07 Obowdy Magn 01

WYKŁADY (studia niestacjonarne)
Przetworniki Elektromechaniczne
Obwody Magnetyczne
(ang. Magnetic Circuit)
dr hab. inż. Adrian Młot
Katedra Automatyzacji Napędów i Robotyki

Pokój: P1-119
Politechnika Opolska
Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki
https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych
I. Obwody Magnetyczne - Wprowadzenie
Strumień magnetyczny –  [Wb]
(ang. magnetic flux)
Rys.1 Magnes i jego rozpływ strumienia magenetycznego

(ang. a magnet and its magnetic flux)
Reguła prawej ręki
Rys.2 Interpretacja reguły prawej ręki

(illustration of the right-hand rule)

Strumień rozproszenia (ang. leakage flux)
(1.1)
(1.2)
Rys.3 Ilustracja strumienia wzajemnego, strumienia

1 - Strumień sprzężony
rozproszenia i strumienia rozproszenia w szczelinie 11, 12 - Strumienie sprzężone
powietrznej z konkretnymi cewkami, w odniesieniu
(an illustration of the concept of mutual flux, leakage flux, and do prądu cewki nr.1
fringing)
Przykład 1. Całkowity strumień wytworzony przez cewkę o 100 zwojach pokazano na
rysunku 1 wynosi 0.005Wb.
Strumień rozproszenia
(ang. leakage flux)
Rys.4 Rdzeń ferromagnetyczny z źródłem napięciowym i z dwoma cewkami
Zakładając, że strumień rozproszenia stanowi 4% całkowitego strumienia wyznacz:

a. Strumień rozproszenia w każdej cewce
b. Względną polaryzację źródła napięcia

Rozwiązanie przykładu 1.
a. Wyznacz strumień 1 i 2 korzystając ze strumieni skojarzonymi z konkretnymi
cewkami tj. cewką 1 i cewką 2.
gdzie 11 jest strumieniem związanym z cewką-1, natomiast 12 jest strumieniem
związanym z dwoma cewkami. Wstawiając wartości do powyższych wyrażeń
otrzymamy
(patrz rys.3 i 4) Leakage flux = phi11 to 4% całkowitego strumienia!

Phi1 = phi11+phi12 --> phi12 = phi1-phi11 --> phi1=100%, phi11=4%
b. Względna polaryzacja napięcia zasilającego steruje kierunkiem przepływu prądu,
który z kolei steruje kierunkiem przepływu strumienia. Używając reguły prawej dłoni,
widzimy, że prąd musi płynąć z terminalu A do B, w kierunku przeciwnym do kierunku
wskazówek zegara. A zatem, potencjał w punkcie A jest wyższy niż w potencjał w
punkcje B.
II. Indukcja Magnetyczna
(ang. magnetic flux density)
Rozważmy prosty obwód magnetyczny
Strumień magnetyczny
(2.1)
Indukcja magnetyczna
(2.2)
Rys.5 Prosty obwód magnetyczny
Jednostka indukcji
magnetycznej to Tesla (T)
Indukcję magnetyczną w szczelinie powietrznej można łatwo zmierzyć przez użycie

miernika Gauss’a, którego konstrukcja może bazować na efekcie Halla (ang. Hall effect)
III. Efekt Halla (ang. Hall Effects)
Ciekawym zjawiskiem, zaobserwowanym przez E. H.

Halla jeszcze przed odkryciem elektronu (1879r) jest
powstawanie na ściankach przewodnika różnicy
potencjałów poprzecznej w stosunku do kierunku
przepływu prądu, kiedy przewodnik ten umieścimy w
prostopadłym do kierunku prądu polu magnetycznym.
Rys.6 Wizualizacja zjawiska Haal’a

Kierunek przepływu prądu wskazują czerwone strzałki.

Jeśli nośnikami prądu są ładunki dodatnie, to kierunek
ich prędkości wskazuje wektor -; jeśli są to ładunki
ujemne, kierunek ich prędkości (pokazany strzałką
koloru zielonego) jest przeciwny. Kierunek wektora
indukcji magnetycznej wskazują niebieskie strzałki.
Zwróćmy uwagę, że kierunek działania siły
Lorentza zarówno na dodatnie, jak i na ujemne nośniki
będzie taki sam. Kierunek ten pokazuje brązowa
strzałka. W rezultacie, po prawej stronie skupiają się
ładunki dodatnie bądź ujemne, w zależności od tego
jaki jest znak nośników prądu w danym materiale.

Zgromadzone już nośniki wytwarzają poprzeczne pole
elektryczne, które przeciwstawia się procesowi ich
dalszego gromadzenia się. W rezultacie następuje stan
równowagi, kiedy działająca na ładunki siła Lorentza
będzie zrównoważona przez siłę skierowaną w przeciwną
stronę i pochodzącą od wytworzonego przez zgromadzone
nośniki pola elektrycznego, które nazywamy polem Halla.
Różnica potencjałów odpowiadająca stanowi
równowagi nosi nazwę napięcia Halla.
W obwodzie umieszczonym obok wystąpi zjawisko fizyczne

a mianowicie: Natężenie pola elektrycznego E
wytworzonego przez ładunek punktowy q1 w dowolnym
punkcie jest definiowany jako stosunek siły F, którą pole
działałoby na dodatni ładunek q2, który zostałby w tym
punkcie umieszczony: E = F/q2 F
Rys.6 Wizualizacja zjawiska Haal’a q1 q2

Wyznaczenie wartości napięcia napięcia Halla, zaczniemy od sił Lorenza oraz siły
Coulomba:
(3.1) Siła Lorenza
(3.2) Siła Coulomba
gdzie: E – natężenie pola elektrycznego, q – ładunek,  - prędkość

nośników ładunku np. prądu
w przypadku równowagi obie siły musza się równoważyć i
siła wypadkowa równa jest zeru, czyli mamy
(3.3)
Zależność pomiędzy natężeniem pola Halla i różnicą

potencjałów (napięciem Halla) możemy wyrazić wzorem
analogicznym do wzoru dla kondensatora płaskiego
(3.4)
Wzór Lorenza ten zapisaliśmy w postaci skalarnej, bowiem

Rys.6 Wizualizacja zjawiska Haal’a kierunki obu sił się pokrywają, a zwroty są przeciwne.
wzór na wartość napięcia Halla:

(3.5)
Prędkość nośników nietrudno powiązać z wartością

płynącego przez przewodnik prądu.
Znając przekrój przewodnika, możemy wartość
ładunku dq przepływającego z prędkością v przez
ten przekrój w czasie zapisać wzorem
gdzie e jest wartością ładunku elementarnego, a

przez n oznaczono liczbę ładunków elementarnych
w jednostce objętości (tak określoną liczbę
Rys.6 Wizualizacja zjawiska Haal’a nazywamy koncentracją nośników).

Wzór na napięcie Halla może więc być zapisany w

postaci
stała Halla (3.6)


IV. Siła Magnetomotoryczna
(ang. Magnetomotive force MMF)
(4.1) (4.2)
mmf lub  = przepływ
Jednostka przepływu  - ampero-zwoje (A-turns), mierzona w amperach,

inaczej przepływ prądu
Rys.7 Fizyczna reprezentacja obwodu magnetycznego (strumień

rozproszenia pominięto)

IV. Siła Magnetomotoryczna
(ang. Magnetomotive force MMF)
Przykład 2. Po przyłożeniu źródła napięcia o częstotliwości 60 Hz i 120V do cewki o
liczbie zwoi równej 50, popłynął prąd o wartości 15A rms. Zakładając liniowy obwód
magnetyczny, wyznacz maksymalną chwilową wartość siły magnetomotorycznej.
Rozwiązanie
Maksymalna wartość prądu wynosi
Z definicji, maksymalna wartość siły magnetomotorycznej mmf wynosi
W związku z czym, sinusoidalna funkcja siły magnetomotorycznej przybierze postać

V. Natężenie Pola Magnetycznego
(ang. Magnetic Field Intensity)
Natężenie pola magnetycznego H możemy zapisać w w następującej postaci
(5.1)
Biorąc pod uwagę przyrost zmiany długości l, otrzymamy

(5.2)
Jednostką natężenia pola magnetycznego H jest A/m:
Natężenie pola magnetycznego często odnosi się do siły magnesowania.

Natężenie pola magnetycznego jest powiązana z indukcją magnetyczną poprzez
zależność
(5.3)

V. Natężenie Pola Magnetycznego
(ang. Magnetic Field Intensity)
Chcąc wyznaczyć jakie natężenie pola magnetycznego wynosi w konkretnym punkcie P
w pobliżu przewodu przez który płynie prąd wykorzystamy następującą zależność
(5.4)
Średnia droga magnetyczna

Rys.8 Koncepcja /interpretacja natężenia (ang. mean magnetic paths)
pola magnetycznego

VI. Zależność Pomiędzy E i H
Bazując na równaniach Maxwella, Poiynting wykazał iż:

Przykład 3. Średnia droga obwodu magnetycznego pokazana na rysunku 9 wynosi
0.3m, jego powierzchnia przekroju poprzecznego wynosi 510-4 m2. Indukcja
magnetyczna 0.008T oraz stała rezystancja (ang. dc resistance) uzwojenia jest równa 2
Ohmy – dane zarejestrowano przy temperaturze pracy urządzenia. Należy wyznaczyć:
a. Prąd płynący w obwodzie po zasileniu cewki napięciem stałym 24V
b. Natężenie pola magnetycznego (ang. magnetic field intensity, H)
c. Strumień magnetyczny (ang. flux)
Rozwiązanie:
Rys.9 Obwód magnetyczny z

cewką o liczbie zwojów 20

Przykład 4. Do samodzielnej pracy. Strumień przepływający przez toroidalny rdzeń
przedstawiono na rysunku 10 i wynosi 6 Wb, i natężenie pola magnetycznego wynosi
12 A/m. Długość drogi magnetycznej równa się 0.5 m, a jego przekrój porzeczny wynosi
1.510-4 m2. Wyznacz
a. Siłę magnetomotoryczną (mmf) cewki
b. Indukcję magnetyczną
Rys.10 Obwód magnetyczny rdzenia toroidalnego

z nawiniętą cewką
Odpowiedzi: 6.0A (a), 0.04T (b)

VII. Materiały Magnetyczne
Krzywa B-H (ang. B-H curve) i punkt pracy.
Rys.11 Charakterystyki wybranych materiałów magnetycznych stali i żelaza. Krzywe B-H (a)
oraz charakterystyka pracy układu (ang. open-circuit)

VII. Materiały Magnetyczne – Orientacja
domen magnetycznych
Rys.12 orientacja magnetyczna domen

(ang. orientation of magnetic domains)
Rys.13 Orientacja magnetyczna domen i krzywe B-H: Orientacja przeciwna (a),

orientacja równoległa w kierunku indukowanego pola (b), orientacja częściowa
(c), odpowiadająca krzywa B-H w trackie włączenia układu magnetycznego
VII. Materiały Magnetyczne – Pętla Histerezy
(ang. hysteresis loop)
Najważniejsze punkty na pętli histerezy.
Br  indukcja remanencji
H c  natezenie koercji
Rys.14 Typowa pętla histerezy

VII. Materiały Magnetyczne – Przewodność
Magnetyczna (ang. permeability)
Tabela 1. Wartości przenikalności relatywnej dla wybranych materiałów
Przypomnienie najważniejszych zależności.
(7.1)
(7.2)
(7.3)
Rys.15 Przykładowa krzywa B-H i wartości
przenikalności relatywnej magnetycznej
Przykład 5. Cewka o liczbie zwoi 50 nawinięto na toroidalny rdzeń, rys.16. Gdy
określone napięcie zostało załączone do cewki, jej indukcyjność wyniosła 200 H.
Wyznacz przenikalność relatywną materiału magnetycznego z którego wykonano rdzeń
toroidalny.
Rys.16 Rdzeń toroidalny z nawiniętą cewką

Rozwiązanie przykładu 5.
Pole przekroju porzecznego prostopadłego do lin strumienia wynosi
Średnia droga magnetyczna wynosi
Korzystając z równań 2.2, 5.1, 5.3 przenikalność magnetyczną wyznaczymy

Pamiętając, że strumień można
wyrazić w funkcji indukcyjności
 = 𝐿𝑖  = 𝑁
Z czego możemy wyznaczyć przenikalność relatywną materiału rdzenia
UWAGA: Przykład może być bardziej konkretniejszy gdy sprecyzowana byłaby wartość napięcia
zasilania. Podsumowując, wartość przenikalności ma znaczenie wtedy i tylko wtedy, gdy znany
jest odpowiedni poziom namagnesowania

Przykład 6.Cewka pokazana na rys. 17 ma przy temperaturze pracy, rezystancję 4 Ohmy
i prąd płynący 12 A, zasilanie napięciem 120V. Średnia droga magnetyczna materiału
wynosi 0.75 m, a jego pole przekroju poprzecznego 8010-4 m2.
Rys.17 Rdzeń magnetyczny z

nawiniętą cewką
Wyznacz:
a. Przenikalność relatywną materiału magnetycznego rdzenia
b. Strumień i jego kierunek
c. Współczynnik mocy cewki
Odpowiedź: 725.5 (a), 5.83 mWb w kierunku wskazówek zegara (b), 0.4 współczynnik
mocy jest opóźniony; prąd opóźnia się względem napięcia
VIII. Reluktancja (ang. reluctance)
Opór magnetyczny, reluktancja (R) to wielkość charakteryzująca obwód magnetyczny.
Opór magnetyczny można zapisać jako:
(8.1) Zastępcza reluktancja z poniższego obwodu magnetycznego

będzie sumą reluktancji oporu magnetycznego rdzenia oraz
szczeliny powietrznej
(8.2)
(8.3)
Ostatecznie zapiszemy
Rys.18 Elektromagnes. Fizyczna reprezentacja (a) oraz zastępczy

obwód magnetyczny (b)
Miny magnetyczne
Zasada działania urządzenia zapalającego opiera sie na wykorzystaniu prawa
Coulomba, mówiącego o oddziaływaniu dwóch mas magnetycznych. Jedną z tych mas
magnetycznych jest stalowy kadłub okrętu, o masie wielu nieraz tysięcy ton, drugą
natomiast masą jest obrotowa igła magnetyczna, mająca w minie magnetycznej postać
zestawu ruchomych płytek magnetycznych
Rys.19 Zasada indukcji i wyzwolenie magnetycznej miny

Miny magnetyczne
Jest to taka mina morska, która wybucha w pewnej odległości od kadłuba przepływającego okrętu, bez
konieczności bezpośredniego zetknięcia się. Najczęściej stosowanymi minami nie kontaktowymi są miny
magnetyczne; pojawiły się one w morskich działaniach wojennych już na początku II wojny światowej.
Około 120.000 min nie kontaktowych zostało postawionych w czasie II wojny światowej; wśród tej liczby
zdecydowaną wielkość stanowiły miny magnetyczne. Mina magnetyczna składa się z wodoszczelnego
kadłuba w postaci najczęściej beczki; w kadłubie tym ulokowany jest ładunek materiału wybuchowego,
który w dużych minach magnetycznych osiąga nawet ponad 700 kg. W minie takiej znajduje się również
urządzenie zapalające oraz inne urządzenia pomocnicze.
Urządzenie zapalające miny magnetycznej jest właśnie tym zespołem, który umożliwia wybuch miny bez
potrzeby jej zetknięcia się z kadłubem okrętu - wystarczy, że okręt ten przepłynie nad miną. Zasada
działania urządzenia zapalającego opiera się na wykorzystaniu prawa Coulomba, mówiącego o
oddziaływaniu dwóch mas magnetycznych. Jedną z tych mas magnetycznych jest stalowy kadłub okrętu, o
masie wielu nieraz tysięcy ton, drugą natomiast masą jest obrotowa igła magnetyczna, mająca w minie
magnetycznej postać zestawu ruchomych płytek magnetycznych. Ten właśnie ruchomy zestaw płytek
magnetycznych jest czułym organem miny magnetycznej reagującym na zakłócenie pola magnetycznego
przez przepływający kadłub okrętu. Pod wpływem pola magnetycznego wytwarzanego przez stalowy
kadłub okrętu, ruchomy zestaw płytek obraca się, zwierając odpowiednie styki, powodujące zamknięcie
obwodu dla źródła prądu elektrycznego zasilającego zapalnik elektryczny. W rezultacie następuje
pobudzenie detonatora i mina magnetyczna wybucha.

Przykład 7. Wyznacz długość szczeliny powietrznej z rys.16a, której reluktancja będzie
równa reluktancji magnetycznej rdzenia. Zakładamy, że pola powierzchni są takie same
(rdzenia i szczeliny powietrznej) i długość drogi magnetycznej wynosi lm = 0.60m oraz
r=1200.
Rozwiązanie:
Korzystając ze wzoru na reluktancję zapiszemy
Z powyższego równania, reluktancja szczeliny powietrznej będzie równe reluktancji

obwodu magnetycznego pod warunkiem, że
Zależność tą otrzymamy wykorzystując wzór 8.3:

Rtotal = Rgap+Rmagnetic chcemy by Rgap=Rmagnetic więc lgap/oA = lmagnetic/ o rA
gdzie A – pole powierzchni
W związku z czym otrzymamy

IX. Napięcie transformacji (ang. Transformer Voltage)
Poniższy rysunek przedstawia koncepcje generowania napięcia tj. oddziaływanie
zmiany pola magnetycznego na przewodnik np. miedziany. Wzór 9.1 przedstawia
generowanie napięcia w uzwojeniu.
(9.1)
gdzie:
N – liczba zwoi cewki
 – strumień magnetyczny
 – napięcie generowania
Rys.20 Zmienne w czasie pole magnetyczne i indukowana siła
magnetomotoryczna (bazując na Basic Electronics Tutorials,
http://electronics-tutorials.ws/electromagnetism/mag25.gif)
Siła elektromotoryczna indukcji. Indukcja elektromagnetyczna zachodząca w wyniku zmian pola

mag. objętego przewodnikiem przekształca energię mechaniczną w elektryczną. Zmiana pola
mag. może wynikać z ruchu przewodnika lub źródła pola mag., a wygenerowana w ten sposób
SEM nazywana jest siłą elektromotoryczną rotacji. SEM wytworzona przez nieruchome
przewodniki w wyniku zmian indukcji mag. wywołanych zazwyczaj zmianą natężenia prądu jest
nazywana siłą elektromotoryczną transformacji!
Przykład 8. (a) Wyprowadź zależność indukowanego napięcia na jednostkę długości w
przewodzie linii telefonicznej, pokazanej na rysunku 21a. Pojedyncza linia przewodów
zasilających biegnie równolegle do linii telefonicznych i przewodzi prąd dany wzorem
(b) Wyznacz indukowane napięcie, znając dane dodatkowe
Rys.21 Linia telefoniczna oraz przewodzący przewodnik

Przykład 8 cd. Napięcie ma znaczenie, jeśli jest określone pomiędzy dwoma punktami.
Na przykład, chcemy znaleźć napięcie indukowane na jednostkę długości w linii
telefonicznej. Korzystając z teorii na równanie indukcji otrzymamy:
(9.2)
Tak więc zasadniczą częścią problemu jest wyznaczenie strumienia płynącego przez
pole powierzchni pomiędzy liniami telefonicznymi. Z definicji,
(9.3)
Dla liniowej zmienności indukcji magnetycznej (ang. flux density), zapiszemy

(9.4)
Również,
(9.5)

Przykład 8 cd. Liczba zwoi jest równa jedności, a średnia droga magnetyczna przy
punkcie P, pokazana na rysunku 21b wynosi
(9.6)
Tak więc
H=Ni/lm, N=1
Komponent H1, prostopadły do rozważanej powierzchni, wynosi
(9.7)
Z geometrii pokazanej na rysunku 21b, otrzymamy
(9.8)

Przykład 8 cd. Z równania 9.7 oraz 9.8 otrzymamy
(9.9)
Następnie z równania 9.4 oraz 9.9 otrzymamy

(9.10)
Rozważając zacieniony pasek, patrz rysunek 21, otrzymamy

(9.11)
Odpowiadający przyrost strumienia płynącego przez powierzchnię rozważanego
elementu wynosi
(9.12)
Podstawiając równanie 9.10 do równania 9.12 otrzymamy
(9.13)

Przykład 8 cd. Dokonując całkowania (z wcześniejszego równania), zapiszemy
Zmiana wielkości x lub granica całkowania stanowi przedział pomiędzy x = 0 do x = d.

Po wykonaniu całkowania zapiszemy
Zastępując prąd możemy zapisać
Biorąc pochodną strumienia w odniesieniu do czasu, uwzględniając wyniki z równania

9.2, otrzymamy

Przykład 8 cd. (b) rozważając wartości znanych parametrów otrzymamy

X. Przewodnik w polu magnetycznym.
Siła elektromotoryczna
Siła elektromotoryczna rotacji (ang. speed voltage) () jest podane po przez
następujące równanie:
(10.1)
prędkość
Gdzie UB jest iloczynem wektorowym prędkości i indukcji magnetycznej, natomiast dl
jest długością elementu wzdłuż przewodu. Kiedy U, B i l są prostopadłe do siebie
nawzajem, wtedy równanie 10.1 zapiszemy
(10.2)
prędkość
Gdzie B, U i l są amplitudy indukcji magnetycznej, prędkości oraz długości przewodu.
Rys.22 Proces generowania napięcia

Przykład 9. Rysunek 22 pokazuje cek z jednym zwojem generatora prądu zmiennego
obracającego się z prędkością  rad/s w stałym polu magnetycznym B [T]. Wyznacz
napięcie generowane przez zwój.
Rys.22 cewka z jednym zwojem obracającym się wokół siebie z określoną prędkością w polu magnetycznym
(generator prądu zmiennego) (a) oraz interpretacja graficzna zjawisk

Przykład 9 c.d.
Gdzie detAij oznacza wyznacznik macierzy
powstałej przez skreślenie z macierzy A i-tego
wiersza i j-tej kolumny. n - stopień

XI. Zależność pomiędzy strumieniem a
napięciem
Zmienne napięcie w czasie zapiszemy
Zrównując napięcie zasilania i napięcie indukowane zapiszemy
Z czego otrzymamy
Rys.23. Obwód magnetyczny

XI. Zależność pomiędzy strumieniem a
napięciem
Zad. 10. Cewka o liczbie zwoi równej 40 połączono do źródła zasilania 120V, 60Hz,
rysunek 23. Napięcie indukowane w pozostałych cewkach pokazano na rysunku.
Pomijając strumienie rozproszenia i straty w miedzi wyznacz:
a. Liczbę zwoi każdej z cewek
b. Wartość skuteczną (średnia kwadratowa, rms) strumienia wzajemnego (ang.
mutual flux)

Odp. 20 i 60 zwoi (a), 7.96mWb (b)
XII. Energia materiałów magnetycznych
(ang. Energy concept of magnetic materials)
Energia materiałów magnetycznych, dla modeli z linową charakterystyką magnesowania

W obwodach ze szczeliną
Przykład 11. Względna przenikalność magnetyczna materiału pokazanego na rys.18
wynosi 1200. Średnia droga magnetyczna materiału wynosi 0.75m, a szczeliny
powietrznej wynosi 0.75 cm. Cewka posiada 60 zwoi i przepuszcza 8A ze źródła
zmiennego napięcia 120V. Objętość materiału magnetycznego wynosi 610-3 m3, a
objętość szczeliny powietrznej wynosi 610-6 m3. Wyznacz energię zmagazynowaną:
a. Materiale magnetycznym,
b. Szczelinie powietrznej.
Rozwiązanie. Indukcję magnetyczną wyznaczymy następująco

Przykład 11 c.d.
a. Energia zmagazynowana w materiale magnetycznym wynosi
b. Energia zmagazynowana w szczelinie powietrznej wynosi

XIII. Założenia dt. Obwodów Magnetycznych
(ang. Principles of magnetic circuits)
Prawo Ohma (ang. Ohm’s law).
Strumień obwodu magnetycznego jest analogiczny do prądu obwodu elektrycznego.
Strumień wewnątrz prostego obwodu magnetycznego jest wyrażone przez stosunek
potencjału magnetycznego (przepływ) podzielonego przez reluktancję drogi
magnetycznej. Matematycznie zapiszemy:
(13.1)
Rys.25. Obwód magnetyczny. Fizyczna reprezentacja (a) oraz zastępczy obwód

przepływów (ang. mmf) (b), zastępczy obwód refutacyjny (c)

Zad. 12. Obwód magnetyczny pokazany na rysunku 25 posiada średnią drogę
magnetyczną równą 0.5 m, przenikalność relatywna wynosi 2000, a równomierne pole
przekroju rdzenia wynosi 510-4 m2. Cewka posiada 100 zwoi i po podłączeniu do
napięcia 120 V, 60Hz popłynie prąd o wartości 5 A. Wyznacz
a. Indukcyjność cewki
b. B. maksymalny strumień płynący w materiale magnetycznym
Odp. 25.13 mH (a), 1.78 mWb (b), użyteczne wzory N 2 A

L
l
Li

N

Prawo Kirchhoffa (ang. Kirchhoff’s Law)
Prawo napięciowe Kirchhoffa (II prawo Kirchhoffa) w odniesieniu do obwodów
magnetycznych (nie zmienne pole magnetyczne) jest podobne do prawa jakie
obowiązuje w obwodach elektrycznych. To znaczy, suma przepływów w węźle jest
równa zero. Matematycznie zapiszemy,
(13.1)
Prawo prądowe Kirchhoffa mówi o tym, ze suma strumienia magnetycznego w węźle

siatki reprezentująca obwód magnetyczny jest równa zero. Matematycznie zapiszemy,
(13.2)

Współczynnik pakietowania, efektywny przekrój szczeliny powietrznej (ang. Stacking
Factor, Fringing)
Współczynnik pakietowania. Efektywne pole poprzeczne powierzchni magnetycznego
rdzenia jest mniejsze niż rzeczywisty przekrój poprzeczny powierzchni ze względu na
powierzchnię izolacji pomiędzy pakietami. Dlatego też współczynnik ułożenia
/wypełniania mówi nam o faktycznej redukcji rzeczywistego przekroju poprzecznego
powierzchni rdzenia magnetycznego. Wartość tego współczynnika mieści się pomiędzy
0.85 a 0.95, w zależności od grubości pakietu blachy wykorzystanej do budowy rdzenia
oraz od grubości warstwy izolacyjnej.
Efektywny przekrój szczeliny powietrznej. Rozproszenie się strumienia magnetycznego
dookoła krawędzi przy szczelinie powietrznej (patrz rys.3) nazywane jest rozbieżnością
strumienia. Licząc indukcję magnetyczną w niedużej szczelinie powietrznej, zjawisko
rozbieżności strumienia przyczynia się do zwiększenie pola przekroju powierzchni
szczeliny powietrznej, wtedy też efektywny przekrój poprzeczny szczeliny powietrznej
policzymy:
(13.3)
gdzie m i n są wymiarami rdzenia magnetycznego prostopadle skierowanego do linii
strumienia, lg jest długością szczeliny powietrznej.
Przykład 13. Na obwodzie pokazanym na rysunku 26a, lg i lm odpowiednio reprezentują

długość szczeliny powietrznej i długość drogi magnetycznej. Wyznacz:
a. Wielkość całkowitej reluktancji
b. Długość szczeliny powietrznej, która zaabsorbuje połowę dołączonej siły
magnetomotorycznej (mmf)

przepływów (ang. mmf) (b).

c.d. przykład 13.

a)
b) Both Rair gap are equal to Rm:

Przykład 14. Dla obwodu pokazanym na rysunku 27a, narysuj /przeanalizuj

równoważne obwody w odniesieniu do:
a. Siły magnetomotorycznej (mmf)
b. Reluktancji

przepływów (ang. mmf) (b) oraz zastępczy równoważny obwód reluktancji.

c.d. przykład 14.

XIV. Graficzna Metoda Analizy Obw. Magn.
(ang. Graphical solution of magn.circ.)
Rys.28. Graficzne interpretacja obwodów magnetycznych: prosty obwód magnetyczny (a),

charakterystyka B-H oraz -Ni (b), odpowiednik obwodu magnetycznego (c).

Interpretacja graficzna, kroki:
a. Narysuj charakterystykę -(Ni)m. Zmień współrzędne B-H na odpowiednik
charakterystyki -(Ni)m (=BA oraz (Ni)m=Hm  lm).
b. Zapisz podstawowe równanie przepływów (patrz rysunek 28c)
(14.1)
(14.2)
gdzie: (Ni)s, (Ni)m, (Ni)g reprezentują potencjał magnetyczny źródła, materiału

magnetycznego i szczeliny powietrznej.
c. Narysuj równanie linii-obciążenia (ang. load line). Użyj równań 14.1 i 14.2
otrzymamy:
(14.3)
stąd otrzymamy:
(14.4)

Równanie 14.4 reprezentuje nachylenie – stała m i b z równania liniowego y=mx+b,

gdzie y odnosi się do
natomiast x odniesie się do
Znając zmienne i stałe równania liniowego, równanie zostało przedstawione na rysunku

28b. Równanie 14.4 jest znane jako krzywa obciążenia (ang. load-line), jej przecięcie z
charakterystyką -(Ni) wyznaczy punkt pracy (ang. operating point), zaznaczony literą
Q (patrz rys. 28b). Punkt pracy wyznacza aktualną wartość strumienia, i siła
elektromagnetyczna (ang. mmf) opada w materiale magnetycznym i przez szczelinę
powietrzną, tak jak to pokazano na rysunku 28b.

Przykład 15. średnia długość drogi magnetycznej wynosi 0.75mm, a efektywna

powierzchnia przekroju rdzenia i szczeliny powietrznej wynosi odpowiednio 1.110-3m2
oraz 1.210-3m2. dla długości szczeliny powietrznej 0.60mm wyznacz indukcję
magnetyczną (ang. flux density) w rdzeniu.
Tabela. Współrzędne charakterystyki B-H

rdzenia pokazanego na rys.29
Tabela 2. Współrzędne charakterystyki B-H rdzenia z rys. 29

Rys.29. Obwód magnetyczny z szczeliną
powietrzną
Odpowiedź: 0.90T
Przykład 16. Charakterystyka B-H rdzenia z rysunku 30 jest taka sama jak w przykładzie
15. Wyznacz strumień w cewce (strumień skojarzony z cewką) znając poniższe dane.
lb-a-d = 0.64m
lb-d = 0.2m
lb-c-d = 0.4m Rys.30. Obwód magnetyczny z szczeliną powietrzną
lg = 1.0mm
Współczynnik pakietowania = 0.95
Odpowiedź: 1.94 mWb

XV. Straty Mocy
Straty w żelazie (ang. magnetic losses): Straty w żelazie mogą być odseparowane i
podzielone na: straty na prądy wirowe i histerezowe. Całkowite straty w żelazie (Pm)
zapiszemy:
(15.1)
gdzie Pe i Ph odpowiednio reprezentują, straty na prądy wirowe i histerezowe. Prądy
wirowe powstają w materiałach magnetycznych np. w rdzeniach maszyn elektrycznych
czy też transformatorach, powstają ze względu na zmienną naturę strumienia
magnetycznego, który produkuje się ze względu na zmianę prądu w cewce. Gdy
materiał magnetyczny ma nieskończoną rezystancję (zerowa przewodność (ang.
conductivity)) wtedy w materiale nie będzie prądów wirowych.
Straty w żelazie, na pętle histerezy i prądy wirowe (Pw) są zależne od indukcji

magnetycznej oraz częstotliwości zasilania /wirownia pola magnetycznego.
(15.2)

XV. Straty Mocy
Straty wirowoprądowe (ang. Eddy-current losses)
Siła elektromotoryczna transformacji
Istotne zależności pomiędzy poszczególnymi

parametrami:
Rys.31. Ilustracja prądów wirowych. Lity rdzeń bez pakietu (a) oraz rdzeń
pakietowany – znaczna redukcja prądów wirowych (b)

XV. Straty Mocy
Straty histerezowe (ang. histeresis losses)
Rys.32. Pętla histerezy
Pole powierzchni histerezy =

Rys.33. Efekt zjawiska histerezy na
kąt fazowy pomiędzy strumieniem a Pole powierzchni histerezy =
siłą elektromotoryczną

XVI. Indukcyjność Własna i Wzajemna
(ang. self and mutual inductances)
Strumień skojarzony (flux linkage) z cewką 1 wytworzony przez prąd i1 cewki 1

Strumień skojarzony z cewką 1 wytworzony przez prąd i2 cewki 2
Rys.33. Układ magnetyczny z pominięciem strumieni rozproszenia. Cewki sprzężone

magnetycznie i0=0 (a), oraz jego równoważny obwód magnetyczny (b)

Całkowite strumienie skojarzone z cewką 1 (1, oznaczane również jako 1) i cewką 2
(1) wyznacza się jako:
(16.1)
(16.2)
Indukcyjność własna i wzajemna są zdefiniowane następująco:
Indukcyjność własna cewki 1
Indukcyjność wzajemna cewki 1 w związku z prądem cewki 2

(16.3)
Indukcyjność własna cewki 2
Indukcyjność wzajemna cewki 2 w związku z prądem cewki 1

Na podstawie rdzenia przetwornika wyznaczymy rozpływ strumieni oraz napięcie cewki
zasilonej, a także współczynnik sprzężenia.
Strumienie obwodu mag. zapiszemy:
(16.4)
Rys.34. Rdzeń przetwornika z cewką 1 zasiloną

prądem i1
Napięcie cewki 1, zasilonej zapiszemy:
Współczynnik sprzężenia:
(16.5)
(16.6)

Przykład 17. Używając danych z rysunku poniżej wyznacz:
a. Strumień skojarzony z cewką 1.
b. Indukcyjność widzianą po stronie terminalu cewki 1.
c. Indukcyjność wzajemną cewki 2, w odniesieniu do cewki 1.
Rozwiązanie:
a. Strumień skojarzony z cewką 1 wynosi
b. Indukcyjność cewki 1 wynosi
c. Indukcyjność wzajemna cewki 2 w

Rys.35. Rdzeń przetwornika z cewką 1 zasiloną prądem i1
odniesieniu do cewki 1 wynosi

Przykład 18. Wykonane pomiary przy 60Hz na dwóch cewkach zestawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Wyniki pomiarów.
Pomijając rezystancję cewek wyznacz: Rys.36. Sprzężenie cewek

a. Indukcyjność własną każdej cewki
b. Indukcyjności wzajemne
c. Współczynnik sprzężenia (ang. the coefficient of mutual coupling)

Przykład 18, rozwiązanie.
a. Indukcyjność własna cewki 1 może być wyznaczona z podstawowej zależności
Używając wartości skutecznych (średnia kwadratowa, rms) i rozważając jedynie napięcie:
a zatem,
W podobny sposób otrzymamy,

Przykład 18, rozwiązanie c.d.
b. Indukcyjność wzajemna cewki 1 w odniesieniu do cewki 2 wynosi
Używając wartości skutecznych,
Z powyższych zapisów otrzymamy,
Podobnie zapiszemy,
c. Współczynnik sprzężenia wynosi

Przykład 19. Cewkę -1 z układem elektromagnetycznym pokazano na rysunku 37a,
pominąć należy strumień rozproszenia w szczelinie powietrznej, strumienie rozproszeń
w rdzeniu oraz siłę magnetomotorycznej (mmf) w rdzeniu. Należy wyznaczyć:
a. Strumień skojarzony
b. Indukcyjność własną
c. Indukcyjność wzajemną
d. Jeżeli prąd i2 jest odwrócony należy wyznaczyć jeszcze raz punkty a-b-c.
Rys.37. Układ elektromagnetyczny (a) oraz jego schematy równoważne ze źródłem przepływu oraz
reluktancjami dla każdej drogi magnetycznej odpowiednio dla układu bez uwzględniania prądu i2 cewki-2
(b), oraz bez uwzględnienia prądu i1 cewki-1.
Przykład 19. Rozwiązanie.
a. Strumień skojarzony (ang. flux linkage). Z definicji, strumień skojarzony cewki-1
wynosi
(I)
Wyrażenie N111 reprezentuje strumień skojarzony z cewką-1 ze względu na prąd i1.

Aby znaleźć wartość tego wyrażenia, odrzuć prąd cewki-2 i narysuj układ równoważny,
patrz rys.37b. Wtedy,
(II)
Reluktancja (tak jak pokazano w układzie ze źródłem przepływu mmf N1I1) wynosi
Tak długo jak szczelina powietrzna ma tą samą długość, reluktancje R1, R2, R3 są równe.
Wtedy,
(III)

Przykład 19. Rozwiązanie c.d.
Z równań (II) i (III), otrzymamy:
(IV)
Z równoważnego układu,
(V)

b. Z definicji indukcyjność własna cewki-1 wynosi
(VI)
Z ostatnich wywodów oraz z zależności (IV) otrzymamy
(VII)
c. Indukcyjność wzajemna cewki-1 w odniesieniu do cewki-2 wynosi
Używając wartości skutecznych rms z równania (V) i z ostatnich wywodów, otrzymamy
(VIII)

d. Odwracając prąd i2, jeżeli prąd cewki-2 zmienia kierunek, jego strumień (punktu a.
zadania) będzie skierowany przeciwnie do wytworzonego strumienia wytworzonego
przez cewkę-1, wtedy
(IX)
Natomiast punkty b i c zadania: indukcyjność własna i wzajemna są wielkościami

skalarnymi, zależne od kierunku prądu.

XVII. Siła Działająca na Przewodnik z Prądem w
Polu Magnetycznym
Siła działająca na przewód z prądem (17.1)
umieszczonym w polu magnetycznym:

XVII. Siła Działająca na Przewodnik z Prądem w
Polu Magnetycznym
Siła, Energia, Moment (ang. force, Energy, torque):
(17.2)
(17.3)
Rys.38. Kierunek siły działającej na przewodnik z prądem umieszczonym w polu magnetycznym. Prąd
płynący w kierunku kartki (a), prąd płynący od kartki - w kierunku nas (b). Siła działa w kierunku
zmniejszonego pola magnetycznego.

XVIII. Siła Oddziaływania Elektromagnesu
(ang. force exerted by an electromagnet)
(18.1)
Rys.39. Elektromagnes
W odniesieniu do rysunku 39, z podstaw energii rozkładu energii otrzymamy
Używając konkretnych symboli matematycznych otrzymamy
(18.2)

Przykład 20. Elektromagnes pokazany na rysunku 40 użyto do kontroli pozycji
cylindrycznego tłoku. Cewka posiada N zwoi przez którą przepływa stały prąd i w
amperach. Pomiń strumień rozproszenia w szczelinie powietrznej, siłę
magnetomotoryczną mmf w materiale magnetycznym i szczelinach powietrznych lg2,
wyznacz ogólne wyrażenia z punktów poniżej jako funkcje długości szczeliny
powietrznej lg1:
a. Indukcyjność własną cewki
b. Energię zmagazynowaną w polu magnetycznym
c. Siłę elektromagnetyczną oddziaływującą na tłok
Rys.40. Patrząc od lewej strony: elektromagnes, równoważny układ elektromagnesu, oraz zmiany siły od
przesuwu elementu ruchomego
Przykład 20. Rozwiązanie.
Powierzchnia A prostopadła do strumienia wynosi
Energia zmagazynowana w polu magnetycznym

(18.3)
Zastępując indukcyjność z powyższego równania

otrzymamy
zatem z wzoru na energię powiązaną z siłą

otrzymamy

XIV. Energia Zgromadzona w Polu
Magnetycznym Cewki
Wychodząc z wzoru na moc i zastępując wielkość napięcia wielkością indukcyjności
zapiszemy w dalszej części wywodu analitycznego zależność na energię zgromadzoną
w polu magnetycznym np. cewki:
Energia źródła Ws jest równa energii
zmagazynowanej Wf w układzie, patrz zależność 18.1
(brak mechanicznej pracy)
Rys.41. Schemat ze źródłem (19.1)

napięciowym i cewką o
indukcyjności L
XIV. Energia Zgromadzona w Polu
Magnetycznym Cewki
Wprowadźmy w układ rdzenia element obrotowy, rysunek 42.
(19.2)
Z ostatnich rozważań wiemy, że energia to
moc wykonana zmienna w czasie
Rys.42. Rdzeń magnetyczny z wirnikiem.

XX. Podsumowanie

XX. Podsumowanie

XX. Podsumowanie

XX. Podsumowanie
Rys.43. Diagram blokowy reprezentujący zasady indukcji i jego efektów działania.

XX. Podsumowanie
Tabela 4. Podsumowanie elektrycznych i magnetycznych parametrów
pola i jego jednostek.

XX. Podsumowanie
Tabela 5. Podstawowe zasady w zapisie matematycznym dla obwodu
elektrycznego i magnetycznego.

XX. Podsumowanie
Tabela 5. Wybrane odniesienia do mocy*

XX. Podsumowanie
Tabela 5. Wybrane odniesienia do energii

XXI. Zadania

XXI. Zadania – do samodzielnej pracy



07 Obowdy Magn 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

07 Obowdy Magn 01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

07 Obowdy Magn 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WYKŁADY (studia niestacjonarne)

dr hab. inż. Adrian Młot

Katedra Automatyzacji Napędów i Robotyki

Rys.1 Magnes i jego rozpływ strumienia magenetycznego

Rys.2 Interpretacja reguły prawej ręki

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Rys.3 Ilustracja strumienia wzajemnego, strumienia

Rys.4 Rdzeń ferromagnetyczny z źródłem napięciowym i z dwoma cewkami

Zakładając, że strumień rozproszenia stanowi 4% całkowitego strumienia wyznacz:

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

(patrz rys.3 i 4) Leakage flux = phi11 to 4% całkowitego strumienia!

Rys.5 Prosty obwód magnetyczny

Indukcję magnetyczną w szczelinie powietrznej można łatwo zmierzyć przez użycie

Ciekawym zjawiskiem, zaobserwowanym przez E. H.

Rys.6 Wizualizacja zjawiska Haal’a

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Kierunek przepływu prądu wskazują czerwone strzałki.

Rys.6 Wizualizacja zjawiska Haal’a

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

W obwodzie umieszczonym obok wystąpi zjawisko fizyczne

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

(3.2) Siła Coulomba

gdzie: E – natężenie pola elektrycznego, q – ładunek,  - prędkość

Zależność pomiędzy natężeniem pola Halla i różnicą

Wzór Lorenza ten zapisaliśmy w postaci skalarnej, bowiem

wzór na wartość napięcia Halla:

Prędkość nośników nietrudno powiązać z wartością

gdzie e jest wartością ładunku elementarnego, a

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Wzór na napięcie Halla może więc być zapisany w

stała Halla (3.6)

Rys.6 Wizualizacja zjawiska Haal’a

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

mmf lub  = przepływ

Jednostka przepływu  - ampero-zwoje (A-turns), mierzona w amperach,

Rys.7 Fizyczna reprezentacja obwodu magnetycznego (strumień

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Z definicji, maksymalna wartość siły magnetomotorycznej mmf wynosi

W związku z czym, sinusoidalna funkcja siły magnetomotorycznej przybierze postać

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Biorąc pod uwagę przyrost zmiany długości l, otrzymamy

Jednostką natężenia pola magnetycznego H jest A/m:

Natężenie pola magnetycznego często odnosi się do siły magnesowania.

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Średnia droga magnetyczna

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Bazując na równaniach Maxwella, Poiynting wykazał iż:

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Rys.9 Obwód magnetyczny z

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Rys.10 Obwód magnetyczny rdzenia toroidalnego

Odpowiedzi: 6.0A (a), 0.04T (b)

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

https://isnir.po.opole.pl tematy prac dyplomowych

Rys.12 orientacja magnetyczna domen

Rys.13 Orientacja magnetyczna domen i krzywe B-H: Orientacja przeciwna (a),

Najważniejsze punkty na pętli histerezy.

Rys.14 Typowa pętla histerezy