Długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt

Źródło: Anni Roenkae, dostępny w internecie: h ps://pexels.com/.

Środek okręgu wpisanego w trójkąt jest równoodległy od ramion tego trójkąta. Odległość
tego środka od ramion trójkąta jest długością promienia okręgu wpisanego w trójkąt.
Powstaje pytanie jak wyznaczyć tę odległość i jakie są związki tej odległości z innymi
znanymi wielkościami jak: pole i obwód trójkąta, długość promienia okręgu opisanego na
trójkącie, długości boków i kąty w trójkącie.

Twoje cele

Wyznaczysz długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt.

Zastosujesz długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt w problemach
praktycznych i zagadnieniach matematycznych.
Przeczytaj

Okręgiem wpisanym w trójkąt ABC nazywamy okrąg, który jest styczny do wszystkich
boków tego trójkąta.

Promień okręgu poprowadzony do punktu styczności z bokiem trójkąta jest prostopadły do

tego boku.

Dla każdego trójkąta istnieje dokładnie jeden okrąg wpisany w ten trójkąt.

Środek okręgu wpisanego w trójkąt jest punktem przecięcia dwusiecznych kątów tego
trójkąta.

Twierdzenie: Długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt

 Promień okręgu wpisanego w trójkąt o bokach , , i polu abc P wynosi
r= 2P
a+b+c = P
2
L
gdzie L oznacza obwód trójkąta.
Dowód

P = PASB + PBSC + PASC

Ponieważ promień jest prostopadły do boku trójkąta, to

P = ar + br + cr
2 2 2

2P = ar + br + cr = r(a + b + c)

Stąd r = a bP c .
2
+ +

Przykład 1

Wyznaczymy promień okręgu wpisanego w trójkąt prostokątny o bokach długości 3, 4, 5.

Rozwiązanie

Pole trójkąta wynosi P= 3⋅4

2
= 6.

Stąd r= 2⋅6
3+4+5
= 12
12
= 1.

Długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt można wyznaczyć przy danych niektórych
długościach boków lub miarach kątów. Posłużyć mogą do tego twierdzenia, które pozwalają
wyznaczyć pole lub obwód trójkąta.

Własność punktów styczności okręgu wpisanego w trójkąt

Niech D, E, F będą punktami styczności okręgu wpisanego w trójkąt z bokami tego
trójkąta. Wtedy przy oznaczeniach z rysunku zachodzą równości:

AD| = |AF | = w, |BD| = |BE| = v, |CE| = |CF | = u

|

Przykład 2

Wyznaczymy promień okręgu wpisanego w trójkąt prostokątny ACB, w którym punkt

styczności okręgu z przeciwprostokątną jest odległy od o 5 i od C A o 7.
Rozwiązanie

Przyjmijmy oznaczenia jak na rysunku.

Ponieważ trójkąt jest prostokątny, to czworokąt DOEB

jest kwadratem o boku . r
Z własności punktów styczności wynika, że | AC
| = 7 + 5 = 12, | BC
|=5+ , r
AB| = 7 + r.
|

r
Długość promienia możemy wyznaczyć na dwa sposoby.

Sposób 1

r r
Z twierdzenia Pitagorasa (5 + )2 + (7 + ) = 122 .
2

r r + 49 + 14r + r
25 + 10 + 2 2
= 144

2r + 24r − 70 = 0
2

r + 12r − 35 = 0
2

Δ = 144 + 140 = 284

 √ Δ = 2√71
r1 = −12−2√71
2
< 0, r2 = −12+2√71
2
= √71 − 6

Zatem r = √71 − 6.

Sposób 2

Korzystamy ze wzoru na długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt.

P r r
r= 2
L =
(5+ )(7+ )
24+2 r

r(24 + 2r) = (5 + r)(7 + r)

2r2 + 24r = r2 + 12r + 35
r2 + 12r − 35 = 0
Otrzymaliśmy to samo równanie co wyżej, więc r = √71 − 6.

Wzory na pole trójkąta

1. P = 1
2
ah, gdzie a jest bokiem trójkąta, a h jest wysokością opuszczoną na ten bok.
2. Wzór Herona: P = √p p a p b p c
( − )( − )( − ), gdzie , , a b c są bokami trójkąta, a p jest
połową obwodu.

3. P = ab sin γ, gdzie a, b są bokami trójkąta, a γ jest kątem pomiędzy tymi bokami.

1
2

4. P = abc
4R
, gdzie a, b, c są bokami trójkąta, a R jest promieniem okręgu opisanego na
trójkącie.

5. P = pr, gdzie p oznacza połowę obwodu trójkąta, a r jest promieniem okręgu

wpisanego w ten trójkąt.

Warto zauważyć, że wzór 5. jest prostym przekształceniem wzoru na długość

promienia okręgu wpisanego w trójkąt.

Przykład 3

Pokażemy, że promień okręgu wpisanego w trójkąt o bokach a, b, c, wynosi

r = √ (p−a)(p−p b)(p−c) , gdzie p jest połową obwodu tego trójkąta.
Rozwiązanie

Ze wzoru Herona mamy P = √p p a p b p c

( − )( − )( − ).
Stąd

r = 2√p(p−aa+)(bp+−cb)(p−c) =
√p p a p b p c
( − )( − )( − )
a+b+c =
√p p a p b p c
( − )( − )( − )
p = √ (p−a)(p−p b)(p−c)
2

Przykład 4

Wyznaczymy promień okręgu wpisanego w trójkąt o bokach długości 5, 6, 7.

Rozwiązanie

p= 5+6+7
2
= 18
2
= 9, więc r = √ (9−5)(9−6)(9−7)
9
= √ 249 = 2
3
√6

Przykład 5

Wyznaczymy promień okręgu wpisanego w trójkąt o bokach długości 5, 6 i kącie między

nimi 120°.

Rozwiązanie

Wyznaczamy pole trójkąta P = 1

2
ab sin γ = 1
2
⋅ 5 ⋅ 6 sin 120° =
15√3
2
.

Wyznaczamy trzeci bok trójkąta z twierdzenia cosinusów

c2 = a2 + b2 − 2ab cos γ = 52 + 62 − 2 ⋅ 5 ⋅ 6 cos 120° = 25 + 36 + 2⋅5⋅6

2
= 91

c = √91.
15√3 15√3(11−√91)
Stąd r =
2 15√3 11√3−√273
2
= = 121−91
= 2
.
5+6+√91 11+√91

Przykład 6

Wyznaczymy promień okręgu wpisanego w trójkąt taki, jak na rysunku, o kątach

α = 30°, β = 45° i boku b = 6.
Rozwiązanie

Przyjmijmy oznaczenia jak na rysunku.

Poprowadźmy wysokość h = |CD|
w trójkącie ABC. Jeżeli α = 30°, to trójkąt ADC jest
trójkątem prostokątnym o przeciwprostokątnej b = 6 i kątach ostrych 30° i 60°.
Wtedy h = 2b = 3 oraz |AD| = 3√3.
Jeżeliβ = 45°, to trójkąt BDC jest trójkątem prostokątnym o przyprostokątnej h i kącie
ostrym 45°. Stąd a = 3√2 oraz |DB| = 3.

Zatem obwód trójkąta ABC wynosi a + b + c = 3√2 + 6 + 3√3 + 3 = 9 + 3√2 + 3√3

3(3+3√3) 9(1+√3)
a pole tego trójkąta P = h2⋅c = 2 = 2 .
Ostatecznie, promień okręgu wpisanego w ten trójkąt ma długość

9(1+√3) 3(1+√3)
r= 2P
a+b+c = 9+3√2+3√3
= 3+√2+√3
Przykład 7

Wyznaczymy długość boku trójkąta równobocznego znając długość r promienia okręgu

wpisanego w ten trójkąt.

Rozwiązanie

Pole trójkąta równobocznego o boku a wynosi P = a2 √3 = 3ra . Z równości wynika, że

4 2
a√3 = 6r.
Stąd a= 6r
√3 = 2r√3.
Przykład 8

Wyznaczymy stosunek pola koła wpisanego w trójkąt do pola trójkąta i obliczymy ten
stosunek dla trójkąta o bokach , , 6 8 10
Rozwiązanie
 r= a b c , więc pole koła wpisanego w trójkąt wynosi πr
2P
+ +
2
= 4 Pπ .
2

(a+b+c)
2

Stąd stosunek pola koła wpisanego w trójkąt do pola trójkąta wynosi Pπ

4 2
= 4Pπ
P (a+b+c) 2
a b c
( + + )
2

Trójkąt o bokach 6, 8, 10 jest trójkątem prostokątnym. Jego pole jest równe P= 6⋅8
2
= 24,
a obwód jest równy a + b + c = 6 + 8 + 10 = 24.
Stąd stosunek pola koła wpisanego w ten trójkąt do pola trójkąta wynosi
4Pπ 4⋅24π
2 = = π6 .
a b c
( + + )
2
24

Słownik
okrąg wpisany w trójkąt

okrąg, który jest styczny do wszystkich boków trójkąta

okrąg opisany na trójkącie

okrąg, który przechodzi przez wszystkie wierzchołki trójkąta

twierdzenie cosinusów

w dowolnym trójkącie ABC, przy oznaczeniach z rysunku, zachodzi równość:

c2
= a
2
+ b
2
−2 ab cos γ
Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z przykładami pokazującymi obliczanie długości promienia okręgu wpisanego

w trójkąt, a następnie wykonaj polecenia poniżej.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D13JciHLN

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącego długości promienia okręgu wpisanego

w trójkąt.

Polecenie 2

Zaznacz poprawną odpowiedź.

Długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt równoboczny o boku 6

wynosi

 6√3


√3
2

18

 √3
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnił pola odpowiednimi liczbami.

W trójkącie równobocznym pole koła wpisanego w ten trójkąt stanowi w przybliżeniu

% pola tego trójkąta.

W trójkącie równoramiennym, w którym podstawa stanowi 1,5 długości ramienia, pole koła
wpisanego w ten trójkąt stanowi w przybliżeniu % pola tego trójkąta.

W trójkącie prostokątnym o bokach 3a, 4a, 5a pole koła wpisanego w ten trójkąt stanowi
w przybliżeniu % pola tego trójkąta.
Ćwiczenie 2 輸
Spośród podanych wyrazów i wyrażeń algebraicznych wybierz odpowiednie i wstaw
w odpowiednie pola.

Środek okręgu wpisanego w trójkąt leży na przecięciu tego trójkąta.

Długość promienia takiego okręgu dla dowolnego trójkąta możemy obliczyć ze wzoru
. Jeśli trójkąt jest prostokątny posługujemy się uproszczonym wzorem .
Natomiast jeżeli trójkąt jest równoboczny to promień okręgu możemy opisać uproszczonym
wzorem .

a+b−c a√3 2P dwusiecznych

2 6 a+b+c
Ćwiczenie 3 輸
Odpowiedz na pytania: Tak/Nie. Zaznacz poprawną odpowiedź.

Pytanie Tak Nie

Czy w każdy trójkąt da się
 
wpisać okrąg?
Czy okrąg o promieniu
r = 1 można wpisać
w trójkąt o polu równym  
P = 6 oraz obwodzie
równym 12?
Czy w trójkąt prostokątny
o bokach 9, 12, 15 da się
 
wpisać okrąg o promieniu
r
= 4?
Czy w trójkąt równoboczny
h 3
o wysokości = 2 da się
 
wpisać okrąg o średnicy
l
= 1?

Ćwiczenie 4 醙

Janusz i Agata mają działkę w kształcie trójkąta prostokątnego równoramiennego o ramionach

długości 10 metrów. Chcieliby na tej działce umieścić okrągły basen. Jaką maksymalną długość
może mieć promień tego basenu? Odpowiedź podaj w centymetrach.

Ćwiczenie 5 醙

2
W trójkąt równoramienny o obwodzie równym 28 wpisano okrąg, którego promień stanowi 7
długości wysokości poprowadzonej do podstawy trójkąta. Oblicz długości boków trójkąta.

Ćwiczenie 6 難

W trójkącie równoramiennym ABC o podstawie AB miara kąta ACB jest równa 2α.
Promień okręgu wpisanego w ten trójkąt ma długość r. Wyznacz długości boków trójkąta
ABC.
Ćwiczenie 7 難

Wysokość trójkąta ABC poprowadzona z wierzchołka B ma długość 4. Spodek tej wysokości

dzieli bok AC na odcinki długości 3 i 6. Wyznacz promień okręgu wpisanego w trójkąt ABC .

Ćwiczenie 8 難

W trójkącieABC najdłuższy bok AB ma długość 29 cm. Punkty styczności okręgu

wpisanego w ten trójkąt dzielą bokAC w stosunku 5 : 4, a bok BC w stosunku
7 : 6 tak, jak na rysunku. Wyznacz promień okręgu wpisanego w ten trójkąt.
Dla nauczyciela

Autor: Bogdan Staruch

Przedmiot: Matematyka

Temat: Długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

VIII. Planimetria.

Zakres podstawowy. Uczeń:

1) wyznacza promienie i średnice okręgów, długości cięciw okręgów oraz odcinków

stycznych, w tym z wykorzystaniem twierdzenia Pitagorasa;

8) korzysta z cech podobieństwa trójkątów;

10) wskazuje podstawowe punkty szczególne w trójkącie: środek okręgu wpisanego

w trójkąt, środek okręgu opisanego na trójkącie, ortocentrum, środek ciężkości oraz
korzysta z ich własności;

12) przeprowadza dowody geometryczne.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyznacza długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt o znanych długościach

boków, uzasadnia stosowany wzór;
wykorzystuje różne wzory na pole trójkąta w celu wyznaczenia długości promienia
okręgu wpisanego w trójkąt;
 stosuje twierdzenie cosinusów do wyznaczenia długości promienia okręgu wpisanego
w trójkąt;
stosuje twierdzenie o odcinkach stycznych;
wykorzystuje własności okręgu wpisanego w trójkąt w problemach praktycznych
i zagadnieniach matematycznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm;

Metody i techniki nauczania:

praca z tekstem
dyskusja
burza mózgów

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca w parach.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do Internetu w takiej liczbie, żeby każdy uczeń lub para
uczniów miała do dyspozycji komputer; lekcję tę można przeprowadzić, mając do
dyspozycji jeden komputer z rzutnikiem multimedialnym.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

Nauczyciel przedstawia temat lekcji, wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

Nauczyciel przedstawia okręg wpisany w trójkąt, jego własności. Uczniowie metodą
burzy mózgów przypominają wzory na wyznaczanie pola trójkąta.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie w parach zapoznają się ze sposobem wyprowadzenia i uzasadnienia wzoru

na długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt o znanych długościach boków.
2. Praca w małych grupach z tekstem zawartym w sekcji Przeczytaj - wykorzystanie
różnych wzorów na pole trójkąta oraz twierdzenia cosinusów w celu wyznaczenia
długości promienia okręgu wpisanego w trójkąt.
3. Uczniowie w grupach układają zadania na wykorzystanie długości promienia okręgu
wpisanego w trójkąt do wyznaczania pola i długości boków w trójkącie. Grupy
 wymieniają się zadaniami i rozwiązują je.
4. Uczniowie w parach zapoznają się z animacją, utrwalając wiadomości.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie wykonują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia interaktywne sprawdzając

nabyte umiejętności i wiedzę w ramach ćwiczeń sprawdzających.

Praca domowa:

Zadaniem uczniów jest zmierzenie w domu promienia największego okrągłego

talerza/półmiska i określenie czy ten talerz ustawiony poziomo zmieści się w szafce
o podstawie w kształcie trójkąta prostokątnego równoramiennego o długościach
przyprostokątnych 40 cm. Odpowiedź należy uzasadnić.

Materiały pomocnicze:

Okrąg wpisany w trójkąt

Okrąg wpisany w trójkąt prostokątny

Wskazówki metodyczne:

Animacja może zostać wykorzystana przez uczniów

podczas przygotowywania się do zajęć;

do utrwalania wiedzy;
jako inspiracja do stworzenia własnego samouczka lub prezentacji.

Animacja również może być wykorzystana przez nauczyciela na lekcji „Wykorzystanie

własności trójkątów w dowodzeniu twierdzeń lub „Okręgi wpisane w wielokąty”.