‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﻴﭙﻞ‬

‫ﺷﻜﻞ ﻛﻠﻲ ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪء دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪء ‪ n‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪‬‬
‫‪F x, u ( x), u ' ( x),, u ( n ) ( x)  0‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫' ‪u ( n ) ,, u ' ' , u‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ اول ﺗـﺎﺑﻊ ‪ u‬ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫‪n‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪء )‪ (1‬راﺑﻄﻪ اي ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ ، x‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ u‬و‬
‫ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫)‪ u (x‬و از ' ‪y ( n ) ,, y ' ' , y‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮﻳﻪء ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﺗﺎ از ‪ y‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫)‪ u ( n ) ( x),, u ' ' ( x), u ' ( x‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻌﺎدﻟﻪء )‪ (1‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪F x, y , y ' ,, y ( n )  0‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫‪y ( n )  f ( x, y, y ' , y ' ' ,, y ( n 1) ),‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (2‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ از ﻧﻮع )‪ (3‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻬﺎم‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ داراي ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻟﻴﭙﺸﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪f‬‬ ‫ﺟﻬﺖ وﺟﻮد ﺟﻮاب ﻳﻜﺘﺎ ﺗﺎﺑﻊ‬

‫در ﻣﻴﭙﻞ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪء دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬

‫‪F ( y , y ' , y ' ' ,, y ( n ) , x )  0‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫)‪y (x‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻘﺎت‬ ‫'‪y ( n ) ,, y ' ' , y‬‬ ‫)ﻳﺎ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از آن( و‬ ‫‪R n 1‬‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻴﻘﻲ روي‬ ‫‪F‬‬ ‫ﻛﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪dsolve‬‬ ‫دﺳﺘﻮر‬

‫ء‬
‫ﺑﺎ ﻣﻴﭙﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪xy '  y ln( xy )  y‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪1‬‬
‫;)‪> ode:=x*diff(y(x),x)=y(x)*ln(x*y(x))-y(x‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪ode := x  y( x ) y( x ) ln( x y( x ) )y( x‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪‬‬
‫;))‪> dsolve(ode,y(x‬‬
‫‪ x ‬‬
‫‪ _C1 ‬‬
‫‪e‬‬
‫‪y( x )‬‬
‫‪x‬‬
‫;)‪> ode:=x*diff(y(x),x)=y(x)*ln(x*y(x))-y(x‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪ode := x  y( x ) y( x ) ln( x y( x ) )y( x‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪‬‬
‫;))‪> dsolve(ode,y(x‬‬
‫‪ x ‬‬
‫‪ _C1 ‬‬
‫‪e‬‬
‫‪y( x )‬‬
‫‪x‬‬

‫‪1‬‬
 y'  x 2 ‫ﻣﺜﺎل‬
> ode:=diff(y(x),x)=x;

ode := y( x )x
x
> dsolve(ode,y(x))
1
y( x ) x2_C1
2

y '  xy 3 ‫ﻣﺜﺎل‬
> ode:=diff(y(x),x)=x*y(x);

ode := y( x )x y( x )
x
> dsolve(ode,y(x));
( 1/2 x2 )
y( x )_C1 e

y '3 y  e x 4 ‫ﻣﺜﺎل‬
> ode:=diff(y(x),x)+3*y(x)=exp(x);

ode :=  y( x ) 3 y( x )e x
 x 
> dsolve(ode,y(x));
1 ( 3 x )
y( x ) e xe _C1
4
‫ء‬
:‫در ﻣﻴﭙﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ y (0)  120 ‫ﺑﺎ ﺷﺮط‬ y '  .5( y  25) ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ 5 ‫ﻣﺜﺎل‬

> ode:=diff(y(x),x)=-0.5*(y(x)-25);

ode := y( x ).5 y( x )12.5
x
> dsolve({ode,y(0)=120},y(x));
(  1/2 x )
y( x )2595 e

 y '  9 / 2  3 / 40 y ‫ء‬
.‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ x  30 ‫ﺑﻪ ازاي‬ y ‫ﺣﻞ و ﻣﻘﺪار‬  ‫ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬6 ‫ﻣﺜﺎل‬
 y (0)  15

> ode:=diff(y(x),x)=9/2-3/40*y(x);
 9 3
ode := y( x )  y( x )
x 2 40
> dsolve({ode,y(0)=15},y(x));
(  3/40 x )
y( x )6045 e
> subs(x=30,%);
( -9/4 )
y( 30 )6045 e
> evalf(%);
y( 30 )55.25703489

2
 ‫ﻣﺜﺎل ‪y ' ' y  1 7‬‬
‫;‪> eq:=diff(y(x),x$2)-y(x)=1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪eq :=  2 y( x ) y( x )1‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪‬‬
‫;)})‪> dsolve({eq},{y(x‬‬
‫) ‪( x‬‬
‫‪y( x )1_C1 e x_C2 e‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪xy'  y ln( xy)  y 8‬‬

‫;)‪> eq:=x*diff(y(x),x)=y(x)*ln(x*y(x))-y(x‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪eq := x  y( x ) y( x ) ln( x y( x ) )y( x‬‬
‫‪‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪‬‬
‫;)})‪> dsolve({eq},{y(x‬‬
‫‪ x ‬‬
‫‪ _C1 ‬‬
‫‪e‬‬
‫‪y( x )‬‬
‫‪x‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻬﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ داراي دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺮارت‪ ،‬ﻣﻮج و ﻻﭘﻼس ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻣﻬﻢ از‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪء اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت در ﻳﻚ ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ‬
‫ﭘﺎره اي ﻛﻼﺳﻴﻚ در ﻓﻴﺰﻳﻚ رﻳﺎﺿﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺣﺮارت در ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻪء ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ آن‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و از ﻣﺎده اي ﻫﻤﮕﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪء دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي‬
‫‪ 2u xx  ut , 0  x   , t  0‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪  2‬ﻳﻚ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺘﺸﺎر ﺣﺮارت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪء دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺮات در رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪ 2u xx  utt‬‬ ‫‪, 0 xt , t 0‬‬ ‫)‪(5‬‬
‫ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪء ﻣﻮج ﻋﻼوه ﺑﺮ ارﺗﻌﺎﺷﺎت ﻋﺮﺿﻲ در ﻳﻚ ﺗﺎر ﻣﺮﺗﻌﺶ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪2‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫زﻳﺎدي از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮج را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﺗﺎر از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اوﻟﻴﻪء ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻔﺮوض ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫درآﻳﺪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻗﺎﺋﻢ ) ‪ u ( x, t‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪء )‪ (5‬ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪء ﻻﭘﻼس ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي در رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪء ﻻﭘﻼس در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪u xx  u yy  0‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫و در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪3‬‬
 ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪urr  ur  2 u  0‬‬ ‫)‪(7‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻮر ‪ pdsolve‬در ﻣﻴﭙﻞ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﺑﻪ ازاي‬
‫ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي ‪ PDE‬دﺳﺘﻮر )‪ pdsolve(PDE‬ﻳﻚ ﺟﻮاب ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮاي آن ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي‬ ‫‪pdsolve‬‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ در ﻧﻮع‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﭘﺎره اي ﻛﻪ دﺳﺘﻮر‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ داده ﺷﺪه را ﺣﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺮط اوﻟﻴﻪ داده ﺷﺪه ﺟﻮاب را‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫‪dy x 2  2 y‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫‪( x  e y )dy  dx  0‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪2x  y‬‬ ‫‪dy‬‬ ‫)‪sin( x‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪y (0)  0‬‬ ‫)‪4‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ 2y ‬‬ ‫‪y (2)  1‬‬
‫‪dx 3  3 y 2  x‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪dy 2 xy  1‬‬ ‫)‪6‬‬ ‫‪( x 2  y )dx  ( x  e y )dy  0‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪dx x 2  2 y‬‬
‫‪dy‬‬ ‫)‪8‬‬ ‫‪xdy  ydx  2 x 2 y 2 dy y (1)  2‬‬
‫)‪7‬‬ ‫)‪(e x  1‬‬ ‫‪ y  ye x‬‬
‫‪dx‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪10‬‬ ‫‪xy ' y  y 2 e 2 x  0‬‬
‫‪(9‬‬ ‫‪y x‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪e 1‬‬

‫ء‬
‫ﺣﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪y (1)  0‬‬ ‫و‬ ‫‪y (0)  1‬‬ ‫را ﺑﺎ ﺷﺮط‬ ‫‪y ' '2 y  y  0‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫و‬ ‫‪a‬‬ ‫ﻣﻘﺪار‬ ‫‪y (1)  10‬‬ ‫ﺣﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﺮط اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫‪y (0)  5‬‬ ‫را ﺑﺎ ﺷﺮط اوﻟﻴﻪ‬ ‫)‪y '  a( y  20‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﻌﺎدﻟﻪء دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ‬
‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬ ‫)‪lim y ( x‬‬ ‫ﺳﭙﺲ‬
‫‪x  ‬‬

‫‪4‬‬