WPISUJE ZDAJĄCY

KOD ZDAJĄCEGO

symbol klasy symbol zdającego

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z NOWĄ ERĄ

BIOLOGIA – POZIOM ROZSZERZONY

STYCZEŃ 2023
Czas pracy: 180 minut
Liczba punktów do uzyskania: 60

Przed rozpoczęciem pracy z arkuszem egzaminacyjnym

1. Sprawdź, czy nauczyciel przekazał Ci właściwy arkusz egzaminacyjny, tj. arkusz z właściwego
przedmiotu na właściwym poziomie.
2. Jeżeli przekazano Ci niewłaściwy arkusz – natychmiast zgłoś to nauczycielowi.
3. Jeżeli przekazano Ci właściwy arkusz – zapoznaj się z poniższą instrukcją.

Instrukcja dla zdającego

1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 28 stron (zadania 1–20). Ewentualny brak stron zgłoś
nauczycielowi nadzorującemu egzamin.
2. Na tej stronie wpisz swój kod.
3. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu.
4. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem.
5. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl.
6. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane.
7. Możesz korzystać z Wybranych wzorów i stałych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii,
chemii i fizyki, linijki oraz kalkulatora prostego.
8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla osoby sprawdzającej.

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 1. (0–2)
Mikroelementy to pierwiastki chemiczne, które występują w organizmie człowieka w niewielkich
ilościach i odgrywają istotna rolę w przebiegu wielu procesów metabolicznych.
Do mikroelementów należą m.in. żelazo, jod, miedź, kobalt i fluor.

Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Podkreśl w każdym
nawiasie właściwe określenie.

Jony żelaza są istotnym składnikiem hemoglobiny – barwnika krwi, który u człowieka występuje
w (erytrocytach / osoczu krwi). Żelazo jest również kluczowym elementem enzymu z klasy
oksydoreduktaz (katalazy / proteinazy), który uczestniczy w reakcji rozkładu nadtlenku wodoru.

Jod wchodzi w skład tyroksyny – hormonu produkowanego przez (przysadkę / tarczycę),

który wpływa na (zwiększenie / zmniejszenie) szybkości podstawowej przemiany materii.

Zadanie 2.
Rybosomy to struktury zbudowane z białek i rybosomowego RNA (rRNA). Występują one
w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych, a ich liczba zależy od aktywności metabolicznej
komórki. W jednej komórce człowieka może być ich nawet kilka milionów. Rybosomy biorą udział
w biosyntezie białka. Zazwyczaj z jedną cząsteczką mRNA jest związanych wiele rybosomów,
tworzących tzw. polirybosom.

W genomie człowieka występuje ponad sto kopii genów rRNA, podczas gdy białkowe składniki
rybosomów kodowane są przez pojedyncze geny.

Zadanie 2.1. (0–2)

Oceń, czy poniższe informacje dotyczące rybosomów prokariotycznych i eukariotycznych są
prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Rybosomy organizmów prokariotycznych, podobnie jak organizmów

1. P F
eukariotycznych, są zbudowane z małej i dużej podjednostki.

U organizmów prokariotycznych procesy translacji i transkrypcji są rozdzielone

2. P F
przestrzennie i czasowo.

Translacja w rybosomie prokariotycznym, podobnie jak w rybosomie

3. P F
eukariotycznym, zaczyna się od pierwszego kodonu AUG.

Zadanie 2.2. (0–1)

Wybierz i zaznacz nazwy dwóch elementów komórki eukariotycznej, w których znajdują się
rybosomy.

A. cytozol
B. lizosom
C. wakuola
D. mitochondrium
E. aparat Golgiego

2 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 2.3. (0–1)

Podaj nazwy procesów, w których wyniku powstają podane niżej składniki rybosomów.

Cząsteczki rRNA:
Białkowe składniki rybosomów:

Zadanie 2.4. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego w genomie człowieka istnieje dysproporcja między liczbą genów
kodujących rRNA a liczbą genów kodujących białkowe składniki rybosomu. W odpowiedzi
odnieś się do sposobu powstawania tych składników.

Nr zadania 1. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 2 2 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

3 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 3.
Rybonukleaza A (RNaza A) to enzym rozkładający tylko cząsteczki RNA. Hydrolizuje on wiązania
znajdujące się przy nukleotydach zawierających zasady pirymidynowe – cytozynę lub uracyl.
RNaza A składa się z pojedynczego łańcucha polipeptydowego, a jej struktura jest stabilizowana
czterema mostkami disiarczkowymi.

Na schemacie przedstawiono przebieg doświadczenia przeprowadzonego z użyciem RNazy A.

W doświadczeniu zastosowano dwie probówki zawierające RNazę A, którą poddawano działaniu:

• substancji redukującej mostki disiarczkowe, co skutkuje ich zniszczeniem,

• substancji denaturującej białko,
• substancji utleniającej reszty cysteiny, co skutkuje powstawaniem mostków disiarczkowych.

Substancje te dodawano do probówek w różnej kolejności. Na każdym etapie doświadczenia

określano aktywność enzymatyczną RNazy A, przyjmując aktywność enzymu sprzed
przeprowadzenia doświadczenia jako 100%.

PROBÓWKA 1.

1. dodanie 1. usunięcie
S S
S substancji substancji S
S S S S
redukującej denaturującej
S S
2. dodanie 2. dodanie
S SH S
substancji substancji
denaturującej SH SH utleniającej
SH SH SH
S S SH SH S S

RNaza A o prawidłowej enzym zdenaturowany, RNaza A o prawidłowej

strukturze, nieaktywny strukturze,
100% aktywności >90% aktywności

PROBÓWKA 2.

S
S
1. dodanie 1. dodanie
S
S substancji substancji
S S
redukującej utleniającej
S S S S
2. dodanie 2. usunięcie
S SH S
substancji substancji
denaturującej SH SH denaturującej
SH SH SH S
S
S S SH SH

RNaza A o prawidłowej enzym zdenaturowany, RNaza A o nieprawidłowej

strukturze, nieaktywny strukturze,
100% aktywności 1–2% aktywności

4 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 3.1. (0–1)

Podaj najwyższą rzędowość struktury przestrzennej RNazy A.

Zadanie 3.2. (0–1)

Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Wiązanie chemiczne między nukleotydami hydrolizowane przez RNazę A to wiązanie

A. wodorowe.
B. glikozydowe.
C. peptydowe.
D. fosfodiestrowe.

Zadanie 3.3. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego w wyniku przedstawionego doświadczenia RNaza A w probówce 2. ma
dużo niższą aktywność niż w probówce 1. W odpowiedzi uwzględnij wpływ obu substancji
użytych w doświadczeniu w probówkach 1. i 2.

Zadanie 3.4. (0–1)

Podaj dwa przykłady substancji denaturujących białka.

Nr zadania 3.1. 3.2. 3.3. 3.4.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

5 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 4.
Na schemacie przedstawiono doświadczenie wykonane z użyciem tylakoidów wyizolowanych
z chloroplastów. Tylakoidy najpierw wprowadzono do buforu o pH 4 i pozostawiono na tyle długo,
by stężenia substancji po obu stronach ich błon były takie same. Następnie przeniesiono tylakoidy
do buforu o pH 8. Po dodaniu do tej zawiesiny ADP oraz ortofosforanu (Pi) i umieszczeniu jej
w ciemności zaobserwowano powstawanie cząsteczek ATP.

W CIEMNOŚCI

ADP
tylakoidy +
chloroplastowe Pi

uzyskiwanie przeniesienie
równowagi tylakoidów
substancja
buforująca
ADP ATP
+
Pi
pH 4 pH 4 pH 8 pH 8

Zadanie 4.1. (0–2)

Oceń, czy poniższe informacje dotyczące przeprowadzonego doświadczenia są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Po umieszczeniu tylakoidów w buforze o pH 8 stężenie protonów było wyższe

1. P F
we wnętrzu tylakoidów niż w środowisku zewnętrznym.

2. W trakcie przedstawionego doświadczenia wydzielił się tlen cząsteczkowy. P F

W procesie fotosyntezy, tak jak w przedstawionym doświadczeniu,

3. P F
ATP powstaje bez udziału światła.

Zadanie 4.2. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego przeniesienie tylakoidów z buforu o pH 4 do buforu o pH 8 było warunkiem
koniecznym do rozpoczęcia syntezy ATP.

6 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 5.
Na zdjęciu przedstawiono jeden z etapów mitozy, zaobserwowany przy użyciu mikroskopu
fluorescencyjnego. DNA został uwidoczniony na nim w kolorze granatowym, a białka swoiste
dla centromerów – w kolorze zielonym.

Zadanie 5.1. (0–1)

Podaj nazwę struktury wskazanej na zdjęciu strzałką oraz określ znaczenie tej struktury
dla prawidłowego przebiegu mitozy.

Zadanie 5.2. (0–1)

Wybierz i zaznacz nazwę etapu mitozy przedstawionego na zdjęciu.

A. telofaza
B. profaza
C. metafaza
D. anafaza

Nr zadania 4.1. 4.2. 5.1. 5.2.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 2 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 7 z 28

 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 6.
Odpady roślinne powstają w wyniku produkcji rolnej i działania różnych gałęzi przemysłu,
np. przemysłu papierniczego, tekstylnego i drzewnego. Odpady te muszą być zagospodarowane,
ponieważ nadmierna ich ilość zanieczyszcza środowisko. W związku z tym podejmowane są próby
przekształcenia tych odpadów w produkty użyteczne. Jednym z gatunków grzybów
wykorzystywanych do tego celu jest Aspergillus niger ze względu na zdolność do syntezy wielu
enzymów. Grzyby te wytwarzają i wydzielają na zewnątrz komórek m.in. celulazy – endoglukanazę
i egzoglukanazę – enzymy rozkładające celulozę.

Przeprowadzono doświadczenie w celu określenia optymalnego pH i optymalnej temperatury

dla działania celulaz wytwarzanych przez grzyb Aspergillus niger hodowany na łupinach orzachy
podziemnej Arachis hypogaea. Wyniki doświadczenia przedstawiono na dwóch wykresach.

aktywność celulaz [U/ml]

aktywność celulaz [U/ml]

20 80
18 70
16
60
14
50
12
10 40
8 30
6
20
4
10
2

0 1 2 3 4 5 6 0 10 20 30 40 50 60 70 80
pH temperatura [˚C]
egzoglukanaza endoglukanaza egzoglukanaza endoglukanaza

Poniżej przedstawiono mikrofotografię fragmentu Aspergillus niger wykonaną przy użyciu

skaningowego mikroskopu elektronowego.

8 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 6.1. (0–1)

Podaj optymalne wartości pH i temperatury dla działania egzoglukanazy wytwarzanej
przez Aspergillus niger.

Optymalne pH:
Optymalna temperatura:

Zadanie 6.2. (0–1)

Podaj nazwę poziomu troficznego, do którego należy Aspergillus niger, oraz wyjaśnij
znaczenie organizmów z tego poziomu dla obiegu materii w przyrodzie.

Zadanie 6.3. (0–1)

Podaj nazwę struktur widocznych na zdjęciu Aspergillus niger i rozstrzygnij, czy struktury te
służą do rozmnażania płciowego, czy też – do rozmnażania bezpłciowego. Uzasadnij swoją
odpowiedź.

Nazwa struktury:
Struktura służy do rozmnażania:

Nr zadania 6.1. 6.2. 6.3.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

9 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 7.
Lotos orzechodajny (Nelumbo nucifera) to roślina należąca do dwuliściennych. Duże liście i kwiaty
znajdujące się nad taflą wody wyrastają z grubego kłącza płożącego się w mule na dnie zbiornika
wodnego. Organy wegetatywne lotosu orzechodajnego mają rozbudowany system kanałów
powietrznych. Kwiaty tej rośliny w dzień są otwarte, a w nocy się zamykają.

Zdjęcie przedstawia przekrój przez kłącze lotosu orzechodajnego, a drzewo filogenetyczne – relacje
pokrewieństwa lotosu z innymi organizmami fotosyntetyzującymi.

Klebsormidium nitens
Charophyta (ramienice)
Chara braunii

Marchantia polymorpha

Physcomitrella patens Bryophyta, Lycophyta (mszaki, widłakowe)

Selaginella moellendorffii

Picea abies
Gymnospermae (nagonasienne)
Ginkgo biloba

Phalaenopsis equestris

Oryza sativa Monocotyledones (jednoliścienne)

Zea mays
Nelumbo nucifera

Vitis vinifera

Cannabis sativa Dicotyledones (dwuliścienne)

Capsella grandiflora

podwojenie genomu Arabidopsis thaliana

10 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 7.1. (0–1)

Podaj funkcję widocznych na zdjęciu kanałów powietrznych występujących w kłączu lotosu
orzechodajnego.

Zadanie 7.2. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Podkreśl w każdym
nawiasie właściwe określenie.

Zamykanie się i otwieranie się kwiatów lotosu orzechodajnego w ciągu doby jest przykładem
(nastii / tropizmu). Ruch ten jest (zależny / niezależny) od kierunku działania bodźca świetlnego.

Zadanie 7.3. (0–2)

Oceń, czy poniższe informacje dotyczące przedstawionego drzewa filogenetycznego są
prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. Charophyta stanowią grupę polifiletyczną. P F

2. Grupa obejmująca Monocotyledones i Dicotyledones jest monofiletyczna. P F

3. Nelumbo nucifera jest bliżej spokrewniony z Zea mays niż z Oryza sativa. P F

Nr zadania 7.1. 7.2. 7.3.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 2
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

11 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 8. (0–1)
Nagietek lekarski (Calendula officinalis) to roślina jednoroczna z rodziny astrowatych. Różnorodność
substancji aktywnych zawartych w tej roślinie sprawia, że jest ona powszechnie stosowana jako
surowiec leczniczy. Jedną z grup substancji aktywnych są polifenole. Wykazują one silne działanie
przeciwutleniające. Wyciągi z kwiatów nagietka są obecne w kremach łagodzących podrażnienia
skóry, odparzenia i oparzenia. Napar z kwiatów stosuje się jako środek przeciwzapalny, np. do
płukania gardła i przemywania oczu, a jego regularne picie wzmacnia siły obronne organizmu. Jednak
zawartość substancji aktywnych może zależeć od sposobu przygotowywania naparu.

Na poniższym wykresie przedstawiono zawartość polifenoli w naparach z kwiatów języczkowych

nagietka lekarskiego w zależności od temperatury i czasu parzenia. Słupki błędu oznaczają odchylenie
standardowe.
zawartość polifenoli [mg/100g suchej masy]

5
80˚C
100˚C
4

0
2 min 5 min 10 min czas
parzenia
-1

Oceń, czy poniższe informacje dotyczące przedstawionych wyników badań są prawdziwe.

Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Najbardziej korzystne dla zdrowia jest parzenie kwiatów nagietka

1. P F
przez 10 minut w temperaturze 80°C.

Zawartość polifenoli w naparze przygotowywanym w 100°C przez 10 minut

2. jest znacząco większa niż zawartość polifenoli w naparze przygotowywanym P F
w 80°C przez 5 minut.

12 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 9.
W procesie fotosyntezy rośliny wykorzystują nie tylko CO2 pochodzący z atmosfery, ale także CO2
powstający w wyniku oddychania wewnątrzkomórkowego.

Przeprowadzono następujące doświadczenie z wykorzystaniem liści. Do ogonka liściowego każdego

z liści za pomocą jednej strzykawki podawano roztwór zawierający CO2 znakowany radioaktywnym
izotopem węgla 11C, a za pomocą drugiej strzykawki odprowadzano taką samą objętość roztworu,
by przepływ roztworu przez liść był jednostajny.

W doświadczeniu wykorzystano trzy liście:

• liść X w pełni wystawiony na działanie światła,

• liść Y z lewą połową zakrytą z obu stron ciemnymi płytami, znacznie ograniczającymi aktywność
fotosyntetyczną w tej części liścia,
• liść Z z lewą połową pokrytą z obu stron wazeliną, znacznie ograniczającą transpirację w tej
części liścia.

Po wymianie 0,5 ml roztworu z liścia na roztwór zawierający radioaktywny CO2 przeprowadzono

autoradiografię. Pozwoliła ona uwidocznić miejsca, w których był obecny radioaktywny CO2.

Wyniki doświadczenia przedstawiono poniżej. Intensywność zabarwienia wskazuje na ilość

radioaktywnego CO2.

X X. Y.
Y Z.
Z

Zadanie 9.1. (0–1)

Uzasadnij, że liść X stanowił próbę kontrolną w przedstawionym doświadczeniu. W odpowiedzi
odwołaj się do roli próby kontrolnej w interpretacji wyników doświadczenia.

Nr zadania 8. 9.1.
Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

13 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 9.2. (0–1)

Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.

Czynnikiem najsilniej warunkującym transport CO2 przez wiązki przewodzące jest aktywnie
zachodząca

1. intensywnie zabarwiony ogonek liściowy w liściu X.

A. fotosynteza,
na co wskazuje 2. nieznacznie jaśniejsza lewa połowa liścia Y.
B. transpiracja,
3. wyraźnie jaśniejsza lewa połowa liścia Z.

Zadanie 10. (0–1)

Określ, które zdjęcie – A czy B – przedstawia tkankę mięśniową gładką. Podaj jeden przykład
narządu w organizmie człowieka, w którym występuje ta tkanka.

A. B.

Zdjęcie:
Narząd:

Zadanie 11. (0–1)

Na rysunku przedstawiono szkielet wewnętrzny pewnego gatunku ssaka.

Rozstrzygnij, czy przedstawiony szkielet należy do ssaka lądowego czy ssaka wodnego.
Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do jednej cechy budowy szkieletu tego ssaka.

Rozstrzygnięcie:
Uzasadnienie:

14 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 12.
W regulacji temperatury ciała psa obserwuje się cztery zjawiska fizyczne:

• promieniowanie cieplne – emisja fal elektromagnetycznych przez materię o temperaturze wyższej

od zera bezwzględnego,
• parowanie wody – zmiana stanu skupienia z fazy ciekłej w fazę gazową,
• konwekcja – przekazywanie ciepła związane z makroskopowym ruchem materii w gazie,
• przewodzenie ciepła – wymiana ciepła między ciałami o różnej temperaturze pozostającymi
ze sobą w bezpośrednim kontakcie.

Na rysunku cyframi 1–4 oznaczono zjawiska fizyczne obserwowane w regulacji temperatury ciała psa.

1 3

Zadanie 12.1. (0–1)

Uzupełnij tabelę. Wpisz w puste pola tabeli oznaczenia cyfrowe z rysunku odpowiadające
zjawiskom fizycznym obserwowanym w regulacji temperatury ciała psa.

Zjawisko fizyczne Oznaczenie

promieniowanie cieplne 1

parowanie wody

konwekcja

przewodzenie ciepła

Zadanie 12.2. (0–1)

Podaj przykład funkcji (innej niż funkcja termoizolacyjna) pełnionej przez włosy ssaków.

Nr zadania 9.2. 10. 11. 12.1. 12.2.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

15 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 13.
Koniki morskie, nazywane też pławikonikami, to ryby, które kształtem przypominają konika
szachowego. Mają stosunkowo dużą głowę, którą mogą poruszać, wydłużony pysk i wydatny tułów.
Ich ciało jest zakończone biczowatym, chwytnym ogonem, którym m.in. przyczepiają się do roślin
podwodnych. Ciało koników morskich jest pokryte kostnymi płytkami i utworzonymi z nich
pierścieniami.

Koniki morskie nie są dobrymi pływakami, poruszają się w pozycji pionowej za pomocą płetwy
grzbietowej, a równowagę pomagają im utrzymać płetwy piersiowe. Pokarmem tych zwierząt są
organizmy planktonowe, m.in. drobne skorupiaki, na które polują z zasadzki. Koniki są mistrzami
kamuflażu. Ofiary wyciągają ze szczelin i innych zakamarków długim pyskiem.

Ryby te mają niezwykły sposób rozrodu. Podczas tańca godowego samica za pomocą pokładełka
składa jaja do torby lęgowej znajdującej się na brzuchu samca. Do zapłodnienia dochodzi w torbie
lęgowej, a zarodki rozwijają się w jej rozpulchnionej i dobrze ukrwionej tkance. W zależności
od gatunku rozwój trwa od dwóch do sześciu tygodni, po czym młode osobniki (podobne
do osobników dorosłych) opuszczają torbę lęgową, by rozpocząć samodzielne życie.

W 2002 r. koniki morskie stały się pierwszymi rybami morskimi, dla których handel międzynarodowy
został uregulowany przez CITES (Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami
i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem).

Na zdjęciach przedstawiono konika morskiego i płoć.

Zadanie 13.1. (0–2)

Na podstawie tekstu i zdjęć porównaj cechy morfologiczne konika morskiego z cechami
morfologicznymi płoci. Podaj jedną cechę wspólną i trzy cechy różniące te gatunki.

Cecha wspólna:
Cechy różniące:

16 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 13.2. (0–1)

Na podstawie informacji przedstawionych w tekście i własnej wiedzy zapisz łańcuch
pokarmowy, w którym konik morski jest konsumentem II rzędu.

Zadanie 13.3. (0–1)

Wyjaśnij znaczenie kamuflażu dla funkcjonowania zwierząt w środowisku i opisz wykorzystanie
kamuflażu przez inne zwierzę niż konik morski.

Zadanie 13.4. (0–1)

Podaj przykład międzynarodowych działań na rzecz ochrony bioróżnorodności (innych niż
przyjęcie CITES), do których dołączyła Polska.

Nr zadania 13.1. 13.2. 13.3. 13.4.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 2 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

17 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 14.
W przewodzie pokarmowym człowieka występuje zespół mikroorganizmów określany mianem
mikrobiomu. Jednym z gatunków bakterii występujących w prawidłowym mikrobiomie człowieka jest
Lactobacillus rhamnosus. Pojawienie się niepożądanego gatunku bakterii w przewodzie
pokarmowym, np. Salmonelli Typhimurium*, może być przyczyną poważnej choroby.

Przeprowadzono doświadczenie, w którym wykorzystano substancję BPDS wiążącą jony żelaza Fe(II).
Przygotowano po cztery hodowle dwóch gatunków bakterii: L. rhamnosus oraz S. Typhimurium
w pożywkach zawierających wszystkie niezbędne składniki odżywcze dla bakterii, w tym makro-
i mikroelementy. Do trzech spośród czterech hodowli każdego gatunku bakterii dodawano BPDS
w stężeniach:

• 0 µM – hodowla 1.,
• 10 µM – hodowla 2.,
• 20 µM – hodowla 3.,
• 50 µM – hodowla 4.

Po upływie 24 godzin zmierzono stopień zmętnienia hodowli bakteryjnych, który jest stosowany
do szacowania liczby komórek bakterii, i wyrażano go parametrem OD600. Wyniki doświadczenia
przedstawiono na poniższych wykresach.

Hodowla S. Typhimurium
OD600

0,8

0,6

0,4

0,2 0 µM BPDS
+10 µM BPDS
+20 μM BPDS
+50 μM BPDS
0 5 10 15 20 25
czas [h]

Hodowla L. rhamnosus
OD600

2,0

1,5

1,0

0,5 0 µM BPDS
+10 µM BPDS
+20 μM BPDS
+50 μM BPDS
0 5 10 15 20 25 30
czas [h]

* Poprawna nazwa gatunku to Salmonella enterica, typ serologiczny Typhimurium. Aby zapobiec nieporozumieniom dotyczącym
nazewnictwa, nazwy typów serologicznych zapisywane są wielką literą, bez użycia kursywy.

18 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 14.1. (0–1)

Podaj problem badawczy dotyczący przeprowadzonego doświadczenia.

Zadanie 14.2. (0–1)

Rozstrzygnij, które bakterie – L. rhamnosus czy S. Typhimurium – są wrażliwe na ograniczoną
dostępność Fe(II) w pożywce. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do wyników badań
przedstawionych na wykresach.

Rozstrzygnięcie:
Uzasadnienie:

Zadanie 14.3. (0–1)

Oceń, czy poniższe informacje dotyczące składników pokarmowych w odżywianiu człowieka
są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Węglowodany zawarte w błonniku pokarmowym są rozkładane pod wpływem

1. P F
enzymów trawiennych człowieka.

2. Niektóre witaminy są produkowane przez bakterie mikrobiomu człowieka. P F

Nr zadania 14.1. 14.2. 14.3.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

19 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 15.
Neuroprzekaźniki uwalniane z jednej komórki nerwowej, oddziałując z receptorami znajdującymi się
na powierzchni drugiej komórki nerwowej, zapewniają przekazanie impulsu nerwowego między tymi
komórkami.

Zbyt niskie stężenie neuroprzekaźników w szczelinie synaptycznej leży u podłoża takich chorób,
jak depresja, dlatego pewna grupa leków antydepresyjnych oddziałuje z transporterem
neuroprzekaźników, zmniejszając jego aktywność.

Na poniższym schemacie przedstawiono budowę i sposób działania synapsy chemicznej.

pęcherzyk synaptyczny
neuroprzekaźnik

kanał Ca2+ transporter

bramkowany neuroprzekaźnika
napięciem

receptor

Zadanie 15.1. (0–1)

Uzupełnij schemat, tak aby przedstawiał mechanizm działania synapsy chemicznej.

1. Usunięcie neuroprzekaźnika ze szczeliny synaptycznej m.in. przez wychwyt zwrotny.

2. Wnikanie jonów Ca2+ do zakończenia aksonu.
3. Uwolnienie neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej.
4. Depolaryzacja błony postsynaptycznej.
5. Związanie neuroprzekaźnika z receptorem w błonie postsynaptycznej.
6. Depolaryzacja błony presynaptycznej.
7. Przemieszczanie się pęcherzyków synaptycznych.

20 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 15.2. (0–1)

Wybierz i zaznacz nazwę substancji, która nie pełni funkcji neuroprzekaźnika w synapsie
chemicznej.

A. kwas glutaminowy C. serotonina

B. kwas moczowy D. dopamina

Zadanie 15.3. (0–1)

Określ, czy neuroprzekaźnik przedstawiony na ilustracji jest związkiem steroidowym.
Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając lokalizację receptora oddziałującego
z neuroprzekaźnikiem.

Zadanie 15.4. (0–1)

Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.

Neuroprzekaźniki są uwalniane do szczeliny synaptycznej na drodze

ich wychwyt ze szczeliny synaptycznej przy udziale

1.
A. endocytozy, swoistego transportera białkowego.

uwolnienie zawartości pęcherzyka przez zlanie się

na co wskazuje 2.
jego błony z błoną presynaptyczną.
B. egzocytozy,
oderwanie się z błony presynaptycznej pęcherzyka
3.
zawierającego cząsteczki neuroprzekaźnika.

Zadanie 15.5. (0–1)

Wykaż, że leki antydepresyjne przyczyniają się do zwiększenia stężenia neuroprzekaźnika
w szczelinie synaptycznej.

Nr zadania 15.1. 15.2. 15.3. 15.4. 15.5.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

21 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 16.
Warfaryna jest lekiem zmniejszającym krzepliwość krwi, o działaniu antagonistycznym do jednej
z witamin. Warfaryna jest rozkładana w wątrobie przy udziale enzymu kodowanego przez gen
CYP2C9. Wśród pacjentów, którym podaje się warfarynę, zdarzają osoby nadwrażliwe na tę
substancję. Zastosowanie u tych osób takiej samej dawki warfaryny jak u pozostałych może
doprowadzić – w najgorszym przypadku – do krwotoku wewnętrznego.

Osoby nadwrażliwe na warfarynę, bez względu na płeć, mają co najmniej jeden specyficzny allel
wymienionego genu oznaczony jako CYP2C9*. Allel ten warunkuje powstanie enzymu o obniżonej
aktywności, co skutkuje wzmocnieniem efektów działania warfaryny.

Zadanie 16.1. (0–1)

Wybierz i zaznacz nazwę witaminy, która jest niezbędna w procesie krzepnięcia krwi.

A. witamina A
B. witamina C
C. witamina D
D. witamina K

Zadanie 16.2. (0–1)

Wykaż, że nadwrażliwość na warfarynę dziedziczy się dominująco.

Zadanie 16.3. (0–2)

Heterozygotyczni pod względem genu CYP2C9 rodzice spodziewają się dziecka.

Określ prawdopodobieństwo, że rodzicom tym urodzi się nadwrażliwy na warfarynę chłopiec.

Odpowiedź uzasadnij, zapisując odpowiednią krzyżówkę genetyczną. Wykorzystaj oznaczenia
alleli genu kodującego warfarynę CYP2C9 i CYP2C9*.

Prawdopodobieństwo:

22 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 17.
Genom wirusa SARS-CoV-2 stanowi jednoniciowy kwas rybonukleinowy, który jest wykorzystywany
bezpośrednio przez rybosomy zakażonych komórek jako matryca do syntezy wirusowych białek.
Na żadnym etapie cyklu namnażania cząstek wirusowych SARS-CoV-2 nie występuje kwas
deoksyrybonukleinowy.

U wirusów obserwuje się szczególne cechy budowy genomu. Jedną z nich są zachodzące na siebie
geny, dzięki którym jedna sekwencja nukleotydowa może kodować fragmenty dwóch różnych białek.
Na poniższym schemacie przedstawiono zachodzące na siebie geny – N oraz ORF9b – występujące
w genomie wirusa SARS-CoV-2.

Ze względu na to, że wirus SARS-CoV-2 rozprzestrzenia się w sposób podobny do wirusa grypy,
ryzyko zakażenia wirusem SARS-CoV-2 można zmniejszyć, stosując zasady profilaktyki grypy.

Ramka odczytu genu N –

gen N
produktem jest białko nr 1

mutacja
C U

asparagina glicyna prolina glutamina asparagina

U A A U G G A C C C C A A A A U C mRNA

kwas
metionina asparaginowy prolina lizyna

Ramka odczytu genu ORF9b –

gen ORF9b produktem jest białko nr 2

Zadanie 17.1. (0–1)

Wykaż, że wirus SARS-CoV-2 nie należy do retrowirusów. W odpowiedzi uwzględnij jedną
cechę różnicującą przebieg cyklu namnażania wirusa SARS-CoV-2 i retrowirusów.

Zadanie 17.2. (0–2)

Podaj konsekwencje wskazanej na schemacie mutacji dla sekwencji aminokwasowych białek
kodowanych przez geny N oraz ORF9b.

Białko kodowane przez gen N:

Białko kodowane przez gen ORF9b:

Nr zadania 16.1. 16.2. 16.3. 17.1. 17.2.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 2 1 2
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

23 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 17.3. (0–1)

Podaj trzy przykłady działań profilaktycznych, które pozwalają zmniejszyć ryzyko zakażenia
wirusem SARS-CoV-2.

1.
2.
3.

Zadanie 18.
Gen MT-TL1, znajdujący się w mitochondrialnym DNA, koduje tRNA wykorzystywany w procesie
translacji zachodzącym w mitochondrium. U pacjentów chorujących na zespół MELAS występuje
mutacja punktowa w genie MT-TL1, która skutkuje utratą funkcji tRNA kodowanego przez ten gen.
Jedną z konsekwencji mutacji w genie MT-TL1 jest obniżenie wydajności syntezy ATP, co z kolei
wywołuje różne objawy charakterystyczne dla zespołu MELAS. Należą do nich m.in. epizody
przypominające udar, pojawiające się przed 20. rokiem życia i kwasica mleczanowa, czyli
podwyższenie stężenia mleczanu w osoczu krwi w porównaniu do wartości obserwowanych
u zdrowych osób.

Na poniższym drzewie rodowym przedstawiono sposób dziedziczenia zespołu MELAS.

zdrowa
kobieta
chora
kobieta
zdrowy
mężczyzna
chory
mężczyzna

24 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 18.1. (0–1)

Na podstawie przedstawionego rodowodu podaj argument świadczący o tym, że zespół
MELAS jest wywoływany przez mutację w mitochondrialnym DNA.

Zadanie 18.2. (0–1)

Podaj jeden argument przemawiający za endosymbiotycznym pochodzeniem mitochondriów.

Zadanie 18.3. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego mutacja w genie MT-TL1 skutkuje zmniejszeniem wydajności syntezy ATP
w mitochondriach. W odpowiedzi uwzględnij wpływ mutacji na funkcjonowanie kompleksów
białkowych w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym.

Zadanie 18.4. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego u osób chorujących na zespół MELAS obserwuje się wyższe stężenie
mleczanu w osoczu krwi w porównaniu ze zdrowymi osobami. W odpowiedzi uwzględnij rolę
szlaku metabolicznego, w którym w metabolizmie komórkowym powstaje mleczan.

Nr zadania 17.3. 18.1. 18.2. 18.3. 18.4.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

25 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 19.
Enzymy restrykcyjne rozpoznają określone sekwencje nukleotydowe w DNA i przecinają obie jego nici
w obrębie tych sekwencji. Wykorzystując tę właściwość enzymów restrykcyjnych, wykonuje się
tzw. analizę restrykcyjną, dzięki której możliwe jest m.in. odróżnienie od siebie różnych wektorów
stosowanych w biotechnologii. Analizę restrykcyjną wykonuje się w dwóch etapach, którymi są:
przecinanie badanego DNA enzymami restrykcyjnymi oraz elektroforetyczne rozdzielanie uzyskanych
fragmentów DNA.

Na poniższych schematach przedstawiono dwa wektory stosowane w biotechnologii: pPCRscript

(o wielkości 2961 par zasad) oraz pQE30 (o wielkości 3461 par zasad). Nazwami enzymów
restrykcyjnych oznaczono miejsca rozpoznawane i przecinane przez enzymy: HindIII oraz PvuI. Oba
wektory mają gen warunkujący oporność na antybiotyk – ampicylinę. Szczep bakteryjny, do którego
wprowadza się takie wektory, jest wrażliwy na ampicylinę.

numer nukleotydu, nazwa enzymu

2460 Pvul (2) przy którym enzym restrykcyjnego
544 Pvul (2) przecina dany plazmid

2268 Hindlll (1) pPCRscript Amp SK+

187 Hindlll (1)
2961 pz

liczba miejsc,
w których enzym
pQE30 przecina plazmid

3461 pz

2836 Pvul (1)

Zadanie 19.1. (0–1)

Określ, w jakim celu w wektorach wykorzystywanych w biotechnologii znajduje się gen
warunkujący oporność na antybiotyk.

Zadanie 19.2. (0–1)

Wybierz i zaznacz rysunek żelu agarozowego odpowiadający prawidłowemu wynikowi
elektroforetycznego rozdzielenia fragmentów DNA powstałych w wyniku przecięcia enzymami
restrykcyjnymi obu wektorów.
pPCRscript

pPCRscript

pPCRscript

pPCRscript
pQE30

pQE30

pQE30

pQE30

A. B. C. D.

26 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

Zadanie 20.
LTEE (ang. Escherichia coli long-term evolution experiment) to doświadczenie rozpoczęte w 1988 r.,
które trwa do dziś. Polega ono na codziennym odświeżaniu hodowli (przenoszeniu części hodowli
do świeżej pożywki) bakterii Escherichia coli i analizowaniu fenotypu tych bakterii co 500 pokoleń,
czyli co ok. 75 dni. Dzięki tak zaplanowanemu doświadczeniu można potwierdzić zachodzenie
procesów ewolucyjnych na przestrzeni wielu pokoleń. W pokoleniu 33000 w LTEE doszło do
pojawienia się fenotypu Cit+, dzięki któremu bakterie E. coli mogły oddychać tlenowo, wykorzystując
cytrynian jako jedyne źródło energii. Badania wykazały, że bakterie o fenotypie Cit+ mają w błonie
komórkowej transporter umożliwiający pobieranie cytrynianu z otoczenia.

Zadanie 20.1. (0–1)

Podaj dwie cechy, dzięki którym bakterie E. coli mogą być wykorzystywane jako organizmy
modelowe.

Zadanie 20.2. (0–1)

Wyjaśnij związek między częstością podziałów komórek bakterii E. coli a częstością mutacji
i tempem ewolucji.

Zadanie 20.3. (0–1)

W cyklu Krebsa grupa acetylowa z acetylo-CoA jest przenoszona na szczawiooctan z wytworzeniem
cytrynianu. W wyniku kilku kolejnych reakcji zostaje odtworzony szczawiooctan – pierwotny akceptor
grupy acetylowej.

Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.

Bakterie E. coli z fenotypem Cit+ włączają pobrany ze środowiska cytrynian do metabolizmu

komórkowego na etapie cyklu Krebsa, podczas którego cytrynian ulega

1. jednoczesna hydroliza ATP lub GTP.

A. utlenianiu,

czemu towarzyszy 2. jednoczesne utlenianie NADH i FADH2.

B. redukcji,
3. jednoczesna redukcja NAD+ i FAD.

Nr zadania 19.1. 19.2. 20.1. 20.2. 20.3.

Wypełnia
Maks. liczba pkt 1 1 1 1 1
sprawdzający
Uzyskana liczba pkt

27 z 28
 Próbny egzamin maturalny z Nową Erą
Biologia – poziom rozszerzony

BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)

28 z 28