنت ها ئی مختلف نظر به نقطه‬ ‫درج جدول زیر گردیده است‬

‫نمبر شماره‬ ‫تشریح قوه ها‬ ‫قوه ها به نیوتن‬ ‫‪D‬فاصله قوه ها نظر به‬ ‫مومنت ها نظر به‬
‫نقطه‬ ‫‪D‬نقطه‬
‫وزن تنه دیوار ویا‬ ‫‪x 3.72 x 0.28‬‬ ‫‪= 0.28/2 + 0.6‬‬ ‫‪19270‬‬
‫‪W1‬‬ ‫‪x25000 =26040‬‬ ‫=‪0.74‬‬
‫وزن تخته اسا س‬ ‫‪x 0.28 x 2.2‬‬ ‫‪1.1= 2.2/2‬‬ ‫‪16940‬‬
‫دیوار ‪W 2‬‬ ‫‪25000 =15400‬‬
‫وزن خاک باالی‬ ‫‪x 3.72 x 1.32‬‬ ‫‪=1.32/2+0.28+0.6‬‬ ‫‪121000‬‬
‫دامن عقبی ویا‬ ‫‪16000 =78570‬‬ ‫=‪1.54‬‬
‫‪W3‬‬
‫‪Σ MR = 157210‬‬ ‫‪Σ W = 120010 N‬‬
‫قوه مجموعی افقی فشارزمین باالی دیوار درتمام ارتفاع مسا ویست ‪:‬‬

‫)‪P = ½ wH 2 (1-sin Φ) / (1+sin Φ‬‬

‫= ½ ‪= wH 2 Ka‬‬

‫=‪= x 16000 x 42 x 1/3 1/2‬‬

‫= ‪N 42667‬‬

‫این قوه به اندازه ‪3/4‬عمل منما ید‬

‫مومنت مجموعی چپه کننده مساویست ‪:‬‬

‫‪M0 = 42667 x 4/3 =56890 Nm‬‬

‫مومنت مجموعی گیرنده مساویست ‪:‬‬

‫‪MR =157210 Nm‬‬

‫ضریب و یا فکتور مصؤنیت مساویست‪:‬‬

‫‪= 56890 /157210‬‬

‫‪2 > 2.76‬‬

‫پس دیوار در چپه شدن مصؤن است ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬کنترول در لغزش ‪:‬‬

‫مجموع قوه هائی افقی ایکه باعث لغزش دیوارمیشود مساویست ‪:‬‬

‫‪P = ½ wH 2 Ka‬‬

‫= ‪N 42667‬‬

‫‪page 87‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫مجموعه قوه هائی ایکه با عث مانع لغزش میشود ‪:‬‬

‫= (‪= P / ) µ x Σ W‬‬

‫‪1.5 > 1.55= 42667 / 66010‬‬

‫پس درمقابل لغزش نیز مصؤن میبا شد‪.‬‬

‫ج ‪ :‬کنترول درمقابل فشاراعظمی در دامن پیشروئی‬

‫‪D‬مجموع مومنت ها نظر به نقطه‬

‫=‪MR – M0‬‬

‫=‪56890 – 157210‬‬

‫=‪Nm 100320‬‬

‫مساویست‪ D‬نظر به نقطه ‪X‬درنظر میگیریم که فاصله‬

‫‪X=100320 /120010=0.836 m‬‬

‫عن المرکزیت مساویست (‪)e‬‬

‫‪b/2 - X‬‬

‫(‪0.836 – ) 2.2/2‬‬

‫= ‪0.264‬‬

‫‪m [< 2.22/ 6 0.264‬‬

‫پس درست است‬

‫‪ E‬و فشاراصغری دامن عقبی در نقطه ‪D‬فشار اعظمی دامن پیشروئی درنقطه‬

‫) ‪P = (ΣW/ b ) (1 + 6e /b‬‬

‫) ‪P = (ΣW/ b ) (1 - 6e /b‬‬

‫‪D‬اعظمی در نقطه فشار ‪Pmax‬‬

‫(‪= ) x 0.264 /2.2 6 + 1 ( 120010/2.2‬‬

‫= ‪N/ m2 93823‬‬

‫‪page 88‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪N /m2 <100000 N/ m2 93823‬‬

‫پس مصؤن است ‪.‬‬

‫مساویست‪E‬فشار اصغری نظر به نقطه‬

‫) ‪Pmin = (ΣW/ b ) (1 - 6e /b‬‬

‫= (‪= ) x 0.264 / 2.2 6 – 1 ( 2.2 / 120010‬‬

‫=‪n / m2 15274‬‬

‫‪600‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪1320‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪D‬‬
‫‪E‬‬
‫‪93823N/m2‬‬

‫‪62403N/m2‬‬

‫‪mm 2200‬‬
‫‪72400N/m2‬‬

‫‪D‬‬ ‫’‬
‫‪B‬‬ ‫’‬
‫‪G‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪15274N/m2‬‬

‫‪E1‬‬

‫‪G1‬‬
‫‪B1‬‬

‫شدت تقسیمات فشار بین دامن پیشروئی و دامن عقبی به شکل خطی بوده و فشار در قسمت ایکه تنه دیوار و دامن پیشروئی‬

‫با هم وصل گردیده اند مساویست‬

‫‪=x (2.2 – 0.6 ) ) 3.2/ }15274 – 93823{ ( + 15274‬‬

‫‪N / m2 72400 =,‬‬

‫وفشار در نقطه اتصال تنه دیواربا دامن عقبی مساویست‬

‫‪= x 1.32 ) 2.2 / }15274- 93823{ ( + 15274‬‬

‫= ‪N / m2 62403‬‬

‫درصورتیکه دیوار با اساس فرضی ایکه استوار دریا فته ایم در ینصورت به دیزاین اجزاء دیگر دیوار یعنی دامن‬

‫پیشروئی و عقبی میپردازیم ‪.‬‬

‫‪page 89‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫دیزاین دامن پیشروئی ‪:‬‬

‫وزن خاک را باالی دامن پیشروئی صرف نظر میکنیم‬

‫‪ D‬فشاریکه از طرف خاک به جهت با ال عمل مینماید مختلف میبا شد از ‪ 93823‬نیوتن فی متر مربع از نقطه ‪1.‬‬

‫مساوی ‪ 72400‬نیوتن فی متر مربع‪ B‬تا نقطه‬

‫‪ .2‬فشار یکه از اثر وزن دامن پیشروی به طرف پائین عمل مینماید ‪.‬‬

‫‪= x 25000 0.28‬‬

‫‪N / m 2 7000‬‬

‫عمل مینماید‪ D‬فشارخالص که باال یعنی پائین نقطه‪.‬‬

‫‪= 7000- 72400‬‬

‫‪N / m2 65400‬‬

‫یک متر طول دیوار رادرنظر میگیریم‬

‫مساویست‪ B‬مومنت اعظمی نظربه قطع عمودی از طریق‬

‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪D‬‬

‫‪mm 600‬‬
‫‪86823N/m2‬‬

‫‪D‬‬ ‫’‬
‫‪B‬‬
‫‪65400‬‬
‫‪N /m2‬‬

‫‪B1‬‬

‫ِ‪D1‬‬

‫‪page 90‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫مومنت اعظمی مساویست‬

‫‪ B’ B 1‬ضرب فاصله ازمرکز ثقل ذوذنقه از نقطه ‪ D D1B ' B 1‬مساحت فشارذوذنقه‬

‫[ ‪= x {(65400 + 2 x 86823) /(65400 + 86823)} x 0.6/3 ] x { (86823 +65400 ) /2 } x 0.6 1‬‬

‫= ‪14343Nm‬‬

‫‪d = √14343 x 103 / 0.874 x 103‬‬

‫= ‪mm 128‬‬

‫‪ B‬چون ضخامت قبلی تنه دیوار مساوی به ‪ 280‬میلی متر بوده بنا ضخامت دامن پیشروئی را درنقطه مساوی کاهش‬

‫میدهیم ‪ C280‬میلی متر و تا ‪ 200‬میلی متر درنقطه‬

‫قشرپوشش محافظتی را‪ 50‬میلی متر در نظر میگیریم فرضا سیخ با قطر ‪ 16‬میلی متر عمق مؤثر دامن پیشروی مساویست‬

‫‪:‬‬

‫=‪mm 222 = 16/2 - 50- 280‬‬

‫‪Ast = M / j d σst‬‬

‫(‪533 mm 2 = ) 0.865 x 222 x 140( / ) x 103 14343‬‬

‫(‪ ) AΦ = 201 mm2‬فاصله بین سیخ ها با قطر ‪ 16‬میلی متر‬

‫‪x 1000 /533 = 377 mm 201‬‬

‫قبول مینمائیم قیمت فوق را ‪ 370‬میلی متر‬

‫حالت طوریست دامن پیشروی ضخامت ان مانند تخته اساس است ویا کمتر است مساحت ساحه مورد ضرورت دامن‬

‫پیشروی میتواند کافی باشد ویا با توسعه سخ بندی تنه دیوار درداخل دامن پیشروی‬

‫سیخ هائی تقسیماتی ‪:‬‬

‫(‪x { (280 + 200 ) / 2} x 1000 )0.15/100‬‬

‫=‪mm2 360‬‬

‫فاصله بین سیخ هائی ‪ 10‬میلی متر که دارای مساحت (‪ 79‬میلی متر مربع)‬

‫=‪x 1000 /360 = 219 mm say 200 mm c/c 79‬‬

‫‪: Check for shear‬‬

‫‪page 91‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫دیزاین دامن عقبی‪:‬‬

‫از دیاگرام فشار دیده میشوداز که فشار باال کننده باالی دامن عقبی مختلف بوده ‪ 62403‬نیوتن فی متر مربع از نیوتن فی‬

‫متر مربع‪ .‬برعالوه فشارباالکننده تخته دامن عقبی همچنان فشارهائی که پائین ‪ E 15274‬تا ‪ G‬نقطه‬

‫‪.‬عمل مینماید‬

‫‪ .1‬فشار یکه ازاثر وزن خود تخته دامن پیشروئی بطرف پائین عمل مینماید‬

‫=‪x 1.32 x x 25000 = 9240 N 0.28‬‬

‫‪ G‬این قوه عمل مینماید ‪ 0.66 = 2/1.32‬متر از نقطه‬

‫‪ .2‬قوه فشار یکه از اثر وزن خاک باالی دامن عقبی عمل مینماید‪.‬‬

‫= ‪x 3.72 x 16000 = 78566 N 1.32‬‬

‫عمل مینماید‪ G.‬این قوه عمل مینماید به اندازه ‪ 0.66‬متر از نقطه‬

‫فشارمجموعی خاک که به طرف باال عمل مینماید ‪.‬مساویست‬

‫مساحت فشار ذوذنقه مساویست‪E E1G ' G 1‬‬

‫= ½ (‪x 1.32 = 51267 N ) 15274+ 62403‬‬

‫قوه فوق عمل مینماید‬

‫‪G‬از نقطه [(‪x 1.32 /3 =0.526 m ] ) 15274+ 62403(/ ) 15274+ 65403‬‬

‫مساویست به‪ G‬مومنت خالص انحنائی نظر به نقطه‬

‫مومنت انحنائی از اثر فشار پائینی ‪ -‬مومنت انحنائی از اثر قوه فشار باالئی‬

‫‪x 0.66 + 78566 x 0.66 – 51267 x 0.526 9240‬‬

‫‪26966 – 51854 + 6098‬‬

‫= ‪x 10 3 Nm 30986‬‬

‫‪d = √30986 x 10 3 /0.874 x 10 3‬‬

‫= ‪188mm‬‬

‫درنظر گرفته ایم تا ‪ 200‬میلی متر‪G‬طوریکه درتمام عمق تنه را مساوی به ‪ 280‬میلی متر نظر به نقطه‬

‫کاهش میدهیم ‪.‬‬

‫قشر محافظتی رامساوی به ‪ 50‬میلی متر درنظرگرفته وقطر ‪ 16‬میلی متر را درنظرگرفته وپوشش مؤثر‬
‫‪page 92‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪mm 222 = 2/ 16 – 50 – 280‬‬

‫‪Ast = M / j d σst‬‬

‫= (‪1153 mm2 = ) x 10 3 /0.865 x 222 x 140 30986‬‬

‫(‪ ) AΦ = 201 mm2‬فاصله بین سیخ ها با قطر ‪ 16‬میلی متر‬

‫= ‪x 1000= 174 mm 1153/ 201‬‬

‫‪:‬‬

‫مساوی ‪ 170‬میلی مترقبولمینمائیم‬

‫سیخ هائی تقسیماتی ‪:‬‬

‫سیخ هائی تقسیماتی مانند دامن پیشروئی قبول مینمائیم‬

‫‪ 10mm Ф‬فاصله بین انها مساوئ به ‪ 200‬میلی متر قبول مینمائیم وقطر‬ ‫رادرنظر میگیریم‬

‫سیخ هائی اصلی دامن عقبی باید به داخل دامن پیشروئی به فاصله معین داخل گردد‪.‬‬

‫‪Ld = (Ф σst )/4τbd= Ф x 140 /4 x0.6 = 58 Ф‬‬

‫‪ x 16 =930 mm 58‬به‪ G‬به طرف چپ نقطه‬

‫کنترول در شییر‪Check for shear :‬‬

‫مجموع فشاریکه پائین عمل مینماید ‪ -‬مجموع فشاریکه به طرف باال عمل مینماید=‪V‬‬

‫‪N =51267-7856 +9240=V 36532‬‬

‫‪τv = V /bd‬‬
‫= ‪=x 1000 222 / 36539‬‬
‫= ‪N /mm2 0.16‬‬

‫دیزاین تنه دیوار ‪:‬‬

‫طوریکه ضخامت تخته اساس مساوی ‪ 280‬میلی متر و ارتفاع حقیقی تنه دیوار باالتر از تخته اساس مساویست‬

‫‪m 3.72 = 0.28- 4.00‬‬

‫مساویست‪G‬مومنت اعظمی در نقطه‬

‫(‪) 1+sin Φ(/ ) 1-sin Φ( )Wh3 /6‬‬

‫= {( ‪= )1/3( / } 6/ ) x 3.723 16000‬‬

‫‪page 93‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪Nm = 45759 x 103 Nmm 45759‬‬

‫‪D = 280 and d = 280 – 40 – 16 /2 = 232 mm‬‬

‫‪Ast = M / j d σst‬‬

‫= (‪1628 mm2= ) 0.865 x 232 x 140( / ) x 103 45759‬‬

‫(‪ ) AΦ = 201 mm2‬فاصله بین سیخ ها با قطر ‪ 16‬میلی متر‬

‫(‪ x 1000 = 123 ) 1628 / 201‬میلی متر‬

‫مساوی به ‪ 120‬میلی متر قبول مینمایئم‬

‫پس سیخ ها با قطر ‪ 16‬میلی متر به فاصله ‪ 120‬میلی متر ازمرکز به مرکز‬

‫‪16mm Φ bar @ 120 mm c/c‬‬

‫توسعه داده میشود ‪ Φ‬سیخ هارابه فاصله ‪58‬‬

‫‪Ld = (Ф σst )/4τbd= Ф x 140 /4 x0.6 = 58 Ф‬‬

‫= ‪Ld = 58 Ф58‬‬ ‫‪x 16 = 930 mm‬‬

‫به طرف کف ویاتحتانی دامن پیشروئی داخل میگردد‪ G.‬میلیمتر فاصله از نقطه ‪930‬‬

‫البته این ‪ 930‬میلی متر فاصله به طول مکمل دامن پیشروئی پیشبرده میشود‪.‬‬
‫‪2670mm‬‬

‫‪Φ10 mm c/c @370‬‬ ‫‪Φ10 mm c/c @370‬‬

‫‪3000‬‬

‫‪Φ16 mm c/c @240‬‬

‫‪Φ10 mm c/c @370‬‬

‫‪Φ16 mm c/c @120‬‬

‫‪1000‬‬

‫‪600mm‬‬ ‫‪Φ10 mm c/c @200‬‬

‫‪200‬‬

‫‪200‬‬

‫‪2200mm‬‬
‫دیوار ‪Φ10‬‬
‫‪mm c/c‬‬‫@تنه‬
‫‪200‬در‬
‫‪ Curtailment of reinforcement in stem wall‬کوتا ه سازی سیخ بندی‬
‫‪Φ16 mm c/c @120‬‬
‫‪Φ16 mm c/c @170‬‬
‫‪page 94‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫از حالتیکه تنه دیوار شکل منظم را به خود گرفته مومنت انحنائی اعظمی تقریبا نزدیک به نصف فاصله کاهش یافته واین‬

‫فاصله‬

‫‪x 3.72 = 2.976 say 2.9 m below top‬‬ ‫‪0.8‬‬

‫مومنت انحنائی از فاصله ‪ 2.9‬متر پائین تر از قسمت باالئی مساویست‬

‫[(‪21679 Nm = ] x 1/3 ) x 2.9 3 / 6 16000‬‬

‫‪ G‬قیمت فوق ½ قیمت مومنت اعظمی در نقطه‬ ‫است پس‬

‫‪ ،‬کوتاه سازی سیخ هائی الترنیت میتواند به عمق ‪ 2.9‬متر پائین تر از قسمت باالئی ا دامه یابد‬

‫کوتاه سازی سیخ ها باید به فا صله ‪ 12‬برابر قطر سیخ توسعه یابد ویا تا عمق مؤثر تخته کانکریتی یعنی ‪ 232‬میلی‬
‫متربرسد ‪.‬‬

‫یعنی سیخ هائی الترنیت باید اصوال به فاصله ‪ 2.67 = 0.23 – 2.9‬متر از طرف باال ویا قله دیوار کاهش یابد‬
‫فاصله بین سیخ ها درین نقطه‬
‫‪. x 120 240 mm c/c 2‬‬

‫‪ : Distribution reinforcement‬سیخ بندی تقسیماتی‬

‫(‪x 280 x 100 = 420 mm 2 ) 100 / 0.15‬‬

‫مسا حت سیخ بندی در هر صفحه مساویست ‪:‬‬

‫‪x ½ = 210 mm2 420‬‬

‫فاصله بین سیخ ها با قطر ‪ 10‬میلی متر مساویست‬

‫‪x 1000 / 210 = 376 mm say 370 m c/c 79‬‬

‫یعنی تامین سیخ ها با قطر ‪ 10‬میلی متر و به فاصله ‪ 370‬میلی متر ازمرکز به مرکز‬

‫کنترول در شییر‪: Check for shear‬‬

‫‪Max S.F occur at section through G its value being given by‬‬

‫قوه اعظمی شکننده ویا تقسیم کننده‬

‫) ‪= V =( wh2 / 2 ) x (1-sin Φ ) / (1+sin Φ‬‬

‫(‪x 1/3 = 36902 N ) x 3.722 / 2 16000‬‬

‫‪vs. = V /bd‬‬
‫‪vs = 36902 / (1000 x 232 ) = 0.159 < minimum permissible value of τc‬‬

‫بنا مصؤن میباشد ‪.‬‬

‫طوریکه در باال متذکر شدیم که دیوارهای استنادی به ساختمانهای اطالق میگردد که زمانیکه خاک محل‬
‫ازحد طبعی میالن بیشترداشته باشد به منظورجلوگیری ازریزش خاک ازاین ساختمانها ی استفاده‬
‫میگردد ‪.‬‬
‫‪page 95‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫دیوارهای استنادی نظربه شرائط ساحه ‪,‬دسترسی به محل موادساختمانی ‪ ,‬توپوگرافی محل ‪ ,‬به‬
‫دیوارهای استنادی گراویتی ‪ ,‬کانترافورسی آهن کانکریتی تقسیم میگردد ‪.‬‬
‫محاسبات دیوارهای استنادی نظربه توپوگرافی ساحه ‪ ,‬شرائط ساحه ودسترسی به موادساختمانی متفاوت‬
‫بوده به حالت های مختلف محاسبه میگردد ‪ ،‬طوریکه در باال آنقدر حالت ها صراحت نداشته صرف یک‬
‫حالتیکه ارتفاع خیلی زیاد باشد از نوع آهن کانکریت ساخته میشود ‪ ,‬اما در صورتیکه دیوار از مواد‬
‫محلی مانند سنگ و مصالح ساخته شود در آنصورت نظربه حالت های ذیل طوری ذیل محاسبه میگردد ‪.‬‬

‫‪– 1‬حالت اول‪ : Case one‬درصورت که دیواراستنادی گراویتی باشد وعقب آن تنها آب باشد ‪.‬‬

‫‪:‬درصورت که عقب دیواراستنادی تنها خاک باشد ‪.‬‬ ‫‪ – 2‬حالت دوم‪Case 2‬‬

‫‪– 3‬حالت سوم‪ : .Case 3‬درصورت که عقب دیواراستنادی خاک باشد ودرقسمت تحتانی آب عمل‬
‫نمائد ‪.‬‬
‫نوت ‪ :‬قسمت عقبی ساختمانهای هایدروتخنیکی عبارت ازآن قسمت میباشد که ازمحورآن به طرف قسمت‬
‫تحتانی موقعت داشه باشد ‪.‬وبرعکس قسمت فوقانی ساختمانهای هایدروتخنیک است ‪.‬‬

‫‪page 96‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪– 4‬حالت چهارم‪ : Case 4‬درصورت که عقب دیواراستنادی همزمان خا ک وبارهای اضافی عمل نمائد‬
‫‪.‬‬

‫‪ – 5‬حالت پنجم ‪: Case 5‬درصورت که باالی دیواراستنادی خاک ها به یک زاویه عمل نمائد‬
‫(سرچارچ )‪.‬‬

‫‪– 6‬حالت ششم ‪ : Case 6‬درصورت که عقب دیوارستنادی هم خاک های مشبوع آب باشد وهم خاک های‬
‫خشک عمل نمائد ‪.‬‬

‫‪page 97‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪– 7‬حالت هفتم‪ : Case 7‬درصورت که دیواربشکل بند موادمحلی بوده وعقب آن آب باشد ‪.‬‬

‫‪ – 8‬حالت هشتم‪ : Case 8‬درصورت که سطح آب درعقب دیواراستنادی تا به یک سطح وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬

‫‪– 9‬حالت نهم‪ : . Case 9‬درصورت که عقب دیواراستنادی خاک ها وجودداشته باشد اما نوعیت شان‬
‫فرق داشته باشد ‪.‬‬

‫سوال اول ‪: . Example 1‬‬

‫دیواراستنادی که ارتفاع آن ‪ 16m‬است شکل ذوذنقه ئی راداشته عرض باالئی آن ‪ 1,5m‬عرض تحتانی‬
‫عمل میکند وزن مخصوصه خاک‬ ‫‪ 6m‬وباالی سرک باراضافی‬
‫ووزن مخصوصه موادساختمانی (مواددیوار)‬
‫زاویه اصطحکاک داخلی خاک ‪ 30‬درجه میباشد تشنجات اعظمی واصغری رادرقاعده دیواردریابید ؟‬

‫‪page 98‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫حل ‪: Solution‬‬
‫‪ - ) 1‬شیمای محاسبوی دیوارراسم مینمائم ‪.‬‬

‫‪ - ) 2‬فشارکه ازاثرباراضافی باالی دیواروارد میشود دریافت مینمائم ‪.‬‬

‫‪ - ) 3‬قوه فشارخاک که باالی دیواردر‪ H/3‬عمل میکند طوری ذیل دریافت میگردد‪.‬‬

‫‪ - ) 4‬وزن دیواررادریافت مینمائم ‪.‬‬

‫)‪:‬‬ ‫‪ - ) 5‬فاصله موقعت مرکزثقل دیواررادریافت مینمائم (فاصله ازنقطه ‪ A‬تا نقطه‬

‫‪ - ) 6‬موقعت مرکز قوه محصله رادریافت میداریم ‪:‬‬

‫عن المرکزیت عبارت ازفاصله ازمرکزاساس الی نقطه عمل قوه محصله ‪.‬‬
‫‪ - ) 7‬موقعت قوه محصله رانظربه ثقل دریافت میداریم ‪:‬‬
‫بخاطردریافت مرکزموقعت قوه محصله ازنقطه ‪ A‬میتوانیم به دوطریقه ذیل عمل نمائم ‪:‬‬
‫نظربه نقطه ‪ E‬شکل (®) ذیل مومنت‬
‫میگیریم ‪.‬‬

‫‪page 99‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ - ) 8‬فاصله عن المرکزیت رادریافت میداریم ‪:‬‬

‫‪ - ) 9‬تشنجات اعظمی واصغری رادریافت میداریم ‪:‬‬

‫سوال دوم‪: Example 2‬‬

‫دیواراستنادی که ارتفاع آن ‪ 10m‬است شکل ذوذنقه ئی راداشته عرض باالئی آن ‪ 3m‬عرض تحتانی ‪9m‬‬
‫ووزن‬ ‫زاویه سرچارچ‪ 25‬درجه عمل میکند وزن مخصوصه خاک‬
‫(مواددیوار) زاویه اصطحکاک داخلی خاک ‪30‬‬ ‫مخصوصه موادساختمانی‬
‫درجه میباشد تشنجات اعظمی واصغری رادرقاعده دیوار واستواری دیوارراردرسه حالت (لغزش ‪ ,‬چپه‪-‬‬
‫شدن ‪ ,‬نشست )محاسبه نمائد؟‬
‫حل ‪: Solution‬‬
‫شیمای محاسبوی رارسم مینمائم ‪.‬‬

‫‪page 100‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫ازشکل دیده میشود که قوه سرچارچ به دومرکبه تجزیه میشود یعنی ‪.‬‬

‫ازاینجا مرکبات عمودی وافقی دریافت میداریم ‪:‬‬

‫وزن دیواراستنادی رادریک مترطول دریافت میداریم ‪:‬‬

‫فاصله موقعت مرکزثقل ازنقطه آخری قسمت تحتانی دراساس دریافت مینمائم ‪.‬یعنی فاصله ازمرکزثقل‬
‫دیوارتا نقطه ‪ A‬راطوری ذیل دریافت میداریم ‪.‬‬

‫محصله قوه های عمودی رابدست می آوریم ‪.‬‬

‫برای دریافت نمودن فاصله ‪ AE‬نظربه نقطه ‪ A‬مومنت میگیریم ‪:‬‬

‫‪page 101‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫حاال عن المرکزیت رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫ازاینجا تشنجات اعظمی واصغری رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫استواری دیواردرچپه شدن کنترول مینمائم ‪: Stability of Retaining wall against overturning‬‬
‫استواری دیواردرچپه شدن باید بزرگتراز‪ 2‬باشد یعنی مجموع مومنت های گیرینده برمجموع مومنت های‬
‫چپه کننده باید قیمت بزرگتراز‪ 2‬بدهد ‪.‬‬

‫چون ضریب استواری دیواردرچپه شدن بزرگتراز‪ 2‬شد پس دیواردرمقابل چپه شدن استواراست ‪.‬‬

‫کنترول نمودن استواری دیواردرلغزش ‪: Stability of Retaining wall against sliding‬‬

‫ضریب استواری دیواردرچپه شدن باید بزرگتراز‪ 1,5‬باشد ‪.‬‬

‫دیده میشود که استواری دیوارتامین است ‪.‬‬

‫سوال سوم ‪: Example 3‬‬
‫ارتفاع دیوارسنگی‪ -‬کانکریتی رادرسه حالت دریافت نمائد ‪ .‬که لغزش صورت نگیرد ‪ ,‬چپه نگردد‬
‫وکشش دراساس بوجود نه آید ؟ بنا برارقام ذیل محاسبه اجراء نمائید ؟‬

‫حل‪: Solution‬‬
‫شیمای محاسبوی دیواراستنادی سنگی‪ -‬کانکریتی رارسم مینمائم ‪.‬‬

‫‪page 102‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪To be safe and tension‬‬

‫‪To be safe against sliding‬‬

‫سوال چهارم ‪: Example 4‬‬

‫بند سنگی – کانکریتی که ارتفاع آن ‪ 9m‬بوده وشکل ذوذنقه ئی دارد عرض قسمت باالئی آن ‪1,5m‬‬
‫وعرض قسمت تحتانی آن ‪ 6m‬است قسمت فوقانی بند که با آب تماس دارد میالن جانبی ان ‪ 1:12‬وآب تا‬
‫قسمت فوقانی بند می رسد تشنج رادرقسمت تحتانی بند محاسبه نمائید درصورت که کثافت سنگ کاری‬
‫باشد ؟‬

‫حل ‪: Solution‬‬
‫‪ - ) 1‬شیمای محاسبوی بند سنگی – کانکریتی رارسم مینمائم ‪.‬‬

‫‪page 103‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ - ) 2‬فشارهایدروستاتیکی آب ‪ Hydrostatic Pressure‬مساوی میشود به ‪:‬‬

‫‪ - ) 3‬مومنت ازاثرفشارهایدروستاتیکی نظربه اساس ‪: Moment due to Hydrostatic pressure‬‬

‫‪ - ) 4‬وزن آب مثلث ‪ ∆AEC‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ - ) 5‬مومنت ازاثروزن آب ‪ ∆AEC‬نظربه نقطه‪: A‬‬

‫‪ - ) 6‬وزن بند درقسمت مثلث‪ ∆ ACH‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ - ) 7‬مومنت ازاثروزن مثلث‪ ∆ACH‬نظربه نقطه ‪:A‬‬

‫‪ - ) 8‬وزن بند درقسمت مستطیلی مساوی است به ‪:‬‬

‫نظربه نقطه‪ A‬مساوی است به‪:‬‬ ‫‪ - ) 9‬مومنت ازاثروزن‬

‫‪ - ) 10‬وزن بند درقسمت مثلث‪ ∆ BDG‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪page 104‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫نظربه نقطه ‪A‬مساوی است به ‪:‬‬ ‫‪ - ) 11‬مومنت راازاثر وزن‬

‫‪ - ) 12‬موقعت مرکزعمل قوای محصله نظربه نقطه ‪ A‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ - ) 13‬فاصله عن المرکزیت مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ - ) 14‬تشنج اعظمی واصغری مساوی است به ‪.‬‬

‫سوال پنجم‪: .Example 5‬‬

‫بند آبگردان سنگی که ازتفاع ان ‪ 12m‬ودارای مقطع ذوذنقه ئی می باشد عرض قسمت فوقانی آن ‪2m‬‬
‫است عرض اصغری تحتانی بند را که کشش دراساس بند‬ ‫ومیل فوقانی بند که با آب تماس دارد‬
‫باشد ؟‬ ‫بوجود نیابد دریابید درصورتیکه وزن مخصوصه کانکریت وسنگ کاری بند‬

‫حل ‪: Solution‬‬
‫شیمای محاسبوی رارسم مینمائم ‪.‬‬

‫‪page 105‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ – ) 1‬قوه فشارهایدروستاتیکی آب ‪:‬‬

‫‪ – ) 2‬مومنت چپه کننده ازاثرقوه فشارهایدورستاتیکی آب ‪:‬‬

‫‪ – ) 3‬وزن آب مثلث ‪ ∆ ACB‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ - ) 4‬مومنت ازاثروزن آب مثلث ‪ ∆ ACB‬نظربه نقطه ‪ A‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ – ) 5‬وزن مثلث ‪ ∆ ACH‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ – ) 6‬مومنت که ازثر وزن مثلث ‪ ∆ ACH‬بوجود می آید مساوی است به ‪:‬‬

‫‪page 106‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ - ) 7‬وزن ‪ CDHK‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ – ) 8‬مومنت که ازاثروزن ‪ CDHK‬بوجود می آید ‪:‬‬

‫‪ – ) 9‬وزن سنگ کاری مثلث ‪ DKB‬مساوی است به ‪:‬‬

‫‪ – ) 10‬مومنت ازاثروزن ‪∆DKB‬نظربه نقطه ‪A‬طوری ذیل دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫مومنت قوه محصله نظربه نقطه ‪ A‬رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫گردد ‪.‬‬ ‫برای اینکه کشش دراساس صورت نگیرد باید‬

‫یعنی‬

‫ازمعادله فوق الذکربعد ازاجرای عملیات ریاضیکی قیمت ‪ b‬طوری ذیل بدست می آید ‪.‬‬

‫سوال ششم ‪: Example 6‬‬

‫یک دیواراستنادی سنگی – کانکریتی که عرض قسمت باالئی آن ‪ 1m‬وعرض قسمت تحتانی آن ‪3m‬‬
‫وارتفاع آن ‪ 5m‬است درعقب دیوار دونوع خاک که اوزان حجمی هریکی آن مساوی است به ‪:‬‬
‫وزن حجمی قسمت باالئی‬
‫وزن حجمی قسمت تحتانی‬
‫زاویه اصطحکاک داخلی خاک‪ 30‬درجه است‬ ‫ارتفاع خاک‬
‫مجموع فشاریکه ازاثرخاک باالی‬ ‫وزن مخصوصه موادساختمانی مساوی است به‬
‫دیوارعمل مینمائد دریافت نموده ونیزتشنجات اعظمی واصغری دراساس دیواردریابید‬

‫حل ‪:‬‬
‫‪ - ) 1‬شیمای محاسبوی رارسم مینمائم ‪.‬‬

‫‪page 107‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫نظربه شکل داریم ‪:‬‬

‫‪ - ) 2‬حاال برای دریافت نمودن نقطه عمل مجموع فشارنظربه اساس دیوارمومنت میگیریم ‪.‬‬

‫‪ - ) 3‬وزن دیواراستنادی رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫‪ - ) 4‬موقعت مرکزثقل رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫‪page 108‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ - ) 5‬فاصله عن المرکزیت رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫‪ - ) 6‬تشنجات اعظمی واصغری رادراساس دیواردریافت مینمائم ‪:‬‬

‫سوال هفتم ‪: Example 7‬‬

‫عرض اساس دیواراستنادی مطلوب است درصورت که ‪:‬‬
‫عرض باالئی ‪ a=1m‬ارتفاع دیوار‪ H=6m‬وبه ارتفاع متذکره درعقب دیوارخاک موجودبوده ‪ .‬وزن‬
‫وزن مخصوصه مواد ساختمانی که دردیواربکاربرده شده‬ ‫مخصوصه خاک مذکور‬
‫است ؟‬ ‫زاویه اصطحکاک داخلی خاک‬ ‫است‬
‫حل ‪: Solution‬‬
‫‪ -) 1‬شیمای محاسبوی دیواراستنادی رارسم مینمائم ‪:‬‬

‫‪ – ) 2‬فشارخاک ازطرف قسمت فوقانی مساوی میشودبه ‪:‬‬

‫‪page 109‬‬
‫پوهنوال دکتور صدیقی‪Prof.Dr . M.Q.Seddeqy‬‬ ‫دیپارتمنت آبرسانی و انجنیری محیط زیست‬

‫‪ – ) 3‬وزن دیواررادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫‪ – ) 4‬فاصله مرکزموقعت ثقل رانظربه نقطه ‪ A‬دریافت مینمائم ‪:‬‬

‫‪ – ) 5‬فاصله ‪ AE‬رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫‪ – ) 6‬عن المرکزیت رادریافت مینمائم ‪:‬‬

‫معادله فوق الذکریک معادله درجه دو یک مجهوله است که میتوانیم به چند طریق (تکمیل مربع ‪ ,‬توسط‬
‫فورمول محمد بن موسی ‪ ,‬چارت وغیره ) حل نمائم که ازحل آن چنین نتیجه بدست می آید ‪:‬‬

‫‪page 110‬‬