Biofizyka układu krążenia krwi

Prawo ciągłości strumienia

Mówi, że przez każdy przekrój naczynia w tym samym czasie przepływa taka sama objętość
cieczy, czyli przepływ jest stały i niezależny od przekroju naczynia.
Założenia:
1. przepływ cieczy odbywa się w taki sposób, że wpływa tylko przez jeden koniec naczynia, a
wypływa drugim.
2. wewnątrz naczynia nie ma dodatkowych źródeł cieczy ani odpływów

S1*v1=S2*v2

Prawo ciągłości strumienia nie uwzględnia tętnienia naczyń ani wymiany krwi z otoczeniem.

Prawo Bernoulliego

Jeżeli ciecz jest nieściśliwa, nie jest lepka, a jej przepływ jest
stacjonarny i bezwirowy, to:
 ciśnienie statyczne jest takie samo w różnych punktach
przwodu naczyniowego o stałym przekroju
 w przewodzie naczyniowym o różnych przekrojach ciśnienie
statyczne jest większe w przekroju o większym polu

p + v2/2 + pgh = const.

Prawo Poiseuille’a
Prawo fizyczne opisujące zależność między strumieniem objętości cieczy a jej lepkością,
gradientem ciśnień, a także wielkościami opisującymi wielkość. Przy laminarnym przepływie
nieściśliwego, lepkiego płynu w cylindrycznym przewodzie, strumień objętości przepływu
proporcjonalny jest do gradientu ciśnienia wzdłuż przewodu, a zatem i do różnicy ciśnień na
końcach przewodu.

Przepływ laminarny i burzliwy.

Przepływ laminarny jest pojęciem stosowanym do określenia przypadku,
gdy strumień stanowi zespół warstw przemieszczających się jedna
względem drugiej bez ich mieszania, a prędkość w każdym punkcie jest
jednoznacznie określona. Przy małych prędkościach przepływ cieczy przez
gładką rurę jest laminarny, a ze względu na lepkość największa prędkość
przepływu jest w środku - wzdłuż osi przekroju podłużnego rury.

Przepływ turbulentny jest określeniem ruchu warstw cieczy, podczas

którego prędkość maksymalna przepływu cieczy przekroczy pewną
charakterystyczną dla danego płynu wartość "krytyczną". Następuje wtedy
mieszanie cieczy, w efekcie czego powstają wiry - stąd też określenie
przepływu turbulentnego, który ze swej natury jest zmienny w czasie.
Prędkość przestaje wtedy być wtedy prostą funkcją współrzędnych położenia. Występuje tylko
bezpośrednio po zamknięciu zastawek półksiężycowatych (tony serca)
Liczba Reynoldsa – pozwala oszacować, czy mamy do czynienia z przepływem laminarnym
czy turbulentnym

 Re < 2100 – przepływ laminarny

 Re > 2100 – przepływ turbulentny

Rozkład ciśnień i prędkości w układzie tętniczym i żylnym, wpływ grawitacji.

Gradient ciśnień w obiegu dużym:

 Aorta: 70 mmHg w rozkurczu i 112 mmHg w skurczu

 W żyle głównej wynosi on 0.

Gradient ciśnień w obiegu małym:

 Tętnica płucna: 7 mmHg w rozkurczu i 21 mmHg w skurczu.

 W żyle płucnej 7 mmHg

Ciśnienie hydrostatyczne krwi: - wpływ grawitacji

p = * g *h

≈ 10^3 kg/m3

g ≈ 10 m/s2

Ciśnienie w tętnicy głowy: (h = 0.5 m) = 130 – 50 = 80 hPa

Ciśnienie w dużej tętnicy stopy: (h = 1 m) = 130 + 100 = 230 hPa

Właściwości sprężyste naczyń krwionośnych, opór naczyniowy przepływu, czynniki

regulujące.

Odkształcenia małe - włókna elastynowe

Odkształcenia duże - włókna kolagenowe

Układ żylny - „pojemnościowy” - ok. 70% krążącej krwi

Układ tętniczy - „ciśnieniowy” - ściany tętnic są stale
rozciągnięte i są magazynem energii potencjalnej
sprężystości

Żyły - przy małych ciśnieniach łatwo zmieniają objętość

Tętnice - duży moduł sprężystości objętościowej
Opór przepływu jest wprost proporcjonalny do lepkości krwi oraz do długości naczynia natomiast
odwrotnie proporcjonalny promienia naczynia krwionośnego. Opór jest stawiany na każdym odcinku
układu naczyniowego. Jest on wynikiem tarcia, które to obniża ciśnienie tętnicze. Aby zrozumieć,
dlaczego opór tętniczy jest największy w tętniczkach oraz w przedwłosowych naczyniach oporowych,
należy zrozumieć ich budowę oraz przyjrzeć się prawu wielkości przepływu. W tym właśnie miejscu
naczynia są najmniejsze tzn., maja najmniejszy promień, co zwiększa opór. Co więcej zbudowane są
one z warstwy mięśniowej będącej pod kontrolą układu naczynioruchowego. Skurcz tych naczyń
prowadzi do wzrostu oporności. Opór naczyniowy jest pokonywany przez ciśnienie napędowe.
Wiadomo jest jednak, że przy mniejszym ciśnieniu napędowym i stałej objętości sekundowej serca
tzn. objętości krwi, jaka przepłynie przez układ naczyniowy w czasie jednej sekundy opór się
zmniejsza. Dlatego właśnie opór w krążeniu małym jest mniejszy od oporu krążenia dużego. Opór
wyraża się, bowiem poprzez iloraz ciśnienia napędowego do objętości sekundowej. Całkowity opór
naczyniowy to suma oporów wszystkich składników krążenia. I tak całkowity opór krążenia dużego to
suma oporu tętnic tętniczek żyłek i całej reszty.
Jednostka obwodowego oporu naczyniowego, czyli PRU 1 PRU = 90mm/Hg/ 90ml/s.

Lepkość cieczy (giełda profesora), czynniki wpływające na lepkość krwi, akumulacja osiowa
krwinek.

Napięcie powierzchniowe
Napięcie powierzchniowe silnie zależy od temperatury cieczy. Zmniejsza się wraz ze
wzrostem temperatury i spada do zera w temperaturze krytycznej.

Fala tętna
Przenoszenie się rytmicznych zmian ciśnienia krwi wzdłuż sprężystych ścian tętnic
(przejściowe odkształcenie ściany) spowodowane czynnością serca. Prędkość jej
rozchodzenia się jest zależna od sprężystości ściany. co 0,8s wyrzucane jest ok. 70cm 3 krwi,
opór obwodowy powoduje wybrzuszenie tętnicy głównej – energia kinetyczna krwi
zamieniona zostaje w energię potencjalną sprężystości ścian aorty, fala tętna – fala
odkształceń sprężystych ścian naczyń tętniczych.

Aktywność elektryczna serca. Układ bodźco - przewodzący

Praca i moc serca

Praca zewnętrzna (objętościowa) wykonywana przeciw ciśnieniu panującemu w tętnicy

głównej i płucnej.
Praca wewnętrzna (kinetyczna) wykonywana w celu nadania krwi energii kinetycznej.

Lewa Prawa
Praca objętościowa 0,91 J / skurcz 0,15 J / skurcz
Praca kinetyczna 0,006 J / skurcz 0,006 J / skurcz
Praca serca w spoczynku:
 Objętościowa = 1,1 j / skurcz
 Kinetyczna = 0,01 j / skurcz

Moc: M = ΔW/Δt

 w spoczynku - 1,1 J : 0,8 s = 1,3 W

 objętościowa - 1,3 W
 kinetyczna - 0,01 W
Przy wysiłku zmienia się stosunek udziału mocy kinetycznej
i objętościowej
(moc kinetyczna może osiągnąć nawet 30% mocy objętościowej)
Tony serca
Biofizyka procesu słyszenia.
Natura i właściwości dźwięków. Charakterystyka fali akustycznej, parametry ruchu
falowego.

Falą lub ruchem falowym nazywamy zjawisko przekazywania drgań z jednych cząsteczek
ośrodka na inne, coraz to dalsze. Fala dźwiękowa jest falą podłużną, tzn., że kierunek drgań
cząsteczek ośrodka jest zgodny z kierunkiem rozchodzenia się fali. Częstotliwość fal
dźwiękowych zawiera się w przedziale 20Hz-20000Hz.
 Odległość dwóch kolejnych punktów leżących na promieniu fali, których drgania
odbywają się w zgodnej fazie, nazywamy długością fali ( λ ).
 Czas, w jakim fala pokonuje swoją długość nazywamy okresem fali (T).
Odwrotność okresu fali to jej częstotliwość (f).
λ
V=
 Prędkość rozchodzenia się fali opisana jest wzorem: T
Prędkość fali dźwiękowej (c) zależy od ośrodka. Zależność ta dla ciał stałych opisana jest

równaniem:
c=
√ E
ρ
Zjawiska którym ulegają fale - w tym również dźwiękowe:

1) Zjawisko ugięcia (dyfrakcji) – zmiana kierunku rozchodzenia się fali na dowolnej

przeszkodzie.
2) Zjawisko załamania (na granicy dwóch ośrodków, czyli przy przejściu z jednego ośrodka
do drugiego)
3) Zjawisko odbicia (od granicy dwóch ośrodków)
4) Zjawisko interferencji jest zjawiskiem nakładania się fal o tej samej częstotliwości
(wzmocnienie fali, wygaszanie, całkowite wygaszenie)
Parametry ruchu falowego:

 długość,  okres,  amplituda  częstotliwość

Tor informacyjny zmysłu słuchu

Na tor informacyjny procesu słyszenia składają się:

 źródło drgań – źródło informacji

 fala dźwiękowa – nośnik informacji
 ucho – przetwornik informacji (analiza wstępna)
 ciąg impulsów bioelektrycznych w nerwie słuchowym – nośnik informacji
 układ ośrodkowy – odbiorca (analizator)
Cechy fizyczne i fizjologiczne dźwięków

Cechy dźwięków dzielimy na:

1. Cechy dźwięku fizyczne (obiektywne)

 Częstotliwość
 Natężenie dźwięku, definiowane jako ilość energii emitowanej przez falę
dźwiękową w jednostce czasu, przypadającą na jednostkę powierzchni
prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali

Ze względu na dużą rozpiętość natężeń dźwięku, na które reaguje ludzkie ucho, stosowana
jest wielkość, zwana poziomem natężenia dźwięku L. Jest to logarytm stosunku natężenia
dźwięku do natężenia odpowiadającego progowi słyszalności.
I
L=lg
I0 Jednostką poziomu natężenia jest bel.

 Struktura widmowa
2. Cechy dźwięku psychologiczne (subiektywne, fizjologiczne)

 Wysokość – jej miarą jest częstotliwość: im wyższa częstotliwość, tym wyższy

odpowiada jej dźwięk.
 Głośność – głośności tonów o takich samych natężeniach, lecz różnych
częstotliwościach są z reguły różne. W celu ilościowego określenia wrażenia
głośności wprowadzono subiektywną wielkość, nazywaną poziomem głośności
(jednostka - fon). Jako jego miarę przyjmuje się taki poziom natężenia dźwięku
tonu o częstotliwości 1000Hz, który jest słyszany jednakowo głośno, jak ton
badany. Dany dźwięk ma głośność tylu fonów, ile decybeli ma poziom natężenia
na częstotliwości 1000Hz. Linie łączące punkty o takim samym poziomie głośności
nazywane są krzywymi izofonicznymi (izofonami).
CHARAKTERYSTYKA FIZYCZNA NARZĄDU SŁUCHU

UCHO ZEWNĘTRZNE

• małżowina uszna
• przewód słuchowy
• powierzchnia błony
bębenkowej
UCHO ŚRODKOWE

• błona bębenkowa:
- kształt zbliżony do koła
- powierzchnia około 90 mm2
- grubość około 0,1 mm
• kosteczki słuchowe:
- młoteczek
- kowadełko
- strzemiączko
• trąbka słuchowa (Eustachiusza)
UCHO WEWNĘTRZNE

• ślimak
• kanały półkoliste
• nerw słuchowy
ROLA POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI UCHA W PROCESIE SŁYSZENIA

UCHO ZEWNĘTRZNE

• lokalizacja dźwięku
- ukierunkowuje falę do ucha środkowego, pozwala ustalić, czy źródło dźwięku znajduje
się za, czy przed nim
- udział w lokalizacji źródła dźwięku ma zarówno małżowina jak i przewód słuchowy
- słyszenie dwuuszne - różnice pomiędzy sygnałami dochodzącymi do każdego z uszu
(moment dotarcia oraz natężenia fali)
• wstępne wzmacnianie i filtrowanie częstości
- budowa zewnętrznego przewodu słuchowego przypomina budowę piszczałki
organowej,
przy długości ok. 2.7cm częstotliwość rezonansowa wynosi ok. 3390Hz (ucho
najczulsze)
• ochrona
- dzięki błonie bębenkowej przed urazami z zewnątrz, dostaniem się ciał obcych do
wnętrza przewodu, zapewnienie właściwej temperatury i warunków wilgotnościowych
dla właściwej pracy sprężystej błony bębenkowej
UCHO ŚRODKOWE
• wyrównanie (dopasowanie) impedancji
- oporność akustyczna:
* Ra powietrza = 4,3 x 102 kg m-2 s-1 * Ra wody = 1,5 x 106 kg m-2 s-1
• wzmacniacz (wykres 28 slajd prezentacji o słuchu)
- zwiększenie ciśnienia wywieranego na płyn ślimakowy przez podstawę strzemiączka w
stosunku do ciśnienia działającego na błonę bębenkową:
* A1/A2 = 17 (A1 - powierzchnia błony bębenkowej; A2 – powierzchnia błony
okienka owalnego)
* układ młoteczek-kowadełko - klasyczna dźwignia o ramionach różnej długości
(ramię młoteczka = 9mm ~ 1,3 x dłuższe niż ramię kowadełka = 7mm  r1/r2 =1,3,
bo F1 r1 = F2 r2, czyli F2/F1 = r1/r2 = 1,3)
* stosunek siły jaką kowadełko działa na strzemiączko do siły działania błony
bębenkowej na młoteczek wynosi: 1,3
* powierzchnia błony bębenkowej będąca w kontakcie z młoteczkiem jest 17x
większa niż błony okienka owalnego (tzw. opory tarcia)
* ostatecznie ciśnienie wyjściowe do wejściowego: p2/p1 = F2S1/F1S2
- wzmocnienie w uchu środkowym – 22x
• ochronna ślimaka przed dźwiękami o zbyt dużych natężeniach i małych częstotliwościach
- odruch strzemiączkowy: * występuje dla dźwięków 70 - 90 dB
- mięsień napinacz błony bębenkowej i strzemiączkowy:
* skraca ruchy
* przy dużych siłach, ich napięcie ogranicza drgania kosteczek słuchowych i
zmniejszenie amplitudę drgań strzemiączka (tłumienie)
• wyrównanie ciśnień po obu stronach błony bębenkowej dzięki trąbce Eustachiusza
* ciśnienie w jamie usznej MUSI równać się ciśnieniu na zewnątrz organizmu
* gdy element jest niedrożny – upośledzone słyszenie
* gdy element jest stale otwarty – głośne słyszenie własnego głosu
UCHO WEWNĘTRZNE

• przez całą jego długość przebiegają 2 błony (dzielące go na 3 komory):

* przedsionkowa (Reissnera)

* podstawna

• schody przedsionka i bębenka są połączone (szpara osklepka - helikotrema)

* wypełnione PERYLIMFĄ

* przewód ślimaka – ENDOLIMFĄ

• schody bębenka są oddzielone od ucha środkowego OKIENKIEM OKRĄGŁYM

• strzemiączko pod wpływem uderzeń młoteczka wprawia w ruch błonę okienka owalnego:

* wywołuje to ruch cieczy w ślimaku

BUDOWA NARZĄDU SPIRALNEGO

KOMÓRKI ZMYSŁOWE ZEWNĘTRZNE

• wzmacniają sygnały odbierane przez komórki wewnętrzne (o około 40 dB)

• są wtopione w błonę nakrywkową

• ok. 20 000 (w 3 rzędach)

KOMÓRKI ZMYSŁOWE WEWNĘTRZNE

• to właściwe detektory dźwięków

• ok. 3 500 (w 1 rzędzie)

KOMÓRKI ZMYSŁOWE( 38 slajd prezentacja słuch)

• błona rzęsek - kanały jonowe (aktywowane naprężeniem błony)

• naprężenie błony - otwarcie - depolaryzacja błony rzęsek

• u podstawy komórki - kanały wapniowe (zależne od napięcia)

• w spoczynku komórki, są one zamknięte, a otwierają się wskutek depolaryzacji

• wykazują silne dostrojenie - dla każdej z nich istnieje pewien (swoisty) przedział

częstotliwości, na który komórka reaguje najsilniej

TRANSMISJA DŹWIĘKU

• ruch cieczy wprawia w ruch błonę podstawną, z narządem spiralnym

ZAMIANA SYGNAŁU MECHANICZNEGO NA ELEKTRYCZNY W NARZĄDZIE SPIRALNYM

• cykliczne zbliżanie układu Cortiego i błony nakrywkowej

* rzęski przeginają się

* otwieranie i zamykanie kanałów jonowych

* depolaryzacja błony rzęsek

* otwierane kanałów wapniowych pod wpływem napięcia elektrycznego

• ruch rzęsek - otwarcie kanałów - napływ K+

• depolaryzacja błony rzęsek -- aktywacja kanałów Ca2+

• napływ Ca2+ indukuje fuzję pęcherzyków synaptycznych z błoną presynaptyczną,

(egzocytoza neurotransmitera, (prawdopodobnie glutaminian),

który wywołuje depolaryzację błony postsynaptycznej

i powstanie potencjału czynnościowego w odpowiednich neuronach.

PODSUMOWANIE: Ruch posuwisto–zwrotny strzemiączka  ruch błony okienka owalnego

 ruch cieczy wewnątrz ślimaka  ruch błony podstawnej (narząd spiralny)  komórki
zmysłowe (rzęsate)  mózg
NERW ŚLIMAKOWY

• zawiera ~ 25000 – 30000 neuronów

• aktywacja elektryczna komórek zmysłowych prowadzi do wyładowań w nerwie

ślimakowym :
* wędrują one dalej do mózgu,
* analiza i interpretacja (wyspecjalizowane ośrodki w korze mózgowej)
• zasadnicza zamiana sygnału mechanicznego (ruch błony podstawnej) na elektryczny (ciąg
impulsów bioelektrycznych) - narząd spiralny

TEORIE ANALIZY DŹWIĘKU W UCHU WEWNĘTRZNYM

ANALIZA WSTĘPNA:
• narząd spiralny
• kodowanie częstości dźwięku – różne pozycje wzdłuż błony podstawnej
* wysokie częstości pobudzają drgania błony u podstawy,
* niskie częstości - bliżej wierzchołka ślimaka

TEORIA REZONANSOWA HELMHOLTZA

• błona podstawna jako zbiór włókienek poddanych naprężeniu podłużnemu - „struny”
• drgania mechaniczne: – swobodne - np. ruch wahadła matematycznego - „pozostawiony
samemu sobie” – wymuszone - pod wpływem zmieniającej się okresowo siły
• rezonans - gdy częstotliwość siły wymuszającej równa jest częstotliwości drgań
swobodnych - amplituda drgań wymuszonych jest największa
• Helmholtz: ton - na zasadzie rezonansu - pobudza te „włókienka”, które mają
częstotliwość drgań własnych równą częstotliwości transmitowanego do ślimaka dźwięku
TEORIA FALI WĘDRUJĄCEJ – GEORGE VON BEKESY
• powstała w cieczach ślimaka fala hydrodynamiczna wytwarza w błonie podstawnej falę
wędrującą z wyraźnie zaznaczonym maksimum wychylenia
• największe wychylenie przypada na różne miejsce w błonie, w zależności od częstotliwości
dźwięku
• kodowanie natężenia dźwięku:
* przez częstotliwość impulsów nerwowych we włóknach nerwu ślimakowego
* przez liczbę receptorów pobudzonych
* zależność ta nie jest liniowa i nasyca się dla przyrostu natężeń ok. 40 dB.
* ponieważ człowiek odróżnia poziom natężenia w przedziale 0 -130 dB, to w kodowaniu
natężenia bierze udział więcej niż 1 neuron nerwu ślimakowego (być może różne
neurony kodują różne przedziały natężenia
• za szkodliwy uważa się hałas przekraczający 85 dB - jego długotrwałe oddziaływanie
prowadzi do trwałych ubytków słuchu.
Podstawy ultrasonografii

Nieinwazyjna, atraumatyczna metoda diagnostyczna, pozwalająca na uzyskanie obrazu

przekroju badanego obiektu. . Metoda ta wykorzystuje zjawisko rozchodzenia się,
rozpraszania oraz odbicia fali ultradźwiękowej na granicy ośrodków, przy założeniu stałej
prędkości fali w różnych tkankach równej 1540 m/s. W ultrasonografii medycznej
wykorzystywane są częstotliwości z zakresu ok. 2-50 MHz. Fala ultradźwiękowa najczęściej
generowana jest oraz przetwarzana w impulsy elektryczne przy użyciu zjawiska
piezoelektrycznego.

Zastosowanie:

 UG naczyń krwionośnych z wykorzystaniem zjawiska Dopplera: ocena stanu naczyń

krwionośnych, prędkości oraz kierunku przepływu krwi w naczyniach.
 badanie jamy brzusznej ( zastosowanie niższych częstotliwości- 2-5 MHz)
 echokardiograficznego badania serca ( zastosowanie niższych częstotliwości- 2-5
MHz)
 badanie mięśni, stawów, ścięgien
 badanie narządów rozrodczych np. USG przezpochwowe (zastosowanie wyższych
częstotliwości- 7,5-16 MHz)
 gruczołów i tkanek miękkich ( tarczycy, ślinianek)
 diagnostyka węzłów chłonnych
 ultrasonografii wewnątrznaczyniowej naczyń żylnych oraz tętniczych (zastosowanie
częstotliwości do 50 MHz)
 profilaktyka i diagnozowanie raka piersi

Wady:

Brak przy odpowiednio wykonanej ultrasonografii

Zalety:

– metoda łatwo dostępna – pozwala uzyskać obraz w czasie

– nieinwazyjna rzeczywistym
– stosunkowo tania

Opór akustyczny - impedancja akustyczna

w akustyce to miara oporu, jaki stawia ośrodek, rozchodzącej się w nim fali dźwiękowej, jest
szczególnym przypadkiem impedancji falowej. Określa ją wzór:

różnica pomiędzy ciśnieniem w amplitudzie fali dźwiękowej a ciśnieniem

niezaburzonego ośrodka,

prędkość cząsteczek ośrodka ruchu drgającego wywołanych różnicą ciśnień.

Współczynnik odbicia

Iloraz natężeń fali odbitej i padającej.

Gdy fala ultradźwiękowa przechodzi przez granicę dwóch ośrodków o różnej wartości
impedancji akustycznej, a rozmiary tej granicy są znacznie większe od długości fali, część
energii tej fali ulega odbiciu, część pokonuje granice i wnika do drugiego ośrodka.

Fala przechodzi z jednego ośrodka do drugiego bez odbicia, jeżeli właściwe oporności
akustyczne obu ośrodków są równe.

Ir = natężenie fali odbitej

Io = natężenie fali padającej

Natura i własności ultradźwięków

Fale mechaniczne występujące w ośrodkach gazowych, cieklych i stałych, mające charakter

fal dźwiękowych, lecz o częstotliwości wyższej niż górna granica słyszalności ucha ludzkiego.
Charakterystyka:

 Początek zakresu fal ultradźwiękowych: 16- 20 kHz

 Ucho ludzkie nie może odbierać ultradźwięków
 Wiele gatunków zwierząt ma zdolność odbierania fal ultradźwiękowych :psy, szczury,
świnki morskie, nietoperze, delfiny (echolokacja)

Właściwości:

 w ośrodkach sprężystych jest falą podłużną

 częstotliwość:
o terapia= > 800 kHz - 1,2MHz
o diagnostyka=> 1MHz- 15 MHz
 długość fali ( λ= c/v)
 natężenie (gęstość mocy) I= E/S *t ; E= energia przenoszona przez falę, S=
powierzchnia prostopadła do kierunku rozchodzenia się fali, t= czas
 fala ultradźwiękowa rozchodząc się w różnych ciałach, np. w tkankach, wywołuje w
miejscach zagęszczeń zwyżki ciśnienia, a miejscach rozrzedzeń zniżki= przemienne
ciśnienie (P)
 słabiej ulegają ugięciu i rozproszeniu, rozchodząc się w większymstopniu
prostoliniowo
 prędkość rozchodzenia się fal ultradźwiękowych= prędkość rozchodzenia się dźwięku
(powietrze= 340 m/s; woda=1500 m/s; tk. tłuszczowa= 1440 m/s; mięśnie= 1580 m/s)
 właściwości fal (długość i prędkość rozchodzenia) zależą od właściwości
mechanicznych ośrodka, w niewielkim stopniu od temperatury
Podział ze względu na działanie

a) małej mocy - do 10 kW/ m 2

b) średniej mocy - 10 - 30 kW/m 2

c) dużej mocy - powyżej 30 kW/m 2

Zastosowanie:

 echolokacja
 przemysł: myjnie, emulgatory, zgrzewarki, drążarki, defektoskopy
 nawigacja i rybołówstwo: echosondy, hydrolokacja

Metody otrzymywania ultradźwięków

 Naturalnie, w przyrodzie, przez zwierzęta (echolokacja)

 Metody sztuczne

o mechaniczne
o termiczne
o magnetostrykcja
o odwrócenie efektu piezoelektrycznego
o optyczne
 Metody mechaniczne:
o za pomocą syren, gwizdków, piszczałek, strun, fujarek, itp. W przyrządach tych
mechaniczny przepływ powietrza lub cieczy, wywołuje drgania ich sprężystych
elementów, które rozchodzą się jako fale ultradźwiękowe.
o metoda udarowa. Wykorzystuje ona zjawisko powstawania fal sprężystych w
momencie deformacji jednego ciała sprężystego przez drugie takie ciało. Ciała te
mogą się odkształcać np. w czasie zderzeń.
o w czasie tarcia ciał stałych o siebie
 Metody termiczne - termiczne metody wytwarzania dźwięków opierają się na
zjawisku wyładowań elektrycznych zachodzących w płynach. Można je wywołać
poprzez rozgrzewanie przewodników lub inicjowanie przeskoku iskier przez ciecz.
 Metody optyczne: - metody te wykorzystują wiązki światła laserowego i wpływ jego
impulsów na materialny ośrodek, w którym chcemy wytworzyć ultradźwięki.
Skierowujemy światło lasera na dany ośrodek i emitujemy wiązkę w króciutkich
impulsach, trwających nano- lub pikosekundę każdy (działamy bezdotykowo). W ten
sposób wytwarzamy w ośrodku materialnym drgania w postaci ultradźwięków.

Magnetostrykcja:
Ultradźwięki o niskich częstotliwościach można wytwarzać przy pomocy elektromagnesu -
w postaci cewki z przewodnika, z magnesem umieszczonym wewnątrz. Na skutek zmiany
kierunków prądu przepływającego przez cewkę, powstają w niej drgania pola
magnetycznego o bardzo dużej częstotliwości. Pod ich wpływem rdzeń magnetyczny zmienia
swoją długość, emitując równocześnie drgania podłużne, rozchodzące się w postaci fal
ultradźwiękowych o częstotliwości drgań całego pola magnetycznego w cewce.
Zjawisko piezoelektryczne

Zjawisko generowania potencjału elektrycznego przez niektórekryształy poddawane

mechanicznemu ściskaniu lub rozciąganiu. Zachodzi też efekt odwrotny: po przyłożeniu
napięcia kryształy te zmieniają swój kształt, czyli się odkształcają. Zjawisko to jest więc
odwracalne.

Wielkość potencjału wytworzonego na drodze piezoelektrycznej jest wprost proporcjonalna

do wielkości przyłożonej siły.

Zastosowanie właściwości piezoelektrycznych:

• generowanie dźwięków (np. głośniki oparte na elementach piezoelektrycznych)

• do wytwarzania iskry elektrycznej (np. w zapalniczkach)
• detekcja drobnych drgań (np. w czujnikach sejsmicznych, alarmach samochodowych)
• rejestracja dźwięków (mikrofony oparte na elementach piezoelektrycznych)
• płytki piezoelektryczne wycięte z kwarcu znajdują zastosowanie w aparaturze
nadawczej do stabilizowania częstości drgań jako rezonatory kwarcowe
Oddziaływanie ultradźwięków na tkanki

Działanie ich opiera się głównie na działaniu mechanicznym, termicznym, chemicznym.

Termiczne działanie prowadzi do przekrwienia i rozpulchnienia, chemiczne -powoduje
zmiany strukturalne białek w komórkach skóry. Ułatwia to penetrację substancjom
leczniczym ,preparatom które działają uszczelniająco na naczynia krwionośne, zmniejszają
rumień, przyspieszają leczenie zmian trądziku pospolitego i różowatego .Także w leczeniu
skóry suchej, złuszczającej się, niedotlenionej, wiotkiej, poszarzałej, z objawami zmęczenia i
pierwszymi zmarszczkami ultradźwięki , a przede wszystkim wywoływany przez nie efekt
sonoforezy (głębokie wtłaczania preparatów do skóry).
Można zastosować ultradźwięki jako metodę wspomagającą przezskórne podawanie leków
tzwfonoforeza.

Biofizyka procesu widzenia

Charakterystyka fali świetlnej.

Wszystkie fale elektromagnetyczne, a więc i światło, poruszają się w próżni ze stałą

prędkością równą około 300 000 km/s.
Prędkość światła w ośrodkach materialnych zależy od rodzaju ośrodka.
Światło jest falą elektromagnetyczną, czyli rozchodzącymi się w przestrzeni
zmiennymi i wzajemnie przenikającymi się polami: elektrycznym i magnetycznym.
Szybkość światła w próżni jest największa i wynosi c=300000km/s.
W ośrodkach jednorodnych światło porusza się po liniach prostych, czego
dowodem jest powstawanie cienia.
Światło ma dwoistą naturę tzn. możemy je uważać zarówno za falę
elektromagnetyczną jak i strumień fotonów (cząstek będących kwantem energii
promieniowania świetlnego).
Światło, jak każda fala, podlega zjawisku: odbicia, załamania, ugięcia (dyfrakcji),
nakładania (interferencji), a ponadto zjawisku polaryzacji.
Podstawowe wiadomości z optyki
 Prawo odbicia światła:
 Prawo załamania światła (Snelliusa):

Narząd wzroku, budowa i układ optyczny oka
Gałka oczna
 kształt prawie kulisty,
 przeciętny wymiar osi poziomej 23 mm,
 objętość 6,5 cm3
 masa 7 g.
Trzy błony:
 zewnętrzna - włóknista (twardówka i rogówka),
 środkowa - naczyniowa (tęczówka, ciało rzęskowe i naczyniówka),
 wewnętrzna - czuciowa (siatkówka).
Błona zewnętrzna – włóknista
Twardówka - nieprzejrzysta (biała), zbita tkanka oka,
Rogówka:
- przednia część oka
- bardzo silnie unerwiona (reaguje natychmiast bólem i łzawieniem na dotyk, czy ciała obce),
- funkcja ochronna,
- stanowi główną część układu optycznego oka

Błona środkowa – naczyniowa

Tęczówka:
 W zależności od ilości barwnika - kolor szary,jasnoniebieski, zielonkawy lub brązowy.
 W środku tęczówki - okrągły otwór - źrenica.
 Szerokość źrenicy jest niezależna od naszej woli i zmienia się odruchowo pod
 wpływem rozmaitych bodźców (zmiany natężenia światła).
Ciało rzęskowe:
- silnie unaczyniony twór zbudowany głównie z mięśni
gładkich,
- otacza pierścieniowato obszar leżący za tęczówką
Do jego wyrostków rzęskowych przyczepiają się więzadełka,na których zawieszona jest
soczewka. Skurcz lub rozkurcz mięśnia rzęskowego - soczewka zmienia swój kształt
(akomoduje), co pozwala dostosować układ optyczny oka do różnych odległości.
Akomodacja oka- soczewka staje się mniej lub bardziej wypukła.
Naczyniówka:
- zawiera gęstą sieć naczyń krwionośnych
- odżywianie zewnętrznych warstw siatkówki
Soczewka:
- w części przedniej oka, pomiędzy tęczówką a ciałem szklistym
- przezroczysta, dwuwypukła, silnie załamuje światło
Z wiekiem - stwardnienie soczewki, maleje znacznie zdolność akomodacji oka
Komora oka:
- wypełniona wodnistą cieczą,
- pomaga w utrzymaniu stałego ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.
Ciało szkliste:
- wypełnia centralną część oka pomiędzy soczewką a siatkówką,
- przezroczysta, galaretowata substancja w 99 % składająca się z wody,
- stanowi 2/3 objętości gałki ocznej,
- utrzymanie kształtu oka,
- udział w załamywaniu promieni świetlnych,
- amortyzacja wstrząsów i ruchów,
- regulacja ciśnienia wewnątrzgałkowego

Błona wewnętrzna – czuciowa

Siatkówka:
• grubość ok. 0,2 mm,
• plamka żółta - obszar najostrzejszego widzenia,
• dołek środkowy,
• tarcza nerwu wzrokowego (plamka ślepa) - obszar siatkówki całkowicie niewrażliwy na
światło.
Obraz tworzony na siatkówce jest:
 rzeczywisty,
 odwrócony,
 zmniejszony.

UKŁAD OPTYCZNY OKA

Soczewki i układy optyczne, wady odwzorowań obrazów.

SOCZEWKA:
Zdolność skupiająca soczewki
D=1/f dioptria=1/m
Soczewka o ogniskowej 1 metra ma zdolność skupiającą równą 1 dioptrii
Równanie soczewki:

1/f=1/x+1/y

gdzie: f- ogniskowa x – odl. przedmiotu od soczewki y- odl. obrazu od soczewki R1, R2 –

promienie krzywizny
Zdolność skupiająca układu optycznego oka - ok. 63 dioptrie (przy nie napiętych mięśniach)

Wady układów optycznych

Aberracja sferyczna
- efekt związany z szerokością wiązki
- różne wartości ogniskowej promieni przy- i – odosiowych
Aberracja chromatyczna
- efekt dyspersji (zależność współczynnika załamania światła od długości fali)
- różne wartości ogniskowej dla różnych długości fal
Astygmatyzm
- powstaje gdy wiązka pada ukośnie na soczewkę (a. wiązki skośnej) lub w przypadku nie
sferyczności powierzchni załamujących
Koma - aberracja sferyczna dla przedmiotów leżących poza osią

Rodzaje fotoreceptorów i ich próg czułości

Fotoreceptory - receptory reagujące na światło. Receptory wzrokowe stanowią
wyspecjalizowane neurony siatkówki oka:
-czopki - odpowiedzialne za widzenie fotopowe
-pręciki - odpowiedzialne za widzenie skotopowe
Czopki umożliwiają widzenie kolorów przy dobrym oświetleniu. Jest to widzenie
fotopowe. Jakość wzroku pogarsza się przy zbyt intensywnym świetle (czopki ulegają
przesyceniu). Ludzkie oko zawiera trzy rodzaje czopków, z których kazdy ma inną
charakterystykę widmową, czyli reaguje na światło z innego zakresu barw.
Pierwszy rodzaj reaguje głównie na światło czerwone (ok. 700 nm),
drugi na światło zielone (ok. 530 nm)
ostatni na światło niebieskie (ok. 420 nm).
Pręciki - światłoczułe receptory siatkówki oka. Odpowiadają za postrzeganie
kształtów i ruchu. Pręciki umożliwiają czarno-białe widzenie przy słabym oświetleniu. Jest to
widzenie skotopowe. Na siatkówce każdego oka znajduje się około 100 milionów pręcików,
głównie na jej obrzeżach. Nie umozliwiają one jednak uzyskania tak dokładnych obrazów jak
w przypadku czopków. Pręcik jest około 100 razy bardziej czuły na światło niż czopek i moze
zareagować nawet na pojedynczy foton.
Głównym barwnikiem światłoczułym, zawartym w fotoreceptorach jest rodopsyna.

Krzywe czułości

Krzywe te podają względne wrażliwości widzenia fotopowego (V) lub wrażliwości widzenia
skotopowego (V') jako funkcję długości fali (λ), przez co są ogólnie nazywane krzywymi V (λ)
lub V'(λ) Ponieważ każdy człowiek jest inny, to poszczególne osoby posiadają odmienny
poziom wrażliwości nie tylko na kolor
światła, ale również na jego
intensywność.

Wartości y to są wartości wrażliwości

czucia dla danej długości fali.
 Widzenie fotopowe i skotopowe

Widzenie fotopowe (widzenie dzienne) —termin oznaczający pracę ludzkiego narządu

wzroku w warunkach normalnych, czyli przy ilości światła wystarczającej do pełnego
wykorzystania mozliwości zmysłu wzroku. W praktyce widzenie fotopowe dotyczy
przeważającej większości sytuacji, w których pracuje ludzkie oko. W rozpoznawaniu bodźców
świetlnych biorą wówczas udział wyłącznie czopki (receptory umożliwiające widzenie
barwne), nie biorą natomiast udziału pręciki
W miarę spadku natężenia oświetlenia otoczenia, widzenie fotopowe przechodzi w fazę
przejściową zwaną widzeniem mezopowym (częściowa utrata postrzegania barw), by
wreszcie osiągnąć minimalny stan pracy ludzkiego oka zwany widzeniem skotopowym (świat
w skali szarości).
Widzenie skotopowe ( widzenie nocne) –termin oznaczający pracę ludzkiego narządu
wzroku w warunkach skrajnie niekorzystnych, czyli przy znikomej ilości światła. W odbieraniu
bodźców świetlnych biorą wtedy udział wyłącznie pręciki, natomiast czopki są zupełnie
nieaktywne. Podczas widzenia skotopowego człowiek widzi świat pozbawiony barw, czyli np.
taki jak na czarno-białym filmie. Możliwe jest wtedy wyłącznie rozróżnianie stopnia jasności
elementów otoczenia, a i to przy niewielkiej gradacji tych stopni, a przy okazji znacznie spada
rozdzielczość oka na rozpoznawanie szczegółów obrazu i nie występuje przy tym zjawisko
szczególnie wysokiej rozdzielczości obrazu w środku pola widzenia, za które odpowiada
plamka żółta (składająca się wyłącznie z czopków).

Widzenie przestrzenne

Jest sumą wielu czynników, wśród których widzenie dwuoczne odgrywa chyba najważniejszą rolę.
Oto siedem czynników, którym zawdzięczamy przestrzenne widzenie świata:

1. Paralaksa: właśnie widzenie parą oczu, które widzą prawie to samo. Ledwie zauważalne różnice
między postrzeganymi obrazami najlepiej informują nas o trzecim wymiarze świata.Znaczenie tego
czynnika maleje jednak szybko wraz ze wzrostem odległości.
2. Konwergencji: oglądając z bliska jakiś niewielki przedmiot, mimowolnie robimy zbieżnego zeza. Osie
gałek ocznych ustawiają się tak, aby przedmiot znalazł się pośrodku pola widzenia obu oczu. Również
i ten czynnik ma znaczenie tylko przy niewielkich odległościach.
3. Akomodacja: oko nastawia się bez naszej woli na odległość do interesującego nas szczegółu
znajdującego się w polu widzenia. Patrząc przez siatkę ogrodzenia na daleki krajobraz, widzimy ostro
albo siatkę, albo krajobraz. Soczewki w naszych oczach kurczą się lub rozciągają, zapewniając zawsze
ostry obraz na siatkówce. Niestety z wiekiem soczewki tracą elastyczność i po czterdziestce wielu z
nas trudno obejść się bez okularów.
4. Perspektywa geometryczna: z doświadczenia wiemy, że przedmioty bliższe są pozornie większe i że
zasłaniają położone dalej przedmioty
5. Perspektywa powietrzna: powietrze, szczególnie w wielkich miastach, zawiera wiele cząsteczek pyłu i
zawieszone kropelki wody, tworzące mgłę. Wskutek tego położone dalej przedmioty tracą szczegóły,
barwy szarzeją, kontury rozmywają się stopniowo. Cienie i połysk powierzchni oświetlone przedmioty
rzucają cień. Często dopiero cień ujawnia rzeczywisty kształt pozornie płaskiej bryły. Światło
podkreśla także połyskujące wypukłości brył i fakturę materiału.
6. Ruch: poruszając się np. pociągiem, widzimy, jak bliższe przedmioty przesuwają się na tle
dalszych, a obiekty na odległym horyzoncie zdają się stać w miejscu.
Widzenie barw

Barwa jest postrzegana dzięki komórkom światłoczułym w siatkówce oka zwanym pręcikami
i czopkami. Ściślej: pręciki są wrażliwe na stopień jasności, czopki także na barwę. Są trzy
rodzaje czopków, a każdy z nich jest najbardziej wrażliwy na jeden z trzech zakresów barw –
niebieskiej, zielonej, lub czerwonej (przy czym zakresy te zachodzą na siebie), co łącznie
umożliwia widzenie wszystkich barw. Oko ma swą ograniczoną rozdzielczość barw, tzn.
czasem nie jest w stanie dostrzec różnicy występującej między dwoma barwami o różnym
widmie traktując je jako takie same. Widzenie barw to wrażenie psychiczne powstające w
mózgu człowieka Widzenie barw następuje dzięki komórkom światłoczułym, znajdującym się
w siatkówce oka. Proces widzenia barwnego rozpoczyna się, gdy oko odbiera
promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu światła, a dokładniej, z widzialnej części fal
świetlnych. Główny wpływ na to wrażenie ma skład widmowy (widmo-obraz
promieniowania rozłożonego na poszczególne częstotliwości, długości fal lub energie.)
promieniowania świetlnego, w drugiej kolejności ilość energii świetlnej, jednak udział w
odbiorze danej barwy ma również obecność innych barw w polu widzenia obserwatora, oraz
jego cechy osobnicze.

Zamiana bodźca świetlnego w elektryczny

Fototransdukcja - Zamiana bodźca świetlnego na sygnał elektryczny układu nerwowego

Światło Fototransdukcja Sygnał elektr.

Na czym polega?

 Potencjał spoczynkowy błony plazmatycznej fotoreceptora w ciemności = - 40 mV

 Dostarczenie światła-> zamknięcie kanałów jonowych i zwiększenie potencjału
 W ciemności fotoreceptor jest w niewielkim stopniu zdepolaryzowany poprzez
przepływ tzw. prądu ciemnościowego
Prąd ciemności owy:
 Kanał jonowy w ciemności przepuszcza jony Na + Ca2+ do zewnętrznego segmentu
pręcika
 Jony Na + są aktywnie pompowane na zew. z segmentu zewnętrznego
Jony Ca2+ usuwane za pomocą cząsteczki Na +-Ca2+ _K+