Fizyka 2

1. Opisz czym różni się drganie w obwodzie LC od drgania w obwodzie RLC - w odpowiedzi
proszę zastosować analogię do mechanicznych drgań harmonicznych (drgań swobodnych
oraz drgań tłumionych).
W obwodzie LC (bez rezystora) drgania są analogiczne do mechanicznych drgań swobodnych,
gdzie energia oscyluje pomiędzy energią elektryczną kondensatora a energią magnetyczną
cewki bez strat. W obwodzie RLC (z rezystorem) dochodzi do tłumienia drgań, podobnie jak w
mechanicznych drganiach tłumionych, gdzie energia jest stopniowo tracona, na przykład na
skutek oporu powietrza.
W skrócie, dla obwodu LC bez rezystora (bez tłumienia), istnieje pełna analogia do drgań
swobodnych, gdzie energię między kondensatorem, a cewką można przekazywać bez strat.
Natomiast dodanie rezystora wprowadza tłumienie, co prowadzi do stopniowej utraty energii
w postaci ciepła i braku pełnej periodyczności drgań.

2. Opisz, jaka jest zależność czasowych zmian w obwodzie parametrów: Q (ładunku), I (prądu)
oraz U (napięcia). Wyjaśnij to na przykładzie obwodu LC lub RLC.
W obwodzie LC, ładunek na kondensatorze (Q) i prąd w cewce (I) oscylują sinusoidalnie.
Napięcie (U) na kondensatorze jest proporcjonalne do ładunku. W obwodzie RLC, obecność
rezystora powoduje tłumienie, co wpływa na te zmiany, czyniąc je bardziej złożonymi i
zależnymi od wartości rezystancji.

3. Opisz, pojęcie rezonansu w obwodzie RLC - co to jest, kiedy zachodzi i dla jakiego
typu obwodu ma miejsce.
W rezonansie częstość kołowa drgań wymuszonych odpowiada częstości kołowej drgań
swobodnych i amplituda prądu osiąga maksymalną wartość.
To oznacza, że energia w obwodzie jest przekazywana efektywnie między elementami R
(rezystancją), L (indukcyjnością) i C (pojemnością), co powoduje, że amplituda prądu lub
napięcia jest maksymalna.
Rezonans w obwodzie RLC zachodzi, gdy częstotliwość drgań (częstotliwość
wymuszająca) jest równa częstotliwości własnej obwodu (częstotliwość rezonansowa).
Rezonans występuje w obwodach RLC, szczególnie w obwodach szeregowych.

4. Czym się różni fala od drgań? Podaj podział fal ze względu na rodzaj oddziaływania,
kształt czoła fali, zmiennej wielkości fizycznej oraz krótko omów fale poprzeczne i
podłużne.
Drgania odnoszą się do ruchu oscylacyjnego ciała, podczas gdy fala to sposób, w jaki ta
energia związana z drganiami przenosi się przez przestrzeń, oddziałując z otoczeniem.
Drgania są źródłem energii, która może być przekazywana za pomocą fal.

Rodzaje fal:
Ze względu na rodzaj oddziaływania:
▪ Fale sprężyste (mechaniczne) rozchodzące się w ośrodkach sprężystych,
▪ Fale elektromagnetyczne rozchodzące się w ośrodkach lub próżni,
▪ Fale materii;
W zależności od kształtu czoła fali:
▪ Płaskie,
▪ Walcowe,
▪ Kuliste;
W zależności od zmiennej wielkości fizycznej:
▪ Skalarne (np. fale ciśnienia),

Egzamin-wykład Strona 1
 ▪ Skalarne (np. fale ciśnienia),
▪ Wektorowe (np. elektromagnetyczne),
▪ Podłużne,
▪ Poprzeczne, tylko w ośrodkach sprężystych,
▪ Powierzchniowe;

Fala podłużna - fala, której zaburzenie rozchodzi się równolegle do kierunku

przemieszczania się fali. (np. fala dźwiękowa)

Fala poprzeczna - fala, w której zaburzenie rozchodzi się prostopadle do kierunku ruchu
fali. (np. fale elektromagnetyczne)

5. Podaj matematyczny opis harmonicznej fali płaskiej - równanie procesu falowego

oraz funkcję opisującą falę biegnącą; określ poszczególne parametry fali.

6. Jaka jest zależność między prędkością fazową, a prędkością grupową - na tej

podstawie określ ośrodek dyspersyjny oraz niedyspersyjny.
Prędkość fazowa to prędkość, z jaką przemieszcza się poszczególna faza fali, natomiast
prędkość grupowa to prędkość, z jaką przemieszcza się cały pakiet fal.

Egzamin-wykład Strona 2
 prędkość grupowa to prędkość, z jaką przemieszcza się cały pakiet fal.
Zależność między prędkością fazową (vf) a prędkością grupową (vg) opisuje, czy paczka
falowa w ośrodku będzie ulegać deformacji podczas propagacji. W ośrodku
niedyspersyjnym prędkość fazowa jest niezależna od liczby falowej, co skutkuje
prędkością grupową równą zeru i co oznacza brak deformacji paczki falowej, podczas gdy
w ośrodku dyspersyjnym prędkość grupowa różni się od zera, co powoduje deformację
paczki falowej.

7. Na podstawie prawa Faraday'a oraz rozszerzonego prawa Amper'a, opisz proces

powstawania fali elektromagnetycznej.
Faraday wywnioskował, że w zamkniętym obwodzie znajdującym się w zmiennym polu
magnetycznym pojawia się siła elektromotoryczna indukcji równa szybkości
zmian strumienia indukcji pola magnetycznego przechodzącego przez powierzchnię
rozpiętą na tym obwodzie.
Prawo Ampère’a stanowi fundamentalną zależność między indukcją magnetyczną a
natężeniem prądu elektrycznego w przewodniku. W wersji rozszerzonej przez Maxwella,
prawo to obejmuje również powstawanie pola magnetycznego w wyniku ruchu ładunku
elektrycznego lub zmiany pola elektrycznego.

Zasada działania: zmienny w czasie strumień pola magnetycznego generuje zmienne w

czasie pole elektryczne, a zatem zmienne w czasie napięcie elektryczne - prawo indukcji
elektromagnetycznej Faraday'a. Wyindukowane pole elektryczne E0 wytwarza następnie
pole magnetyczne B1 zgodnie ze zmodyfikowanym prawem Amper'a. Dalej proces
powtarza się.

8. Jakie istnieją zależności dla fali elektromagnetycznej pomiędzy zmianami pola

elektrycznego, magnetycznego oraz kierunkiem rozchodzenia się zaburzenia - jaka
jest prędkość fazowa?
W fali elektromagnetycznej, pole elektryczne i pole magnetyczne są do siebie prostopadłe,
a także oba są prostopadłe do kierunku rozchodzenia się fali. Prędkość fazowa fali
elektromagnetycznej w próżni jest stała i równa się prędkości światła (około 299,792
km/s). W innych ośrodkach prędkość ta może być mniejsza i zależy od właściwości
ośrodka.
Pola magnetyczne i elektryczne rozchodzą się w postaci fali, zwanej falą
elektromagnetyczną, w kierunku osi x, z prędkością fazową c - pola te są wzajemnie
prostopadłe do siebie i do kierunku rozchodzenia się tych pól w przestrzeni (kierunku
propagacji fali), tzn. , prędkość fazowa fali równa się prędkości światła c.

Egzamin-wykład Strona 3
 9. Jak opisać przenoszenia energii oraz pędu przez falę elektromagnetyczną.
Fala elektromagnetyczna przenosi energię oraz pęd. Energia jest przekazywana przez
oscylujące pola elektryczne i magnetyczne. Pęd fali elektromagnetycznej jest związany z
jej zdolnością do wywierania siły na obiekty, z którymi wchodzi w interakcję, co jest
podstawą działania na przykład siły promieniowania.

10. Jak fala elektromagnetyczna oddziałuje z materią - wyjaśnij na przykładzie

oddziaływania z przewodnikiem, dielektrykiem oraz środkiem zjonizowanym
(plazmą).

Przewodnik:
Na płytkę słabego przewodnika pada fala elektromagnetyczna. Indukowany prąd
powierzchniowy daje pole promieniowania mniejsze od natężenia fali padającej (bo są
straty).

Na płytkę idealnego przewodnika (np. nadprzewodnika) pada fala elektromagnetyczna.

Indukowany prąd powierzchniowy daje pole promieniowania równe natężeniu fali
padającej (bo nie ma strat).

Dielektryk:
Fala rozchodzi się z mniejszą prędkością w próżni i ulega dyspersji. W dielektryku
elektrony pod wpływem zewnętrznego pola elektrycznego zaczynają drgać z częstością
kołową drgań własnych, gdzie . W tym przypadku współczynnik

załamania co oznacza, że prędkość fali jest mniejsza od .

Ośrodek zjonizowany:
W plazmie lub zjonizowanym gazie elektrony nie są związane, więc . W tym
przypadku współczynnik załamania , co oznacza, że prędkość fali jest większa od
. Zjawisko to nosi nazwę dyspersji anomalnej.

11. Co to jest interferencja fal i kiedy zachodzi - określ warunki na uzyskanie "jasnego" i
"ciemnego" prążka interferencyjnego? Podaj przykład.
Interferencja fal to zjawisko nakładania się dwóch lub więcej fal, prowadzące do
wzmocnienia (jasne prążki) lub osłabienia (ciemne prążki) amplitudy fali wynikowej.
Zachodzi, gdy fale są spójne, czyli mają stałą różnicę faz. Jasne prążki powstają, gdy fale
nakładają się w fazie (wzmocnienie), a ciemne, gdy są w przeciwnych fazach
(wygaszanie).

Egzamin-wykład Strona 4
 Przykładem może być doświadczenie z dwiema szczelinami Younga, gdzie fale świetlne
przechodzące przez dwie bliskie sobie szczeliny interferują ze sobą na ekranie.

W zjawisku interferencji nakładanie się fal prowadzi do wzmocnienia albo wygaszenia

światła o pewnych barwach.
Interferencja - zjawisko powstawania nowego, przestrzennego rozkładu amplitudy fali w
wyniku nakładania się dwóch lub więcej fal.
Gdy fazy źródeł S1 i S2 są zgodne to jasny prążek na środku, gdy np. przeciwne to ciemny.

12. Co to jest spójność fal i jakie ma praktyczne zastosowanie?

Spójność fal oznacza, że fale mają stałą różnicę faz w czasie i przestrzeni (w skrócie mają
takie same parametry). Jest to kluczowe dla zjawisk interferencyjnych. Praktyczne
zastosowanie spójności fal obejmuje lasery, holografię, interferometry oraz różne techniki
pomiarowe wykorzystujące interferencję do precyzyjnego określania odległości i
kształtów obiektów.
Koherencja światła - zgodność między fazami w różnych punktach wiązki światła lub w
różnych wiązkach tj. różnica faz fal świetlnych docierających do danego punktu jest stała
w czasie.
Źródło światła spójnego: laser.

Egzamin-wykład Strona 5
 Źródło światła spójnego: laser.
Zdolność do interferencji: natężenie .

Niekoherentne (niespójne) źródło fali to takie bez prążków interferencyjnych. Różnica fal
pochodzących z niekoherentnych źródeł zmienia się w czasie w sposób
nieuporządkowany. Natężenie fali (w danym punkcie) jest sumą natężeń od
poszczególnych źródeł.
Przykład: żarówki, słońce.
Fale niespójne: natężenie= .

13. Czym jest dyfrakcja fal i kiedy jej wynik jest najbardziej widoczny?
Dyfrakcja to zjawisko uginania się fal na krawędziach przeszkód lub przez małe otwory.
Najbardziej widoczna jest, gdy wielkość przeszkody lub otworu jest porównywalna z
długością fali. Dyfrakcja jest szczególnie zauważalna w przypadku fal dźwiękowych, fal
wodnych, a także światła, na przykład gdy przechodzi przez wąską szczelinę. Zjawisko
dyfrakcji jest szczególnie widoczne w zasadzie Huygens'a. Punkty czoła fali zachowują się
jak punktowe źródła fal kulistych, gdzie ich częstotliwość jest taka sama co pierwotna, ale
poruszają się w innym kierunku.
Ugięcie, czyli odchylenie od prostoliniowości rozchodzenia się światła w pobliżu ciał
nieprzezroczystych nazywamy dyfrakcją światła. Zjawisko to jest tym wyraźniejsze, im
rozmiary przeszkody (np. szerokość szczeliny) są bardziej zbliżone do długości fali.

Doświadczenie Young'a - w wyniku oświetlenia dwóch szczelin pojedynczym źródłem

światła uzyskujemy taki sam obraz interferencyjny, jakby szczeliny były zastąpione przez
dwa źródła światła.

Egzamin-wykład Strona 6
14. Opisz różnicę pomiędzy obrazem interferencyjnym, a dyfrakcyjnym oraz wpływ
dyfrakcji na rozdzielczość uzyskiwanych obrazów.
Obraz interferencyjny powstaje w wyniku nakładania się fal spójnych, tworząc wzory
jasnych i ciemnych prążków, tworząc charakterystyczne wzory, takie jak kręgi czy plamki.
Dyfrakcja ogranicza rozdzielczość systemów optycznych (np. teleskopów, mikroskopów),
ponieważ ugięte fale mogą się nakładać, powodując rozmycie obrazu.
Dyfrakcja ma wpływ na rozdzielczość uzyskiwanych obrazów. Decyduje o tym limit
dyfrakcyjny - dyfrakcja światła na krawędziach obiektywu lub przesłony tworzy
fundamentalny limit rozdzielczości, znaną jako limit dyfrakcyjny. Ten limit jest określony
przez wielkość otworu systemu optycznego oraz długość fali światła oraz zasada
Rayleigh'a - minimum dyfrakcyjne (tłumienie fal świetlnych - jasny prążek) jego punktu
pokrywa się z maksimum dyfrakcyjnym drugiego punktu (wzmocnienie fali świetlnej -
ciemny, ostrzejszy prążek).
Kryterium rozdzielczości Rayleigh'a: obrazy rozróznialne, gdy centralne maksimum
jednego przypada w miejscu pierwszego minimum drugiego.

15. Jakie są główne założenia optyki geometrycznej oraz rola zasady Fermata?
Optyka geometryczna zakłada, że światło rozprzestrzenia się wzdłuż prostoliniowych
promieni świetlnych i nie uwzględnia zjawisk falowych, takich jak interferencja czy
dyfrakcja. Zasada Fermat'a mówi, że światło porusza się między dwoma punktami -
ścieżką, która wymaga najmniejszego czasu. Jest to podstawowe założenie w analizie
zjawisk optycznych, takich jak załamanie i odbicie światła.

Głównymi założeniami optyki geometrycznej są:

- Długości fal świetlnych są małe w porównaniu z rozmiarami przyrządów,
- Energia rozchodzi się wzdłuż linii prostych zwanych promieniami świetlnymi,
promienie nie interferują ze sobą,
- Optyka geometryczna to matematyczny opis promieni świetlnych, uwzględniający
zasady geometrii euklidesowej oraz prawo odbicia i załamania,
- Optyka geometryczna jest szczególnym (granicznym) przypadkiem optyki falowej

Zasada Fermata: światło przebiega między dwoma punktami po drodze, do której

przejścia potrzebny jest czas ekstremalny (minimalny).

16. Prawo odbicia, prawo załamania

Prawo odbicia:
Padające promieniowanie indukuje w przewodniku prąd powierzchniowy J.
Promieniowane przez prąd pole na prawo powinno kompensować

Warunki symetrii wymagają:

Czyli kąt odbicia jest równy kątowi padania

Kąty padania i odbicia definiuje się jako kąt pomiędzy promieniem świetlnym, a normalną
do powierzchni odbijającej - równy kątowi pomiędzy czołem fali, a powierzchnią
odbijającą.

Prawo odbicia mówi, że kąt padania jest równy kątowi odbicia, przy czym promień
padający, promień odbity i prosta prostopadła do płaszczyzny padania leżą w tej samej
płaszczyźnie.

Egzamin-wykład Strona 7
 Prawo załamania:
Przy przejściu z ośrodka 1 do ośrodka 2 o różnych współczynnikach załamania n, promień
świetlny zmienia swój kierunek:
Prawo Snella: promień załamany leży w płaszczyźnie padania i kąt załamania jest
związany z kątem padania zależnością:
Z geometrycznych zależności dla dwóch kolejnych czół fali wynika

17. Opisz rodzaje zwierciadeł oraz typy obrazów w nich powstających - od czego zależą.
Istnieją dwa główne typy zwierciadeł: wklęsłe (rozpraszające) i wypukłe (skupiające).
Zwierciadła wklęsłe mogą tworzyć obrazy rzeczywiste lub pozorne, zależnie od położenia
przedmiotu, natomiast zwierciadła wypukłe tworzą zawsze obrazy pozorne, mniejsze i
odwrócone. Rodzaj i charakterystyka obrazu zależą od kształtu zwierciadła oraz położenia
przedmiotu względem ogniska i środka krzywizny zwierciadła.

Egzamin-wykład Strona 8
18. Opisz własności soczewki cienkiej oraz główne wady odwzorowania soczewek.
Soczewki cienkie mają zdolność skupiania lub rozpraszania światła, tworząc obrazy
rzeczywiste lub pozorne. Główne wady odwzorowania to aberracja sferyczna (różne
ogniskowanie promieni światła w zależności od ich odległości od osi optycznej) i
aberracja chromatyczna (różne ogniskowanie światła o różnych długościach fal ze
względu na dyspersję światła w soczewce).
Soczewka cienka jest soczewką idealną, skupiającą równoległą wiązkę światła w jednym
punkcie F, zwanym ogniskiem, odległym o wartość f od soczewki, nazywana odległością
ogniskową (lub ogniskową) soczewki cienkiej. W ognisku F cienkiej soczewki skupiającej
zbiegają się wszystkie równoległe promienie świetlne, niezależnie od ich barwy (długości
fali świetlnej) jak i również od ich odległości od osi optycznej soczewki.

Wady odwzorowania soczewek:

- Aberracja sferyczna - wiązka promieni, wychodzących z jednego punktu po przejściu
przez soczewkę, nie schodzi się dokładnie w jednym punkcie, w skutek czego - obraz
punktu jest rozmyty do plamki w kształcie koła.

- Aberracja chromatyczna - wynika z rozszczepienia światła białego przez soczewkę,

powstały obraz ma pogorszoną ostrość.

- Astygmatyzm - jeśli wiązka promieni pada ukośnie na soczewkę to promienie te po

Egzamin-wykład Strona 9
 - Astygmatyzm - jeśli wiązka promieni pada ukośnie na soczewkę to promienie te po
przejściu przez soczewkę nie spotykają się w jednym punkcie, lecz na dwóch
oddalonych od siebie, wzajemnie prostopadłych odcinkach prostej.

19. Opisz czym są rozpraszanie i dyspersja światła.

Rozpraszanie światła to proces, w którym światło jest odbijane lub rozpraszane w różnych
kierunkach przez cząsteczki w powietrzu, krople wody lub inne drobne cząstki.
Rozpraszanie światła - zjawisko oddziaływania światła z materią, w wyniku którego
następuje zmiana kierunku rozchodzenia się światła, z wyjątkiem zjawisk opisanych przez
odbicie i załamanie światła. Wywołuje złudzenie świecenia ośrodka.

Dyspersja to zjawisko rozdzielenia światła na składowe o różnych długościach fal

(kolorach) na skutek różnic w prędkości światła w materiale, np. w pryzmacie.
Dyspersja oznacza zależność prędkości rozchodzenia się światła w ośrodku od długości
(częstości) fali, co jest równoważne zmianom współczynnika załamania wraz ze zmianami
długości fali. Na skutek dyspersji światło na granicy ośrodków ulega rozszczepieniu na
barwy składowe.

20. Opisz działanie mikroskopu.

Mikroskop składa się z dwóch soczewek: obiektywu i okularu. Obiektyw tworzy

Egzamin-wykład Strona 10
 Mikroskop składa się z dwóch soczewek: obiektywu i okularu. Obiektyw tworzy
powiększony obraz rzeczywisty badanego przedmiotu, który jest następnie dodatkowo
powiększany przez okular. W ten sposób mikroskop pozwala na obserwację bardzo
małych detali, które są niewidoczne gołym okiem.

21. Co to jest promieniowanie termiczne? Opisz je wykorzystując model ciała doskonale

czarnego.
Promieniowaniem termicznym nazywamy promieniowanie wysyłane w wyniku drgań
ładunków elektrycznych przez ciała ogrzane do pewnej temperatury.
Większość ogrzanych ciał oprócz świecenia promieniowaniem termicznym odbija światło
od innych obiektów dlatego wprowadza się wyidealizowany model ciała, które całkowicie
pochłania padające nań promieniowanie. Promieniowanie wpadające przez niewielki
otwór po wielokrotnych odbiciach od wewnętrznych ścian zostaje całkowicie pochłonięte.
Ciało doskonale czarne (c.d.cz.) całkowicie absorbuje promieniowanie termiczne czyli

22. Opisz trzy prawa promieniowania termicznego dla zdolności absorpcyjnej i

emisyjnej ciał.
Prawo Stefana-Boltzmanna mówi, że całkowita moc promieniowania emitowanego przez
ciało doskonale czarne jest proporcjonalna do czwartej potęgi jego temperatury
termodynamicznej.

Prawo Stefana-Boltzmanna: całkotiwta zdolność emisyjnej ciała doskonale czarnego jest

stała Stefana-Boltzmanna (proporcjonalna do 4 potęgi T)

Prawo Wiena opisuje przesunięcie maksimum emisji promieniowania termicznego do

krótszych długości fal w miarę wzrostu temperatury ciała. Zasada Kirchhoffa dotycząca
promieniowania stwierdza, że zdolność emisyjna i absorpcyjna ciała są równoważne w
danej temperaturze i długości fali.

Prawo przesunięć Wiena: maksimum zdolności emisyjnej ze wzrostem T przesuwa się w

kierunku większych częstości (krótszych długości fali)

stała Wiena

Prawo Kirchhoffa: stosunek zdolności emisyjnej do zdolności absorpcyjnej jest dla

wszystkich powierzchni jednakowy i równy zdolności emisyjnej ciała doskonale czarnego.

23. Opisz pojęcie fotonu i jego właściwości.

Foton (kwant światła) jest cząsteczką elementarną, która istnieje tylko w ruchu (nie ma
masy spoczynkowej).

Egzamin-wykład Strona 11
 masy spoczynkowej).

Własności fotonu:
- energia fotonu:

- jego energia może być zamieniona na masę (konwersja fotonu w parę elektron-
pozyton)

- pęd fotonu:

- spin s = 0 - foton jest bozonem,

- w ośrodkach jednorodnych porusza się prostoliniowo,
- w próżni i powietrzu porusza się z prędkością światła,
- może wybić elektron z metalu, ale w tym procesie musi być pochłonięty w całości,

h - stała Plancka; v - częstotliwość; c - prędkość światła.

24. Opisz zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne w ujęciu Alberta Einsteina.

Einstein założył, że światło rozchodzi się w przestrzeni nie jak fala, ale jak cząstka, czyli
światło stanowi zbiór kwantów, z których każdy posiada energię hv. Kwanty światła
(fotony zachowują się podobnie do cząstek materialnych - przy zderzeniu z elektronem
foton może zostać pochłonięty, a cała jego energia przekazana elektronowi; Jeden foton
dostarcza energii hv, która w części (Wo) zostaje zużyta na wyrwanie elektronu z
materiału (tzw. praca wyjścia). Ewentualny nadmiar energii elektron otrzymuje w postaci
energii kinetycznej, przy czym część z niej może być stracona w zderzeniach wewnątrz
materiału;
równanie Einsteina hv =Wo + EKmax wyraża zasadę zachowania energii;
Każdy foton oddaje całą swoją energię tylko jednemu elektronowi.

25. Opisz efekt Comptona

Efekt Comptona polega na zmianie długości fali elektromagnetycznej rozproszonej na
tarczy w stosunku do długości fali padającej. Efekt Comptona wyjaśniono, zakładając, że
promieniowanie składa się z fotonów zderzających się ze słabo związanymi elektronami w
materiale tarczy. Do opisu tego zjawiska korzysta się z zasady zachowania energii i pędu,
w ramach szczególnej teorii względności. Zgodność z uzyskanymi w ten sposób wynikami
dowodziła realności fotonów.

Egzamin-wykład Strona 12
26. *Opisz pojęcie dualizmu korpuskularno-falowego na przykładzie fotonu oraz
elektronu.
Dualizm korpuskularno-falowy - to cecha obiektów kwantowych (takich jak foton czy
elektron polegająca na przejawianiu, w zależności od sytuacji, właściwości falowych
(dyfrakcja, interferencja lub korpuskularnych (dobrze określona lokalizacja, pęd).

27. Przedstaw postulat de Broglie'a i opisz jego eksperymentalną weryfikację.

POSTULAT: Każdy obiekt materialny może być opisywany na dwa sposoby jako zbiór
cząstek albo fala, każdy obiekt może ulegać zjawisku dyfrakcji czy interferencji.
WERYFIKACJA: Przez dwie szczeliny przepuszcza się elektrony, na płytce układają się w
paski o jasnych i ciemnych plamach jak w przypadku interferencji fal.

28. Opisz model atomu Bohra na tle modelu Rutherforda.

Model Rutherforda przedstawiał atom jako miniaturowy układ słoneczny z elektronami
orbitującymi wokół jądra atomowego, ale nie wyjaśniał stabilności atomów. Model Bohra
wprowadzał zasady kwantowe, zakładając, że elektrony mogą krążyć tylko po określonych
orbitach i że zmiana orbit wiąże się z emisją lub absorpcją określonej ilości energii. Ta
kwantyzacja orbit była kluczowa do zrozumienia stabilności atomów i spektrów
emisyjnych.
Model atomu wodoru Rutherforda (1911 r.) zakłada ruch elektronów wokół masywnego
jądra po torach kołowych lub innych krzywoliniowych. To oznacza, że elektrony poruszają
się z przyspieszeniem, zgodnie z prawami elektrodynamiki powinny wypromieniowywać
(tracić) energię (kinetyczną). Powinno się to skończyć upadkiem elektronu na jądro pod
wpływem kulombowskiej siły i zapadnięciem się atomu.
Jak wytłumaczyć, że tak się nie dzieje?
Model Rutherforda nie przewiduje dyskretnego charakteru widma promieniowania
wysyłanego przez atomy oraz nie wyjaśnia ich stabilności.
W 1913 roku Niels Bohr zaproponował przyjęcie modelu atomu Rutheforda z
poprawkami, zwanymi postulatami Bohra, zgodnie z którymi:
- Elektron w atomie porusza się dookoła jądra atomowego po orbicie kołowej pod
wpływem przyciągania kulombowskiego, występującego pomiędzy jądrem
atomowym i elektronem i ten ruch podlega prawom mechaniki klasycznej
- Wśród wszystkich możliwych torów, dla elektronu dopuszczalne są jedynie te, gdzie
jego moment pędu L jest całkowitą wielokrotnością stałej Plancka h, podzielonej
przez (tzw. h kreślne). L=n ; n=1,2,3 ...
- Pomimo, że elektron poruszający się po kołowej orbicie doznaje przyspieszenia
(dośrodkowego), to nie wypromieniowuje on energii w postaci fali
elektromagnetycznej. Jego energia zostaje stała.
- Zmianie toru elektronu na bliższy jądra towarzyszy emisja kwantu promieniowania
o energii E=h*v, będącej różnicą energii elektronu na dalszej i bliższej orbicie.

I. Elektrony w atomie mogą krążyć tylko po pewnych dozwolonych orbitach, dla

których moment pędu elektronu jest całkowitą wielokrotnością
mvr = n n = 1,2,3, ...
II. Atom może absorbować lub emitować promieniowanie w postaci kwantu energii
E = hv
przechodząc z jednej orbity dozwolonej na drugą, przy czym

29. Wskaż zalety i wady modelu atomu Bohra. Jakie są kwantowe aspekty modelu
atomu Bohra.
Zalety modelu Bohra obejmują wyjaśnienie stabilności atomów i spektrów emisyjnych
pierwiastków. Jednakże model ten nie radził sobie z wieloelektronowymi atomami i nie
był zgodny z zasadami mechaniki kwantowej. Kwantowy aspekt modelu Bohra polega na
wprowadzeniu dyskretnych, kwantowanych orbit dla elektronów oraz kwantowania
zmian energii podczas przejść elektronów między orbitami.
Model atomu Bohra nie wyjaśnia spinu elektronu, nie nadaje się do opisu atomów

Egzamin-wykład Strona 13
 Model atomu Bohra nie wyjaśnia spinu elektronu, nie nadaje się do opisu atomów
wieloelektronowych.

30. Co to jest funkcja falowa, czym różni się ona od funkcji opisującej falę, jakie
mawłaściwości i jaki jest jej sens fizyczny.
Funkcja falowa w mechanice kwantowej to matematyczne wyrażenie opisujące stan
kwantowy cząstki. Jej kwadrat modułu określa prawdopodobieństwo znalezienia cząstki
w danym miejscu przestrzeni. Różni się od klasycznej funkcji fali, ponieważ opisuje
prawdopodobieństwa, a nie konkretne wartości fizyczne. Sens fizyczny funkcji falowej
związany jest z opisem prawdopodobieństwowych aspektów zachowania cząstek
kwantowych.
Funkcja falowa przepisuje każdej cząstce materialnej zespoloną funkcję falową
będącą funkcją współrzędnych i czasu. Znajdując rozkład natężenia w obrazie
dyfrakcyjnym można określić prawdopodobieństwa, że elektron padnie w określonym
miejscu na ekranie. Kwadrat amplitudy funkcji falowej jest proporcjonalny do gęstości
prawdopodobieństwa P znalezienia elektronu w danym elemencie obszaru

WŁAŚCIWOŚCI:
- Jednoznaczna,
- Ciągła,
- Ograniczona.
Funkcja falowa cząstki o pędzie poruszającej się wzdłuż osi x, odpowiada równaniu fali
o długości i wektorze falowym

Rzeczywista postać funkcji falowej jest niewłaściwa, bo istniałby punkty, gdzie nie można
cząstki zaobserwować. Lepsza jest postać zespolona.

31. Wskaż postać funkcji falowej dla swobodnego elektronu i opisz jej związek z
hipotezą de Broglie'a.
Z hipotezy de Broglie'a:
Funkcja falowa cząstki o pędzie poruszającej się wzdłuż osi x, odpowiada równaniu fali
o długości i wektorze falowym

32. Opisz stacjonarne, jednowymiarowe równanie Schödingera oraz jego związek z

równaniami Newtona i Maxwella.

Stacjonarne jednowymiarowe równanie Schrödingera to matematyczne równanie

różniczkowe, które opisuje zachowanie kwantowe cząstki w jednym wymiarze
przestrzennym w kontekście mechaniki kwantowej. Jest ono postaci:

Gdzie:
ℏ - zredukowana stała Plancka,

Egzamin-wykład Strona 14
 ℏ - zredukowana stała Plancka,
m - masa cząstki,
ψ(x) - funkcja falowa opisująca stan kwantowy cząstki w jednym wymiarze
przestrzennym,
V(x) - potencjał, który zależy od położenia cząstki,
E - energia cząstki.

Równanie Schrödingera jest fundamentem mechaniki kwantowej i opisuje ewolucję stanu

kwantowego cząstki w czasie. Stacjonarne rozwiązania tego równania odpowiadają
stanom o określonej energii, które nie zmieniają się w czasie.

Związek z równaniami Newtona:

W granicy dużych skali, gdy liczba kwantów rośnie, a ich zachowanie ulega uśrednieniu,
mechanika kwantowa schodzi na drugi plan, a równania Newtona zaczynają opisywać
ruch ciał makroskopowych.
W pewnych warunkach granicznych, dla dużych ilości kwantów, równania Schrödingera
prowadzą do równań klasycznych mechaniki Newtona.

Związek z równaniami Maxwella:

Równania Maxwella opisują elektromagnetyzm, a mechanika kwantowa obejmuje
zachowanie cząstek subatomowych.
W przypadku cząstek naładowanych elektrycznie, takich jak elektron, teorie te mogą być
połączone poprzez kwantową elektrodynamikę, która jest teorią kwantową
elektromagnetyzmu.

33. Opisz zasadę nieoznaczoności Heisenberga i jej fizyczne znaczenie.

Według Heisenberga rzeczywiste ograniczenie niepewności i jednoczesnego pomiaru
pędu i położenia cząstki obowiązuje w postaci: , czyli .
To ograniczenie obowiązuje także dla innych par wielkości fizycznych. Przy określaniu
energii cząstki E podczas pomiaru trwającego mamy: , gdzie jest
niepewnością pomiaru energii cząstki. Zasada nieoznaczoności określa granice możliwości
naszych pomiarów. Jest jednym z fundamentalnych twierdzeń mechaniki kwantowej:
-Wyjaśnia dyfrakcję na szczelinie,
-Energie cząstek są zawsze większe od zera,
-Elektron nie spada na jądro atomowe.

34. Opisz ogólną postać równania Schrödingera.

W ogólności, jeżeli potencjał U=U(x,y,z,t) zależy od czasu, równanie to dla trzech
wymiarów przyjmuje postać:

35. Jakie są właściwości funkcji falowej cząstki materialnej znajdującej się w

Egzamin-wykład Strona 15
35. Jakie są właściwości funkcji falowej cząstki materialnej znajdującej się w
jednowymiarowej nieskończonej studni potencjału? Podaj pięć zasadniczych cech.
W jednowymiarowej nieskończonej studni potencjału funkcja falowa cząstki ma postać fal
stojących. Kluczowe cechy to:
1. Funkcja falowa jest zerowa poza studnią.
2. Wewnątrz studni funkcja falowa ma charakter sinusoidy lub cosinusoidy.
3. Energia cząstki jest skwantowana, co oznacza, że może przyjmować tylko określone,
dyskretne wartości.
4. Funkcje falowe są ortogonalne, co oznacza, że różne stany kwantowe są niezależne.
5. Każda funkcja falowa jest znormalizowana, czyli całkowite prawdopodobieństwo
znalezienia cząstki w studni wynosi 1.

36. Omów kwantowo-mechaniczny aspekt bariery potencjału o skończonej szerokości -

efekt tunelowy.
W mechanice kwantowej, efekt tunelowy występuje, gdy cząstka przechodzi przez barierę
potencjału, która jest wyższa od jej energii kinetycznej, co jest niemożliwe w klasycznej
fizyce. Zjawisko to wynika z falowej natury cząstek; funkcja falowa cząstki częściowo
przenika przez barierę, co daje niezerowe prawdopodobieństwo znalezienia cząstki po
drugiej stronie bariery, mimo że nie ma ona wystarczającej energii, by przejść przez
barierę w sposób klasyczny.

37. Wyjaśnij stan podstawowy oraz brak wypromieniowywania energii w model atomu
Bohra w ujęciu kwantowym.
W modelu Bohra, stan podstawowy to najniższy możliwy poziom energetyczny elektronu
w atomie. W tym stanie elektron nie wypromieniowuje energii, co różni się od
przewidywań klasycznej elektrodynamiki, gdzie ładunek poruszający się po orbicie
powinien emitować energię. W modelu kwantowym, elektron w stanie podstawowym
pozostaje na swojej orbicie bez emisji promieniowania, ponieważ nie może zająć niższego
stanu energetycznego.

38. Opisz cztery liczby kwantowe, podaj ich sens fizyczny oraz związek z równaniem
Schrödingera i zakazem Pauliego.
Cztery liczby kwantowe to:
1.liczba główna n - określa poziom energetyczny,
2.liczba orbitalna l - określa kształt orbitalu,
3.liczba magnetyczna ml - określa orientację orbitalu w przestrzeni,
4.liczba spinowa ms - określa orientację spinu elektronu.
Liczby te są rozwiązaniem równania Schrödingera dla atomu wodoru i określają unikalny
stan kwantowy elektronu. Zakaz Pauliego stwierdza, że żadne dwa elektrony w atomie nie
mogą mieć wszystkich czterech liczb kwantowych takich samych.

39. Opisz pojęcie orbitala atomowego i jego związek z powłoką i podpowłoką

elektronową.
Orbital atomowy to region wokół jądra atomowego, gdzie prawdopodobieństwo
znalezienia elektronu jest największe. Każdy orbital charakteryzuje się określonymi
liczbami kwantowymi i mieści maksymalnie dwa elektrony. Powłoka elektronowa to zbiór
orbitali o tej samej liczbie głównej nn, natomiast podpowłoka to zbiór orbitali o tej samej
liczbie głównej i orbitalnej. Powłoki i podpowłoki określają ogólną strukturę elektronową
atomu.

40. Opisz zasadę obsadzania powłok i podpowłok elektronowych. Co to jest powłoka

walencyjna i energia jonizacji?
Obsadzanie powłok i podpowłok:
Elektrony w atomie dążą do zajęcia jak najniższych poziomów energetycznych.
Kolejne powłoki są zajmowane przez elektrony dopiero po całkowitym zapełnieniu
powłok leżących poniżej (o mniejszej energii).
Elektrony na ostatniej, najbardziej zewnętrznej powłoce, nazywanej powłoką walencyjną,
są najsłabiej związane z atomem i mogą odrywać się od niego podczas tworzenia wiązań
chemicznych. Powłoka walencyjna może przyjmować też dodatkowe elektrony.

Egzamin-wykład Strona 16
 chemicznych. Powłoka walencyjna może przyjmować też dodatkowe elektrony.
Elektrony znajdujące się na powłoce walencyjnej nazywane są elektronami walencyjnymi.
Energia jonizacji atomów to energia potrzebna do oderwania najsłabiej związanego
elektronu, czyli elektronu walencyjnego.
W atomie wodoru
W atomie helu największa wśród pierwiastków (z powodu ekranowania
jądra przez drugi elektron)

41. Opisz jaka jest różnica w konfiguracji elektronowej dla atomów

wieloelektronowych w stosunku do atomu wodoru?
W atomie wodoru, konfiguracja elektronowa składa się tylko z jednego elektronu w
najniższym stanie energetycznym. W atomach wieloelektronowych, elektrony wypełniają
kolejne powłoki i podpowłoki zgodnie z zasadami obsadzania. Interakcje między
elektronami, zwłaszcza efekty odpychania elektron-elektron, powodują rozszczepienie
poziomów energetycznych i bardziej złożone konfiguracje elektronowe. Dodatkowo,
zasada wykluczenia Pauliego wymusza unikatowe ustawienie liczb kwantowych dla
każdego elektronu.

42. Jakie są podstawowe parametry termodynamiczne. Na ich podstawie podaj różnice

pomiędzy gazem doskonałym a gazem rzeczywistym.
Podstawowe parametry termodynamiczne to ciśnienie, objętość, temperatura i ilość
substancji.
Gaz doskonały jest teoretycznym modelem, gdzie zakłada się, że cząsteczki gazu są
punktowe i nie oddziałują ze sobą siłami przyciągania lub odpychania. W tym idealnym
przypadku nie uwzględnia się objętości zajmowanej przez cząsteczki. Natomiast w
rzeczywistych gazach interakcje międzycząsteczkowe odgrywają istotną rolę. Cząsteczki
gazów rzeczywistych oddziałują ze sobą poprzez siły przyciągania, zwłaszcza w
przypadku gazów kondensujących, co wpływa na ich zachowanie fizyczne. Ponadto, w
przeciwieństwie do gazu doskonałego, cząsteczki rzeczywistego gazu zajmują pewną
objętość, co prowadzi do zmniejszenia dostępnej objętości gazu, szczególnie w warunkach
wysokiego ciśnienia i niskiej temperatury.

43. Omów cztery podstawowe typy przemian gazowych na bazie równania stanu gazu
doskonałego?
Izotermiczna - opisana przez prawo Boyle'a-Mariotte'a (PV = const).
Odbywa się przy stałej temperaturze, zgodnie z prawem Boyle'a-Mariotte'a. Wzrost objętości
gazu powoduje proporcjonalny spadek ciśnienia, zachowując równocześnie stałą temperaturę.

Izobaryczna - opisana przez prawo Charlesa (V/T = const).

W przypadku przemiany izobarycznej, ciśnienie gazu pozostaje stałe, zgodnie z prawem
Charlesa. Wzrost temperatury skutkuje wzrostem objętości, a obniżenie temperatury prowadzi
do zmniejszenia objętości gazu, przy zachowaniu stałego ciśnienia.

Izochoryczna - opisana przez prawo Gay-Lussaca (P/T = const).

Przemiana izochoryczna ma stałą objętość gazu, zgodnie z prawem Gay-Lussaca. Wzrost
temperatury skutkuje wzrostem ciśnienia, a obniżenie temperatury prowadzi do spadku
ciśnienia, zachowując przy tym stałą objętość.

Adiabatyczna - opisana przez równanieadiabatyczne (PV^y = const).

Przemiana adiabatyczna występuje bez wymiany ciepła z otoczeniem. Zmiany ciśnienia i
objętości są skorelowane z wybranym stosunkiem ciepła właściwego przy stałym ciśnieniu do
ciepła właściwego przy stałej objętości (parametrem y).

44. Omów pierwszą zasadę termodynamiki oraz określ, kiedy mamy do czynienia z
przemianą nieodwracalną i odwracalną.
Pierwsza zasada termodynamiki, zasada zachowania energii, stwierdza, że zmiana energii
wewnętrznej układu jest równa sumie dostarczonego ciepła i pracy wykonanej nad

Egzamin-wykład Strona 17
 wewnętrznej układu jest równa sumie dostarczonego ciepła i pracy wykonanej nad
układem. Dla układów zamkniętych, lecz nieizolowanych, treść I zasady termodynamiki
można przedstawić jako:
gdzie:
– zmiana energii wewnętrznej układu,
– energia wymieniona między układem a otoczeniem w postaci ciepła,
– energia wymieniona między układem a otoczeniem w postaci pracy.

Przemiana nieodwracalna to proces, który nie może być odwrócony do pierwotnego stanu
bez istotnych oddziaływań z otoczeniem. W trakcie tego typu przemian występują
nieuniknione straty energii związane z nieodwracalnymi procesami, takimi jak tarcie,
przewodnictwo cieplne czy rozpraszanie energii. Te procesy są powszechne w
rzeczywistych warunkach, prowadząc do trwałych zmian w systemie i utraty energii w
postaci ciepła.

Z kolei przemiana odwracalna to proces, który teoretycznie może być cofnięty do

pierwotnego stanu bez utraty energii, gdy wszystkie jego etapy są odwracalne. W trakcie
takiej przemiany brak jest strat energii wynikających z nieodwracalnych procesów.
Idealne procesy odwracalne są jednak trudne do osiągnięcia w praktyce z powodu
realnych ograniczeń, oporów oraz nieuniknionych nieodwracalności zachodzących w
rzeczywistych systemach.

45. Podaj sformułowania drugiej zasady termodynamiki (dla układu nieodwracalnego i

odwracalnego).
Druga zasada termodynamiki w ujęciu dla układu nieodwracalnego stwierdza, że w
izolowanym systemie, entropia, czyli miara nieuporządkowania lub nieodwracalności
procesów, nigdy nie maleje. Dla układu odwracalnego, mówi ona, że entropia układu
pozostaje stała, jeżeli wszystkie procesy w systemie są odwracalne. Druga zasada
podkreśla kierunek naturalnych procesów termodynamicznych i wyznacza granice
możliwości konwersji ciepła na pracę.

46. Co to jest „entropia” - o czym nam mówi.

Entropia to miara nieuporządkowania lub losowości w systemie termodynamicznym. W
sensie statystycznym, entropia odzwierciedla liczbę mikrostanów, które odpowiadają
danemu makrostanowi. Wysoka entropia oznacza, że system ma wiele możliwych
mikrostanów, co świadczy o wysokim stopniu nieuporządkowania. Entropia jest
kluczowym pojęciem w drugiej zasadzie termodynamiki i odgrywa centralną rolę w
określaniu kierunku naturalnych procesów termodynamicznych.

Entropia - termodynamiczna funkcja stanu - określająca przebieg procesów

spontanicznych w odosobnionym układzie termodynamicznym

47. Co wiesz na temat silnika cieplnego. Omów przemiany w cyklu Carnota (silnik
odwracalny bez strat na bazie gazu doskonałego).
Silnik cieplny to urządzenie, które przekształca ciepło w pracę mechaniczną. Cykl Carnota,
będący idealnym modelem silnika cieplnego, składa się z dwóch przemian adiabatycznych
(bez wymiany ciepła) i dwóch izotermicznych (przy stałej temperaturze). W cyklu
Carnota, maksymalna efektywność jest osiągana, gdy ciepło jest pobierane przy wyższej
temperaturze i oddawane przy niższej, ale w rzeczywistości nie można osiągnąć takiej
efektywności z powodu nieodwracalności realnych procesów.

Silniki cieplne - silnik Carnota Silnik odwracalny, w którym substancją roboczą jest gaz
doskonały. Nie ma strat.

Przemiany w cyklu Carnota:

1. Izotermiczne rozprężanie gazu.
Gaz pobiera ciepło z grzejnika ( ) utrzymując stałą temperaturę i wykonuje
pracę przesuwając tłok.
2. Adiabatyczne rozprężanie gazu.

Egzamin-wykład Strona 18
 2. Adiabatyczne rozprężanie gazu.
Gaz wykonuje pracę kosztem energii wewnętrznej. Temperatura spada do .
3. Izotermiczne sprężanie gazu kosztem pracy zewnętrznej.
Nadwyżka ciepła (temperatura jest stała i wynosi ) jest odprowadzana do
chłodnicy ( ).
4. Adiabatyczne sprężanie gazu kosztem pracy zewnętrznej.
Temperatura gazu i jego energia wewnętrzna rośnie do .

48. Zdefiniuj mechanizmy przekazywania ciepła. Co to jest przemiana fazowa, określ

istotę przemian I i II rodzaju wraz z podaniem ich przykładów oraz omów jedną
wybraną.

Mechanizmy przekazywania ciepła:

- przewodnictwo cieplne - przenoszenie energii przez drgania,
- Konwekcja - proces przekazywania ciepła związany z ruchem materii w gazie lub
cieczy,
- Promieniowanie - wymiana energii między ciałem, a jego otoczeniem za
pośrednictwem fal elektromagnetycznych

Egzamin-wykład Strona 19
 Przemiana fazowa (przejście fazowe)? Proces termodynamiczny, polegający na przejściu
jednej fazy termodynamicznej w drugą, zachodzący w kierunku zapewniającym
minimalizację energii swobodnej układu.

Przemianom fazowym I rodzaju towarzyszy zawsze pochłonięcie lub oddanie ciepła. Są to

przemiany, w których następuje zmiana stanu skupienia: topnienie; krzepnięcie;
parowanie; skraplanie; sublimacja; resublimacja.

Przemiany fazowe II rodzaju - nie występuje tu efekt cieplny i zmiana gęstości, ale
występuje skokowa zmiana takich wielkości jak: ciepło właściwe, współczynnik
rozszerzalności, rezystancja, np. przemiany magnetyczne, przemiany lambda, przejścia
metali w stan nadprzewodnictwa.

49. Czym zajmuje się fizyka statystyczna i jakie parametry opisuje?

Dział fizyki zajmujący się badaniem bardzo dużej liczby cząstek.
Stan cząstki opisuje się przez podanie trzech jej współrzędnych oraz składowych pędu.
Nie interesuje nas pojedyncza cząstka, ale układ jako całość podlegający prawom
statystycznym.
Na początku pokażemy, na przykładzie kinetycznej teorii gazów, że makroskopowe
właściwości gazów można opisać odwołując się do zjawisk mikroskopowych.

Fizyka statystyczna to dział fizyki, który zajmuje się opisem i analizą zachowań układów
składających się z dużej liczby cząstek, takich jak atomy czy cząsteczki, używając narzędzi
statystyki. Fizyka statystyczna zajmuje się szukaniem najbardziej prawdopodobnego
rozkładu cząstek w zależności od ich energii, opisuje teoretyczne modele i metody
matematyczne do analizy takich systemów. Istnieje wiele aspektów fizyki statystycznej,
ale kilka kluczowych parametrów i pojęć obejmuje:
- temperaturę
- entropię
- energię wewnętrzną
- funkcja partycji
- równowagę termodynamiczną

Prawo Boyle'a-Charles'a-Gay-Lussaca: Fizyka statystyczna jest również związana z

równaniami stanu gazów, takimi jak równanie gazów doskonałych, które opisują
zachowanie gazów pod różnymi warunkami.

50. Omów funkcję rozkładu Maxwella-Boltzmana (w odniesieniu do rozkładu

prędkości cząstek). Do jakiego typu układów odnosi się ten rozkład?
Funkcja rozkładu Maxwella-Boltzmana opisuje rozkład prędkości cząstek w gazie
doskonałym. Pokazuje, że przy danej temperaturze cząstki mają różne prędkości, ale

Egzamin-wykład Strona 20
 doskonałym. Pokazuje, że przy danej temperaturze cząstki mają różne prędkości, ale
istnieje pewna najbardziej prawdopodobna prędkość. Rozkład ten ma zastosowanie w
określaniu właściwości termodynamicznych gazów, takich jak ciśnienie i temperatura,
oraz w analizie zjawisk takich jak dyfuzja gazów.

Rozkład Maxwella-Boltzmanna mówi o rozkładzie liczby cząstek gazu niezwyrodniałego

względem energii:
- gdy liczba stanów jest dużo większa od liczby cząstek to układ taki
nazywamy niezwyrodniałym
- gdy obiekty klasyczne (gazy) tworzą tylko układy niezwyrodniałe funkcja rozkładu
wyrażająca liczbę cząstek o energii E znajdujących się w układzie o temperaturze T
wynosi

51. Opisz kryterium zwyrodnienia gazu oraz możliwe funkcje rozkładu dla układów
kwantowych (fermiony/bozony).
Gaz zwyrodniały to stan materii, w którym efekty kwantowe stają się dominujące nad
efektami termicznymi, co zwykle występuje przy bardzo niskich temperaturach. Dla
fermionów (cząstek o spinie połówkowym, jak elektrony), obowiązuje rozkład Fermiego-
Diraca, który uwzględnia zasadę wykluczenia Pauliego. Dla bozonów (cząstek o spinie
całkowitym), obowiązuje rozkład Bosego-Einsteina, umożliwiający zajmowanie tego
samego stanu przez wiele cząstek, co prowadzi do zjawisk takich jak kondensacja Bosego-
Einsteina.

Kryterium zwyrodnienia:

Azot w warunkach normalnych: to

Dla elektronów o koncentracji: to

Powyższy warunek jest spełniony dopiero dla temperatury przekraczającej .

W takich temperaturach metale nie mogą istnieć w stanie stałym, więc gaz elektronowy w
metalach jest zawsze zwyrodniały - opisywany jest statystyką Fermiego-Diraca.
W półprzewodnikach, ze względu na dużo niższą koncentrację elektronów można
stosować statystykę klasyczną Maxwella-Boltzmanna.

52. Opisz ciała krystaliczne (mono- a polikrystaliczne) i amorficzne. Opisz czym jest
sieć krystaliczna oraz wymień i omów defekty sieci krystalicznej.

Ciała Krystaliczne:
- Monokrystaliczne: Są to materiały, w ktorych atomy są uporządkowane w
jednorodną i ciągłą sieć krystaliczną. Cała struktura składa się z jednego kryształu i
nie ma granic ziaren. Przykładami mogą być kryształy krzemu używane w
półprzewodnikach lub naturalnie występujące kryształy minerałów.
- Polikrystaliczne: Składają się z wielu małych kryształów, zwanych ziarnami, które są
ze sobą złączone. W obrębie każdego ziarna atomy są uporządkowane, ale orientacja
tej uporządkowanej struktury różni się między poszczególnymi ziarnami. Przykłady
to większość metali i stopów używanych w przemyśle.

Ciała Amorficzne: Są to materiały, w ktorych atomy nie mają długoterminowego

uporządkowania, typowego dla struktur krystalicznych. Ciała amorficzne charakteryzują
się brakiem dalekiego zasięgu uporządkowania, co sprawia, że mają właściwości różne od
ciał krystalicznych. Typowymi przykładami są szkła i niektóre rodzaje tworzyw
sztucznych.

Egzamin-wykład Strona 21
 sztucznych.

Sieć Krystaliczna: Sieć krystaliczna to uporządkowana, powtarzalna przestrzenna

struktura atomów, jonów lub cząsteczek w ciele krystalicznym. Sieci krystaliczne
charakteryzują się
określoną symetrią i są opisane za pomocą komórki elementarnej, która jest
najmniejszą jednostką struktury krystalicznej powtarzającą się w trzech wymiarach
przestrzennych.

Defekty Sieci Krystalicznej:

Defekty Punktu Zero (Punktowe):
- Wakansje: Brakujące atomy w sieci krystalicznej.
- Interstycje: Atomy, które znajdują się na niewłaściwych, dodatkowych
miejscach w sieci krystalicznej.
- Zanieczyszczenia: Atomy obcej substancji zastępujące atomy sieci lub
znajdujące się w miejscach interstycjalnych.
Defekty Liniowe (Dyslokacje):
- Dyslokacja Krawędziowa: Powstaje, gdy dodaje się dodatkową półpłaszczyznę
atomów do kryształu.
- Dyslokacja Śrubowa: Powstaje, gdy płaszczyzny atomów w krysztale są
przesunięte względem siebie w sposób przypominający schody śrubowe.
Defekty Powierzchniowe:
- Granice Ziaren: Obszary, w których spotykają się dwa kryształy o różnej
orientacji.
- Powierzchnie Wolne: Zewnętrzne granice kryształu, które mogą mieć inne
właściwości niż jego wnętrze.
Defekty Objętościowe:
- Pęcherze Gazowe lub Wtrącenia Innych Faz: Obszary wewnątrz kryształu,
które różnią się od reszty materiału.

53. Wymień i omów rodzaje wiązań powstających między atomami.

Istnieją główne typy wiązań między atomami:
- wiązanie jonowe - Jest to rodzaj wiązania chemicznego, które występuje między
atomami o dużych różnicach w elektroujemności (jak na przykład między
metalem a niemetalem). W wiązaniu jonowym atom z mniejszą
elektroujemnością traci elektrony, stając się kationem, podczas gdy atom z
większą elektroujemnością zyskuje elektrony, stając się anionem.

- wiązanie kowalencyjne - (współdzielenie elektronów między atomami), Przykładem

wiązań kowalencyjnych jest wiązanie w cząsteczce wody (H2O), gdzie dwa
atomy wodoru współdzielą swoje elektrony z atomem tlenu.

- wiązanie metaliczne - (współdzielenie swobodnych elektronów przez atomy

metalu), opisują one przepływ elektronów pomiędzy atomami metalu w strukturze
krystalicznej.

- wiązania molekularne - takie jak wiązanie wodorowe (tworzy słabe wiązania z

atomami o niższej elektroujemności w innych cząsteczkach. Wiązania wodorowe są
ważne w strukturze i właściwościach wielu substancji, takich jak DNA. Siły Van
der Waals'a mają znaczenie w stabilności struktury molekularnej i skupiają się na
składnikach niespolaryzowanych cząsteczek (występują w białkach).

54. Opisz gaz elektronów swobodnych. Jaki jest sens fizyczny poziomu Fermiego?
W modelu gazu elektronów swobodnych, elektrony w metalu są traktowane jako
swobodne cząstki, które mogą swobodnie się poruszać przez strukturę krystaliczną.
Elektrony nie oddziałują z jądrem atomowym ani na siebie wzajemnie, spełniają warunki
gazu doskonałego. Poziom Fermiego to maksymalna energia, jaką może mieć elektron w
temperaturze bliskiej zeru bezwzględnemu. Oddziela on stany elektronów o niższych
energiach od stanów o wyższych energiach w danym materiale oraz określa rozkład

Egzamin-wykład Strona 22
 energiach od stanów o wyższych energiach w danym materiale oraz określa rozkład
energetyczny elektronów i odgrywa kluczową rolę w zrozumieniu właściwości
elektrycznych i termicznych metali, a szczególnie jest to widoczne przy temperaturach
bliskich 0K. Elektrony o niższej energii od poziomu Fermiego są zapełnione, a powyżej
tego poziomu są niezapełnione.

55. Przy pomocy teorii pasmowej opisz model elektronów swobodnych ciała stałego.
Teoria pasmowa opisuje rozmieszczenie elektronów w ciałach stałych. W tej teorii, ze
względu na interakcje elektronów z regularną strukturą krystaliczną, dozwolone poziomy
energetyczne tworzą pasma energetyczne, one dzielą się również na wiele podpoziomów,
ale w odległości między nimi są takie małe, że praktycznie nie jesteśmy w stanie ich
odróżnić. Model elektronów swobodnych jest uproszczeniem, w którym elektrony w
metalu są traktowane jako swobodne i nie oddziałujące z jądrami atomów, co pozwala na
zrozumienie podstawowych właściwości elektrycznych i termicznych metali.

56. Przedstaw podział ciał stałych ze względu na charakter zapełniania pasm

energetycznych w zależności od wartości przerwy energetycznej

W zależności od wartości przerwy energetycznej ciała stałe dzielimy na:

- Izolatory - przerwa energetyczna jest większa niż 3eV (wartość umowna);
- Półprzewodniki - przerwa energetyczna nie przekracza 3eV;
- Przewodniki - metale, w których dno pasma walencyjnego styka się z wierzchołkiem
pasma przewodnictwa lub pasma te pokrywają się.

57. Pokaż różnice pomiędzy półprzewodnikiem samoistnym a domieszkowanym

(położenie poziomu Fermiego).
Poziom Fermiego określa jak elektrony są rozmieszczone na różnych poziomach
energetycznych w materiale, dla metali określa energię najwyższego poziomu
obsadzonego elektronami w temp. 0K ..
Półprzewodnik samoistny to czysty materiał, którego własności elektryczne wynikają
bezpośrednio z jego struktury pasmowej. Poziom Fermiego w nim znajduje się blisko
środka przerwy energetycznej.
Półprzewodniki domieszkowane zawierają niewielkie ilości innych pierwiastków, co
przesuwa poziom Fermiego bliżej pasma przewodnictwa lub walencyjnego, w zależności
od typu domieszki (n-typu lub p-typu), zwiększając (dla pasma przewodnictwa) lub
zmniejszając (dla pasma walencyjnego) ich przewodnictwo.

58. Wymień sposoby wzbudzenia atomu. Opisz procesy zmiany stanu atomu wg.
A.Einsteina.
Atomy mogą być wzbudzane przez absorpcję fotonów (podnoszenie elektronów na
wyższe poziomy energetyczne) lub zderzenia z innymi atomami. Albert Einstein opisał
trzy procesy zmiany stanu atomu: absorpcję spontaniczną (przejście na wyższy poziom
energetyczny po zaabsorbowaniu fotonu), emisję spontaniczną (przejście na niższy
poziom energetyczny z emisją fotonu) oraz emisję wymuszoną (emisja fotonu wywołana

Egzamin-wykład Strona 23
 poziom energetyczny z emisją fotonu) oraz emisję wymuszoną (emisja fotonu wywołana
przez zewnętrzny foton).

59. Co to jest inwersja obsadzeń i jakie może mieć praktyczne znaczenie.

Inwersja obsadzeń to stan, w którym wyższy poziom energetyczny atomu jest bardziej
obsadzony niż niższy poziom, co jest odwrotnością naturalnego rozkładu populacji. Jest to
kluczowy warunek do generowania koherentnego promieniowania w laserach. Inwersja
obsadzeń umożliwia emisję wymuszoną, w której wszystkie emitowane fotony mają tę
samą fazę i częstotliwość.

60. Zasada działania lasera

Słowo LASER pochodzi od pierwszych liter określenia angielskiego: Light Amplification by
Stimulated Emission of Radiation, czyli: wzmocnienie światła przez wymuszoną emisję
promieniowania.

Główne elementy lasera:

- Ośrodek czynny (1), w którym zachodzą procesy emisji wymuszonej,

- Źródło wywoływania inwersji obsadzenia (2) (pompowania energii do układu),
- Rezonator optyczny (3,4), w którym powstaje i powiększa się lawina fotonów.

Ośrodkiem czynnym może być gaz, ciecz lub ciało stałe posiadające najbardziej
odpowiednią strukturę poziomów energetycznych, tzn. zawierające atomy domieszki
wytwarzające poziomy metastabilne.
Inwersji obsadzeń dokonuje się poprzez pompowanie optyczne za pomocą:
- Odpowiednich lamp błyskowych,
- Wyładowania jarzeniowego w gazach,
- Reakcji chemicznych w gazach i cieczach, lub
- Przepływu prądu elektrycznego w ośrodkach półprzewodnikowych.
Rezonator optyczny stanowi interferometr utworzony najczęściej z komory i dwóch
zwierciadeł ustawionych prostopadle do osi komory.

DODATKOWO:
- https://youtu.be/x8tJGv8sNQA?si=OlNNq3Q0M-gBT5lQ (Fale elektromagnetyczne, Faraday,
Maxwell [0:50-1:50])
- https://www.google.com/search?sca_esv=d9a618c90834fc8a&rlz=1C1GCEA_enPL1087PL1087
&hl=pl&sxsrf=ACQVn0-essMF84xrufwSqucx8tni4Bz69g:1707377228405
&q=dyfrakcja+a+interferencja&tbm=vid&source=lnms&sa=X&ved=2ahUKEwiO-
sjpm5uEAxXMVfEDHYrKD8YQ0pQJegQIChAB&biw=1920&bih=945&dpr=1
#fpstate=ive&vld=cid:bcbdfa31,vid:LGcBnxKscKU,st:0 (dyfrakcja i interferencja)

Egzamin-wykład Strona 24