Shona Cala o Level Sample

For more Info:
About this book:

Visit Dingani Office:
103 R G Mugabe
At C Gauche Shop 5,
Bulawayo
OR
Any leading Bookshop
in Zimbabwe
About the publishing house
Dingani Publishers
Between 10th & 11th Avenue
Robert Mugabe, Bulawayo
1st Edition 2022

Cover Designed by: Dingani Publishers
Typesetting by: Dingani Publishers
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or utilized in any form or
by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by an
information storage and retrieval system, without permission in writing from the
Publisher. Inquiries should be addressed to Dingani Publishers.
Printed by Dingani Publishers in Bulawayo, Zimbabwe
2
+263292270289 Dingani Bookshop and Stationery
+263777896159 Www.dinganibookshop.com
RUZIVO NECHENJEDZO PAMUSORO PEMACALA
MaCALA zvipimo zvekudzidza kwevadzidzi kwenguva refu tichitarisa bumbiro ravo
rechidzidzo, nekudaro anofanira kuitwa kubva fomu yokutanga kana tiri kutaura
zvesekondari. Mabumbiro ezvidzidzo mukaatarisa haasisina kunzi fomu 1 ne2 kana
kuti 3 ne4, tongoti hapasisina ZJC neO’ LEVEL zvakaparadzana, pave nemabumbiro
akanzi fomu 1 – 4. Kureva kuti bumbiro iri rave kutotangirwa kufomu yekutanga.
NB: MaCALA anofanira kutorwa nenzira nhatu dzinotevera;
1) Continous assessment for learning (chipimourefu chekudzidza)
2) Continuous assessment as learning (chipimourefu sekudzidza)
3) Continuous assessment of learning (chipimourefu chedzidzo)
NB: Kana maCALA akasanoitwa kubva fomu yekutanga, haazonyanyi kupa basa
kana kuti haazonyanyi kuwandira pafomu yechina. Zvakanaka kuti vana vaite
maCALA kubva ari fomu yekutanga. Zvino vazhinji vachine pfungwa yekuti
maCALA anotangira pafomu yechitatu chete, zvinova zviri kuzoita kuti vafe
nebasa panguva yokupedzisira
3
NHUNGAMIDZO
Basa remaCALA rine basa rekuti vadzidzisi nevadzidzi vaite basa kuti ZIMSEC
nemapazi anoona nezvedzidzo agoona basa rakaitwa pakupera kwedanho regore
rechinomwe, fomu yechina kana fomu yetanhatu. Padanho rino takanangana
nevadzidzi vesekondari. CALA twubasa twudiki twakanangana nekutsvaga pane
dambudziko nekuti ringapedzwe sei. Panogona kunge pasina dambudziko asi kuti
pachida kuonekwa unyanzvi hwekuti chinoitwa sei kana kuti chingachengetedzwe kana
kusimudzirwa sei. CALA aya anobva mubumbiro rechidzidzo. Kubva pumusoro wega
wega wezvinofanira kudzidzwa mubumbiro rechidzidzo, panobuda CALA kana
maCALA. Panodiwa unyanzvi hwekuumba misoro yetsvagurudzo chete. Pane
tsvagurudzo inoda kuitwa pazvirungamutauro, mamumbirwo emutauro, misambo,
nzwisiso, pfupiso kana rondedzero. Ndizvo zvimwe chetewo nekuuvaranomwe
takanangana nezvinofanira kudzidzwa kunyanya zvinyukwa zvine chekuita netsika
nemagariro evanhu ekare naanhasi. Harisi basa rinofanirwa kurema kunge purojekiti
yekuyunivhesiti, ngaive tsvagurudzo inopedzeka nenguva diki kuitira kuti vadzidzi
vakwanise kuwana nguva yekuita zvimwewo zvakaita sekuverenga, kunyora manotsi,
nezvimwe zviitwa zvemukirasi zvemazuva ose. Zvakare ngazvive zvisingadhuri, vadzidzi
ngavashandise zvavanowana munharaunda yavo.
4
BHUKU RINO RAKAUMBWA SEZVINOTEVERA:
A: maCALA makumi maviri:
Basa reCALA →Mudonzvo wemudzidzisi →Chipimo chebasa→ Mhinduro
dzingatarisirwe
B: Mimwe mibvunzo yetsvagurudzo
NHENDO
Rutendo kwamuri imi vadzidzi
Rutendo kwamuri imi vadzidzisi
Rutendo kwamuri imi Mwari
Rutendo kwamuri imi vari pasi
Rutendo kwamuri imi vanasorojena
5
KUMIKIDZO
Hero basa vadzidzisi, hero basa vadzidzi! “Pasina vanhu hapana vadzidzisi, pasina
vadzidzisi hapana vanhu. Vadzidzisi muri vatumwa vaMwari, dai Mwari afambawo
nemi mubasa renyu”
Kune vese vari kuita basa, muri kufira basa muchiziva kuti rine basa, vakafa vari kuti
kufa kune basa veduwe. Saka basa sebasa, ukaona basa rine basa serisina basa
mumabasa emabasa ako, uchashaiwa basa rine basa mumabasa emabasa ako, saka
shanda basa kuti ugowana basa rine basa mumabasa emabasa ako. Iro basa rinoita
serine basa harina basa kana ukada kunyatsotarisa basa racho sebasa. Kune vese vari
kuita basa, shandai muchiziva kuti basa rine basa rine basa, uye basa risina basa rine
basa rebasa rekupa basa vatenzi mabasa emabasa makuru. VaMabasa vakatoramba
zvebasa rinovapa basa risina basa pamabasa avo.
6
Contents
RUZIVO NECHENJEDZO PAMUSORO PEMACALA............................................................ 3
NHUNGAMIDZO ........................................................................................................................ 4
NHENDO ..................................................................................................................................... 5
KUMIKIDZO ............................................................................................................................... 6
CALA 1 MAHWINDI .................................................................................................................. 8
CALA 2 ZVIRAHWE ................................................................................................................ 14
CALA 3 TSUMO ....................................................................................................................... 20
CALA 4 NHARE ....................................................................................................................... 25
CALA 5 MAZITA ...................................................................................................................... 30
CALA 6 NYAUDZOSINGWI ................................................................................................... 36
CALA 7 MUSAMBO WECHINYARIKANI ............................................................................ 40
CALA 8 MITUPO ...................................................................................................................... 46
CALA 9 MICHATO YEMAZUVA ANO ................................................................................. 51
CALA 10 KUTORA ZVINODHAKA ....................................................................................... 56
CALA 11 KUDZIDZA SHONA NECHISHONA CHETE ....................................................... 61
CALA 12 ZVIRWERE............................................................................................................... 66
CALA 13 KUCHEMA MUFI .................................................................................................... 72
CALA 14 KUTARISIRWA PASI KWECHIDZIDZO CHECHISHONA ................................ 82
CALA 15 BASA REUDZIDZISI ............................................................................................... 88
CALA 16 MAZWI ANOPERETERWA ZVAKAFANANA (HOMOGIRAFU) ..................... 94
CALA 17 ZVIRWERE ZVAKANETSA MUZIMBABWE ...................................................... 99
CALA 18 KUTANDA BOTSO ............................................................................................... 105
CALA 19 KUONGORORA KUKOSHAKWEMACALA MUKUDZIDZWA
KWECHISHONA .................................................................................................................... 110
7
CALA 1 MAHWINDI
MUDONZVO WEMUDZIDZISI
KUONGORORA MASHANDIRO EMAHWINDI NEKUGADZIRISA PANE DAMBUDZIKO
CHIDZIDZO SHONA DANHO FOMU

LANGUAGE YECHINA
MHANDO TSANANGURO
YETSVAGURUDZ
O
MUSORO UNHU HWEMAHWINDI
UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUGADZIRISA

ZVINETSO, KUGONA KUTAURA
NEKUVANDUDZA
MAWANIRO  Kunzwisisa hwaro hwezviri kutaurwa
EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemahwindi

 Kudonongodza mashandiro emahwindi (zvakanaka,
zvakaipa uye zvingaitwe kupedza matambudziko)
ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekupedza matambudziko

 Kuyemura zvakanaka zvinoitwa pamabasa
 Kutsanangura zvingaitwe kuderedza matambudziko
MUDZI WETSVAGURUDZO
Kuita tsvagurudzo yevanhu vanonzi mahwindi: zvakanaka zvavanoita, zvakaipa
zvavanoita uye zvingaitwe kuderedza hunhu hwakaipa hwavo
8
CHIPIMO CHEBASA
UNHU HWEMAHWINDI
Zita reCALA: KUONGORORA MASHANDIRO EMAHWINDI NEKUGADZIRISA PANE
DAMBUDZIKO
MAPIMIRWO EBASA RICHAITWA
C D E
Uremu A B
AEDZA ZVIRI AEDZAW AOMERW
neunyanzvi SHANGWITI AGONA
NANI O A
 Kunyora  Zviri
zvakaron  Zvakarongek  Zvakachena  Zvakasviba kunetsa
 Zvakacheneses
geka uye a asi zviine asi zvisina uye zvisina kutevedza
a nekurongeka
zvakache kautsvina kurongeka kurongeka zvakanyany
5
na 4 3 2 a
5 marks 1
Kutsanangura
hwindi
nekunyora  Anyora  Anyora  Anyora
 Anyora  Anyora
zvakanaka
zvinoitwa 7-8 3-4 1-2
9-10 5-6
nemahwindi
10 Marks
Kutsanangura
zvakaipa  Anyora  Anyora  Anyora
 Anyora  Anyora
zvinoitwa
nemahwindi 7-8 3-4 1-2
9-10 5-6
10 marks
Kutsanangura
zvingaitwe
kuderedza  Agona zvese  Agona  Agona  Agona
unhu izvi Agona zvina
zvitatu zviviri chimwe
hwakaipa 4 3 2 1
hwemahwind 5
i
5 marks
Total 30
marks
11
MHINDURO DZINGATARISIRWE
Chiitwa: A
i. Tsananguro yechinonzi mahwindi [2]
-munhu anoshanda panokwirirwa michovha achidaidzira vafambi kuti vapinde
mumota iye achizopiwa kamuripo nevaridzi vemota
ii. Hunhu hwakanaka hunoitwa nemahwindi [8]

-kubatsira vafambi nekuvaudza kunokwirirwa michovha
-kutakurira vafambi mikwende yavo
-kukumbirira vane mari dzisingakwani kuti vatakurwe
-kurongedza midziyo kana mitundu mumota
-kudzivirira mota nevatyairi vayo kubva kumapurisa
-kukokera mota kusvika yazara/kutsvaga vanhu kusvika mota yazara
-kuyambutsa vechidiki/chembere migwagwa
-kurwirana kana mumwe wavo apinda mudambudziko etc
Chiitwa: B
Hunhu hwakaipa hunoitwa nemahwindi [10]
-kubvuta zvinhu zvevanhu vachienda nazvo kumota pasina kutenderana
-kumanikidza vanhu kukwira mota dzavasingadi
-kunyepera vanhu muripo wemotokari vachitaura muripo wepasi
-kungoita ruzha rwusina tsarukano
-kunwa zvinodhaka voshanda vakadhakwa
-kutyaira mota vasina zvitambi
-kunyepa kuti mota yazara isina kuzara kana kutogaramo sevanoenda
-kusoropodza vafambi munzira
-kunyepera vanhu kunogumira kana kunosvika motokari kana vachiona kuti vanhu
vashoma
-kuba zvinhu zvevanhu, etc
12
CALA 2 ZVIRAHWE
ZVIRAHWE SENZIRA YEKUDZIDZISA NAYO
CHIDZIDZO SHONA LANGUAGE DANHO FOMU

YECHINA
MHANDO TSANANGURO
YETSVAGURUD
ZO
KUONGORORA KUKOSHA KWEZVIRAHWE MUUPENYU

MUSORO
HWEVASHONA
UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUDONONGODZA, KUFUNGA

ZVINE UDZAMU
EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pezvirahwe

 Kuongorora nekupenengura zvirahwe

 Kuyemura zvakanakira zvirahwe
 Kutsanangura matambudziko nekupa zvingaitwe kupedza
matambudziko
MUDZI WETSVAGURUDZO
Kuongorora nekupenengura zvirahwe mutsika dzeVaShona
14
ZVIRAHWE
HWARO
VaShona vaive neunyanzvi hwekudzidzisa hwakasiyana-siyana kuburikidza

nezvirungamutauro zvakasiyana-siyana. Vaivewo neunyanzvi hwekudzidzisa
kuburikidza neuchenjeri hwezvirevo, zvirahwe nenyayadzimu. Zvakanaka kuti vadzidzi
vaite tsvagurudzo pamusoro peutsome hwevakare munyaya dzekudzidzisana
zveupenyu. Tsvagurudzo ino yakanangana nekudzumbunura zvizere pamusoro
pezvirahwe.
Chiitwa: A
Kunyurura zvirahwe gumi nedudziro dzazvo
[10]
Chiitwa: B
Basa rezvirahwe muupenyu hweVaShona
[10]
Chiitwa: C
Chikonzero chave kuita kuti zvisakosheswe
[5]
MAGOVERWO EZVIBODZWA
 Kugona kutsanangura zvirahwe gumi

 Kugona kutsanangura mabasa ezvirahwe
 Zvave kuita kuti zvisakosheswe
15
CHIPIMO
ZVIRAHWE
Zita reCALA: KUONGORORA MABASA EZVIRAHWE SENZIRA YEKUDZIDZISA MUUPENYU
HWEVASHONA
Uremu A B C D E
neunyanzvi SHANGWIT AGONA AEDZA ZVIRI AEDZA AOMER
I NANI WO WA
 Kunyora  Zvakachen  Zvakarongek  Zvakachena  Zvakasv  Zviri
zvakarongeka uye esesa a asi zviine asi zvisina iba uye kunetsa
zvakachena nekuronge kautsvina kurongeka zvisina kutevedz
5 marks ka 4 3 kuronge a
5 ka zvakanya
2 nya
1
 Anyora  Anyora  Anyora  Anyora  Anyora
Zvirahwe gumi
nedudziro
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
10 Marks
Zvazvakakoshera
10 marks 9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
Zvingaitwe kuti  Agona  Agona  Agona  Agona

zvikosheswe Agona zvina
zvese izvi zvitatu zviviri chimwe
5 marks 4 3 2 1
5
Total 30 marks
17
Chiitwa: A
Kunyora zvirahwe gumi nedudziro dzazvo
[10]
1. Rakazvirova rikazhamba =jongwe
2. Kamuroyi kagere pacheya = rurimi
3. Chitima chemusango = zongororo
4. Pota neuko tisangane = bhande
5. Vakomana vekwedu vanotamba bambujaivhi neshaya =maputi/mhandire
6. Ndapinda musango ndikaona guru reropa = nhengeni
7. Ndakwira mugomo ndikaona sevheni =demo/sanhu
8. Vakomana vekwedu vanotamba bhora vakatsva musoro = mhandire
9. Chikomo chinopfungaira mhute = sadza
10. Ndakwira mugomo ndikaona vadzimu vakanyenama = dohwe
Chiitwa: B
Basa rezvirahwe muupenyu hweVaShona [10]
-kungwadza vanhu
-kudzidzisa zviwanikwa zvemunharaunda
-kutandadza
-kufunga neudzamu
-kudzidzisa tsika nemagariro
-kudzidzisa mutauro
-kudzidzisa mazwi matsva
-kuumbiridza hunhu hwakanaka
-kudzidzisa kutonga mhosva
-kudzidzisa kuchengeta zvinhu mupfungwa
18
Chiitwa: C
Chikonzero chave kuita kuti zvisakosheswe
[5]
-kuuya kwemitambo yepamafoni/pamakombiyuta
-kusagara pamwe chete semhuri
-kushaya vane ruzivo nazvo
-kuuya kwedzidzo yemuzvikoro
-kuuya kwezvitendero nekutarisirwa pasi kwetsika dzevatema etc
19
CALA 3 TSUMO
KUONGORORA TSUMO DZINE MAZITA EVANHUKADZI

YECHINA
MHANDO TSANANGURO
YETSVAGURUDZO
MUSORO MABASA ETSUMO MUUPENYU HWEVASHONA
UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUDONONGODZA,

KUFUNGA ZVINE UDZAMU
EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro petsumo

 Kudonongodza mashandiro etsumo

 Kuyemura unhu huri kuburitswa mutsumo dzine
mazita ane chekuita nevakadzi
 Kutsanangura dzidziso inowanikwa mutsumo
MUDZI WETSVAGURUDZO
Mabasa etsumo muupenyu hweVaShona
*
20
NHARE
HWARO
Kuuya kwenhare muupenyu nemukudzidza kwakaunza makakatanwa makuru

muzvikoro. Zvino ruzivo rwechizvino-zvino harucharaswi rwakatouya zvachose uye
rwuri kuenderera mberi. Pave kutoda kuona nekuyera mashandisirwo angaitwe nhare
kuti zvisare zviine pundutso uye zviine matambudziko mashoma muupenyu hwevanhu.
Chiitwa: A
Zvakanakira nhare mukudzidza muzvikoro [10]
Chiitwa: B
Matambudziko aunzwa nenhare muvadzidzi [10]
Chiitwa: C
Zvingaitwe kuderedza matambudziko [5]
 Kugona kutsanangura zvakanakira nhare mukudzidza muzvikoro

 Kugona kutsanangura zvakaipira kushandisa nhare
 Zvingaitwe kuderedza zvakaipa
MANOTSI EMUDZIDZISI
 Vadzidzi ngavataridze kuti vakaita tsvagurudzo izere

 Vadzidzi ngavapindure zviri kudiwa pamatanho ese pasina pavanosiya
26
CHIPIMO
NHARE
Zita reCALA: KUONGORORA MASHANDISIRWO ENHARE NEVADZIDZI MUZVIKORO
Uremu A B C D E
neunyanzvi SHANGWIT AGONA AEDZA ZVIRI AEDZAWO AOMER
I NANI WA
 Kunyora  Zvakachen  Zvakarongek  Zvakachena  Zvakasviba  Zviri
zvakarongek esesa a asi zviine asi zvisina uye zvisina kunetsa
a uye nekuronge kautsvina kurongeka kurongeka kuteved
zvakachena ka 4 3 2 za
5 marks 5 zvakany
anya
1
Zvakakoshera
nhare
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
10 Marks
Zvakaipira nhare
10 marks 9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
Zvingaitwe  Agona  Agona  Agona  Agona

kuderedza Agona zvina
zvese izvi zvitatu zviviri chimwe
matambudziko 4 3 2 1
5 marks 5
Total 30 marks
27
CALA 5 MAZITA
MAZITA ANOREVA ZVAKAFANANA

YECHINA
MHANDO TSANANGURO
YETSVAGURUD
ZO
MUSORO YEMURO NEONGORORO YEMAZITA AKAUMBWA

ZVAKASIYANA ASI ACHIREVA ZVAKAFANANA

MAWANIRO  Kunyora mazita anoreva zvakafanana neakapiwa
EZVIBODZWA  Kugona kuisa mazita ese anyorwa mumipanda yawo

 Kutaridza maumbirwo ezita rimwe nerimwe
ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekufunga neudzamu

 Kuziva mipanda yemazita
 Kuziva maumbirwo emazita
MUDZI WETSVAGURUDZO
Kuita tsvagurudzo yemazita anoreva zvakafanana, kuaisa mumipanda yawo uye
kuaumba zvakanaka
30
Chiitwa: A
Kunyora mazita gumi ekuzvifungira anoreva zvimwe chete asi akaumbwa
zvakasiyana [5]
uswa/bundo/sora
mwena/guru
doro/hwahwa/mhamba
dhaka/dope
rukukwe/rupasa/bonde
bura/mbambaira/dima
gonhi/sasa
barika/guru
godo/shanje
nyada/vende
Chiitwa: B
Kuisa mazita ese mumipanda yawo
[5]
Zita Mupanda
uswa/bundo/sora 14, 5, 5
mwena/guru 3 / 4, 5
doro/hwahwa/mhamba 5. 14, 9/10
dhaka/dope 5, 5
rukukwe/rupasa/bonde 11, 11, 5
33
CHIPIMO
NYAUDZOSINGWI
Zita reCALA: KUONGORORA MASHANDIRO ENYAUDZOSINGWI
Uremu A B C D E
neunyanzvi SHANGWI AGONA AEDZA AEDZAWO AOMERWA
TI ZVIRI NANI
 Kunyora  Zvakach  Zvakaro  Zvakachen  Zvakasviba uye  Zviri
zvakarongek enesesa ngeka a asi zvisina kunetsa
a uye nekuron asi zvisina kurongeka kutevedza
zvakachena geka zviine kurongeka 2 zvakanyany
5 marks 5 kautsvin 3 a
a 1
4
Kunyora
nyaudzosingwi
12 10 8 6 1-4
dzinoenderana
nezviito
6 Marks
Kunyora
mhando
7 6 5 4 1-3
dzenyaudzosing
wi nemienzaniso
14 marks
Kunyora zviito  Agona  Agona  Agona zviviri  Agona
zvinoenderana Agona zvina
zvese zvitatu 3 chimwe
nenyaudzosingw izvi 8 6 1-2
i
5 marks 10
Total 30 marks
38
Chiitwa: A
Kunyora nyaudzosingwi dzakawanda dzinoenderana nechiito chakapiwa [6]
Kudonha Kuchena
dhii ngwerewere
puu ngwee
rwii mbuu
ngondo ngondo weke
bhii mburetete
do toto
Chiitwa: B
Kunyora mhando dzenyaudzosingwi nekupa mienzaniso inokodzera [14]
Dzakadzokor Dzine vara Dzakab Dzakab Dzakavam Dzemurir Dzepfumvu
orwa rekupedzisir va va bwa iro nuro
ngondo a kuzvipa kuzviito dzakadaro wechinhu katanu
ngondo rakadzokoro uro fambe do mhuu fukunu
tasa tasa rwa tsvukuru bate ndoo kuguru
haradada cheneru
mburetete
Chiitwa: C
Kunyora zviito zvinoenderana nenyaudzosingwi dzakapiwa [5]
chechetere - kuenzana
maku – kuzara
tote – kumira
piti piti – kupinda
sai sai - kuzvimba
39
CALA 7 MUSAMBO WECHINYARIKANI
MASHANDISIRWO EMUSAMBO WECHINYARIKANI

YECHINA
MHANDO MUSAMBO
YETSVAGURUDZO
MUSORO MASHANDISIRWO EMUSAMBO WECHINYARIKANI
UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUGADZIRISA ZVINETSO,

KUGONA KUTAURA NEKUVANDUDZA
EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemusambo

wechinyarikani
 Kudonongodza zvave kudzikisira musambo
wechinyarikani
ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekutaura

 Kuyemura tsika nemagariro edu
 Kutsanangura zvingaitwe kuderedza matambudziko
mukugarisana
MUDZI WETSVAGURUDZO
Mashandisirwo emusambo wechinyarikani nezvibingaidzo
40
CHIPIMO
MUSAMBO WECHINYARIKANI
Zita reCALA: MASHANDISIRWO EMUSAMBO WECHINYARIKANI
Uremu A B C D E
neunyanzvi SHANGWITI AGONA AEDZA ZVIRI AEDZAW AOMER
NANI O WA
 Kunyora  Zvakachen  Zvakaron  Zvakachena asi  Zvakasvib  Zviri
zvakarongeka uye esesa geka asi zvisina a uye kunetsa
zvakachena nekurongek zviine kurongeka zvisina kuteved
5 marks a kautsvina 3 kurongeka za
5 4 2 zvakan
yanya
1
 Anyora  Anyora  Anyora  Anyora  Anyor
Kudoma nekupa
a
zvakanakira musambo
9-10 7-8 5-6 3-4
uyu
1-2
10 Marks
 Anyora  Anyora  Anyora  Anyora  Anyor
Kusakosheswa
a
kwemusambo
9-10 7-8 5-6 3-4
wechinyarikani
1-2
10 marks
Zvingaitwe  Agona  Agona zvitatu  Agona  Agona
kusimudzira musambo Agona zvina
zvese izvi 3 zviviri chimwe
wechinyarikani 4 2 1
5 marks 5
Total 30 marks
43
CALA 8 MITUPO

LANGUAGE YECHINA
MHANDO GAKAVA
YETSVAGURUDZO
KUONGORORA MASHANDISIRWO EMITUPO

MUSORO
MUUPENYU HWEVASHONA

EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemitupo

 Kuongorora nekupenengura mashandisirwo emitupo

 Kuyemura zvakanakira mitupo
 Kutsanangura matambudziko nekupa zvingaitwe
kupedza matambudziko
MUDZI WETSVAGURUDZO
Kuongorora nekupenengura mitupo muupenyu hwanhasi
46
Chiitwa: C
Zvingaitwe kuti vanhu vaikoshese [5]
-kudzidzisa vadzidzi muzvikoro nezvemitupo nemarudzi
-kugarisana paukama
-kuva nezvinyorwa zvekuverenga zvakawanda zvinobata zvemitupo nemadzinza
-kushambadza pamhepo kana mapepanhau nezvekukosha kwemitupo
-kudaidzana nemitupo senzira yekuremekedzana nayo mazuva ose etc
50
CALA 9 MICHATO YEMAZUVA ANO
CHIDZIDZO SHONA DANHO FOMU YECHINA
LANGUAGE
MHANDO TSANANGURO
YETSVAGUR
UDZO
KUONGORORA MICHATO YEMAZUVA ANO SENZIRA

MUSORO
YEKUROONA NAYO

EZVIBODZW  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemuchato
A  Kuongorora nekupenengura muchato wasarudzwa

 Kuyemura zvakanakira muchato
MUDZI WETSVAGURUDZO
Kuongorora nekupenengura muchato muupenyu wanhasi
51
CHIPIMO
KUCHEMA VAFI
Zita reCALA: KUONGORORA MACHEMERWO ARI KUITWA VAFI MAZUVA ANO
Uremu A B C D E
neunyanzvi SHANGW AGONA AEDZA AEDZA AOMERWA
ITI ZVIRI NANI WO
 Kunyora  Zvakac  Zvakarong  Zvakachen  Zvakasv  Zviri kunetsa
zvakaron heneses eka asi a asi iba uye kutevedza
geka uye a zviine zvisina zvisina zvakanyanya
zvakache nekuro kautsvina kurongeka kuronge 1
na ngeka 4 3 ka
5 marks 5 2
Machemerwo
evafi mazuva
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
ano
10 Marks
Matambudzik
o aunzwa
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
10 marks
Kuderedza  Agona  Agona  Agona  Agona chimwe
matambudzik Agona zvina
zvese zvitatu zviviri 1
o izvi 4 3 2
5 marks
5
Total 30
marks
74
Chiitwa: A
Machemerwo ari kuitwa vafi mazuva ano [10]
-kuenda panhamo
-kuridza mhere panhamo
-kubatsira mabasa eparufu
-kubvisa chema
-kushandisa makambani anochema vafi
-kutumira nhume neshoko
-kushandisa watsiapu, fesibhuku kana kufona ochema pafoni etc
-kusatoenda kurufu munhu ochema ari kwaari
-kuimba /kuridza ngoma panhamo etc
Chiitwa: B
Zvave kutadzisa vanhu kuchema vafi zvakanaka nhasi uno
[10]
-kuvengana mumhuri
-urombo hwakanyanya
-kusatokoshesa rufu
-kusatoziva zvinofanira kuitwa
-kugara kumadhorobha
-kuenda kunze kwenyika
-kugara vanhu vakasangana vasiri veukama/kugara nevatorwa
-kusakoshesa ukama
-kuuya kwezvitendero zvakasiyana-siyana
-kudada etc
Chiitwa: C
Zvingaitwe kuti vanhu vakoshese rufu sakare [5]
75
CALA 14 KUTARISIRWA PASI KWECHIDZIDZO CHECHISHONA
LANGUAGE YECHINA
MHANDO TSANANGURO
YETSVAGURUDZO
KUONGORORA KUDZIKISIRWA
MUSORO
KWECHIDZIDZO CHECHISHONA MUZVIKORO

EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pechidzidzo

cheChiShona
 Kuongorora nekupenengura madzikisirwo echidzidzo
cheChiShona

 Kuyemura zvakanakira chidzidzo cheChiShona
MUDZI WETSVAGURUDZO
Kuongorora kudzikisirwa kwechidzidzo cheChiShona muzvikoro
CHIPIMO
KUDZIKISIRWA KWECHISHONA
82
Zita reCALA: KUONGORORA MADZIKISIRWO ARI KUITWA CHIDZIDZO
CHECHISHONA
Uremu A B C D E
neunyanzvi SHANGWI AGONA AEDZA ZVIRI AEDZAW AOMERW
TI NANI O A
 Kunyora  Zvakach  Zvakarong  Zvakachena  Zvakasvi  Zviri
zvakaronge enesesa eka asi asi zvisina ba uye kunetsa
ka uye nekuron zviine kurongeka zvisina kutevedza
zvakachena geka kautsvina 3 kurongek zvakanyan
5 marks 5 4 a ya
2 1
Zvakakoshera
chidzidzo
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
cheShona
10 Marks
Kudzikisirwa
kwechidzidzo
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
ichi
10 marks
Zvingaitwe  Agona  Agona  Agona  Agona
kuderedza Agona zvina
zvese zvitatu zviviri chimwe
kudzikisirwa 4 3 2 1
5 marks 5
Total 30 marks
83
KUDZIKISIRWA KWECHIDZIDZO CHECHISHONA
HWARO
Chidzidzo cheChiShona chiri kudzikisirwa zvakanyanya muzvikoro zvekuti vadzidzi

vazhinji havachachikoshesi. Zvakanaka kuti Shona semutauro usaparare sezvo kuparara
kwemutauro kuri kuparara kwerudzi rweVaShona. Zvakanaka kuti vadzidzi vaite
tsvagurudzo yezviri kuuraya chidzidzo ichi kuti pagotsvagwa nzira dzekuchisimudzira.
Chiitwa: A
Zvakanakira kudzidza chidzidzo cheChiShona
[10]
Chiitwa: B
Kudzikisirwa kuri kuitwa chidzidzo cheChiShona
[10]
Chiitwa: C
Zvingaitwe kuderedza kudzikisirwa uku
[5]
 Kugona kutsanangura zvakanakira chidzidzo cheChiShona

 Kugona kutsanangura kudzikisirwa kuri kuitwa chidzidzo ichi
 Zvingaitwe kuderedza zvakaipa
84
Chiitwa: A
Zvakanakira kudzidza chidzidzo cheChiShona [10]
-chinodzidzisa mutauro wevagari vemunyika
-chinoita kuti pachengetedzwe tsika nemagariro
-chinopa nhoroondo yerudzi/dzinza zviri nyore
-chinozivisa zviwanikwa zvemunzvimbo /nharaunda uye nenzvimbo dzacho zviri
nyore
-chinobatika nyore semutauro wekuberekwa nekukura nawo
-chinoita kuti vanhu vawane mabasa
-chinokurudzira kusimudzirwa kwemutauro weShona
-chinobvisa matambudziko ekusanzwisisa anounzwa nekusanganiswa
kwemitauro
-chinonochengetedza mutauro kuti usafe zvachose
-chinoita kuti mutauro upfume etc
Chiitwa: B
Kudzikisirwa kuri kuitwa chidzidzo cheChiShona [10]
-nyika haisi kupa bhezari kuvadzidzi veShona, asi vemasainzi
-mabasa anoitwa nevaiti veShona mashoma
-vabereki havaikoshesi pakudzidza kwevana
-vanodzidzisa zvimwe zvidzidzo vanoshora Shona
-vadzidzi vacho havana rudo kana hanya nechidzidzo chacho
-Shona hainyanyi kushanda kune dzimwe nyika sezvinoita ChiRungu
-pakutsvaga mabasa makambani mashoma anotaura kuti anoda Shona
-Shona iri kukwereta mamwe mazwi kubva kune mimwe mutauro, mamwe
achitoshaya nhurikiro
-kuiswa kwakitwa Shona kumaatsi ayo anoshaorwa kare, pachinzvimbo
86
CHIPIMO
KUTANDA BOTSO
Zita reCALA: KUONGORORA TSIKA YEKUTANDA BOTSO MUTSIKA DZEVASHONA

Uremu A B C D E
neunyanzvi SHANG AGONA AEDZA AEDZAWO AOMERWA
WITI ZVIRI NANI
 Kunyora  Zvaka  Zvakaron  Zvakache  Zvakasviba  Zviri
zvakarongeka chenes geka asi na asi uye zvisina kunetsa
uye zvakachena esa zviine zvisina kurongeka kutevedza
5 marks nekur kautsvina kurongek 2 zvakanyany
ongek 4 a a
a 3 1
5
Zvaiitwa pakutanda
botso
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
10 Marks
Zvakanakaira &
zvakaipira kutanda
9-10 7-8 5-6 3-4 1-2
botso
10 marks
Zvave kukonzera kuti  Agona  Agona  Agona zviviri  Agona
botso risatandwe Agona zvina
zvese zvitatu 2 chimwe
5 marks izvi 4 3 1
5
Total 30 marks
107
MHINDURO DZINGAPIWE
Chiitwa: A
Zvaiitwa pakutanda botso [10]
Nyakutadza:
-kupfeka mamvemve /masaga
-kufamba nesaga rekuisa zviyo
-kufamba achipemha zviyo
-kufamba achitaura mhosva yake kuvanhu
-kutsvaga mombe inodyiwa musi wekuchenurwa
-kutsvaga zvekudya zvevanhu kana vazoungana
-kugara kunze kwemusha kusvika azochenurwa
-kusadya nyama kana zvidyiwa zvepabira iri
-kusadzosera paanotukwa kana paanorohwa nevanhu
-kusarudza zviyo paanenge adzoka kunopemha etc
Vanhu:
-kurova / kutuka mutandi webotso
-kuseka nekusveeredza mutandi webotso
-kumuisira zviyo, chibage nezvimwewo musaga rimwe chete etc
Chiitwa: B
Zvakanakira kutanda botso [5]
-zvinounza kubatana kwemhuri
-vamwe vana vanodzidza kuita hunhu hwakanaka nguva dzose
-nyakutadza anochenurwa, akatadzirwa anosunungukawo
-nyakutadzirwa anosunungukawo
-nyakutadza anorwadziwawo nekutanda botso sekurwadza kunoitawo
mashoko kana kutadza kwake etc
108
KUITWA KWEMACALA MUZVIKORO
CALA 19 KUONGORORA KUKOSHAKWEMACALA MUKUDZIDZWA

KWECHISHONA
CHIDZIDZO SHONA DANHO FOMU YECHINA
LANGUAGE
MHANDO TSANANGURO
YETSVAGUR
UDZO
KUONGORORA KUKOSHA KWEMACALA

MUSORO
MUKUDZIDZWA KWECHISHONA

EZVIBODZW  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemaCALA
A  Kudonongodza ukoshi hwemaCALA (zvakanaka,

zvakaipa uye zvingaitwe kupedza matambudziko)

 Kuyemura zvakanaka zviri kuunzwa nekuitwa
kwemaCALA
MUDZI WETSVAGURUDZO
Kuongorora kukosha kwemaCALA mukudzidzwa kweChiShona
110
Chiitwa: A
Kupa yemuro yezvakanakira maCALA [10]
-anoita kuti vadzidzi vawane zvibodzwa nyore izvo zvinozoshandiswa
pabvunzo dzavo
-vadzidzi vanodzidza kuita tsvagurudzo vasati vaenda kuyunivhesiti kana
koreji
-anoita kuti vadzidzi vakoshese dzidzo
-anodzidzisa vadzidzi kufunga zvine udzamu
-mudzidzi anokwanisa kubatsirwa nevamwe kana nemudzidzisi wake
-mudzidzi akafoira bvunzo anogona kushandisa maCALA ake ekare iwayo
-anopa mwana tarisiro yekupasa bvunzo dzake kana akagona maCALA ake
-anoita kuti vadzidzi vadzidzire kushanda pamwe
-anosimbaradza ukama pakati pemudzidzisi nemudzidzi
-anoderedza vadzidzi vasingaiti basa muzvikoro etc
Chiitwa: B
Kunyora zvakaipa zvakauya nekuda kwemaCALA [10]
-anowanzira vadzidzi basa pamusoro perekuverenga, manotsi nekudzidza
kwavagara vachiita
-anowanzirawo mudzidzisi basa rekuita/rekumaka nekuongorora
-ari kupa vadzidzisi basa guru rekusonana nevasingadi kuita maCALA kana
vanorovha
-bazi reZIMSEC rakapa vadzidzisi basa asi harisi kuvabhadhara pakumaka
maCALA
-aunza huori muzvikoro pakati pevadzidzisi nevadzidzi vechikoro
-ari kuwedzera mutoro webasa kune zvidzidzo zvagara zvichiita mapurojekiti
114
zvakaita seBuiding, Agriculture
-ari kuita kuti vadzidzi vakoshese maCALA kukunda kugadzirira bvunzo
dzekupedzisira
-maCALA acho anenge akasiyana muzvikoro saka zvinonetsa kuyera vadzidzi
pakupedzisira
-vadzidizisi vari kunetseka nepekuchengetera maCALA evadzidzi kunyanya
zvikoro zvidiki zvisati zvanyatsovakwa
-ari kudhurira vabereki sezvo pachidikwa mafaira neumbowo hwetsvagurudzo
etc
Chiitwa: C
Zvingaitwe kupedza matambudziko acho [5]
-maCALA ngaaite mashoma kana rimwe chete kuti vadzidzi vawane nguva
yemamwe mabasa
-zvidzidzo zvagara zviine mapurojekiti ngazvisaite maCALA
-maCALA ngaafananidzwe nyika yese kuti vadzidzi vapimwe zvakaenderana
-vadzidzisi ngavabhadharwe zvakakwana pabasa ravo kuti huori huderere
-vadzidzisi nevadzidzi ngavadzidziswe zvizere pamusoro pemaCALA acho etc
115
RIMWE BASA RETSVAGURUDZO
1. i. Nzira dziri kushandiswa nevakomana nevasikana kupfimbana mazuva ano
ii. Njodzi dziri kuunzwa nenzira idzi
iii. Zvingaitwe kuderedza njodzi idzi

2. i. Kusagutsa kwenzira dzekuisa nadzo mazita mumipanda pakuisa mazita
mumipanda
ii. Nzira mbiri dzingave nani pakuisa mazita mumipanda uye nezvikonzero
iii. Zvingaitwe kurerutsa maisirwo emazita mumipanda yawo
3. i. Kutsanangura madonzvo ezviito ese nekupa muenzaniso

ii. Kuisa zviranduri pazviito zvese zviri mumadonzvo anyorwa pa (i)
iii. Kutsanangura zviranduri zvashandiswa
4. i. Kutsanangura tsika yekutema ugariri

ii. Kutsanangura zvakaipira tsika iyi
iii. Kutsanangura zvayakanakira
5. i. Kuyemura munhu mumwe chete ane mukurumbira uchitsangura zvaanoita

(ngaave munhu anozivikanwa neruzhinji rwevadzidzi)
ii. Kuyedzesera zvaanoita pamberi pevamwe
6. i. Zviyemurwa pamusoro pekuuya kwemakombiyuta mukudzidza kwevadzidzi

ii. Matambudziko ari kuunzwa nekushandiswa kwemakombiyuta
iii. Zvingaitwe kusimbaradza kushandiswa kwemakombiyuta zvakanaka
116

Shona Cala o Level Sample

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Shona Cala o Level Sample

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Shona Cala o Level Sample

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

For more Info:

About this book:

1st Edition 2022

Printed by Dingani Publishers in Bulawayo, Zimbabwe

NB: MaCALA anofanira kutorwa nenzira nhatu dzinotevera;

1) Continous assessment for learning (chipimourefu chekudzidza)

2) Continuous assessment as learning (chipimourefu sekudzidza)

3) Continuous assessment of learning (chipimourefu chedzidzo)

Rutendo kwamuri imi vadzidzisi

Rutendo kwamuri imi Mwari

Rutendo kwamuri imi vari pasi

Rutendo kwamuri imi vanasorojena

CHIDZIDZO SHONA DANHO FOMU

MUSORO UNHU HWEMAHWINDI

UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUGADZIRISA

MAWANIRO  Kunzwisisa hwaro hwezviri kutaurwa

EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemahwindi

ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekupedza matambudziko

ii. Hunhu hwakanaka hunoitwa nemahwindi [8]

CHIDZIDZO SHONA LANGUAGE DANHO FOMU

KUONGORORA KUKOSHA KWEZVIRAHWE MUUPENYU

UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUDONONGODZA, KUFUNGA

MAWANIRO  Kunzwisisa hwaro hwezviri kutaurwa

EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pezvirahwe

ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekupedza matambudziko

VaShona vaive neunyanzvi hwekudzidzisa hwakasiyana-siyana kuburikidza

 Kugona kutsanangura zvirahwe gumi

Zvingaitwe kuti  Agona  Agona  Agona  Agona

CHIDZIDZO SHONA LANGUAGE DANHO FOMU

MUSORO MABASA ETSUMO MUUPENYU HWEVASHONA

UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUDONONGODZA,

MAWANIRO  Kunzwisisa hwaro hwezviri kutaurwa

EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro petsumo

ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekupedza matambudziko

Kuuya kwenhare muupenyu nemukudzidza kwakaunza makakatanwa makuru

 Kugona kutsanangura zvakanakira nhare mukudzidza muzvikoro

 Vadzidzi ngavataridze kuti vakaita tsvagurudzo izere

Zvingaitwe  Agona  Agona  Agona  Agona

CHIDZIDZO SHONA LANGUAGE DANHO FOMU

MUSORO YEMURO NEONGORORO YEMAZITA AKAUMBWA

UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUDONONGODZA,

MAWANIRO  Kunyora mazita anoreva zvakafanana neakapiwa

EZVIBODZWA  Kugona kuisa mazita ese anyorwa mumipanda yawo

ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekufunga neudzamu

CHIDZIDZO SHONA LANGUAGE DANHO FOMU

MUSORO MASHANDISIRWO EMUSAMBO WECHINYARIKANI

UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUGADZIRISA ZVINETSO,

MAWANIRO  Kunzwisisa hwaro hwezviri kutaurwa

EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemusambo

ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekutaura

CHIDZIDZO SHONA DANHO FOMU

KUONGORORA MASHANDISIRWO EMITUPO

UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUDONONGODZA,

MAWANIRO  Kunzwisisa hwaro hwezviri kutaurwa

EZVIBODZWA  Kuita tsvagurudzo inogutsa pamusoro pemitupo

ZVINANGWA  Kudzidzisa unyanzvi hwekupedza matambudziko

KUONGORORA MICHATO YEMAZUVA ANO SENZIRA

UNYANZVI RUZIVO NEKUNZWISISA, KUDONONGODZA,

MAWANIRO  Kunzwisisa hwaro hwezviri kutaurwa