METODY ILOŚCIOWE– I rok PwZ Praca domowa po zajęciach w kwietniu

13. Rozwiązać metodą operacji elementarnych układy równań


(
 3x1 + 5x2 − 2x3 = 5
x1 − 2x2 = −4

(a) , (b)  x1 + 5x2 − 2x3 = −3 ,
2x1 + x2 = 7 
2x1 + 10x2 − 3x3 = 0


 4x1 − 3x2 + 2x3 = 9
(c) x1 − x2 = 4 .
2x2 − x3 = 6



Wskazówka: przy rozwiązywaniu metodą operacji elementarnych

w punkcie (b) pierwsze operacje od razu widać,
w punkcie (c) zacząć od operacji w1 + 2w3 .

14. Znaleźć rozwiązanie ogólne układu równań

(
x1 + x2 + x3 = 3
2x1 + 3x2 + x3 = 7

oraz rozwiązania szczególne spełniające (a) x3 = 0 , (b) x2 = 0 , (c) x1 = 0 , (d) x3 = 2 .

15. Podać przykład ciągu nieograniczonego ani z góry, ani z dołu. Czy taki ciąg może
być monotoniczny? A rozbieżny do nieskończoności lub do −∞? Uzasadnić odpowiedzi.

16. Uzupelnić twierdzenia nt. monotoniczności i ograniczoności ciągów geometrycznych

– ustalić, przy jakich wartościach pierwszego wyrazu b1 i ilorazu q ciąg geometryczny
bn = b1 · q n−1 jest rosnący / malejący / ograniczony / nieograniczony.
METODY ILOŚCIOWE– I rok PwZ Praca domowa po trzecich zajęciach

9. O których z poniższych macierzy można nie licząc wyznacznika stwierdzić, że są

osobliwe (tzn. mają wyznaczniki równe 0)?
   
" # " # 7 4 8 3 2 −3
3 3 4 −6
, ,  1

4 −1 
 ,  −2

5 1 
5 6 −6 9

2 0 3 −6 −4 6

10. Wyliczyć macierze odwrotne macierzy

   
" # " # 4 −3 2 2 1 −3
2 0 3 −5
B= , C= , E =  1 −1 0 
 i F =  3 −3 2 
 
3 1 3 −6

0 2 −1 4 −3 1

i sprawdzić, czy zostały obliczone poprawnie.

3 −1 3 −2
 
 −1 7 −11 6 
11. Wyliczyć macierz odwrotną macierzy  .

5 6 −4 5 


−4 2 −5 3
(Uwaga: To jest praca dla ambitnych i DUŻA. Dla ułatwienia podaję, jakie liczby
są dopełnieniami algebraicznymi dla tej macierzy (od najmniejszego):
−126, −106, −49, −44, −7, −6, −5 , −4, 0, 2, 9, 16, 42, 47, 50, 65).

12. Rozwiązać dwoma różnymi sposobami układy równań


( 2x1 + x2 − 3x3 = 8
5x1 + 3x2 = 1


(a) , (b) 3x1 − 3x2 + 2x3 = 1 ,
x1 − 2x2 = 8
4x1 − 3x2 + x3 = 4




 2x1 + x2 − 3x3 = −3
(c) 3x1 − 3x2 + 2x3 = 3 .
4x1 − 3x2 + x3 =


1
 Rozwiązania

" #
3 3
9. Nieosobliwa jest tylko macierz . Pozostałe są osobliwe, gdyż macierz
5 6
" #
2 −3
ma proporcjonalne wiersze, a więc zerowy wyznacznik;
−6 9
druga z macierzy wymiaru 3 × 3 ma proporcjonalne wiersze (pierwszy i trzeci),
 w1 = w2 +3w3 , więc ma ten sam wyznacznik co
a pierwsza ma wiersze liniowo zależne:
6 0 9
macierz o wierszach 3w3 , w1 , w3 :  1

4 −1   , czyli 0.
2 0 3
" # " #
1
D 1 −3 −1 2
0
10. det B = 2 , B = , B = ,
0 2 − 32 1
" # " #
D −6 −3 −1 2 − 53
podobnie det C = −3 , C = , C = ;
5 3 1 −1
 
1 1 2 " #
4 −3
det E = 5 , ED =  1 −4 −8  (bo np. eD
 
23 = (−1)
2+3
det = −8)
0 2
2 2 −1
 
0, 2 0, 2 0, 4
1 D T
i wobec tego E−1 = · (E ) =  0, 2 −0, 8

0, 4 
;
det E
0, 4 −1, 6 −0, 2
   
3 5 3 1, 5 4 −3, 5
D −1 1 D T
det F = 2 , F =  8

14 10  więc F = · (F ) =  2, 5
 
7 −6, 5 
.
2
−7 −13 −9 1, 5 5 −4, 5

11. Oznaczmy odwracaną macierz przez H. Mamy

47 −126 −49 65
 
 −7 16 9 −5 
HD =  
2 −6 −4 0 
 

42 −106 −44 50
 
3 3 −2
D 6
(np. b42 = (−1) det  −1 −11  = −165 − 8 + 90 − (110 − 72 − 15) = −106).
6 


5 −4 5
Możemy teraz policzyć wyznacznik macierzy H – z rozwinięcia Laplace’a względem do-
wolnego wiersza lub kolumny. Np. względem trzeciego wiersza (najprościej!) mamy
4
b3j bD
X
det H = 3j = 5 · 2 + 6 · (−6) + (−4) · (−4) + 5 · 0 = −10.
j=1
 −4, 7 0, 7 −0, 2 −4, 2
 

1  12, 6 −1, 6 0, 6 10, 6 

Wobec tego ostatecznie H−1 = · (BD )T =  .
 
−10  4, 9 −0, 9 0, 4 4, 4 
−6, 5 0, 5 0 −5

12. Postać macierzowa tych układów to

     
" # " # " # 2 1 −3 x1 8
5 3 x1 1
(a) · = , (b)  3 −3

2  ·  x2  =  1 
   
,
1 −2 x2 8
4 −3 1 x3 4
     
2 1 −3 x1 −3
(c)  3 −3 2  ·  x2  =  3 .
    

4 −3 1 x3 1
 
" 2 1 −3 #
5 3
Oznaczmy: A = , B= 
3 −3 2 
.
1 −2
4 −3 1
Mamy: det A = −13 oraz det B = 2 ,
wobec tego te układy są cramerowskie – mają jednoznaczne rozwiązania i istnieją macierze
odwrotne A−1 i B−1 :
" #T " #
1 −1 2 3
−1 D −2 −1
A = · (A )T = · = 1 13 13
5 ,
det A 13 −3 5 13
− 13
 
1, 5 4 −3, 5
zaś B to macierz F z zadania 10, więc, jak wyliczyliśmy, F−1 = 12 ·(FD )T = 
 2, 5 7 −6, 5 

1, 5 5 −4, 5
Stąd
" # " # " # " #
2 3
x1 1 2
(a) = 13
1
13
5 · = ; x1 = 2 , x2 = −3 ,
x2 13
− 13 8 −3
       
x1 1, 5 4 −3, 5 8 2
(b)  x2  =  2, 5
  
7 −6, 5  ·  1  =  1 
   
 ; x1 = 2 , x2 = 1 , x3 = −1 ,
x3 1, 5 5 −4, 5 4 −1
       
x1 1, 5 4 −3, 5 −3 4

x
(c)  2  =  2, 5
 
7 −6, 5 
·

3  =  7  ; x1 = 4 , x2 = 7 , x3 = 6 .
  

x3 1, 5 5 −4, 5 1 6

Lub korzystając z wzorów Cramera:

" # " #
1 3 5 1 det A[1/p] −26 det A[2/p] 39
(a) A[1/p] = , A[2/p] = ; x1 = = −13
= 2 , x2 = = −13
= −3
8 −2 1 8 det A det A
     
8 1 −3 2 8 −3 2 1 8
(b) F[1/p] =  1 −3 2 
 , F[2/p] =  3 1  , F[3/p] =  3 −3 1  ;
2 
   

4 −3 1 4 4 1 4 −3 4
det F[1/p] = 4 , det F[2/p] = 2 , det F[3/p] = −2 ,
det F[1/p] 4 det F[2/p] det F[3/p]
x1 = det F
= 2
= 2 , x2 = det F
= 1 , x3 = det F
= −1
itp.
METODY ILOŚCIOWE– I rok PwZ Praca domowa po drugich zajęciach

W całej tej pracy domowej dane są macierze

     
" # 2 3 2 1 −1 −2 5 3
4 2 −1
A= , B =  −3 1 0  , E =  3 −2 −6  , F =  −1
    
0 
 ,
0 1 3
2 1 1 −5 4 11 4 2
" # " #
3 0 6 −4
C= , G= .
0 −2 5 −3

6. (a) Wykonać wszystkie legalne mnożenia macierzy A , AT , E , F oraz G przez

wektory z zadania 5.
(b) Obliczyć      
1 0 0
A·  0  , A·
 
 , B· 1  , [ 0 1 0 ]·F
0   

0 1 0
i wywnioskować, czym jest iloczyn macierzy przez wersor.
(Wersor to wektor o jednej składowej równej 1 i pozostałych równych 0).

7. (a) Obliczyć macierze B − 2 · E , A + 3 · C , 2 · G + 3 · C , 3 · A − FT .

(b) Dla każdej pary spośród macierzy A , AT , B , E i G (takich par jest 10) wykonać
wsszystkie legalne mnożenia macierzy z tej pary przez siebie. Jeżeli mnożenia w obu
kolejnościach są legalne (np. B · E i E · B), to wykonać oba i porównać wyniki.

8. Obliczyć wyznaczniki macierzy B , C , E , F , G , E − B , C · G , A · AT , F · A

oraz macierze dopełnień algebraicznych dla macierzy C , E , G , E − B , A · AT .
(Dla co najmniej jednej macierzy wymiaru 3 × 3 obliczyć wyznacznik obiema metodami
– schematem Sarrusa i z definicji).

Rozwiązania

     
8 2 1
6 (a) Przez wektory wymiaru 3 ,  −1  ,  −4  oraz  0  , można pomnożyć
     

4 −5 −2
macierze wymiaru k × 3 (gdzie k jest dowolne), czyli A , B i E, i na przyklad
   
2 " # 2 " # " #
4 2 −1 4 · 2 + 2 · (−4) + (−1) · (−5) 5
A ·  −4  = ·  −4  = = ,
   
0 1 3 0 · 2 + 1 · (−4) + 3 · (−5) −19
−5 −5
           
1 2 3 2 1 −2 8 1
B ·  0  =  −3 1 0  ·  0  =  −3  , E ·  −1  =  2  .
           
−2 2 1 1 −2 0 4 0
Natomiast przez wektory wymiaru
" 2#można
" mnożyć # " wymiaru k × 2 (k
# " macierze # dowolne),
" #
5 6 −4 5 6 · 5 + (−4) · 12 −18
czyli AT , F oraz G , i np. G · = = =
12 5 −3 12 5 · 5 + (−3) · 12 −11
   
" # 4 0 " # −12
−3  −3
zaś AT · = 2 1  = 0 .
  
6 6
−1 3 21
(b)
     
1 " # 1 " # " # 0 " #
4 2 −1 4 · 1 + 2 · 0 + (−1) · 0 4 −1
A· 0  = · 0 = = , A· 0 =
     
0 1 3 0·1+1·0+3·0 0 3
0 0 1
         
0 2 3 2 0 2·0+3·1+2·0 3
B ·  1  =  −3 1 0  ·  1  =  −3 · 0 + 1 · 1 + 0 · 0  =  1  ;
         
0 2 1 1 0 2·0+1·1+1·0 1
i ogólnie patrząc na to, które elementy wierszy macierzy mnożymy przez 1, a które przez
0, łatwo sprawdzić, że wynikiem mnożenia macierzy przez wersor pionowy jest zawsze
jedna z kolumn tej macierzy (o numerze zgodnym z tą składową wersora, która jest równa
1) , a wynikiem mnożenia poziomego wersora przez macierz – jeden z jej wierszy.
     
2 3 2 2 −2 −4 0 5 6
7. (a) B − 2 · E =  −3 1 0  −  6 −4 −12  =  −9 5 12 
,
    

2 1 1 −10 8 22 12 −7 −21
" # " # " #
12 −8 9 0 3 −8
2·G+3·C= − = ,
10 −6 0 −6 10 0
" #" # " #
T12 6 −3 5 −1 4 7 7 −7
3·A+F = = ,
0 3 9 3 0 2 −9 3 7
zaś działanie A + 3 · C jest niewykonalne z powodu niezgodności wymiarów.
(b)
" # " #
4 · 4 + 2 · 2 + (−1) · (−1) 4 · 0 + 2 · 1 + (−1) · 3 21 −1
A · AT = =
0 · 4 + 1 · 2 + 3 · (−1) 0·0+1·1+3·3 −1 10
   
4·4+0·0 4·2+0·1 4 · (−1) + 0 · 3 16 8 −4
T
A ·A =  2·4+1·0 2·2+1·1 2 · (−1) + 1 · 3  =  8 5 1 
  

(−1) · 4 + 3 · 0 (−1) · 2 + 3 · 1 (−1) · (−1) + 3 · 3 −4 1 10
 
1 · 2 + (−1) · (−3) − 2 · 2 1 · 3 + (−1) · 1 − 2 · 1 1 · 2 + (−1) · 0 − 2 · 1
E·B=
 3 · 2 − 2 · (−3) − 6 · 2 3·3−2·1−6·1 3·2−2·0−6·1  
(−5) · 2 + 4 · (−3) + 11 · 2 (−5) · 3 + 4 · 1 + 11 · 1 (−5) · 2 + 4 · 0 + 11 · 1
   
1 0 0 1 0 0
= 0 1 0 
 = I3 i tak samo (c) B · E =  0 1 0  = I3 ,
  

0 0 1 0 0 1
 
" # " 4 −7 #
0 13 7 24 8 −18
A·B= , G·A= , E · AT =  14 −20   itd;
3 4 3 20 7 −14

−23 37
ze względu na niezgodność wymiarów nielegalne są mnożenia A · G , B · G , E · G , B · A,
E · A , AT · B , AT · E , G · AT , G · B oraz G · E.
8. Pełne rozwiązanie dla macierzy E :
" # " #
−2 −6 1 −1
eD
11 = (−1) 1+1
det =2 eD
23 = (−1) 2+3
det =1
4 11 −5 4
" # " #
3 −6 −1 −2
eD
12 = (−1) 1+2
det = −3 eD
31 = (−1) 3+1
det =2
−5 11 −2 −6
" # " #
3 −2 1 −2
eD
13 = (−1)
1+3
det =2 eD
32 = (−1)
3+2
det =0
−5 4 3 −6
" # " #
−1 −2 1 −1
eD
21 = (−1) 2+1
det =3 eD
33 = (−1) 3+3
det =1
4 11 3 −2
" #
1 −2
eD
22 = (−1)
2+2
det =1
−5 11
 
2 −3 2
i wobec tego macierzą dopełnień algebraicznych macierzy E jest ED =  3 1 1 


2 0 1
3
(e1k · eD
X
a det E = 1k ) = 1 · 2 + (−1) · (−3) + (−2) · 2 = 1.
k=1
Wyznaczniki pozostałych macierzy:
F oczywiście nie ma wyznacznika – nie jest macierzą kwadratową;

3 0 6 −4
det C = = −6 , det G = = 6 · (−3) − 5 · (−4) = 2
0 −2 5 −3
2 3 2
det B = −3 1 0 = 2 · 1 · 1 + (−3) · 1 · 2 + 2 · 3 · 0
2 1 1
− [2 · 1 · 2 + 0 · 1 · 2 + 1 · 3 · (−3)] = −4 − (−5) = 1
21 −1
det(C · G) = det C · det G = −12 , det(A · AT ) = = 209
−1 10
20 13 4
det(F · A) = −4 −2 1 = −80 − 160 + 208 − [−128 + 200 − 104] = 0 .
16 10 2

(ostatniego można było nie liczyć – musi być równy 0 jako wyznacznik iloczynu macierzy
(3 × 2) · (2 × 3)).
Dopełnienia algebraiczne:
   
" # 1 3 −5 90 108 6
−3 −5
GD = , D
B =  −1 −2 4  T
 (= E ) ,
D
(B − E) =  20 27 −1  .
  
4 6
−2 −6 11 30 39 3
METODY ILOŚCIOWE – I rok PwZ Praca domowa po pierwszych zajęciach

10 3 5 5
log(k 2 + 1) , (c) (n2 − 7) , (d) ((5 − i) · 10i ),
X X X X
1. Obliczyć: (a) (n − 5) , (b)
n=3 k=0 i=−1 i=0
6 10 4 X
4 2 4
2 2
 
(−1)n · n2 , (f) (k · 2l−1 ) , (h) mn ,
X X X X X
(e) − , (g)
n=0 n=3 n−1 n k=1 l=0 m=−2 n=1
7 2
Y 2n + 1 Y
j
(i) , (j) 2 .
n=2 2n − 1 j=−3
(Uwaga: logarytm bez zapisanej podstawy to zawsze logarytm dziesiętny, log10 ).

2. Zapisać z użyciem symbolu sumy: (a) 3 + 7 + 11 + 15 + 19 + 23 + 27 + 31 + 35 ,

(b) 11x4 + 8x5 + 5x6 + 2x7 − x8 , (c) 43 + 45 + . . . + 10
9
, (d) 34 − 45 + 56 − 76 + . . . + 10
9
.

3. Na roku jest m = 6 grup studenckich. Oznaczamy przez aij liczbę studentów w grupie
nr i, który na egzaminie z zarządzania otrzymali ocenę j (j = 2, 3, 4, 5 ; i = 1, 2, . . . , 6).
Zapisać z użyciem symbolu sumy:
(a) liczbę studentów, którzy zdali egzamin z piątką,
(b) liczbę studentów z grupy IV, którzy pisali ten egzamin,
(c) liczbę studentów z grupy VI, którzy zdali ten egzamin,
(d) liczbę wszystkich studentów na roku piszących ten egzamin,
(e) liczbę wszystkich studentów na roku, którzy zdali ten egzamin,
(*f) średnią ocen z tego egzaminu w grupie III,
(*g) średnią ocen z tego egzaminu na całym roku.

4. Obliczyć
(a) średnią z dziesięciu najmniejszych liczb pierwszych (przypominamy że najmniejszą
liczbą pierwszą jest 2),
(b) średnią z sześciu pierwszych wyrazów ciągu (an )∞ n
n=1 , gdzie an = 3 .

5. Dane są wektory

−2 −3
   
     
8 2 1 " # " # " #
12 −3 5  4   1 

−1  ,  −4  ,  0 
   
 , , , , 
 
, 

.

−5 6 12 0 3
 
−5 −2
   
4
5 9

(a) Dla każdej pary x , y spośród tych wektorów, dla której takie działania są legalne,
obliczyć: x + y oraz 3x – 2y .
(b) Ustalić, które pary spośród tych wektorów są prostopadłe.
(c) Wyliczyć długość każdego z tych wektorów.
 Rozwiązania

10
X
1. (a) (n − 5) = (3 − 5) + (4 − 5) + . . . + (10 − 5) = −2 + (−1) + . . . + 5 = 12
n=3
10 10
X X 3 + 10
(lub : = n− 5=8· − 8 · 5 = 12 ) .
n=3 n=3 2
3
log(k 2 + 1) = log(02 + 1) + . . . log(32 + 1) = log 1 + log 2 + log 5 + log 10 =
X
(b)
k=0
= log(1 · 2 · 5 · 10) = log 100 = 2 .
3 3
!
2 2
X Y
(Można to zapisać: log(k + 1) = log (k + 1) ).
k=0 k=0
5 5
(n2 −7) = 1+0+1+4+9+16+25−7·7 = 7 [natomiast (n2 −7) = 7(n2 −7)];
X X
(c)
n=−1 i=−1
5
((5 − i) · 10i ) = 5 · 100 + 4 · 10 + . . . + 1 · 104 + 0 · 105 = 12 345 ,
X
(d)
i=0
6
(−1)n · n2 = 1 · 02 − 1 · 12 + 22 − 32 + 42 − 52 + 62 = 21
X
(e)
n=0
10 
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 4
X 
(f) − = − + − + ... + − + − =1− = ,
n=3 n−1 n 2 3 3 4 8 9 9 10 10 5
4 X4 4 4
!
l−1 1
2l−1 = 10 · 15 = 155 ,
X X X
(g) (k · 2 )= k ·
k=1 l=0 k=1 l=0 2
2 4
mn = (−2 + 4 − 8 + 16) + 0 + 0 + 4 + (2 + 4 + 8 + 16) = 44 ,
X X
(h)
m=−2 n=1
7 2
2n + 1 5 7 9 11 13 15 1 1 1 1
2j =
Y Y
(i) = · · · · · =5, (j) · · ·1·2·4=
n=2 2n − 1 3 5 7 9 11 13 j=−3 8 4 2 8

9 8 9 9
n n
(23 − 3m)xm , (−1)n+1
X X X X
2. (a) (4k − 1) , (b) (c) , (d) .
k=1 m=4 n=3 n + 1 n=3 n+1

6
X 5
X 5
X 6 X
X 5 6 X
X 5
3. (a) ai5 , (b) a4j , (c) a6j , (d) aij , (e) aij ,
i=1 j=2 j=3 i=1 j=2 i=1 j=3
P5 P6 P5
j=2 j · a3j i=1 j=2 j · aij
(f) P5 , (g) P6 P5 .
j=2 a3j i=1 j=2 aij

2 + 3 + 5 + 7 + 11 + 13 + 17 + 19 + 23 + 29
4. (a) = 12,9 ,
10
 31 + 32 + 33 + 34 + 35 + 36 3 + 9 + 27 + 81 + 243 + 729
(b) = = 182 .
6 6

5. (a) Na przykład:
             
8 2 8+2 10 8 1 9
 −1  +  −4  =  −1 − 4  =  −5  ,  −1  +  0  =  −1  ,
             

4 −5 4−5 −1 4 −2 2
             
2 1 3·2−2·1 4 1 2 −1
 −4 −2· 0  =  3 · (−4) − 2 · 0  =  −12  , 3· 0 −2· −4  =  8 
3·             

−5 −2 3 · (−5) − 2 · (−2) −11 −2 −5 4

" # " # " # " # " # " # " # " # " #
12 −3 9 −3 −5 −8 12 −3 42
+ = , + = , 3· −2· =
5 6 11 6 12 18 5 6 3
itd.        
8 2 8 2
(b) Prostopadłe są wektory  −1  i  −4  , gdyż  −1  ·  −4  = 8 · 2 + (−1) ·
       

4 −5 4 −5
(−4) + 4 · (−5) = 0;
   
8 1 " # " #
12 −5
podobnie prostopadłe są wektory  −1  i  0  oraz wektory i
   
5 12
4 −2
(sprawdzić). Pozostałe pary wektorów nie są prostopadłe:
   
2 1 " # " # " # " #
12 −3 −3 −5
 −4  ·  0  = 12 ̸= 0 , · = −6 , · = 87 .
   
5 6 6 12
−5 −2

(c) Długość każdego z wektorów jest pierwiastkiem iloczynuvskalarnego tego wektora przez
√
" # u" # " #
12 u 12 12
niego samego. Stąd np. długość wektora jest równa t · = 169 = 13
5 5 5
√
" # " #
−5 −3
i tak samo długość wektora wynosi 13. Wektor ma długość 45 ≈ 6,21,
12 6
√ √ √
wektory trójwymiarowe z tego
√ zadania – kolejno 81 = 9 , 45 oraz 5 ≈ 2,24, a
czterowymiarowe – kolejno 45 oraz 10.