.21 6 7 5 8 .

& - (  ļ  ( / ( 0 ( 17 <  ļ  0$7 ( 5 , $ ’<

$ 5 7 < . 8 ’<  3 5 2 % / ( 0 2 : (
Wpływ łącznego dodatku mikrokrzemionki zagęszczonej
i krzemionkowych popiołów lotnych na wielkość
uszkodzeń w warstwie stykowej kruszywo-zaczyn
0JULQĝ'DPLDQ0DUHN*LOGUKDELQĝ*U]HJRU]/XGZLN*ROHZVNLSURI3/:\G]LDï%XGRZQLFWZD
L$UFKLWHNWXU\3ROLWHFKQLND/XEHOVND

1. Wprowadzenie dodatków mineralnych powoduje zmiany w mikrostruktu-

rze betonu. Efektem tego może być m.in. polepszenie pa-
Od wielu lat beton jest głównym materiałem konstrukcyj- rametrów wytrzymałościowych betonu bądź zwiększenie
nym wykorzystywanym, w ogromnych ilościach, w budow- jego trwałości [12, 13].
nictwie na całym świecie, np. [1, 2]. Ze względu na swo- Biorąc powyższe pod uwagę, w pracy przedstawiono anali-
ją heterogeniczność zaliczany jest do grupy kompozytów zy dotyczące wpływu dodatku FA oraz SF na wielkość mikro-
zbudowanych z kruchej matrycy cementowej, sztywnych rys występujących w warstwie stykowej kruszywa grubego
inkluzji w postaci kruszywa oraz warstw stykowych wystę- z zaczynem cementowym (Interfacial Transition Zone – ITZ).
pujących na granicy obu podstawowych komponentów. We wcześniejszych pracach, z tego zakresu tematycznego,
Budynki i budowle inżynierskie, wykonane z betonu, często autorzy wykazali, że dodatek krzemionkowych popiołów
mają skomplikowane konstrukcje pracujące w bardzo trud- lotnych [14] oraz wapiennych popiołów lotnych [15] przy-
nych i różnorodnych warunkach. Z tych względów wyma- śpiesza proces zarastania rys, a zwłaszcza mikrorys. Ponad-
gają zapewnienia wysokiej trwałości i niezawodności pracy to, w przypadku betonów z dodatkami mineralnymi, duży
[3]. Jednym z nowoczesnych rozwiązań, które byłoby w sta- wpływ na uzyskiwane rezultaty charakterystyk makrosko-
nie sprostać tym zadaniom, jest polepszanie parametrów powych, m.in. wytrzymałości na ściskanie, ma wiek betonu
i właściwości materiałów budowlanych, dzięki wykorzysta- w chwili przeprowadzenia badań [16].
niu założeń inżynierii materiałowej. Ta dyscyplina nauki peł- Ocenę skuteczności modyfikacji struktury betonu dwoma
ni obecnie ważną funkcję w budownictwie, a jej postulaty, dodatkami mineralnymi przeprowadzono zatem w oparciu
w odniesieniu do kompozytów betonów, wykorzystywane o wyniki z badań mikrostrukturalnych, ze zwróceniem uwa-
są np. przy rozwoju nowych i innowacyjnych odmian tych gi na czas dojrzewania kompozytów. W trakcie analiz mi-
materiałów w oparciu o ich strukturalną modyfikację [4]. kroskopowych oceniano szerokość pęknięć występujących
Kompozyt, na bazie spoiwa cementowego, może być mo- w obszarze ITZ kruszywa grubego. Należy zwrócić uwagę,
dyfikowany zarówno przed stwardnieniem, jak i w później- że eksperymenty w obszarze ITZ – która jest najsłabszą fazą
szym okresie jego dojrzewania [5]. Na etapie projektowania w betonie, np. [17–21] – mogą stanowić źródło cennych in-
składu mieszanki betonowej można wykorzystać odpowied- formacji o skuteczności zastosowania FA i SF jako aktywnych
ni rodzaj oraz skład ziarnowy kruszywa [6], zastosować do- modyfikatorów struktury matrycy.
datki mineralne, dobrać odpowiednie domieszki chemiczne
lub zaproponować zastąpienie cementu matrycą żywiczną 2. Podstawowe cechy dodatków mineralnych
– polimerobetonem [7–9]. zastosowanych w badaniach
Modyfikacja kompozytów cementowych dodatkami mine-
ralnymi, w postaci krzemionkowych popiołów lotnych (FA) Skład chemiczny obu dodatków został oznaczony meto-
lub mikrokrzemionki (SF), pozwala na utylizację odpadów dą spektroskopii fluorescencji rentgenowskiej XRF. Krze-
poprodukcyjnych, które wytwarzane są w bardzo dużych mionkowy popiół lotny (rys. 1) zawierał głównie krzemion-
ilościach [10]. Zabiegi takie pozwalają również zmniejszyć kę (SiO2) oraz tlenki glinu (Al2O3) i żelaza (Fe2O3), natomiast
zużycie cementu w składzie mieszanki betonowej. Ograni- dominującym składnikiem mikrokrzemionki zagęszczonej
czenie cementu do produkcji betonu daje wiele korzyści, był tlenek krzemu (SiO2). Wagowy skład chemiczny, wyko-
z których najważniejszymi są redukcja emisji szkodliwych rzystanych w badaniach dodatków mineralnych zestawiono
gazów i pyłów do atmosfery oraz zmniejszenie degrada- w tabelach 1 i 2. Próbki dodatków pucolanowych poddano
cji środowiska naturalnego poprzez ograniczenie wydoby- obserwacji pod skaningowym mikroskopem elektronowym
cia składników do produkcji klinkieru [11]. Wykorzystanie (SEM). Przykładowe zdjęcie przedstawiające morfologię ziaren

W W W.PR ZE GLA D B U D OW LA NY.P L 61

 .21 6 7 5 8.& - ( ļ  ( / (0 ( 17< ļ  0 $7( 5 ,$ ’<
$ 5 7 < . 8 ’<  3 5 2 % / ( 0 2 : (

Tabela 1. Skład chemiczny Tabela 2. Skład chemiczny

popiołów lotnych mikrokrzemionki zagęszczonej
krzemionkowych popiołów lotnych oraz mikrokrzemionki
zagęszczonej przedstawiono na rysunku 1.
Zawartość Zawartość Dyfraktogram analizowanego materiału pokazuje, że w jego
Składnik Składnik
[% wagowo] [% wagowo]
składzie fazowym występuje szkło oraz trzy składniki kry-
SiO2 55,27 SiO2 91,90
staliczne: kwarc, mulit i hematyt (rys. 2).
Al2O3 26,72 Al2O3 0,71
Na podstawie przeprowadzonej analizy rentgenograficznej
Fe2O3 6,66 Fe2O3 2,54
można stwierdzić, że w składzie fazowym mikrokrzemion-
K2O 3,01 K2O 1,53
ki zagęszczonej szczególnie wyróżnia się duża zawartość
SO3 0,47 SO3 0,45
szkła (rys. 3). Taki obraz składu fazowego mikrokrzemionki
MgO 0,81 MgO 1,14
świadczyć może o jej drobnym uziarnieniu oraz wysokiej
CaO 2,35 CaO 0,31
aktywności pucolanowej.
P2O5 1,92 P 2 O5 0,63
Ag2O 0,10 Cl 0,28
3. Analiza mikrostrukturalna betonu z różną
BaO 0,10 Ag2O 0,07
kompozycją dodatków
TiO2 1,89 TiO2 0,01
SrO 0,22 MnO 0,26
3.1. Materiały wykorzystane w badaniach
LOI* 4,66 LOI* 3,83
Analizy przeprowadzono na próbkach przygotowanych z be-
Suma: 99,52 Suma: 99,83
tonu o różnej kompozycji dodatków mineralnych. Wykona-
SiO2 + Al2O3 + Fe2O3 SiO2 + Al2O3 + Fe2O3
= 88,65 % ≥ 70,00 % = 95,15 % ≥ 70,00 % no następujące rodzaje próbek: referencyjne, ze stałym do-
LOI* strata prażenia LOI* strata prażenia
datkiem mikrokrzemionki zagęszczonej i ze zmienną ilością

Rys. 1. Zdjęcia SEM krzemionkowego popiołu lotnego (po lewej) oraz mikrokrzemionki zagęszczonej (po prawej), wykonane przy powięk-
szeniu 4000 x

Rys. 2. Dyfraktogram krzemionkowych popiołów lotnych Rys. 3. Dyfraktogram mikrokrzemionki zagęszczonej

62 3 5 = ( */k '  % 8 ' 2 : /$ 1 < 7- 8/ 20 1 9

.21 6 7 5 8 .& - (  ļ  ( / ( 0 ( 17 <  ļ  0$7 ( 5 , $ ’<

$ 5 7 < . 8 ’<  3 5 2 % / ( 0 2 : (
Tabela 3. Oznaczenia serii betonu
Oznaczenie Ilość cementu Ilość i rodzaj dodatku
receptury [% wagowo] [% wagowo]
FA00+SF00 100% CEM I 32,5 R 0%
FA00+SF10 90% CEM I 32,5 R 10% SF
FA10+SF10 80% CEM I 32,5 R 10% FA 10 % SF
3+4456344
FA20+SF10 70% CEM I 32,5 R 20% FA 10 % SF

krzemionkowych popiołów lotnych. Oznaczenia poszcze-

gólnych serii betonu podano w tabeli 3.
Ilość pozostałych składników była stała we wszystkich kom-
pozytach. Do wykonania mieszanek betonowych wykorzy-
stano: kruszywo żwirowe o uziarnieniu do 8 mm, piasek do
2 mm, CEM I 32,5 R, wodę z wodociągu miejskiego oraz su-
perplastyfikator. Dokładne ilości tych materiałów, wykorzy-
stane do wykonania każdej serii betonu, przedstawiono w [7].

3.2. Analiza mikrostruktury betonu w ITZ Rys. 4. Średnie szerokości pęknięć Wc w ITZ kompozytów betonowych
Analizę mikrostruktury betonu można przeprowadzić za po-
mocą urządzeń, takich jak skaningowy mikroskop elektrono-
wy, mikroskop optyczny czy metodą tomografii komputero- We wszystkich okresach czasowych największe szerokości
wej. W przypadku oceny wielkości mikro- oraz submikrorys pęknięć zaobserwowano dla betonu FA20+SF10. Mimo to
najdokładniejszą metodą jest SEM. Przy odpowiedniej licz- analizując względne zmiany Wc, na przestrzeni roku, należy
bie pomiarów na próbkach możliwe jest określenie średnich zwrócić uwagę, że relatywnie najintensywniejsza homoge-
szerokości rozwarcia mikrorys (Width of cracks – Wc) pomię- nizacja struktury betonów wystąpiła w przypadku właśnie
dzy kruszywem grubym a matrycą cementową. tego materiału.
Wyniki badań własnych wraz z wykresem obrazującym różni- W najpóźniejszym okresie oceny uszkodzeń w próbkach za-
ce wynikające z rodzaju oraz wieku badanych kompozytów obserwowano, że dodatki mineralne zastosowane do beto-
o różnej kompozycji dodatków mineralnych przedstawio- nu obniżają szerokość rozwarcia mikrorys w ITZ pomiędzy
no na rysunku 4. Wybrane, przykładowe, reprezentatywne kruszywem grubym a zaczynem. W okresie od 3 do 180 dni
zdjęcia SEM, wykonane dla analizowanych kompozytów jest widoczne wyraźne uszczelnianie struktury wszystkich
przedstawiono na rysunku 5. z analizowanych kompozytów.
Na podstawie analizy rozkładów średnich wartości Wc widać
wyraźnie, że największe rozwarcia mikrorys występują w be- 4. Podsumowanie
tonie z największą ilością dodatków pucolanowych w naj-
krótszym okresie dojrzewania betonu. Po 3 dniach wielkość Dodatek FA oraz SF do betonu modyfikuje mikrostruktu-
Wc, dla tego materiału, wynosi 5,17 µm, co stanowi od po- rę matrycy cementowej oraz ITZ w obszarze kruszywa gru-
nad 2 × do niespełna 5 × większą wartość w stosunku do wy- bego. Dodatek mikrokrzemionki zagęszczonej pozwala na
niku uzyskanego dla pozostałych kompozytów. W młodym uszczelnienie struktury materiału oraz zmniejszenie wielko-
wieku pęknięcia o największych szerokościach występowa- ści mikrorys w stosunku do betonu zawierającego jedynie
ły w betonach z dodatkami mineralnymi. W FA20+SF10 mia- dodatek popiołów lotnych [14, 22]. Istotny wpływ na uzy-
ły one formę dużych uskoków występujących przy granicy skiwane wyniki doświadczalne, w betonach z dodatkiem FA
z ziarnami kruszywa (rys. 5b). W miarę postępującego pro- oraz SF, ma czas dojrzewania kompozytów. Beton z dodat-
cesu dojrzewania wielkości uszkodzeń we wszystkich kom- kiem jedynie mikrokrzemionki charakteryzuje się najmniej-
pozytach ulegały zmniejszeniu, a ich struktura, widoczna szą szerokością rozwarcia mikrorys do 28 dnia dojrzewania.
w obrazach SEM, była bardziej homogeniczna, co jest po- Dodatek krzemionkowych popiołów lotnych spowodował
twierdzeniem wniosków z badań przedstawionych w pra- w młodym wieku spowolnienie zarastania mikrorys w be-
cach [14, 16, 22]. tonie. Dopiero po 90 dniach beton FA10+SF10 wykazał się
Po 28 dniach dojrzewania i w kolejnych badaniach najniż- mniejszą szerokością rozwarcia mikrorys w stosunku do po-
sze wartości Wc odnotowano dla betonu z 20% kompozy- zostałych kompozytów. Największe uszkodzenia w strefie
cją dodatków mineralnych. Ulegały one sukcesywnemu przejściowej zaobserwowano w betonie z największą ilo-
zmniejszeniu od wartości 0,57 μm dla betonu badanego ścią dodatków – FA20+SF10. Materiał ten wyróżniał się jed-
po 4 tygodniach do poziomu 0,31 μm w przypadku kom- nak najszybszym tempem usztywniania tej strefy betonu
pozytu półrocznego. w odróżnieniu od innych betonów. Wskazuje to na wysoką

W W W.PR ZE GLA D B U D OW LA NY.P L 63

 .21 6 7 5 8.& - ( ļ  ( / (0 ( 17< ļ  0 $7( 5 ,$ ’<
$ 5 7 < . 8 ’<  3 5 2 % / ( 0 2 : (

Rys. 5. Szerokość rozwarcia mikrorysy: a) próbka FA10+SF10 po 3 dniach dojrzewania, b) próbka FA20+SF10 po 7 dniach dojrzewania,
c) próbka FA00+SF10 po 28 dniach dojrzewania, d) próbka FA20+SF10 po 180 dniach dojrzewania

aktywność dodatków pucolanowych w postaci krzemion- mikrokrzemionki zagęszczonej modyfikuje mikrostrukturę ITZ.
kowych popiołów lotnych w późnych okresach czasowych. t
Beton FA00+SF10 w młodym wieku charakteryzował się
Po 180 dniach dojrzewania największe mikrorysy zaobser- najmniejszą szerokością mikrorys w warstwie stykowej po-
wowano w betonie referencyjnym. między kruszywem grubym a zaczynem.
Wpływ dodatku mineralnego w postaci mikrokrzemionki jest t
Dodatek 10% mikrokrzemionki oraz 10% krzemionko-
znaczący w początkowej fazie dojrzewania, co wpływa na pa- wych popiołów lotnych odznaczał się najmniejszymi uszko-
rametry wytrzymałościowe betonu w młodym wieku. Może dzeniami, w strefie ITZ, po 180 dniach dojrzewania.
to mieć istotne znaczenie w kwestii produkcji prefabryka- t
Na podstawie uzyskanych wyników badań można stwier-
tów betonowych. Krzemionkowe popioły lotne spowalniają dzić, że mikrokrzemionka jest aktywna, w wysokim stopniu,
procesy powstawania faz w strukturze kompozytu. Powodu- przez cały okres dojrzewania kompozytu. Aktywność puco-
je to powiększanie się mikrorys w strefie pomiędzy kruszy- lanowa krzemionkowego popiołu lotnego uwidacznia się
wem grubym a matrycą cementową w betonach młodych. natomiast dopiero po dłuższym czasie.
Na podstawie wyników z powyższych badań można wypro- t
Największy progres zmniejszania się uszkodzeń pomiędzy
wadzić kilka wniosków. kruszywem grubym a matrycą uzyskano w betonie z 30%
t
Dodatek krzemionkowych popiołów lotnych oraz dodatkiem pucolan.

64 3 5 = ( */k '  % 8 ' 2 : /$ 1 < 7- 8/ 20 1 9

.21 6 7 5 8 .& - (  ļ  ( / ( 0 ( 17 <  ļ  0$7 ( 5 , $ ’<

$ 5 7 < . 8 ’<  3 5 2 % / ( 0 2 : (
t
Zmniejszenie szerokości rozwarcia mikrorys w strefie ITZ, [12] Ajdukiewicz A., Aspekty trwałości i wpływu na środowisko w projekto-
waniu konstrukcji betonowych, Przegląd Budowlany 2/2011, str. 20–29
a co za tym idzie polepszenie szczelności materiału przyczy- [13] Glinicki M. A., Tendencje rozwojowe technologii betonu, Przegląd
nia się do zwiększenia trwałości betonu. Budowlany, 12/2007, str. 24–30
[14] Golewski G. L., Związek makroskopowej odporności na pękanie z wiel-
kością mikrorys w betonach z dodatkiem popiołów lotnych, Przegląd
BIBLIOGRAFIA
Budowlany 5/2016
[1] Czarnecki L., Kurdowski W., Tendencje kształtujące przyszłość betonu, [15] Jóźwiak-Niedźwiecka D., Brandt A. M., Ranachowski Z., Zarastanie rys
Konferencja Naukowo-Techniczna Dni Betonu, Stowarzyszenie Produ- w zaprawach cementowych z popiołem wapiennym zbrojonych rozpro-
centów Cementu, Wisła, 2006 szonymi włóknami, Cement Wapno Beton 1/2012
[2] Czarnecki L., Przyszłość betonu w warunkach zrównoważonego rozwo- [16] Prokopski G., Halbiniak J., Langier B., Właściwości wytrzymałościowe
ju, Materiały Budowlane 11/2006 betonu wysokowartościowego w jego procesie dojrzewania, Przegląd
[3] Runkiewicz L., Wykonywanie, kontrola i odbiór robót budowlanych przy Budowlany 3/2003
wzmacnianiu konstrukcji żelbetowych, Przegląd Budowlany 10/2011 [17] Kucharska L., W/C – wskaźnik wpływu warstwy przejściowej na właści-
[4] Łukowski P., Modyfikacja materiałowa betonu, Stowarzyszenie Produ- wości mechaniczne betonów zwykłych i WWB i ich podziału, Cement
centów Cementu, Kraków, 2016 Wapno Beton 2/1999
[5] Giergiczny Z., Małolepszy J., Szwabowski J., Śliwiński J., Cementy [18] Brandt A. M., Kasperkiewicz J. (red.), Metody diagnozowania betonów
z dodatkami mineralnymi w technologii betonów nowej generacji, i betonów wysokowartościowych na podstawie badań strukturalnych,
Górażdże Cement, Opole, 2002 IPPT PAN, Warszawa, 2003
[6] Golewski G. L., Sadowski T. S., Rola kruszywa grubego w procesie [19] Brandt A. M., Wpływ warstwy przejściowej na właściwości mechaniczne
destrukcji kompozytów betonowych poddanych obciążeniom doraź- betonów wysokowartościowych (BWW), II Konferencja Naukowo-Tech-
nym, IZT Sp. z o.o., Lublin, 2008 niczna Zagadnienia materiałowe w inżynierii lądowej Matbud’98, Kra-
[7] Gil D. M., Golewski G. L., Effect of Silica Fume and Siliceous Fly Ash Addi- ków – Mogilany 1998
tion on the Fracture Toughness of Plain Concrete in Mode I. IOP Conf. [20] Barnes B.D., Diamond S., Dolch W.L., The contact zone between Port-
Ser.: Mater. Sci. Eng., 416, 012065 land cement paste and glass aggregate surfaces, Cement and Concre-
[8] Szostak B., Golewski G., Analiza wytrzymałości na ściskanie betonów te Research 8/1978
z dodatkiem krzemionkowych popiołów lotnych oraz nanodomieszki [21] Zimbelmann R. A., Contribution to the problem of cement-aggregate
C-S-H, Materiały Budowlane 11/2016 Bond, Cement and Concrete Research 15/1985
[9] Dobiszewska M., Beton z dodatkiem mineralnego pyłu odpadowego, [22] Golewski G. L., Procesy pękania w betonie z dodatkiem krzemionkowych
Materiały Budowlane 5/2015 popiołów lotnych, Politechnika Lubelska, Lublin, 2015
[10] Kurdowski W., Chemia cementu i betonu, WPC, PWN, Kraków, 2010
[11] Gil D., Golewski G., Korzyści ekologiczne i ekonomiczne z wykorzysta-
nia w betonie krzemionkowych popiołów lotnych i mikrokrzemionki
zagęszczonej, Materiały Budowlane 10/2018

W W W.PR ZE GLA D B U D OW LA NY.P L 65